Download - 70 Vjetori i at Gj.fishtes
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
1/22
1
Daniel GAZULLI - Fritz RADOVANI
AT GJERGJ FISHTA O.F.M.ASHT
MENDJA, ZEMRA ESHPIRTI I
POPULLIT SHQIPTAR
2010
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
2/22
2
N 70vjetorin e vdekjes s Poetit ton Kombtar!
Ia kushtojn, Autort
Dhetor 2010
Kopertina: Foto e Prkrenares Gj. Kastriotit Vien, D. Gazulli 2007Portret i At Gj. Fishts, Grafik nga F. Radovani, 2010.
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
3/22
3
AT GJERGJ FISHTA O.F.M.ASHT
MENDJA, ZEMRA ESHPIRTI IPOPULLIT SHQIPTAR
N 70vjetorin e vdekjes s Poetit Kombtar
2010
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
4/22
4
JETA DHE VEPRA E
AT GJERGJ FISHTS OFM. ASHT PRGJITHMON:MENDJA, ZEMRA DHE SHPIRTI I
POPULLIT SHQIPTAR !
30 Dhetor 1940...
Nalt nga qielli zbret nj Engjll e bie tue prplas Flatrat e Tij...
Asht Flamuri i Shqipnis, q mbulon Fytyrn e Poetit ton
Kombtar...
E bashk me Te... vorroset edhe Ai, ndoshta prgjithmon....
Themi prgjithmon, mbasi at dit nuk u vesh vetm Shkodra,
Malet e fushat e sajame t zeza, po u vesh gjith Shqipnia, tue hy n zi
t pafund t vitit 1941...
Plot 70 vjet ma par! Kur Shqiptart menduen se nj zemr e
madhe pushoi s rrahuni, pikrisht prej asaj dite Ajo vazhdoi me gufue
ma shum se kurr, pr t i ndej fjals s dhanun:
Kurr, Shqipni, skam me t harrue,Edhe n vorr me t prmend kam.
E kjo, me siguri, asht arsyeja q At Gjergj Fishta, vazhdon mos
me u preh n vorrin e vet!
Me mbarimin e lufts, re t zeza, ngarkue me lloh stepash ruse
e zgjyr kulisash serbe, u shfaqen n qiellin e letrave shqipe, si ngjith jetn shqiptare, e zun yjet ma t ndritun; ndr ta edhe yllin e
kalvarit t mundimeve shekullore, At Gjergj Fishtn. Por ai:
Ndrtue kishte i pomendore,rrfe as mot mos me drmue.
Nuk mund t shkatrrohej vepra e Tij gdhen me dalt hutash e
martinash drejtprdrejt mbi shkambijt alpin; nuk mund t shuhej Aivullkan, shprthye ma shum prej zemres se sa prej mendjes s Poetit
erudit. Kujtuen prbindshat katil se vullkanin do t mund ta shuenin
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
5/22
5
prgjithmon tue hedh balt mbi te, po m kot: Ai shfaqej e rishfaqej
me nj shkelqim lbyrs n qiellin e zymt shqiptar t letrave.
Dhe ja, yjet e rralluem kan zan prsri vend n Panteon.
N jeni prej tyne na grish sot ti prkujtojm 70-vjetorin e
vdekjes.Q ky komb yn i lasht i Mesdheut t bahej shtet e t mund t i
dilte zot vetes, nuk mjaftonin martinat e topat e bots mbar; duhesh
dituni, pa t ciln asnj komb nuk mundi tu baj ball rrebesheve t
historis. Asht kjo arsyeja q pushtuesit kudo n bot, ma par se
kshtjellat, rrafshojn shkollat, themelin e ndrgjegjes kombtare e
liridashse pakufi t Tij.
Ndrkoh qiri i Frashrllijve ishte ba pishtar, Prizreni
shprndante an e kand Shqipnis flak lirie e atdhetarie. Shkodra evjetr, dikur port e Ballkanit, po zgjohej nga letargjia e rand osmane,
nga nj gjum vrtet vdekjeprues. Malet po shkundnin supet e
pluhnosuna nga zgjedha disashekullore.
Lezha, q pes shekuj ma par do t merrte prjetsisht n gjiGjergjin e Madh t Historis, katr shekuj ma von do t i jepte
Atdheut n nj fshat t vogl t Zadrims, Gjergjin e dyt, Apostullin e
Liris. Fishta, ky fshat shpeshher i pashnuem n harta, e ndoshta i
lanun n harres me dashje, asht sot n gojn, mendjen e zemrat eshqiptarve kudo q jan n trojet e tyne sidhe kudo prreth ku gjendet
gjaku yn i shprishur.Ishte fund i asaj nate t gjat osmane, nat tri her mizore, q
kishte rrnue qytete e fshatra, kshtjella e kisha, kur lindi Ai me 23
tetor 1871. Atdheu kishte n trup nand varr, Atdheu yn i brisht
ishte tret n dhimbjen e vet. Bijt e Tij t ligun, por t paepun, sakishin fillue me thur andrrat e para pr nj Shqipni zonj m vete.
