a
cfjlws
lhNnf
ljsf;
of]hgf
efu – !
lhNnf ljsf; ;ldlt, b}n]v
d+l;/, @)&@
Joj;flos s[lif, hn;|f]t, ko{6g / u'0f:t/Lo k"jf{wf/
;'zf;go'Qm / ;d'Ggt b}n]vsf d"n cfwf/
lhNnf kfZj{lrq (District Profile)
b
Joj;flos s[lif, hn;|f]t, ko{6g / u'0f:t/Lo k"jf{wf/ ;'zf;go'Qm / ;d'Ggt b}n]vsf d"n cfwf/
cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf
cfj -@)&@÷&# – @)&^÷&&_
efu !
lhNnf j:t'l:ylt÷kfZj{lrq ljZn]if0f
(District Profile)
lhNnf ljsf; ;ldlt
b}n]v
d+l;/, @)&@
k|fljlws ;xof]u M P;= 8An"= g]kfn k|f=ln=
:s6 ljN;g g]kfn
s[i0fwf/f dfu{, dxf/fhu+h, sf7df08f}
6]lnkmf]g M )! – $$!))^^,$$!!!%^ Od]n M [email protected]
j]e;fO6: www.scottwilsonnepal.com.np
a
zAb ;+If]k
cflhljof] cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf
cfj cfly{s jif{
pdflj pRr dfWolds ljBfno
sj sj'lnotL jg
lsld lsnf] ld6/
s]hL lsnf] u|fd
s]tlj s]Gb|Lo tYofÍ ljefu
qm;+ qmd ;+Vof
u};;+ u}/ ;/sf/L ;+:yf
uflj; ufFp ljsf; ;ldlt
lhlj; lhNnf ljsf; ;ldlt
lhjsf lhNnf jg sfof{no
lhlzsf lhNnf lzIff sfof{no
b'gkf b'Nn' gu/kflnsf
gkf gu/kflnsf
gfgkf gf/fo0f gu/kflnsf
Go";sf; Go"gtd ;t{ sfo{;Dkfbg ;ldlt
lgdflj lgDg dfWoflds ljBfno
k|flj k|fylds ljBfno
ld= ld6/
dflj dfWolds ljBfno
d]6 d]l6«s 6g
;fj ;fd'bflos jg
;fjp; ;fd'bflos jg pkef]Qm ;ldlt
x]= x]S6/
CAPA Community Adoptation Plan for Action CBS Central Bauru of Statistic
CPR Contraceptive Prevalence Rate
DEM Digital Elevation Model
DTMP District Transport Manjgement Plan
ECD Early Child Development
GER Gross Enroll Rate
GIS Geographical Information system
HDR Human Development Report
HELVETAS-Link Linking Smallholders with Local Institutions and Markets Team
LAPA Local Adaptation Plan for Action
LGCDP Local Governance and Community Development Program
LRMP Land Resource Mapping Project
MCPM Minimum Condoitions Porfomance Measure
PBC Performance Based Contract
SALGP Strengthening the Accountability of Local Governments
SRTM Shuttle Radar Topography Mission
UNDP United Nation Development Project
USGS United States Geological Survey
b
dGtJo
:yfgLo ljsf; clwsf/L
lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{no, b}n]v
c
ljifo ;"rL
zAb ;+If]k k]h g+=
kl/R5]b PsM lhNnf kfZj{lrq (District Profile)
!=! k[i7e"ld !
!=@ p2]Zo !
!=# cWoog ljlw !
!=$ cWoog ;Ldf $
kl/R5]b b'O{M lhNnf j:t'l:ylt ljZn]if0f
@=!= b}n]v lhNnfsf] ;+lIfKt kl/ro / gfdfs/0f %
@=@= ef}uf]lns cjl:ylt %
@=# ;Ldfgf %
@=$ xfjfkfgL ^
@=%= hne08f/ &
kl/R5]b ltgM hg;+Vof ljj/0f tyf k|If]k0f
#=! hg;+Vofsf] cfsf/ !)
#=@ hg;+Vof a[l4b/ !)
#=# hg;+Vof k|If]k0f !)
#=$ hg;+Vofsf] cjoj ljZn]if0f !)
#=% hg;+Vofsf] jgfj6 !!
#=^ hg;+Vofsf] ljt/0f -;x/L tyf u|fdL0f_ !@
#=& hg3gTj !@
#=* wd{sf cfwf/df hg;+Vof !#
#=( hfltut hg;+Vof ljj/0f !#
#=!) hg;+Vofsf] efiffut ljj/0f !$
kl/R5]b –$M e"–pkof]u
$=! e"–pkof]u l:ylt !%
$=@ e"–If]q 6f]kf]u|fkmL !^
$=# ef}uf]lns df]x8f (Aspect) !&
kl/R5]b – %M ;x/Ls/0f tyf a:tL ljsf;sf] :j?k
%=! ;x/Ls/0f !(
%=@ ;x/L tyf u|fdL0f If]qdf cfjf; l:ylt !(
%=# a:tL ljsf;sf] :j?k @)
kl/R5]b ^M lhNnfsf] cfly{s tyf /f]huf/L l:ylt
^=! lhNnf cy{tGqsf] ;+/rgfTds :j?k @!
^=@ s[lif tyf l;FrfO{ @@
^=@=! df6f]sf] jgfj6 @@
^=@=@ df6f]sf] pj{/tf @@
^=@=# v]tL ul/Psf] hldg @@
^=@=$ l;FrfO{ @@
^=@=% s[lif pTkfbg tyf pTkfbsTj @#
^=@=^ vfBfGg ;'/Iffsf] l:ylt @#
^=@=& lhNnfsf] d'Vo s[lif ultljlw @$
^=@=* s[lif ;]jf s]Gb|sf] ljj/0f @$
^=@=( s[lif ks]6 If]q @%
^=@=!) kmnkm"n tyf t/sf/Lsf] pTkfbg ;Defljt If]q @^
^=@=!! dnvfb cfk"lt{ l:ylt @^
^=@=!@ s[lif pkh v/Lb tyf ljlqm s]Gb| @&
d
^=# kz'k+lIfhGo pTkfbg @*
^=#=! lhNnfsf] kz'wg ljj/0f @(
^=#=@ kz';]jf s]Gb|÷pks]Gb|sf] ljj/0f @(
^=#=# kz'kfng ks]6 If]q #)
^=#=$ kz'kfng ;d"x #)
^=$ pBf]u tyf vfgL If]qsf] l:ylt #)
^=$=! cf}Bf]lus ljsf;sf] l:ylt tyf cf}Bf]lus pTkfbg #)
^=$=@= vfgL ;|f]t tyf pkof]u #!
^=$=# Jofkf/, ko{6g tyf ;]jf If]qsf] l:ylt #!
^=$=$ yf]s tyf v'b|f Jofkf/ #!
^=$=% ko{6g ljsf; #!
^=$=^ lhNnfdf /x]sf wfld{s tyf ko{6sLo :yn #@
kl/R5]b –&M ef}lts tyf ;fj{hlgs k"jf{wf/
&=! oftfoft
&=!=! ;8s oftfoft #$
&=!=@ xjfO{ oftfoft #%
&=!=# uf]/]6f]÷3f]8]6f] jf6f] #%
&=!=$ k'n #%
&=@ ;"rgf tyf ;~rf/ #^
&=@=! ;~rf/ ;'ljwf #^
&=@=@ 6]lnkmf]g / Od]n OG6/g]6 ;]jf #^
&=@=# x'nfs ;]jf #&
&=@=$ kqklqsf #&
&=@=% Pkm=Pd tyf /]l8of] #*
&=# ljB'tLs/0fsf] cj:yf #*
^=$ gljs/0fLo÷a}slNks pmhf{ ljsf; / k|of]usf] cj:yf #(
kl/R5]b – *M ;fdflhs k"jf{wf/ tyf ;]jf
*=! lzIff $)
*=!=! lhNnfsf] z}lIfs ;+:yfsf] ljj/0f $@
*=!=@ ljBfyL{ tyf lzIfs b/jGbL $@
*=@ :jf:Yo $#
*=@=! :jf:Yo ;]jf ;'ljwf / :jf:Yo l:ylt $#
*=@=@ :jf:Yo ;+:yfsf] ljj/0f $$
*=@=# dft[ :jf:Yo $$
*=@=$ kf]if0f $%
*=@=% k|d'v /f]u / ltgsf] /f]syfd $%
*=@=^ HIV/AIDs sf] l:ylt ;+qmldt, k|efljt ;+Vof, hf]lvd If]q $^
*=# vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ $^
*=$ v]ns'b tyf dgf]/~hg $&
*=%= ;fdflhsf ;dfj]zLs/0f $&
*=%=! dlxnf tyf afnjflnsfsf] ljsf; l:ylt $&
*=%=@ j}jflxs l:ylt $&
*=%=# lhNnfdf ckfËtf ljj/0f $*
*=%=$ ;dfj]zL lzIff tyf ckfË ljBfyL{ ljj/0f $*
kl/R5]b– (M jg tyf jftfj/0f
(=! jg If]qsf] l:ylt $(
e
(=@ jg tyf h}ljs ljljwtf %)
(=# ;fd'bflos jg If]qkmn %)
(=$ uflj; cg';f/ jgsf] If]qkmn %!
(=% e"–Ifo ;Defljt If]q %@
kl/R5]b– !)M ;+:yfut ;|f]t tyf Ifdtf
!)=! ljBdfg l:ylt %$
!)=@ lhNnfsf] ;+:yfut Ifdtf ljsf; ljZn]if0f %%
!)=@=! lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfly{s ;|f]t tyf cfo %%
!)=# ;"rgf tyf clen]v s]Gb| Joj:yfkg %%
!)=$ :yfgLo lgsfosf] Go'gtd ;t{ / sfo{;Dkfbg l:ylt %%
!)=% cGt/ lhNnf ;DjGw %%
kl/R5]b – !!M lhNnf ljsf;sf ;d:of, r'gf}tL, cj;/ tyf ;Defjgf
!!=! lhNnf ljsf;sf ;Defjgf %&
!!=@ lhNnf ljsf;sf cj;/ %&
!!=# lhNnf ljsf;sf ;d:of tyf r'gf}tL %*
;Gbe{ ;fdu|L %(
cg';"rL
cg';"rL !M uflj; cg';f/ hg;+Vof ^!
cg';"rL @M uflj;:t/Lo hfltut ljj/0f ^#
cg';"rL #M nlIft If]qsf] ul/aL b/, ul/aLsf] ljifdtf / ul/aLsf] uxgtf, @)^* &)
cg';"rL $M ul/aL tyf ;'ljwf al~rt ;d'bfosf] :t/Ls/0f @)^& &!
f
tflnsf ;"rL
tflnsf g+= @=! lgjf{rg If]q, Onfsf / Ufflj; %
tflnsf g+= @=@ xfjfkfgLsf] k|sf/ &
tflnsf g+= @=# b}n]v lhNnfsf] pkhnfwf/ If]q ljj/0f &
tflnsf g+ #=! jflif{s hg;+Vof a[l4b/ !)
tflnsf g+ #=@ jflif{s hg;+Vof k|If]k0f !)
tflnsf g+= #=# JolQmut 36gf clen]v !)
tflnsf g+= #=$ a;fO;/fO{sf] cj:yf !!
tflnsf g+= #=% pd]/, pd]/ ;d'x / lnË cg';f/sf] hg;+Vof ljj/0f !!
tflnsf g+= #=^ hg;+Vofsf] ljt/0f ;x/L tyf u|fdL0f !@
tflnsf g+= #=& hg3gTj ljj/0f !#
Tfflnsf g+ #=* wfld{s cf:yfsf cfwf/df hg;+Vofsf] ljj/0f !#
Tfflnsf g+ #=( hfltut hg;+Vof ljj/0f !#
tflnsf g+= #=!) hg;+Vofsf] efiffut ljj/0f !$ tflnsf g+= $=! e"–pkof]usf] lsl;d !^
tflnsf g+= $=@ df]x8f cg';f/ w/ftnLo jlu{s/0f !*
Tfflnsf g+ %=! lhNnfsf] k|d'v ahf/ s]Gb| !(
Tfflnsf g+= %=@ 3/sf] lsl;dsf] cfwf/df 3/w'/L ;+Vof ljt/0f @)
tflnsf g+= ^=! cfly{s pTkfbg ;"rs @!
tflnsf g+= ^=@ v]tL ul/Psf] hldgsf] ljj/0f @@
Tfflnsf g+= ^=# lhNnfdf l;FrfOsf] cj:yf @@
tflnsf g+= ^=$ -s_ s[lif pTkfbg l:ylt @# tflnsf g+= ^=$ -v_ s[lif pTkfbsTj ljj/0f @#
tflnsf g+= ^=% vfB jf;nft cf=j= )&)÷&! @#
tflnsf g+= ^=^ lhNnfsf] d'Vo s[lif ultljlw @$
Tfflnsf g+= ^=& -s_ s[lif ;]jf s]Gb|sf] ljj/0f @$
tflnsf g+= ^=& -v_ s[lif ;]jfsf] ljj/0f @%
tflnsf g+= ^=* s[lif ks]6 If]qsf] ljj/0f @^
tflnsf g+= ^=( kmnkm"n pTkfbgsf ;Defljt If]q @^
tflnsf g+= ^=!) /f;folgs dnsf] cfk"lt{ ljj/0f lh=s[=lj=sf] ;xof]udf 9'jfgL cg'bfg @^
tflnsf g+= ^=!! lhNnfsf] kz'hGo pTkfbg tyf pTkfbsTj ljj/0f @*
tflnsf g+= ^=!@ lhNnfsf] kz'wg ljj/0f @(
tflnsf g+= ^=!# kz';]jf s]Gb|÷pks]Gb|sf] ljj/0f @(
tflnsf g+= ^=!$ kz'kfng ks]6 If]q #)
tflnsf g+= ^=!% kz' ;]jf sfof{noaf6 u7g ePsf ;d"xsf ljj/0f #)
Tfflnsf g+= ^=!^ n3'pBd tyf pBdL #) tflnsf g+= ^=!& dxTjk"0f{ wfld{s ko{6sLo :yn #@
tflnsf g+= &=! ;8s k"jf{wf/ ;"rsfÍ #$
tflnsf g+= &=@ ;~rf/ tyf ljB'lto pks/0fsf] k|of]u l:ylt #^
Tfflnsf g+= &=# xfn;Dd ljt/0f ul/Psf df]jfOn ;]jf #^
tflnsf g+= &=$ x'nfs ;+Vof / pknAw ;]jf tyf ;'ljwf #&
tflnsf g+= &=% :yfgLo kqklqsfsf] ljj/0f #&
tflnsf g+ &=^ /]l8of] ;]jf #*
tflnsf g+= &=& g]kfn ljB't k|flws/0f zfvfaf6 ljt/0f ePsf] u|fxs ;+Vof #*
tflnsf g+= &=* phf{ k|of]usf] l:ylt #(
tflnsf g+= *=! ;fdflhs ;zlQms/0f ;"rsfÍ $)
tflnsf g+= *=@ lhNnfsf] z}lIfs emns $)
tflnsf g+= *=# lhNnfsf z}lIfs ;+:yfsf] ljj/0f $@
g
tflnsf g+= *=$ ljBfyL{ ;+Vof tyf lzIfs b/jgbL ;+Vof $@
tflnsf g+= *=% hghflt tyf blntsf] sIffut egf{ $@
tflnsf g+= *=^ dlxnf lzIfs ljj/0f $#
tflnsf g+= *=& lhNnf :jf:Yo ;"rsfÍ $#
tflnsf g+= *=* lhNnfl:yt :jf:Yo ;+:yfsf] ljj/0f $$
tflnsf g+= *=( ;'/lIft dft[Tj sfo{qmd $%
Tflnsf g+= *=!) kf]if0f sfo{qmdsf ;"rs $%
Tfflnsf g+= *=!! lhNnfdf b]lvPsf k|d'v bz /f]ux?sf] ljj/0f $^
tflnsf g+= *=!@ lkpg] kfgLsf] ;|f]t pkof]u $^
tflnsf g+= *=!# j}jflxs l:ylt $&
tflnsf g+= *=!$ ckfËtf ljj/0f $*
tflnsf g+= *=!$ ;dfj]zL lzIff tyf ckfË ljBfyL{ ljj/0f $*
tflnsf g+= (=! jg If]qsf] ljj/0f $(
tflnsf g+= (=@ ;fd'bflos jgdf kfO{g] d'Vo k|hflt %)
Tfflnsf g+= (=# ;fd'bflos jg If]qkmn %)
tflnsf g+= (=$ uflj; cg';f/ jgsf] If]qkmn %!
gS;f tyf lrq;"rL
lrq g+= !=! tYofÍ ;+sng / ljZn]if0f ljlw #
gS;f @=!M b}n]v lhNnfsf] /fhlglts ljefhg ^
gS;f @=@M b}n]v lhNnfsf] pkhnfwf/ If]q (
lrq g+= @ lhNnfsf] hg;+Vof lk/fld8 !@
gS;f $=!M b}n]v lhNnfsf] e"–pkof]u l:ylt !%
gS;f $=@M le/fnf]kgsf] cfwf/df b}n]v !^
gS;f $=# lhNnfsf] ef}uf]lns df]x8f (Aspect) !&
gS;f ^=! s[lif ks]6 If]q @^
gS;f ^=@ s[lif pkh v/Lb tyf ljlqm s]Gb| @*
gS;f &=! oftfoft lj:t/ #%
gS;f (=! af9L klx/f] hfg] If]q %#
lrq !)=! b}n]v lhNnfsf] l5d]sL lhNnf;+usf] ;DaGw %^
1
kl/R5]b Ps
lhNnf kfZj{lrq (District Profile)
!=! k[i7e"ld
:yfgLo :jfoQ zf;g P]g @)%% / lgodfjnL @)%^ df Joj:yf eP adf]lhd b}n]v lhNnfsf] cfjlws
lhNnf ljsf; of]hgf -cflhljof]_ th'{df ug]{ ;Gbe{df lhNnf j:t'l:ylt ljj/0f÷kfZj{lrq tof/ ul/Psf] 5
. of] kfZj{lrq cflhljof]sf] klxnf] efu xf] . ljleGg ;xeflutfd"ns r/0faf6 tof/ x'g] cflhljof] o;sf]
bf];|f]] efu xf] . lhNnf kfZj{lrqn] lhNnfsf] ljBdfg cfly{s, ;fdflhs, ;fF:s[lts, jg tyf jftfj/0f,
ko{6g / ef}lts ljsf; If]qsf] j:t'l:ylt hfgsf/L k|bfg ub{5 . h'g cflhljof] tof/Lsf] nflu ckl/xfo{
x'G5 . o;nfO{ of]hgf th'{df k|lqmofsf] d"n cfwf/sf] ?kdf lnOPsf] 5 . lhNnfsf] kfZj{lrq tof/Lsf] nflu
ljleGg k|fylds tyf låtLo ;|f]taf6 ;+slnt tYofÍsf] ljZn]if0f ul/Psf] 5 . b}n]v lhNnf ljsf; ;ldlt
-lhlj;_ n] @)^# df kl5Nnf] k6s lhNnf kfZj{lrq tof/ u/]sf] lyof] . o;sf] sl/a ( jif{kl5
cflhljof]sf] nflu cBfjlws ;"rgfsf] cfjZostf kg]{ ePsf]n] kfZj{lrq tof/ ul/Psf] 5 . cl3Nnf]
kfZj{lrq / /fli6«o of]hgf cfof]usf] lgb]{lzsf tyf /fli6«o :t/df k|sfzg x'g] k|ltj]bg, ljifout lgsfosf]
tYofÍnfO{ cfwf/ dfgL lhNnf kfZj{lrq tof/ kfl/Psf] 5 .
o; lhNnfsf] kfZj{lrqdf /fli6«o hgu0fgf @)^* sf] k|ltj]bg, dfgj ljsf; k|ltj]bg @)!$-;g\_,
lhNnfl:yt ljifout sfof{nosf jflif{s k|ltj]bg, lhlj;sf] lgoldt k|sfzg tyf jflif{s k|ltj]bg /
Onfsf:t/Lo sfo{zfnf uf]i7Laf6 ;+slnt ;"rgfnfO{ cfwf/ jgfO{Psf] 5 . o;df k|of]u ul/Psf gS;f
gfkL ljefuaf6 pknAw GIS Database - LRMP1996 _ df cfwfl/t 5g\ .
:yfgLo :jfoQ zf;g P]gsf] bkmf !(( cg';f/ k|To]s lhNnf ljsf; ;ldltn] lhNnf ljsf;sf nflu
lhNnfsf] j:t'ut tYofÍ ;+sng u/L lhNnfsf] j:t'l:ylt emlNsg] u/L ;|f]t gS;f tof/ ug'{ kg]{ pNn]v
5 . ;f] cg';f/ o; kfZj{lrq df ljleGg ;|f]tsf gS;f (Resource Maps) nfO{ ;dfj]z ul/Psf] 5 .
!=@ p2]Zo
b}n]v lhNnfsf] hg;f+lVos, cfly{s, ;fdflhs, ef}lts, ;fF:s[lts / wfld{s, lzIff, :jf:Yo, jg tyf
jftfj/0f / ko{6sLo If]qsf] ljsf;sf] ljut / jt{dfgsf] cj:yf af/] hfgsf/L lbg' o; kfZj{ lrqsf]
p2]Zo /x]sf] 5 .
!=# cWoog ljlw
o; lhNnf kfZj{lrq÷j:t'l:ylt ljZn]if0f tof/L ubf{ /fli6«o of]hgf cfof]un] tof/ u/]sf] lgb]{lzsfn]
dfu{lgb]{z u/]sf] k|lqmof cjnDjg ul/Psf] 5 . pQm lgb]{lzsfn] ;dfj]z ug{' kg]{ egL cf}NofPsf ljifo
j:t'nfO{ pknAw ePsf tYofÍdf cfwfl/t eO{ :yfgLo :jfoQ zf;g P]gsf] bkmf !(( df pNn]v eP
cg';f/sf ;|f]t gS;f klg ;dfj]z ul/Psf] 5 . o; qmddf lgDg k|lqmof cjnDjg ul/Psf] 5 .
klxnf] r/0fdf tYofÍ ;+sngM r]slni6 tof/ u/L ljleGg ;|f]taf6 ;"rgf ;+sng, pknAw
kfZj{lrq, lhNnfl:yt ljifout sfof{noaf6 lgoldt ?kdf k|sfzg x'g] jflif{s k|ult k|ltj]bg /
lhNnfleq sfo{/t ljsf; ;fem]bf/ / :yfgLo ;+3 ;+:yfsf] k|ult k|ltj]bgsf] ;+sng tyf cWoog
ul/of] .
bf];|f] r/0fdf lgb]{lzsfsf] cfwf/df ljleGg sfof{no tyf ;+3 ;+:yfsf] nflu pko'Qm x'g] vfnsf
tflnsf tyf vfsf tof/ u/L ;"rgf ;+sng ul/of] . pknAw ePsf tYofÍnfO{ ef}uf]lns ;"rgf
2
k|0ffnL (GIS)df /fVg'sf ;fy} ljifout cfwf/df ;DalGwt lgsfosf ljifout ljz]if1af6 k|f/lDes
ljZn]if0f ul/of] .
t];|f] r/0fdf !! j6f Onfsfdf of]hgf th'{df sfo{zfnf uf]i7L cfof]hgf u/L :ynut ;|f]t ;fwg /
wfld{s tyf ;fF:s[lts If]qsf ;"rgf ;+sng ug]{ sfd eof] eg] clGtd r/0fdf lhNnfdf ljleGg
ljifout ;ldlt;Fu ;DkGg 5nkmn sfo{qmdaf6 k|fKt ;"rgfnfO{ k|dfl0ft ug]{ sfd ul/of] .
k|fKt ;"rgfnfO{ ;/f]sf/jfnf ;+:yfsf k|ltlglw ;lDdlnt uf]i7Ldf k|:t't Pj+ 5nkmn u/L ;+slnt
;'emfjnfO{ ;dfof]hg ug]{ sfd ul/of] .
clGtd d;f}bfnfO{ sfo{zfnf uf]i7Ldf u/L k|fKt k[i7kf]if0f nfO{ ;dfof]hg ul/of] .
sf7df08f}df a:g] b}n]vsf ljleGg k]zfsdL{, a'l4lhlj Pj+ ;ef;b;Fu of]hgf lgdf{0fsf] qmddf
cfjZos /fo ;'emfj lnO{ ;dfof]hg ul/of] .
3
b}n]v lhlj;sf] ;+of]hsTj tyf ljifout of]hgf th'{df ;ldltsf] g]t[Tjdf dfly pNn]lvt sfo{ljlw cjnDjg u/L of] kfZj{lrq tof/ ul/Psf] 5 . o;sf]
sfo{ljlwnfO{ lrq !=! df b]vfOPsf] 5 .
lrq g+= !=! tYofÍ ;+sng / ljZn]if0f ljlw
k"
j{
t
of
/L
uf]
i7L
k|f/lDes
sfo{
/ tof/L
a}7s
sfo{ ljlwsf]
ls6fgL
ljleGg
;|f]taf6
tYofÍ
;"rgf
;+sng
s]Gb|Lo tYofÍ
s]Gb|Lo of]hgf /
sfo{qmd
lhNnfdf pknAw
tYofÍ tyf
k|f]kmfO{n
ljifout k|ult
k|ltj]bg
Onfsf:t/Lo uf]i7L
tyf cjnf]sg
lhNnf ;DjgwL
cGo cWoog
k|ltj]bg
GIS k|of]u u/L
tYofÍ ljZn]if0f
g
k'
u
t
YofÍ
k
lx
rf
g
gk'u yk
;"rgf
;+sng
;dLIff,
k|f/lDes
txsf]
ljifout
ljj]rgf /
ljZn]if0f
ljsf;sf
;Defjgf,
cfjZostf /
;d:ofsf]
klxrfg
c
lGt
d
sf
o{
zf
nf
af
6
k[
i7
kf]
if
0f
b}n]v lhNnfsf]
kfZj{lrq
4
!=$ cWoog ;Ldf
lhNnfsf ljifout sfof{nodf tYofÍsf] cefj tyf ePsf tYofÍ klg Ps?ktf gx'Fbf kfZj{lrq
gljs/0fsf] nflu d'Vo ;d:of /Xof] . sltko ljifout tYofÍ /fli6«o hgu0fgf @)^* sf] k|ltj]bgdf
;fdGh:o b]lvb}g . o:tf] kl/l:yltdf lhNnfl:yt ljifout sfof{nosf tYofÍnfO{ cfwf/ dflgPsf] 5 .
/fli6«o hgu0fgf @)^*, sf] k|ltj]bgnfO{ cfwf/dfgL lhNnfsf] hg;+VofnfO{ ljZn]if0f ul/Psf] 5 .
;fdflhs tyf cfly{s ljsf; ;"rsfÍsf] nflu UNDP n] k|sfzg u/]sf] g]kfn dfgj ljsf; k|ltj]bg
@)!$ nfO{ cfwf/ dflgPsf] 5 . o;df k|of]u ul/Psf gS;f gfkL ljefuaf6 pknAw GIS Database -
LRMP1996 _ df cfwfl/t 5g\ . ljleGg ;]jf s]Gb|sf] gS;f Google Earth 2014 df cfwfl/t 5 .
5
kl/R5]b b'O{
lhNnf j:t'l:ylt ljZn]if0f
@=!= b}n]v lhNnfsf] ;+lIfKt kl/ro / gfdfs/0f
b}n]v lhNnf dWoklZrdf~rn ljsf; If]q cGt{ut e]/L c~rndf kg]{ kxf8L lhNnf xf] . o; lhNnfsf] gfd
æb}n]vÆ s;/L /xg uof] eGg] ;Djgwdf ljleGg ls+jbGtL k|rlnt 5g\ . kf}/fl0fssfndf blwlr gfd u/]sf
Ps hgf Clifn] o; If]qdf tk:of u/L a;]sfn] pg} dxlif{sf] gfdaf6 blwlr n]s eGg yflnof] . /
sfnfGt/df Tolx gfd cke|z x'b} b}n]v /xg uPsf] eGg] Ps syg 5 . csf{] hg>'tL cg';f/ kf}/fl0fs
sfndf of] If]q b]jtfx?sf] af;:yfg ePsf]n] b]jnf]saf6 b}n]v x'g k'u]sf] egfO{ 5 . o;}u/L csf{] Ps
kf}/fl0fs syg cg';f/ lhNnfdf k|flrg ;dodf k|z:t jgIf]q lyof] / n]sx?df w]/} ufO{ e}+;L kfNg]
ul/GYof] . b"w, bxL k|z:t kfOg] x'gfn] o;sf] gfd æblxn]sÆ ePsf] / ;do cGt/fndf o; gfdsf] cke|+z
x'b} b}n]v /xg uPsf] xf] eGg] klg ul/G5 .
k|frLg / dWosflng ;dodf xfnsf] b}n]v lhNnf b'Nn' / a]nf;k'/ u/L b'O{ /fHodf ljeflht lyof] . O{=;=
!&*( df g]kfn Plss/0f cleofgsf] lznl;nfdf axfb'/ zfxaf6 oL b'O{ /fHox?sf] Pls/0f u/]sf] tYo
P]ltxfl;s a0f{gx?df kfOG5 . b}n]v lhNnf ;b/d'sfdl:yt k'/fgf] ahf/df /x]sf 7'nf7'nf s'FlbPsf kTy/n]
jg]sf] k|l;4 sf]tu9L o'4 lsNnfsf] ?kdf lgdf{0f ul/Psf] ljZjf; ul/G5 . ljleGg :yfgdf /x]sf dlGb/, b]jn, sLlt{vDaf, lznfn]v cflbdf oxfFsf] P]ltxfl;s hfgsf/L kfpg ;lsG5 .
@=@= ef}uf]lns cjl:ylt
g]kfnsf] dfglrqdf of] lhNnf @*)#%Ú b]lv @(
)*Ú pQ/L cIff+; / *!
)@%Ú b]vL *!
)%#Ú k"jL{ b]zfGt/
;Dd km}lnPsf] 5 . o; lhNnfsf] ;b/d'sfd b}n]v ahf/ xf] . h'g ;d'Gb|L ;tx b]lv !,$$$ ld= -6'l8v]n_
prfOdf cjl:yt 5 (Google Earth, Imagery date 5/26/2014) .
@=# ;Ldfgf
o; lhNnfsf] ;Ldfgf k"j{df hfh/sf]6, klZrddf c5fd, pQ/df sflnsf]6, blIf0fdf ;'v]{t lhNnf kb{5g\ .
@=#=! /fhg}lts tyf k|zf;lgs ljefhg
/fhg}lts lx;fjn] of] lhNnfnfO{ @ lgjf{rg If]q, !! Onfsf, 2 gu/kflnsf / 49 uflj;df ljefhg
ul/Psf] 5 - gS;f @=! / tflnsf @=!_ .
@)&! ;fn a};fv @% ut]sf] g]kfn ;/sf/sf] lg0f{o cg';f/ l5pl8 k';fsf]6, gfpn]s6'jfn, g]kf, kfb'sf,
a8nDhL, / b'Nn' uflj;nfO{ ldnP/ b'Nn' gu/kflnsfsf] 3f]if0ff ul/Psf] lyof] . o; cl3 lhNnfdf !
gu/kflnsf / %% j6f uflj; lyP .
tflnsf g+= @=! lgjf{rg If]q, Onfsf / Ufflj;
lgjf{rg If]q Onfsf g+= Ufflj; uflj;÷gkf
!
! Gff/fo0f gu/kflnsf, a]nkf6f !÷!
