Download - 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
1/161
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
2/161
2
!e %o!(ere" *or(en#!ra *ra#icado a#o lesi(o ao *a#ri";nio da sociedade$
sendo cer#o !e credora a sociedade e no o s+cio$ e *or#an#o %6 !"a
se*arao$ !"a no concord
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
3/161
3
a*arecer *ro*ondo a ao$ #odas elas e" con9!n#o& Se so elas e" con9!n#o
!e #=" o direi#o$ en#o elas e" con9!n#o de(eria" *ro*or a ao& E"
o!#ras *ala(ras$ a ao s+ es#aria re,!lar"en#e *ro*os#a se 4osse *ro*os#a
*ela #o#alidade dos co.#i#!lares& : !"a sol!o *oss(el$ "as no !"a
boa sol!o$ *or "o#i(os +b(ios/ nin"um pode ser o$ri"ado a liti"ar
em uzo& En#o se !" dese9a *ro*or a ao e o o!#ro no$ de d!as !"a/o! se obri,a o se,!ndo a *ro*or$ o !e !" abs!rdo$ o! se i"*ede o
*ri"eiro de *ro*or *or!e o o!#ro no !er aderir$ o !e #a"b" !"
abs!rdo& Se e! so! cond;"ino de al,!" n!"a casa$ e (e9o !e #erceiro a
es#6 dani4icando$ con(oco "e! o!#ro cond;"ino *ara *ro*or ao con#ra
ele& Se o o!#ro concorda$ *er4ei#a"en#e$ nada i"*ede !e a ao se9a
*ro*os#a *or a"bos$ a"bos so se" d@(ida le,i# i"ados$ a"bos os
cond;"inos & Por"$ s!*on%a"os !e "e! o!#ro cond;"ino *or
co"odis"o$ *re,!ia$ a"i)ade ao #erceiro$ o! *or o!#ra ra)o !al!er$ no
!eira e!$ !e es#o! sendo *re9!dicado$ se #i(esse !e *ro*or ao e"
con9!n#o co" ele$ de d!as !"a/ o! o obri,aria a ir co"i,o *eran#e o 9!i)$
sol!o abs!rda"en#e inacei#6(el$ o! 4icaria e! i"*edido de #o"ar !"a
*ro(id=ncia !e$ no en#an#o$ "e in#eressa #an#o !an#o a ele&
En#o$ o !e !e a lei 4a) nesses casos8 Atri$ui uma
le"itimao concorrente mas no necessariamente con!unta, isto ,
qualquer dos titulares, sozin%o, pode propor a ao, tem
le"itimao ad causam.
O *roble"a se #orna ainda "ais co"*licado !ando se #ra#ade !" in#eresse c!9os #i#!lares no so de#er"inados& So c%a"ados
interesses diusos ou coletivos& Por exe"*lo$ o in#eresse na
*reser(ao da sanidade do a"bien#e$ o in#eresse na *ro#eo da na#!re)a
e do e!ilbrio ecol+,ico& Ass!n#os ob(ia"en#e na "oda e !e #=" se!s
re4lexos no ca"*o *rocess!al& O in#eresse na conser(ao das obras de
ar#e$ dos "on!"en#os %is#+r icos$ o in#eresse na %ones#idade das
"ensa,ens de *ro*a,anda$ os in#eresses da di4!so da c!l#!ra$ do acesso
?s 4on#es de in4or"ao& 7!e" o #i#!lar8 Voc=s$ e!$ #odos& 0o so
relaes *ersonali)adas$ so relaes !e #ranscende" a es4era indi(id!al ene" se!er *ode" ser circ!nscri#as a !" n@"ero de#er"inado de *essoas&
Ao con#r6rio do !e acon#ece no condo"nio$ nas obri,aes solid6rias$ e"
!e sabe" *er4ei#a"en#e !e o direi#o cole#i(o "as *er#ence a !"a
classe 4ec%ada$ de#er"inada$ deli"i#ada& A!i no& 7!ais so os
in#eressados$ *or exe"*lo$ e" !e no se des#r!a" as reser(as 4lores#ais
de !"a *as8 A ri,or$ a %!"anidade in#eira& 7!ando a!ele doido !ebro!
o nari) da Vir,e"$ na Pie#6 de MIC5ELA0ELO$ !e es#6 na Baslica de So
Pedro$ *or(en#!ra 4oi s+ o M!se! do Va#icano !e so4re! dano8 O! 4oi #oda
a %!"anidade !e so4re!8 En#o so in#eresses c%a"ados di4!sosexa#a"en#e *or!e no se concen#ra" n!"a o! no!#ra *essoa e ne"
se!er n!" crc!lo de#er"inado de *essoas&
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
4/161
4
Esse *roble"a #e" sido al(o de ,rande in#eresse *or *ar#e dos
es#!diosos nos @l# i"os #e"*os$ no #an#o no Brasi l onde as idias
,eral"en#e !ando c%e,a" de*ressa c%e,a" co" "ais o! "enos D anos
de a#raso$ "as e" sociedades !e *ensa" "ais e" cer#as coisas$ e
di(ersas sol!es 4ora" es#!dadas&
'e*ois n+s (a"os (er !e n+s no es#a"os #o a#rasados
assi" nesse *ar#ic!lar$ *or!e #e"os !" ins#r!"en#o le,al !e a# cer#o
*on#o a9!da a resol(er essas si#!aes& Mas c!rioso/ n+s #e"os a lei "as
nin,!" se oc!*a dela$ e ne" se !sa a Lei$ !sa.se *o!co$ !sa.se "enos do
!e seria de es*erar& O!#ros *ases no #=" a lei e (i(e" se *reoc!*ando
co" o ass!n#o&
56 (6rias sol!es$ !"a abs!rda seria exi,ir !e #odos os
in#eressados *ar#ici*asse" . essa i"*oss(el$ n+s ne" se!er sabe"os
!ais so eles e !an#os so& Le,i#i"ar cada !" indi(id!al"en#e$ es#a a
sol!o "ais +b(ia& 0e" se"*re ela "!i#o sa#is4a#+ria *or "o#i(os !e
4acil"en#e se co"*reende"/ !"a *essoa so)in%a #er6 !e li#i,ar co"
en#idades "!i#o *oderosas& S!*on%a"os !e al,!" !eira *ro*or !"a
ao *ara obs#ar$ *ara i"*edir !e se reali)e de#er"inada a#i(idade ca*a)
de ca!sar a *ol!io da bacia %idro,r64ica !e re,a de#er"inada re,io&
Pro(a(el"en#e es#a *essoa (ai se de4ron#ar no *rocesso co" ad(ers6rios
"!i#o "ais *oderosos do *on#o de (is#a 4inanceiro . !"a e"*resa& En#o$
na *r6#ica$ essa sol!o no in#eira"en#e sa#is4a#+ria *or!e ela *e 4acea 4ace li#i,an#es de rec!rsos "!i#o di4eren#es& O li#i,an#e !e #e" "ais
rec!rsos ,eral"en#e le(a (an#a,e"& Re4iro."e ?s (an#a,ens +b(ias/
s!s#en#ar d!ran#e "ais #e"*o o *rocesso$ 4a)er des*esas "aiores$ con#ra#ar
"el%ores ad(o,ados$ *eri#os$ e#cF& G"a "!l#i.nacional *or exe"*lo&
O!#ra id ia !e #e" s!r, ido seria a de$ se" exc l! ir a
*ossibilidade dessa le,i#i"ao indi(id!al no se de(e excl!ir *or!e na
*r6#ica o indi(d!o e" ,eral no se a(en#!ra$ ele *ar#e *ara !"a es*cie de
co"odis"o$ e no es#6 "!i#o a 4i" de se a"olar co" ca!sas cole#i(as . onosso es*ri#o de cole#i(idade "!i#o rare4ei#o con4esse"os$ di4icil"en#e
acei#a"os a idia desse #rabal%o$ dessas des*esas$ *ara #en#ar i"*edir a
*ol!io de !" rio& A #end=ncia Hno (ai adian#ar nada$ deixa *ra l6H& E
al" disso %6 de 4a#o as di4ic!ldades ob9e#i(as al" das s!b9e#i(asF& Mas
no se de(e excl!ir$ *ode a*arecer !" %er+i !e !eira le(ar a cabo a
a(en#!ra& O !e se *oderia i"a,inar ao lado disso$ dar le,i#i"ao a
!e"8 Aos +r,os *@blicos$ ao Minis#rio P@blico$ *or exe"*lo$ a idia #e"
s!r,ido& Poderia 4!ncionar #al(e) !ando a o!#ra *ar#e 4osse !"a en#idade
in#eira"en#e *ri(ada$ se" relao co" a Ad"inis#rao P@blica$ se"$di,a"os in4il#rao na Ad"& P@blica& al(e)$ "as e" "!i#os casos no
assi"& E a o!#ra *ar#e *ode ser a# !" en#e *@blico& G" Pre4ei#o "al!co$
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
5/161
5
*or exe"*lo$ !e !eira cons# r! ir e" O!ro Pre#o !" "on!"en#o
in#eira"en#e e" descon4or"idade co" o es#ilo ar!i#e#;nico da cidade$
es#ra,ando *or co"*le#o a bele)a do con9!n#o& En#o$ se se #ra#a de !"a
en#idade *@blica$ es#a sol!o de +r,o *@blico no 4!nciona&
O!#ra idia !e #e" s!r,ido seria de con4erir le,i# i"aonesses casos a en#idades *ar#ic!lares$ associaes !e se *ro*on%a" l!#ar
*or essas 4inalidades$ !e se9a" criadas co" esse ob9e#i(o& Co"ea" a
a*arecer no Brasil/ Sociedade dos A"i,os do Bairro al$ Associaes de
Pro#eo ? 0a#!re)a& En#o %6 essas en#idades& 0a I#6lia exis#e !"a cer#a
no#oriedade c%a"ada I#6lia 0os#ra$ !e #e" co"o 4inalidade *rec*!a l!#ar
*ela *reser(ao das bele)as na#!rais$ das obras de ar#e$ dos "on!"en#os
%is#+ricos& oda (e) !e s!r,e !"a a"eaa$ !" a#en#ado a al,!" desses
bens$ a I#6lia 0os#ra in#er(e"$ e 96 4oi recon%ecida e" J!)o$ %o!(e 96
decises 9!diciais !e recon%ecera" a es#a associao le,i#i"ao *ara
recla"ar e" J!)o& Ela *ro*e a ao&
Eis a !" ass!n#o !e de(e" #o"ar co"o ob9e#o de s!as
re4lexes&
7!e sol!o *ro*or *ara esse caso do *on#o de (is#a
*rocess!al8 56 #r=s as*ec#os/ K . !e "ais de direi#o "a#erialF/ Esses
in#eresses so recla"6(eis e" J!)o8 is#o $ al,!" #e" o direi#o de
recla"ar is#o e" J!)o8 o! si"*les"en#e isso a !"a li#era#!ra abs#ra#a8
7!ando a Cons#i#!io$ *or exe"*lo$ di) !e as obras de ar#e$ o! s#iosdo#ados de bele)a *aisa,s#ica$ 4ica" sob a *ro#eo do *oder *@blico$ !e
!er di)er is#o8 0ada8 o! !er di)er al,!"a coisa8 Se !er di)er al,!"a
coisa$ en#o #odos n+s *ode"os exi,ir !e o *oder *@blico e4e#i(a"en#e
*ro#e9a$ seno no !er di)er nada& Se es#6 na Cons#i#!io !"a re,ra
9!r dica$ se !"a re,ra 9!r dica #e" !e #er conse!=nc ias& : !" *roble"a
in#eressan#e e "!i#o a#!al&
0o 'irei#o Brasileiro exis#e !" caso "!i#o in#eressan#e !e
o da Ao /opular$ ali6s *re(is#a na Cons#i#!io da Re*@blica e re,!lada*or !"a lei de & lei nK N$ de de 9!n%o de $ !"a lei
sin,!lar"en#e be" 4ei#a sob (6rios
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
6/161
6
*or abaixo o Po de A@car coisas #o es# ran%as co"o essa #e"
acon#ecidoF o! o a#erro 4inal e de4ini#i(o da Baa de !anabara$ !al!er
!" dos sen%ores$ cidado brasileiro$ *ode en#rar e" J!)o *ara i"*!,nar
esse a#o& En#o *or esse as*ec#o a lei in#eressan#e$ sobre#!do *ela
a"*li#!de !e ela de! ao concei#o de *a#ri";nio *@blico& 0o s+ o
din%eiro$ so esses o!#ros bens !e cons#i#!e" o *a#ri";nio *@blico de#oda a cole#i(idade nacional&
O de4ei#o da lei$ a des*ei#o de in@"eras sol!es
in#el i,en#ssi"as !e ela de! a cer#os *roble"as$ co"o os e4ei#os da
sen#ena$ *or exe"*lo$ !e !" dos *roble"as srios nesse #i*o de ao/
se !" s+ *ro*!ser a ao$ a sen#ena (ale *ara os o!#ros o! s+ (ale *ara
ele8 Es#!dare"os "ais adian#e$ !ando #ra#ar"os da sen#ena e se!s
e4ei#os e da coisa 9!l,ada& Por en!an#o es#a"os a#ra(essando os !"brais
da ,rande Ca#edral do Processo$ a coisa 9!l,ada es#6 l6 no al#ar."or& Ainda
#e"os ,rande ca"in%o a *ercorrer *ara c%e,ar l6&
En#o$ a lei $ !e de! sol!o in#el i,en#ss i"a a cer#os
*roble"as$ 4oi "enos 4eli)$ a "e! (er$ !ando li"i#o! ?s *essoas 4sicas$ ao
indi(d!o$ es#a le,i#i"ao& Poderia #=.la con4erido a *essoas 9!rdicas$ !e
so ,eral"en#e "ais *oderosas$ #=" "el%ores condies de en4ren#ar !"a
dis*!#a 9!dici6ria desse #eor& Mas de !al!er "aneira #ra#a.se de ins#i#!#o
di,no do "aior a*reo e !e de(eria ser !sado co" "aior 4re>=ncia do
!e & al(e) *or!e "!i#a ,en#e no saiba !e ela exis#e o! *or c!l*a de
nosso co"odis"o& Mas #e" %a(ido al,!"as aes in#eressan#es& 5o!(e!"a no Es*ri#o San#o con#ra !" a#o !e de#er"ino! a derr!bada de !"a
reser(a 4lores#al de c!9a *reser(ao de*endia o abas#eci"en#o nor"al de
6,!a a (6rias localidades& A 4lores#a *ro#e,e as nascen#es$ co"o sabe"&
A!i "es"o no Rio %o!(e al,!"as con#ra o a#erro da La,oa Rodri,o de
-rei#as$ o!#ra con#ra a en#re,a de 6reas de *raas *@blicas a en#idades
*ri(adas re#irando da *o*!lao e" ,eral a o*or#!nidade de ali *assar se!s
"o"en#os de la)er& E" So Pa!lo$ con#ra a derr!bada de !" *rdio
considerado de (alor %is#+rico$ *ara cons#r!ir e" se! l!,ar !"a es#ao do
Me#ro& En4i"$ #=" %a(ido al,!"as$ "as so *o!cas e" relao ao !e se*assa&
Os sen%ores (=e" !e o *rocesso no a!ela co isa
b!rocr6#ica !e al,!ns s!*e"$ *or!e #!do se resol(e nele . a#ra(s
do *rocesso !e as coisas #=" !e reali)ar.se$ !e os direi#os #=" !e ser
,aran#idos& 'o con#r6rio$ no adian#a nada di)er/ (oc= #e" direi#o disso$
o! da!ilo& Se no %o!(er !" 9!i) a !e" *ossa recorrer e !e es#e9a e"
condies de l%e dar !"a #!#ela$ cad= o direi#o !e es#6 escri#o na lei$ no
C+di,o Ci(il$ no C+di,o Co"ercial$ na *r+*ria J!s#ia8 O desa,!ado!ro$ a4o)$ o es#!6rio$ o *rocesso& O *rocesso !e$ e" @l#i"a an6lise$ #e" !e
4!ncionar be" do con#r6rio no %6 *ro#eo de direi#o al,!"&
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
7/161
7
En#o$ eis a al,!"as re4lexes cr#icas sobre o *roble"a da
le,i#i"ao *ara a,ir&
O K re!isi#o o c%a"ado interesse processual$ a se,!nda
das c%a"adas condies da ao& 7!ando !e a ,en#e #e" in#eresse e"al,!"a coisa8 0uando (til e necess+rio recorrermos a ela & Por
exe"*lo$ os sen%ores #=" in#eresse e" !e os *ro4essores c!"*ra" o
ele"en#ar de(er de l%es dar a!las$ *or!e is#o @#il e necess6rio& Ora$ a
"6!ina 9!dici6ria$ o a*arel%o 9!dici6rio do Es#ado$ a!ilo a !e se c%a"a a
J!s# ia$ no no sen#ido de (i r#!de$ "as no sen#ido de or,an is"o$ !"