Ndrkoh, apojt gllabrues t sllavve t jugut e ata t helenve kishinshkput mish e gjak nga Atdheu yn brijdal e lakmia e tyne ishte me
t vrtet rrnqethse.
Po Zoti nuk do kurr me e humb Truellin e Kastriotit t
Madh...
E n ato grmadha t braktisuna, Ai i Lumnueshmi, drgoi nj
djal me emnin Zef...Kur ishte 9 vje, porsa Franeskant kishin el
n Troshan nj shkoll, ndr nxansit e par ishte edhe Zefi i vogl, i
biri i Ndok Simonit.
Nj studjues dhe adhurues i Popullit Shqiptar, At Lavro
Mihaeviq, pikrisht Ai profesor i Kolegjit Franeskan t Troshanit,
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
6/22
6
ishte q zgjodhi dhe oi n Bosnje pr studime At Gjergj Fishtn dhe
At Shtjefen Gjeovin. M 1886, Zefi 15-vjear asht n Bosnje pr t
vazhdue ma tej studimet. Atje filloi me marr nektarin e dijes...
Mbas nj viti, simbas rregullave franeskane, ndrroi emnin nga
Zef n Gjergj. Ishte nj prkim fatlum t merrte emnin e Kastriotit tMadh, emn q e mbajti me nder sa ishte gjall.
Zadrimori i ri, atje n dh t huej, mes mureve t Kuvendeve t
Gujagors e t Livnos, mallin e tij vullkanik filloi ta shprehte n
vargje, i ndikuem edhe nga poett dalmat Andrea Kaqi e Gega
Marti, edhe ata t prvluem pr liri.
M 1893 Fishta i ri u kthye n Atdhe. Me 25 shkurt 1894
meshoi pr her t par n Troshan, pikrisht aty ku kishte hedh hapat
e par drejt nj bote t trazueme e q quhej bota e shkronjave dhe editunis.
Kurse m 1897-1898 shrbeu si kapelan n Lezh, ku do t
kthehej her mbas here, sidomos pr t gjet prehje e pr t shkrue disa
prej kangve t Lahuts, ktu, n mes zadrimorve t tij e Lekve t
Malsis, q rrethonin Lezhn. Ku tjetr mund t gjente prehje e
frymzim si n Lezh ku ishin:
qielli i kaltr, toka e bler,njeti dimn, ktu pranver
Por nuk do t ishte gabim t shprehemi se e prpjeta drejt
lavdis e At Gjergj Fishts nis pikrisht n Gomsiqe, ku pat rastin e
fatin t njihej me Abatain e Mirdits, Imzot Preng Doi, atdhetar i
flakt, lufttar i paepun, por edhe poet e burr me kultur t rrall pr
kohn: Kishte rrah botn n mrgimin e Tij t detyruem, prej
Njuflandit t SHBA, deri n Indi. Abati do t bahej udhheqsishpirtnor e kulturor jo vetm i Tij, po edhe i shum klerikve t tjer.
N janar 1899, Imzot Doi bahet nismtar i themelimit tShoqnis Bashkimi, tue mbledh rreth vetes antar t shquem, si
Dom Ndoc Nikajn, At Gjergj Fishtn, Luigj Gurakuqin, At Shtjefen
Gjeovin, Dom Ndre Mjedn. E nisun si shoqni kulturore, ajo luejti rol
t dors s par jo vetm me botimin e fjalorit t quejtun i Bashkimit,
e t 34 librave t tjer, por sidomos n krijimin e nj votre atdhetarsh
q shkelqej n gjith Shqipnin.
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
7/22
7
Luigj Gurakuqi, At Gj. Fishta dhe Don Ndre Mjedja, 1923.
Kuvendi Franeskan i Gjuhadolit Shkodr.
Arkitekt At Gj. Fishta. Foto Marubi 1935.
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
8/22
8
Kuvendi Franeskan ishte kthye n bertham t nj qendre t
studimeve albanologjike. Krahas shrbimeve fetare, ata banin edhe jet
shkencore sikur t ishin n nj institut t mirfillt studimor. Shoqnia
Bashkimi, e ma von edhe revista Hylli i Drits, ishin monumenti
q ndrtoi Akademia Franeskane.Q n nisje t veprimtaris s Tij poetike, pedagogjike,
gjuhsore, publiistike, ende nn sundimin otoman, At Fishta u
kosiderue menjher Apostull i Shqiptaris, por me nj vizion prvese
thellsisht kombtar, kryekput edhe prendimor dhe europian.Aty ku vuni kambn e zbathun t fratit t Asizit, vshtroi me
kujdes dhe prvetsoi me saktsi nga goja e popullit frazeologjin e tij,
q arrijti me e njoh si pak kush para e mbas Tij dhe e vuni n pun ma
aq mjeshtri, sa rrall kush mundet me lidh fjaln me psikologjin e popullit t vet, pr me lan n thesarin e kulturs son kombtarekryevepren e letrsis shqipe, Lahuta e Malsis, e cila ngrthen
15.563 vargje ndr 30 kang. Krijimtaria poetike e botueme e At
Fishts kalon 50.000 vargje.