@ ejfgL, vl/u}/f, j8fvf]nf, jf;L, sflzsfw, /fgLjg
# Tff]nL, gf}d'n], åf/L, afn'jf6f/, ;Nn]/L, rf}/f7f, sflnsf &
$ Af8fe}/j, ljGbfafl;gL, sl§, kugfy, hugfy, ?d, d]xntf]nL &
% Nf+fFs'/L, 8fF8fk/fh'n, cjnk/fh'n, lknf8L, uf]ugkfgL, nflnsfF8f ^
^ a/fx, ;]/L, v8\saf8f #
& udf}8L, sfne}/a, dflnsf, uf}/L ^
* b'Nn' gkf, /fjtsf]6, e}/Lsflnsfy'd, s'zfkfgL &
( NfofF6L ljgb|f;}gL, hDa'sF+w, rfd'08f, la;Nnf, nsfGb|f %
6
lgjf{rg If]q Onfsf g+= Ufflj; uflj;÷gkf
@ !) ;fQnf, l;uf}8L, /fsd s0ff{nL #
!! ltn]kf6f, l;+Ëf;}g, lkknsf]6, tf]lnh};L $
;|f]tM lhlj;, b}n]v, @)&@ .
gS;f @=!M b}n]v lhnnfsf] /fhlglts ljefhg
;|f]tM g]kfn /fhkq, v08 ^$_ sf7df8f}, j}zfv @% ut], @)&! ;fn -k"jf{ltl/Qmfªs #±_ / lhlj;, b}n]v
@=$ xfjfkfgL
b}n]v ljljw ef}uf]lns e"–jgfj6;Fu} xfjfkfgLdf klg ljljwtf af]s]sf] lhNnf xf] . o; lhNnfdf pi0f,
pkf]i0f, ;dlztf]i0f / lztf]i0f u/L rf/ k|sf/sf] hnjfo' kfOG5 . vf;u/L ;dlztf]i0f hnjfo'sf] k|wfgtf
a9L /x]sf] kfOG5 . kxf8L lhNnf ePsfn] lxpFb ofddf n]sdf lxpF kg]{ / 708f xfjfsf] k|efjn] ubf{ df}ifd
lr;f] /xg] ub{5 . To;}u/L u[id Ct'df s]xL udL{ ePsf] cg'ej x'G5 . o; lhNnfsf] tfkqmd Go"gtd %
b]lv clwstd #$ l8lu| ;]lN;o; ;Dd / cf};t jiff{ !,&)) ld=ld x'g] ub{5 -tflnsf g+ @=@_ .
7
tflnsf g+= @=@ xfjfkfgLsf] k|sf/
qm=;+= xfjfkfgL ;d'b| ;tx b]lvsf] prfO{
1 pkf]i0f %$$ ld= b]lv !@)) ld= ;Dd
2 ;dlztf]i0f !@)) ld= bl]v !*)) ld= ;Dd
3 lztf]i0f !*)) ld= b]lv @#)) ld= ;Dd
4 708f n]sfnL @#)) ld= dflysf] e"–efu
;|f]tM lhNnf ljsf; ;ldlt, b}n]v 2072
@=%= hne08f/
b}n]v lhNnfdf ;fgf 7"nf u/L k|z:t gbL / vf]nf 5g\ . g]kfnsf] bf];|f] 7"nf] gbLsf] ?kdf lrlgg] s0ff{nL
oxfFsf] d'Vo gbL xf] . o;n] lhNnfsf] klZrdL If]qdf c5fd lhNnf;+u ;Ldfgfsf] sfd u/]sf] 5 . To;}u/L
/fdfuf8, 5fduf8, s§L, nf]xf]/] ofxsf d'Vo vf]nf x'g . ;fgf vf]nfdf tf/fuf8, tfd], åf/L, k/fh'n,
gfle:yfg, kfb'sf, sfg] uf8, lrg] uf8, /lt, nd}t8f, gf}d'n], ;fnt8f, j]:t8f, s§L, d6]nf cflb kb{5g\ .
oL ;a} gbL÷vf]nf s0f{fnLdf ldl;G5g . oxfFsf gbL÷vf]nfaf6 lhNnfdf s]xL l;FrfO ;'ljwf pknAw
e}/x]sf] 5 eg] hnljB't ljsf;sf] ;Defjgf klg k|z:t /x]sf] kfOG5 . lhNnfsf k|d'v tfn÷s'08df e}/jL
s'08, s'O{+of tfn, 3f]8f tfn kb{5g . em/gfdf e}/jL / åf/L em/gf 5g\ -b}n]v lhNnfsf] df6f]sf] pj{/fzlQm
gS;f @)&)_ . o; lhNnfsf] k|d'v hnfwf/ If]qsf] ljj/0f tflnsf @=# df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= @=# b}n]v lhNnfsf] pkhnfwf/ If]q ljj/0f
qm=;+ pkhnfwf/ ;+s]t
gDa/
If]qkmn
-ju{ ls=ld_
k|fyldstf
qmd
;d]6\g] uflj;
1 s0ff{nL gbL ! 1 56.50 29 lkknsf]6, /fsd s0ff{nL / l;+uf;}g
2 sfg] uf8 2 32.70 6 /fsd s0ff{nL / l;+uf;}g, l;uf}l8 / ltn]kf6f
3 s0ff{nL gbL @ 3 61.99 30 /fsd s0ff{nL, l;uf}l8, ;fQnf, ltn]kf6f / tf]lnh};L
4 lj/] vf]nf 4 37.05 21 ;fQnf, tf]lnh};L
5 a'8 uf8 5 38.11 23 lj;Nnf, nfsfGb|
6 dflyNnf] /fduf8 6 46.50 20 lj;Nnf, rfd'08f, s';fkfgL
7 tNnf] /fduf8 7 44.35 5 rfd'08f, nsfGb|, ;fQnf, hDa'sfFw, nofl6ljGb|f;}gL
8 s0ff{nL gbL # 8 9.45 4 nofl6ljGb|f;}gL
9 kfb'sf vf]nf 9 66.50 3 a8nlDh, e}l/sflnsfy'd, rfd'08f, had'sfFw, s';fkfgL,
nofl6ljGb|f;}gL, kfb'sf:yfg
10 g]kf uf8 10 24.27 7 b"Nn', g]kf, kfb'sf:yfg
11 s0ff{nL gbL $ 11 23.85 17 gfpn]s6'jfn, g]kf
12 ;f]t] vf]nf 12 28.15 12 l5pFl8k';fsf]6, b"Nn', gfpn]s6'jfn, dflnsf
13 ;fgf] vf]nf 13 48.58 26 sfl;sfFw, s';fkfgL, /flgjg
14 uf]tL{ vf]nf 14 23.94 18 sfl;sfFw, /fgLjg
15 ej;}gL vf]nf 15 50.41 16 jfn'jf6f/, sfl;sfFw, /fgLjg
16 5fduf8 ! 16 66.16 11 a8fvf]nf, a8nlDh, ?d, e}/Lsflnsfy'd, /fgLjg, /fjtsf]6,
d]xntf]ln
17 tf/f3f6 vf]nf 17 42.51 9 a8fvf]nf, vl/u}/f, gf/fo0f g=kf
18 gfle:yfg 18 30.50 2 a8nlDh, b"Nn', udf}8L, kfb'sf:yfg, /fjtsf]6
19 5fduf8 @ 19 29.89 1 l5pl8k';fsf]6, udf}8L, uf}/L, sfne}/j, gf/fo0f g=kf
20 nf]xf]/] vf]nf ! 20 59.84 32 jfn'jf6f/, 4f/L
21 4f/L vf]nf 21 22.96 24 4f/L
22 kbd vf]nf 22 65.15 31 4f/L, sflnsf, gf}d'n]
23 nf]x/] vf]nf @ 23 21.62 27 jfn'jf6f/, gf}d'n], ;Nn]/L, tf]nL
24 rf}/f7f vf]nf 24 28.83 25 rf}/7f, ;Nn]/L, tf]nL
25 ljlg vf]nf 25 38.52 10 ejfgL, gf=g=kf, tf]nL
26 nf]x/] vf]nf # 26 37.37 22 ljGWojfl;lg, rf}/7f, gf=g=kf
8
qm=;+ pkhnfwf/ ;+s]t
gDa/
If]qkmn
-ju{ ls=ld_
k|fyldstf
qmd
;d]6\g] uflj;
27 ?d vf]nf 27 38.99 19 d]xntf]nL, ?d
28 plQ;oflg vf]nf 28 22.65 13 huGgfy, d]xntf]nL
29 ufpyL dfn'sf
vf]nf
29 41.70 38 huGgfy, s§L
30 s§L vf]nf 30 54.50 34 j8fe}/a, s§L, kugfy / ?d
31 nf]x/] vf]nf $ 31 33.40 15 j8fe}/a, j]nkf6f, nfFs'/L, gf/fo0f g=kf=
32 dy]n vf]nf 32 30.31 28 j]nkf6f, 8fF8fk/fh'n, nfFs'/L
33 xg]nf vf]nf 33 27.10 37 cjnk/fh'n, nsfGb|f
34 lknf8L vf]nf 34 58.55 40 cjnk/fh'n, s§L, nsfGb|f, lknf8L
35 dflyNnf] k/fh'n
vf]nf
35 24.04 39 cjnk/fh'n, uf]ugkfgL, lknf8L
36 rf]/ vf]nf 36 26.74 36 uf]ugkfgL
37 tNnf] k/fh'n
vf]nf
37 26.51 33 cjnk/fh'n, j/fx, 8fF8fk/fh'n
38 nf]x/] vf]nf % 38 15.90 8 uf}/L, sfne}/j, dflnsf
39 /flt vf]nf 39 27.43 35 j/fx, ;]/L
40 nf]x/] vf]nf ^ 40 20.50 14 j/fx, dflnsf
41 s0ff{nL % 41 27.78 41 v8\ujf8f, ;]/L
1511.8
Source: Ministry of Forest and Social Conservation, Department of Soil Conservation and Watershed
Management, District Soil Conservation Office (Dailekh, Dailekh District Sub-Watershed Prioritization) 2069
(2013)
9
gS;f @=@M b}n]v lhNnfsf] pkhnfwf/ If]q
;|f]tM SRTM DEM, USGS 2012
b}n]v lhNnfdf # j6f 7"nf hnfwf/ If]q 5g\ . nf]xf]/] vf]nfsf] hnfwf/ If]q ;j} eGbf 7"nf] 5 h;n] s'n If]qkmnsf] &)=# k|ltzt e"–efu cf]u6]sf] 5 . afFsL !! j6f ;fgf hnfwf/ If]qn] !@ k|ltzt e"–efu cf]u6]sf] 5 .
10
kl/R5]b ltg
hg;+Vof ljj/0f tyf k|If]k0f
#=! hg;+Vofsf] cfsf/
/fli6«o hgu0fgf @)^* sf] k|ltj]bg cg';f/ o; lhNnfsf] s'n 3/w'/L $*,(!( / hg;+Vof @,^!,&&)
/x]sf] 5 . h'g g]kfnsf] s'n hg;+Vofsf] em08} Ps k|ltzt xf] . lhNnfsf] s'n hg;+Vof dWo] k'?ifsf] ;+Vof
!,@^,(() -$*=%!_ k|ltzt / dlxnfsf] ;+Vof !,#$,&*) -%!=$(_ k|ltzt 5 . dlxnfsf] hg;+Vof k'?ifsf]
eGbf &,&() n] a9L 5 .
#=@ hg;+Vof a[l4b/
o; lhNnfsf] jflif{s hg;+Vof a[l4b/ !=% k|ltzt 5 . cf};t kl/jf/ ;+Vof %=# k|lt 3/w'/L /x]sf] 5 .
@)%* ;fnsf] hgu0fgfdf @,@%,@)! /x]sf] hg;+Vof bz jif{sf] cGt/fndf #^,%^( n] a9]sf] 5 .
lhNnfsf] hg;+Vof a[l4b/sf] ljj/0f tflnsf #=! df /flvPsf] 5 .
tflnsf g+ #=! jflif{s hg;+Vof a[l4b/
hgu0fgf jif{
hg;+Vof hg;+Vof a[l4b/
3/w'/L k'?if dlxnf hDdf
@)%* 41,140 1,10,125 1,15,076 2,25,201 1.8
@)^* 48,919 1,26,990 1,34,780 2,61,770 1.5
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf @)^*, s]Gb|Lo tYofÍ ljefu
uflj;:t/Lo 3/w'/L tyf hg;+Vof ljj/0f cg';"rL ! df lbOPsf] 5 .
#=# hg;+Vof k|If]k0f
xfn sfod /x]sf] hg;+Vof a[l4b/ l:y/ /x]df cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfsf] cGTo ;Dddf o; lhNnfsf]
hg;+Vof xfnsf] cfsf/df ##,!!@ yk eO{ @($**@ k'Ug] k|If]k0f ul/Psf] 5 . k|]If]lkt hg;+Vof ljj/0f
tflnsf #=@ df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+ #=@ jflif{s hg;+Vof k|If]k0f
jif{ -lj=;+_ 2068 j[l4b/ 2071 2072 2073 2074 2075 2076
hg;+Vof 2,61,770 1.5 2,73,727 2,77,833 2,82,000 2,86,230 29,0,524 2,94,882
Source: Environment statistics of Nepal 2013
#=$ hg;+Vofsf] cjoj ljZn]if0f
/fHoaf6 k|fKt ug]{ ;]jf ;'ljwf gful/sn] p;sf] kl~hs/0f clen]vsf] cfwf/df k|fKt ub{5 . x/]s
k|zf;lgs sfddf o;nfO{ clgjfo{ u/];Fu} JolQmut 36gf clen]v ug]{ sfo{ a9]sf] 5 . o; lhNnfsf] s'n
hg;+Vof dWo] dlxnfsf] ;+Vof k'?ifsf] eGbf w]/} 5 . t/ hGd / d[To' btf{sf] kl~hs/0f clen]v x]bf{
k'?ifsf] ;+Vof a9L b]lvG5 . cfwf/e"t ;]jf ;'ljwf, vfBfGg, u'0f:t/Lo lzIff / :jf:Yo ;'ljwfsf] nflu
lhNnfaf6 a;fO{ ;/]/ cGoq lhNnfdf hfg]sf] ;+Vof a9L /x]sf] 5 .
tflnsf g+= #=# JolQmut 36gf clen]v
hGd btf{ d[To' btf{ ljjfx
btf{
a;fO;/fO{ btf{
dlxnf k'?if hDdf dlxnf k'?if hDdf uPsf]
;+Vof
cfPsf]
;+Vof hDdf
5722 6143 11865 283 555 838 1480 2238 227 2465 ;|f]tM lhlj;, b}n]v, @)&!
11
b}n]v lhNnf ljsf; ;ldltn] k|sfzg u/]sf] @)&! a};fv b]lv r}q d;fGt ;Dd Ps jif{sf] a;fO;/fO{
;+Vof x]bf{ lhNnf cfpg] eGbf lhNnf 5f]8\g]sf] ;+Vof !) u'0ffn] al9 b]lvG5 -tflnsf #=#_ .
ljut !) jif{ -lj=;+= @)%*–@)^*_ sf] a;fO{ ;/fO{ cj:yf x]bf{ s'n hg;+Vofsf] @! k|ltzt lhNnf 5f8]/
uPsf] b]lvG5 h'g cToGt} 7"nf] ;+Vof -%%,))) hgf_ xf] tflnsf #=$_ . To;sf] t'ngfdf cGoqaf6 lhNnf
leq k|j]z ug]{sf] k|ltzt !=^ k|ltzt dfq /x]sf] b]lvG5 .
tflnsf g+= #=$ a;fO;/fO{sf] cj:yf
a;fO;/fO{ ug]{ hDdf hg;+Vof a;fO{;/fO{
k|ltzt -s'n hg;+Vof dWo]_ aflxl/g]sf] t'ngfdf k|j]z
ug]{ k|ltzt jflxl/g] k|j]z ug]{ jflxl/g] k|j]z ug]{
55,000 4,243 21.0% 1.6% -19.4% Source: Population Monograph of Nepal, volume I (populaton dynamics), CBS, 2014
#=% hg;+Vofsf] jgfj6
/fli6«o hgu0fgf @)^* sf] k|ltj]bg cg';f/ lhNnfsf] s'n hg;+Vof dWo] )–!$ jif{ pd]/ ;d"xsf]
hg;+Vof !,!@,)&! -$@=*_ k|ltzt /x]sf] 5 . !%–%( jif{sf] hg;+Vof !,#@,$!% -%)=%_ k|ltzt / ^)
jif{ pd]/ kf/ u/]sfsf] hg;+Vof !&,@*$ -^=^_ k|ltzt /x]sf] 5 . n}lËs cg'kft ($=@ 5 o;n] k'?ifsf]
eGbf dlxnfsf] ;+Vof a9L 5 eGg] hgfpF5 . pNn]lvt ltg pd]/ ;d"xdf dlxnfsf] hg;+Vof k|ltzt
qmdzM $(=^, %#=!%, %)=^) k|ltzt /x]sf] 5 -tflnsf #=%_ .
tflnsf g+= #=% pd]/, pd]/ ;d'x / lnË cg';f/sf] hg;+Vof ljj/0f
pd]/ ;d"x -jif{df_ hDdf k'?if Dflxnf
;Vof k|ltzt ;+Vof k|ltzt hDdf k|ltzt
00-04 35,304 13.49 18,017 14.19 17,287 12.83
05-09 38,835 14.84 19,470 15.33 19,365 14.37
10-14 37,932 14.49 18,930 14.91 19,002 14.1
15-19 29,393 11.23 14,056 11.07 15,337 11.38
20-24 21,395 8.17 9,459 7.45 11,936 8.86
25-29 17,746 6.78 7,779 6.13 9,967 7.4
30-34 13,666 5.22 6,180 4.87 7,486 5.55
35-39 13,479 5.15 6,252 4.92 7,227 5.36
40-44 11,542 4.41 5,468 4.31 6,074 4.51
45-49 9,872 3.77 4,826 3.8 5,046 3.74
50-54 8,475 3.24 4,417 3.48 4,058 3.01
55-59 6,847 2.62 3,599 2.83 3,248 2.41
60-64 7,221 2.76 3,440 2.71 3,781 2.81
65-69 4,663 1.78 2,331 1.84 2,332 1.73
70-74 2,807 1.07 1,419 1.12 1,388 1.03
75-79 1,499 0.57 817 0.64 682 0.51
80-84 733 0.28 340 0.27 393 0.29
85-89 247 0.09 146 0.12 101 0.07
90-94 69 0.03 33 0.03 36 0.03
95+ 45 0.02 11 0.01 34 0.03
hDdf 261,770 100 126,990 100 134,780 100
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf @)^*, s]Gb|Lo tYofÍ ljefu
12
lrq g+= @ lhNnfsf] hg;+Vof lk/fld8
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf @)^*, s]tlj .
k|:t't lk/fld8n] b}n]v lhNnfdf k|hgg\ b/ cem} klg a9L g} /x]sf] b]vfp5 . $ jif{ eGbf sd pd]/
;d"xdf of] b/ sd x'b} uPsf] b]lvG5 . o; lhNnfdf cfl>t hg;+Vof -!$ jif{ d'gL / ^) jif{ dfyLsf]
pd]/ ;d"x_ $(=% k|ltzt blvG5 . o;sf] cy{ %)=% k|ltzt hg;+Vofsf] ;s[otfdf ;Dk"0f{ hg;+Vof e/
k/]sf] b]lvG5 . ^) jif{ eGbf dflysf] pd]/ ;d"xsf] hg;+Vof hDdf ^=^ k|ltzt dfq x'g'n] lhNnfjf;Lsf]
cf};t cfo' sd /x]sf] s'/fnfO{ O+lut u5{ .
#=^ hg;+Vofsf] ljt/0f -;x/L tyf u|fdL0f_
b}n]v lhNnfdf $( uflj; / @ j6f gu/kflnsf 5g\ . oxfF gu/kflnsf leq a;f]jf; ug]{ ;j} hg;+VofnfO{
zx/L hg;+Vof dflgPsf] 5 . oBlk gu/kflnsfsf] ;j} If]qdf ;x/L ;]jf ;'ljwf 5}g . To;/L ubf{ ;d]t
u|fdL0f If]qdf a;f]jf; ug]{ dflg;sf] ;+Vof sl/a *) k|ltzt 5 . 3/w'/L ;+Vofsf] cfwf/df gu/ If]qdf
!(=& k|ltzt 5 eg] ufpFdf &*=$ k|ltzt -tflnsf #=^_ .
tflnsf g+= #=^ hg;+Vofsf] ljt/0f ;x/L tyf u|fdL0f
qm=;+ uf=lj=;÷gkf 3/w'/L k|ltzt hg;+Vof
hDdf k|ltzt k'?if k|ltzt dlxnf k|ltzt
1 gkf÷;x/L 10,539 21.5 51,567 19.7 24,685 9.4 26,909 10.2
2 uflj;÷u|fdL0f 38,372 78.4 209288 79.9 101416 38.7 107845 41.9 3 ;+:yfut 4 0.01 915 0.34 889 0.33 26 0.009
hDdf 48,915 100 261,770 100 126,990 48 134,780 52 ;|f]tM /fli6«o hgu0fgf @)^*, s]Gb|Lo tYofÍ ljefu
uflj; cg';f/sf] dlxnf k'?ifsf] hg;+Vof / 3/w'/L ;+Vof cg';"rL ! df lbO{Psf] 5 .
#=& hg3gTj
/fli6«o hgu0fgf @)%* sf] tYofÍ cg';f/ o; lhNnfsf] hg3gTj k|lt ju{ ls=ld sl/a !%) hgf /x]sf]
lyof]] . o;}u/L @)^* df !&$ hgf /x]sf] 5 -tflnsf #=&_ .
13
tflnsf g+= #=& hg3gTj ljj/0f
hgu0fgf jif{ 3/w'/L hg;+Vof If]qkmn cf};t kl/jf/ ;+Vof hg3gTj
2058 41,140 2,25,201 1,502 5.4 149.9
2068 48,919 2,61,770 1,502 5.3 174.2
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf @)^*, s]Gb|Lo tYofÍ ljefu
#=* wd{sf cfwf/df hg;+Vof
s]Gb|Lo tYofÍ ljefun] k|sfzg u/]sf] @)^* sf] /fli6«o hgu0fgfsf] k|ltj]bg cg';f/ o; lhNnfdf (&
k|ltzt lxGb' wd{ dfGg] hg;+Vofsf] a;f]]af; b]lvG5 . o;sf ;fy} af}4, O:nfd, ls|l:rog, axO{, h}g wd{
dfGg]sf] ;+Vof ltg k|ltzt dfq /x]sf] 5 -tflnsf #=*_ .
Tfflnsf g+ #=* wfld{s cf:yfsf cfwf/df hg;+Vofsf] ljj/0f
wd{ 2058 2068
dlxnf k'?if hDdf k|ltzt dlxnf k'?if hDdf k|ltzt
lxGb' 93,583 93,364 186947 99.8 1,31,296 1,23,675 254971 97.4 af}4 99 66 165 0.1 2,605 2,495 5,100 1.9 O:nfd 89 96 185 0.1 230 229 459 0.2 ls/fFtL 0 1 1 0.0 0 0 0 0.0 lqml:rog 11 16 27 0.0 628 573 1,201 0.5 k|s[lt 0 0 0 0.0 4 4 8 0.0 h}g 22 17 39 0.0 0 0 0 0.0 cGo 12 24 36 0.0 17 14 31 0.0 hDdf 93,816 93,584 187400 100.0 1,34,780 1,26,990 261770 100.0
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf @)%*÷@)^*, s]Gb|Lo tYofÍ ljefu
#=( hfltut hg;+Vof ljj/0f
/fli6«o hgu0fgf @)^* cg';f/ g]kfndf !@^ hfthfltsf] a;f]jf; ub{5g\ . o; dWo] b}n]v lhNnfdf @&
eGbf al9 k|sf/sf hfthflt af;f]af; ub}{ cfPsf] b]lvG5 . If]qL lhNnfsf] ;a} eGbf 7"nf] -#$=* k|ltzt_
hflt xf] . To;}u/L sfdL, 7s'/L qmdzM bf];|f] -!*=! k|ltzt_ / t];|f] -!$ k|ltzt_ hflt xf] . o; lhNnfdf
blntsf] hg;+Vof &),(%^ -@&=! k|ltzt_ 5 eg] cflbjfl; hghfltsf] @(,#%% -!!=! k|ltzt_ hgf /x]sf]
5 . df/jf8L, xhfd, lnDj', ;'g'jf/, 3lt{ cNk;+Vos hfltdf k5{g\ -tflnsf #=(_ .
Tfflnsf g+ #=( hfltut hg;+Vof ljj/0f
qm=;+= hfthflt k'?if dlxnf hDdf k|ltzt
1 If]qL 44,222 47,058 91,280 34.87 2 sfdL 23,590 24,861 48,451 18.51 3 7s'/L 17,778 19,038 36,816 14.06 4 a|fDx0f 13,895 14,592 28,487 10.88 5 du/ 11,816 12,397 24,213 9.25 6 bdfO{ 8f]nL 6,297 6,683 12,980 4.96 7 ;fsL{ 3,777 4,400 8,177 3.12 8 b:gfdL ;Gof;L 1,941 2,094 4,035 1.54 9 u'/ª 1,621 1,733 3,354 1.28 10 g]jf/ 423 393 816 0.31 11 afbL 392 406 798 0.30 12 d';ndfg 229 230 459 0.18 13 tdfª 213 172 385 0.15 14 s'dfn 151 149 300 0.11
14
qm=;+= hfthflt k'?if dlxnf hDdf k|ltzt
15 yf? 101 37 138 0.05 16 dfemL 44 39 83 0.03 17 /fO{ 33 21 54 0.02 18 nf]xf/ 28 16 44 0.02 19 ufOg] 23 18 41 0.02 20 t]nL 16 13 29 0.01 21 a/fO 16 13 29 0.01 22 ofbj 16 9 25 0.01 23 ;'g'jf/ 9 10 19 0.01 24 3tL{ e'h]n 5 11 16 0.01 25 xhfd 7fs'/ 11 5 16 0.01 26 lnDa' 6 6 12 0.00 27 df/jf8L 3 8 11 0.00 28 cGo blnt 231 246 477 0.18 29 cGo t/fO{ 49 51 100 0.04 30 Yffxf gePsf] cGo 54 71 125 0.05
hDdf 126,990 134,780 261,770 100.00
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf @)^*, s]Gb|Lo tYofÍ ljefu
gf]6M uflj;:t/lo hfltut ljj/0f cg';"rL @ df lbO{Psf] 5 .
#=!) hg;+Vofsf] efiffut ljj/0f
/fli6«o hgu0fgf @)^* sf] k|ltj]bg cg';f/ g]kfndf !@# j6f efiff af]lnrfnLdf /x]sf] b]lvG5 eg] b}n]v
lhNnfdf !# hfthfltn] dfq cfˆgf] dft[efiff af]Ng] u/]sf]] b]lvG5 . h; dWo] g]kfnL efiff af]Ng] hg;+Vof
;a} eGbf a9L (&=( k|ltzt, bf];|f] / t];|f]df qmdzM du/ / u'?Ë ePsf] tYofÍn] b]vfp5 . hg;+Vofsf]
efiffut ljj/0f tflnsfdf #=!) pNn]v ul/Psf] 5 .
tflnsf g+= #=!) hg;+Vofsf] efiffut ljj/0f qm=;+ efiffefifL k'?if dlxnf hDdf k|ltzt
1 g]kfnL 124,326 131,943 256,269 97.9 2 du/ 1,908 2,110 4,018 1.53 3 u'?Ë 306 335 641 0.25 4 tfdfË 135 117 252 0.1 5 vfd 96 108 204 0.08 6 d}lynL 73 24 97 0.04 7 pb"{ 33 29 62 0.02 8 lxGbL 14 15 29 0.01 9 yf? 20 7 27 0.01 10 Eff]hk"/L 11 13 24 0.01
11 ;f+s]lts 10 10 20 0.01
12 g]jf/L 7 5 12 0 13 cGo 22 21 43 0.02
14 pNn]v gul/Psf] 29 43 72 0.03
hDdf 126,990 134,780 261,770 100
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf @)^*, s]Gb|Lo tYofÍ ljefu
15
kl/R5]b –$
e"–pkof]u
$=! e"–pkof]u l:ylt
b}n]v lhNnfsf] s'n If]qkmn !,%)@ ju{ ls=ld= 5 . lxpF kg]{ pRr kxf8L efu b]lv kxf8L e"–efu / gbL
lsgf/sf a];L h:tf o; lhNnfdf ef}uf]lns ljljwtf /x]sf 5g\ . lhNnfsf] clwsf+z efu jgh+un eL/ /
r§fg, 3fF;] d}bfg tyf r/g If]qsf] ?kdf /x]sf] 5 . oxfFsf] %!=( k|ltzt e"–efu jg h+unn] 9fs]sf] 5 .
o; lhNnfdf v]tLofUo e"–efu sl/a @*=&! k|ltzt /x]sf] 5 . k|fs[lts ;|f]t ;fwg / ax'd"No h8La'6L,
s[lif, hn;|f]t tyf ko{6g o; lhNnfsf] ljsf;sf ;DefJo ;|f]t x'g\ . lhNnfsf] e"–pkof]u l:ylt gS;f $=!
/ tflnsf $=! df lbOPsf] 5 .
gS;f $=!M b}n]v lhNnfsf] e"–pkof]u l:ylt
;|f]tM LRMP 1996, gfkL zfvf, sf7df8f}
16
tflnsf g+= $=! e"–pkof]usf] lsl;d
qm=; e"–pkof]usf] lsl;d If]qkmn -x]S6/df_ k|ltzt
! jgh+un If]q -emf8L a'6\ofg ;d]t_ 78026 51.95
@ r/g If]q 3698 2.46
# s[lif If]q 43121 28.71
$ cGo -r§fg, lxFp, gbL, vf]nf_ 25355 16.88
hDdf s'n If]qkmn 150200 100.00
;|f]tM GIS Calculation, LRMP 1996, gfkL zfvf, sf7df8f}
$=@ e"–If]q 6f]kf]u|fkmL
hldgsf] le/fnf]kgn] hldgsf] cfly{s tyf jftfj/0fLo pTkfbsTjnfO{ ;+s]t ub{5 . hldgsf] sd
le/fnf]kgdf jftfj/0fLo x|f; vf;u/L e"–Ifo Go"g x'g] x'gfn] cfly{s b[li6sf]0fjf6 pTkfbgzLnsf]
?kdf k|of]u ug{ ;lsG5 . hlt hlt le/fnf]kg a9\b} hfG5 Toltg} hldgsf] pkfb]otf klg sd x'b}
hfG5 . b}n]v lhNnf ;d'b| ;txaf6 Go"gtd prfO %^% ld6/ -v8\sfa8f uflj; jf8{ g+= & sf] s0ff{nL
gbLsf] lsgf/ clGtd efu_ b]vL plwstd prfO $,)#& ld6/ -sflnsf uflj; jf8{ g+= * dxfa'n]s_ sf]
prfOdf km}lnPsf] 5 .
17
gS;f $=@M le/fnf]kgsf] cfwf/df b}n]v
;|f]tM SRTM DEM, USGS, 2012
United Stages Geological Survey n] ;g\ @)!@ df ;fj{hlgs u/]sf] Shuttle Radar Topography Mission
(SRTM) sf] Digital Elevation Model (DEM) sf] cfwf/df tof/ kfl/Psf] gS;f -$=@_ cg';f/ lhNnfsf] dWo
If]q cyjf ;b/d'sfd cf;kf;sf If]qdf s]lx dfqdf kmfF6 b]lvG5g . To;/Lg} b'Nn' gu/kflnsfsf] klZrd
blIf0f If]q / tf]nLh};L / hDd'sfFw larsf] If]qdf klg o:tf] If]q b]Vg kfO{G5 .
$=# ef}uf]lns df]x8f (Aspect)
hldg stf kmls{Psf] 5 eGg] s'/fn] klg Tofxfsf] hghLjg / cfly{s lqmofsnfkdf k|efj kfb{5 . g]kfn
k[YjLsf] pQ/L uf]nw{sf] @#=% l8u|Lsf] ss{6 /]vf eGbf klg pQ/df kb{5 . ;fdfGotM of] If]qdf ;"o{ blIf0f
k"j{af6 blIf0f klZrd lt/sf] lbzfdf ofqf ug]{ x'Fbf k"j{ / blIf0f kmls{Psf] If]q al9 ;'Vvf / klZrd / pQ/
kms]{sf] If]q ;]lknf] x'g] ub{5 . cf]l;nf] If]q kmnkm"n tyf t/sf/L v]tLsf] nflu pQd dflgG5 . ;'Vvf If]q
df};dL v]tLsf] nflu pko'Qm x'G5 .