a*arel%o "!i#o dis*endioso$ co"*lexo$ exi,e a#i(idades de !" n@"ero
enor"e de *essoas$ e *ara !e 4!ncione de !" "odo ra)o6(el no de(e ser
sobrecarre,ada co" "a#rias s!*r4l!as& Co"*reende" *er4ei#a"en#e !e
*ara !e !" +r,o 4!ncione be"$ *reciso !e se inc!"ba da!ilo !e
real"en#e (ale a *ena$ e deixe de lado o !e no (ale a *ena$ o !e no
in#eressa$ o !e no @#il e no necess6rio& Os sen%ores #="$ *&ex&$ !"
co"*!#ador . no (o *edir ao co"*!#ador !e se encarre,!e de #odas as
so"as o! de #odas a "!l#i*l icaes *or dois seria sobrecarre,6. lo
in!#il"en#e& A "es"a coisa acon#ece co" o a*arel%o 9!dici6rio& Ele no
de(e ser sobrecarre,ado exa#a"en#e *ara !e *ossa 4!ncionar "el%or
na!ilo e" !e *recisa 4!ncionar& 'a deri(a o *rinc*io de !e no se de(e
ad"i#ir !e !"a *essoa !se a "6!ina 9!dici6ria$ seno !ando is#o l%e
se9a @#il e" #ese e l%e se9a necess6rio& : !"a conse>=ncia dire#a do !e
acabo de di)er& 0o se de(e ad"i#ir !e !al!er !" a*area dian#e do9!i) e #o"e o se! #e"*o co" ass!n#os *ara c! 9a sol!o no se *rec isa do
9!i)& En#o$ exi,e.se de !e" (6 a J! )o !e #en%a interesse processual,
isto , que realmente precise do auxlio do 1r"o !udicial e no
queira utiliz+-lo por mero capric%o, por esprito demandista, por
mania de liti"ar.
Por exe"*lo$ se !" 4!ncion6r io *@bl ico *ode ob#er da
Ad"inis#rao P@blica a!ilo a !e se 9!l,a co" direi#o$ bas#ando !e 4aa
!" si"*les re!eri"en#o e a*resen#e *eran#e a re*ar#io co"*e#en#e$ nose 9!s#i4ica !e ele (6 *edir is#o e" J!)o$ !e (6 *ro*or !"a ao con#ra a
Ad"& P@blica *ara (=.la condenada a *ro*orcionar.l%e !" bene4cio !e ela
es#a(a in#eira"en#e dis*os#a a *ro*orcionar se" necessidade disso& Lo,o$
essa *essoa no #in%a in#eresse e" !#ili)ar.se da "6!ina 9!dici6ria$ es#a(a
e" condies de ob#er o "es"o res!l#ado se" necessidade de !e o +r,o
9!dicial 4osse c%a"ado a arra)oar ? #oa&
O! en#o$ a si#!ao #al !e n!nca a *essoa *oder6 ob#er o
!e *lei#eia$ o! *or o!#ra$ o res!l#ado do *rocesso n!nca l%e *oder6 ser*ro(ei#oso$ no l%e #rar6 nen%!" bene4cio$ ela es#ar6 l i#i,ando se"
!al!er *ers*ec#i(a de *ro(ei#o *r6#ico& Por exe"*lo$ al,!" (ai a J!)o
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
8/161
8
*or!e -!lano %a(ia 4ei#o !" #es#a"en#o e de*ois 4e) o!#ro re(o,ando o
*ri"eiro& Mas esse se,!ndo !e re(o,o! o *ri"eiro n!lo/ -!lano no
es#a(a e" se! J!)o *er4ei#o& O a!#or !er !e o se,!ndo #es#a"en#o se9a
an!lado *ara !e *re(alea o *ri"eiro& Vai o 9!i) ao *ri"eiro #es#a"en#o e
(eri4ica !e essa *essoa !e es#6 *lei#eando isso$ no con#e"*lada no
*ri"eiro #es#a"en#o$ ao con#r6rio a# excl!da& En#o$ "es"o !e se9a(erdade o !e ela es#6 di)endo$ is#o $ !e o se,!ndo #es#a"en#o #en%a
sido 4ei#o e" condies #ais !e no se9a (6lido$ nen%!" bene4cio ela #er6
se o 9!i) a#ender o se! *edido& O res!l#ado do *rocesso *ara ela in+c!o&
Ela no #e" in#eresse$ o *rocesso *ara ela no #er6 nen%!"a !#ilidade&
0o o!#ro caso no a*resen#a(a necessidade$ nes#e ne" se!er
a*resen#a !#ilidade& In#eresse de a,ir o! in#eresse *rocess!al a se,!nda
das c%a"adas condies *rocess!ais&
A #erceira a !e o C+di,o se re4ere a possi$ilidade !urdica
do pedido& 7!e" (ai a J!)o de(e 4a)er ao 9!i) !" *edido 9!ridica"en#e
*oss(el$ den#ro do nosso ordena"en#o$ e no *edir !"a coisa i"*oss(el$
excl!da *ela lei& Mes"o !e #en%a ra)o$ "es"o !e os 4a#os descri#os
se9a" (erdadeiros$ se a lei excl!e a!ela *ossibilidade o 9!i) no *oder6
considerar o !e a *essoa *re#ende& En#o o *rocesso res!l#aria e" (o$
"6!ina ,irando no (a)io& A# al,!" #e"*o a#r6s$ *or ex&$ o *edido de
di(+rcio era no Brasil !" *edido 9!ridica"en#e i"*oss(el& 0!nca o 9!i)
*oderia a#ender$ *or!e no %a(ia di(+rcio& En#o$ (ale a *ena reali)ar o
*rocesso$ c%a"ar #es#e"!n%as$ 4a)er *ercia$ exa"inar doc!"en#os$ e#c$ eno 4i" a !e res!l#ado c%e,ar8 A nen%!" . nen%!" *ro(ei#o *ara nin,!"$
*or!e a *ro(id=ncia no exis#e& 5o9e %6 o di(+rcio$ "as no %6$ *or ex&$ a
*ossibil idade da *essoa !e 96 ob#e(e !"a (e) o di(+rcio e se caso! de
no(o$ *edir no(o di(+rcio& A lei *robe& 0o se *ode *edir "ais do !e !"
di(+rcio&
En#o$ (e9a" be"$ "es"o !e es#e9a *resen#e al,!" da!eles
4a#os !e e" #ese *oderia" ser(ir de 4!nda"en#o ? decre#ao do di(+rcio$
in@#i l es#!d6.los$ *or!e de an#e"o 96 se sabe !e a *ro(id=nciare!erida i"*oss(el&
Eis a o !e se c%a"a a *ossibilidade 9!rdica do *edido . !e
o *edido se9a *oss(else o pedido impossvel, se a lei o exclui, seria
a$solutamente in(til realizar o processo $ e sendo in@#il seria noci(o
*or!e 4aria ,as#ar o #e"*o$ a ener,ia e o din%eiro de !"a *oro de
,en#e$ e" (o&
*O /2O3455O, T67O 064 *8O # *4345592O #/2O7O& ,!arde" es#a 4rase& 0o "!ndo do *rocesso s+ se *ode 4a)er
a!ilo !e *reciso 4a)er$ exa#a"en#e *ara e(i#ar !e a "6!ina 9!dici6ria
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
9/161
9
#rabal%e no (a)io$ e" (o& En#o$ o !e no necess6rio *roibido& 0a
(ida *ri(ada$ no direi#o "a#erial$ no& S+ no *rocesso& Por!e daria l!,ar a
es#a conse>=ncia/ ca!sar !"a sobrecar,a in@#il na "6!ina 9!dici6ria&
O C+di,o de Processo Ci(il 4a) re4er=ncia ex*ressa a essas #r=s
condies no ar#& $ VI&
Ve9a" a *ri"eira obser(ao !e se de(e 4a)er a isso/ A
en!"erao$ a "e! (er$ no de(e ser considerada exa!s#i(a . a *r+*ria
l in,!a,e" do C+di,o ins in!a !e *ode %a(er o!#ras condies& E
e4e#i(a"en#e as %6& Por ex& $ certas a)es devem ser propostas em
determinado prazo, ultrapassado o qual elas no podem se mais
propostas& Ao Reno(a#+ria de con#ra#o de locao de i"+(el des#inado a
4i" co"ercial o! ind!s#rial$ s+ *ode ser *ro*os#a den#ro dos @l#i"os
"eses de (i,=ncia do con#ra#o !e se dese9a reno(ar&
;as estas trs so as condi)es c%amadas "enricas,
porque elas se aplicam a todas as a)es em "eral. 7a o relevo que
se d+ a elas.
Ateno/ a lei#!ra de al,!ns li(ros *ode 4a)er s!*or !e s+
exis#e" essas condies$ le,i#i"idade$ in#eresse *rocess!al e *ossibilidade
9!r dica& HAs condies da ao so &&& H& Mas a*enas isso$ essas so as
condies ,enricas a*licadas a #oda e !al!er ao& En#o seria ex#in#o o
*rocesso se" 4!nda"en#o ,enrico& Eis a a conse>=ncia da 4al#a deal,!"a das condies do ar#i,o& 7!ando o direi#o de ao exercido se"
!e es#e9a" *resen#es #odas as condies$ !al a conse>=ncia8 O 9!i)
de(e ex#in,!ir o *rocesso$ *or 4i" ao *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o$
is#o $ se" a*reciar o con#e@do$ se" a*reciar se exis#e o! no exis#e o
direi#o "a#erial *os#!lado *elo a!#or& Essa co"*e#=ncia da "aior
i"*or#
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
10/161
10
Es#es 4a#os *ode" a# ser (erdadeiros$ "as 3no *ar#e le,#i"a na ao&
0es#e caso o 9!i) no exa"inar6 o *rocesso& Ele o ex#in,!ir6 e 9!l,ar6 3
carecedor de ao car=ncia de aoF& : i"*or#an#e saber !e !"a coisa
i"*roced=ncia$ e o!#ra car=ncia& A i"*roced=ncia a 4al#a do direi#o
"a#erial$ ao *asso !e a car=ncia a 4al#a de le,i#i"ao&
O !uiz tem o dever de iscalizar a presena dessas
condi)es:
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
11/161
11
F3ausa do pedido - causa de pedir - causa petendi. # o porqu, a
razo, o undamento da pretenso do pedido &por que se est+
liti"ando'.