Ai ishte i pari drejtor shqiptar qysh prej themelimit t shkolls
franeskane m 1861. Asht ky nj ast n jetn e Fishts q nuk mund
t kalohet leht, pse:
Kur n shkoll zbutun shqiptari,
Nmni tket marrun ai gjakun dhe dhunnE me dije t ket kapun ai punn,
Shqipnis fati do ti ilet taman.
Duen apo nuk duen disa, Ai na msoi t gjith Shqiptarve me
shkrue e me lexue n Gjuhn Shqipe. Alfabeti nuk ishte nj ashtje
teknike akademiksh, po nj ashtje kombtare q krkonte BASHKIMe ngritje mbi do ndas, grindje, mni e ngatrres, pr at gjuh q ishte:
Porsi kanga e zogut t vers,Q vallzon n blerim t prillit;Porsi i ambli fllad i ers,
Q lmon gjinjt e drandofillit:
Porsi vala e bregut t detit,Porsi gjama e rrufes zhgjetare,
Porsi ushtima e nj trmeti,
Ashtu asht gjuha jon Shqiptare!
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
9/22
9
AT GJERGJ FISHTA OFM. AT SHTJEFEN GJEOVI OFM.
Shok pr s gjalli e miq besnik...pr s vdekuni...
THMELUESIT E AKADEMIS FRANESKANE...
N SHQIPNI...
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
10/22
10
N do fush ku veproi Ai, tregoi se ishte gjeniu i pakrahasueshm,
prandaj edhe mundi tu dilte mban sa e sa ndrmarrjeve nga ma t
vshtirat: prej artit, tek publiistika, prej gjuhsis, tek arkitektura, prej
arsimit te muzika, prej humorit tek politika...
Tashma n qytetin e lasht t kontrasteve t thella, nga dita ndit konturohej figura shumplanshe e fratit 30-vjear. Qysh n
penelatat e para u duk qart se veprat e Tij nuk do t ishin prvijime t
lmueta e aq ma pak laramanime orientale, por gjithka do t ishte e
ashpr, dika drit hije rembrandiane me tone t forta. Gte dhe
Manxoni, Shn Franesku dhe Da Vini, e kishin po fisniknue fytyrn e
fratit t ri, por landa mbet ajo q ishte: Shkamb i gjall hedh prej
vullkanit fuqishm e t pashuem t shpirtit shqiptar.
Ishin nevojat historike t Atdheut q i diktuen At Fishtsdrejtimin e gjith veprimtaris s Tij artistike, pedagogjike, publiistike
ashtu edhe n impenjimin e Tij politik.
Lahuta ka n themele shkambij ciklopik, n dukje pak t
pagdhenun, her-her arkaik, por aq t harmonishm e t natyrshem,
sa t duket se nuk patn nevoj pr dalt, por arkitekti e hartoi
drejtprdrejt n masivet e Alpeve, sa t paprsritshme, aq edhe
brilante.
I gjith universi intelektual i Fishts ka pas si yll polar interesate Atdheut dhe vetm interesat e Atdheut, pse n shpirtin e Tij ideja
Atdhe ishte ba ideal suprem.
Petrarka, thot Ai, fshan e kjan bihude ndr kangprnjimend t mrekullueshme, por pr Italin, pak e aspak, megjithse
do t kishte pr ka me kja.
Ja pra, pse At Fishta nuk zgjodhi vargun e lmuet, po ate t
ashprin, vargun e lahuts, q ata t shkonin drejtprdrejt n zemrat e
atdhetarve t etun pr liri e ti ndezte flak me guxim pr luftn ekputjes s prangave shekullore, pr luften pr dije e prparim
kombtar. Kanga e Tij asht nj britm deri n dshprim, e sa e sa
Herojve q nisen n luft u thot:
S kan shka bajn? Po a thue t desin?Tdesin pra, nuk kan shka presin!
Apo:
Pr i grusht eshtna, pashi Zotin,tmos korisim Gjergj Kastriotin,tmos korisim na sot Hotin
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
11/22
11
E ban kte, jo pr mni ndaj sllavve, por, sepse, si e ka than
n nj intervist, po t ndodhte e t rihumbte lirin Shqipnia, kishinme plas dhime sa jan bjeshkt tona.
Si mund t quhet shovenist Poeti i nj kombi 12 shekuj nn
robni sllave e osmane pse lshon anatemn ndaj arijve t bardh tardhun prej stepave ruse e q ende guxojn e na e quejn sot e ksaj
dite Kosovn Martire Serbi e vjetr?!...
Atyne po, u thot:
Ti msojn fmijt mbas sotitmos t lakmojn toks s Kastriotit,se u bjen shtrejt, qe besa e Zotit!
At Fishta nuk ngurron t i lshoj namen as Europs n London,
n Versaj, pse e la kte dh t coptuem, prandaj:
Me gjith kta, por larg nuk shkon
e me i vra ka rrfeja e Zotit
t shtat mbledh si jan nLondon.
Gjuha e Tij asht thellsisht popullore, pse ishte i vetdijshm sepo shkruente nj vepr q do t ishte universitet atdhetarie pr Malet
tona ku mungonin edhe shkollat fillore, sa me shum vend thot
Profesor Zekiria Cana: Shqiptart n Jugosllavi, duke msuarprmendsh Lahuten e Malcis, prvetsuen arsimin kombtar, kurky mungonte.