18
gS;f $=# lhNnfsf] ef}ulns df]x8f (Aspect)
;|f]tM SRTM DEM, USGS 2012
tflnsf g+= $=@ df]x8f cg';f/ w/ftnLo jlu{s/0f
hldgsf] df]x8f If]qkmn -ju{ lsld_ k|ltzt
pQ/ 197.66 13.2%
pQ/–k"j{ 145.56 9.7%
k"j{ 146.76 9.8%
blIf0f–k"j{ 175.97 11.7%
blIf0f 188.57 12.6%
blIf0f–klZrd 222.84 14.8%
klZrd 211.23 14.1%
pQ/–klZrd 213.42 14.2%
hDdf 1502.00 100.0
;|f]tM SRTM DEM, USGS 2012
b}n]v lhNnfdf k"j{ / blIf0f kms]{sf] e"efu $! k|ltzt 5 eg] afFsL If]q ;fdfGo ?kdf ;]lknf] If]qdf kb{5
-gS;f $=@ / tflnsf $=#_ .
19
kl/R5]b – %
;x/Ls/0f tyf a:tL ljsf;sf] :j?k
%=! ;x/Ls/0f
lhNnfdf ;8s oftfoftsf] ljsf;;Fu} ;x/L ljsf;sf] qmd klg a9]sf] 5 . xfn lhNnfdf gf/fo0f / b'Nn'
u/L b'O j6f gu/kflnsf 5g\ . o;} lhNnfsf] /fsd s0ff{nLnfO{ g]kfn ;/sf/n] Jojl:yt ;x/ (Satellite
City) sf] ?kdf ljsf; ug]{ of]hgf cl3 ;f/]sf] 5 . lhNnfsf] gf}d'n]df gd'gf a:tL of]hgf sfo{qmd nfu'
ePsf] 5 . ljleGg uflj;sf ljleGg :yfgdf kSsL lgdf{0fsf sfo{ e}/x]sf] 5 . To;/L g} lghL tyf
;fd'bflos If]qaf6 sn]h / d]l8sn klg aGb}5 . Jofkf/ Joj;fo tyf cfˆgf afnaRrfsf] lzIffsf] nflu
lhNnf ;b/d'sfd / gu/kflnsfdf a:g]sf] ;+Vof a9\bf] 5 . o:tf sf/0faf6 ahf/ s]Gb| / ;b/d'sfddf
hgrfk a9\g yfn]sf] 5 . kl/0ffd :j?k o:tf 7fpFdf kfgL, aQL, 9n tyf kmf]x/ Joj:yfkgdf ;d:of
b]vf kg{ yfn]sf]] 5 .
oftfoftsf] ljsf; ;+u} Joj;flos cj;/sf] a[l4n] lhNnfsf ljleGg :yfgdf ;fgf tyf demf}nf ahf/
s]Gb|sf] ljsf; ePsf] 5 . ahf/ s]Gb| ;DaGwL ljj/0f tflnsf %=! df lbOPsf] 5 .
Tfflnsf g+ %=! lhNnfsf] k|d'v ahf/ s]Gb|
qm=;+ ahf/ s]Gb| ahf/ s]Gb|df ;xh kx'Fr ePsf uflj;
1 lv8\sLHo'nf lkknsf]]6, c5fd, sflnsf]6
2 /fsd l;+uf;}g, /fsd s0ff{nL, ltn]kf6f, c5fd, lkknsf]6
3 6'lgau/ l;uf}8L, c5fd
4 /fd3f6 ;fQnf, nof6LljGb|;}gL, tf]lnh};L, nsfGb|f, la;Nnf, rfd'G8f
5 tNnf] 8'Ë]Zj/ gfpn] s6'jfn, g]kf, v8\sfjf8f, a/fx, l5pF8L k';fsf]6, dflnsf, c5fd
6 dflyNnf] 8'Ë]Zj/ 8fF8fk/fh'n, uf}/L, a/fx, dflnsf, lknf8L, cjnk/fh'n, lknf8L, uf]ugkfgL, nflnsfF8f
7 r'k|f ahf/ a]nkf6f, sfne}/a, gf/fo0f gu/kflnsf, nfFs'/L, a8fe}/a
8 b}n]v ahf/ rf}/f7f, gf/fo0f gu/kflnsf, ljgWofjfl;gL, udf}8L, /fjtsf]6, vl/u}/f
9 b'Nn' kfb'sf, a8fnDhL, g]kf, b'Nn', gfpn]s6'jfn, l5pF8Lk';fsf]6, e}/Lsflnsfy'd
10 8fF8Ldf8L rfd'G8f, e}/L sflnsfy'd, s'zfkfgL, sflzsfFw, /fjtsf]6
11 s'zfkfgL s'zfkfgL, rfd'G8f
12 a]:t8f ?d, kugfy, huGgfy, d]x]ntf]nL, s§L, a8fe}/a, hfh/sf]6 lhNnf ;d]t
13 gf}d'n] sflnsf, gf}d'n], åf/L, afn'jf6f/, ;Nn]/L, tf]nL rf}/f7f
14 u'F/f;] ;]/L, v8\sfjf8f, a/fx, uf]ugkfgL, cjnk/fh'n
15 sfG5L ahf/ uf]ugkfgL, lknf8L
16 w/dkf]v/f lknf8L, sfln8fF8f
17 u}8fafh /fgLjg, afF;L, vl/u}/f, afn'jf6f/
18 e}F;Lvf]/ vl/u}/f, ejfgL, gf/fo0f gu/kflnsf, /fgLjg
19 7fF6LsfFw nsfGb|f, hDa'sfFw, rfd'G8f
20 lhNnfg] ahf/ uf]ugkfgL, lknf8L, nflnsfF8f
;|f]tM lhNnf pBd ljsf; /0fgLlts of]hgf b}n]v,@)&!÷)&@ b]lv @)&%÷)&^
%=@ ;x/L tyf u|fdL0f If]qdf cfjf; l:ylt
b}n]v lhNnfdf $( uflj; / @ j6f gu/kflnsf 5g\ . gu/kflnsf leq a;f]jf; ug]{ hg;+Vof sl/a @)
k|ltzt 5 . 3/w'/L ;+Vofsf] cfwf/df gu/ If]qdf @!=% k|ltzt 5 eg] ufpFdf &*=% k|ltzt . ahf/
If]qdf kSsL 3/sf] lgdf{0fsf ;fy} a:tL ljsf; PsLs[t ?kdf a9]sf] 5 t/ klg ;]jf tyf ;'ljwf eg]
PsLs[t ?kn] lng ;Sg] cj:yf cem} e};s]sf] 5}g . ;x/L If]qdf cJojl:yt ?kdf ahf/Ls/0f a9]sf] 5 .
20
;/;kmfO{ / 9n lgsf; Jojl:yt 5}g . u|fdL0f If]qdf sRrL 3/sf] afx'Notf 5 . PsLs[t a:tL ljsf;sf]
cjwf/0ffn] d't{ ?k lng ;s]sf] b]lvb}g To;}n] a:tL 5l/P/ /x]sf 5g\ .
%=# a:tL ljsf;sf] :j?k
hl6n ef}uf]lns :j?ksf sf/0f lhNnfdf a:tL 5l/P/ /x]sf 5g\ . o;sf/0f ljsf;sf k"jf{wf/ lgdf{0f ug{
sl7g / k|ltJolQm nfut vr{ a9\g], ;|f]t / ;fwgsf] pRrtd\ k|of]u ug{ ufx|f] x'g], ;]jf ;'ljwfsf] :t/ Go"g
x'g] / k|ltkmn tyf pknlAw Go"g x'g] ;d:of oyfjt 5g\ . o; lhNnfsf] hg3gTj !&$ k|lt ju{ ls=ld=
/x]sf] 5 . /fli6«o hgu0fgf @)^* cg';f/ lhNnfdf lghL :jfldTj ePsf ePsf 3/w'/Ldf a:g] (^ k|ltzt
/x]sf] 5 . ef8fsf] 3/df a:g]sf] ;+Vof # k|ltzt 5 . 3/sf] husf] cfwf/df x]bf{ o; lhNnfsf sl/a (^=^
k|ltzt 3/ sRrL / 9'+uf df6f]n] ag]sf 5g\ . To;}u/L 5fgfsf] k|sf/sf] cfwf/df %! k|ltzt w/sf] 5fgfdf
6fon / :n]6sf] k|of]u ePsf] kfOG5 . 3/sf] aflx/L ufx|f]sf] cfwf/df x]bf (% k|ltzt 3/sf] ufx|f] df6f],
9'+uf, O{6fn] ag]sf] 5 eg] @=$ k|ltzt 3/sf] ufx|f] l;d]G6, 9'+uf÷O{6faf6 ag]sf] kfOG5 -tflnsf %=@_ .
Tfflnsf g+= %=@ 3/sf] lsl;dsf] cfwf/df 3/w'/L ;+Vof ljt/0f
lsl;dsf] cfwf/ 3/sf] lsl;d 3/w'/L ;+Vof k|ltzt
3/sf] husf] cfwf/
df6f], 9'+uf, O{6f 47,276 96.6
l;d]G6, 9'+uf÷O{6f 537 1.1
RCC vDaf 370 0.8
sf7sf] vDaf 303 0.6
cGo 25 0.1
gv'n]sf] 404 0.8
hDdf 48,915 100.0
3/sf] aflx/L kvf{n
df6f], 9'+uf, O{6f 46,682 95.4
l;d]G6, 9'+uf÷O{6f 1,192 2.4
sf7 505 1.0
afF; 65 0.1
sfrf] O{6f 7 0.0
cGo 32 0.1
gv'n]sf] 432 0.9
hDdf 48,915 100.0
5fgfsf] k|sf/
v/ 14,083 28.8
h:tfkftf 4,174 8.5
6fon÷:n]6 25,955 53.1
RCC 956 2.0
sf7 70 0.1
df6f] 2,767 5.7
cGo 468 1.0
gv'n]sf] 442 0.9
hDdf 48,915 100
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf, @)^*
21
kl/R5]b ^
lhNnfsf] cfly{s tyf /f]huf/L l:ylt
lhNnf cy{tGqsf] ;+/rgfTds :j?k
lhNnfsf] k|d'v cfly{s ;|f]tsf] cfwf/ s[lif xf] . tyflk lhNnfdf Joj;flos s[lif v]tL k|0ffnLsf] ljsf;
e};s]sf] 5}g . oftfoft ljsf;;Fu} s[lif pTkfbgn] ahf/ ;Ddsf] kx'Fr a9fpg ;Sg] ePsf] x'Fbf s[lif
If]qnfO{ Joj;flos / cfw'lgsLs/0f jgfpFb} ;du| lhNnfsf] cfly{s cj:yfnfO{ cfTdlge{/ jgfpg ;lsg]
;Defjgf /x]sf] 5 . oxfF Jofkf/ Joj;fo 3/]n' tyf :yfgLo, ;fgf tyf demf}nf pBf]u klg ;~rfngdf
/x]sf 5g\ . s[lif k]zfsf] cnjf lghfdtL ;]jf, lzIf0f k]zf, Jofkf/ / a}b]lzs /f]huf/ lhNnfsf] cy{tGqdf
dxTjk"0f{ e"ldsf v]Ng] If]q x'g\\ . lhNnfsf] cfly{s cj:yfnfO{ k|ltlalDat ug]{ ljleGg ;"rsfÍ tflnsf ^=!
df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= ^=! cfly{s pTkfbg ;"rs
qm=;= ljj/0f OsfO{ g]kfn b}n]v
1 s[lif tyf jg ?= bz nfvdf 473,270 4,223 2 dT:okfng ?= bz nfvdf 4,879 - 3 vfgL tyf 9+'ufvfgL ?= bz nfvdf 6,956 38 4 sn sf/vfgf ?= bz nfvdf 80,531 130 5 ljB't, UofF; tyf kfgL ?= bz nfvdf 16,001 10
6 lgdf{0f ?= bz nfvdf 89,356 531 7 v'b|f / yf]s Aofkf/ ?= bz nfvdf 179,306 990 8 xf]6n tyf /]i6'/f ?= bz nfvdf 21,057 93
9 oftfoft, ;~rf/ tyf e08f/0f ?= bz nfvdf 105,834 358
10 ljQ dWo:ytf ?= bz nfvdf 50,111 17
11 l/on :6]6, ef8f / Jofkf/ lqmofknfk ?= bz nfvdf 106,236 431 12 ;fj{hlgs k|zf;g / /Iff ?= bz nfvdf 24,830 170 13 lzIff ?= bz nfvdf 67,739 288 14 :jf:Yo / ;fdflhs ;]jf ?= bz nfvdf 16,992 139 15 ;fd'bflos, ;fdflhs / JolQmut ;]jf ?= bz nfvdf 46,947 94 16 s'n cy{tGq ck|ToIf ?kdf Jofkf/
dWo:ytf;lxt ;dfj]z -s'n d"No clea[l4_
?= bz nfvdf 1,290,047 7,509
17 cfwf/e't d"nodf s'n cy{tGq -s'n d"No
clea[l4_
?= bz nfvdf
1,248,482 7,267
18 ahf/ d"Nodf s'n ufx{Yo pTkfbg ?= bz nfvdf 1,366,953 7,956 19 sf/s cfo ?= bz nfvdf 7,549 56 20 s'n /fli6«o cfo ?= bz nfvdf 1,374,503 8,012 21 hg;+Vof -@)^* CBS_ hgf 26,494,504 261,770 22 ahf/ d"Nodf k|ltAolQm cfo ?= 51,879 30,609 23 k|ltAolQm cfo US $ 718 424 24 k|ltAolQm cfo PPP US $ 1,160 684
;|f]tM dfgj ljsf; ;"rsfÍ 2014
22
^=@ s[lif tyf l;FrfO{
^=@=! df6f]sf] jgfj6
lhNnfdf df6f]sf] jgfj6 anf}6], bf]d6 / gbL glhssf 6f/df kfFuf] df6f] kfOG5 . kxf8L lhNnf ePsf] x'Fbf
o; If]qdf lg; / s8f r§fgaf6 jg]sf] df6f] a9L dfqfdf kfOG5 . -b}n]v lhNnfsf] df6f]sf] pj{/fzlQm gS;f,
@)&)_ .
^=@=@ df6f]sf] pj{/tf
afnL la?jfnfO{ x's{g, km'Ng / kmNg ljleGg !^ k|sf/sf kf]ifs tTjsf] cfjZostf kb{5 . oL kf]ifs tTj
dWo] gfO6«f]hg, km:kmf]/;, kf]]6f; nufot !# tTj la?jfnfO{ df6f]af6 k|fKt x'g] x'Fbf df6f]sf] pj{/fzlQm yfxf
kfpg' cfjZos 5 . o; lhNnfsf] df6f]sf] pj{/fzlQmsf] l:yltnfO{ x]bf{ gfO6«f]hg dWod, km:kmf]/; / kf]6f;
clws, k|fËfl/s kbfy{ dWod /x]sf] 5 . w]/}h;f] hUufsf] df6f] clDno /x]sf] 5 -b}n]v lhNnfsf] df6f]sf]
pj{/fzlQm gS;f, @)&)_ . df6f]sf] pj{/fzlQm cg';f/ wfg, ux'F, kmnkm"n, ds}, sf]bf], e6df; nufot
abfd h:tf sf];]jfnLsf ;fy} lrof slkm / kmnkm"n v]ltsf nflu oxfFsf] df6f] pko'Qm dflgG5 .
^=@=# v]tL ul/Psf] hldg
kfFr aif{df lhNnfdf pTkfbg ul/g] k|d'v vfB afnLsf] pTkfbg If]qkmnsf] tYofÍ x]bf{ ds} nufOg] If]qkmn
cf=j= ljut kfFr jif{df @)) x]S6/n]] a9]sf] b]lvG5 . To;}ul/ ux'F / wfg nufpg] If]qkmndf qmdzM ^)),
@)) x]S6/n] lu/fj6 cfPsf] kfOG5 . ;du|df cf=j= @)^^÷^& b]lv @)&)÷&! ;Dddf k|d'v vfB afnLn]
;d]6]sf] If]qkmndf ^)& x]S6/n] sdL x'g cfPsf] 5 -tflnsf ^=@_ .
tflnsf g+= ^=@ v]tL ul/Psf] hldgsf] ljj/0f
qm=;+ afnL k|sf/
v]tL u/]sf] If]qkmn -x]_ jflif{s ljj/0f
2066÷67 2067÷68 2068÷69 2069÷70 2070÷71
! ux'F 22,100 22,100 22,100 21,850 21,500
@ ds} 19,950 20,150 20,150 20,150 20,150
# wfg 8,507 8,507 8,507 8,507 8,307
$ sf]bf] 2,422 2,422 2,422 2,422 2,422
% hf} 195 195 195 195 197
^ hDdf 53,174 53,374 53,374 53,124 52,576
;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&!
gf]6M Pp6} hldgdf Ps eGbf al9 k6s v]tL ul/g] ePsf]n] s'n v]tLof]Uo hldgsf] If]qkmn eGbf v]tL ul/Psf] hldgsf]
If]qkmn al9 ePsf] b]lvPsf] 5 .
^=@=$ l;FrfO{
o; lhNnfsf] s'n e"ld !%),@)) x]S6/ dWo] sl/j $#,!@! x]S6/ cyf{t\ -@*=& k|ltzt_ e"—efu
v]tLof]Uo /x]sf] cg'dfg 5 . v]tL x'g ;Sg] hldg dWo] ($!( x]S6/ cyf{t\ -@!=* k|ltzt_ hldgdf dfq
l;FrfO{ ;'ljwf k'u]sf] 5 -tflnsf ^=#_ . l;l~rt If]qkmn Go"g /x]sf]n] clwsf+z s[lif sfo{sf] nflu cfsfz]
kfgLdf lge{/ ug{' kg]{ cj:yf 5 . To;}sf/0f o; lhNnfsf] s[lif pTkfbsTjdf sdL eP/ cGo lhNnfaf6
vfBfGg cfk'lt{ ug'{ k/]sf] 5 .
Tfflnsf g+= ^=# lhNnfdf l;FrfOsf] cj:yf
qm=;+ hldgsf] jlu{s/0f If]qkmn -x]S6/_ k|ltzt
! l;FrfO ;'ljwf k'u]sf] If]qkmn 9419 21.8
@ afx|} dlxgf l;FrfO ;'ljwf k'u]sf] If]qkmn 2476 26.1
# df}ifdL l;FrfO ;'ljwf k'u]sf] If]qkmn 6885 73.9
$ s'n v]tLof]Uo hldg 43,121 100
;|f]tM lhs[ljsf, b}n]v, @)&!
23
^=@=% s[lif pTkfbg tyf pTkfbsTj
ux'F, ds}, wfg, sf]bf] hf} tyf kmfk/ o; lhNnfsf] k|d'v vfBfGg afnL x'g\ . v]tL ul/Psf] If]qkmnsf]
cfwf/df ux'F cGo afnLsf] eGbf a9L If]qdf v]tL ul/Psf] b]lvG5 . t/ pNkfbgsf] cfwf/df x]bf{ ds} ;j}
eGbf a9L pTkfbg x'g] b]lvG5 . To;}u/L pTkfbsTjsf] cfwf/df wfgn] cGo afnLsf] eGbf a9L pTkfbg
lbg] b]lvG5 -tflnsf ^=$_ .
tflnsf g+= ^=$ -s_ s[lif pTkfbg l:ylt
qm=;=+ s[lif afnLsf] k|sf/ Aflif{s pTkfbg -d]=6_ k|ltzt
1 ux'F 29,837 31.24
2 ds} 37,291 39.04
3 Wffg 25,464 26.66
4 sf]bf] 2,643 2.767
5 hf} 257 0.269
6 kmfk/ 19 0.02
hDdf 95,511 100
;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&!
lhNnfsf] pTkfbsTjnfO{ x]bf{ Kofh, cb'jf, cfn' / a];f/sf] pTkfbsTj /fd|f] /x]sf] b]lvG5 . vfBfGg afnLsf]
pTkfbsTj eg] Tolt pT;fxhgs b]lvb}g -tflnsf ^=$= s_ lhNnfdf oftfotsf] ljsf;;Fu} Joj;flos
s[lifsf] ;Defjgf a9]sf] a]nf oL Joj;flos jflnsf] pTkfbsTj al9 x'g' pT;fxhgs s'/f xf] .
tflnsf g+= ^=$ -v_ s[lif pTkfbsTj ljj/0f
qm=;+ ljj/0f OsfO{ xfnsf] cj:yf
1 wfgsf] pTkfbsTj d]=6=÷x]= 3.07
2 ds} pTkfbsTj d]=6=÷x]= 1.85
3 uxF' pTkfbsTj d]=6=÷x]= 1.39
4 sf]bf] pTkfbsTj d]=6=÷x]= 1.09
5 kmfk/ pTkfbsTj d]=6=÷x]= 0.7
6 cfn' pTkfbsTj d]=6=÷x]= 11.19
7 cb'jf pTkfbsTj d]=6=÷x]= 13.4
8 j];f/ pTkfbsTj d]=6=÷x]= 10.37
9 v';f{gL pTkfbsTj d]=6=÷x]= 2.24
10 n;'g pTkfbsTj d]=6=÷x]= 5.97
11 Kofh pTkfbsTj d]=6=÷x]= 16
;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&!
^=@=^ vfBfGg ;'/Iffsf] l:ylt
lhNnf s[lif ljsf; sfof{no b}n]vn] tof/ kf/]sf] cf=j= )&)÷&! sf] vfBfGg jf;nftsf] ljj/0f cg';f/
lhNnfsf] s'n jflif{s vfBfGg pTkfbg $&,&^* d]=6= 5 . o; lhNnfnfO{ jflif{s %@,^!% d]=6 vfBfGg
cfj:os kg]{ b]lvG5 . lhNnfsf] gk'u vfBfGg kl/0ffd $,*$* d]=6= /x]sf] 5 -tflnsf ^=%_.
tflnsf g+= ^=% vfB jf;nft cf=j= )&)÷&!
qm=;+ ljj/0f O{sfO{ kl/df0f
! Vffgof]Uo art vfBfGg kl/df0f -v'b pkef]Uo vfBfGg pTkfbg_ d]= 6 47,768
@ lhNnfsf] s'n hg;+Vof -tYofÍ ljefu @)^*_ hgf 261,770
# k|ltAolQm cfjZos vfBfGg s]=hL=jflif{s 201
$ lhNnfnfO{ rflxg] cfjZos vfBfGg -@)^* sf] hg;+Vof ×@)!÷!)))_ d]= 6 52,615
24
qm=;+ ljj/0f O{sfO{ kl/df0f
% vfBfGg gk'u kl/df0f d]= 6 4848
;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&!
^=@=& lhNnfsf] d'Vo s[lif ultljlw
lhNnfsf] k|d'v cfly{s If]q s[lif xf] . o; lhNnfdf ;'Gtnf hftsf kmnkm"n ljsf;sf] /fd|f] ;Defjgf
b]lvG5 . vfBfGGf afnLsf] pTkfbg cf=j= @)^^÷^& b]lv @)&)÷)&! ;Ddsf] ;dofjlwdf @,@^@ d]=6= n]
sdL ePsf] b]lvG5 . To;}u/L vfBfGg jfnLsf] If]qkmn ljut % jif{sf] cjlwdf %&! x]S6/n] 36]sf] b]lvG5
. lhNnfdf vfBfGGf afnL pTkfbgdf eGbf gub] tyf t/sf/L / kmnkm"n d;nf afnLdf s[ifssf] cfsif{0f
a9\g uO{ pTkfbgdf a[l4 ePsf] b]lvG5 . lhNnfsf] d'Vo s[lif ultljlw tflnsf ^=^ df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= ^=^ lhNnfsf] d'Vo s[lif ultljlw
qm=;+ ljj/0f OsfO 2066÷67 2067÷68 2068÷69 2069÷70 2070÷71
1 ;fgf l;FrfO{ If]qkmn lj:tf/ x]S6/ 43 62 121 148 291
2 ;'Gtnf hft kmnkm"n ljsf;
cfof]hgf x]S6/ 521 534 541 541 595
3 ;'Gtnf hft kmnkm"n pTkfbg d]= 6 4,325 4,505 3,049 4,999 5,985
4 Jofj;flos t/sf/L ljsf;
cfof]hgf x]S6/ 2,480 2,503 2,517 2,524 2,565
5 t/sf/L pTkfbg d]= 6 28,356 27,801 27,988 28,064 28,533
6 cfn' ;|f]t s]Gb| tyf cfn'
pTkfbg cfof]hgf x]S6/ 1,600 1,600 1,600 1,600 1,635
7 cfn' pTkfbg d]= 6 18,700 20,014 20,141 19,724 17,695
8 ;3g afnL ljsf; tyf
pTkfbsTj a[l4 cfof]hgf x]S6/ 53,174 53,374 53,374 53,153 52,603
9 vfBfGg afnLsf] pTkfbg d]= 6 97,773 98,857 98,870 91,079 95,511
10 cn}}+rL v]tL lj:tf/ x]S6/ 20 20 20 21 21
;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&!
^=@=* s[lif ;]jf s]Gb|sf] ljj/0f
lhNnf s[lif ljsf; sfof{non] s[lif If]qsf] lasf; tyf lj:tf/ ug{ lhNnfsf] ljleGg ^ :yfgdf s[lif ;]jf
s]Gb| ;~rfng ul//x]sf] 5 -tflnsf ^=&_ . /fhg}lts ?kdf lhNnfnfO{ !! Onfsfdf ljefhg ul/Ptf klg
^ j6f ;]jf s]Gb|af6 g} ;j} If]qnfO{ ;]jf lbg' kl//x]sf] 5 .
Tfflnsf g+= ^=& -s_ s[lif ;]jf s]Gb|sf] ljj/0f
qm=;= ;]jf s]Gb|sf]
gfd
s]Gb|af6 b'/L -
sf]ifdf_
;]jf s]Gb| cGtu{tsf uflj;
! Gff}d"n] 8 tf]nL, gf}d'n], jfn'jf6f/, rf}/f7f, åf/L, ;Nn]/L, sflnsf
@ j]:t8f 6 kugfy, ?d, d]x]ntf]nL, hugfy, ljGWofjfl;gL, s6\6L, j8fe}/j
# ;Dks{ s]Gb|
gf/fo0f
;b/d'sfd gf=g=kf=, jfF;L, j8fvf]nf, /fgLjg, sf;Lsfw, ejfgL, v/Lu}/f
$ 8'Ë]Zj/ 7 cjnk/fh'n, 8fF8fk/fh'n, j/fxf, v8ujf8f, ;]/L, uf]ugkfgL, lknf8L,
nfnLsfF8f, j]nkf6f, nfs'/L
% b'Nn' 6 b'Nn' g=kf= uf}/L, dflnsf, sfne}/a, udf}8L, /fjtsf]6, e}/L sflnsfy'd,
s';fkfgL
^ hDa'sfFw 13 hDa'sfFw, Nof6LljGb|f;}gL, rfd'08f, nfsfGb|f, lj;Nnf
& /fsd s0ff{nL 22 l;uf}8L, /fsd s0ff{nL, ltn]kf6f, lkknsf]6, l;+uf;}g, tf]nLh};L , ;fQnf
;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&@
25
lhNnfdf s[lif pTkfbg / o;sf] pTkfbsTj a9fpg lhNnf l:yt lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, Pp6f s[lif
cg';Gwfg s]Gb|, ^ j6f s[lif ;]jf s]Gb|, Pp6f s[lif ;Dks{ s]Gb| tyf ^# j6f s[lif ;xsf/L :yfkgf eO{
sfof{Gjogdf cfPsf 5g\ .
tflnsf ^=& -v_ s[lif ;]jfsf] ljj/0f
qm=;= ;]jfsf] k|sf/ OsfO{ ;+Vof
1 s[lif ahf/ ;ldlt ;+hfn ;+Vof 7
2 s[lif ;xsf/L ;+Vof 63
3 s[lif tflnd tyf cg';Gwfg s]Gb| ;+Vof 1
4 s[lif ;]jf÷;Dks{ s]Gb| ;+Vof 7
5 l:y/ ahf/ d"Nosf] cfwf/df k|lt JolQm cfo 7200
6 Joj;foLs s[ifs ;+Vof 11,500
;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&@
^=@=( s[lif ks]6 If]q
lhNnfsf] s[lif ljsf;sf] ;Defjgf hnjfo' / e"–agf}6sf] cfwf/df ljleGg s[lifhGo jfnLsf] ks]6 If]q
lgwf{/0f ul/Psf] 5 . -gS;f ^=!_ .
gS;f ^=! s[lif ks]6 If]q
;|f]tM ;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&!
26
lhNnf s[lif ljsf; sfof{non] ef}uf]lns tyf hnjfo' cg';f/ k|d'v vfBGg afnL / t/sf/L tyf kmnkm'n
ks]6 If]q 5'6\ofP/ pTkfbgnfO{ Joj;flos agfpg pGgt lap, k|ljlw / k|fljlws ;xof]u pknAw u/fpFb}
cfPsf] 5 . s[lifsf ks]6 If]qsf] ljj/0f tflnsf ^=* df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= ^=* s[lif ks]6 If]qsf] ljj/0f
qm=;+ k|d'v afnL ks]6 If]q cGt{utsf uflj;
1 t/sf/L gf=g=kf, rf}/f7f, /fsd s0ff{nL, hDa'sfFw, kugfy, uf]ugkfgL, ;]/L, sf/e}/a / b'=g=kf=
2 ;'Gtnf / sfult udf}8L, b'Nn', nfs'/L, hDa'sfFw,
3 cfn' uf]ugkfgL, ;Nn]/L, ejfgL, rfd'G8f
4 d;nfafnL kugfy, ?d, s§L, b'Nn', dflnsf
5 ;3g afnL 8fF8fk/fh'n, j8fvf]nf, afF;L, /fjtsf]6, ltn]kf6f, gf}d'n]
;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&!
^=@=!) kmnkm"n tyf t/sf/Lsf] pTkfbg ;Defljt If]q
o; lhNnfdf d'Vo u/]/ ;'Gtnf, h'gf/, cfFk, lnrL, sfutL, s]/f, gf:ktL / cf]v/ h:tf kmnkm"nsf]
pTkfbg x'G5 . ef}uf]lns ljz]iftf cg';f/ lhNnfsf] clwsf+z If]q kmnkm"n tyf t/sf/L v]tLsf]
;Defjgfo'Qm b]lvG5 . ljleGg hftsf kmnk"mn pTkfbg x'g ;Sg] ;Defljt If]q tflnsf ^=!) df lbOPsf]
5 .
tflnsf g+= ^=( kmnkm"n pTkfbgsf ;Defljt If]q
qm=;= kmnkm"n÷t/sf/L :yfg
1 ;'Gtnf b'gkf, nfFs'/L, uf]ugkfgL, rfd'08f, lj;Nnf, tf]nLh};L, l;xf;}g, ltn]kf6f, gfgkf, cjnk/fh'n,
8fF8fk/fh'n, ;]/L, j/fx, v8\ujf8f
2 h'gf/ b'gkf, nfs'/L, uf]ugkfgL, rfd'08f, lj;Nnf, tf]nLh};L, l;xf;}g, ltn]kf6f, gfgkf, cjnk/fh'n,
8fF8fk/fh'n, ;]/L ,j/fx, v8ujf8f
3 cfFk, lnrL b'gkf, gfgkf, /fsd s0f{fnL, /fjtsf]6, j]nkf6f, cjnk/fh'n, 8fF8fk/fh'n
4 sfutL lhNnf e/L
5 s]/f lhNnf e/L
6 gf:klt lhNnf e/L
7 cf]v/ ejfgL, sflnsf, hugfy, v/Lu}/f, s';fkfgL, tf]nLh};L, ;]/L, j/fxf, uf]ugkfgL, /fgLjg,
lkknsf]6 cflb
;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&!
