Download - 5. Kafli fyrri hluti
5. Kaflifyrri hluti
Öndun
Hlutverk öndunarkerfisins
• Viðheldur réttum styrk súrefnis og koltvísýrings í blóði
• Hjálpar til við að viðhalda réttu pH gildi blóðs
• Hefur lyktarnema
• Hreinsar, hitar og rakamettar innöndunarloftið
• Hljóðmyndun
Öndunarkerfið
• Nasir.• Nefhol.• Kok.• Barki (efst er barkakýli).• Meginberkjur (ein í hvort
lunga).• Berkjur (greinast í minni
og minni berkjur).• Berklingar.• Lungnablöðrur. • Háræðanet.
Lungun
• Meginlíffæri öndunarfæranna.
• Tvö stór svampkennd líffæri sem liggja hlið við hlið í brjóstholinu– Vinstra lungað er
minna en það hægra þar sem hjartað tekur pláss frá lungunum
• Hvort lunga er klætt tvöfaldri himnu, brjósthimnu/fleiðru.
Fleiðruhimnur• Innri himnan (lungnafleiðra)
klæðir lungað en sú ytri (veggfleiðra) klæðir brjóstkassann að innanverðu, þindina að ofanverðu og gollurshús.
• Fleiðruhol er á milli fleiðranna – Undirþrýstingur í fleiðruholi
heldur lungum upp að brjóstveggnum
– Í fleiðruholinu er smurvessi sem auðveldar öndunarhreyfingar
– Ef opnast inn í fleiðruhol, hverfur þessi undirþrýstingur og lungun falla saman (loftlunga)
Samfallið lunga
• Ef op myndast á fleiðruhimnunar þá hættir undirþrýstingur og samloðun fleiðranna og lungað fellur saman út af teygjanleika sínum– Einnig þenst
brjóstkassinn út
Brjósthol
• Þind er sterkur, hvelfdur vöðvi sem aðskilur brjósthol og kviðarhol.
• Brjósthol afmarkast af:– Rifbeinum.– Hryggjarliðum. – Bringubeini. – Millirifjavöðvum. – Þind
Lungun og brjóstholið
Nef
• Loft kemur inn um nasir• Í nefholinu er loftið hitað,
hreinsað og blandað raka.
• Nefhol:– Mörg afhol með
nefskeljum.– Slím (örður festast í
slíminu, inniheldur sýklaeyðandi efni).
– Bifhærðar frumur– Lyktarskyn.
Kok
• Kok er hluti af öndunarvegi og meltingarvegi.
• Loft berst um nefhol í gegnum kok og niður í barkann.
• Barkarspeldi er smár flipi sem hindrar að fæðan fari ofan í barka.
Barkarkýli
• Barkarkýli er líffæri raddmyndunar
• Raddböndin eru vöðvafellingar sem teygja sig út frá hliðarveggjum barkakýlisins
• Þröngt svæði á milli raddbandanna kallast raddglufa
• Raddböndin titra þegar loft þrýstist í gegnum barkarkýlið og við það myndast hljóð– Karlmenn hafa stærra
barkakýli og slakari raddbönd– Þessvegna hafa þeir dýpri
rödd
Barki
• Bein pípa sem liggur framan við vélinda.
• Styrktur brjóskhringjum sem eru opnir að aftan– C-laga brjóskhringir
• Tryggja þeir að barkinn leggist ekki saman
• Þekja barkans seytir slími og er bifhærð– Ver lungun fyrir rykögnum
og sýklum.
Bifhár í barka
Öndunarvegurinn• Berkjurnar eru tvær og liggja í
sitthvort lungað (aðalberkjur)• Hvor berkja greinist í smærri og
smærri greinar (lungnaberkjur) og að lokum í berklinga.
• Lungnaberkjurnar hafa svipaða byggingu og barkinn þ.e. hafa brjóskhringi (ekki þær allra minnstu) og bifhærðar þekjufrumur sem seyta slími.
• Rúmlega milljón berkjur eru í hvoru lunga.