Por q t gjykosh Lahuten, duhet t rijetosh historin me
dhimbje, si e jetoi Poeti.
N kto rrethana, aty nga viti 1904, zu e lshoi akordet e paraLahuta e Tij ngjethse, tue u ngjesh pr parzem t malsorit.
At Fishta vet ishte nj shembull i shklqyeshm i mbylljes s
tragjedis s gjakmarrjes, nj vepr e pandrpreme e Franeskanve
Shqiptar, sa kur i vran t vllan, upin, jo vetm e fali vrassin, po
edhe lshoi thirrjen:
Ndalnju, burra! Ku veni!
Pashi Zotin, lshoni hutat,
se mjaft gjak asht derdh!
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
12/22
12
N prag t dits s madhe t 28 Nandorit Ai tashma naltohej si
lis vigan me rraj thell n truellin arbnor e deg q piqeshin me
bjeshkt. Pens s Tij, ve kangve t para t Lahuts, i prkisnin sa
vepra t tjera, ato Pika vese q dridheshin mbi petale, Anzat, vepr
satirike e pashoqe deri m sot n letrsin shqipe, bash ato anza tlshueme rrugve t Shkodrs e t mbar Shqipnis, ku tue prqesh
me humorin e holl shkodran, here tue thumbue keq e jo rrall tue
fishkullue pa mshir. Pens s Tij i prkisnin veprat e para dramatike,
origjinale, t prshtatuna a t prkthyeme, ndr t cilat Shqiptari iqytetnuem, vu n sken prej Atij vet m 1909, sidhe plot libra pr
shkollat tona shqipe.
Por edhe 28 Nandori la shum vepra mangut. Prgjys andrrat,
prgjys shpresat, prgjys vet Atdheu e q Ai e vajtoi... me LOTGJAKU. E gati si tue lshue piskamn, porosit:
Edhe me u than anmiqve e t tan njerzimit:Un ktu sundoj! N kt shkamb mue m vuni Zoti,
E kndej nuk luej, pa u shue stina e moti!?
Fati i vendit do t vazhdonte t ishte i trazuem edhe pothuej pr
nj 10vjear. Filloi me rrethimin malazez t Shkodrs, e vazhdoi metrazime t pafund deri n Kor, Gjirokastr e ma prtej...
As n ato dit t vshtira At Fishta nuk u step. Ishte n ball t
lufts pr mbrojtjen e Shkodrs prej knjazit t Cetins, ather kur
botoi t parn revist shprese mbrenda Atdheut e q e quejti Hylli iDrits, bashk me Gurakuqin, Mjed jn, Logorecin, tue themelueKomisin letrare, e n fund t Lufts s Madhe, q trandi botn, po
bashk me Gurakuqin e Bumin shkuen ti dilnin zot Atdheut coptuem
n Versajn hijerand. Ai kaprceu edhe Atllantikun, deri n Amerik, pr t shptue mund t shptohej nga e shumvuejtuna dhe e
nprkambuna Shqiptari.
N proesverbalin e mbledhjes t Komisis thuhet: U vendue
me themelue nj drejtshkrim sa ma tepr t prbashkt pr t dy
dialektet, ishte ai parim mbi t cilin punohej pr Bashkim, parim q ushkel me te dy kamt n Kongresin famkeq t vitit 1972 e q nuk po
ndreqet as sot!
Frati me zhgun nuk i la asgja mangut detyrs ndaj Atdheut,
Nse la mangut diku, i la pikrisht detyrs s Tij si klerik. Por, do t
thot ndokush, si arrijti ather aq nalt edhe n hierarkin ekleziastike?
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
13/22
13
...Asht rast i rrall, ndoshta i vetm, q pikrisht vepra letrare
dhe atdhetaria e ngritn edhe n hierarkin fetare, q pr nevoja t
Atdheut i ishte dasht ta linte shpesh mnjan. Sa Shqiptar ishte Ai
dhe sa klerik, e shprehin qart vargjet e maposhtme, ku, mbasi
andrron me el nj shkoll t nalt n Shkodr, thot:
Por nShqipni pse nji meshtarPos se prift do tjetShqiptar,Shqiptar, po pa dredha.
Un rektor e profesor
Sakristan e baeva
Tgjith shqiptar i zgjodha.
Kur lufta mbaroi dhe paqa mir a keq u vendos, punt srishmi
nuk shkuen dhe aq mbar. Mehmurt q kishin heq fesat dhe ishin
vesh allafranga, mendonin si t banin zap popullin e jo si ta
udhhiqnin at. Kta batalla fytyr-fudull, batakij e me nji laskerkultur, sa me mzi me shkrue emnin e vet, si i pikturon me mllef AtFishta, e ndjenin veten ma shum turq se shqiptar, t gatshm t
bashkpunonin me sllavin e me djallin, mjaft qe t prmbushnin nepset
e tyne prej lubish t pangopuna. Shum koh ma par Poeti i kishtejetue kto mnxyra dhe kishte parandje zvarritjen e tyne t lyrosun, sa
kishte humb durimin tue iu drejtue Zotit:
O perendi, a ndjeve?