^=@=!! dnvfb, pGgt lap ljhg, s[lif C0f pkof]u, kx'Fr tyf cfk"lt{ l:ylt
lhNnfsf] s[lif pTkfbg tyf e"ldsf] pTkfbsTj a9fpg dnvfb, lap ljhg, l;FrfOsf] ;'ljwf / s[lif
cf}hf/ cflbsf] pknAwtfn] k|d'v e"ldsf v]Ng] ub{5 . s[lif ljsf; a}+ssf] tYofÍ cg';f/ o; a}+saf6 s[lif
If]qdf nufgL b/ @) k|ltzt /x]sf] b]lvG5 . lhNnfdf /f;folgs dnsf] cfk"lt{ ljj/0f cf=j= -@)^*÷^(–
@)&)÷)&!_ sf] cj:yfnfO{ tflnsf ^=!) df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= ^=!) /f;folgs dnsf] cfk"lt{ ljj/0f lh=s[=lj=sf] ;xof]udf 9'jfgL cg'bfg
qm= ;= ljj/0f OsfO{ dn v/Lb hDdf dn 9'jfgL e}
cfPsf] hDdf
dn k|dfl0ft
ePsf] hDdf dn ljqmL hDdf
-cf=j= @)^*÷)^(_
1 l8=P=lk= s]hL 42,500 42,500 42,500 42,500
2 o"/Lof s]hL 1,81,500 1,81,500 1,81,500 1,81,500
3 kf]6f; s]hL 0 0 0 0
hDdf s]hL 1,24,000 1,24,000 1,24,000 1,24,000
27
qm= ;= ljj/0f OsfO{ dn v/Lb hDdf dn 9'jfgL e}
cfPsf] hDdf
dn k|dfl0ft
ePsf] hDdf dn ljqmL hDdf
-cf=j= @)^(÷)&)_
1 l8= P= lk= s]hL 32,000 32,000 32,000 32,000
2 o"/Lof s]hL 67,000 67,000 67,000 67,000
3 kf]6f; s]hL 1,000 1,000 1,000 1,000
hDdf s]hL 1,00,000 1,00,000 1,00,000 1,00,000
-cf=j=@)&)÷&!_ 1 l8= P= lk= s]hL 63,200 63,200 63,200 63,200
2 o'/Lof s]hL 2,87,900 2,87,900 2,87,900 2,87,900
3 kf]6f; s]hL 1,830 1,830 1,830 1,830
hDdf s]hL 3,52,930 3,52,930 3,52,930 3,52,930
;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&!
^=@=!@ s[lif pkh v/Lb tyf lalqm s]Gb|
;8s oftfoftsf] ljsf;;Fu} b}n]v lhNndf Joj;flos s[lifsf] cEof; ;'? ePsf] 5 . lhNnf leq pTkflbt
s[lif pkhnfO{ lhNnf leq / aflx/sf] ahf/df k'¥ofpg lhNnf s[lif ljsf; sfof{non] ljleGg !$ j6f s[lif
pkh v/Lb tyf ljlqm s]Gb|nfO{ Jojl:yt ul//x]sf] 5 -gS;fM ^=@_
28
gS;f ^=@ s[lif pkh v/Lb tyf lalqm s]Gb|
;|f]tM lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, b}n]v @)&!
^=# kz'k+lIfhGo pTkfbg
s[lifsf] d'Vo kf6f] ;Fu} hf]l8P/ cfpg] kz'k+lIf kfng oxfFsf] ;xfos s[lif Joj;fosf] ?kdf /x]sf] 5 . o;
lhNnfdf kz'k+lIfhGo pTkfbg jflif{s ?kdf a[l4 e}/x]sf] b]lvG5 -tflnsf ^=!!_ .
tflnsf g+= ^=!! lhNnfsf] kz'hGo pTkfbg tyf pTkfbsTj ljj/0f
qm=;
kz'hGo kbfy{
OsfO{
cf=j=
@)^*÷^( @)^(÷&) @)&)÷&! hDdf
1 b"w d]=6 18,332 18,474 18,569 55,375
2 df;' d]=6 741 766.5 769.93 2,277.4
3 pmg s]=lh 5 5.6 5.4 16
;|f]tM lhNnf kz' ;]jf sfof{no, b}n]v @)&!
29
^=#=! lhNnfsf] kz'wg ljj/0f
ljutsf jif{df o; lhNnfdf :yfgLo hftsf kz'kfng a9L x'g] ub{Yof] . cfj @)^*÷)^( b]lv
@)&)÷)&! sf] cj:yf ljZn]if0f ubf{ pGgt hftsf kz'kfng a9L x'g] u/]sf] b]lvG5 . cfj @)^*÷)^(
df :yfgLo hftsf kz' pTgt hftsf] eGbf #@!,))# n] a9L lyP . ltg jif{kl5 pGgt hftsf kz' ;+Vof
:yfgLo hftsf] eGbf *@,*&% n] a9L x'g cfpF5 . o;sf/0f b}n]v lhNnfdf pGgt kz'kfng Joj;fo tkm{
s[ifsx? cfs{lift ePsf] b]lvG5 -tflnsf ^=!@_ .
tflnsf g+= ^=!@ lhNnfsf] kz'wg ljj/0f
qm=
;= kz'hft
cf=j @)^*÷)^( hDdf
cf=j @)^(÷)&) cf=j @)&)÷)&!
:yfgLo pGgt :yfgLo pGgt hDdf :yfgLo pGgt hDdf
1 ufO{÷uf]?÷;fF8] 125575 736 126311 125900 755 126655 126380 798 127178
2 /fFuf÷e};L 74504 25996 100500 75030 26325 101355 75129 26497 101626
3 jfv|f 178520 49075 227595 179479 49517 229006 180844 50314 231158
4 e+]8f÷e]+8L 15000 0 15000 15000 0 15000 15395 0 15395
5 ;'u'/÷a+u'/ 6332 4677 11009 6432 4836 11268 6980 5266 12246
6 v/fof] 1556 0 1556 1556 0 1556 1556 0 1556
hDdf 401487 80484 481971 403397 81433 484840 406284 82875 489159
;|f]tM lhNnf kz' ;]jf sfof{no, b}n]v @)&!
^=#=@ kz';]jf s]Gb|÷pks]Gb|sf] ljj/0f
lhNnf kz' ;]jf sfof{non] k|d'v kz'k+IfLsf] pTkfbg a[l4 ug{ / pGgt gZn tyf k|ljlw pknAw u/fpg
ks]6 If]q 5'6\ofPsf] 5 . To;}ul/ k|fljlws ;]jfsf nflu lhNnfsf ;a} uflj;nfO{ ;d]6\g] u/L kz' ;]jf
s]Gb| tyf pks]Gb| :yfkgf u/]sf] 5 . cfjZos bIf hgzlQm, pks/0f, k|ljlw / ;|f]t ;fwgsf] l;ldttfn]
k|efjsf/L ?kdf pQm s]Gb| dfkm{t cfjZos ;]jf pknAw u/fpg] k|of; u/]sf] b]lvG5 . lhNnfsf] b'O{
lgjf{rg If]qdf Ps Ps j6f s >]l0fsf] ;]jf s]Gb| :yfkgf ePsf 5g\ eg] afFsL :yfgdf v >]l0fsf
;]jfs]Gb| /x]sf 5g\ -tflnsf ^=!#_ .
tflnsf g+= ^=!# kz';]jf s]Gb|÷pks]Gb|sf] ljj/0f
qm=;= ;]jf s]Gb|sf] gfd lsl;d lg=If]=g+= Onfsf ;]jf s]Gb| cGtu{tsf uflj;
! b]zLuf8] v 1 1 gf/fo0f gu/kflnsf, j]nkf6f
@ u}+8fjfh v 1 2 a8fvf]nf, vl/u}/f, /fgLjg, jf+;L, sf;Lsf+w, ejfgL
# gf}d'n] s 1 3 tf]nL, jfn'jf6f/, sflnsf, gf}d'n], åf/L, ;Nn]/L, rf}/f7f
$ kugfy v 1 4 ljGWojf;LgL, kugfy, ?d, d]x]ntf]nL, hugfy, s§L, j8fe}/j
% cjnk/fh'n v 1 5 nfs'/L, 8fF8fk/fh'n, cjnk/fh'n, nf+nls+8f, lknf8L, uf]ugkfgL
^ kfltsfNnf v 1 6 j/fx, v8ujf8f, ;]/L
& dflnsf v 2 7 dflnsf, uf}/L, sfne}/a, udf}8L
* b'Nn' s 2 8 b"Nn" gu/kfnLsf, /fjtsf]6, e}/Lsflnsfy'd, s';fkfgL
( hDj'sfFw v 2 9 h+Dj'sf+w, rfd'08f, lj;Nnf nof6LljGb|;}gL, nsfGb|
!) l;+uf}8L v 2 10 l;+uf}8L, ;fQnf, /fsd s0ff{nL
!! tf]nLh};L v 2 11 tf]nLh};L, ltn]kf6f
;|f]tM lhNnf kz' ;]jf sfof{no, b}n]v @)&!
30
^=#=# kz'kfng ks]6 If]q
b}n]v kz'kfngsf] nflu pko'Qm jftfj/0f ePsf] lhNnf xf] . kz' ;]jf sfof{non] kz'kfngsf] ks]6 If]q
5'6\ofO{ ;DalGwt If]qdf Joj;fosf] nflu k|ljlw tyf k|fljlws ;xof]u pknAw u/fO/x]sf] 5 . d"VotM
afv|f, e]F8f / e}F;Lsf] ks]6 If]q 5'6\ofP/ of] Joj;fonfO{ cufl8 a9fPsf] b]lvG5 -tflnsf ^=!$_ .
tflnsf g+= ^=!$ kz'kfng ks]6 If]q
qm=;+ kz'k+IfLsf] hft ks]6 If]qdf kg]{ uflj;
! afv|f nf+nls+8f, lknf8L, uf]ugkfgL, j/fx, ;]/L, dfnLsf, kugfy, ljGWojf;LgL, g]kf,
gfpn]s6'jfn, tf]nL, 8fF8fk/fh'n, cjnk/fh'n, h+Dj'sf+w, sflzsfFw, s';fkfgL, /flgjg
@ e]F8f ejfgL, jfn'jf6f/, sf;LsfFw
# e}F;L b"Nn" gu/kflnsf, /fjtsf]6, sfne}/a, nfs'/L, j8fe}/j
;|f]tM lhNnf kz' ;]jf sfof{no, b}n]v @)&!
^=#=$ kz'kfng ;d"x
lhNnf kz' ;]jf sfof{noaf6 u7g ePsf kz' ;d"xsf] l:ylt x]bf{ ;d"x tyf ;b:o ;+Vof b'j}df dlxnfsf]
pkl:ylt /fd|f] b]lvG5 . o; ;DaGwL yk ljj/0f tflnsf ^=!% df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= ^=!% kz' ;]jf sfof{noaf6 u7g ePsf ;d"xsf ljj/0f
qm=;+= ljj/0f ;d"xsf] lsl;d / ;+Vof ;b:o ;+Vof
dlxnf K'f?if ldl>t hDdf dlxnf k'?if hDdf
1 e+};L kfng 20 0 15 35 1,280 740 1,750
2 afv|fkfng 0 7 15 22 385 715 1,100
3 a+u'/ kfng 0 0 2 2 53 47 100
4 s'v'/f kfng 0 0 5 5 75 25 100
hDdf 20 7 37 64 1,793 1,527 3,050
;|f]tM lhNnf kz' ;]jf sfof{no, b}n]v @)&!
^=$ pBf]u tyf vfgL If]qsf] l:ylt
^=$=! cf}Bf]lus ljsf;sf] l:ylt tyf cf}Bf]lus pTkfbg
lhNnfdf n3' tyf k/Dk/fut pBf]u dfq /x]sf 5g\ . 7"nf tyf cfw'lgs pBf]usf] nflu cfjZos sRrf
kbfy{, OGwg, d]lzg, cf}hf/ / ef}lts k"jf{wf/sf] ljsf; ug{ ;lsPsf] 5}g . lhNnfdf 3/]n' tyf ;fgf
pBf]unfO{ cfly{s / k|fljlws ;xof]u ug]{ p2]Zon] :yflkt 3/]n' tyf ;fgf pBf]u ljsf; ;ldlt dfq Ps
;xof]uL ;+:yfsf] ?kdf /x]sf] 5 . o; lhNnfsf hDdf **% Joj;fosf !,*)! pBdL ;+nUg /x]sf] b]lvG5
-tflnsf ^=!^_ .
Tfflnsf g+= ^=!^ n3'pBd tyf pBdL
n3' pBddf cfwfl/t Jofj;fo pBdLsf] cj:yf
s[lifdf
cfwfl/t
Joj;fo
snfdf
cfwfl/t
Joj;fo
ko{6gdf
cfwfl/t
Joj;fo
;]jfdf
cfwfl/t
Joj;fo
jgdf
cfwfl/t
Joj;fo
hDdf
Jofj;fo
;lqmo
pBdL
cw{
;lqmo
pBdL
lgis[o
pBdL
hDdf
pBdL k'?if dlxnf
67 16 331 398 73 885 940 642 219 1801 978 126
;|f]tM 3/]n' tyf ;fgf pBf]u ljsf; ;ldlt b}n]v, @)&!
31
^=$=@= vfgL ;|f]t tyf pkof]u
vlgh ;Dkbfdf klg of] lhNnf dxTjk"0f{ k|fs[lts ;Dkbf xf] . lg/Gt/ Hjfnfsf] ?kdf k|Hjlnt lz/:yfg,
gfle:yfg / kfb'sf:yfgdf k]6«f]lnod kbfy{ /x]sf] cg'dfg 5 . To;}u/L hDa'sfFwdf kmnfd vfgL,
sflzsfFwdf r'g vfgL, afn'jf6f/ / åf/Ldf ca|v, d]x]ntf]nL, hugfy, nfs'/L, lj;Nnf uflj; nufot w]/}
uflj;df :n]6 vfgL kfOG5 . ;fy} v8sjf8f, ;]/L / gf/fo0f gkf jf8{ g+= # df tfdf vfgL, nfnLsfF8f,
nsfGb| / /fgLjg uflj;df uxgfo'Qm 9'Ëf -uf]d]b, 6'/dflng, sfOgfO6_ cflb kfOG5g\ . o:tf k|fs[lts
;Dkbfsf] ;f]wvf]h tyf cg';Gwfg u/L ;b'kof]u ug{ ;s] lhNnfsf] cy{tGqdf ;sf/fTds kl/jt{g ug{
;s] lhNnfsf] ljsf;df ;xof]u k'Ug] b]lvG5 -b}n]v lhNnf cfjlws of]hgf @)^#_ .
^=$=# Jofkf/, ko{6g tyf ;]jf If]qsf] l:ylt
b}n]v oftfoft / ahfl/s/0fdf cufl8 al9/x]sf] lhNnf xf] . oxfF b'O{ gu/kflnsf / $( uflj; 5g\ .
oxfFsf k|d"v Jofkfl/s ahf/ s]Gb|df, r'k|f, gf}d'n], tNnf] 8'Ë]Zj/, dflyNnf] 8'Ë]Zj/, a]:t8f, ;]df{sf]6,
nf]x/], tfnkf]v/L, 8fF8Ldf8L, b'Nn', le/v]t, 6'lgau/, /fsd, hDd'sfFw, nsfGb|f, /fdf3f6, xf8fsf]6, 5fGgf,
cjnk/fh'n, w/d kf]v/f, u'/f F;], a}s, dflnsf, vDauf8], gfgkf, b'Nn' cflb kb{5g\ -b}n]v lhNnf cfjlws
of]hgf @)^#_ .
^=$=$ yf]s tyf v'b|f Jofkf/
lhNnfdf yf]s tyf v'b|f Jofkf/ x'g] j:t' ljz]if u/L b}lgs pkef]Uo a:t'x? h:t} g"g, dl§t]n, sk8f,
tof/L kf];fs, ;fj'g, efF8f at{g, lgdf{0f ;fdu|L, rfdn, O{Gwg, /f;folgs dn, ljiffbL, cflb kb{5g . oL
j:t' ljleGg Aofkfl/s s]Gb|jf6 laqmL x'g] ub{5g . u]8fu'8L, j];f/, cb'jf, ds}, wfg, t/sf/L, h8La'6L,
kmnkm"n, df5f, rf}kfof, b"w, £o", cflb h:tf s[lifhGo pTkfbg nufot 3/]n' s'6L/ pBf]ujf6 pTkflbt
8f]sf], gfDnf], emf]nf, 9fsf sk8f, cflbsf] Jofkf/ x'g] u/]sf] 5 .
^=$=% ko{6g ljsf;
b}n]v P]ltxfl;s, k'/ftflTjs, ;fF:s[lts, wfld{s / ef}uf]lns dxTj af]s]sf] lhNnf xf] . oxfF cfGtl/s /
afXo ul/ jflif{s #,^)) ko{6s ko{6gsf lglDt cfpg] u5{g\ . o; dWo]df w]/}h;f] wfld{s sfo{sf nflu
cfpF5g\ . ko{6g ljsf;sf] lglDt ko{6g ljsf; of]hgf klg jg]sf] 5 . lhNnfdf Pp6f ko{6g ;"rgf s]Gb|
klg :yfkgf ePsf] 5 . lhNnfdf xfn ljleGg:t/sf @)) j6f xf]6n ;~rfngdf 5g\ t/ tL dWo] s]xL
dfq ko{6ssf lglDt pko'Qm x'g] vfnsf 5g\ .
k"j{dWosflng l;Fhf /fd/fHo sfndf lxpFb] /fhwfgLsf] ?kdf /x]sf] b'Nn' pQ/ dWosflng ;dodf k|z:t
dfqfdf snf, ;+:s[lt / ;flxTosf] w]/} ljsf; ePsf] kfOG5 . g]kfnL efiffsf] klxnf] lznfn]v ;fs] ()#,
ljqmd ;Djt !)#* sf] sLlt{vDj nufot ljleGg :yfgdf ax'rlr{t a|Xdlnlkdf n]lvPsf lznfn]vsf]
;f]w vf]h ug{ cem} afFsL 5 . To;} u/L w]/} k'/fgf dxTjk"0f{ d"lt{ klg oxfF /x]sf 5g eg] k|z:t b]jn,
d'u|fxf wf/f / vDaf htftt} kfOG5g\ . vf;u/L b]jnx?sf] lhNnf ePsfn] b]jnf]saf6 b}n]v gfd /x]sf]
klg atfOG5 . of] lhNnf alQ; y/sf hfltsf] cflb e"ld klg dflgG5 . lhNnfsf] Hjfnf If]q wfld{s
b[li6sf]0fn] klg dxTjk"0f{ lty{:yn dflgG5 . oxfFsf] HjfnfhLsf] bz{g ug{ ef/t nufot cGo b]zx?af6
;d]t tLy{ofqL cfpg] u5{g . g]kfnsf] ;a} eGbf nfdf] s0ff{nL gbL olx lhNnfsf] l;dfgf eP/ aUb5 eg]
ef}uf]lns dxTj /fVg] dxfj'dfy nufot y'k|} :yfg ko{6ssf nflu x]g{ / 3'Dg nfos 5g\ . wfld{s /
;fF:s[lts ko{6gsf] olt w]/} ;Defjgf /x]/ klg ko{6gsf] plrt pkof]u ug{ ;lsPsf] 5}g . o;sf nflu
k|rf/ k|;f/df hf]8 lbg cfj:os 5 -ko{6g ljsf; of]hgf b}n]v, @)&)–@)&%_ .
32
^=$=^ lhNnfdf /x]sf wfld{s tyf ko{6sLo :yn
b}n]v lhNnf ko{6sLo If]qsf] lgs} ;Defjgf /x]sf] lhNnf xf] . wfld{s ?kdf lgs} dxTjk"0f{ dflgPsf]
k~rsf]zL If]qsf] cf–cfkm\g} klxrfg / P]ltxfFl;stf /x]sf] kfOG5 . k~rsf]zL If]qsf] ?kdf /x]sf] lz/:yfg,
gfle:yfg, kfb'sf, w'n]Zj/, sf]6Lnf, tNnf] b'Ë]Zj/ nufotsf lgs} dxTjsf d7dlGb/ o; lhNnfdf /x]sf
5g\ . k~rsf]zL If]q dfq ge} oxfF /x]sf] sf]tul8 klg ko{6gsf] d'Vo cfsif{0fsf] s]Gb| /x]sf] 5 . lhNnfsf
ljleGg :yfgdf :yfgLo afl;Gbfn] k'hfkf7 ub}{ cfPsf t/ Tolt krf{df gcfPsf lgs} dxTj af]s]sf cGo
d7dlGb/ klg /x]sf 5g\ . h;cg';f/ dxfj'n]sdf /x]sf dxfa'ufy, ljnf;k'/ dlGb/, gf/fo0f dlGb/, u0f]z
dlGb/, e't]Zj/ dxfb]j, e'tL{ dxfa'wfd, e}/jL :yfg, :jfdL sflt{s, al8dflnsf, dflnsf b]jL, dxfj} :yfg,
b'w] di7, bfx|] di7, sf]lKr dflnsf dlGb/, dflnsf dfo{ ;tL lkkn, xf8]rf}/ nufotsf lgs} dxTj af]s]sf
dlGb/ lhNnfsf ljleGg 7fFpdf /x]sf 5g\ . oxfF /x]sf ;a} d7 dlGb/df jif{e/L ljleGg cj;/ kf/]/ 7"nf]
k'hfkf7 ug]{ ulG5 . / cfkm'n] ;f]r]sf] OR5f x'g] hgljZjf; clxn] klg sfod} /x]sf] 5 . o; lhNnfdf
/x]sf dxTjk"0f{ s]lx wfld{s :ynsf] ljj/0f tflnsf ^=!& df lbOPsf] 5 -ko{6g ljsf; of]hgf @)&)_ .
tflnsf g+= ^=!& dxTjk"0f{ wfld{s ko{6sLo :yn
:yfg d'Vo ljz]iftf k"jf{wf/sf] l:ylt
lz/:yfg lg/Gt/ ?kdf kfgLdfly Hjfnf aln/xg] .
o; If]qdf k]6«f]lnod kbfy{ ePsf] ;d]t k'li6 e};s]sf] .
lz/:yfg dlGb/ / dlGb/ leq cxf]/fq aNg] Hjfjf ;fy} dlGb/ glhs}
vf]nfsf] kfgLdf klg cfuf] aNg] oxfFsf] ljz]iftf /x]sf] 5 .
d[To' ePsf dflg;sf] HjfnfhLsf] cfuf]af6 bfx;F:sf/ u/] :ju{ k'luG5
eGg] syg cg';f/ dflg;x?sf] d[To' ePkl5 6f9f 6f9faf6 bfx;+:sf/
ug{ lz/:yfgdf nf; Nofpg] ul/G5 .
lxGb' wd{ cg';f/ >L :jyfgLdf pNn]v eP adf]lhd ;To o'udf eujfg
dxfb]jn] cfkm\gf] kTgL ;Tob]jLsf] ;a sfFwdf af]s]/ 3'Dg] qmddf o;
7fFpdf lz/ v;]sf]n] lz/:yfg /xg uPsf] lsDabGtL /lx cfPsf] 5 .
;b/d'sfdaf6 @ 306f
k}bn ofqf / ufl8af6 #)
ldg]6
gfle:yfg gfle:yfg dlGb/df ztfJbLof} b]lv k|Hjlnt OGb| Hjfnf / a8L Hjfnf
lg/Gt/ aln/x]sf] 5 .
o; dlGb/ lglhs} /x]sf] # ;o k'/fgf] a8]dfgsf] ;ldsf] j[If ;d]t
/x]sf] 5 o;n] ;d]t ko{6snfO{ lgs} cfsif{0f ug]{ ub{5 .
;To o'udf eujfg dxfb]jn] cfkm\gL kTgL ;Tob]jLsf] ;a sfFwdf af]s]/
3'Dg] qmddf o; 7fFpdf gfle v;]sf]n] gfle:yfg /xg uPsf] lsGabGtL
/x]sf] 5 .
of] wfld{s Pj+ k'/ftflTjs dxTjsf] :yn ^$,!!^ ju{ ld6/sf] If]qkmndf
km}lnPsf] 5 .
dlGb/sf] 9f]sfdfly /flvg] bfofFafFof u+uf hd'gfsf sfi7snf ljz]if
cjnf]slgo 5g\ .
dlGb/sf] tNnf] tnfdf /flvPsf] klZrdfled'v Pp6f 9f]sf afx]s o;df
c? s'g} 9f]sf /flvPsf 5}gg\ .
;b/d'sfdb]lv nueu &
lsld / ufl8af6 #)
ldg]6
kfb'sf:yfg kfb'sf:yfg k~rsf]zL wfd dWo]sf] Pp6f lgs} dxTjk'0f{ wfld{s :ygsf]
?kdf kl/lrt 5 .
;To o'udf dxfb]jn] cfkm\gL kTgL ;Tob]jLsf] zj sfFwdf af]s]/ 3'Dg]
qmddf o; 7fFpdf kfp v;]sf]n] kfb'sf /xg uPsf] lsGjbGtL /x]sf] 5 .
;b/d'sfdaf6 @#
lsnf]ld6/df
w'n]Zj/ w'n]Zj/ dlGb/nfO{ d[t Hjfnfd'vLsf] Psdfq cjz]ifsf] ?kdf lnOG5 .
oxfFsf] cUgLs'08af6 tftf]df6f] / v/fgL lg/Gt/ lg:sG5 .
;To o'udf eujfg dxfb]jn] cfkm\gL kTgL ;Tob]jLsf] zj sfFwdf af]s]/
3'Dg] qmddf o; 7fFpdf w'nf] v;]sf]n] w'n]Zj/ /xguPsf] lsGjbGtL
/x]sf] 5 .
;b/d'sfdaf6 @) lsld
df]6/sf] ;'ljwf /x]sf] 5
tNnf] 8'Ë]Zj/ nf]xf]/] vf]nf / s0ff{nL gbLsf] bf]efgdf cjl:yt of] dlGb/ If]q wfld{s
tyf ko{6gsf ;fy} ¥ofˆ6Lª / lkml;Ësf nflu lgs} ;Defjgf /x]sf]
:yfg xf] .
s0ff{nL /fhdfu{;Fu hf]l8Psf] of] dlGb/df xfn;Dd klg k'/fgf] k|rng
cg';f/ !* jif{ k"/f gePsf afnsnfO{ b]p s]6fsf] ?kdf k'Hg] / b]p
s]6fn] g} ljxfg a]n'sf k'hf/Lsf] ?kdf dlGb/df k"hfcfhf ug]{ k|rng
oftfoftsf] ;'ljwf k'u]sf],
ahf/sf] tyf cfjf;sf]
;'ljwf
33
:yfg d'Vo ljz]iftf k"jf{wf/sf] l:ylt
clxn] klg sfod} 5 .
sf]l6nf sf]l6nf dlGb/ gf/fo0f g=kfsf] j8f g+= ( df kb{5 . ;b/d'sfd b]lv #
lsnf]ld6/ glhs} 5fdf3f6 vf]nfsf] tL/df cjl:yt of] dlGb/ xjg
cUgL s'08 / dlGb/ kl/;/df snfTds u0f]z d"lt{ /x]sf] 5 . o;
dlGb/df k/fk'j{ sfnb]lv leIf' leIf'0fL klg a:b} cfO/x]sf 5g\ .
;To o'udf eujfg dxfb]jn] cfkm\gL kTgL ;Tob]jLsf] zj sfFwdf af]s]/
3'Dg] qmddf o; 7fFpdf sf]l7 v;]sf]n] sf]l6nf /xg uPsf] lsGjbGtL
/x]sf] 5 .
;b/d'sfdaf6 # lsld
b'/Ldf cjl:yt
afn]Zj/ dlGb/ a8nDhL j8f g+= ( df cjl:yt of] afn]Zj/ dlGb/ ;d]t ljz]if
dxTjsf] dflgG5 . tfTsflng >L # h+u axfb'/ /f0ffsf] lktf afng/l;+x
s'Fj/sf] b]xfj;fg kl5 pg]sf zj uf8]/ :d[ltdf lgdf{0f ePsf]n] o;sf]
gfd afn]Zj/ gfdfs/0f ul/Psf] xf] eGg] hg;'qL eP klg yk
cg';Gwfg x'g afFsL 5 .
;|f]tM ko{6g ljsf; of]hgf @)&)
34
kl/R5]b –&
ef}lts tyf ;fj{hlgs k"jf{wf/
ef}lts k"jf{wf/nfO{ ljsf;sf k|d'v dfWodsf] ?kdf lnOG5 . o;nfO{ ljsf; dfGg] hdft sd geP klg
ef}lts k"jf{wf/ ljsf;sf] ;fwg xf] h;df s'g}klg :yfgsf] ljsf;sf] cj:yf dfkg ug{ ;lsG5 . ef}lts
tyf ;fdflhs k"jf{wf/ cGt{ut oftfoft, ;~rf/, hnljB't tyf j}slNks phf{, ;fj{hlgs :yn, kfs{
cflbnfO{ ;d]l6Psf] 5 .
&=! oftfoft
oftfoft cGtu{t lhNnfdf pknAw ;8s oftfoft, xjfO{ oftfoft, uf]/]6f] tyf 3f]8]6f] af6f], k'n ;DaGwL
ljj/0f tyf ljZn]if0f k|:t't ul/Psf] 5 .
&=!=! ;8s oftfoft
kxfl8 lhNnf ePklg b}n]vn] ;8s ;~hfn / oftfoftsf] If]qdf /fd|f] k|ult u/]sf] b]lvG5 . lhNnfsf]
;8s 3gTj $=# lsld÷xhf/ hg;+Vof /x]sf] 5 . lhNnfsf b'O{ gkf / $^ uflj;nfO{ ;8s ;~hfnn]
hf]8]sf] 5 . afFsL ltg uflj;df ;8ssf] kx'Fr k'u]sf] k'u]sf] 5}g . lhNnfdf !,@)) ls=ld ;8s ;~hfnsf]
lj:tf/ ePsf] b]lvG5 . h; dWo] ;j{ofld ;8ssf] nDafO{ hDdf !^& lsld 5 eg] !#& ls=ld=;8s dfq
sfnf]kq] ePsf] 5 -tflnsf &=!_ .
tflnsf g+= &=! ;8s k"jf{wf/ ;"rsfÍ
qm=;= ljj/0f OsfO{ xfnsf] cj:yf
1 s'n ;8s nDafO{ lsld 12000
2 w"n] ;8s ;~hfn ls=ld= 1033
3 sfnf] kq] ;8s ls=ld= 137
4 u|fe]n ;8s ls=ld= 30
5 emf]n'Ë] k'n j6f 78
6 ;8s k'n j6f 14
7 df]6/af6f] k'u]sf] uflj; ;+Vof 46
8 ;8s 3gTj lsld÷xhf/ hg;+Vof 4.3
9 ;j{ofd oftfoft rNg] ;8s nDafO{ lsld 167
10 ;j{ofd oftfoft rNg] uflj; s]Gb| j6f 13
;|f]tM lhNnf ljsf; ;ldlt b}n]v, @)&@
35
gS;f &=! oftfoft lj:t/
;|f]tM lhlj;, b}n]v
&=!=@ xjfO{ oftfoft
o; lhNnfsf] w]/} :yfgdf df]6/ af6f] k'u]sf] 5 t/ lgoldt / e/kbf]{ 5}g . ljdfg:yn jgfpgsf] nflu
pko'Qm :yfgsf] vf]lh eO{ a]nf a]nfdf rrf{ rNg] u/]sf] 5 . t/klg cfly{s ;|f]tsf] cefjdf cfj:os
sfdn] lg/Gt/tf kfpg ;s]sf] 5}g .
&=!=# uf]/]6f]÷3f]8]6f] jf6f]
b}n]v lhNnfdf 3f]/]6f] / uf]/]6f] af6fklg 8fF8fsfF8f / eL/ kx/fsf] sf/0f lgdf{0f ug{ Hofb} vlr{nf] 5 . o;
sf/0f ;a} 7fpFdf 3f]8]6f] af6f] jgg ;s]sf] 5}g . u}x| ;/sf/L ;+:yf, lh=lj=; tyf g]kfn ;/sf/af6 k|fKt
cg'bfgaf6 3f]/]6f] / uf]/]6f]af6fsf dd{t tyf lgdf{0f e}/x]sf 5g\ . o; lhNnfsf] clwsf+z 7fpFdf oftfoft
;'ljwf k'lu;ssf] sf/0f 3f]8]6f] / 3f]8]6f] af6f] lgdf{0f sfo{ k|fyldstfdf kg{ 5f]8]sf] 5 .
&=!=$ k'n
kxf8L lhNnfdf jiff{ ofddf w]/} vf]nf, vf]Nnf tyf vx/] a9]/ tg{ g;lsg] x'G5g\ . h;n] ubf{ cfjfudg g}
jgb x'g] kl/:yltsf] ;[hgf x'G5 . o; lhNnfdf cem} klg cfjZos 7fpFdf cem} k'nsf] cefj 5 .
o;sf/0f jiff{ ofddf cfjthfjt ug{ / vfBfGg 9'jfgL ug{ ;d:of x'g] u/]sf] 5 . ;fy} e}/x]sf k'nsf]
36
:t/f]Gglt / dd{t ;Def/df x'g ;s]sf] 5}g . o; lhNnfdf &* j6f emf]n'Ë] k'n / !$ j6f ;8s k'n
lgdf{0f ePsf 5g\ .