E4ei#os 9!rdicos . res!l#a" da incid=ncia da re,ra 9!rdica
sobre !" 4a#o *ode" res!l#ar de 4a#os si"*les o! de 4a#os co"*lexosF&
Causa petendi. o 4a#o o! o con9!n#o de 4a#os$ !e ao (er do
a!#or res!l#a" na!ele 4a#o 9!rdico *or ele a4ir"ado& Os dis*osi#i(os le,ais
e" !e se 4!nda o a!#or$ e so *or ele in(ocados$ no in#e,ra" a causa
petend i& A !ali4 icao 9!rdica dada ao 4a#o *elo a!#or$ #a"b" no
in#e,ra a causa petendi&
HAr#& N . Ao a!#or !nila#eral"en#e (edado "odi4icar &&&H
Ex&/ se n!"a ale,ao al,!" o a!#orF dese9a "odi4 icar !" 4a#o do
*rocesso$ co"o erro *ara dolo$ no se al#era a ca!sa *e#endi& Ex&/ no C+d&
Ci(il *er"i#ido ao doador re(o,ar a doao se o dona#6rio a#en#ar con#ra
a s!a (ida o! cal!ni6.lo& Se n!"a ao de re(o,ao de doao$ o doador
ale,ar !e o dona#6rio a#en#o! con#ra a s!a (ida$ "as de*ois di,a !e no$
!e s+ o cal!nio!$ no *oder6 4a)=.lo se" o consen#i"en#o do r!$ *or!e a
ca!sa *e#endi 4oi al#erada& Se no exe"*lo aci"a$ o a!#or ale,a o "es"o
#i*o de 4a#o$ a re*rod!o do "es"o 4a#o e" da#a *os#erior$ #ra#a.se de
o!#ra causa petendi& 0!"a ao de se*arao 9!dicial$ o a!#or ale,a o
ad!l#rio e de*ois ale,a o!#ro ad!l#rio %is#orica"en#e di4eren#e seria
necess6rio o consen#i"en#o do r! o! !"a no(a aoF& 'ois 4!ncion6rios!e se 9!l,a" na "es"a si#!ao *lei#eia" !" s+ bene4cio ad"inis#ra#i(o
*ara si& So dois *edidos se"el%an#es$ e a ca!sa *e#endi no a "es"a$
*os cada !" 4a) o *edido *ara si *r+*rio d!as aesF& '!as *essoas !e
4 i)era" !" conc!rso$ *ensa" !e o "es"o #e(e !" (c io !e *ode
in(alid6.lo 4al#a de *!blicao de !" edi#alF e *or isso *ede" a s!a
an!lao& Os a!#ores so di4eren#es$ o *edido e a ca!sa *e#endi so os
"es"os& A an!lao do conc!rso a*ro(ei#ar6 a a"bos&
Para cada l ide !" *rocesso& 0o *ode ser exerci#ada a"es"a ao$ ne" con9!n#a"en#e$ ne" s!cessi(a"en#e&
3BA55G3AD8O 7A5 ADE45
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
12/161
12
F Aes *essoais . so as !e se baseia" no direi#o *essoal&
?=' 0uanto natureza do $em que constitui o o$!eto mediato do
pedido:
F Aes "obili6rias . a!elas c!9os *edidos #=" *or ob9e#o"edia#o !" be" "+(el&
F Aes i"obili6rias . a!elas c!9os *edidos #=" *or ob9e#o
"edia#o !" be" i"+(el&
@=' A)es que se $aseiam na natureza da providncia !urisdicional
pleiteada pelo autor:
Exis#e" #i*os de *rocesso/
/rocesso de con%ecimento . 4or"!lar a re,ra 9!rdica&
/rocesso de execuo . #rans4or"ar a realidade$ a9!s#ando.a ao direi#o
a!ilo !e de(e serF& /rocesso cautelar . no *ro*ria"en#e !"a T
es*cie do ,=nero$ "as se con#ra*e e" bloco ?s o!#ras d!as es*cies
ci#adas& An#eci*ada"en#e asse,!ra a e4ic6cia *r6#ica dos *rocessos de
con%eci"en#o e de exec!o&
A esses #r=s #i*os de *rocesso corres*onde" #i*os de #!#ela
9!r isd icional exec!#i(a$ de con%eci"en#o e ca!#e larF
Ao . o direi#o ? 9!risdio&
A)es de con%ecimento. (isa" a !"a *ro(id=ncia co,ni#i(a
e"isso de !"a sen#enaF& A)es executivas. (isa" ? #!#ela exec!#i(a&
A)es cautelares. (isa" ? #!#ela ca!#elar&
So #r=s #i*os de aes !e se 9!s#a*e"& O cri#rio o do
ob9e#o "edia#o do *edido&
I& A5 ADE45 74 3O*H43;4*TO co"*or#a" s!b.es*cies& Ar#& NK . a ao
(isa a*enas a !e o J!i) declare a exis#=ncia o! inexis#=ncia de !"a relao
9!r dica&
OBS/ 0or"al"en#e no se *lei#eia a declarao da exis#=ncia de 4a#os$ "as
si" de relaces 9!rdicas&
I&F A)es declarat1rias - positivas ou ne"ativas
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
13/161
13
Posi#i(as . !ando o a!#or *ede a declarao da exis#=ncia da
relao 9!r d ica& 0e,a# i(a . !ando o a!#or *ede a declarao da
inexis#=ncia da relao 9!rdica&
Visa" ? declarao de !" 4a#o& : !"a ao declara#+ria
re4erindo.se a !" 4a#o&
I&F Ao constitutiva ou de reparao . *or!e cons#i#!i
si#!ao 9!rdica no(aF . Cria$ "odi4ica o! ex#in,!e si#!aes 9!rdicas&
Ex&/ al,!" *ede !"a se*arao 9!dicial ale,ando !" 4a#o
s!4icien#e& O J!i) (eri4ica as *ro(as$ e !ais as nor"as 9!rdicas a*lic6(eis$
e se dessa a*licao res!l#a *ara o a!#or o direi#o de se*arar.se& 0essa
ao o J!i) de(e decre#ar a se*arao$ criando$ ino(ando$ cons#i#!indo !"a
no(a si#!ao 9!rdica& O a!#or era casado$ a,ora es#6 se*arado&
I&F Ao condenat1ria . o J!i) no s+ declara a exis#=ncia
de !"a si#!ao credi#cia$ co"o obri,ar6 o r! a *a,ar&
II. A5 ADE45 4I436TA5 *ress!*e" !e o *rocesso de con%eci"en#o
es#e 9a #er"inado e" re lao ?!ela "a#ria& A#!ao *r6#ica$ e
*re*onderan#e"en#e "a#erial& A*reende bensF& E" re,ra o *rocesso de
exec!o *ress!*e o *rocesso de con%eci"en#o$ !" #i#!lo 9!dicial !e
a!#ori)a a a*reenso& Mas a lei *re(= de#er"inados casos de exec!o de
##!los ex#ra9!diciais& Ex&/ 0o#a Pro"is+ria . ins#a!ra.se desde lo,o o*rocesso de exec!o&
I I I . ADE45 3A6T4BA245 . des#ina".se a res,!ardar o res!l#ado de !"
*rocesso de con%eci"en#o o! de exec!o& Asse,!ra" an#eci*ada"en#e o
res!l#ado desses *rocessos& 0!" caso o! no!#ro$ cons#i#!e" !"
ins#r!"en#o a ser(io do res!l#ado de o!#ro *rocesso& Tm a inalidade
instrumental em relao aos outros tipos de processo, e esses se
destinam a preservar a o$servJncia do direito material& 0o soes*cies do "es"o ,=nero& Os *rocessos de con%eci"en#o e de exec!o
so ins#r!"en#os do *rocesso ca!#elar&
A ao cautelar o instrumento do direito material.
nstrumento do instrumento.
F Processo de Con%eci"en#o
& . Ao declara#+ria
&& . *osi#i(a
&& . ne,a#i(a
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
14/161
14
& . Ao cons#i#!#i(a o! de re*arao
& . Ao condena#+ria
F Processo Exec!#i(o
F Processo Ca!#elar
O / 2 O 3 4 5 5 O
A teoria "eral do processo civil repousa so$re trs
t1picos undamentais: 6257D8O, AD8O 4 /2O3455O& Va"os *assar
a,ora ao #erceiro #+*ico 4!nda"en#al des#a *ar#e in#rod!#+ria da nossa
disci*lina$ !e o Processo&
J6 sabe"os !e o de(er do Es#ado de *res#ar 9!ri sd io$ is#o $
de 4a)er 9!s#ia$ corres*onde da *ar#e da!eles !e es#o s!9ei#os ao se!
*oder$ o direi#o de exi,ir essa *res#ao 9!risdicional$ e a esse direi#o se
c%a"a 'IREIO 'E A13O&
7!ando !"a *essoa$ exercendo o se! di re i#o de ao$co"*arece *eran#e o +r,o es#a#al inc!"bido de *res#ar 9!risdio e l%e
s!b"e#e o *edido de !"a *ro(id=ncia de na#!re)a 9!risdicional$ o Es#ado
(ai *ro"o(er a reali)ao de !"a srie de a#os$ de a#i(idades des#inadas a
alcanar o ob9e#i(o de *res#ar 9!s#ia& A *res#ao 9!risdicional co"o be"
se co"*reende$ no al,o !e *ossa ser o4erecido ins#an#anea"en#e$
necess6ria a *r6#ica de !"a srie de a#os !e se *rolon,a" no #e"*o$ *or
(e)es "ais do !e seria ra)o6(el$ "as no en#an#o se"*re se desenrola" ao
lon,o de al,!" #e"*o&
odos esses a#os$ *or (e)es de na#!re)a "!i#o di(ersa$ so
li,ados$ se !ne" !ns aos o!#ros$ *ela s!a 4inalidade co"!"$ *elo se! 4i"$
%6 !"a !nidade #eleol+,ica$ 4inals#ica$ #odos eles se des#ina" a *er"i#ir
!e o Es#ado se des inc!"ba de se! de(er de *res#ar 9!r isdio& Ao
con!unto desses atos que se praticam com essa inalidade, da
prestao da !urisdio, que se d+ o nome de /2O3455O.
/rocesso, portanto, o con!unto de atos atravs dos
quais se realiza a uno !urisdicional. 7e sorte que ntima arelao entre o conceito de processo e os dois anteriores, o de
!urisdio e o de ao. O processo o instrumento da !urisdio. #
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
15/161
15
atravs dele que o 4stado cumpre o seu dever de prestar !urisdio,
e tam$m atravs do processo que se satisaz o direito do cidado
a o$ter a prestao !urisdicional, isto , que se satisaz o direito de
ao.
Ve9a" !e esses #r=s concei#os so in#erli,ados& Ao e9!r isd io de cer#o "odo de con#ra*e"$ a ao o di re i#o ? 9!r isd io$ e o
*rocesso o con9!n#o de a#os !e se *ra#ica" co" a 4inalidade de !e se9a
*res#ada a 9!risdio$ e *or#an#o se9a sa#is4ei#o o direi#o de ao&
O *rocesso no de(e ser con4!ndido co" o con9!n#o dos
doc!"en#os$ dos *a*is !e re,is#ra" a *r6#ica desses (6rios a#os&
7!ando se 4ala e" *rocesso$ a idia do lei,o a de !" cal%a"ao de
*a*is& HPassa ali e a*an%a o *rocesso &&&H !"a 4rase corri!eira "as no
!"a 4rase #cnica& A!ilo a !e se d6 o no"e de H*rocessoH $
#ecnica"en#e se deno"ina A6TO5. os a!#os do *rocesso$ is#o $ o con9!n#o
dos doc!"en#os nos !ais 4ica re,is#rada$ doc!"en#ada$ a *r6#ica dos a#os
c!9o con9!n#o 4or"a o *rocesso& Es#a "aneira de di)er *r+*ria dos lei,os
e no dos sen%ores&
A *res#ao 9!risdicional a "ani4es#ao da!ela #!#ela a
!e "e re4eri e" nossa *ri"eira con(ersa/ O Es#ado$ edi#ando a nor"a
9!r dica abs#ra#a e ,enrica !e de(er6 disc i*linar a cond!#a dos "e"bros
da cole#i(idade$ 4a) a *ro"essa de )elar *ela obser(
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
16/161
16
En#o a n+s #e"os a *ri"eira classe$ a primeira espcie de
processo - processo de con%ecimento ou de co"nio $ disci*linado no
Li(ro I do CPC$ e !e (isa essencial"en#e ? e"isso de !"a sen#ena& O
*rocesso de con%eci"en#o !" *rocesso de H4abricaoH de !"a sen#ena
i"a,e" #al(e) (!l,arF e #odas as (e)es !e !" *rocesso dese"bocarn!"a sen#ena$ es#a"os dian#e de !" *rocesso de con%eci"en#o . o sinal
in4al(el !e o carac#eri)a&
Mas %6 !"a se,!nda "odalidade de #!#ela !e 96 no consis#e
nisso$ seno e" #er a#i(idade concre#a$ a#!a *ra#ica"en#e a!ilo !e 4oi
decidido na sen#ena& Os sen%ores co"*reende" *er4ei#a"en#e !e *or si
s+ a sen#ena no "odi4ica "a#erial"en#e o "!ndo ex#erior& Por ex& no
Processo Penal/ no "o"en#o e" !e o +r,o 9!dicial *ro4ere !"a sen#ena
de condenao ? "or#e$ isso no si,ni4ica !e nesse "o"en#o a *essoa
condenada "orra& A no ser !e ao #er ci=ncia do 4a#o se9a (#i"a de
en4ar#e 4!l"inan#e& Mas isso !" "ero acaso$ !" 4a#o aciden#al& 7!er
di)er$ a sen#ena no "odi4ica o "!ndo (is(el& En#o isso no bas#a&
M!i#as (e)es$ *reciso 4a)er a#!ar a!ilo !e 4ico! decidido na sen#ena&
O J!i) condena o r! a *a,ar de#er"inada i"*or#
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
17/161
17
r isco de !" *rocesso in@#il $ d6.se o no"e de !#ela Ca!#elar& : !"a
ca!#ela !e se #o"a& Por ex&/ receia.se !e o de(edor *or(en#!ra (indo a
ser condenado$ se colo!e n!"a *osio #al !e #orne in@#il a condenao&
Co"o8 Oc!l#ando$ des(iando se!s bens$ *or exe"*lo$ de #al "aneira !e$
no "o"en#o e" !e a sen#ena 4osse ser exec!#ada$ nada se encon#raria
*ara 4a)er recair a exec!o& : !" *eri,o !e se corre& Para con9!rar esse*eri,o *ode.se #o"ar !"a *ro(id=ncia de na#!re)a ca!#elar !e consis#iria
e" a*reender bens do de(edor$ *ro(isoria"en#e$ e(i#ando !e ele os
dissi*e o! des(ie$ de #al "odo !e esses bens 4icasse" reser(ados *ara
!"a e(en#!al 4!#!ra exec!o& Ao a*reender"os os bens$ n+s no #e"os
e" (is#a dire#a"en#e sa#is4a)er o direi#o do credor . a# *or!e *oss(el
!e nesse "o"en#o ainda ne" se!er se saiba ao cer#o se a!ele crdi#o
exis#e o! no& : a*enas !"a *reca!o !e se #o"a&
En#o$ ao lado dos *rocessos !e (isa" a sa#is4ao$ n+s
#e"os esse #erceiro #i*o !e (isa a*enas ao res,!ardo *ro(is+rio da e4ic6cia
de al,!"a o!#ra *ro(id=ncia& : !"a *ro(id=ncia a!xiliar& A esse #i*o de
#!#ela sec!nd6ria deno"ina"os #!#ela ca!#elar$ e o *rocesso e" !e ela se
reali)a recebe a deno"inao de /rocesso 3autelar&
4nto, temos trs tipos, trs espcies de processo
conorme o tipo de tutela !urisdicional neles exercida: o processo
de con%ecimento, o processo de execuo e o processo cautelar. Os
dois primeiros no seu con!unto podendo ser iliados a um "nero
comum que seria o da tutela satisativa, e por oposio a eles oprocesso puramente cautelar.