Tradhtart na lan pa Atdhe
e ti rrin e gjuen nerrfe
lisat nper male kot.
Ishin koh t turbullta, kur, si thot Poeti,
tash qi u ba Shqipnia, duhen ba Shiptart.
E pr me ba Shqiptart Ai ishte q:
N vitin 1913, thmeloi dhe drejtoi deri sa vdiq revistnHylli i Drits.N vitin 1916, themeloi e drejtoi fletoren Posta e Shqipnis.
N vitin 1919 asht sekretar i delegacionit shqiptar n
Konferencn e Parisit.
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
14/22
14
N vitin 1921 asht zgjedh deputet i Shkodres n Parlamentin
Shqiptar.
N vitin 1921 asht edhe nnkryetar i Parlamentit ton.
N vitin 1930 asht n Athin antar i delegacionit t
Konferencs Ndrballkanike.N vitin 1931 asht ftue pr mbrojtjen e t drejtave t Shqipnis
dhe t Shqiptarve n disa shtete, ku ka spikat fjala e Tij, n 1931 n
Stamboll dhe 1932 n Bukuresht.
N vitin 1931 asht ftue n New York me prfaqsuesit e 60
shteteve t Bots ku u zgjodh antar i Bashkimit Ndrkombtar t
Poetve n Amerik.
Me 6 qershor 1921, n zgjedhjet e para Parlamentare n
historin e Shqipnis, Shkodra e drgon At Fishten prfaqsues t vetinbashk me miqt e Tij Gurakuqin e Mjedn dhe Parlamenti e zgjedh
Nnkryetar t Kuvendit Kombtar. Ky polemist i shkelqyeshm n
lamen e gazetaris, me prodhimtari ma t madhe se do gazetar
profesionist, do t shfaqej n Parlament si nj orator i pashoq, nj
atdhetar i flakt n akuzn kundr Serbis pr masakrat mbi vllaznit
kosovar; por edhe kompetent si ekonomist, gjeolog, pedagog e
agronom, jurist e diplomat sa me pas nder me e pas do parlament i
Europs, si shkruente nj gazetar i huej q ndiqte punimet.Me fjaln e Tij t zjarrt i tregoi mbar Europs se At Fishta
ishte dhe mbetet Tribun i Popullit Shqiptar, q luftoi pa i ba syni vek
pr t Drejtat e Shqiptarve pr vetvendosje, tue demaskue haptas
qellimet e fqinjve grabitqar t Tokave tona prrreth, t cilt vepronin
dhe mbroheshin nga Fuqit mdha.
Polemiks s At Fishts i jep shpirt satira, me ndihmn e s
cils realizoi pikturn estetike t s keqes. Ai godet me forc t gjitha
llojet e devijimeve morale, sidomos ato t zyrtarve ma t nalt. Kteluft e ban me guxim, pa pyet se me cilin binte n kontradit. Prandaj
edhe asht quejt mbreti i polemiks shqiptare. Nuk trajtoi n to
asnjher ashtje vetjake, pse si synim i polemiks s Tij t ashpr ishte
lufta kundr pseodoatdhetarve me barkun kodr dhe xhepat efrym...
Shka ka me dijt me fol mbi politik e mbi organizmin e
shtetit civil nji njeri malok, matrahul, qi me mzi ndoshta ka krye dy atri klas fillore e qi djerset kur i duhet me shkrue emnin e vet. Pse asht
edhe tradicjoni shpijak e edukata familjare, qi shumkend ndr ta e ban
krejt t neveritshm e ekcentrik. Ky babn gjaks, gjyshin katil,
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
15/22
15
stergjyshin mizuer, rrit me katila, me gjaks, me mizor, me
intriganta, batakij, vagabonda, rrugaa, me njerz hasm t kulturs e
t gjytetnis, kah mund t mendohet se ka me ken i zoti me rregullue
fatin e nji kombi ende primitiv? Pse me sundue nji shtet nuk asht mjaft
dhelpnija, dredhija, intriga, batakilleku, rrena, tradhtija; duhet nderdhe urt, burrn: qe se shka duhet. Po, por dija, urtija, ndera, burrnija
u nxejshin n shkoll e, madje, me shum mund e djers, e jo ndr
kafeshantana tEurops e mejhane paaxhihane t Tirans, tuj luejttavell e bigjoz e tuj pi mastik.
Nj portret i prkryem i udhheqsit ton t ardhshm...
N trazimet e vitit 1924 ishte prkrah Nolit, Currit, Gurakuqit,
dhe s kishte si t ishte ndrysh. Atyne q fen dhe klerikt i kan gjykue
vetm si antikombtar, mjaft tu kujtojm se ndr figurat madhore tatij viti demokratik t paprsritshm ishin nj pop, Noli, dhe nj frat,
At Fishta.
M 1925 At Fishta detyrohet t mrgoj n Itali pr t mos pas
fatin e Currit, mbyt n Shpelln e Dragobis, t Gurakuqit vra n Barit Italis e t Dom Gjon Gzullit, var n Shkodr.