&=@ ;"rgf tyf ;~rf/
oftfoft tyf ahf/sf] ;'lawf h:t} ;~rf/sf] If]qdf klg of] lhNnf cufl8 a9]sf] b]lvG5 . lhNnfdf
;j{;fwf/0fsf] kxF'r / k|of]udf cfpg ;Sg] u/L x'nfs, 6]lnkmf]g, OG6/g]6, /]l8of] tyf Pkm=Pd / 6]lnlehg
;~rfngdf cfpg yfn]sf 5g\ .
&=@=! ;~rf/ ;'ljwf
lhNnfsf $*,(!% 3/ kl/jf/ dWo] 29,505 cyf{t ^) k|ltzt kl/jf/;Fu ;~rf/sf] s'g} Ps ;fwg ePsf]
kfOG5 . eg] s'g} klg ;~rf/sf] dfWo]dsf] ;]jf gePsf] 3/w'/L 18,042 -#&Ü_ 5 . eg] /]l8of] ePsf]
3/3'/L 23,341 cyf{t -$*Ü_ /x]sf] b]lvG5 . df]afOnsf] k|of]u ug]{ #* k|ltzt 3/w'/L 5g\ eg] sDKo'6/
k|of]u ug]{ 3/w'/L ;+Vof ! k|ltzt 5 . OG6/g]6 h8fg ug]{ kl/jf/ !!! dfq 5g\ . o;sf] ljj/0f tflnsf
&=@ df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= &=@ ;~rf/ tyf ljB'lto pks/0fsf] k|of]u l:ylt
qm=;+ ljj/0f ;+Vof k|ltzt
1 s'g} klg ;]jf k|fKt gu/]sf] 18042 37
2 slDtdf Pp6f ;'ljwf k|fKt u/]sf] 29505 60
3 /]l8of] 23341 48
4 6]nLlehg 1388 3
5 s]jn 6]lnlehg 842 2
6 sDKo"6/ 270 1
7 O{G6/g]6 111 0
8 6]lnkmf]g 585 1
9 df]jfO{n kmf]g 18478 38
10 df]6/ 22 0
11 df]6/ ;fO{sn 213 0
12 ;fO{sn 84 0
13 cGo df]6/ 22 0
14 k|mLh 164 0
15 pNn]v gul/Psf] 1368 3
hDdf 48915 100
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf, 2068
&=@=@ 6]lnkmf]g / Od]n OG6/g]6 ;]jf
g]kfn b"/ ;~rf/ zfvf sfof{no b}n]vsf] cg';f/ afn'jf6f/ / gf}d'n]sf s]lx :yfg afx]s cGo ;j}
uflj;df df]jfOn ;]jf pknAw 5 . To;}u/L Od]n OG6/g]6 ;'ljwf b'Nn' / gf/fo0f gu/kflnsf eGbf afx]s
cGo :yfgdf lj:tf/ ePsf] 5}g . Nof08nfO{g 6]lnkmf]g ;]jf klg gu/kflnsf eGbf aflx/ lj:tf/ x'g
;s]sf] 5}g . lhNnfdf xfn;Dd lhNnfdf ^%& j6f NofG8nfOGf 6lnkmf]g ljt/0f ePsf] 5 . o; lhNnfaf6
xfn;Dd ljt/0f ul/Psf df]jfOn kmf]gsf] ljj/0f tflnsf &=# df lbOPsf] 5 .
Tfflnsf g+= &=# xfn;Dd ljt/0f ul/Psf df]jfOn ;]jf
ljj/0f k|sf/ ;+Vof
gd:t] lk|k]8 31,493 gd:t] kf]i6k]8 138
37
ljj/0f k|sf/ ;+Vof
:sfO{ lk|k]8 8,827 :sfO{ kf]i6k]8 498 l;–kmf]g lk|k]8 730 l;–kmf]g kf]i6k]8 358 O{G6/g]6÷O{d]n 20 ADSL 102
hDdf 42,166 ;|f]tM g]kfn b"/;~rf/ sfof{no, b}n]v @)&@
&=@=# x'nfs ;]jf
b}n]v lhNnfdf lhNnf x'nfs sfof{no tyf dftxtsf sfof{no dfkm{t ;]jf k|bfg e}/]sf] 5 . o; lhNnfdf
lhNnf, Onfsf / cltl/Qm u/L ltg k|sf/sf x'nfs ;]jf pknAw 5g\ . ;b/d'sfd b}n]v ahf/df lhNnf
x'nfs sfof{no /x]sf] 5 . * j6f Onfsf sfof{no, $& j6f cltl/Qm / $ j6f 6]ln;]G6/sf] dfWodaf6
;]jf k|jfx e}/x]sf] 5 . . o;sf ;fy} x'nfs art a}+s klg oxfF ;~rfngdf 5 . o; lhNnfdf lrl7kq
k'¥ofpg cf};tdf ltg lbg nfUg] b]lvPsf] 5 . x'nfsn] lbg] ;]jfsf] ljj/0f tflnsf &=$ df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= &=$ x'nfs ;+Vof / pknAw ;]jf tyf ;'ljwf
qm=;+= x'nfs
sfof{nosf]
lsl;d
;+Vof uflj; ;]jf tyf ;'ljwf
1 lhNnf
x'nfs
sfof{no
1 gf= g=kf 8fFs ;]jf, art a}+s,
wgfb]z ;]jf
2 Onfsf
x'nfs
sfof{no
8 8fF8fk/fh'n, /fsd s0ff{nL, dflnsf, b'=g=kf, hDj'sfFw, /fgLjg,
gf}d'n], ?d
8fFs ;]jf
3 cltl/Qm
x'nfs
sfof{no
42 lkknsf]6, l;uf;}g, ltn]kf6f, l;uf}8L, tf]lnh};L, ;fQnf, nfsfGb|,
lj;Nnf, rfd'G8f, e}/Lsflnsfy'd, sflzsfFw, afn'jf6f/, afF;L,
/fjtsf]6, j8fvf]nf, udf}8L, sfne}/a, v8\sj8f, ;]/L, uf]ugkfgL,
lknf8L, nflnsfF8f, cjnk/fh'n, s§L, hugfy, d]x]ntf]ln, sflnsf,
¢f/L, ;Nn]/L, tf]ln, ejfgL, rf}/f7f, ljGWofjf;Llg, kugfy,j8fe}/j,
nfs'/L, j]nkf6f,uf}/L nof6LljGb|f;}gL, s';fkfgL, vl/u}/f, j/fx,
8fFs ;]jf
4 6]nL;]G6/ 4 b'Nn" g=kf, gf}d'n], /fsd s0ff{nL, 8fF8fk/fh'n kmf]6f]slk, lk|G6,
sDKo"6/ sIff, O{G6/g]6
;|f]tM lhNnf x'nfs sfof{no, b}n]v @)&!
&=@=$ kqklqsf
oftfoftsf] ;'ljwf a9];Fu} lhNnfdf /fli6«o:t/sf kqklqsfsf] kx'Fr klg a9]sf] 5 . t/ k|d'v ahf/ s]Gb|
eGbf 6f9fsf a:tLdf eg] cem} ;xh kx'Fr k'Ug ;s]sf] 5}g . :yfgLo:t/df btf{ eO{ k|sfzgsf] cg'dlt
k|fKt u/]sf ;j} klqsf lgoldt k|sfzg x'g ;s]sf 5}gg\ . t/klg :yfgLo :t/df ;d]t s]xL kqklqsf
k|sflzt x'g] u/]sf 5g\ . b}n]v lhNnfdf !) j6f kqklqsfn] k|sfzgsf] cg'dlt lnPsf 5g\ -tflnsf &=%_ .
tflnsf g+= &=% :yfgLo kqklqsfsf] ljj/0f
qm=;+= kqklqsf lsl;d ;Dkfbs tyf k|sfzs
! wdfsf /fli6«o klqsf b}lgs lji0f' k|;fb zdf{
@ a]nf;k'/ /fli6«o klqsf b}lgs ljzfn s'df/ ;'gf/
# xfd|f] t]>f] cfFvf b}lgs gdg s'df/ zfxL
38
qm=;+= kqklqsf lsl;d ;Dkfbs tyf k|sfzs
$ ch'g{ b[li6 ;fKtflxs afns[i0f lj=l;
% ;femf k|ltljDa vj/ ;fKtflxs slj/fh vqL
^ w'j|tf/f PS;k|]; ;fKtflxs 8Da/ jfxfb'/ v8\sf
& ltgr'n] /fli6«o klqsf ;fKtflxs Hof]lt s6'jfn
* b|f]0ff~rn ;fKtflxs 3gZofd e08f/L
( vf]hkq ;fKtflxs ls;g s'df/ l;+x
!) dWo kxf8 /fli6«o klqsf dfl;s 3gZofd e08f/L
;|f]tM lhNnf x'nfs sfof{no b}n]v, @)&!
&=@=% Pkm=Pd tyf /]l8of]
lhNnfdf kfFr j6f :yfgLo ;fd'bflos Pkm=Pd= /]l8of]sf] btf{ ePsf] blvG5 t/ ltg j6f dfq ;~rfngdf
/x]sf 5g\ . Pkm=Pd sf] ljj/0f tflnsf &=^ df lbOPsf] lbOPsf] 5 .
tflnsf g+ &=^ /]l8of] ;]jf
qm=;+= gfd lsl;d k|zf/0f ;'? k|zf/0f ;do
! w'a|tf/f Pkm=Pd ;fd'bflos 2067 ljxfg %=)) b]lv ;fFem !!=))
@ Hjfnf Pkm=Pd ;fd'bflos 2071 ljxfg %=)) b]lv ;fFem !!=))
# b'Nn' Pkm=Pd ;fd'bflos $ dWokxf8 Pkm=Pd ;fd'bflos % k~rsf]zL Pkm=Pd ;fd'bflos 2064
;|f]tM lhNnf x'nfs sfof{no, b}n]v @)&!
&=# ljB'tLs/0fsf] cj:yf
3/w'/Ldf dfq s]Gb|Lo ljB't oxfFsf vf]nf tyf gbLsf] pkof]u ul/ hnljB't lgsfNg g;Sbf jf plrt
pkof]udf Nofpg g;Sbf b}n]vjfl;n] aQL afNg kfPsf 5}gg\ . hNnfsf] !# uflj; / b'O{ gkfdf ul/ hDdf
%,))& cyf{t !) k|ltztn] dfq nfOgaf6 aQL afNg] ;'ljwf kfPsf 5g\ . u|fdL0f e]usf afl;Gbfsf]
cem}klg aQL afNgsf] nflu cGo j}slNks pkfo cjnDjg ug'{kg]{ cj:yf 5 . casf] s]xL jif{df lhNnfdf
lgdf{0flwg hnljB't cfof]hgfaf6 ljB't pTkfbg eO{ lhNnfjfl;n] o;sf] pkef]u ug{ kfpg]5g\ .
lgdf{0fflwg d'Vo hnljB't cfof]hgfx?df gf}d'n] hnljB't cfof]hg / dflyNnf] s0ff{nL hnljB't cfof]hgf
/x]sf 5g\ -tflnsf g+=&=&_ .
tflnsf g+= &=& g]kfn ljB't k|flws/0f zfvfaf6 ljt/0f ePsf] u|fxs ;+Vof
qm=;= uflj; u|fxs 3/w'/L
1 uf]ugkfgL 176
2 ;]/L 138
3 a/fx 106
4 8fF8fk/fh'n 352
5 cjnk/fh'n 152
6 a]nkf6f 449
7 nfs''/L 79
8 Dflnsf 75
9 uf}/L 111
10 sfne}/a 266
39
qm=;= uflj; u|fxs 3/w'/L
11 udf}8L 105
12 v/Lu}/f 140
13 a8fvf]nf 32
14 gf/fo0f g=kf 2317
15 b'Nn" g=kf 509
hDdf u|fxs 5007
;|f]t M ljB't k|flws/0f b}n]v, @)&!
^=$ gljs/0fLo÷a}slNks pmhf{ ljsf; / k|of]usf] cj:yf
gljs/l0fo phf{sf] k|of]udf of] lhNnf lgs} cufl8 b]lvPsf] 5 . oxfF ePsf ;fgf vf]nfgfnfsf] pkof]u ul/
#$) lsnf]jf6 hnljB't pTkfbg ePsf] 5 . h;af6 #,)@( 3/w'/Ln] aQL afNg] cj;/ kfPsf 5g\ .
o;}u/L #!,)^# 3/w'/Ln] aQL afNg ;f}o{ phf{sf] k|of]u ub{5g\ . lhNnfdf !#) ;'wfl/Psf] 3§ /x]sf 5g\
h;af6 s'6flg lk;fgLsf] sfddf ;xh ePsf] 5 . b}n]v nfO{ ;g\ @)!& ;Dddf 3/leqsf] w'Fjf d'Qm
lhNnf jgfpg] k|lqmof klg cl3 a9]sf] 5 o;}sf] l;nl;nfdf % j6f uflj; w'Fjfd'Qm 3f]if0f e};s]sf 5g\ .
lhNnfsf] !%,$&( cyf{t #$ k|ltzt 3/w'/Ldf ;'wfl/Psf] r'Nxf] k|of]u ul/Psf] 5 -phf{ zfvf b}n]v @)&@_
. /fli6«o hgu0fgf k|ltj]bg @)^* cg';f/ o; lhNnfdf aQL afNgsf] #& k|ltzt 3/w'/Ln] ;f]nf/ k|of]u
ug]{ b]lvPsf] 5 . To;}ul/ vfgf ksfpgsf] nflu (& k|ltzt 3/w'/Ln] sf7 tyf bfp/f k|of]u u/]sf] b]vG5
. o; lhNnfsf] phf{ k|of]usf] l:ylt tflnsf &=* df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= &=* phf{ k|of]usf] l:ylt
qm=;+ aQL afNgsf] nflu 3/w'/L k|ltzt vfgf ksfpgsf] nflu 3/w'/L k|ltzt
1 ;f]]nf/ 18,339 37 sf7 bfp/f 47,523 97 2 ljB't 6,638 14 ljB't 2 0
3 cGo 21,532 44 cGo 51 0
4 dl§t]n 2,022 4 dl§t]n 60 0 5 uf]a/UofF; 51 0 Uff]a/UofF; 122 0 6 pNn]v gul/Psf] 333 1 pNn]v gul/Psf] 335 1
hDdf 48,915 100 UofF; 750 2 u'FO7f 72 0
hDDff 48,915 100
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf @)^*
40
kl/R5]b – *
;fdflhs k"jf{wf/ tyf ;]jf
;fdflhs k"jf{wf/ cGt/{ut lzIff, :jf:Yo, vfg]kfgL, v]ns'b tyf o"jf, dlxnf afnjflnsf tyf nlIft ju{
nfO{ ;d]l6Psf] 5 . lhNnfsf] ;Gt'lnt ljsf;sf] nflu ;fdflhs, cfly{s / ef}lts k"jf{wf/sf] ljsf; eP/
dfq k'Ub}g o;sf cltl/Qm gful/ssf] r]tgf, :jf:Yo If]qsf] :t/ / cfTd ;Ddfgdf clej[l4 ePsf]
x'g'kb{5 . dfgjLo tyf ;fdflhs ljsf;sf] :t/ dfkg ug]{ ljleGg ;"rssf] cfwf/df b}n]v s'g :yfgdf 5
eGg] ljj/0f o;sf] ljleGg v08df pNn]v ul/Psf] 5 . ;fdflhs ;zlQms/0f ;"rsfÍ tflnsf *=! df
lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= *=! ;fdflhs ;zlQms/0f ;"rsfÍ
qm=;= ljj/0f OsfO b}n]v
1 dlxnf ;fIf/tf k|ltzt 52.9 2 k'?if ;fIf/tf k|ltzt 72.8 3 cf};t ;fIf/tf k|ltzt 62.8 4 k|f}9 ;fIf/tf k|ltzt 52.2 5 % jif{ dflysf] ;fIf/tf k|ltzt 62.8 6 lzz' d[To'b/ k|ltxhf/ 46 7 kfFr jif{ d'lgsf s'kf]lift afnjflnsf k|ltzt 25.5 8 ;/;kmfO{df kx'Fr ePsf] 3/w'/L -zf}rfno ePsf] cfwf/df_ k|ltzt 100 9 6]lnkmf]g ;]jf k|fKt 3/kl/jf/sf] cg'kft -df]afOn ;d]t_ k|ltzt 38 10 cf};t cfo' jif{ 68
11 dfgj ljsf; ;"rsfÍ ;"rsfÍ 0.422 ;|f]tM g]kfn dfgj ljsf; k|ltj]bg @)!$, hgu0fgf @)^*, lhlzsf b}n]v, @)&@
*=! lzIff
b]zsf] ;du| ljsf;sf] ;Fu;Fu} z}lIfs If]qdf ePsf] ljsf;df b}n]vdf klg s]xL ;sf/fTds pknlAw /
;Gtf]ifhgs ;"rs b]lvPsf 5g\ . lhNnfsf] s'n ;fIf/tf k|ltzt ^@=* -kfFr jif{ dfly_ /x]sf] 5 . k|f}9
;fIf/tf k|ltzt -!% jif{±_ %@=@ 5 . To;}ul/ dlxnf ;fIf/tf %@=( k|ltzt /x]sf] 5 .
v'b egf{b/ cfwf/e"t txdf -*&=^Ü_ / k|fylds txdf -(%=^Ü_ b]lvG5 . dfWolds txsf] egf{b/ -$(Ü_
dfq 5 h;nfO{ ;'wfg{ kg]{ b]lvG5 . o;} u/L lardf sIff 5f8\g] ljBfyL{ k|ltzt k|fylds, lgDg dfWolds
tyf dfWolds txdf qmdzM %, #=& / ^=& k|ltzt b]lvG5 . jflif{s P;=Pn=l;= plt0f{ b/ @) k|ltzt 5
h'g /fli6«o:t/sf] t'ngfdf sdhf]/ xf] -tflnsf *=@_ .
tflnsf g+= *=@ lhNnfsf] z}lIfs emns
qm=;= ljj/0f OsfO{ b}n]vsf] cj:yf cfj -@)&@_
1 ;fIf/tf b/ -% jif{ dflysf] hg;+Vofdf_ k|ltzt ^@=*
2 k|f/l/Des afn ljsf;sf] ;xh}} b]lvg] egf{ b/ k|ltzt 60
3 ;xh} b]lvg] egf{ b/ cfwf/e"t tx ;+Vof 78.2
4 ;xh} b]lvg] egf{ b/ dfWolds tx hgf 99.4
5 v'b egf{ b/ cfwf/e"t tx hgf 87.6
6 v'b egf{ b/ k|fylds tx hgf 95.6
7 v'b egf{ b/ dfWolds tx hgf 49
8 OG6/g]6 ;'ljwf pknAw ;]jf s]Gb|÷ljBfno ;+Vof 10
9 cfjZos of]Uotf / tflnd k|fKt lzIfs cwf/e"t tx k|ltzt 99
10 tflndk|fKt k|fylds lzIfs k|ltzt 100
41
qm=;= ljj/0f OsfO{ b}n]vsf] cj:yf cfj -@)&@_
11 cfjZos of]Uotf / tflnd k|fKt lzIfs dfWolds tx k|ltzt 100
12 sIff bf]xf]¥ofpg] b/ cffwf/e"t tx k|ltzt 13.5
13 sIff 5f]8g] b/ cfwf/e"t tx k|ltzt 6.1
14 sIff % ;Ddsf] l6sfp b/ k|ltzt 72.6
15 sIff * ;Ddsf] l6sfp b/ k|ltzt 53.2
16 sIff %sf] l;sfO{ pknlAw k|ltzt 48.7
17 sIff * sf] l;sfO{ pknlAw k|ltzt 34.5
18 ptL0f{ b/ cfwf/e"t tx k|ltzt 81.5
19 lzIfs laBfyL{ cg'kft -k|flj_ hgf 46.8
20 lzIfs laBfyL{ cg'kft -dflj_ hgf 56.3
21 lzIfs laBfyL{ cg'kft -;a} txdf_ hgf 50.56
22 lar}df sIff 5f8\g] laBfyL{ -k|flj_ k|ltzt 5.0
23 lar}df sIff 5f8\g] laBfyL -lgdflj_ k|ltzt 3.7
24 lar}df sIff 5f8\g] laBfyL -dfWolds_ k|ltzt 6.7
26 lzlIfsf -k|flj_ k|ltzt 36.5
27 lzlIfsf -lgDgdflj_ k|ltzt 5.8
28 lzlIfsf -dfWolds_ k|ltzt 5
29 P;Pn;L plQ0f{ b/ k|ltzt 20
30 ljBfno 5f8\g] b/ -Drop-Out_ k|ltzt 6.4
31 laBfno v'Ng] lbg k|ltjif{ 220
32 dft[ efiffdf sIff ;~rfng ug{] laBfno ;+Vof 2
33 k|fljlws wf/ ;~rfng ug]{ ljBfno ;+Vof 2
34 lj1fg ljifo ;~rfng ug]{ pdflj ;+Vof 2
36 SofDk; ;+Vof 5
37 z}lIfs;q ;'? ePsf] @ xKtfdf kf7\o k':ts kfpg] ljBfyL{ k|ltzt 72.8
38 vfg]kfgL tyf rkL{ -slDtdf b'O{ j6f_ :yfkgf tyf k|of]u k|ltzt 100
39 ljBfno ;'wf/ of]hgf tof/ ePsf ljBfno k|ltzt 100
40 k|fljaf6 lgdflj txdf k|j]z b/ k|ltzt 94.2
41 lgdflj af6 dflj tx k|j]z b/ k|ltzt 91.6
42 sDKo"6/ sIff ;~rfng ePsf] dflj ;+Vof j6f 102
43 k':tsfnosf] Joj:yf / ;~rfng ePsf] dflj ;+Vof j6f 45
44 ;~rfngdf /x]sf] SofDk; ;+Vof j6f 5
45 ICT sf] k|of]u ePsf] ljBfno ;+Vof j6f 102
46 lj1fg k|of]uzfnfsf] ;+Vof j6f 15
47 3]/fjf/ ePsf] ljBfno ;+Vof j6f 109
48 k':tsfno ejg ePsf] ljBfno ;+Vof j6f 3
49 k':tsfno ePsf] ljBfno ;+Vof j6f 40
50 hDdf ljBfno ;+Vof -lglh, ;fd'bflos / ;/sf/L_ ;+Vof 495
51 lglh ljBfno ;+Vof 44
;|f]tM g]kfn dfgj ljsf; k|ltj]bg @)!$, hgu0fgf @)^*, lhlzsf b}n]v, @)&@
o; lhNnfdf zt k|ltzt lzIfs tflnd k|fKt b]lvG5g\ . ;+VofTds lx;fan] ljBfno tyf SofDk;sf]
pkl:ylt /fd|f] b]vG5 t/ z}lIfs u'0f:t/df eg] ljz]if Wofg lbg h?/L b]lvG5 . ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/
42
Go'g b]lvPsf] 5 xfn;Dd hDdf ltg j6f ljBfnodf dfq 5'§} k':tsfno ejg 5 . $* dflj j6f dWo] !%
j6fdf dfq lj1fg k|of]uzfnf pknAw 5 . $(% ljBfnodf dWo] $) j6fdf dfq k':tsfno ;~rfngdf
5 . ;a} ljBfnodf vfg]kfgL / zf}rfno ;'ljwf pknAw x'g' rflx o; lhNnfsf] /fd|f] pknlAw dflgG5
-lhNnf lzIff sfof{no, b}n]v @)&!_ .
*=!=! lhNnfsf] z}lIfs ;+:yfsf] ljj/0f
o; lhNnfdf $$ j6f lghL ljBfno /x]sf 5g\ eg] (!# j6f ;fd'bflos ljBfno /x]sf 5g\ . o;
lhNnfsf] ljBfnosf k|sf/ / ;+Vof tflnsf *=# df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= *=# lhNnfsf z}lIfs ;+:yfsf] ljj/0f
ljBfnosf] k|sf/ ;fd'bflos ;+:yfut hDdf
k|fylds 333 20 353
lgDg dfWolds 88 2 90
dfWolds 47 1 48
pRr dfWolds 41 1 42
Affnljsf; s]Gb| 350 20 370
;fd'bflos cWoog s]Gb| 42 0 42
j}slNks ljBfno 0 0 0
;|f]t s]Gb| 12 0 12
hDdf 913 44 957
;|f]t M lhNnf lzIff sfof{no, b}n]v @)&!
*=!=@ ljBfyL{ tyf lzIfs b/jGbL
;f ;fd'bflos / lghL ljBfno ul/ ;j} txdf (^,&)) cWoog ul//x]sf 5g\ . ljleGg txdf ul/ !,*$)
lzIfs sfo{/t 5g\ . lhNnfsf ljBfnodf /x]sf txut lzIfs / ljBfyL{ ljj/0f tflnsf *=$ df lbOPsf]
5 .
tflnsf g+= *=$ ljBfyL{ ;+Vof tyf lzIfs b/jGbL ;+Vof
b}n]v
ljBfyL{ ;+Vof lzIfs b/jGbL
sIff sIff sIff sIff
hDdf
:jLs[t b/jGbL /fxt cg'bfg
hDdf
!–% ^–* (–!) !!–!@ k|flj lgdflj dflj k|flj lgdflj dflj pdflj
58,774 21,211 12,228 4,487 96,700 841 108 91 413 201 126 60 1840
;|f]t M lhNnf lzIff sfof{no, b}n]v @)&!
blnt tyf hghflt ljBfyL{sf] z}lIfs txut ljj/0f x]bf{ 5fqsf] eGbf 5fqfsf] ;+Vof @^@ n] a9L 5 .
To;}ul/ blnt 5fqfsf] ;+Vof 5fqsf] eGbf (@^ n] a9L b]lvG5 . hghflt tyf blntsf] sIffut egf{
ljj/0f tflnsf *=% df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= *=% hghflt tyf blntsf] sIffut egf{
;|f]tM lhNnf lzIff sfof{no, b}n]v @)&!
sIff hghflt ljBfyL{ blnt ljBfyL{
5fqf 5fq hDdf 5fqf 5fq hDdf
sIff !–* 4528 4407 8935 13980 12932 26912
sIff (–!) 1004 912 1916 1033 1014 2048
sIff !!–!@ 178 165 343 198 312 510
hDdf 5710 5484 11194 15211 14258 29469
43
lhNnfsf] s'n lzIfs b/jGbL !,*$) dWo] dlxnf dlxnf lzIfs $*& hgf 5g\ of] ;+Vof s'n lzIfs
b/jGbLsf] @^=$ k|ltzt xf] .
tflnsf g+= *=^ dlxnf lzIfs ljj/0f
tx b/jGbL kl/of]hgf /fxt hDdf b/jGbLdf dlxnf
;xeflutf
/fxt cg'bfgdf
dlxnf
;xeflutf
s'n dlxnf
;xeflutf
hDdf k|ltzt hDdf k|ltzt hDdf k|ltzt
k|fylds 191 7 260 458 191 22.7 260 62 458 36.5
lgDg
dfWolds
10 0 8 18 10 9.2 8 3.98 18 5.8
dfWolds 3 0 8 11 3 3.2 7 5.55 11 5.06
hDdf 204 7 276 487 204 35.25 275 71.53 487 47.4
;|f]tM lhNnf lzIff sfof{no, @)&!
*=@ :jf:Yo
*=@=! :jf:Yo ;]jf ;'ljwf / :jf:Yo l:ylt
lhNnf c:ktfn Ps, k|fylds :jf:Yo s]Gb| b'O{ , :jf:Yo rf}sL !^, pk:jf:Yo rf}sL $! j6f ul/ o;
lhNnfdf hDdf ^) j6f :jf:Yo ;+:yfn] :jf:Yo ;]jf k|bfg ub{} cfPsf 5g\ . lhNnfdf k"0f{ ?kdf ;~rflnt
ufpF3/ lSnlgssf] ;+Vof @)% 5 . %# j6f :jf:Yo ;+Vyfn] k|;"lt ;]jf pknAw u/fPsf 5g\ . %) k|ltzt
dlxnfn] tflnd k|fKt :jf:YosdL{åf/f :jf:Yo ;+:yfdf uP/ k|;"lt u/fpg] u/]sf 5g\ .
o; lhNnfdf kfFr hgf 8fS6/ sfo{/t 5g\ . %@,#%$ hg;+VofnfO{ Ps hgf 8fS6/ kb{5 . lhNnfjfl;sf]
cf};t cfo' ^* jif{ /x]sf] 5 . o;}u/L lhNnfdf @$( vf]k s]Gb| :yfkgf ePsf 5g\ . k"0f{ vf]k kfPsf Ps
jif{ d'lgsf afnjflnsf *$ k|ltzt 5g\ . lhNnfsf] dft[ d[To"b/ -k|ltnfv lhljt hGddf_ !&) b]lvG5 .
o;}u/L lzz' d[To'b/ k|ltxhf/ $^ 5 . lhNnfdf ljBdfg :jf:Yo ;+:yfdf ^& k|ltzt dfq :jf:YosdL{sf]
kbk"lt{ ePsf] 5 . To;}u/L Zjf;k|Zjf; hGo /f]u nfUg] b/ k|ltxhf/ !,@(! 5 . o; lhNnfsf] ;du|
:jf:Yo If]qsf] ;"rsfÍ tflnsf *=& df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= *=& lhNnf :jf:Yo ;"rsfÍ
qm=;+
ljj/0f OsfO{
cfj @)&!÷&@
cj:yf
1 hg;+Vof a[l4b/ k|ltzt 1.5
2 cf};t cfo' jif{ 68
3 vf]ksf] se/]h k|ltzt 84
4 dft[ d[To"b/ -k|ltnfv lhljt hGddf_ hgf 170
5 lzz' d[To'b/ k|ltxhf/ hgf 46
6 k"0f{ vf]k kfPsf Ps jif{ d'lgsf afnjflnsf] ;+Vof k|ltzt 84
7 k"0f{ vf]k uflj;÷gkf ;+Vof 12
8 % jif{ d'lgsf s'kf]lift afnjflnsf k|ltzt 25.6
9 s'kf]if0f b/ k|ltzt 3
10 b/jGbL cg';f/sf] :jf:YosdL{sf] kbk'lt{ k|ltzt 67
11 8fS6/ hgf 5
12 :6fkm g;{ hgf 7
13 g;{÷cgdL hgf 109
14 x]Ny cl;:6]G6 hgf 20
15 cx]j hgf 125
16 c:ktfn z}of ;+Vof 25
44
qm=;+
ljj/0f OsfO{
cfj @)&!÷&@
cj:yf
17 :jf; k|:jf; /f]u nfUg] b/ k|ltxhf/ 1,295
18 #) ldg]6 leq :jf:Yo ;+:yfdf kx'Fr ePsf] hg;+Vof k|ltzt 20
19 lgdf]lgof /f]uL k|ltzt 19.4
20 kl/jf/ lgof]hg ;fwg k|of]u b/ k|ltzt 41.6
21 klxnf]sf] cfwf/df rf}yf] k6s ue{jtL hfFr u/fpg] dlxnf k|ltzt 58.3
22 c:ktfn z}of ;+Vof 25
23 tflnd k|fKt :jf:YosdL{af6 k|;'lt u/fPsf] k|ltzt 49.7
24 k|;"lt ;'ljwf pknAw :jf:Yo ;+:yf ;+Vof 53
25 b/jGbL cg';f/sf] :jf:YosdL{sf] kbk"lt{ k|ltzt 67
26 pkrf/ ug{ cfPsf dWo] d[To' x'g] cfdf ;+Vof 1
27 s08d ljt/0f ;+Vof 3,795
28 :jf:Yo ;+:yfdf cf}ifwL pknAw x'g] dlxgf 12
29 ;/sf/L c:ktfn ;+Vof ;+Vof 2
30 6]lnd]l8l;g ;]G6/ :yfg 1
31 :j]lR5s k/fdz{ s]Gb| (VCT) ;+Vof 4
32 cfjlws :jf:Yo of]hgf jgfPsf uflj; j6f 10
33 cfˆg} ejg ePsf :jf:Yo ;+:yf j6f 70
;|f]tM lhNnf :jf:Yo sfof{no, b}n]v @)&!