O!#ra noo !e de(e ser a,ora ex*os#a a de
/2O347;4*TO& odo *rocesso desenrola.se de acordo co" !" "odelo
indicado na Lei& Os a#os *rocess!ais no se *ra#ica" arbi#raria"en#e$ de
!al!er "aneira$ e" !al!er orde"$ *or !al!er 4or"a& A lei os
disci*lina$ a lei re,!la a se>=ncia dos a#os *rocess!ais$ a 4or"a$ o "odo
*elo !al de(e" eles ser *ra#icados& Ela no deixa isso ao ca*ric%o do J!i)$
e "!i#o "enos ao ca*ric%o das *ar#es& 0+s encon#ra"os na lei !" 4i,!rino$!" *adro$ !" "odelo$ o! "el%or di)endo$ (6rios "odelos$ de acordo co"
os !ais o *rocesso de(e ser cond!)ido&
A es#a 4or"a$ es#a "aneira ex#erna !e re4le#e o "odo *elo
!al os a#os do *rocesso se encadeia" s!cessi(a"en#e e se *ra#ica" !ns
a*+s o!#ros !e se d6 a deno"inao de PROCE'IME0O& O *rocesso o
con9!n#o de a#os$ o *rocedi"en#o o "odo *elo !al es#es a#os se (o
*ra#icando s!cessi(a"en#e& E ne" #odos os *rocessos ado#a" o "es"o
*rocedi"en#o& A lei (aria o "odelo de acordo co" di(ersos 4a#ores !ersero exa"inados o*or#!na"en#e& Encon#ra"os na lei (6rios #i*os de
*rocedi"en#o& Saber !al deles de(e ser !#i l i)ado n!" de#er"inado
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
18/161
18
*rocesso !es#o da "aior i"*or#
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
19/161
19
do *rocesso exis#e !"a relao 9!rdica !e *rende en#re si #odas essas
*essoas !e *ar#ici*a" dessa a#i(idade *rocess!al& 'a 4alar.se de !"a
24BAD8O 62K73A /2O34556AB& Se no %o!(esse *ara nin,!" o
direi#o de *ra#ic6.los$ o! o de(er o! a 4ac!ldade o! o ;n!s de *ra#ic6.los$
eles no seria" *ra#icados& En#o se eles se *ra#ica" *or!e al,!"
*ode$ de(e$ e#c&$ e esse al,!" es#6 n!"a *osio 9!rdica a#i(a o! *assi(adian#e de o!#ro&
Moderna"en#e$ is#o $ desde o sc!lo UIU$ 4ala.se e" Relao
J!rdi ca Process!al *ara desi,nar o (nc!lo !e se 4or"a en#re as (6r ias
*essoas !e *ar#ici*a" da a#i(idade *rocess!al$ o J!i) e as *ar#es
essencial"en#e$ e(en#!al"en#e o!#ras&
Es#a relao 9!rdica *rocess!al #e" cer#as carac#ers#icas !"
*o!co di4eren#es das relaes 9!rdicas !e os srs& con%ece" das o!#ras
disci*linas& A relao no 'irei#o Ci(il$ e" re,ra$ !"a relao 9!rdica
es#6#ica$ is#o $ !"a (e) es#abelecida ela se conser(a #al !al era a# !e
se ex#in,a& Ela no se #rans4or"a$ !"a relao 4ixa& Al,!" con#rai !"a
d(ida$ a d(ida exis#e #al co"o con#rada$ a# s!a ex#ino&
A relao !urdica processual uma relao dinJmica$
co"o !" caleidosc+*io& A cada a#o !e se *ra#ica s!r,e !"a no(a si#!ao
e" !e nasce" no(os direi#os e no(os de(eres !e (o sendo exercidos$
(o se cons!"indo$ (o se ex#in,!indo$ e ne" *or isso a relao acaba& Ela
se"*re a "es"a a# o 4i"$ e"bora a s!a 4isiono"ia (6 se "odi4icando acada ins#an#e& Ela #e"$ *or#an#o$ esse car6#er din
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
20/161
20
relao ? o!#ra& As relaes 9!rdicas de direi#o "a#erial *ode" ser de
direi#o *ri(ado o! de direi#o *@blico$ mas a relao !urdica processual
sempre uma relao !urdica de direito p($lico. O processo re"ido
pelo direito p($lico. # uma atividade, uma das un)es $+sicas do
4stado &
7!ando a relao 9!rdica "a#erial ale,ada *elo a!#or no
exis#e $ o *ed ido i"*roceden#e$ is #o no a4e#a a relao 9!r d ica
*rocess!al$ ela exis#ia a!#ono"a"en#e$ inde*enden#e"en#e e" 4ace da
o!#ra&
7!ais so en#o as carac#ers#icas essenciais dessa relao
9!r dica *rocess!al8 Ela $ co"o disse$ !"a relao co"*lexa$ din
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
21/161
21
a *e#io !e e! "andei$ (oc= no es#6 *lei#eando$ no es#6 sendo a!#or$
no es#6 sendo *ar#e&
A *essoa 4sica !e (oc= a*on#a na s!a *e#io co"o sendo o
de(edor$ #a"b" no %6& En#o no %6 nesse *rocesso ne" J!i)$ ne"
*ar#es$ e o *rocesso no *ode exis# ir se" J!i) e se" *ar#es& Essesele"en#os #=" de *reexis#ir ao *rocesso& =" de exis#ir an#es do *rocesso&
Por isso "es"o eles so *ress!*os#os& /ara que o processo exista,
preciso que antes disso exista um 1r"o investido de !urisdio, e
duas pessoas que possam assumir nesse processo a posio de
partes, uma que se!a autor e outra que possa ser ru, sem o que no
%+ processo possvel&
Mas no bas#a isso& S!*on%a"os !e e! a!i es#i(esse no
exerccio da "in%a 4!no co"o J!i)$ na !alidade de J!i)& Es#o! sen#ado
a!i e !" dos srs & *re#ende cobrar de o!#ro !"a d(ida %i*o## ica&
S!*on%a"os !e A de(a a !"a i"*or#
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
22/161
22
AF O +r,o de 9!risdio *ode ser !" !al!er8 0o& 0o !al!er J!i)
!e *ode 9!l,ar !al!er ca!sa& 56 !" di(iso de #rabal%o !e deli"i#a a
co"*e#=ncia de cada !"& A 96 !" re!isi#o no *ara !e o *rocesso
exis#a$ "as *ara !e se9a re,!lar$ se9a corre#o e *or#an#o (6lido& En#o$ e"
corres*ond=ncia co" o +r,o de 9!r isdio !e o *ress!*os#o deexis#=ncia$ o pressuposto de validade a competncia desse 1r"o&
BF E" relao ?s *ar#es/ "enores *ode" li#i,ar e" J!)o *or si "es"os8
G"a criana de anos *ode8 0o *ode& G" lo!co sob in#erdio *ode8
0or"al"en#e no *ode& 4nto preciso que as partes se!am capazes &
A ca*acidade corres*onde ? co"*e#=ncia& Re*are" !e !" a#rib!#o
an6lo,o& A co"*e#=ncia do +r,o 9!dicial$ a ca*acidade das *ar#es& : !"a
analo,ia&
CF E *reciso !e a de"anda se9a o4erecida em orma re"ular, de
acordo com a lei& 0o de !al!er "aneira& 0o *ode ser 4ei#a
oral"en#e$ #e" !e ser 4ei#a *or escri#o Ar#& F e s+ e" *or#!,!=s&
Eis ai os *ress!*os#os de (alidade do *rocesso&
7!ais so os s!9ei#os da relao 9!rdica *rocess!al8 7!ais
so os s!9ei#os de !al!er relao 9!rdica8 So as *essoas !e ass!"e"
e" 4ace !"as das o!#ras$ direi#os$ de(eres obri,aes$ 4ac!ldades$ e#c&
S!9ei#os de relaes 9!rdicas so se"*re essas *essoas& E !e" !eass!"e #ais *osies no *rocesso8 J6 sabe"os !e essencial"en#e #r=s
*essoas$ *elo "enos$ a saber/ o J!i) no a pessoa sica do uiz, e
sim o 1r"o !udicial- no o 7r. Gulano ou o 7r. 5icrano, o uiz
como 1r"o do 4stadoF$ e as *ar#es& Esses so os s!9ei#os *rinci*ais do
*rocesso& 5o9e esse concei#o "ais o! "enos #ran>ilo "as ne" se"*re
4oi& Voc=s encon#ra" nos li(ros a esse res*ei#o !ns ,r64icos& 7!ase #odo
li(ro #e" esses ,r64icos&
7!ando se de4ron#are" co" esses ,r64icos no *ense" !e osdi(ersos *ar#ici*an#es do *rocesso es#o lanando 4lec%as !ns na direo
dos o!#ros& 0o se #ra#a de !"a re*resen#ao ,r64ica de !"a l!#a de
ndios& A!elas se#in%as *re#ende" si"boli)ar as *osies 9!rdicas dessas
*essoas !"as dian#e das o!#ras&
O *ri"eiro ,r64ico !er di)er o se,!in#e/ A!i concebia.se a
relao 9!rdica *rocess!al a*enas en#re a!#or e r!$ i&e&$ en#re as *ar#es&
Se,!ndo essa conce*o$ !e se c%a"a conce*o linear$ o! se,!ndo
o!#ros$ re#ilnea$ s+ as *ar#es !e #=" direi#os e de(eres !"as e" relao?s o!#ras$ o J!i) no& Es#a conce*o es#6 #o#al"en#e abandonada$ ela
re"on#a a !" a!#or c%a"ado O5LER$ c!9a #eoria$ con#!do$ %o9e no "ais
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
23/161
23
ado#ada& : claro !e o J!i) #a"b" #e" e" 4ace das *ar#es *oderes$
de(eres$ nin,!" *ode ne,ar isso&
A,ora a!i$ !e o J!i) s!9ei#o da relao *rocess!al %o9e no
se disc!#e& O !e ainda se disc!#e se al" das relaes en#re o J!i) e
cada !"a das *ar#es$ co"o ali$ se #a"b" exis#e no *rocesso !"a relao9!r dica en# re as *ar#es$ a!#or e r!& A4 ir"a" al,!ns a!#ores$ ne,a"
o!#ros& : claro !e no *lano do direi#o "a#erial a relao en#re as *ar#es$
o J!i) no #e" nada co" ela$ o crdi#o$ a d(ida& Mas isso o!#ra coisa&
Pois be"$ a# %o9e se disc!#e$ e %6 !"a #ei"a e" #orno disso& A meu ver
existe a relao !urdica no apenas de cada uma das partes para
com o 1r"o !udicial, mas tam$m entre elas& 56 cer#os de(eres$
cer#os direi#os$ !e !"a das *ar#es no *rocesso #e" dire#a"en#e *ara co"
a o!#ra *elo "enos !"/ o direito do vencedor de %aver do vencido o
reem$olso das custas que ele, vencedor, dispendeu e dos %onor+rios
do seu advo"ado & E" #odo o *rocesso$ ao #er"inar$ o (encido de(e *a,ar
ar#& DF& G"a das *ar#es *elo si"*les 4a#o de ser (encedora #e" *eran#e a
o!#ra o direi#o de receber o !e *a,o! e" c!s#as e os %onor6rios de se!
ad(o,ado& Conse>en#e"en#e$ a o!#ra #e" obri,ao de *a,ar isso$ e da
!"a relao !e se" d@(ida al,!"a se es#abelece en#re as *ar#es&
En#o$ a "e! (er$ seria *re4er(el a conce*o a#rib!da a
WAC5& Mas e! no bri,o *or ela$ es#o! a*enas ex*ondo&
4nto os su!eitos principais da relao !urdicaprocessual so, sem d(vida al"uma, o 1r"o !udicial e as partes &
E(en#!al"en#e o!#ras *essoas !e #a"b" ass!"e" no *rocesso de(eres
o! direi#os o! 4ac!ldades$ *or exe"*lo$ as #es#e"!n%as/ a *essoa c%a"ada
ao *rocesso *ara de*or sobre 4a#os !e in#eressa" ? sol!o do li#,io$ *elo
4a#o de ser con(ocada ass!"e o de(er de co"*arecer& En#o$ a #es#e"!n%a
no J!i)$ ne" *ar#e$ "as ass!"e o de(er de co"*arecer e di)er a
(erdade$ seno *ode so4rer !"a *ena 4also #es#e"!n%oF& En#o$ s!9ei#o
e(en#!al$ s!9ei#o aciden#al$ s!9ei#o sec!nd6rio& Os a!xiliares dos J!)es$ o
O4icial de J!s#ia !e reali)a a ci#ao$ #=" !"a *oro de de(eres "as#a"b" #=" 4ac!ldades . ele *ode 4a)er is#o$ *ode 4a)er a!ilo$ *ode
arro"bar a *or#a sob de#er"inadas circ!ns#
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
24/161
24
essas di(ersas *essoas$ 4ac!ldades *ara a#in,ir o 4i"$ !e a *res#ao de
9!s#i a& Es#ando essas *essoas !e *ar#ici*a" do *rocesso do#adas de
de(eres$ direi#os$ 4ac!ldades$ di).se *or essa ra)o !e #odas elas es#o
li,adas en#re si *or !"a relao 9!rdica$ !e *or "o#i(os +b(ios #o"a o
no"e de relao 9!rdica *rocess!al& Se es#o li,adas ,raas aos laos de
cada !"a e" 4ace das o!#ras$ e" !e consis#e" essas di(ersas *osies!e o s!9ei#os ass!"e"$ !" dian#e do o!#ro8 Esse o con#e@do da relao
9!r dica& E" !e consis#e !"a relao 9!rdica8 O casa"en#o 4a) nascer
!"a relao 9!rdica& E! #en%o direi#os e de(eres *ara co" o "e! c;n9!,e&
7!al o con#e@do8 Con9!n#o dos de(eres e direi#os !e ass!"e" !" *eran#e
o o!#ro& O que comp)e o conte(do da relao !urdica processualN #
a soma, o con!unto dessas v+rias posi)es !urdicas que cada um
assume diante do outro & 7!e" exerce 9!risdio8 : o +r,o es#a#al n!"