Mbas kthimit prej mrgimit, murgu poet, prozator, dramaturg,
pedagog e gjuhtar, arkeolog e muzeolog, gazetar e diplomat, piktor e
arkitekt, u trhoq nga jeta politike. Po prap Ai asht shembull ishklqyeshm i intelektualit q e vijon luftn ku drejtprdrejt e kutrthoras, nprmjet shtypit. Sikur Fishta t na kishte lan vetm
publiistikn e Tij plot vlera, prsri Ai do t kishte zan vend nderi n
Enciklopedin e Vrtet Shqiptare, ashtu si kishte zan vend nderi n
Enciklopedit e Europs pr s gjalli jo vetm si epik i madh, por edhe
nj ndr satirikt ma t shquem t kontinentit, me veprat madhore
Anzat e Parnasit dhe Gomari i Babatasit.
Legjend e gjall, tashma 60-vjear, merrte rrugn e Athins, tStambollit e t Bukureshtit, tue i lan nder Atdheut me prfaqsimin e
Tij tue akuzua haptas mbrapaskenat e Beogradit e t Athins. Ndrkoh
prfundonte kangt e Lahuts, t ciln e botoi t plot n vitin 1937,
sidhe arrin t plotsoj e t prmirsoj Mrizin e Zanave me lirika
nga ma brilantet n shqip, e pse jo, n letersin botnore.
E na vjen me u shpreh me fjalt e Tij n Vlonn e Flamurit
para arkivolit t Avni Rrustemit:fatzeza, moj Shqipnipo ishte faj me t dasht ty...
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
16/22
16
Veprimtaria e At Gjergj Fishts, n fushen letrare ishte me
permasa gjeniale, ku talenti dhe aftsia e Tij e bani t njohun mbrenda
dhe jasht Atdheut. Ai ishte dhe asht nj Poet i prmasave q ka
terheq vmendjen e shum bashkkohsve edhe n Europ, por nukmbet i till vetm n fushn letrare, mbasi Ai, si Atdhetar i vrtet,
veprimtarin e Tij e shtrin edhe n lamn shoqnore dhe politike, ku
mbrojti me vendosmni dhe guxim ashtjen ton mbarkombtare.
Jeta e Tij n shrbim t Formuls Fe e Atdhe e lidhi
prjetsisht me brohoritjen n kupen e qiellit pr Atdhe dhe ofshamjen
e thell t Popullit Shqiptar, t cilit i kndoi me aq mjeshtri n veprat e
Tij t pavdekshme.
Sa ishte gjall arrijti majat ma t nalta t vlersimit, sa u quejtPoeti Kombtar i Popullit Shqiptar, tue u vlersue dhe nderue me njmirnjohje t madhe me shum dekorata, medalje e tituj nderi:
N 1911, Kunor argjenti, nga Klubi Gjuha Shqipe e Shkodrs.N 1912, Dekoratn Ritterkreuz nga Mbreti i Austris.
N 1913, Pen florini nga Qyteti i Beratit.
N 1925, Medaglia di Benemerenza, nga Papa Piu XI.
N 1929, Lector Jubilatus, prej Paris s Urdhnit Franeskan.N 1931, Dekoraten Phoenix nga Greqia.
Zemra e Fishts, nj dit, si llav vullkani, shprtheu n kangt e
pamort t Lahuts s Malsis. Ato kang ishin jehon malesh e
betejash, pabesie e babzitjeje, nj kaprthim i egr ndjenjash, si ishte
e ashpr, deri n dhimbje, vet historia e ktij populli. Lufta e tij: nj
et fatosash ndr shpella e n male, nj grusht trimash n gryk, nj
prit skifterash n rranza, njeni n Kosov, tjetri n Hot, kndej kundrturkut, andej prball sllavit, ktu i pabesi atje tradhtari... Kush e
krkon Lahutn nj poem simbas rregullave klasike, nuk njeh
historin e popullit t cilit i kndoi.
Ka vrtet nj hark kohor n t cilin zhvillohen ngjarjet e
Lahuts, q kap vitet 1858-1913, por tue mos mujt kurr me u quejt
aspak nj kronik, si me dashakeqsi e ka quejt ndokush, ajo asht
prthyemje e ndjenjave q rrezatonin ngjarjet e kohs, ajo po, me plot
t drejt, asht quejt Epope e Kombit Shqiptar.
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
17/22
17
At Gjergj Fishta dhe vepra e Tij, ja si u vlersue para vitit 1945:Koha e ardhshme ka me dijt me e mue edhe ma mir
randsin e ktij njeriut, sidomos kur vjershat e Tij t jen prkthye
ndr gjuh ma t prhapuna.
Prof. Dr. M. Lambertz
Fishta sht shkmbi i toks dhe shkmbi i shpirtit shqiptar.
Lasgush Poradeci
Kot prpien grekt e sotem t gjejn n letrsin e tyre nj
vepr m t plotsuar se Lahuta.
Faik Konica
Lahuta e Malsis mund t qendroj prkrah veprave poetike
ma t shqueme t popujve t tjer.