• Berkjur skiptast svo í berklinga• Berklingar og smæstu berkjurnar
hafa slétta vöðva en ekki brjóskhringi
• Lungnaberkjur eru svo loks á endum berklinga
Lungnablöðrur
• Klasi af blöðrum á enda hverrar berklu
• Lítur út eins og vínberjaklasi
• Alsettar háræðaneti
Lungnablöðrur
• Lungnablöðrunar eru ekki heil blaðra, heldur eru þær blöðrur í blöðrum (klasar)– Er þetta gert til að
auka yfirborð og súrefnisupptöku
– Hjá reykingarfólki fletjast blöðrunar út og loftskipti minnka
Frumur í lungnablöðrum
– Flögulaga þekjufrumur• Mynda bollalaga lungnablöðrur
– Surfactant myndandi frumur• Surfactant er efni sem minnkar
yfirborðsspennu í lungum og hindrar að þau falli saman
– Átfrumur (macrophagar)• Hreinsa lungun
– Lungu reykingarfólks verða svört þegar átfrumur hafa borðað mikið af tjöru og reyk
Frumur í lungnablöðrum
Súrefnisfluttningur
• Súrefni flæðir úr lungnablöðrunum í háræðablóðið og koltvíoxíð flæðir úr blóði í lungna-blöðrurnar– Einfalt flæði, þ.e úr meiri styrk
í minni
• Flutningur súrefnis og koltvíoxíðs í gagnstæðar áttir kallast loftskipti
• Súrefni leysist upp í vökva áður en loftskiptin fara fram.
• Öndunaryfirborð er u.þ.b. 60 – 90 m2.
Súrefnisfluttningur
• Súrefni flæðir inn í háræðarnar úr lungnablöðrunum, þar sem styrkur þess er lægri í blóðinu (flæði)
• Koldíoxíð flæðir úr háræðum út í lungnablöðrunar, af sömu ástæðum
Stjórnun öndunar • Öndunarhreyfingar eru að mestu sjálf-
ráðar og stjórnast því af dultaugakerfinu – Þeir hlutar heilans sem sjá um öndun eru
mænukylfa og brú• Mænukylfa stjórnar innöndun og útöndun• Brú getur haft áhrif á tíðni og dýpt öndunar
• Þó getum við stjórnað öndun með viljtaugakerfinu
• Þættir í blóðinu sem hafa áhrif á hraða og dýpt öndunar:– CO2, pH og O2
• Það eru nemar í MTK, aðallega í mænukylfu (miðnemar) og í æðum (útnemar)
• Nemarnir (miðnemarnir) eru einkum næmir á breytingar í í blóði CO2– Aukning á CO2 eykur tíðni go dýpt öndunar
Öndunarhreyfingar
• Þind og millirifjavöðvar sjá um öndunarhreyfingar
Öndunarhreyfingar
Innöndun:1. Þindin verður flöt þ.e. spennist niður
á við vegna vöðva-samdráttar.2. Millirifjavöðvar dragast saman og við
það spennast rifbein út og upp á við• Innöndun við áreynslu notar fleiri vöðva
3. Lungun fylgja brjóstveggnum eftir og rúmmál þeirra stækkar
4. Undirþrýstingur myndast innan brjóstholsins og loft flæðir inn í lungun undan þrýstingsfallanda
ÖndunarhreyfingarÚtöndun:
1. Þindin slaknar og hvelfist2. Millirifjavöðvarnir slakna3. Við þetta minnkar brjóstholið og
þrýstingur í brjóstholi eykst4. Loft þrýstist út úr lungunum
– Fer út meiri þrýstingi í minni
5. Útöndun er passíft (óvirkt) ferli sem er aðallega vegna teygjanleika lungnanna– Útöndun við áreynslu notar hinsvegar
vöðva• Innri millirifjavöðva og kviðvöðva
Öndunarhreyfingar
Öndunarhreyfingar
• Því má líkja lungum við fýsibelg– Þegar rúmmál
fýsibelgjarins er aukið þá fyllist hann af lofti
• Samanber innöndun
– Þegar rúmmál hans minnkar þá fer loftið úr honum
• Samanber útöndun
Öndun• Öndunarloft:
– Loft sem fer um lungun í einum andardrætti (~1/2 lítri í hvíld).