*lano de *ren@ncia e" relao aos o!#ros& Ele exerce *oderes de direo
do *rocesso& Os *oderes do J!i) so di(ersos e se "ani4es#a" e" (6rios
ca"*os& E" relao ? *ro(a ins#r!#+riaF #ende a acen#!ar.se no *rocesso
ci(il "oderno& Vo a# a 4iscali)ao da re,!laridade *oder de *olcia no
sen#ido do '& Ad"inis#ra# i(oF& O J!i) #e" #a"b" de(eres$ sendo o
*ri"ordial o de *res#ar 9!risdio$ *ron!nciar.se sobre o !e se l%e re!er&
Ao J!i) no dado abs#er.se de !" *ron!ncia"en#o& O J!i) *ode inde4erir$
no *ode ras,ar ne" !ei"ar o *rocesso& O!#ro de(er o !e "o#i(a as
s!as decises& O J!i) de(e ex*or as ra)es !e o le(a" a decidir dessa o!
da!ela "aneira& A ra)o de(e ser ex*os#a& O J!i) exerce *oderes sobre as
*ar#es$ !e *oss!e"/ F 'irei#o F -ac!ldades F 'e(eres e NF Xn!s&
F 724TO5 . : !"a ca#e,oria a#i(a .Y (an#a,e" . #i#!lares de direi#o
s!b9e#i(o$ *ossibilidade de exi,ir de o!#re" !e "ani4es#e co"*or#a"en#o&
-aa o! deixe de 4a)er& 'i).se !e a *ri"eira *essoa #e" direi#o s!b9e#i(o
e" 4ace da se,!nda e es#a de(e e" 4ace da *ri"eira& 7!ando a *ri"eira
*essoa co"ea a exercer o direi#o de ao$ ela ins#a!ra o *rocesso& Se
desdobra no *rocesso a relao *rocess!al din
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
25/161
25
NF*65 . Es#6 *ara o de(er assi" co"o a 4ac!ldade es#6 *ara o direi#o& O
de(er "e i"*e a,ir des#a o! da!ela "aneira$ o ;n!s "e i"*e a,ir dessa
o! da!ela "aneira e" "e! *r+*rio bene4cio& O (erbo no ca"*o do ;n!s
e! *reciso 4a)er is#o& Ex&/ Se e! !iser obser(ar a *aisa,e" do Po de
A@car e! *reciso *e,ar o #re"$ *a,ar a *assa,e"& 0o *rocesso %6 ;n!s&
O "ais con%ecido o ;n!s da *ro(a& Se e! desc!"*ro$ e! *ri(o a "i""es"o de #er !"a (an#a,e"& O uiz tem poderes, no tem Pnus &
/2*3K/O5 Q42A5 064 *5/2A; O /2O3455O 4 O
/2O347;4*TO
0o se encon#ra" e" re,ra na lei $ e *or isso "es"o so
*rinc*ios& 0+s in4eri"os no exa"e sin#o"6#ico do #ex#o& Esses *rinc*ios
ex*ressa" (alores *ol#icos idiasF$ o a#endi"en#o #cnico (isa" o "el%or
4!nciona"en#oF e se es*el%a" na lei&
Zs (e)es esses *rinc*ios se a*resen#a" e" d!*la$
con#ra*os#os$ *or!e a sociedade no !n(oca& Ela *res#a re(er=ncia
si"!l#
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
26/161
26
O J!i) no *ode 9!l,ar ne" ultra petitum, ne" extra petitum&
O!#ro *rinc*io o *065TO$ ex*ressa a idia !e o J!i) no "ero
es*ec#ador$ *assi(o$ do d!elo das *ar#es& Ele #e" *osio a#!an#e no
*rocesso& O J!i) no es#6 ads#ri#o ? *ro(a$ *ode de#er"inar o!#ras$ e"
"a#ria *ericial *or exe"*lo& Ele *ode es*on#anea"en#e ex officioF *edir
!e se de#er"ine as ca!sas da doena *or !" "dico$ *or exe"*lo&
O!#ro *rinc*io o do 3O*T2A7TR2O o! da Q6AB7A74
74 T2ATA;4*TO 7A5 /A2T45& : o re4lexo no ca"*o *rocess!al da
isono"ia cons#i#!cional ar#& K C-F& As *ar#es de(e" #er c%ances i,!ais$ o!
e!i(alen#es& Ex&/ se !"a das *ar#es 9!n#a !" doc!"en#o$ o J!i) no *ode
decidir sobre a!ele doc!"en#o se" *er"i#ir !e a o!#ra *ar#e #a"b" o
4aa& Ar#& CPC e ar#& $ I$ ex*ressa" esse *rinc*io&
Princ*io da 43O*O;A /2O34556AB. oda a "6!ina de(e
ser *os#a *ara 4!ncionar co" o "6xi"o de *rod!o e co" o "ni"o de
#rabal%o o! es4oro& 0o se *ode exi,ir do +r,o 9!dicial !" "odo de a,ir
"ais co"*licado$ se *oss(el "ais 4acil"en#e ar#& D CPCF& O *rocesso
de(e ser cond!)ido da "aneira "ais si"*les *oss(el& *o mundo do
processual, tudo que no necess+rio proi$ido&
O *rinc* io da /243B658O/ nosso *rocesso #e" es#r!#!ra
escalonada$ %ier6r!ica& Esse *rinc*io indica !e !"a (e) !l#ra*assada a
4ase *r+*ria *ara !"a de#er"inada a#i(idade$ es#a no *ode "ais ser
reali)ada& 56 !" "o"en#o *ara re!erer& A *ar#e de(e !sar de #odos osar,!"en#os !e l%e so dados$ de !"a (e)$ de 4or"a o*or#!na con#es#ao
. reba#eF& Se o a!#or se es!ece! de 4a)er de#er"inada i"*!,nao no
*ode "ais 4a)er& Isso le(a a !"a coisa c!riosa/ de(e.se !sar de #odas as
"!nies$ "es"o de !"a lin%a de ar,!"en#ao !e se c%o!e co" a
o!#ra$ o! se9a$ con#radi#+ria& Por exe"*lo/ o a!#or di) !e o r! de(e& O
r! di) !e nada de(e$ "as se de(ia 96 *a,o!$ e se de(ia e no *a,o! o
a!#or *erdoo! a d(ida& O PRI0C\PIO 'A EVE0GALI'A'E de4esaF :
COROL]RIO 'O PRI0C\PIO 'A PRECLGS3O&
GO2;AD8O, 565/4*58O 4 4IT*D8O 7O /2O3455O
Sabe"os !e o *rocesso cons# i#!i !"a relao 9!r d ica
din
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
27/161
27
Va"os #ra#ar a!i %o9e de saber co"o nasce$ co"o #er"ina e
e" (ir#!de de !e e(en#!al"en#e de(e ex#in,!ir.se a relao *rocess!al& O
C+di,o #ra#a da 4or"ao$ da s!s*enso e da ex#ino do *rocesso de
con%eci"en#o no li(ro des#inado ao *rocesso de con%eci"en#o$ no #!lo VI
do Li(ro I . 'a -or"ao$ da S!s*enso e da Ex#ino do Processo& 'e
"odo !e an#es$ no Li(ro II des#inado ao *rocesso de exec!o #a"b" no#! lo VI . os sen%ores (o encon#rar l6 . 'a S!s*enso e da Ex#ino do
Processo de Exec!o&
0o (a"os es#!dar %o9e a!i esses #+*icos re4eren#es ao
*rocesso de exec!o$ *or!e en(ol(eria esse es#!do o exa"e de noes
!e os srs& s+ (o ad!irir "ais #arde !ando es#!dare" o *rocesso de
exec!o& Vere"os en#o co"o essa "a#ria se *ro9e#a l6& Va"os nos
res#rin,ir a!i$ *or#an#o$ ao es#!do da 4or"ao$ da s!s*enso e da
ex#ino do *rocesso de con%eci"en#o&
E" *ri"eiro l!,ar$ a GO2;AD8O 7O /2O3455O& Co"o
!e nasce o *rocesso de con%eci"en#o$ co"o !e ele se 4or"a& A
4or"ao no se o*era e" !"a e#a*a s+& O *rocesso se 4or"a e" d!as
e#a*as$ e" d!as 4ases !e se s!cede"& Sabe"os !e o *rocesso en(ol(e
necessaria"en#e a!#or$ J!i) e r!& O *rocesso s+ co"*le#a a s!a 4or"ao
!ando esses #r=s *ro#a,onis#as 96 se ac%a" a#!ando na relao *rocess!al$
!ando 96 se ac%a" *resen#es na relao *rocess!al& A primeira etapa
da ormao do processo de con%ecimento a /2O/O5T62A 7A
AD8O& 0o *ri"eiro "o"en#o o a!#or se diri,e ao J!i) *lei#eando a #!#ela9!r isd icional a#ra(s de !"a *e#i o$ a# ra(s da *e#i o ini cial &
O ar#& # ra#a exa#a"en#e de 4 ixar esse "o"en#o$ a
*ro*osi#!ra da ao$ !e a T e#a*a da 4or"ao do *rocesso de
con%eci"en#o& O *roble"a a!i consis#e e" saber !ando $ e" !e
"o"en#o$ se considera *ro*os#a a ao& Va"os (er "ais adian#e a
rele(
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
28/161
28
dis#rib!io !e assinala a *ro*osi#!ra da ao& 3onsidera-se proposta a
ao quando a distri$uio or necess+ria, no momento em que ela
ocorra, no momento em que se veriique a distri$uio& 5e a
distri$uio no necess+ria, a ao se considera proposta no
momento em que o uiz despac%ar a petio inicial&
Esse concei#o "!i#o i"*or#an#e i"*or#an#e saber
de#er"inar e" !e "o"en#o a ao se considera *ro*os#a&
Ex&/ o C+di,o Ci(il es#abelece !e a Ao de Con#es#ao de
Pa#ernidade !e #e" o "arido e" relao a 4il%os nascidos de s!a "!l%er$
s+ *ode ser *ro*os#a *elo "arido& A*enas ele #e" a *ossibil idade de
con#es#ar$ na cons#
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
29/161
29
A *ro*osi#!ra da ao cons#i#!i$ co"o disse$ a *ri"eira e#a*a
da 4or"ao do *rocesso& Ela 96 es#abelece en#re o a!#or !e *lei#eia a
#!#ela 9!risdicional e o J!i) !"a relao 9!rdica& E(iden#e"en#e$ o J!i) a
!e" se en#re,a !"a *e#io inicial no *ode en,a(e#6.la$ #e" o de(er de
*ron!nciar.se sobre ela& 'e #al "aneira !e 96 esse de(er de !" lado$ da
*ar#e do +r,o 9!risdicional$ e o corres*onden#e direi#o !e #e" o a!#or de(er a*reciada n!" sen#ido o! no!#ro a s!a *e#io$ 96 cons#i#!e" !"a
relao 9!rdica$ 96 con4i,!ra" o incio da relao 9!rdica *rocess!al& Mas$
e(iden#e"en#e$ en!an#o es#o no *rocesso a*enas a!#or e +r,o 9!dicial$
es#6 4al#ando !"a 4i,!ra i"*or#an#e do *rocesso$ !e o r!& 7essa
maneira, a ormao do processo, em$ora se!a iniciada com a
propositura da ao, s1 vai completar-se a partir do momento em
que se convocar o ru ao processo, atravs de um ato que se
denomina de 3TAD8O&
Por#an#o$ s+ a ci#ao !e (ai co"*le#ar$ !e (ai cons!"ar
a 4or"ao do *rocesso& O *rocesso se 4or"a 9!dicial"en#e$ *or#an#o$
a#ra(s de d!as 4ases$ a *ri"eira delas a *ro*osi#!ra da ao !e
es#abelece !" (nc!lo en#re a!#or e J!i)$ e a se,!nda a#ra(s da !al se
co"*le#a$ se in#e,ra o *rocesso$ !e a con(ocao do r!$ o c%a"a"en#o$
a ci#ao do r!&
-or"ado o *rocesso$ !al o ob9e# i(o !e se #e" e" (is#a
alcanar nele8 7!al o al(o a !e #ende o *rocesso de con%eci"en#o8 A
emisso de uma 54*T4*DA$ !e a*recie o *edido 4or"!lado *elo a!#or$9!l,ando.o *roceden#e o! i"*roceden#e& Esse o des# ino nor"al do
*rocesso de con%eci"en#o& V6rias a#i(idades *ossi(el"en#e sero
*ra#icadas en#re esses dois "arcos . a 4or"ao e a *rolao da sen#ena&
Ser6 *ra#icada a#i(idade *roba#+ria$ as *ar#es #ero a o*or#!nidade de
de#er"inar a#ra(s dos "eios ade!ados a (eracidade da!elas a4ir"aes
!e elas 4a)e" no *rocesso& O J!i) (ai #er !e (eri4icar o (alor da!elas
*ro(as$ con(encendo.se !e de#er"inados 4a#os es#o *ro(ados e o!#ros
no es#o& Vai #er !e (eri4icar !al o 'irei#o a*licado$ o 'irei#o s!b9e#i(o$
!ais as nor"as 9!rdicas abs#ra#as$ ,enricas$ a*licadas ?!ela si#!ao!e 4ico! co"*ro(ada nos A!#os& E (ai 4inal"en#e *rola#ar !"a sen#ena a
res*ei#o do *edido 4or"!lado *elo a!#or& Vai acol%er o *edido o! (ai
re9ei#6.lo$ (ai 9!l,6.lo *roceden#e o! i"*roceden#e$ (ai *ro4erir$ e" s!"a$
!"a sen#ena& 0+s de(era"os di)er !e nor"al"en#e esse o "odo *elo
!al se ex#in,!e o *rocesso& 0or"al"en#e$ se #!do 4!ncionar be"$ se #!do
correr be"$ o @l#i"o a#o *ra#icado no *rocesso ser6 !"a deciso !e acol%a
o! re9ei#e o *edido 4or"!lado *elo a!#or&
As coisas *or" no so se"*re #o si"*les assi"& 0o 'irei#oBrasileiro$ assi" co"o e" !ase #odos os ordena"en#os 9!rdicos$ !"a (e)
*ro4erida e" K ,ra!$ e" T ins#
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
30/161
30
a!#or$ !"a sen#ena de "ri#o$ ser6 *oss(el !e a!ele !e 4ico! (encido
"ani4es#e *ara !" +r,o nor"al"en#e %ierar!ica"en#e s!*erior$ o se!