M. A. Fren von Godin
At Fishta, ky gjeni me rraj n tokn amtare t Popullit
Shqiptar, q pr shkak t njohjes s thell q kishte pr letrsin klasike
dhe mbi jetn e sotme shpirtnore t kombeve t Europs, u ngjit deri
ndr majat ma t nalta t kulturs.Prof. Dr. Norbert Jokl
Fishtn, poet me temperament thjesht klasik nuk do ta
frymzonte asgj m par e m shum se Atdheu. Gati krejt vepra e tij i
sht kushtuar Atdheut.
Lefter Dilo
Poemi epik Lahuta e Malsis asht n j vade mecum i doatdhetari.
K. Prennushi
Sa qe gjall, Fishta arriti apogjeun e vlersimit, duke u ngritur
n piedestalin e lart t Poetit Kombtar...Vetm katr pes vjet pas
vdekjes, jeta dhe vepra e Fishts u prbaltn n mnyr t pashembullt,
me synimin q ai t varrosej njher e prgjithmon, ose, e shumta, t
mbetej si nj njoll e zez dhe e turpshme n historin e letrsis
shqiptare...
Prof. Ndue Zef Toma
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
18/22
18
Poeti yn kombtar asht i ndrgjegjshm se:
Jo, jo! Pr burra, q me gjak praruen
Namin e kombit e Lirin ia solln,
Atdheu kunora s ka. Pr ta nuk gdhendetGur, as nuk ndizet qiri. Mbi vorr t tyneShprthen rrushkulli e ferrmana, struk ndr tcilatPret dhelpna e shqarthi...e shumta
As vorr nuk patn me u kondis pr s dekuniVe npr t errshmet humnera e npr prroska
Kurmat e tyne shkaprderdh prdhe,
Prej orlash edhe korbash t zez qen shqye,
Shqiptart, po, i kan harrue...
N Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, botue n Tiran n vitin
1985 nga Akademia e Shkencave e RPSSH, n faqe 270271, shkruhet:
Fishta Gjergj (1871 1940). Shkrimtar dhe publicist reaksionar,
prfaqsues kryesor i letrsis klerikale-katolike. Q n fund t shek.
XIX mori pjes gjallrisht n jetn politike dhe kulturore pr t forcuar
n t ndikimin e klerit katolik. N vitin 1913 e deri me 1938, me ndonj
ndrprerje t shkurtr, drejtoi revistn Hylli i Drits, nj nga tribunatm aktive t reaksionit klerikal. N shkrimet e tij publicistike luftoi me
trbim kundr ideve prparimtare. Me 7 prill 1939 prshndeti
pushtimin e vendit nga forcat fashiste italiane. Krijimtaria letrare e tij
sht shum e gjer dhe e larmishme; shkroi vjersha, poema dhe drama
etj. Vepra e tij kryesore sht poemaLahuta e Malcis (botuar e plot
m 1937) nj panoram poetike e ngjarjeve kryesore historike t viteve
1878 1912, t pasqyruara nga pozita e klerit katolik; n t Gj.F.
himnizoi prapambetjen e jets s malsis, patriarkalizmin, padijen,lartsoi mercenarizmin etj. M 1923 shkroi pamfletin me vargje
Gomari i Babatasit q drejtohej kundr laicizmit t shkolls, dhe, n
prgjithsi, kundr prparimit shoqror e kulturor t vendit. Nj pjes e
mir e krijimtaris s tij letrare prshkohet nga fryma e besimtaris
fetare. (V.B.) Siglat V.B. n redaksin e letrsis prfaqsojn prof.
Vehbi Baln, nga Shkodra.
Sikur ky Fjalor Enciklopedik t ishte botue para vitit 1912 ngamejtepet e Stambollit, me siguri autort do tishin tregue pak ma t
kujdesshm n shprehjet e tyne t pakontrollueme anadollake, se saprofesori yn shkodran. Ai t pakten t kishte parasysh dekoratn e
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
19/22
19
dhanun nga Mbretnia Turke n vitin 1912, apo aprovimin q qeveria e
Stambollit dha n 1902 pr futjen e Gjuhs Shqipe ndr shkolla me
krkesn e At Fishts. Me siguri Vehbi Bala ka harrue se asht tue
shkrue pr at At Fisht, q n vitin 1913, kur vuni Flamurin Kombtar
t Kastriotit n kompanjelin e Kishs s Fretnve n Gjuhadol, ka paslidh vargun e kandilave me drita prej atij kompanjeli me minaren e
Xhamis n Fush t els, n shenj vllaznimi e miqsie t
katolikve me muslimant shkodran, pse t gjith ishim e jemi
Shqiptar.Prgjigjen At Fishta ia jep vet n poezin Shqipnia e lir:
Por, po ndodhi se vjen dita,
Q me faj Shqipnin e darni,
Q e Liris u erret dritaEdhe n t huej Atdheun e mvarni,A pr pare a marri t tjera,Si ndr koh, q shkuen, athera,
Ju marroft i Madhi Zot!
At Gjergj Fishta vdiq n prag t vitit ri 1941. Me formimin e
Partis Komuniste Shqiptare nga emisart jugosllav t Titos,
vetkuptohet se jeta, shkolla, kultura, shoqnia apo politika do t kaloninnn ndikimin sllav, q ma von mori edhe formn qeveritare e
shtetnore t Jugosllavis, e njohun nga vendimet e Jalts n Shkurt t
1945, kur Stalini u takue me Rusveltin e rillin.