*=@=@ :jf:Yo ;+:yfsf] ljj/0f
lhNnfsf] ;b/d'sfddf b}n]v ahf/df lhNnf c:ktfn /x]sf] 5 . o;} u/L k|fylds :jf:Yo s]Gb| @ 7fpFFdf,
:jf:Yo rf}sL !^ 7fpFFdf / pk:jf:Yo rf}sL $! uflj;df /x]sf 5g\ . o; ;DaGwL ljj/0f tflnsf *=* df
lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= *=* lhNnfl:yt :jf:Yo ;+:yfsf] ljj/0f
qm=;= :jf:Yo ;+:yf ;+Vof :t/
1 lhNnf :jf:Yo sfof{no 1 lhNnf:t/Lo
2 lhNnf c:ktfn 1 lhNnf:t/Lo
3 b"Nn' c:ktfn 1 lhNnf :t/ tyf lgjf{rg If]q :t/
4 k|fylds :jf:Yo s]Gb| 2 lgjf{rg If]q :t/Lo
5 :jf:Yo rf}sL 16 Onfsf :t/Lo
6 pk:jf:Yo rf}sL 41 Uff=lj=;= :t/Lo
7 dlxnf :jf:Yo :jo+;]ljsf 810 j8f :t/Lo
8 vf]k s]Gb| 249
9 ufpF3/ lSnlgs 205
;|f]tM lhNnf :jf:Yo sfof{no, b}n]v @)&!
:jf:Yo ;+:yfn] k|bfg ug]{ ;]jfsf] cfwf/df pk:jf:Yo rf}sL ;a} eGbf a9L ;]jf k|bfg ug]{ ;+:yfsf] ?kdf
b]lvG5 .
*=@=# dft[ :jf:Yo
laut ltg aif{df ;'/lIft dft[Tj ;DaGwL ;"rssf] l:ylt tflnsf *=( df k|:t't ul/Psf] 5 .
45
tflnsf g+= *=( ;'/lIft dft[Tj sfo{qmd
qm=; ljj/0f
OsfO cfj
@)^*÷^
(
cfj
@)^(÷&
)
cfj
@)&)÷&!
1 ue{jtL dlxnfsf] hfFr klxnf] k6s k|ltzt 96.4 82.4 94.8
2 @) jif{eGbf d'lgsf] ue{jtL hfFr klxnf] k6s k|ltzt - - 21.87
3 ue{jtL dlxnfsf] hfFr rf}yf] k6s k|ltzt 56.3 55.1 42.5
4 tflnd k|fKt :jf:YosdL{af6 :jf:Yo ;+:yfdf u/fPsf] k|;"lt
-8fS6/,g;{, c=g=ld=_
k|ltzt 56.7 68.5 49.7
5 tflnd k|fKt :jf:YosdL{jf6 3/df u/fPsf] k|;"lt -8fS6/, g;{,
c=g=ld=_
k|ltzt 3.8 1.5 2.1
6 :jf:YosdL{af6 :jf:Yo ;+:yfdf u/fPsf] k|;"lt -;a}
:jf:YosdL{_
k|ltzt 63.6 68.9 57.3
7 :jf:YosdL{af6 3/df u/fPsf] k|;"lt -;a} :jf:Yo sdL{_ k|ltzt - - - 8 ;'Ts]/L hfFr u/fPsf] ;+Vof k|ltzt 69.3 70.9 59.5 9 le6fldg P v'jfPsf] ;'Ts]/L cfdfx? k|ltzt 81 81.8 69.3 10 gjhft lzz'x?nfO{ klxnf] k6s lbOPsf] :jf:Yo ;]jf k|ltzt 67.5 69.9 58.7 11 Reported maternal death hgf 4 5 1 12 Reported still birth hgf - 83 13 Reported Neonatal death case hgf - - 41
;|f]t M lhNnf :jf:Yo sfof{no, b}n]v @)&!
*=@=$ kf]if0f
s'g} JolQm :j:Yo / lg/f]lu /xgdf p;n] kfPsf] :jf:Yo ;]jf / p;sf] cfxf/df e/ kb{5 . b}n]v lhNnfdf
kfFr jif{ ;Ddsf afnaRrfsf] kf]if0f ;DaGwL ;"rs tflnsf *=!) df lbOPsf] 5 .
Tflnsf g+= *=!) kf]if0f sfo{qmdsf ;"rs
qm=;+ ;"rs OsfO cf=j
@)^*÷^(
cf=j
@)^(÷&)
cf=j
@)&)÷&!
! ! jif{ d'lgsf aRrfsf] klxnf] k6s j[l4 cg'udg ul/Psf] k|ltzt k|ltzt 22.6 24.2 25.6
@ % jif{ d'lgsf aRrfsf] klxnf] k6s j[l4 cg'udg ul/Psf] k|ltzt k|ltzt 0 0 0
# % jif{ d'lgsf aRrfsf] klxnf] k6s j[l4 cg'udg ul/Psf] dWo]
s'kf]if0f ePsf] aRrfsf] k|ltzt
k|ltzt 3.9 2.4 1.8
$ klxnf] k6s ue{ hfFr ubf{ cfO{/g rSsL kfPsf ue{jtL dlxnfsf]
k|ltzt
k|ltzt 55.7 55.3 38.5
% @@% j6f cfO{/rSsL kfPsf ue{jtL dlxnfsf] k|ltzt 0 0 0
^ h'sfsf] cf}ifwL kfPsf ue{jtL dlxnfsf] k|ltzt k|ltzt 94.7 84.5 67.3
& le6fldg P kfPsf ;'Ts]/L dlxnfsf] k|ltzt k|ltzt 81 81.8 69.3
* % jif{ d'lgsf aRrfx?nfO{ le6fldg P af6 pkrf/ ul/Psf]
k|ltzt
k|ltzt 0 0 0
;|f]t M lhNnf :jf:Yo sfof{no, @)&!
*=@=% k|d'v /f]u / ltgsf] /f]syfd
cf=j= @)&)÷&! df lhNnfel/sf :jf:Yo ;+:yfdf ePsf 36gfsf] cfwf/df o; lhNnfdf 5fnfhGo /f]u
a9L nfUg] b]lvG5 . Zjf;k|:jf;, emf8fkvfnf, Uofi6«fO{l6; qmdfut ?kdf bf];|f], t];|f] / rf}yf] qmddf
cfpF5g\ . k|d'v /f]usf] ljj/0f tflnsf *=!! df k|:t't ul/Psf] 5 .
46
Tfflnsf g+= *=!! lhNnfdf b]lvPsf k|d'v bz /f]ux?sf] ljj/0f
qm=;= /f]usf] gfd hDdf k|ltzt
1 5fnf /f]u 24,991 25 2 Zjf; k|Zjf; ;DaGwL /f]u 19,566 20 3 emf8fkvfnf 17,336 18 4 Uofi6«fOl6; 16,018 16 5 k]6 b'vfO{ 5,965 6 6 k]6sf] h'sf 5,748 6 7 cfFvf ;DaGwL 5,706 6 8 d'6' ;DaGwL 2,420 2
9 Pg]ldof 413 0
hDdf 98,163 100
;|f]t M lhNnf :jf:Yo sfof{no, @)&!
*=@=^ HIV/AIDs sf] l:ylt ;+qmldt, k|efljt ;+Vof, hf]lvd If]q
b}n]v lhNnfdf clxn];Dd @@* hgf HIV/AIDs sf ;+qmd0f ePsf JolQmsf] klxrfg ePsf] 5 . HIV/AIDs
/f]u nfu]sf dWo] (* k'?if / !#) hgf dlxnf 5g\ . o; lhNnfdf #% hgfsf] HIV/AIDs sf] sf/0fn] d[To'
e};s]sf] 5 . Ps jif{df !@ b]lv !% hgf;Dd gofF ;+qmldt kQf nfUg] u/]sf] 5 . !% b]lv @$ jif{ pd]/
;d'xsf @$ hgf of] /f]uaf6 ;+qmldt 5g\ . /fsd s0ff{nL, gf/fo0f gu/kflnsf, l;+xf;}g, l;uf}8L,
ltn]kf6f, dflnsf, sfne}/a, b'Nn', vl/u}x|f / 8fF8fk/fh'n uflj; HIV/AIDs sf] ;+qmldt e]l6g] u/]sf] 5 .
*=# vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{
kfOkaf6 ljtl/t vfg]kfgLsf] ;]jf pkef]u ug{ kfpg] 3/w'/L b}n]vdf %!=* k|ltzt 5 . o;sf] /fli6«o
cf};t eg] hDdf $&=& k|ltzt dfq 5 . -tYofÍ ljefu, 2068_ . lhNnfsf] clwsf+z efudf vfg]kfgLsf]
;'ljwf lj:tf/ ug]{ sfo{ ljleGg ;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yfx?n] lg/Gt/ cufl8 a9fO/x]sf 5g\ .
lhNnfsf] d'Vo ahf/ If]q tyf gu/kflnsfdf vf]kfgLsf] ;d:of /x]sf] 5 . vf;ul/ lhNnfsf d'Vo ahf/
Onfsfdf Jojl:yt 9n lgsf; / kmf]x/d}nf Jojyfkgsf] ;d:of /x]sf] 5 . ;/;kmfO{ / hg:jf:Yo k|ltsf]
rf;f] / hfgsf/L qmdz a9\b} u/]sf] b]lvG5 . ldlt @)&@ c;f/ & ut] o; lhNnfnfO{ v'Nnf lbzfd'Qm
lhNnf 3f]if0f ul/Psf] 5 . vfg]kfgL ;DaGwL ljj/0f tflnsf *=!@ df k|:t't ul/Psf] 5 .
tflnsf g+= *=!@ lkpg] kfgLsf] ;|f]t pkof]u
qm=;+ lkpg] kfgLsf] ;|f]tsf] lsl;d 3/w'/L ;+Vof k|ltzt
! kfOkaf6 ljtl/t wf/f 25,337 51.8
2 6\o"j]n 39 0
@ s'jf 6,114 12.5
# d"n÷h?jfsf] kfgL -Spout Water_ 16,059 32.8
$ gbLgfnf tyf vf]nf 859 1.7
% cGo 178 0.3
^ gv'n]sf] 329 0.6
hDdf 48,915 100
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf, 2068
47
*=$ v]ns'b tyf dgf]/~hg
v]ns'bdf Joj;foLs/0f x'g g;Sg' o; lhNnfsf] v]n If]qsf]] k|d'v ;d:of xf] . oxfF elnjn, km'6jn,
l;t]l/of] s/fFt]], P]yn]l6S;, Aof8ldG6g h:tf ljljw v]n ;~rfngdf /x]klg k"jf{wf/sf] eg] cefj 5 .
o;sf/0f o'jfzlQmsf] ;[hgfTds, zf/Ll/s / ;+u7gfTds ljsf;df afwf kf/]sf] 5 . o;sf ;fy;fy}
o'jfx? lbgfg'lbg s'nt / b'Jo{;gLdf km:g ;Sg] ;Defjgf a9]/ uPsf] 5 . lhNnf, If]qLo tyf /fli6«o
:t/sf ul/ lhNnfdf s'n #@) v]nf8L /x]sf 5g\ . s'n v]nf8L dWo] dlxnf sf] ;+nUgtf @@ k|ltzt dfq
b]lvG5 . lhNnfnfO{ k|ltlglwTj ug]{ /fli6«o v]nf8L @& hgf 5g\ eg] cGt/fli6«o v]nf8L ^ hgf /x]sf 5g\ .
v]ns'n ljsf;sf] nflu v]n d}bfgsf] dxTjk'0f{ e"ldsf x'G5 . lhNnfdf lhNnf:t/Lo v]n d}bfg ltgj6f
5g\ . v]n If]qsf] ljsf;sf nflu lhNnf ;b/d'sfddf lhNnf:t/sf] sj8{xn lgdf{0fflwg 5 . ;du|
lhNnfnfO{ x]g]{ xf] eg] v]ns''b k"jf{wf/ / ;fdu|Ldf w]/} nufgL ug'{kg]{ b]lvG5 -lhNnf v]ns'b ljsf; ;ldlt
b}n]v @)&@_ .
*=%= ;fdflhsf ;dfj]zLs/0f
*=%=! dlxnf tyf afnjflnsfsf] ljsf; l:ylt
;fdflhs tyf cfly{s ljsf;sf] If]qdf k'?if eGbf dlxnfsf] l:ylt s]xL sdhf]/ /x]sf] kfOG5 . o;
lhNnfsf] cf};t cfo' ^* jif{ 5 t/ dlxnfsf] eg] ^$=$ jif{ dfq /x]sf] 5 . lhNnfsf] dlxnf zfIf/tf
k|ltzt %@=* /x]sf] 5 dfq /x]sf] 5 eg] k'?ifsf] zfIf/tf k|ltzt &@=* /x]sf] 5 . !% jif{ dflysf dlxnf
dWo] !!=!( k|ltzt dlxnf ljleGg ;d"xdf cfa4 /x]sf 5g\ . ljleGg uflj;df !#* j6f lgu/fgL ;d"x
u7g ePsf 5g\ . lhNnfdf afn Snasf] ;+Vof (! j6f /x]sf] 5 . eg] % j6f jfn ;~hfn u7g ePsf] 5
To;}u/L #) j6f lszf]/L ;d"x u7g eO{ sfof{Gjog e}/x]sf 5g\ . ;fd'bflos jg pkef]Qmf ;ldltdf
dlxnf ;xeflutf $) k|ltzt k'u]sf] 5 . ljleGg ;xsf/Ldf dlxnf ;+nUgtf a9\bf] 5 dlxnfn] dfq}
;~rfng u/]sf ;xsf/L @$ j6f /x]sf] 5 . jfn tyf ax'ljjfxsf] k|rng u|fdL0f e]udf cem} klg x'g]
u/]sf] kfOG5 . ljleGg lx+;f kLl8t dlxnf tyf jflnsfsf] nflu cNksflng ;]jf s]Gb|sf] cffj:ostf
b]lvG5 .
*=%=@ j}jflxs l:ylt
o; lhNnfsf] s'n ljjflxt !,@),@$% hgf dWo] sl/a &) k|ltztn] @) jif{ k'Ug' cufa} ljjfx u/]sf]
b]lvG5 . bz jif{ eGbf sd pd]/df ljjfx ug]{sf] ;+Vof klg *($ hgf b]vPsf] 5 . k'?ifsf] eGbf dlxnfsf]
ljjfx sd pd]/df a9L x'g] u/]sf] tYofÍn] b]vfpF5 . pd]/ ;d'xdf j}jflxs l:ylt tflnsf *=!# df
lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= *=!# j}jflxs l:ylt
pd]/ ;d'x k'?if k|ltzt dlxnf k|ltzt hDdf k|ltzt
!) jif{ eGbf sd 163 0.1 731 0.6 894 0.7 !)–!$ 2811 2.3 10553 8.7 13364 11.1 !%–!( 26760 22.3 43406 36.1 70166 58.3
@)–@$ 18119 15.1 10188 8.4 28304 23.5 @%–@( 4551 3.8 1316 1.0 5867 4.9 #)–#$ 956 0.8 250 0.2 1206 1.0 #%–#( 220 0.2 73 0.0 293 0.2 $)–$$ 75 0.1 24 0.0 99 0.1 $%–$( 21 0.0 10 0.0 31 0.0
%) + 27 0.0 3 0.0 30 0.0 hDdf 53703 44.7 66554 55.34 120254 100
;|f]tM hgu0fgf @)^*
48
*=%=# lhNnfdf ckfËtf ljj/0f
o; lhNnfdf ckfËtf ePsf] hg;+Vof] s'n hg;+Vofsf] @=(! k|ltzt /x]sf] 5 . ckfË ePsf dWo]df
;a}eGbf a9L ;+Vof zfl//Ls ckfËtf ePsfsf] -$$ k|ltzt_ /x]sf] 5 . To;}u/L b[li6lalxg !* k|ltzt 5
-tflnsf *=!$_ .
tflnsf g+= *=!$ ckfËtf ljj/0f
b}n]v zfl/l/s b[li6
ljlxg÷Go"g
b[li6
>j0f zlQm
gePsf]÷>j0f
zlQm Go"g ePsf]
af]Ng
g;Sg]÷b[li6
ljlxg
af]Ng
g;Sg]
dfgl;s ?kdf
ckfË
;':t
dgl:ylt
ljleGg
k|sf/sf]
ckfËtf
k"?if 1,918 716 624 60 408 135 81 237
dlxnf 1,430 725 565 53 287 113 59 196
hDdf 3,348 1441 1189 113 695 248 140 433
k|ltzt 44.01 18.94 15.63 1.49 9.14 3.26 1.84 5.69
;|f]tM /fli6«o hgu0fgf @)^*, s]Gb|Lo tYofÍ ljefu
*=%=$ ;dfj]zL lzIff tyf ckfË ljBfyL{ ljj/0f
lhNnfsf] s'n ljBfyL{ (^,&)) dWo] !((( hgf ckfËtf ePsf ljBfyL ljBfnodf egf{ ePsf] b]lvG5 .
lhNnfsf] ;du| ljBfyL{ ;+Vofdf ckfËtf ePsf ljBfyL{sf] ;+Vof @ k|ltzt x'g cfpF5 . ckfËtf ePsf
dWo] ^=! k|ltztn] cfFvf b]Vg / af]Ng b'j} ;Sb}gg\ -tflnsf *=!$_ .
tflnsf g+= *=!$ ;dfj]zL lzIff tyf ckfË ljBfyL{ ljj/0f
ljj/0f
!–% ^–* (–!)
hDdf
k|ltzt 5fqf 5fq hDdf 5fqf 5fq hDdf 5fqf 5fq hDdf
zf/Ll/s lasnfË 273 295 568 112 138 250 58 49 107 925 46.27
dfgl;s lasnfË 189 144 333 37 27 64 12 8 20 417 20.86
alx/f 118 107 225 46 47 93 5 10 15 333 16.65
b[li6lalxg 8 3 11 2 0 2 0 1 1 14 0.7
alx/f tyf b[li6lalxg 13 19 32 40 30 70 13 8 21 123 6.15
3fF6L tyf af]nL;Fu ;DalGwt
lasnfË
75 95 169 8 8 16 7 2 2 187 9.35
hDdf 676 663 1339 245 250 495 88 68 156 1999 100
;|f]tM lhNnf lzIff sfof{no, b}n]v @)&!
49
kl/R5]b– (
jg tyf jftfj/0f
(=! jg If]qsf] l:ylt
lhNnfsf] s'n If]qkmn !,%),@)) x]S6/ /x]sf] 5 . o;df jg If]qn] &*,)@^ -%!=(% k|ltzt_ x]= If]qkmn
cf]u6]sf] 5 . jg ;+/If0fdf ;fd'bflos jgsf] of]ubfg dxTjk'0f{ 5 . o;n] jgsf] @#*(&=^ -#)=^ k|ltzt_
x]= If]qkmn cf]u6]sf] 5 . o;af6 #^,^%^ nfeflGjt ePsf 5g\ . sa'lnotL jgn] nueu )=%) k|ltzt
efu dfq cf]u6]sf] 5 eg] afFsL ;/sf/4f/f Jojl:yt jgsf] ?kdf /x]sf] 5 . o;}u/L lhNnfdf btf{ ePsf
% j6f lghL jgn] ^=% x]S6/ cf]u6]sf] 5 .
jg s[lifIf]q ljsf;sf] cleGg c+u x'g'sf] ;fy} u|fdL0f hgtfsf] lhljsf]kfh{gsf] d'Vo ;|f]t xf] . b}lgs
hLjgofkgsf] nflu cfjZos kg]{ bfp/f, 3fF;, :ofpnf nufot lgdf{0f sfo{sf] nflu cfjZos kg]{ jg
k}bfjf/sf] cfk"lt{ jgIf]qaf6 g} k|fKt x'g] ub{5 . o;sf ;fy} :jR5 jftfj/0f lgdf{0f tyf ;Defljt
jftfj/0fLo hf]lvd Go"lgs/0f ug{ jgIf]qsf] k|ToIf e"ldsf x'G5 . t/ pTkfbgzLn jgsf] If]qkmn lgs} sd
/x]sf] cg'dfg ul/Psf] 5 . t/ lhNnfdf jg If]qsf] ;Defjgf cg'?k nfe xfl;n ug{ ;lsPsf] 5}g . jg
If]qsf] pTkfbg / pTkfbsTjdf ;d]t ck]Iffs[t ;'wf/ x'g ;s]sf] 5}g .
s/La $) k|ltzt jgIf]q ;Nnf k|hflt ePsf] / of] clt k|HhngzLn -highly inflammable_ k|s[ltsf]
x'g] xbfF lhNnfdf jg 89]nf]sf] hf]lvd pRr /xb} cfPsf] 5 . o;} u/L jg cltqmd0f, v'Nnf rl/r/0f tyf
jg k}bfjf/sf] rf]/L lgsf;L jgIf]qsf k|d'v r'gf}ltsf ?kdf /xsf] kfO{G5 . jg If]qdf lghL If]qsf]
;xeflutf tyf pgLx?sf] of]ubfg a9fpg ;lsPsf] 5}g eg] h8La'6L tyf u}x|sfi7 jg k}bfjf/sf] k|r'/
;Defjgf /x] klg bLuf] ?kdf ;+sng tyf plrt Joj:yfkg ug{ ;lsPsf] 5}g . h8La'6Lsf ljleGg
k|hfltx?df sfpnf], h6fd;L, l6d'/, s'6\sL, lrp/L, cld|;f], t]hkft, ;'uGwjfn, lgufnf], afF;, ;k{uGwf,
cdnf, j]n, cNnf], gfua]nL, nK;L cflb /x]sf kfO5g\ . oBkL o; lhNnfdf jg k}bfjf/ k|hfltsf] cWoog
tyf clen]lvs/0f ePsf] 5}g\ . To;}n] h8La'6Laf6 lbuf]?kdf nfe k|fKt ug{sf] nflu h8La'6L k|hfltsf]
cfwf/ /]vf ;j]{If0f tyf cg';Gwfg u/L jg pBd ljsf; ug'{ cfjZos b]lvG5 .
hnjfo' kl/jt{g /fli6o cg's"ng sfo{qmd @)^& n] b}n]v lhNnfnfO{ ;du| hnjfo' kl/jt{g ;+s6fkGg
;"rsfÍ -overall climate change vulnerability index_ df pRr -)=^)!—)=&*^_ :yfgdf /fv]sf] 5
eg]] clt pRr -)=&^)—!=)))_ ;'Vvf lhNnfsf] ?kdf lrq0f ;d]t u/sf] 5 . o; cj:yfdf lhNnf e"
;+/If0f sfof{nosf] k|of;nfO{ yk k|efjsf/L jgfpg lhNnfnfO{ pkhnfwf/ If]qdf ljefhg u/L ;f]xL
cg';f/ e" tyf hnfwf/ Joj:yfkg ug{ clt cfjZos eO;s]sf] 5 . To:t} lhNnfsf] ef}ule{s cWoog
tyf e" pkof]u of]hgf th'{df u/L ;fxL cg'?k e" tyf hnfwf/ ;+/If0f ug'{kg]{ b]lvG5 . jg If]qsf] ljj/0f
tflnsf (=! df lbOPsf] 5 .
tflnsf g+= (=! jg If]qsf] ljj/0f
qm=;+ ljj/0f OsfO cfj @)&!÷&@ sf] cj:yf
1 jgsf] s'n If]qkmn x]= 78,026 2 ;fd'bflos jgsf] If]qkmn x]= 23,897.6 3 ;f=j= af6 nfeflGjt 3/w'/L ;+Vof 36,653 4 s=j=p=; ;+Vof 66 5 sa'nLolt jgsf] If]qkmn x]S6/ 396.6 6 s=j=af6 nfeflGjt 3/w'/L ;+Vof 739 7 jgdf cfwfl/t 3/w'/L ;+Vof 37,395 8 a[Iff/f]k0f ePsf] If]qkmn x]S6/ 200 9 cltqmldt jgsf] If]qkmn x]S6/ 261.3 10 jgaf6 k|fKt /fhZj jflif{s ?=xhf/df 2,869 11 jg, hnfwf/ / ;+/lIft If]qsf] Joj:yfkgaf6 k|ToIf nfeflGjt hg;+Vof ;+Vof 2,20,131 12 jgdf cfwfl/t pBf]u ;+Vof 73 13 jg If]qsf] cltqmd0f b/ k|ltzt 0.33
50
qm=;+ ljj/0f OsfO cfj @)&!÷&@ sf] cj:yf
14 clgolGqt jg 89]nf] k|efljt jgIf]q x]S6/ 7,169.1 15 ;f=j=p=;ldlt ;+Vof 315 16 ;f=j=p=; df dlxnf ;xeflutf k|ltzt 40 17 ;/sf/4f/f ;+/lIft tyf Jojl:yt jg If]q x]S6/ 54,128 18 h8La'6L v]tL ePsf ;fd'bflos jg If]q x]S6/ 750 19 jflif{s ?kdf sf6\g ;lsg] sf7sf] kl/df0f m3 49,936.6 20 ;d"xleq / aflx/ vkt ePsf] s'n jghGo pTkfbgsf] df}lb|s d"No
/sd xhf/
5,849
21 jg:klt k|hflt k|lt x]S6/ ;+Vof 51 22 pknAw jGohGt' k|hflt k|sf/ 51 23 ;+/lIft :tgkfoL k|f0fL ;+Vof 3 24 ;+/lIft r/fr'?ËL ;+Vof 1 25 sfof{Gjogdf /x]sf] LAPA ;+Vof 14 26 sfof{Gjogdf /x]sf] CAPA ;+Vof 19
;|f]t M lhNnf jg sfof{no, b}n]v @)&@
(=@ jg tyf h}ljs ljljwtf
ef}uf]lns jgfj6 / xfjfkfgLsf] ljljwtfsf] sf/0f o; lhNnfsf] jg, jg:ktL / r/fr'?lË / jGohGt'df
klg ljljwtf /x]sf] 5 . kz'kfng / h8La'6L oxfFsf hgtfsf] hLjg lgjf{x ug]{ ;|f]t xf] . gbL lsgf/sf
j]F;L If]qdf ;fnsf h+un kfOG5 . d'Vo u/]/ lhNnfsf] pRr kxf8L If]qdf ;Nnf, c:gf, jf]6wfO/f], u'/fF;,
clQ;, uf]a|];Nnf, afem, s6';, v;|', /Orsf ?vx? kfOG5g\ eg] jg:ktL / h8La'6Ldf l6d'/, ‰ofp,
lr/fOtf] cflb kfOG5g\ . lhNnfdf ePsf ;fd'bflos jgdf kfOg] d'Vo k|hflt tflnsf (=@ df pNn]v
ul/Psf] 5 .
tflnsf g+= (=@ ;fd'bflos jgdf kfO{g] d'Vo k|hflt
qm=; O=j=sf=sf] gfd cg'udg ul/Psf ;fd'bflos jg d'Vo k|hflt
! gf/fo0f 68 ;fn, ;Nnf, c:gf, jf]6wfO/f]
@ gf}d'n] 54 ;fn, ;Nnf, u'F/f;, plQ;, uf]a|];Nnf
# kugfy 21 ;fn, ;Nnf, afFem, v;|', s6';
$ 8fF8fk/fh'n 48 ;fn, ;Nnf, afFem, v;|', s6';
% afF;L 43 ;fn, ;Nnf, plQ;, s6';
^ b'Nn' 44 ;fn, ;Nnf, u'F/f;, afFem, plQ;
& nsfGb| 16 ;fn, ;Nnf, plQ;, /Or, afFem
* ltn]kf6f 21 ;fn, ;Nnf, u'F/f;, afFem, plQ;
hDdf 315
;|f]tM lhNnf jg sfof{no, b}n]v @)&!
(=# ;fd'bflos jg If]qkmn
jg ljsf; / ;+/If0fsf] nflu ljleGg * :yfgdf Onfsf jg sfof{no :yfkgf ul/ jg ;+/If0f jg ;+/If0f /
cg'udg ug]{ u/]sf] b]lvG5 . cg'udg ul/Psf #!% ;fd'bflos jgaf6 #^,^^% 3/w'/L nfeflGjt ePsf]
b]lvG5 . jg sfof{no cg';f/sf] If]qkmn / 3/w'/L tflnsf (=# df lbOPsf] 5 .
Tfflnsf g+= (=# ;fd'bflos jg If]qkmn
qm=; O{=j=sf=sf] gfd cg'udg ul/Psf ;fd'bflos jg 3/w'/L If]qkmn -x]S6/df_
! gf/fo0f 68 5,592 3,134.1
@ gf}d'n] 54 5,122 2,048.6
# kugfy 21 2,844 2,809.6
$ 8fF8fk/fh'n 48 4,545 5,265.9
51
qm=; O{=j=sf=sf] gfd cg'udg ul/Psf ;fd'bflos jg 3/w'/L If]qkmn -x]S6/df_
% afF;L 43 5,343 3,193.8
^ b'Nn' 44 6,915 2,999.5
& nsfGb| 16 3,271 2,071.9
* ltn]kf6f 21 3,024 2,373.7
hDdf 315 3,6656 23,897.5
;|f]t M lhNnf jg sfof{no, b}n]v @)&!