incon4or"is"o& Ser6 *oss(el !e se i"*!,ne a sen#ena$ !e a sen#ena
se9a i"*!,nada a#ra(s do "eio !e se deno"ina de Rec!rsos& 'ian#e da
*ossibilidade da in#er*osio de Rec!rsos$ ser6 *oss(el !e$ *ro4erida e"
K ,ra!$ e" T ins#
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
31/161
31
do *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o& O ar#& $ as ca!sas !e *ro(oca"
a ex#ino do *rocesso co" 9!l,a"en#o do "ri#o&
4xtino do /rocesso 54; 6BQA;4*TO 7O ;#2TO
7!ando !e se ex#in,!e o *rocesso se" 9!l,a"en#o do
"ri#o8 O *ri"eiro inciso do ar#& re4ere.se ? %i*+#ese de o J!i) inde4erir
a *e#io inicial& J6 no *ri"eiro con#a#o !e o J!i) #e" co" a inicial$ a lei
con4ere a ele o *oder de #rancar *ra#ica"en#e no nascedo!ro o *rocesso&
Por de#er"inados "o#i(os !e (a"os es#!dar "ais #arde$ *er"i#e.se isso&
J6 no *r i"eiro con#a#o inde4erir a *e#io inicial$ *ra#ica"en#e e( i#ando a
4or"ao do *rocesso&
0or"al"en#e$ as ca!sas !e a!#ori)a" o J!i) a inde4erir a
*e#io inicial no di)e" res*ei#o ao *edido do a!#or& 0or"al"en#e$ no
es#6 o J!i) a!#ori)ado a inde4erir a inicial *or!e desde lo,o recon%ea !e
o a!#or #e" o! no #e" ra)o& So !es#es de o!#ro #i*o !e se coloca"
nes#e *ri"eiro "o"en#o& 7!es#es !e no di)e" res*ei#o ao "ri#o do
*rocesso$ !e no di)e" res*ei#o ao *edido& Por exe"*lo/ as condies da
ao . a 4al#a de le,i# i"idade a#i(a o! *assi(a$ !"a das ca!sas !e
a!#ori)a" o J!i) a inde4erir a inicial& En#o$ nor"al"en#e o inde4eri"en#o
da inicial se baseia e" !es#es di(ersas do "ri#o ar#& F& Essa re,ra a
ri,or #e" !"a exceo& 4xiste um caso, parece que apenas um caso,
em que o uiz pode indeerir por raz)es de mrito - prescrio edecadncia & Mas (ere"os isso "ais #arde& O C+di,o se baseo! e" !e
nor"al"en#e o inde4eri"en#o da inicial no en(ol(e !"a a*reciao do
"ri#o$ no en(ol(e !" exa"e do *edido$ e *or isso coloco! a no ar#& &
Inciso II$ ar#& . Ex#in,!e.se o *rocesso se" 9!l,a"en#o do
"ri#o !ando 4icar *arado *or "ais de !" ano *or ne,li,=ncia das *ar#es&
As *ar#es se desin#eressa" do anda"en#o do *rocesso$ d!ran#e "ais de !"
ano no se *ra#ica" a#os *rocess!ais& O C+di,o no !er !e essa si#!ao
*erd!re inde4inida"en#e$ e *er"i#e a$ *or#an#o$ !e se d= #r"ino ao*rocesso !ando isso acon#ece& 7!er *or !"a 4al#a do r!$ !er *or !"a
4al#a do a!#or$ !er de*enda do r! o a#o a !e es#6 condicionado o
anda"en#o do *rocesso$ !er de*enda do a!#or esse a#o$ 4icando o *rocesso
*arado *or "ais de !"a ano se" !e se (er i4 i!e a *r6#ica de a#os
*rocess!ais$ (ai ser *oss(el ex#in,!ir o *rocesso se" !e o J!i) a*recie o
*edido&
O inciso I I I do ar#& #ra#a de 4a#o se"el%an#e re4eren#e
*or" excl!si(a"en#e ao a!#or& Ex#in,!e.se o *rocesso se" 9!l,a"en#o do"ri#o !ando$ *or no *ro"o(er os a#os e dili,=ncias !e l%e co"*e#ir$ o
a!#or abandonar a ca!sa *or "ais de D dias& A!i #a"b" a inrcia do
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
32/161
32
a!#or e o *ra)o ser6 "ais c!r#o *or ra)es +b(ias& Se 4oi o a!#or !e"
*lei#eo! a #!#ela 9!risdicional$ de(e se es*erar !e ele de"ons#re o "aior
in#eresse e" !e o *rocesso a#in9a #o ra*ida"en#e !an#o *oss(el o se!
des4ec%o& 'e "aneira !e o a!#or !e de(eria ser o "aior in#eressado e"
dar *rosse,!i"en#o ao *rocesso& O"i# indo !" a#o do !al es#6
de*endendo esse *rosse,!i"en#o$ e se essa o"isso *erd!rar *or D dias$o C+di,o a!#ori)a a !e se d= 4i" ao *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o&
Sobre esses dois casos$ a *aralisao do *rocesso d!ran#e
"ais de !" ano$ e o abandono da ca!sa *elo a!#or$ es#abelece o C+di,o no
K do ar#& o se,!in#e/ HO J!i) ordenar6 no casos dos nKs I I e I I I $ o
ar!i(a"en#o dos a!#os$ declarando a ex#ino do *rocesso$ se a *ar#e
in#i"ada *essoal"en#e no s!*rir a 4al#a e" N[ %oras&H Se o J!i) (eri4ica
!e o! o *rocesso es#6 *arado %6 "ais de !"a ano o! !e o a!#or es#6
o"i#indo a#o de !e de*ende o *rosse,!i"en#o$ o J!i) (ai de#er"inar a
in#i"ao *essoal$ o! s+ do a!#or$ o! de a"bas as *ar#es$ *ara !e e" N[
%oras *ro"o(a" o a#o !e es#6 4al#ando& Se *ro"o(ere"$ no (ai encerrar.
se o *rocesso se e" N[ %oras$ *or"$ *erd!rar a o"isso$ a en#o (ai
ex#in,!ir.se o *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o& A intimao
pessoal, no o advo"ado do autor nem o advo"ado do ru, o
autor e o ru, diretamente, no por intermdio do advo"ado &
OBS.: Todo ato que o Juiz pode fazer de ofcio, quer dizer, que ele pode
fazer independentemente de provoca!o das partes, as partes podem
solicitar a ele que faa. "!o seria l#gico que n#s impedssemos as partesde pleitear uma provid$ncia que o Juiz, de ofcio, pudesse conceder. O
pro% lema & o oposto ' & sa%er se sem provoca!o do r&u, no caso de
a%andono pelo autor, o Juiz poderia tomar essa provid$ncia, determinar a
intima!o do autor para que em () *oras praticasse o ato e se ele n!o
prat icar nesse prazo, encerrar o processo. "!o necessar iamente em
%enefcio do r&u, o r&u pode ter interesse em que o m&rito se+a +ulgado, ele
pode estar confiante nas suas razes. O caso do inciso -- re fere'se
neglig$ncia de am%as as partes, quer dizer am%os revelam desinteresse
pelo processo. /0 quem entenda que esse n1 -- & inapl ic0vel porque ou aomiss!o & do autor e nesse caso em 23 dias estar ia caracterizado o
a%andono da causa, ou & do r&u e em regra a inat iv idade do r&u &
irrelevante para o prosseguimento do processo. 4u ainda ten*o a
esperana, para salvar o n1 --, de ac*ar um caso em que a omiss!o do r&u
se+a relevante. 5as recon*eo que n!o & f0cil encontrar uma *ip#tese de
aplica!o do n1 --. 6rimeiramente, o processo s# pode estar parado ou por
omiss!o do Juiz, do autor, ou do r&u. 7o Juiz, evidentemente, a solu!o n!o
estaria em extinguir o processo. 7o autor, em 23 dias +0 teria f icado
caracterizado. 4 realmente a regra geral & que a inatividade do r&u &irrelevante para o desfec*o do processo.
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
33/161
33
En#o/ D dias deixando de *ra#icar o a!#or !" a#o !e l%e
co"*e#e$ carac#eri)a.se o abandono da ca!sa e co" a!ela *ro(id=ncia
es#abelecida no K$ o J!i) (ai *oder ex#in,!ir o *rocesso se" 9!l,ar o
"ri#o& O o!#ro caso o do *rocesso 4icar *aralisado *or "ais de !"a ano
*or ne,li,=ncia das *ar#es$ a!#or e r!& : essa a di4erena en#re a"bos&
0o nK II a ne,li,=ncia seria de a"bas as *ar#es$ o !e es#6 l6$ de !"a o!de o!#ra o! de a"bas& 0o nK III o *ra)o "enor *or!e s!*e.se !e o
a!#or #en%a "aior in#eresse e" alcanar o des4ec%o do *rocesso e a o*o
dele$ a!#or&
Inciso IV . Ex#in,!e.se o *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o
H!ando se (eri4 icar a a!s=ncia de *ress!*os#os de cons#i#!io e de
desen(ol(i"en#o (6lido e re,!lar do *rocesso&H ra#a.se dos *ress!*os#os
*rocess!ais c!9a noo os srs& 96 #="& Ele"en#os e re!isi#os de (alidade
do *rocesso& Pode acon#ecer !e no decorrer do *rocesso se "ani4es#e !"a
n!lidade !e se9a ins!*r(el$ !e no co"*or#e re"dios$ o! !e no se9a
s!*rida o*or#!na"en#e$ is#o $ no *ra)o !e o J!i) de#er"inar *ara o
s!*ri"en#o dela& 0!" caso o! no!#ro$ e" 4!no da a!s=ncia de !"a
*ress!*os#o *rocess!al$ (ai o *rocesso ex#in,!ir.se&
Por exe"*lo/ 0o ar#& do CPC$ #ra#a.se da inca*acidade$ de
co"o s!*rir a inca*acidade *rocess!al das *ar#es& HVeri 4icando a
inca*acidade *rocess!al o! a irre,!laridade de re*resen#ao das *ar#es$ o
J! i) s!s*endendo o *rocesso$ "arcar6 *ra)o ra)o6(e l *ara !e se 9a sanado
o de4ei#o&H 0o sendo c!"*rido o des*ac%o den#ro do *ra)o$ se a*ro(id=ncia co!ber ao a!#or$ o J!i) decre#ar6 a n!lidade do *rocesso& E
acrescen#o e!$ (ai ex#in,!i.lo&
Inciso V . Ex#in,!e.se o *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o
H!ando o J!i) acol%er a ale,ao de *ere"*o$ li#is*end=ncia o! coisa
9!l,ada&H
O concei#o de PEREMP13O es#6 no C+di,o& : 4ornecido *elo
*ar6,ra4o @nico do ar#& [/ HSe o a!#or der ca!sa *or #r=s (e)es ?ex#ino do *rocesso *elo 4!nda"en#o *re(is#o no inciso I II !e o
re4eren#e ao abandono da ca!sa *elo a!#or o"i#indo d!ran#e D dias a#o
!e l%e co"*e#ia *ra#icarF do ar#i,o an#erior$ no *oder6 in#en#ar no(a ao
con#ra o r! *elo "es"o ob9e#o$ 4 icando.l%e ressal(ada en#re#an#o a
*ossibilidade de ale,ar e" de4esa os se!s direi#os&H
En#o is#o/ o a!#or ins#a!ra o *rocesso& 0o desenrolar dele$
deixa de *ra#icar a#o !e l%e cabia *or D dias e o *rocesso ex#in#o se"
9!l,a"en#o do "r i#o& Pe la se,!nda (e) ins#a!ra o *rocesso *ela "es"aao$ *ela se,!nda (e) 4a) a "es"a coisa$ deixa de *ra#icar !" a#o !e l%e
cabia e *or ca!sa disso e" 4!no do inciso III do ar#& $ o 9!i) ex#in,!e o
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
34/161
34
*rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o& Ins#a!ra !" #erceiro$ e se (eri4ica
exa#a"en#e a "es"a coisa& A *ar#ir desse *on#o o 'irei#o d6 !" bas#a&
Esse cidado no *oder6 "ais ins#a!rar *rocesso exercendo a!ela "es"a
ao& O 'irei#o no *er"i#e !e *ela !ar#a (e) ele ins#a!re !" *rocesso
!ando das #r=s (e)es an#eriores ele abandono! o *rocesso *or "ais de D
dias& Is#o /424;/D8O& Consis#e nisso& Os *ress!*os#os dela so$*or#an#o$ d!ran#e #r=s (e)es %a(er ocorrido a ex#ino do *rocesso se"
9!l,a"en#o do "r i#o e" 4!no de o a!#or %a(er deixado de *ra# icar *or
"ais de D dias a#o !e !e l%e cabia& A,ora (e9a"/ a *ere"*o !"
4en;"eno *!ra"en#e *rocess!al& Ela no ex#in,!e$ se !e o a!#or #in%a
a!ele direi#o de !e es#a(a se a4ir"ando #i#!lar$ se !e a!ele direi#o
real"en#e exis#ia$ a *ere"*o no (ai ex#in,!ir a!ele direi#o& 'o *on#o
de (is#a do direi#o "a#erial ele *er"anecer6 #i#!lar da!ele direi#o& Se ele
es#a(a cobrando !" crdi#o$ *or exe"*lo$ ocorrida a *ere"*o$ ele no
(ai *oder *ro"o(er a ao de cobrana$ o! se *ro"o(er$ o *rocesso se
ex#in,!ir6 se" 9!l,a"en#o do "ri#o$ *or ca!sa da *ere"*o& Mas isso
no si,ni4ica !e$ e" (ir#!de da *ere"*o$ a!ele crdi#o dele se9a
ex#in#o& Ele *er"anecer6 de *osse des#e direi#o "a#erial na "es"a
si#!ao e" !e se encon#ra(a$ a*esar da *ere"*o& E a *ro(a disso es#6
no 4inal desse *ar6,ra4o @nico do ar#& [/ H-icando ressal(ada en#re#an#o a
*ossibilidade de ale,ar e" de4esa o se! direi#o&H I"a,ine" o se,!in#e/
E! *ro*on%o !"a ao condena#+ria a 4i" de !e de#er"inado
indi(d!o se9a co"*elido a "e *a,ar !"a i"*or#
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
35/161
35
!ur isdio, mas no tem o dever de prestar !urisdio mais de uma
vez& 'e #al "aneira !e$ se *enden#e !" *rocesso no !al se exerce! !"a
ao$ es#a "es"a ao (en%a a ser no(a"en#e *ro*os#a e (en%a a dar
ense9o ? 4or"ao de !" o!#ro *rocesso$ es#e se,!ndo *rocesso (ai se
ex#in,!ir necessaria"en#e se" !e s!r9a *ara o J!i) a *ossibil idade de
a*reciar o *edido& Isso a BT5/4*7S*3A& A "es"a ao no *ode serexercida "ais de !"a (e) !er conco"i#an#e"en#e !er s!cessi(a"en#e& A
essa *roibio corres*onde" essas d!as 4i,!ras/ se ins#a!rado o *rocesso$
se (eri4ica !e an#erior"en#e a ele a!ela ao 96 %a(ia sido *ro*os#a$ !e
%6 !" *rocesso *enden#e a res*ei#o da!ela "a#ria$ ex#in,!e.se esse
se,!ndo *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o& O!$ se ins#a!rado !"