Ja parashikimi i At Fishts q n 1914, n
Nj gjam dshprimi!...
Ve sot pse Europa, sot q asht gjith uzdaja
Se Shqiptaria e lir del zoj n vetveti,Pse sot Europa, - do Mbretni t Mdhaja
Duen me e ngushtue kah toka edhe kah deti,
E n vende tona duen q shkjau t shklasE fisi shqiptarit n dhe t humbas?...
Ather kur Shteti Shqiptar dhe Qeveria Provizore e Tirans u
zgjodhn dhe vazhduen me u drejtue nga komunistt shqiptar,
sherbtor besnik t Titos dhe t Stalinit, far mund t pritej prve
nj pushtimi t ri, q po zvendsonte at fashist e nazist? E t mendosh
se Shqipnia, mbas pushtimit fashist t vitit 1939, kur kryeministr ishte
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
20/22
20
Mustafa Kruja, arrijti me hap 120 shkolla shqipe jashta toks Nan, n
territoret e pushtueme nga Serbia, n Ulqin, Tivar, Hot, Grud e
Kosov, e kudo kishte n organet shtetnore vetm Shqiptar. Pushtuesit
nazist njohn edhe t drejtn e vendosjes s Flamurit Kombtar
Shqiptar pa shenjat e fashizmit apo t nazizmit.Ndrsa, me 29 Nandor 1944, po n kompanjelin e Fretnve, aty
ku At Fishta vendosi Flamurin Kombtar n 1913, partizant komunista
t Enver Hoxhs vendosn Flamurin e zhigatun me yllin e kuq
jugosllav, porosi e shokut Tito, n shenj poshtnimi t Mbasardhsve
t Gjergj Kastriotit, Ded Gjo Lulit, Ismail Qemalit, At Fishts dhe t
gjith Atyne Atdhetarve Shqiptar, q luftuen Trimnisht e vdiqn
Burrnisht pr Shqipnin Europiane, por kurr t poshtnueme prej
sllavve.Me t drejt At Fishta shkruen:
Ktu, ktu Shqiptar!.. A ndiet?.. Ku ju kam...Ku jeni?
Mo leni burra!.. M arm!.. Mbaroi Kosova!...Janina humbi!.. e ndoshta Tepeleni...
Shkoi Manastiri! Dibra dhe Gjakova!...
Vendetma tmira ne na i mori shkjau,
E, ka asht ma zi, ne vlla me vlla na ndau.
E zani i Tij sot... ndr Rrmaji ushton:Surgite mortui!
OHUNI, T VDEKUN!
Ah! N kamb, bre burra! N kamb! ka jeni fsheh
Ndr furka t grave, si do rrole tkqia?...
Sot armt duen rrok; taganat sot duen mpreh;Asht turp, pr Zotin! Shurdh me humb Shqipnia.
Mo leni, burra, bre! Kushtrim! Kushtrim!A gjall me nder; a vdek grue e trim!
E nqoft se lypet prej s hyjnueshmes Mni,Q flij t bahet ndoishqiptar n therore,
Qe, mue tek m keni, merrni e m bani fliPr Shqiptari, me shue do mni mizore.
Oh! Edhe pa mue Shqipnia qoft e rroft,E nami i saj prjet u trashigoft!...
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
21/22
21
AtGjergj Fishta asht e do t jet mendja, zemra dhe
shpirti i Popullit Shqiptar!
Ai ishte dhe mbetet prgjithmon vetdija e kombit
shqiptar!
Kta pak rreshta le tjen...
NjLule Vjeshtet
Emnin Tand kan pr t kndue, e vrrini e bjeshkaGjithmon i ri, tue njeh furit e tmerrshme,
Ambl prej emnit Tand kan me jehue.Me maje tbriskut kan me shkrue mbi lisaMe shkrola t njohuna Ve prej barinjveKan me u rrit lisat, prse sopata as rejaS e prekin landn, ku asht ravis Ai emn:E tue u rrit lisat, kan me u rrit shkrolat;
E kshtu ma tqarta, mbas disa qindvjetve,Nipat ma tvont kan me i kndue e emni,
Sa t bjer dielli toks, ka me t u kndue.
-
8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes
22/22
22
Bashkautort: Fritz Radovani e Daniel Gazulli.
I dbuemi...I dbuemi...I dbuemi...I...Lamtumir!.. .Vendet e mia... Qe po zhduken...
dalngadal... Lamtumir! Ti shtpia e t Parve,
Ku ma s pari m agoi drita...
...E ku streh u dhash shtegtarve...
Miqt e babs edhe ku i prita. Lamtumir,
...carani n votr! Lamtumir, ju armt e shkreta!...
Lamtumir, ti Nan e motr!Lamtumir, prsa t jet jeta!..O shtegtar,n nj vorr
t ri N hassh ndonjher ti, tue ndjek shtegun, T elun n
ran n pr ndonj shkreti, Aty vet kam me ken vdekun.
Nj Kryq druni, t kjofsha true, Nxirre e venma prmbi krye,
E, nemose, ti pr mue Lutju Hyjit pr ka t kem fye....
Dhetor 2010.