(=$ uflj; cg';f/ jgsf] If]qkmn
lhNnfdf ;j}eGbf a9L jg b'Nn'df If]qdf b]lvPsf] 5 o; uflj;df ;du| jgsf] &=@ k|ltzt If]qkmn
cf]u6]sf] 5 . To;}ul/ ;Nn]/Ln] % / ;fQnf uflj;n] $=@ k|ltzt If]qkmn cf]u6]sf] b]lvG5 . sfne}/a,
j]nkf6f / uf}/Ldf ;j}eGbf sd h+un /x]sf] b]lvG5 . s';fkfgL, tflnh}lz / lj;Nnf ul/ ltg uflj;df
;fd'bflos jg x:tfGt/0f ePsf] 5}g -tflnsf (=$_ .
tflnsf g+= (=$ uflj; cg';f/ jgsf] If]qkmn
O=j=sf=sf]
gfd uflj;
jgsf] s'n
If]qkmn x] k|ltzt x:tfGtl/t ;fd'bflos
jgsf] If]qkmn x] k|ltzt afFsL k|ltzt
gf/fo0f
gf=g=kf 2317.3 3.0 2131.6 2.7 185.77 0.2 a]nkf6f 280.35 0.4 268.8 0.3 11.56 0.0 nfFs'/L 1175.6 1.5 638.5 0.8 537.11 0.7 ejfgL 792.43 1.0 287.4 0.4 505.07 0.6
gf}d'n]
tf]nL 1325.7 1.7 764.6 1.0 561.05 0.7 gf}d'n] 486.36 0.6 227.6 0.3 258.8 0.3 sflnsf 1237.3 1.6 410.1 0.5 827.19 1.1 ;Nn]/L 3892.8 5.0 10.3 0.0 3882.43 5.0 afn'jf6f/ 2226.9 2.9 136.9 0.2 2090.03 2.7 åf/L 2603.2 3.3 319.3 0.4 2283.86 2.9 rf}/f7f 475.65 0.6 163.3 0.2 312.34 0.4
kugfy
kugfy 674.64 0.9 480.8 0.6 193.83 0.2 ?d 587.16 0.8 175.6 0.2 411.55 0.5 a8fe}/j 1008 1.3 532.2 0.7 475.83 0.6
ljGWojf;LgL 1406.6 1.8 626.6 0.8 780.03 1.0 s§L 2575.4 3.3 556.3 0.7 2019.1 2.6 hugfy 1445.9 1.9 18.8 0.0 1427.04 1.8 d]xntf]nL 1649.3 2.1 266.0 0.3 1383.31 1.8
afF;L
afF;L 421.47 0.5 357.6 0.5 63.88 0.1 e}/Lsflnsfy'd 951.49 1.2 479.0 0.6 472.54 0.6
s';fkfgL 2534.2 3.3 0.0 0.0 2534.51 3.3
sfF;LsfFw 1684.4 2.2 34.0 0.0 1650.43 2.1 /flgjg 1392.3 1.8 187.2 0.2 1205.1 1.6 /fjtsf]6 965.79 1.2 695.1 0.9 270.07 0.3 vl/u}/f 903.42 1.2 448.4 0.6 455.03 0.6 a8fvf]nf 381.78 0.5 312.2 0.4 69.6 0.1
nsfGb
nsfGb| 1425.8 1.8 484.3 0.6 941.53 1.2 ;fQnf 3300.6 4.2 510.0 0.7 2790.57 3.6 tf]lnh};L 2048.4 2.6 0.0 0.0 2048.36 2.6 nofl6ljGb|f;}gL 973.35 1.3 748.9 1.0 224.48 0.3 rfd'08f 1597.1 2.1 212.3 0.3 1384.78 1.8
52
O=j=sf=sf]
gfd uflj;
jgsf] s'n
If]qkmn x] k|ltzt x:tfGtl/t ;fd'bflos
jgsf] If]qkmn x] k|ltzt afFsL k|ltzt
hDj'sfFw 566.37 0.7 270.2 0.3 296.19 0.4 la;Nnf 1765.2 2.3 0.0 0.0 1765.21 2.3
b'Nn'
b'Nn" 5598.7 7.2 2396.2 3.1 3202.51 4.1 sfne}/a 223.02 0.3 184.8 0.2 38.22 0.0 uf}/L 279.72 0.4 78.7 0.1 201.01 0.3 dflnsf 948.35 1.2 144.2 0.2 804.17 1.0 udf}8L 712.36 0.9 330.2 0.4 382.12 0.5
ltn]kf6f
ltn]kf6f 1351.3 1.7 429.8 0.6 921.49 1.2 lkknsf]6 2536.6 3.3 268.6 0.3 2268.04 2.9 /fsds0ff{nL 840.98 1.1 255.0 0.3 585.99 0.8 l;+uf}8L 1905.8 2.5 811.1 1.0 1094.63 1.4 l;+uf;}g 3054.4 3.9 532.0 0.7 2522.33 3.2
8fF8fk/fh'n
nfnLsfF8f 2973 3.8 887.7 1.1 2085.32 2.7 cjnk/fh'n 2206.9 2.8 692.2 0.9 1514.72 1.9 uf]ugkfgL 2024.2 2.6 1279.7 1.6 745.18 1.0 ;]/L 673.47 0.9 195.0 0.3 478.48 0.6 j/fx 425.13 0.5 286.8 0.4 438.35 0.6 v8\sjf8f 1597.7 2.1 360.9 0.5 1236.82 1.6 lknf8L 1287.7 1.7 707.6 0.9 580.12 0.7 8fF8fk/fh'n 2014.7 2.6 769.8 1.0 1244.92 1.6
hDdf 77726 100.0 27363.8 30.1 54662.6 70.3 ;|f]t M lhNnf jg sfof{no, b}n]v @)&@
53
(=% e"–Ifo ;Defljt If]q
k8f8L lhNnf ePsfn] ubf{ jiff{ ofddf o; lhNnfdf klx/f]sf] hflvd a9L g} x'g] ub{5 . nfnLsfF8f,
dflnsf, vl/u}/f, d]xntf]nL, hugfy / ?d, b'Nn'sf ljleGg :yfgsf a:tL klx/f]af6 a9L k|efljt jf
hf]lvdo"Qm 5g\ -lhe";+sf, b}n]v @)&!_ .
gS;f (=! af9L klx/f] hfg] If]q
;|f]tM lhe";+sf, b}n]v @)&! / Google Earth 2015
54
kl/R5]b– !)
;+:yfut ;|f]t tyf Ifdtf
!)=! ljBdfg l:ylt
;+:yfut ljsf; Pj+ z';f;g :yfgLo zf;g ljleGg ;/f]sf/jfnf ;+:yfnfO{ Pp6f k2lt leq ;dfof]hg
ug]{ k|d'v k2lt xf] . :yfgLo:t/df uflj; tyf gu/kflnsfn] / lhNnf:t/df lhlj;n] ;+of]hg ul//x]sf]
x'G5 . :yfgLo zf;g klqmofdf ;/sf/L, u}/;/sf/L tyf lglh If]qsf] ;xeflutf x'g] ePsf]n] of]
;+of]hgsf/L e"ldsfn] ;|f]t kl/rfng, z';f;g, nlIft ju{sf] pTyfg tyf bLuf] ljsf; Joj:yfkgsf nflu
dxTjk"0f{ cy{ /fVb5 . olx kl/k|]Ifdf b}n]v lhNnfsf] ljBdfg gLltut Joj:yf tyf ;+:yfut ;+/rgfnfO{
cfufdL kfFr jif{df k|efjsf/L ?kdf ;+of]hg u/L :yfgLo ljsf; k2ltnfO{ ;+:yfut ug{sf] nflu of]
of]hgf k|:tfj ul/Psf] 5 .
:yfgLo :jfoQ zf;g P]g @)%% tyf lgodfjnL @)%^ sf] p2]Zo / ljs]Gb|Ls/0fsf] efjgf cg'?k
hgcfwfl/t ;Gt'lnt ljsf;sf] dfWodaf6 :yfgLo jfl;Gbfsf] ;dofg's'n kl/jt{g x'g] dfu cfk"lt{ ug{
:yfgLo lgsfo, lhNnfl:yt ljifout sfof{no tyf ;xo]fuL ;+:yfsf] ;+:yfut Ifdtfsf] ljsf; klg ;f]xL
cg'?k x'b} hfg' h?/L 5 . lgwf{l/t lhNnf ljsf;sf nIf k|fKt ug{ ;xeflutd"ns tl/sfn] lhNnfsf]
cfjlws tyf jflif{s of]hgf th'[{df, sfof{Gjog / cg'udg x'g cfjZos 5 . ;fdflhs If]qdf eO{/x]sf]
k|ult / lhNnf;Fu k|ToIf jf k/f]If ?kdf ;DalGwt tYofÍsnfO{ Jojl:yt tyf cBfjlws ug{ cfj:os 5
. ljsf; lgdf{0fdf ;+nUg lhNnfl:yt ;a} ;/f]sf/jfnf -;fdflhs ;+3 ;+:yf, gLlh tyf u};;_ kl/rfng
Pj+ ;dGjo ug{sf] nflu cfjZos hgzlQmsf] pTkfbg / ;+:yfut ljsf;df hf]8 lbg' h?/L b]lvG5 .
;+:yfut ljsf;sf nflu cfjZos gLlt, lgb{]zg / :yfgLo ;xof]uL ;+:yf -:yfgLo, /fli6«o tyf
cGt/fli6«o u};;_, ;lqmo gful/s ;dfh / :yfgLo ljsf;sf nflu Go"gtd ef}lts ;+/rgf b}n]v lhNnfdf
v8f eO{/x]sf] ;+:yfut ljsf;sf cfwf/ x'g . lognfO{ k"0f{ jgfpg Ifdtf ljsf; tyf la:tf/sf
sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbg' kg]{ x'G5 . xfn lhNnfdf pknAw ;+/rgfnfO lhNnf ljsf;sf] ;femf nIf /
p2]Zo xfl;n ug{ ;dGjofTds 9+un] kl/rfng ub{} glthfd"ns sfo{qmd ;~rfng ug{], k|efjsf/L
cg'udg tyf d"NofÍg ;+oGq v8f ug{] / ljBdfg k"jf{wf/sf] kl/rfngdf g]t[TjbfoL e"ldsf v]Ng ;Sg]
k|zf;lgs Ifdtfsf] ljsf; x'g' h?/L 5 . nfdf] ;dob]lv :yfgLo lgsfo hgk|ltlglw lalxg /x]sf] /
lhNnf ljsf;sf] nflu s]Gb|Lo ;/sf/L lgsfoaf6 bl/nf] k|ltj4tfsf] cefjdf b}n]v lhNnfsf] ljsf;n] rfx]
cg'?k ult lng ;s]sf] kfOb}g .
;ª\3Lo dfdnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno / ljsf; ;fem]bf/sf] cu|;/tfdf :yfgLo lgsfosf]
sfo{Ifdtf a[l4 tyf ;'zf;g k|j4{g ug{ LGCDP, SALG, Link/HELVETAS h:tf sfo{qmd lhNnfdf
;+rflnt 5g\ . Go"gtd zt{ sfo{ ;Dkfbg dfkg (MCPM) tyf sfo{ ;Dkfbgdf cfwfl/t zt{ (PBC) h:tf
:yfgLo lgsfosf] sfo{ ;Dkfbg Ifdtfsf] d"nofÍg ug]{ k|0ffnL nfu' ePsf] 5 . o:tf sfo{qmd / k|0ffnLaf6
:yfgLo lgsfosf] Ifdtf s]lx a[l4 ePtf klg lhNnf ljsf; k|lt cem} klg pQ/bfloTj / ckgTj sd
/x]sf] kfOG5 . ;xefuLtfd"ns of]hgf th'{dfsf] qmddf ljsf; lgdf{0f / ;|f]t kl/rfngdf al9/x]sf]
clgoldttfnfO{ /f]Sg lhNnfsf] ;'zf;gnfO{ cleofgs} ?kdf ;'b[9 u/fpg' kg]{ cfj:ostf JoQm ePsf] 5 .
;'zf;gnfO{ ;'b[9 ub}{ ;xeflutfd"ns :yfgLo ljsf;sf k|lqmofnfO{ ;+:yfut ug{ / lhNnfsf] ;fdflhs
cfly{s ljsf;sf k|of;nfO{ kl/0ffdd'vL Pj+ bLuf] jgfpg lhNnf ljsf;sf ;j} ;/f]sf/jfnfnfO{ ljsf;
k|lqmofsf ljleGg txdf ;+nUg u/fO{ ltgdf ljZjf; hufpg] sfo{ lhNnfdf ;~rfng ug{' kg]{ cfjZostf
5 .
55
!)=@ lhNnfsf] ;+:yfut Ifdtf ljsf; ljZn]if0f
o; lhNnfdf b'O gkf / $( uflj; / !# j6f ljifout sfof{no /x]sf 5g\ To; jfx]s ;'/Iff lgsfo tkm{
g]kfnL ;]gf / g]kfn k|x/L klg /x]sf 5g\ . To;sf ;fy;fy} ljsf; ;fem]bf/ ;+3 ;:yf, :yfgLo u}/
;/sf/L ;+:yf / gful/s ;dfhsf] pkl:ylt /x]sf] 5 . z';f;gsf] If]qdf sfd ug]{ lqmoflzn gful/s
;dfhsf ;+:yf ^% j6f 5g\ . lhNnfdf btf{ x'g cfpg] u'gf;f] dWo] @% k|ltzt u'gf;f]sf dfq ;Daf]wg
x'g] u/]sf] b]lvG5 . jflif{s sl/a @)) j6f a}7s lhlj;sf] ;dGjodf x'g] u/]sf] 5 .
Ifdtf ljsf; tkm{ lhNnfdf sfo{/t uflj; ;lrjn] Ifdtf clea[l4 tflnd ;j}n] k|fKt u/]sf 5g\ . lhlj;
tyf uflj;df ul/ :yfgLo lgsfosf] cfGtl/s ;|f]t kl/rfng tyf /fhZj k|zf;g ;DaGwL tflnd k|fKt
ug]{ sd{rf/L % hgfdfq b]lvG5 . cfˆg} j]e;fO8 vf]ln cBfjlws ug]{ lgsfo & j6f 5g\ . To;}ul/
sDKo'6/df clen]v /flv ;"rgf Jojl:yt ug]{ sfo{ ;j} s'g}klg uflj;df ;'? ePsf] 5}g . $( j6f
uflj;df @* j6f uflj;n] dfq cfˆgf] cfjlws of]hgf lgdf{0f ul/ sfof{Gjog u/]sf] b]lvG5 . lhNnfdf
/x]sf !$ j6f ljifout lgsfo dWo] !! j6fsf] cfˆg} sfof{no ejg /x]sf] 5 .
lhlj;n] ug]{ ljsf; lgdf{0fsf cfof]hgfsf] &% k|ltzt sfd tf]lsPsf] ;dodf g} ;DkGg x'g] u/]sf] kfOG5
. lgoldt ;fj{hlgs ;'g'jfO{ ul/ cfˆgf] k|lta4tf sfof{Gjog ug]{ uflj; !) j6f dfq 5g \ . sl/a ^%
k|ltzt ;]jfu|fxLdfq ;/sf/L lgsfoaf6 k|bfg ul/Psf] ;]jfaf6 ;Gt'i7 x'g ;s]sf b]lvG5 . Onfsfaf6
l;kmfl/; ePsf $) k|ltzt of]hgf dfq jflif{s of]hgfdf kg]{ u/]sf] b]lvG5 . lhNnfsf ;j} ;/sf/L
lgsfodf gful/s j8fkq /fv]sf] b]lvb}g .
!)=@=! lhNnf ljsf; ;ldltsf] cfly{s ;|f]t tyf cfo
lhNnf ljsf; ;ldltsf] jflif{s cfGtl/s cfo ?= @&,(!,))) b]lvG5 . To;}ul/ cfGtl/s cfo a[l4b/
jflif{s !% k|ltzt /x]sf] 5 .
!)=# ;"rgf tyf clen]v s]Gb| Joj:yfkg
lhNnfsf] j:t'l:ylt ljin]if0fsf] nflu ;"rgf clt dxTjk'0f{ s'/f x'g cfpF5 / To;}sf] cfwf/df lglt lgdf{0f
tyf of]hgf jgg] ub{5 . lhNnf ljsf; ;ldltdf lhNnfsf x/]s If]qsf] ;"rgf tyf tYofÍ Jojl:yt ug{sf]
nflu ;"rgf zfvf klg :yfkgf ePsf] 5 . ljifout sfof{noaf6 lgoldt ?kdf oyfy{ ljj/0f k|fKt gx'g]
sf/0fn] ubf{ ;"rgf zfvf Jojl:yt x'g ;]s]sf] 5}g . o;nfO{ ;|f]t / ;fwgsf] Joj:yf ul/ Jojl:yt ug{
h?/L b]lvG5 .
!)=$ :yfgLo lgsfosf] Go'gtd ;t{ / sfo{;Dkfbg l:ylt
b}n]v lhNnfdf @ gu/kflnsf / $( uflj; /x]sf 5g\ . lhlj;sf] Go'gtd ;t{ / sfo{;Dkfbg d"nofÍg
c+s && /x]sf] 5 . Go'gtd sfo{;Dkfbgdf $! uflj; plQ0f{ ePsf 5g\ eg] * j6f uflj; cg'lQ0f{ ePsf]
b]lvG5 -lhlj; b}n]v, cfj @)&!÷&@_ .
!)=% cGt/ lhNnf ;DaGw
b}n]v lhNnfsf] k"j{df hfh/sf]6, pQ/df sflnsf]6, klZrddf c5fd / blIf0fdf ;'v]{t lhNnf cjl:yt 5 .
b}n]vn] oL lhNnf;Fu k|ToIf / k/f]If ?kdf ;DaGw /fVg] ub{5 . ;du|df g]kfnL kl/:ylt h:t} b}n]v
lhNnfsf] klg blIf0flt/sf] lhNnf;Fusf] ;Djgw cGo lhNnf eGbf afSnf] b]lvG5 . ;'v]{t dWolZrdf~rn
ljsf; If]qsf] ;b/d'sfd ;d]t ePsf]n] If]qLo sfof{no ;'v]{tdf 5g\ . b}n]v lhNnfn] ;'v]{t;Fu k|zf;lgs,
Jofkf/, lzIff / ;fdflhs sfdsf] nflu klg ;Djgw /fVg] ub{5 . afFs] lhNnf b}n]v lhNnf;Fu ef}uflns
?kdf t hf]l8Psf] lhNnf 5}g t/ b}n]v lhNnfsf] ;Dk"0f{ Jofkf/ afFs]sf] g]kfnu~hdf cfwfl/t 5 . oL b'O{
lhNnf lar Jokf/sf] cnfjf lzIff / ;fdflhs ;DaGw ;d]t 5 -lrq #=! x]g'{xf];_ .
56
lrq !)=! b}n]v lhNnfsf] l5d]sL lhNnf;+usf] ;DaGw
;8s oftfoftsf] ljsf; ;+u} b}n]vsf k"j{ klZrd / pQ/L If]qdf /x]sf l5d]sL lhNnf;+usf] ;DaGwdf
a[l4 x'g yfn]sf] 5 . ko{6sLo, ;fdflhs, wfld{s, /fhgLlts / Jofkfl/s If]q b}n]vn] l5d]sL lhNnf;+u
/fVg] ;DaGwsf If]q x'g .
b}n]v
sflnsf]6
Jofkfl/s
ko{6sLo
;fdflhs
wfld{s
afFs]
Jofkfl/s
;fdflhs
z}lIfs
k|zf;lgs
c5fd
ko{6sLo
;fdflhs
wfld{s
/fhlglts
k
hfh/sf]6
Jofkfl/s
ko{6sLo
;fdflhs
/fhlglts
;'v]{t
k|zf;lgs
z}lIfs
;fdflhs
/fhlglts
Jofkfl/s
h'Dnf
Jofkfl/s
ko{6sLo
;fdflhs
wfld{s
57
kl/R5]b – !!
lhNnf ljsf;sf ;d:of, r'gf}tL, cj;/ tyf ;Defjgf
b}n]v lhNnfsf] j:t'l:ylt÷kfZj{lrq ljZn]if0faf6 ljsf;sf sltko gLltut tyf j:t'ut ;Defjgf tyf
cj;/ b]lvPsf 5g\ . To:t} lhNnf ljsf;sf sltko ;d:of tyf r'gf}tL klg b]lvPsf 5g\ .
!!=! lhNnf ljsf;sf ;Defjgf
• lhNnf leq k]6«f]lnod kbfy{, sfO{g]l6s -ax'd"no 9'+uf_, kmnfd, tfdf, ca|v, :n]6, 6'df{lng h:tf
ax'd"no vlgh kbfy{ /xg'
• t/sf/L, kmnkm"n, d;nf / vfBfGg afnL pTkfbg ug{ pko'Qm hnjfo' tyf e"–jgf]6 /x]sf]
• sfuhsf] k|zf]wg tyf pTkfbgsf nflu k|z:t sRrf kbfy{ pknAw x'g'
• lhNnfsf] n]sfnL If]qdf e]8fkfng k|z:t x'g] / /fl8kfvL a'Gg] sfd e}/xg'
• jg If]q k|z:t -sl/a %@ k|ltzt_ x'g'
• dWo kxf8L tyf s0ff{nL /fhdfu{ b}n]v e"ld eP/ hfg'
• lhNnfsf] clwsf+z uflj;df :yfgLo ;8ssf] ;~hfn lgdf{0f x'g'
• lhNnf tyf Onfsf:t/Lo clwsf+z ;/sf/L sfof{nosf ejg Jojl:yt /x]sf]
• ;/d, x'8\s], u/f{, df?gL, nx/] k}+r/L, nfv] gfr nufotsf ;f+:s[lts k/Dk/f sfod /x]sf]
• s[lif ;d"x, cfdf ;d'x, dlxnf, blnt, n3'pBdL, hghftL, afnjflnsf, ;fd'bflos jg ;d"x tyf
ckfË ;d'xsf] lhNnf:t/Lo ;~hfn :yfkgf x'g'
• lhNnfdf a}+lsª tyf ;xsf/L ;]jf a[l4 x'g'
• h'Qf, cfw'lgs u/uxgf, l;sdL{, v's'/L, /fl8kfvL, lzNksf/, d'tL{sf/, b'gf6k/L, 9fsf, bfndf]7,
sk8f, j]nh';, l;:gf] kfp8/, d;nf, kmlg{r/, :yfgLo vfgkfg tof/ ug]{ k|fljlws hgzlQm a9\g'
• cf}wf]lus ljsf;sf] k"jf{wf/sf] ?kdf n3' tyf 7"nf hnljB't cfof]hgf ;~rfngdf /x]sf]
• afF; lgufnf] k|z:t x'g'sf ;fy} o;af6 jGg] j:t'sf] pTkfbgdf a[l4 x'g'
• n3', 3/]n' tyf demf}nf pBf]usf] ;+Vof lhNnfdf a[l4 x'g'
k~rsf]zL lty{:yn - >L:yfg, gfeL:yfg, w'n]Zj/, kfb'sf / tNnf] 8'+u]Zj/_ dflyNnf] 8'+u]Zj/,
sf]tu9L, k~rb]jn, bh{gf} d'u|fx, 9'+u]wf/f gfpnf -s'jf_, aL/ vDaf, lslt{vDaf, bh{gf} lznfn]v /
d7 dlGb/ nufot l;Ssf, g]kfnL efiffsf] klxnf] l;nfn]v tyf tfd|kq ko{6g ljsf;sf] cfwf/sf
?kdf /xg'
!!=@ lhNnf ljsf;sf cj;/
s0ff{nL /fhdfu{ / dWo kxf8L nf]sdfu{ b}n]v lhNnfsf] clwsf+z e"–efu ;d]6/] ag]sf]
s0ff{nL hf]8\g] ;xfos /fddfu{ -;'v]{t b}n]v dfGdf_ lgdf{0fflwg /x]sf]
dflyNnf] s0ff{nL kl/of]hgf b}n]v e"lddf ;~rfng eO{/x]sf]
hn;Dkbfsf] pkof]udf nufgL stf{sf] cle?lr a9\g'
ko{6g ljsf;df cle?lr a9]sf] 5
s[lifhGo pkhsf] pTkfbg k|zf]wg / ahf/ lj:tf/sf] cle?lr a9]sf]
ljlQo ;+:yf / lglh a}+sx?sf] lj:tf/ xg'
g]kfnL xft]sfuhsf] dfu a9\g' / pko'Qm d"No ;d]t kfpg'
nlIft au{sf] ljsf;df ;/f]sf/jfnf ;sf/fTds x'g'
:yfgLo ljsf;sf] nflu s]Gb|Lo ah]6df qmdz a[l4 x'g'
58
11.3 lhNnf ljsf;sf ;d:of tyf r'gf}tL
• j]/f]huf/L tyf o'jf knfogdf a[l4
• cf}wf]lus ljsf;sf] nflu ljB'tsf] cefj
• pTkfbgd"ns hUufsf] sdL x'g', df6f]sf] k}t[s u'0f /fd|f] gx'g'
• s[lif k]zfsf] cfw'lgsLs/0f gx'g, s[lif k]zf ;Ddflgt x'g g;Sg'
• l;FrfO ;'ljwf sdL x'g'n] s[lif pTkfbg / pTkfbsTjdf sdL
• /f;folgs dn tyf ljifflbsf] clws k|of]u x'g'
• :jf:Yo ;]jf ckof{Kt x'g'sf] ;fy} u'0f:/Lo jgg g;Sg'
• cfwf/e"t ;'/lIft vfg]kfgLsf] pknAwtfdf sdL
• a]nf a]nfdf lhNnf leq ;?jf /f]usf] dfxfdf/L km}ng'
• 3/]n' lx+;f, ;fdflhs s';:sf/ tyf hftLo lje]b sfod /xg'
• uflj; :t/df bIf hgzlQm -:jf:Yo sdL{ nufot cGo k|fljlws_, cfw'lgs k|ljlwsf] sdL,
• ;j} If]qdf afx|} dlxgf oftfoftsf] ;'ljwf gx'g'
• ef}lts k"jf{wf/ u'0f:t/Lo gx'g'
• cJojl:yt ?kdf a:tL lj:tf/ tyf ;x/Ls/0f x'g'
• jg ljgf;, cfunfuL, rf]/L lgsf;Ldf a[l4 eO{ afl9, klx/f]sf] k|sf]k a9\g'
• ljleGg If]qdf hnjfo' kl/jt{gsf] c;/ b]vf kg'{
• k|fljlws / Joj;flos lzIffnosf] :t/f]Gglt gx'g'
• ;]jf / ;'ljwf k|fKt ug]{ k|lqmofjf/] ;j{;fwf/0fdf 1fg gx'g'
• lglt, lgod, lgb]{lzsf / th'{df ePsf of]hgfsf] sfof{Gjogdf sdhf]/ x'g'
• ljsf; lgdf{0fdf kf/blz{tf / pQ/bflotfsf] sdL x'g'
• ljsf; lgdf{0fdf /fhgLlts cl:y/tf / x:tIf]k x'g'
• of]hgf lgdf{0fdf ljkGg ju{sf] cy{k"0f{ ;xeflutf sdL x'g'
• ;dod} jh]6sf] lgsfzf eO vr{ x'g g;Sg'
• cfof]hgfdf :yfgLo ckgTjsf] ljsf;df sdL x'g'
• uflj;sf cfˆgf] ejg gx'bf ;]jf k|jfx k|efjsf/L gx'g'
• /fhlglts cl:y/tfsf] c;/ lhNnf leq ;d]t b]vf kg{ yfNg'
59
;Gbe{ ;fdu|L
lhNnf ljsf; ;ldlt, lhNnf j:t'ut ljj/0f b}n]v, @)^# .
lhNnf ljsf; ;ldlt -@)%(_ cfjlws lhNnf lhNnf ljsf; of]hgf b}n]v, @)^# .
lhNnf ko{6g ljsf; k"jf{wf/ ;ldlt, ko{6g ljsf; of]hgf b}n]v, @)&)–@)&%
lhNnf lzIff sfof{no, b}n]v z}lIfs ;+ufnf], @)&) .
lhlj;, b}n]v jflif{s lhNnf ljsf; of]hgf, @)&@÷&# .
df6f] Joj:yfkg lgb]{zgfno, b}n]v lhNnfsf] df6f]sf] pj{/fzlQm gS;f .
lhlj;, b}n]v lhNnf ljsf; of]hgf, @)&!÷&@ .
lhNnf s[lif ljsf; sfof{no, jflif{s s[lif ljsf; sfo{qmd tyf tYofÍ Ps emns, @)&)÷&! b}n]v .
/fli6«o of]hgf cfof]u, @)^!, ul/aL cg'udg tyf ljZn]if0f k|0ffnL @)^!, sf7df8f}+ .
/fli6«o of]hgf cfof]u, @)&), t]x|f} of]hgf, @)&)÷&!–@)&@÷&#_ sf7df8f}+ .
g]kfndf ul/aLsf] n3'If]q cg'dfg @)^*, -;+lIfKt glthf_, s]Gb|Lo tYofÍ ljefu @)&) cfiff9 .
PROSED (Premissinle Research Of Social Economic Development), g]kfn ;/sf/sf
gLltx? @)^*, sf7df8f}+ . UNDP (United Nation Development Programme), 2014. Human Development Report
2014. Nepal.
UNDP (United Nation Development Programme).2013. Nepal Millennium Development
Goals Progress Report 2013.