*rocesso$ se (eri4ica !e a!ele *edido !e o a!#or es#6 4or"!lando 96 4oi
9!l,ado a# ra(s de !"a deciso #ransi #ada e" 9! l,ado$ (a i ex# in,!ir.se o
*rocesso e" 4!no da 3O5A 6BQA7A$ !e se 4or"o! e" ra)o do
res!l#ado da!ele *ri"eiro *rocesso& Se a "a#ria$ *or#an#o$ 96 4oi 9!l,ada$
o! se encon#ra *enden#e de 9!l,a"en#o$ o se,!ndo *rocesso (ai se
ex#in,!ir&
O inc iso VI es#abelece !e se ex#in,!e o *rocesso se"
9!l,a"en#o do "ri#o !ando no concorrer !al!er das condies da
ao$ co"o/ a *ossibilidade 9!rdica$ a le,i#i"idade das *ar#es e o in#eresse
*rocess!al&
O inciso VII di) !e ex#in,!e.se o *rocesso se" 9!l,a"en#o do
"ri#o$ *elo COMPROMISSO ARBIRAL . !" a#o !e d!as o! "ais *essoascelebra" co" a 4inalidade de s!b"e#er !"a dis*!#a$ !" li#,io$ !" con4li#o
de in#eresses !e %a9a en#re elas$ a !" #erceiro !e se deno"ina de
6rbi#ro& : !" *ar#ic!lar a !e" se s!b"e#e a sol!o de !" li#,io$ *or
acordo en#re as *ar#es& : !" ins#i#!#o re,!lado no C+di,o Ci(il e no
Processo Ci(il #a"b"& Se$ ins#a!rado o *rocesso$ se (er i4 ica !e
an#erior"en#e a ele$ o! a# no c!rso dele$ as *ar#es %a(ia" es#i*!lado !e
a!ele li# ,io de !e se es#6 #ra#ando ali$ de(eria ser resol(ido *or !"
#erceiro$ o *rocesso (ai ex#in,!ir.se se" a*reciao do *edido&
O inciso V II I # ra#a de !"a %i*+#ese "!i#o i"*or#an#e&
Ex#in,!e.se o *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o !ando o a!#or desis#ir
da ao& 'esis#=ncia da ao o! desis#=ncia do *rocesso !" a#o do a!#or
a#ra(s do !al ele ren!ncia a ob#er !"a deciso sobre o *edido !e
4or"!lo!& Ele abre "o$ ele desis#e da ob#eno da *ro(id=ncia !e
*lei#eo!&
4ssa a 7455TS*3A 7A AD8O, que em a$soluto seconunde com uma i"ura que tam$m parte do autor mas que
consiste em ele a$rir mo no de o$ter aquela providncia que
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
36/161
36
pleiteou, mas do pr1prio direito de que se airmou titular. 6ma
coisa o autor desistir de o$ter naquele processo uma deciso de
mrito, e outra coisa o autor se despo!ar daquele direito de que
ele se supun%a titular. 4le renuncia ao direito que airmava ter.
5o dois institutos dierentes: a desistncia da ao e a ren(ncia
ao direito material airmado pelo autor, ou a ren(ncia pretensomaniestada pelo autor.
0o *ri"eiro caso$ na desis#=ncia da ao$ nada i"*edir6 !e o
a!#or ins#a!re "ais #arde !" o!#ro *rocesso *lei#eando a *ro(id=ncia de
!e ele desis#i! no *ri"eiro *rocesso& 0o caso da ren@ncia ao direi#o$
e(iden#e"en#e isso no ser6 *oss(el& Se ele abri! "o do direi#o$ se
ren!ncio! ?!ele direi#o !e s!*!n%a #er$ ele no (ai *oder "ais #arde
*re#ender !e esse direi#o se9a obser(ado& 0a desis#=ncia da ao no %6
!"a co"*osio da!ele con4l i#o de in#eresses$ a l ide *er"anece e"
aber#o$ ao *asso !e na ren@ncia no$ a lide sol!cionada a#ra(s de !"
a#o do a!#or&
Poderia *arecer ? *ri"eira (is#a !e a*enas o a!#or #eria
condies de (eri4icar se l%e seria @#il o! no desis#ir da ao& E" o!#ras
*ala(ras$ de(eria *arecer !e ao r! s+ in#eressasse a desis#=ncia da ao$
!e 4osse se"*re e" #odos os casos *ro(ei#oso *ara o r! a desis#=ncia da
ao& Isso no (erdade& 0+s *ode"os *er4ei#a"en#e i"a,inar !e o r!
#en%a #odo o in#eresse e" !e o *edido se9a 9!l,ado& Incl!si(e *or!e ele
*ode es#ar con4ian#e das *ro(as !e ele #e"$ do direi#o de !e ele *or s!a(e) se #en%a a4ir"ado #i#!lar& En#o$ ele *ode *re4erir !e a!ele *rocesso
cond!)a lo,o ao 9!l,a"en#o do "ri#o !e ele considera ser6 4a(or6(el a
ele$ ao in(s de (er o a!#or desis#ir da!ele *rocesso e ele se s!9ei#ar a ser
"ais #arde no(a"en#e inco"odado *elo a!#or co" *rocesso se"el%an#e
?!ele& : exa#a"en#e *or isso !e$ a *ar#ir de !" de#er"inado "o"en#o
no *rocesso$ a desis#=ncia da ao s+ e4ica)$ s+ *rod!) essa conse>=ncia
de ex#in,!ir o *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o$ co" o consen#i"en#o do
r!& NK$ ar#& . H'e*ois de decorrido o *ra)o *ara res*os#a$ o a!#or no
*oder6 se" o consen#i"en#o do r! desis#ir da ao&H A# o "o"en#o dares*os#a$ o a!#or *ode !nila#eral"en#e desis#ir da ao$ abrir "o de ob#er
na!ele *rocesso !"a deciso de "ri#o& A *ar#ir da$ decorrido o *ra)o
*ara a res*os#a$ de*ende da an!=ncia do r!&
Inciso IU . Ex#in,!e.se o *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o
!ando a ao 4or considerada in#rans"iss(el *or dis*osio le,al& 56
de#er"inados direi#o s!b9e#i(os !e s+ exis#e" en!an#o exis#e" os
res*ec#i(os #i#!lares& Por ex&/ o direi#o de se*arar.se& -alecendo !" dos
c;n9!,es$ no se #rans"i#e a nin,!" o direi#o de se*arar.se& A# *or!eno %a(eria se*arao "ais (i,orosa e d!rado!ra do !e a!ela *ro(ocada
*elo 4aleci"en#o& En#o$ n!" caso desses$ sendo o exerccio do *rocesso
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
37/161
37
!" direi#o co" essas carac#ers#icas e (indo a 4alecer no *rocesso o #i#!lar
desse direi#o$ no se #rans"i#indo *ara nin,!" a!ele direi#o$ o *rocesso
(ai necessaria"en#e #er !e ex#in,!ir.se se" !e ocorra a*reciao do
*edido& O exe"*lo seria a se*arao 9!dicial& Se no c!rso do *rocesso de
se*arao 9!dicial !" dos c;n9!,es 4alece$ o *rocesso se ex#in,!e& E"
*ri"eiro l!,ar *or!e in#rans"iss(el no a ao co"o di) o C+di,o$ "asa!ele direi#o de !e se a4ir"a #i#!lar o a!#or& E" se,!ndo l!,ar$ *or!e
4alece! o #i#!lar da!ele s!*os#o direi#o& O *rocesso ex#in,!e.se$ *or#an#o$
se" 9!l,a"en#o do "ri#o !ando 4or in#rans"iss(el o direi#o a4ir"ado$ e
!ando 4alecer o #i#!lar dele&
Inciso U/ O *en@l#i"o caso *re(is#o no ar#& $ #ra#a de !"
o!#ro ins#i#!#o do 'irei#o Ci(il& Ex#in,!e.se o *rocesso se" 9!l,a"en#o do
"ri#o !ando ocorrer CO0-GS3O en#re a!#or e r!& Con4!so consis#e e"
con4ron#are".se n!"a *essoa as !alidades de credor e de(edor$ o!$ de !"
"odo "ais ,eral$ de s!9ei#o a#i(o e de s!9ei#o *assi(o de !"a relao
9!r dica& Ex&/ o 4il %o es#6 cobrando !"a de#er"inada !an# ia con#ra o *ai $ e
o *ai (e" a 4alecer& O 4il%o se! @nico %erdeiro . #rans"i#e".se ao 4il%o os
direi#os e os de(eres 9!rdicos !e #in%a o *ai& Ocorrendo esse caso *assar6
a ser o 4 il%o credor e de(edor ao "es"o #e"*o de si "es"o& 0essas
condies$ no adian#aria nada$ ne" seria *oss(el o *rocesso& Ele (ai
ex#in,!ir.se se" !e o J!i) a*recie o *edido&
Inciso UI/ O @l#i"o inciso$ ser(e *ara aler#ar.nos de !e %6
o!#ros casos al" desses ex*ressa"en#e *re(is#os no ar#& $ de ex#inodo *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o& 56 o!#ros casos *re(is#os ao lon,o
do C+di,o&
Va"os (er a,ora dois *roble"as relacionados co" a ex#ino
do *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o&
O K do ar#& di) o se,!in#e/ HO J!i) con%ecer6 de o4cio
e" !al!er #e"*o e ,ra!$ "es"o de exceo$ en!an#o no *ro4erida a
sen#ena de "ri#o$ a "a#ria cons#an#e dos nKs IV #ra#a dos *ress!*os#os*rocess!aisF$ V #ra#a de *ere"*o$ li#is*end=ncia e coisa 9!l,adaF$ e VI
!e #ra#a das condies da aoF& Por#an#o$ o J!i) con%ecer6 de o4cio e"
!al!er #e"*o e ,ra! de 9!risdio en!an#o no *ro4erida a sen#ena de
"ri#o$ a "a#ria cons#an#e dos incisos IV$ V e VI& -ica *arecendo ?
*ri"eira (is#a !e$ se %6 !"a re,ra !e di) !e o J!i) *ode de o4cio$ !er
di)er$ se" *ro(ocao de nin,!"$ es*on#anea"en#e$ con%ecer dessa
"a#ria$ *oderia s!*or.se !e nas o!#ras$ necessaria"en#e$ o J!i) no *ode
con%ecer de o4cio& 0+s$ a con#rario senso$ in#er*re#ando esse dis*osi#i(o$
c%e,ara"os ? se,!in#e concl!so/ se o J!i) *ode$ #e" !"a re,ra de *r6#ica!e di) !e o J!i) *ode con%ecer dessas "a#rias$ sinal !e nas o!#ras ele
no *ode con%ecer$ a no ser !e !"a das *ar#es *ro(o!e o
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
38/161
38
*ron!ncia"en#o dele a esse res*ei#o& Essa concl!so ex#ra(el a contrario
sensu$ da *ri"eira *ar#e do K do ar#& no (erdadeira& G"a
in#er*re#ao sis#e"6#ica do C+di,o$ a considerao no a*enas desse
dis*osi#i(o "as de o!#ros dis*osi#i(os es*arsos sobre a "a#ria$ le(ar6 os
srs& ? concl!so de !e$ das "a#rias en!"eradas no ar#& $
se,!ra"en#e$ s+ !"a o J!i) no *ode con%ecer de o4cio& 51 em relao auma das causas de extino do processo sem !ul"amento do mrito
previstas no art. ?M, est+ o uiz adstrito a que uma das partes
provoque um pronunciamento dele. 4sse caso o 3ompromisso
Ar$itral& Co" se,!rana$ s+ *ode"os di)er desses 4a#os *re(is#os no ar#&
!e s+ !"$ *ara ser a*reciado *elo J!i)$ necessi#a de !e se9a o J!i)
*ro(ocado& S+ e" relao a !" o J!i) no *oder6 a,ir de o4cio . o
co"*ro"isso arbi#ral&
56 !" o!#ro !e disc!#(el . #ra#a.se do abandono da ca!sa
*elo a!#or *or "ais de D dias& : disc!#(el e o C+di,o no #e" !" sol!o
ex*ressa *ara ele& 56 !e" en#enda isso& O co"*ro"isso arbi#ral
indisc!#(el . exis#e !"a re,ra ex*ressa no *r+*rio C+di,o es#abelecendo
!e o J!i) no *ode con%ecer de o4cio o co"*ro"isso arbi#ral& O caso do
abandono disc!#(el& Aos sen%ores caber6 4a)er a 4!nda"en#ada o*o
*or !al das d!as #eses a "ais ra)o6(el& 56 !e" en#enda !e *ara !e
o J!i) le(e e" con#ra esse abandono *elo a!#or *or "ais de D dias$
necess6rio !e o r! *ro(o!e !" *ron!ncia"en#o nesse sen#ido& O J!i)
no *oderia$ ele "es"o$ cons#a#ando a o"isso do a!#or$ "andar !e se o
in#i"asse e$ se e" N[ %oras ele no se *ron!nciasse$ ex#in,!ir o *rocessose" 9!l,a"en#o do "r i#o& E le s+ *oderia 4a)er i sso se o r! se
"ani4es#asse nesse sen#ido& E %6 !e" en#enda no sen#ido o*os#o& E"
a"bos os casos co" bons ar,!"en#os&
-inal"en#e $ os e4ei#os da ex#ino do *rocesso se"
9!l,a"en#o do "ri#o& Al i6s $ "ais *ro*r ia"en#e a a!s=ncia de e4ei #os&
'i) o ar#& [ . HSal(o o dis*os#o no ar#& $ V$ a ex#ino do *rocesso se"
9!l,a"en#o do "ri#o no obs#a a !e o a!#or in#en#e de no(o a ao& A
es#6& #, ali+s, a dierena undamental entre a extino do processocom !ul"amento do mrito e sem !ul"amento do mrito. 5e o mrito
no oi !ul"ado, nada impedir+ que um novo processo se inicie, para
que o mrito se!a ento !ul"ado & Essa no(a *ro*osi#!ra da ao es#6
condicionada$ en#re#an#o$ a !" re!isi#o *re(is#o no ar#& [ . HA *e#io
inicial$ #oda(ia$ no ser6 des*ac%ada se" a *ro(a do *a,a"en#o o! do
de*+si#o das c!s#as e %onor6rios de ad(o,ado&H : !"a condio es*ec4ica
da no(a *ro*osi#!ra da ao& 'as c!s#as rela#i(as ao *rocesso an#erior !e
se ex#in,!i! se" 9!l,a"en#o do "ri#o&
4xtino do processo 3O; 6BQA;4*TO 7O ;#2TO
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
39/161
39
O 9!l,a"en#o do "ri#o a "e#a do *rocesso de
con%eci"en#o& : a a*reciao *elo J!i) do *edido& Ela 4i,!ra *or isso e"
*ri"eiro l!,ar no ar#& $ I/ HEx#in,!e.se o *rocesso co" 9!l,a"en#o do
"ri#o !ando o J!i) acol%er o! re9ei#ar o *edido do a!#orH& Esse o "odonor"al de ex#in,!ir.se !" *rocesso co" 9!l,a"en#o do "ri#o& O J!i)
(eri4ica as *ro(as$ (eri4ica o direi#o a*lic6(el ? si#!ao de 4a#o !e ele
encon#ra de"ons#rada nos a!#os$ e 9!l,a *roceden#e o! i"*roceden#e o
*edido 4or"!lado *elo a!#or& Os srs& 96 es#o %abili#ados *ara (eri4icare"
!e essa re,ra$ a ri,or$ no *ro*ria"en#e exa#a& : *or si s+ o
acol%i"en#o o! a re9eio do *edido !e de#er"ina a ex#ino do *rocesso8
O! a es#6 4al#ando al,!"a coisa !e se acrescen#a a isso8 A ri"or, o
processo s1 vai extin"uir-se com o trJnsito em !ul"ado da sentena,
da deciso que acol%e ou re!eita o pedido do autor. 51 vai
extin"uir-se a partir do momento em que se torna irrecorrvel essa
deciso & Ali6s$ essa cr#ica n+s *odera"os 4a)er a #odos os casos do ar#&
$ e a #odos os casos do ar#& & : !"a cr# ica !e no #e" !"a
rele(
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
40/161
40
as *ron!ncia$ da ele #ira !"a conse>=ncia . se o a!#or es#6 exercendo !"