• Viðbótarloft:– Það loft sem hægt er að draga inn eftir venjulega
innöndun (~3 lítrar).• Varaloft:
– Það loft sem hægt er að blása frá sér eftir venjulega útöndun (~1,2 lítrar).
• Andrýmd:– Viðbótarloft + öndunarloft + varaloft
• Er mismunandi hjá fólki, fer eftir líkamsstærð (u.þ.b. 4,7 lítrar)
• Loftleif:– Loft sem eftir er í lungunum að lokinni
hámarksútöndun (rúmlega lítri).• Dautt rúm:
– Loft í öndunargöngum sem nær aldrei til “lungna” (100 – 150 ml).
Hlutfall lofttegunda í innöndunar- og útöndunarlofti
Innöndunarloft Útöndunarloft
Súrefni 21% 16%
Koltvíoxíð 0,03% 4%
Nitur og argon 79% 79%
Flutningur öndunarlofts
• Súrefni leysist lítið í blóðvökva en binst járni í blóðrauðanum (allt að 4 sameindir O2 í einni sameind af blóðrauða)• Súrefni flyst því aðallega bundið blóðrauða
(98%)• Ef súrefni tengist blóðrauða verður blóðið
ljósara á litinn
• Koldíoxíð leysist mun betur upp í blöðvökva (7% flyst þannig), en mest af því er flyst sem bíkarbónat (70%) (HCO3
- ) og afgangurinn (23%) binst blóðrauða
• Bíkarbónat er mikilvægur buffer í blóðinuCO2 + H2O H2CO3 H+ + HCO3
–
koldíoxíð + vatn Kolsýra vetnisjón + bíkarbónat
Flutningur öndunarlofts
• Mettunarhlutfall súrefnis í blóðrauða er hátt þegar hlutþrýstingur (magn) súrefnis er hár.
• Þegar hlutþrýstingur (magn) súrefnis fellur út í vefjum lækkar mettunarhlutfallið og súrefnið losnar út í vefina– Þannig losnar súrefni greiðar í þá vefi sem
þurfa á því að halda
• Um leið og blóðið flytur O2 úr öndunar-færunum til starfandi vefja ber það CO2 til baka– Innri öndun: frumur taka upp O2 og láta CO2
frá sér
Flutningur öndunarlofts
• Nokkrir þættir auka auka losun á O2 úr háræðablóði til vefja– Aukið CO2 í vef– Aukinn hiti í vef– Lægra pH gildi (súrnun
vöðva)– Minna af O2 í vef
• Þ.e. allt þættir sem fylgja aukinni virkni vefsins
• CO (kolmónoxíð) binst blóðrauða á sama hátt og O2 en tengslin eru miklu sterkari => teppir flutning á súrefni
Flutningur öndunarlofts
Háfjallaveiki
• Hátt til fjalla er loftið þynnra og því er loftþrýstingur lægri en við sjávarmál.
• Mettunarhlutfall súrefnis er lægra– Þar sem loftþrýstingu er minni verður
hlutþrýstingur súrefnis í innöndunarlofti minni
• Háfjallaveiki: þreyta, svimi, höfuðverkur og ógleði– lagast á nokkrum dögum þar sem
rauðum blóðkornum fjölgar og þar með flutningsgeta súrefnis í blóði
Asmi
• Ýmis efni geta valdið asma.
• Berkja í einstaklingi með asma einkennist af tvennu– miklu slími– samdrætti sléttra
vöðva.
Slím
Eðlileg berkja
Öndunarvegurvel opinn
Æðar
Reykingar• 90% allra lungnakrabbameina eru
rakin til reykinga• Aðeins 12-15% þessa
krabbameina eru meðhöndluð með nútíma lyfjum
• Lungnaþemba er einnig algeng hjá reykingarfólki (80% tilfella)
• Talið er að 30% allra hjartaáfalla megi rekja beint til reykinga
• Talið er að reykingar minnki ævilíkurnar að meðaltali um 7 ½ ár
• Fjórði til fimmti hver reykingarmaður deyr beinlínið af völdum tóbaksnotkunar sinnar
Reykingar
• http://www.youtube.com/watch?v=mZvHiiWFbBU
• http://www.youtube.com/watch?v=gCMzjJjuxQI
• http://www.youtube.com/watch?v=86lYG1V2-n4