Statistical Pocket Book Nepal, 2002 Centrl Bureau of Statistics, Kathmandu
National Population and Housing census, 2011 National Report, Kathmandu
60
cg';"rL
61
cg';"rL !M uflj; cg';f/ hg;+Vof
qm=;+ uf=lj=; 3/w'/L hg;+Vof
k'?if dlxnf hDdf
1 cjnk/fh'n 766 2,039 2,174 4,213
2 a8fe}/a 519 1,412 1,583 2,995
3 a8fvf]nf 588 1,249 1,526 2,775
4 Affn'jf6f/ 602 1,736 1,788 3,524
5 af;L 785 1,813 2,192 4,005
6 a/fx 719 1,883 1,980 3,863
7 a]nkf6f 570 1,303 1,418 2,721
8 ejfgL 393 1,079 1,118 2,197
9 ljGwjfl;gL 577 1,343 1,602 2,945
10 lj;Nnf 1,195 3,298 3,409 6,707
11 Rffd'08f 2,064 5,889 5,894 11,783
12 rf}/f7f 526 1,316 1,553 2,869
13 8fF8fk/fh'n 1,001 2,352 2,757 5,109
14 b'Nn' gu/kflnsf 5861 14819 15638 30457
15 udf}8L 668 1,452 1,751 3,203
16 uf}/L 545 1,177 1,458 2,635
17 uf]ugkfgL 657 1,543 1,677 3,220
18 hugfy 504 1,362 1,441 2,803
19 hDa'sfFw 1,195 3,308 3,416 6,724
20 sfne}/a 879 2,054 2,282 4,336
21 sflnsf 416 1,211 1,249 2,460
22 sflzsfFw 809 2,608 2,589 5,197
23 s§L 919 2,546 2,707 5,253
24 v8\saf8f 987 2,385 2,654 5,039
25 vl/u}/f 826 1,729 2,249 3,978
26 s';fkfgL 968 2,594 2,523 5,117
27 ns]Gb| 1,049 2,966 2,928 5,894
28 nfFs'/L 707 1,859 1,981 3,840
29 nflnsfFw 770 2,331 2,322 4,653
30 nFofl6 laGb|f;}gL 1,375 3,863 3,779 7,642
31 e}/L sflnsfy'd 1,054 2,916 2,976 5,892
32 dflnsf 1,061 2,637 2,927 5,564
33 d]xNftf]nL 459 1,232 1,354 2,586
34 gf/fo0f gu/kflnsf 4678 9866 11244 21110
35 gf}d'n] 334 852 928 1,780
36 4f/L 478 1,370 1,311 2,681
37 kugfy 505 1,279 1,418 2,697
38 lknf8L 504 1,552 1,563 3,115
39 lkknsf]6 544 1,584 1,629 3,213
40 /fsd s0ff{nL 556 1,344 1,470 2,814
41 /fgLjg 747 2,065 2,368 4,433
42 /fjtsf]6 1,045 2,498 2,745 5,243
43 ?d 453 1,165 1,279 2,444
62
qm=;+ uf=lj=; 3/w'/L hg;+Vof
k'?if dlxnf hDdf
44 ;Nn]/L 689 1,898 2,110 4,008
45 ;fQnf 895 2,405 2,460 4,865
46 ;]/L 459 981 1,162 2,143
47 l;uf}8L 1,104 2,987 3,045 6,032
48 l;+xf;}g 1,193 3,311 3,398 6,709
49 ltn]kf6f 971 2,853 2,741 5,594
50 tf]nL 663 1,662 1,818 3,480
51 tf]lnh}lz 1,083 3,125 3,170 6,295 ;+:yfut
;+:yfut
4 889 26 915 hDdf
hDdf
48,919 126,990 134,780 261,770 ;|f]tM /fli6«o hgu0fgf @)^*, s]tlj
63
cg';"rL @M uflj;:t/Lo hfltut ljj/0f
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
1 cjnk/fh'n
1.1 ;j} hflt 4213 2039 2174
1.2 If]qL 2365 1129 1236
1.3 a|fDx0f -kxf8_ 216 100 116
1.4 du/ 386 199 187
1.5 sfdL 518 255 263
1.6 u'?Ë 57 23 34
1.7 bdfO{ 348 176 172
1.8 7s'/L 298 145 153
1.9 cGo 25 12 13
2 a8fe}/j
2.1 ;j} hflt 2995 1412 1583
2.2 If]qL 1575 730 845
2.3 sfdL 1059 515 544
2.4 bdfO{ 111 52 59
2.5 7s'/L 229 103 126
2.6 cGo 21 12 9
3 a8fvf]nf
3.1 ;j} hflt 2775 1249 1526
3.2 If]qL 1042 462 580
3.3 a|fDx0f -kxf8_ 22 9 13
3.4 du/ 662 303 359
3.5 sfdL 468 209 259
3.6 u'?Ë 285 124 161
3.7 bdfO{ 125 57 68
3.8 7s'/L 33 19 14
3.9 afbL 128 61 67
3.10 cGo 10 5 5
4 afn'jf6f/
4.1 ;j} hflt 3524 1736 1788
4.2 If]qL 748 347 401
4.3 a|fDx0f -kxf8_ 180 85 95
4.4 du/ 1120 564 556
4.5 sfdL 452 218 234
4.6 bdfO{ 91 42 49
4.7 7s'/L 735 375 360
4.8 ;fsL{ 37 19 18
4.9 ;Gof;L÷bzgfdL 134 70 64
4.10 afbL 19 11 8
4.11 cGo 8 5 3
5 afF;L
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
5.1 ;j} hflt 4005 1813 2192
5.2 If]qL 1641 771 870
5.3 a|fDx0f -kxf8_ 524 236 288
5.4 du/ 99 47 52
5.5 sfdL 470 209 261
5.6 u'?Ë 102 41 61
5.7 bdfO{ 133 58 75
5.8 7s'/L 504 218 286
5.9 ;fsL{ 290 132 158
5.10 afbL 18 7 11
5.11 cGo 12 5 7
5.12 cGo blnt 212 89 123
6 a/fxf
6.1 ;j} hflt 3863 1883 1980
6.2 If]qL 1715 826 889
6.3 a|fDx0f -kxf8_ 17 8 9
6.4 du/ 160 78 82
6.5 sfdL 409 207 202
6.6 u'?Ë 471 238 233
6.7 bdfO{ 61 25 36
6.8 7s'/L 986 479 507
6.9 cGo 22 12 10
6.10 blnt cGo 22 10 12
7 a]nkf6f
7.1 ;j} hflt 2721 1303 1418
7.2 If]qL 1010 463 547
7.3 a|fDx0f -kxf8_ 109 58 51
7.4 du/ 788 382 406
7.5 d';ndfg 40 18 22
7.6 sfdL 531 264 267
7.7 /fO{ 20 10 10
7.8 u'?Ë 19 11 8
7.9 bdfO{ 80 36 44
7.10 7s'/L 21 11 10
7.11 ;fsL{ 53 24 29
7.12 afbL 13 6 7
7.13 cGo 37 20 17
8 ejfgL
8.1 ;j} hflt 2197 1079 1118
8.2 If]qL 1418 701 717
8.3 a|fDx0f -kxf8_ 132 64 68
8.4 sfdL 226 110 116
8.5 u'?Ë 94 45 49
8.6 bdfO{ 73 35 38
8.7 7s'/L 79 37 42
64
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
8.8 ;fsL{ 168 85 83
8.9 cGo 7 2 5
9 laGWofafl;gL
9.1 ;j} hflt 2945 1343 1602
9.2 If]qL 892 408 484
9.3 a|fDx0f -kxf8_ 157 70 87
9.4 du/ 296 137 159
9.5 sfdL 856 398 458
9.6 u'?Ë 13 6 7
9.7 bdfO{ 124 55 69
9.8 7s'/L 475 203 272
9.9 ;fsL{ 72 36 36
9.10 ;Gof;L÷bzgfdL 41 22 19
9.11 cGo 19 8 11
10 la;Nnf
10.1 ;j} hflt 6707 3298 3409
10.2 If]qL 2170 1062 1108
10.3 a|fDx0f -kxf8_ 346 175 171
10.4 du/ 562 278 284
10.5 sfdL 1476 722 754
10.6 bdfO{ 257 123 134
10.7 7s'/L 1895 938 957
10.8 cGo 1 0 1
11 rfd'G8f
11.1 ;j} hflt 11783 5889 5894
11.2 If]qL 1493 728 765
11.3 a|fDx0f -kxf8_ 1878 936 942
11.4 du/ 1198 582 616
11.5 tfdfª 273 144 129
11.6 sfdL 2919 1480 1439
11.7 u'?Ë 74 40 34
11.8 bdfO{ 371 183 188
11.9 7s'/L 3426 1727 1699
11.10 ;fsL{ 109 52 57
11.11 afbL 28 11 17
11.12 cGo 14 6 8
12 rf}/f7f
12.1 ;j} hflt 2869 1316 1553
12.2 If]qL 145 67 78
12.3 a|fDx0f -kxf8_ 300 134 166
12.4 du/ 736 323 413
12.5 sfdL 585 292 293
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
12.6 bdfO{ 225 103 122
12.7 7s'/L 830 373 457
12.8 ;fsL{ 45 22 23
12.9 cGo 3 2 1
13 8fF8fk/fh'n
13.1 ;j} hflt 5109 2352 2757
13.2 If]qL 1308 619 689
13.3 a|fDx0f -kxf8_ 750 356 394
13.4 du/ 1019 476 543
13.5 d';ndfg 12 5 7
13.6 sfdL 669 293 376
13.7 u'?Ë 117 55 62
13.8 bdfO{ 205 101 104
13.9 7s'/L 788 343 445
13.10 ;fsL{ 178 73 105
13.11 ufO{g] 41 23 18
13.12 cGo 22 8 14
14 b'Nn' gkf
14.1 ;j} hflt 30457 14819 15638
14.2 If]qL 13954 6802 7152
14.3 a|fDx0f -kxf8_ 4099 2001 2098
14.4 sfdL 5626 2766 2860
14.5 bdfO{ 1544 733 811
14.6 7s'/L 1469 700 769
14.7 ;fsL{ 2068 990 1078
14.8 ;Gof;L÷bzgfdL 1030 494 536
14.9 du/ 79 40 39
14.10 g]jf/ 49 22 621
14.11 d';ndfg 291 148 143
14.12 afbL 95 45 50
14.13 s'dfn 40 22 18
14.14 blnt cGo 17 8 90
14.15 cGo 74 35 192
15 udf}8L
15.1 ;j} hflt 3203 1452 1751
15.2 If]qL 1116 509 607
15.3 a|fDx0f -kxf8_ 23 11 12
15.4 sfdL 525 239 286
15.5 u'?Ë 62 26 36
15.6 bdfO{ 82 39 43
15.7 7s'/L 592 287 305
15.8 ;fsL{ 101 44 57
65
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
15.9 ;Gof;L÷bzgfdL 691 295 396
15.10 afbL 11 2 9
16 uf}/L
16.1 ;j} hflt 2635 1177 1458
16.2 If]qL 937 453 484
16.3 a|fDx0f -kxf8_ 477 208 269
16.4 du/ 18 8 10
16.5 sfdL 250 109 141
16.6 bdfO{ 140 59 81
16.7 7s'/L 56 28 28
16.8 ;fsL{ 726 300 426
16.9 ;Gof;L÷bzgfdL 19 8 11
16.10 cGo 12 4 8
17 uf]ugkfgL
17.1 ;j} hflt 3220 1543 1677
17.2 If]qL 688 329 359
17.3 a|fDx0f -kxf8_ 45 16 29
17.4 du/ 487 231 256
17.5 sfdL 848 414 434
17.6 bdfO{ 107 49 58
17.7 7s'/L 794 390 404
17.8 ;fsL{ 12 4 8
17.9 ;Gof;L÷bzgfdL 168 79 89
17.10 afbL 64 31 33
17.11 cGo 7 0 7
18 hugfy
18.1 ;j} hflt 2803 1362 1441
18.2 If]qL 1302 626 676
18.3 a|fDx0f -kxf8_ 244 105 139
18.4 sfdL 722 368 354
18.5 bdfO{ 136 70 66
18.6 7s'/L 373 176 197
18.7 ;fsL{ 18 10 8
18.8 cGo 8 7 1
19 hDd'sfFw
19.1 ;j} hflt 6724 3308 3416
19.2 If]qL 2086 1021 1065
19.3 a|fDx0f -kxf8_ 1414 703 711
19.4 sfdL 1376 676 700
19.5 bdfO{ 636 330 306
19.6 7s'/L 1064 504 560
19.7 ;Gof;L÷bzgfdL 117 58 59
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
19.8 nf]xf/ 18 10 8
19.9 afbL 11 5 6
19.10 cGo 2 1 1
20 sfne}/j
20.1 ;j} hflt 4336 2054 2282
20.2 If]qL 2456 1170 1286
20.3 a|fDx0f -kxf8_ 91 42 49
20.4 du/ 378 179 199
20.5 sfdL 784 365 419
20.6 u'?Ë 95 43 52
20.7 bdfO{ 98 45 53
20.8 7s'/L 159 69 90
20.9 ;fsL{ 192 97 95
20.10 Majhi 71 38 33
20.11 cGo 12 6 6
21 sflnsf
21.1 ;j} hflt 2460 1211 1249
21.2 If]qL 469 230 239
21.3 a|fDx0f -kxf8_ 29 12 17
21.4 du/ 1616 802 814
21.5 sfdL 74 33 41
21.6 u'?Ë 61 32 29
21.7 bdfO{ 80 33 47
21.8 ;Gof;L÷bzgfdL 131 69 62
22 sfl;sfFw
22.1 ;j} hflt 5197 2608 2589
22.2 If]qL 273 141 132
22.3 a|fDx0f -kxf8_ 266 136 130
22.4 du/ 1359 707 652
22.5 sfdL 1050 514 536
22.6 bdfO{ 100 56 44
22.7 7s'/L 1461 705 756
22.8 ;fsL{ 173 92 81
22.9 ;Gof;L÷bzgfdL 464 233 231
22.10 afbL 12 5 7
22.11 cGo 14 7 7
22.12 blnt cGo 25 12 13
23 s§L
23.1 ;j} hflt 5253 2546 2707
23.2 If]qL 1606 773 833
23.3 a|fDx0f -kxf8_ 356 164 192
23.4 du/ 367 186 181
23.5 sfdL 1290 656 634
66
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
23.6 bdfO{ 246 130 116
23.7 7s'/L 1294 586 708
23.8 ;fsL{ 66 35 31
23.9 afbL 25 16 9
23.10 cGo 3 0 3
24 v8sfaf8f
24.1 ;j} hflt 5039 2385 2654
24.2 If]qL 1993 969 1024
24.3 a|fDx0f -kxf8_ 296 138 158
24.4 du/ 482 246 236
24.5 sfdL 1370 625 745
24.6 bdfO{ 631 273 358
24.7 7s'/L 224 112 112
24.8 ;fsL{ 16 9 7
24.9 cGo 27 13 14
25 v/Lu}/f
25.1 ;j} hflt 3978 1729 2249
25.2 If]qL 1232 531 701
25.3 a|fDx0f -kxf8_ 449 198 251
25.4 du/ 584 271 313
25.5 sfdL 429 180 249
25.6 u'?Ë 200 94 106
25.7 bdfO{ 181 75 106
25.8 7s'/L 480 220 260
25.9 ;fsL{ 392 151 241
25.10 ;Gof;L÷bzgfdL 13 4 9
25.11 df/jf8L 11 3 8
25.12 cGo 7 2 5
26 s';fkfgL
26.1 ;j} hflt 5117 2594 2523
26.2 If]qL 552 260 292
26.3 a|fDx0f -kxf8_ 2019 1023 996
26.4 du/ 936 473 463
26.5 sfdL 484 248 236
26.6 u'?Ë 472 250 222
26.7 bdfO{ 193 102 91
26.8 7s'/L 112 59 53
26.9 ;fsL{ 175 84 91
26.10 ;Gof;L÷bzgfdL 149 78 71
26.11 afbL 13 10 3
26.12 cGo 12 7 5
27 nsfGb|f
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
27.1 ;j} hflt 5894 2966 2928
27.2 If]qL 2042 1035 1007
27.3 a|fDx0f -kxf8_ 220 117 103
27.4 du/ 214 94 120
27.5 sfdL 1789 922 867
27.6 bdfO{ 224 119 105
27.7 7s'/L 1392 674 718
27.8 cGo 13 5 8
28 nfs'/L
28.1 ;j} hflt 3840 1859 1981
28.2 If]qL 1786 845 941
28.3 a|fDx0f -kxf8_ 72 40 32
28.4 du/ 338 176 162
28.5 sfdL 706 342 364
28.6 u'?Ë 370 192 178
28.7 bdfO{ 178 72 106
28.8 7s'/L 79 39 40
28.9 ;fsL{ 210 101 109
28.10 ;Gof;L÷bzgfdL 70 35 35
28.11 a/fO{ 20 12 8
28.12 cGo 11 5 6
29 nfnLsfF8f
29.1 ;j} hflt 4653 2331 2322
29.2 If]qL 3919 1960 1959
29.3 du/ 299 154 145
29.4 sfdL 225 114 111
29.5 bdfO{ 189 94 95
29.6 cGo 21 9 12
30 Nof6LlaGb|z}gL
30.1 ;j} hflt 7642 3863 3779
30.2 If]qL 1626 824 802
30.3 a|fDx0f -kxf8_ 2036 1027 1009
30.4 sfdL 1064 538 526
30.5 bdfO{ 617 307 310
30.6 7s'/L 1787 906 881
30.7 ;fsL{ 444 229 215
30.8 ;Gof;L÷bzgfdL 34 17 17
30.9 afbL 22 9 13
30.10 cGo 12 6 6
31 e}/Lsflnsfy'd
31.1 ;j} hflt 5892 2916 2976
31.2 If]qL 1321 642 679
67
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
31.3 a|fDx0f -kxf8_ 1679 835 844
31.4 du/ 104 52 52
31.5 sfdL 1117 542 575
31.6 bdfO{ 334 187 147
31.7 7s'/L 1198 586 612
31.8 ;Gof;L÷bzgfdL 86 46 40
31.9 afbL 50 25 25
31.10 cGo 3 1 2
32 dflnsf
32.1 ;j} hflt 5564 2637 2927
32.2 If]qL 1499 720 779
32.3 a|fDx0f -kxf8_ 153 67 86
32.4 sfdL 1040 487 553
32.5 7s'/L 2174 1022 1152
32.6 ;fsL{ 61 31 30
32.7 s'dfn 167 78 89
32.8 cGo 9 6 3
32.9 blnt cGo 97 50 47
32.10 t/fO{ cGo 12 6 6
33 d]xntf]nL
33.1 ;j} hflt 2586 1232 1354
33.2 If]qL 1166 565 601
33.3 a|fDx0f -kxf8_ 487 244 243
33.4 sfdL 682 306 376
33.5 bdfO{ 97 45 52
33.6 7s'/L 137 65 72
33.7 cGo 17 7 10
34 gf/fo0f gkf
34.1 ;j} hflt 21110 9866 11244
34.2 If]qL 8294 3870 4424
34.3 a|fDx0f -kxf8_ 2654 1254 1400
34.4 du/ 2193 1014 1179
34.5 yf? 41 19 22
34.6 tfdfª 16 8 8
34.7 g]jf/ 685 343 342
34.8 d';ndfg 18 11 7
34.9 sfdL 2495 1127 1368
34.10 ofbj 13 9 4
34.11 u'?Ë 241 106 135
34.12 bdfO{ 982 469 513
34.13 7s'/L 1471 740 731
34.14 ;fsL{ 1607 694 913
34.15 ;Gof;L÷bzgfdL 192 90 102
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
34.16 3lt{÷e'h]n 16 5 11
34.17 afbL 104 52 52
34.18 cGo 76 47 29
34.19 t/fO{ cGo 12 8 4
35 gf}d'n]
35.1 ;j} hflt 1780 852 928
35.2 du/ 1527 732 795
35.3 sfdL 197 86 111
35.4 bdfO{ 32 16 16
35.5 cGo 24 18 6
36 åf/L
36.1 ;j} hflt 2681 1370 1311
36.2 If]qL 587 299 288
36.3 a|fDx0f -kxf8_ 66 32 34
36.4 du/ 1622 818 804
36.5 sfdL 310 174 136
36.6 bdfO{ 57 28 29
36.7 ;fsL{ 20 9 11
36.8 ;Gof;L÷bzgfdL 13 7 6
36.9 cGo 6 3 3
37 kugfy
37.1 ;j} hflt 2697 1279 1418
37.2 If]qL 1687 798 889
37.3 a|fDx0f -kxf8_ 209 99 110
37.4 du/ 18 10 8
37.5 sfdL 594 281 313
37.6 bdfO{ 133 65 68
37.7 7s'/L 39 18 21
37.8 cGo 17 8 9
38 lknf8L
38.1 ;j} hflt 3115 1552 1563
38.2 If]qL 2152 1075 1077
38.3 a|fDx0f -kxf8_ 103 45 58
38.4 du/ 51 23 28
38.5 sfdL 303 154 149
38.6 bdfO{ 393 197 196
38.7 7s'/L 77 41 36
38.8 afbL 30 16 14
38.9 cGo 6 1 5
39 lkknsf]6
39.1 ;j} hflt 3213 1584 1629
39.2 If]qL 462 226 236
68
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
39.3 a|fDx0f -kxf8_ 518 260 258
39.4 du/ 1002 512 490
39.5 sfdL 804 376 428
39.6 bdfO{ 148 70 78
39.7 7s'/L 215 107 108
39.8 ;fsL{ 18 9 9
39.9 ;Gof;L÷bzgfdL 35 17 18
39.10 cGo 11 7 4
40 /fsd s0f{nL
40.1 ;j} hflt 2814 1344 1470
40.2 If]qL 1675 800 875
40.3 a|fDx0f -kxf8_ 61 30 31
40.4 du/ 20 11 9
40.5 d';ndfg 27 12 15
40.6 sfdL 647 297 350
40.7 bdfO{ 64 34 30
40.8 7s'/L 247 122 125
40.9 ;fsL{ 26 15 11
40.10 ;Gof;L÷bzgfdL 26 12 14
40.11 dfemL 11 5 6
40.12 cGo 10 6 4
41 /fgLjg
41.1 ;j} hflt 4433 2065 2368
41.2 If]qL 651 303 348
41.3 a|fDx0f -kxf8_ 582 281 301
41.4 du/ 720 335 385
41.5 sfdL 587 286 301
41.6 u'?Ë 158 68 90
41.7 bdfO{ 153 62 91
41.8 7s'/L 1541 711 830
41.9 ;fsL{ 19 10 9
41.10 ;Gof;L÷bzgfdL 11 4 7
41.11 cGo 11 5 6
42 /fjtsf]6
42.1 ;j} hflt 5243 2498 2745
42.2 If]qL 3920 1890 2030
42.3 a|fDx0f -kxf8_ 131 62 69
42.4 sfdL 274 128 146
42.5 bdfO{ 144 65 79
42.6 7s'/L 15 6 9
42.7 ;fsL{ 466 208 258
42.8 ;Gof;L÷bzgfdL 208 94 114
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
42.9 s'dfn 75 41 34
42.10 cGo 10 4 6
43 ?d
43.1 ;j} hflt 2444 1165 1279
43.2 If]qL 629 310 319
43.3 a|fDx0f -kxf8_ 166 81 85
43.4 sfdL 640 291 349
43.5 bdfO{ 90 44 46
43.6 7s'/L 885 424 461
43.7 afbL 22 10 12
43.8 cGo 12 5 7
44 ;Nn]/L
44.1 ;j} hflt 4008 1898 2110
44.2 If]qL 857 412 445
44.3 a|fDx0f -kxf8_ 91 46 45
44.4 du/ 869 417 452
44.5 sfdL 1036 496 540
44.6 u'?Ë 341 161 180
44.7 bdfO{ 121 54 67
44.8 7s'/L 645 288 357
44.9 ;fsL{ 46 24 22
44.10 cGo 2 0 2
45 ;fQnf
45.1 ;j} hflt 4865 2405 2460
45.2 If]qL 1712 818 894
45.3 a|fDx0f -kxf8_ 626 304 322
45.4 sfdL 1573 803 770
45.5 bdfO{ 490 249 241
45.6 7s'/L 286 143 143
45.7 t]nL 19 8 11
45.8 ;Gof;L÷bzgfdL 114 60 54
45.9 afbL 25 10 15
45.10 cGo 20 10 10
46 ;]/L
46.1 ;j} hflt 2143 981 1162
46.2 If]qL 120 58 62
46.3 a|fDx0f -kxf8_ 216 101 115
46.4 du/ 737 330 407
46.5 sfdL 776 369 407
46.6 bdfO{ 31 9 22
46.7 7s'/L 241 103 138
46.8 cGo 22 11 11
69
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
47 l;uf}8L
47.1 ;j} hflt 6032 2987 3045
47.2 If]qL 1155 539 616
47.3 a|fDx0f -kxf8_ 1728 851 877
47.4 du/ 20 20 0
47.5 d';ndfg 25 13 12
47.6 sfdL 1289 655 634
47.7 7s'/L 1143 576 567
47.8 cGo 22 9 13
48 l;+Ëf;}g
48.1 ;j} hflt 6709 3311 3398
48.2 If]qL 2598 1302 1296
48.3 a|fDx0f -kxf8_ 674 332 342
48.4 du/ 190 88 102
48.5 sfdL 1669 822 847
48.6 bdfO{ 289 138 151
48.7 7s'/L 979 479 500
48.8 ;fsL{ 55 29 26
48.9 ;Gof;L÷bzgfdL 243 115 128
48.10 cGo 12 6 6
49 ltn]kf6f
49.1 ;j} hflt 5594 2853 2741
49.2 If]qL 1981 1010 971
49.3 a|fDx0f -kxf8_ 679 327 352
49.4 sfdL 1267 674 593
49.5 bdfO{ 428 219 209
49.6 7s'/L 1132 563 569
49.7 cGo 21 12 9
49.8 blnt cGo 86 48 38
50 tf]nL
50.1 ;j} hflt 3480 1662 1818
50.2 If]qL 361 177 184
50.3 a|fDx0f -kxf8_ 541 266 275
50.4 du/ 796 385 411
qm;+= uflj;÷gkf÷
hfthflt
hDdf k'?if dlxnf
50.5 sfdL 614 293 321
50.6 u'?Ë 62 27 35
50.7 bdfO{ 150 78 72
50.8 7s'/L 675 299 376
50.9 ;fsL{ 265 130 135
50.10 cGo 16 7 9
51 tf]nLh};L
51.1 ;j} hflt 6295 3125 3170
51.2 If]qL 2518 1252 1266
51.3 a|fDx0f -kxf8_ 249 115 134
51.4 sfdL 1245 622 623
51.5 bdfO{ 239 125 114
51.6 7s'/L 2004 987 1017
51.7 nf]xf/ 23 15 8
51.8 cGo 17 9 8
52 ;+:yfut
52.1 ;j} hflt 915 889 26
52.2 If]qL 373 363 10
52.3 a|fDx0f -kxf8_ 80 80 0
52.4 du/ 104 99 5
52.5 yf? 58 57 1
52.6 tfdfª 41 41 0
52.7 g]jf/ 43 43 0
52.8 sfdL 42 40 2
52.9 /fO{ 13 13 0
52.10 u'?Ë 16 16 0
52.11 bdfO{ 17 17 0
52.12 7s'/L 74 69 5
52.13 ;Gof;L÷bzgfdL 21 20 1
52.14 cGo 33 31 2
70
cg';"rL #M nlIft If]qsf] ul/aL b/, ul/aLsf] ljifdtf / ul/aLsf] uxgtf, @)^*
Onfsf g+= nlIft
If]q g+=
uflj;=sf] gfd ul/aLsf] b/ -
k|ltzt_
ul/aLsf] ljifdtf -
k|ltzt_
ul/aLsf] uxgtf -
k|ltzt_
1 1 a]nkf6f 13.23(5.7) 2.72(1.4) 0.85(0.5)
2 1 sf;LsfFw, /fgLjg 41.39(11.7) 10.24(4.0) 3.6(1.7)
2 2 vl/u}/f, jfF;L 31.53(9.1) 7.18(2.8) 2.38(1.1)
2 3 a8fvf]nf 23.59(8.1) 4.98(2.2) 1.58(0.8)
2 4 ejfgL 46.87(11.0) 12.36(4.2) 4.55(1.9)
3 1 ;Nn]/L, rf}/f7f, tf]nL 39.22(10.6) 9.66(3.7) 3.4(1.6)
3 2 afn'jf6f/, gf}d'n] 40.65(10.7) 9.8(3.) 3.38(1.5)
3 3 sflnsf, 4f/L 32.15(10.3) 7.12(3.1) 2.31(1.2)
4 1 ?d, d]x]ntf]nL 24.94(8.61) 5.28(2.3) 1.67(0.8)
4 2 huGgfy 18.7(8.2) 3.7(2.1) 1.12(0.7)
4 3 a8fe}/j, kugfy 21.7(8.5) 4.42(2.2) 1.36(0.8)
4 4 ljGWojfl;gL 23.68(8.5) 5.12(2.3) 1.64(0.9)
5 1 lknf8L, nfnLsfF8f 19.36(7.) 3.89(2.0) 1.19(0.7)
5 2 uf]ugkfgL, cjnk/fh'n 32.95(9.2) 7.84(3.0) 2.69(1.2)
5 3 8fF8f k/fh'n 28.01(8.9) 6.55(2.8) 2.24(1.1)
5 4 nfFs'/L 15.19(6.6) 2.85(1.6) 0.82(0.5)
6 1 a/fx, ;]/L 23.18(8.6) 4.89(2.3) 1.54(0.8)
6 2 v8sfjf8f 36.66(10.6) 8.78(3.6) 3.02(1.5)
7 1 sfne}/j, udf}8L, uf}/L,
l5p8L k';fsf]6
34.59(9.9) 8.3(3.3) 2.87(1.4)
7 2 dflnsf, gfpn]s6'jfn 40.15(10.9) 9.84(3.7) 3.44(1.6)
8 1 g]kf, kfb's 46.17(11.0) 11.92(4.2) 4.32(1.8)
8 2 b'Nn', /fjtsf]6,
a8nDhL
36.21(10.7) 8.73(3.6) 3.03(1.5)
8 3 e}/Lsflnsfy'd 42.75(10.6) 10.63(3.8) 3.75(1.6)
8 4 s';fkfgL 29.79(10.1) 6.57(3.0) 2.14(1.1)
9 1 hDa'sF+w,
nof6LljGb|f;}gL
44.92(11.2) 11.44(4.1) 4.11(1.8)
9 2 rfd'08f, nsfGb| 43.54(11.1) 11.03(4.0) 3.95(1.7)
9 3 la;Nnf 52.42(11.5) 14.26(4.7) 5.35(2.2)
10 1 /fsd s0ff{nL 29.45(8.8) 6.91(2.7) 2.36(1.1)
10 2 ;fQnf, l;+uf}8L 44.49(10.9) 11.42(4.0) 4.12(1.7)
11 1 l;+uf;}g, lkknsf]6 43.45(10.9) 10.88(3.8) 3.86(1.67)
11 2 ltn]kf6f 41.6(11.0) 10.52(3.9) 3.77(1.71)
11 3 tf]nLh};L 34.78(11.09 7.97(3.4) 2.66(1.39)
12 1 gf/fo0f gu/kflnsf 37.68(8.0) 10.5(3.1) 4.06(1.51)
;|f]tM g]kfndf ul/aLsf] n3'If]q cg'dfg @)^*, -;+lIfKt glthf_, s]Gb|Lo tYofÍ ljefu @)&) cfiff9
71
cg';"rL $M ul/aL tyf ;'ljwf al~rt ;d'bfosf] :t/Ls/0f @)^&
qm=;+ uflj;= c cf O O{ p pm P k|fKtf+Í :t/
1 cjnk/fh'n 3 2 3 3 4 2 1 18 3b
2 Af8fe}/j 4 4 3 3 4 4 3 25 4
3 a8fvf]nf 4 3 3 3 4 2 1 20 3b
4 a8nDhL 4 4 4 4 4 4 3 27 4
5 Affn'jf6f/ 4 3 4 3 3 4 4 25 4
6 afF;L 4 4 4 4 4 3 3 26 4
7 a/fx 3 3 4 3 3 3 2 21 3b
8 a]nkf6f 4 4 4 4 3 4 3 26 4
9 ejfgL 3 2 3 3 3 2 1 17 3a
10 e}/Lsflnsfy'd 3 2 3 3 3 2 1 17 3a
11 ljGbafl;gL 3 2 3 3 3 3 2 19 3b
12 lj;Nnf 4 4 4 4 2 3 3 24 4
13 Rffd'08f 4 1 3 4 2 1 1 16 3a
14 rf}/f7f 3 2 3 1 3 4 3 19 3b
15 l5pl8k''';fsf]6 2 3 3 4 3 3 2 20 3b
16 8fF8fk/fh'n 3 2 3 3 3 2 2 18 3b
17 b'Nn' 4 4 4 3 4 3 3 25 4
18 åf/L 3 3 3 4 3 3 1 20 3b
19 udf}8L 4 4 4 3 4 4 3 26 4
20 uf}/L 4 3 2 3 3 3 3 21 3b
21 uf]ugkfgL 2 1 3 3 2 2 1 14 2
22 huGgfy 4 4 3 3 3 3 2 22 4
23 hDa'sfFw 2 2 3 3 3 2 1 16 3a
24 sfne}/a 3 3 3 3 2 3 2 19 3b
25 sflnsf 4 3 3 3 3 3 4 23 4
26 sfl;sfFw 4 3 3 3 3 3 2 21 3b
27 s§L 3 3 3 4 3 3 2 21 3b
28 v8\sfjf8f 4 4 3 4 3 4 3 25 4
29 vl/u}/f 4 4 4 4 4 4 3 27 4
30 s';fkfgL 4 4 4 4 4 4 3 27 4
31 nsfGb| 4 4 4 4 4 4 3 27 4
32 nfFs'/L 4 4 4 4 4 4 3 27 4
33 nfnLsfF8f 3 3 3 4 2 3 2 20 3b
34 nofl6ljGb|f;}gL 4 3 3 3 4 3 1 21 3b
35 Dfflnsf 4 4 3 3 3 3 3 23 4
36 d]xNtf]nL 2 3 3 3 4 3 2 20 3b
37 Gff/fo0f g=kf 0 0 0 0 0 0 0 0 0
38 gfpn]s6'jfn 4 4 4 4 4 3 3 26 4
39 gf}d'n] 3 3 2 1 4 2 4 19 3b
72
qm=;+ uflj;= c cf O O{ p pm P k|fKtf+Í :t/
40 g]kf 4 3 2 3 3 3 2 20 3b
41 kfb'sf 4 4 4 4 4 4 3 27 4
42 Kfugfy 2 2 3 4 3 2 2 18 3b
43 lknfl8 3 3 3 2 2 3 4 20 3b
44 lkknsf]6 4 3 4 3 3 4 2 23 4
45 /fsd s0ff{nL 3 3 4 3 4 3 2 22 4
46 /fgLjg 4 4 4 3 4 3 3 25 4
47 /jftsf]6 4 4 3 3 4 4 3 25 4
48 ?d 2 2 3 2 2 3 1 15 3a
49 ;Nn]/L 4 3 2 3 4 3 2 21 3a
50 ;fQnf 4 3 3 3 4 4 3 24 4
51 ;]/L 4 3 2 1 2 2 1 15 3a
52 l;uf}l8 4 3 3 4 3 4 3 24 4
53 l;+xf;}g 3 3 3 4 4 3 2 22 4
54 ltn]kf6f 3 3 4 4 3 3 3 23 4
55 tf]ln 2 2 2 1 3 4 3 17 3a
56 tf]lnh}lz 3 2 3 3 4 2 2 19 3b Source:LGCDP- II http://lgcdp.gov.np/home/mid_western
gf]6M
c n] dlxgf eGbf sd vfgk'Ug] 3/kl/jf/ / sf]i7 leqsf] c+s ! n] !) k|ltzt eGbf sd, @ n] !!
b]lv @% k|ltzt, # n] @^ b]lv $) k|ltzt / $ n] $! k|ltzt eGbf a9L eGg] a'emfp5 .
cf n] l;dfGts[t ;d'bfosf] 3/kl/jf/sf] a9L ePsf] / sf]i7 leqsf] c+s ! n] !) k|ltzt eGbf sd,
@ n] !! b]lv @% k|ltzt, # n] @^ b]lv $) k|ltzt / $ n] $! k|ltzt eGbf a9L eGg] a'emfp5 .
O n] k|fylds ljBfnosf] cj:yf -pknAwtf_ / sf]i7 leqsf] c+s ! n] w]/} /fd|f], @ n] /fd|f], # n] l7s}
/ $ n] s'g} xf]O{g eGg] a'emfp5 .
O{ n] :jf:Yo rf}sLsf] cj:yf -pknAwtf_ / sf]i7 leqsf] c+s ! n] w]/} /fd|f], @ n] /fd|f], # n] l7s} / $
n] s'g} xf]O{g eGg] a'emfp5 .
p n] of]hgf tof/L, sfof{Gjog tyf lg0f{o k|ls|ofdf dlxnf, blnt / hghftLsf] ;xeflutfsf] cj:yf
/ sf]i7 leqsf] c+s ! n] $) k|ltzt eGbf a9L, @ n] @^ b]lv $) k|ltzt, # n] !! b]lv @% k|ltzt
/ $ n] !) k|ltzt eGbf sd eGg] a'emfpF5 .
pm n] n+}lus lje]bsf] k|e'Tj / / sf]i7 leqsf] c+s ! n] a]jf:tf ul/Psf], @ n] clncln, # n] lgs} /
$ n] w/} eGg] a'emfp5 .
P n] z+s6u|:t 3/kl/jf/sf] k|e'Tj / sf]i7 leqsf] c+s ! n] % k|ltzt eGbf sd, @ n] ^ b]lv !)
k|ltzt, # n] !! b]lv @) k|ltzt / $ n] @! k|ltzt eGbf a9L eGg] a'emfp5 .