direi#o !e a Lei di) !e ele s+ *ode exercer n!" de#er"inado *ra)o$ de
anos s!*on%a"os$ e e" relao ao #e"*o inicial desse *rocesso 96 se
*assara" N anos$ cons!"o!.se *or#an#o a decad=ncia& O J!i) se de4ron#a
en#o co" essa si#!ao e *ron!ncia a decad=ncia$ e conse>en#e"en#e
9!l,a i"*roceden#e o *edido do a!#or& A ri,or $ o 4a#o de o J! i) *ron!nc iar adecad=ncia o! a *rescrio ser6 !" "o#i(o *ara ele re9ei#ar$ na "aior *ar#e
dos casos$ o *edido& 'e #al "aneira !e esse inciso 4ornece a ri,or a*enas
!" dos "o#i(os e" !e *ode 4!ndar.se o caso l6 do inciso I ar#& F&
Ex*licando/ o inciso I di) !e o *rocesso (ai ex#in,!ir.se !ando o J!i)
acol%er o! re9ei#ar o *edido& M!i#o be"& 7!ando ele *ron!ncia a
decad=ncia o! a *rescrio$ ele no 4a) s+ isso$ ele (ai # irar disso !"a
conse>=ncia *r6#ica$ ele (ai$ co" base nisso$ e" se %a(er cons!"ado a
decad=ncia o! a *rescrio$ ele (ai acol%er o! re9ei#ar o *edido& 'e 4or"a
!e esse caso do inciso IV$ a ri,or$ era desnecess6rio *or!e ele 96 es#6 l6
no inciso I& O ato do uiz pronunciar a decadncia ou a prescrio
constitui um motivo para ele acol%er ou re!eitar o pedido&
Mas exis#e !"a ra)o *ara esse desdobra"en#o do inciso IV&
O inc& IV no !" caso a!#;no"o$ inco"*a#(el co" o inciso I $ *elo
con#r6rio$ ele esclarece !" dos 4!nda"en#os de !e *ode (aler.se o J!i)
*ara acol%er o! re9ei#ar o *edido& 7!ando o J!i) *ron!ncia a decad=ncia o!
*rescrio$ ele necessaria"en#e (ai acol%er o! re9ei#ar o *edido& A
rec*roca$ *or"$ no (erdadeira . ele *ode acol%er o! re9ei#ar *or o!#ras
ra)es$ *ode ne" es#ar e" disc!sso *rescrio e decad=ncia&
Pode"os i"a,inar !"a %i*+#ese e" !e o J!i) acol%e o *edido
e" caso de *rescrio& Ex&/ s!*on%a"os !e o de(edor *ro"o(a !"a ao
declara#+ria ne,a#i(a da exi,ibilidade do crdi#o con#ra o credor ale,ando
!e es#6 *rescri#o e ele$ *or#an#o$ no *recisa "ais *a,ar& O J!i) (ai
*ron!nciar a *rescrio$ se 4or (erdade$ e (ai acol%er o *edido&
0or"al"en#e ele (ai re9ei#ar$ "as *ode"os i"a,inar essa %i*+#ese e" !e
a *rescrio d6 ca!sa ao acol%i"en#o do *edido&
Os o!#ros casos do ar#& #=" !"a di4erena e" relao a
isso !e acaba"os de (er& 7!ando o J!i) acol%e o! re9ei#a o *edido$ ele
*ro4ere !"a deciso !e res!l#o! da s!a con(ico& -oi ele !e" a(alio!
as *ro(as$ !e" (eri4ico! !ais as nor"as 9!rdicas ade!adas ?!ela
s i#!ao e 4oi e le !e" 4or"!lo! a sol!o *ara a!ele con4l i#o de
in#eresses& Os de"ais casos do ar#& *re(=e" %i*+#eses e" !e a
sol!o do li#,io dada no *elo J!i)$ "as *elas *r+*rias *ar#es&
Ex&/ o a!#or ren!ncia ao direi#o de !e se a4ir"a #i#!lar& -ico!sol!cionado a!ele l i# ,io$ ele no (ai "ais *oder da!i *ara 4ren#e
*re#ender cobrar o "es"o crdi#o& 56 !" *on#o de con#a#o a/ n!" caso o!
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
41/161
41
no!#ro a lide 4ica resol(ida$ recebe !"a sol!o !e (ai (i,orar da *ara a
4ren#e& Mas n!" caso essa sol!o dada *elo J!i) e" 4!no do se!
*r+*rio con(enci"en#o 4or"ado ? l!) das *ro(as e das nor"as 9!rdicas
a*lic6(eis aos 4a#os *ro(ados& 0o o!#ro caso no$ so as *ar#es !e
sol!ciona" a!ele li#,io&
O inciso V #ra#a dessa %i*+#ese . !ando o a!#or ren!nciar ao
direi#o sobre !e se 4!nda a ao& Pode ser !e a *ro*osio *ar#a de !"
a#o do r!$ !e o r!$ *ro*os#a a ao$ concorde desde lo,o co" o *edido
do a!#or$ a!iesa a ele$ se renda *ron#a"en#e$ !e recon%ea !e o a!#or
#e" ra)o$ !e *roceden#e o *edido do a!#or$ do "es"o "odo
sol!cionando a!ele con4li#o de in#eresses e" !e a"bos se ac%a(a"
en(ol(idos& 0o caso da ren@ncia$ a sol!o *ar# i! do a!#or& -oi ele$
!nila#eral"en#e$ !e" sol!ciono! a!ele li#,io& 0ada i"*ede !e essa
sol!o se9a dada *elo r!$ !e o r! recon%ea a *roced=ncia do *edido&
O a#o a#ra(s do !al o r! se d6 *or (encido$ concorda$ a!iesce$ #e" o
no"e de RECO05ECIME0O 'O PE'I'O$ e es#6 *re(is#o no inciso II do ar#&
/ HEx#in,!e.se o *rocesso co" 9!l,a"en#o do "ri#o !ando o r!
recon%ecer a *roced=ncia do *edido&H 0!" caso o a!#or$ no o!#ro o r!&
A,ora$ *ode acon#ecer !e a sol!o se9a dada *or a"bas as
*ar#es& 7!e 4aa" reci*roca"en#e concesses$ !e cada !"a ceda n!"a
*ar#e$ c%e,ando a !" acordo a res*ei#o da sol!o da!ele li#,io& O a#o
a#ra(s do !al se co"*e" li#,ios a#ra(s da concesso rec*roca$ !e os
srs& 96 es#!dara" no 'irei#o das Obri,aes$ se deno"ina de RA0SA13O$ ees#6 *re(is#o no inciso I II do C+di,o/ HEx#in,!e.se o *rocesso co"
9!l,a"en#o do "ri#o !ando as *ar#es #ransi,ire"&H
Ve9a" a di4erena en#re ren@ncia e desis#=ncia da ao& A
desis#=ncia da ao$ a *ar#ir da exa!s#o do *ra)o de res*os#a$ es#6
s!bordinada ? concord
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
42/161
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
43/161
43
565/4*58O 7O /2O3455O
A s!s*enso !"a *aralisao #e"*or6ria !e o *rocesso
so4re& : !"a s!s#ao #e"*or6ria da "arc%a dos a#os *rocess!ais$ e"
4!no de de#er"inadas ca!sas *re(is#as no C+di,o& '!ran#e !"
de#er"inado es*ao de #e"*o no (ai ser *oss(e l *ra#icar a#os*rocess!ais& O *rocesso #e" a s!a "arc%a s!s*ensa$ s!s#ada
#e"*oraria"en#e$ e (ai re#o"6.la "ais #arde& G"a (e) s!*erada a ca!sa
da s!s*enso$ ele (ai "ais #arde re#o"ar a s!a "arc%a& 0isso consis#e a
s!s*enso do *rocesso& Ve9a"os os 4a#os !e a!#ori)a" a s!s*enso do
*rocesso de con%eci"en#o& Es#o *re(is#os no ar#& &
Inciso I . A "or#e o! a *erda da ca*acidade *rocess!al de
!al!er das *ar#es$ de se! re*resen#an#e le,al$ caso se #ra#e de *ar#es
inca*a)es *rocess!al"en#e$ o! do ad(o,ado& Ser6 necess6rio$ e" 4!no
disso$ !e se s!s*enda o *rocesso a 4i" de !e se s!*ra a 4al#a !e se
(eri4ico!& Se %o!(er 4aleci"en#o ser6 necess6rio !e (en%a" ao *rocesso
os s!cessores da *ar#e$ o! o!#ro re*resen#an#e le,al& Se %o!(er a *erda da
ca*acidade *rocess!al da *ar#e$ a *ar#e 4 ico! lo!ca$ *or exe"*lo$ no
decorrer do *rocesso$ ser6 necess6rio !e *asse a a#!ar e" no"e dela !"
re*resen#an#e le,al !e s!*ra a inca*acidade s!*er(enien#e& Se %o!(e
*erda da ca*acidade *rocess!al do re*resen#an#e le,al$ se o *ai !e es#a(a
re*resen#ando o "enor se #orno! inca*a)$ ser6 necess6rio !e se a,!arde a
(inda aos a!#os de al,!" !e s!*ra a a!s=ncia do *ai& Para isso$ en#o$
!e se (ai s!s*ender o *rocesso& K do ar#& $ le#ras a e b&
0o caso de "or#e o! *erda da ca*acidade *rocess!al do
ad(o,ado K do ar#& F$ a 4inalidade da s!s*enso no *er"i#ir !e
se *ra#i!e" a#os *rocess!ais o! !e se abra a o*or#!nidade dessa *r6#ica
se" !e a *ar#e se ac%e re*resen#ada *or ad(o,ado& O J!i) "arcar6 !"
*ra)o$ 4indo o !al ex#in,!ir6 o *rocesso se" 9!l,a"en#o do "ri#o&
Inciso II . Se s!s*ende o *rocesso *ela con(eno das *ar#es&
O C+di,o *er"i#e ?s *ar#es de co"!" acordo !e re!eira" a s!s*ensodo *rocesso& Ser6$ V&&$ !" *ra)o de !e elas necessi#e" *ara es#!dar a
*ossibilidade de !" acordo& O "eio #cnico ade!ado *ara sa#is4a)er a
esse in#eresse ser6 con(encionare" a s!s*enso do *rocesso e s!b"e#ere"
ao +r,o 9!dicial& Exis#e !" *ra)o "6xi"o *re(is#o$ *or"$ no C+di,o$ *ara
essa s!s*enso$ no K do ar#& &
Inciso III . ra#a da inco"*e#=ncia do J!)o$ da C
-
8/13/2019 54408855 Barbosa Moreira Processo Civil
44/161
44
Inciso IV . O*or#!na"en#e (ai se es#!dar e" !e consis#e isso&
Va"os deixar *or en!an#o de lado&
Inciso V . Por "o#i(o de 4ora "aior & 'e#er"inados
acon#eci"en#os !e i"*ossibi li #e" a *r6#ica de a#os *rocess!ais/ca#6s#ro4es$ #erre"o#os$ enc%en#es$ e#c&$ !e i"*ea" a con#in!ao do
*rocesso$ cons#i#!e" ca!sa *ara a s!a ex#ino& 56 !e" en#enda !e o
*rocesso *oder6 ser s!s*enso *or "o#i(o de 4ora "aior *or "ais de !"a
(e)$ desde !e no exceda o *ra)o de "eses&
Inciso V I . 'e"ais casos !e o C+di,o re,! la $ !e so
in@"eros&
S!s*enso o *rocesso$ o !e !e acon#ece8 art. ?MM -
L7urante a suspenso, deeso, proi$ido praticar qualquer ato
processual.L 4is a a conseqUncia relevantssima da suspenso do
processo & Co" d!as excees$ !"a delas *re(is#a no "es"o ar#& $ *or
ra)es de con(eni=ncia& A#os !e se no 4ore" *ra#icados lo,o$ se
4;sse"os es*erar !e cessasse a s!s*enso$ *ossi(el"en#e seria" 96
in@#eis& Coisas desse ,=nero&
E" 4!no disso$ *er"i#e o C+di,o$ e" car6#er exce*cional$
!e a#os dessa na#!re)a se9a" *ra#icados& E %6 !"a se,!nda exceo a
essa re,ra/ trata-se dos atos necess+rios para remover as causas dasuspenso & Por exe"*lo$ 4alece! a *ar#e$ s!s*ende.se o *rocesso& A
s!s*enso ocorre! *ara !e os s!cessores se %abi