บรรณาธการ
สรวรรณ เอยมสำ�อ�งค ศป.บ.
อม�พร มนไทรทอง ศศ.บ.
ผเรยบเรยง
ดร.วระ พนธเสอ ศป.ม., Ph.D.
ผตรวจ
ผศ.ไตรรตน พพฒโภคผล ศศ.บ., กศ.ม.
ดร.สรรตน จนพงษ กศ.ม., ค.ด.
พงศพชญ แกวกลธร กศ.บ. (เกยรตนยม), ศป.ม.
ชนประถมศกษาปท3
กลมสาระการเรยนรศลปะ
ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช2551
หนงสอเรยนรายวชาพนฐาน
ดนตร-นาฏศลป ป. 3
หนงสอเรยนรายวชาพนฐาน
ชนประถมศกษาปท3
กลมสาระการเรยนรศลปะ
ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช2551
ดนตร-นาฏศลป ป. 3
ผเรยบเรยง ดร.วระพนธเสอ
ผตรวจ ผศ.ไตรรตนพพฒโภคผล ดร.สรรตนจนพงษ พงศพชญแกวกลธร
บรรณาธการ สรวรรณเอยมสำอางค อมาพรมนไทรทอง
ISBN 978-616-8047-29-3
บรษท กรพฒนายง จำากด
เลขท 23/34–35 ชน 3 หอง 3B
ถนนตรมตร แขวงตล�ดนอย เขตสมพนธวงศ
กรงเทพฯ 10100
คำ�นำ�คำ�นำ�คำานำา
หนงสอเรยนรายวชาพนฐานดนตร–นาฏศลปชนประถมศกษาปท3เลมนจดทำขนตาม
หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 โดยมเปาหมายใหนกเรยนและ
ครผสอนใชเปนสอในการจดการเรยนร เพอพฒนานกเรยนใหมคณภาพตามสาระ มาตรฐานการ
เรยนร ตวชวด และสาระการเรยนรแกนกลางทหลกสตรกำหนด รวมทงพฒนานกเรยนใหม
สมรรถนะสำคญตามทตองการทงดานการสอสาร การคด การแกปญหา การใชทกษะชวต และ
การใชเทคโนโลย ตลอดจนพฒนานกเรยนใหมคณลกษณะอนพงประสงค ทำประโยชนใหสงคม
เพอใหสามารถดำรงชวตอยรวมกบผอนในสงคมไทยและสงคมโลกไดอยางมความสข
หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป เลมนยดแนวคดการจดการเรยนรทเนน
ผเรยนเปนสำคญใชหลกการสงเสรมใหนกเรยนมความรความเขาใจธรรมชาตของนาฏศลปและ
สามารถนำความรไปประยกตใชในชวตประจำวนไดอยางมประสทธภาพและยงยน โดยพฒนา
นกเรยนแบบองครวมอยบนพนฐานของการบรณาการความคดรวบยอด ทเนนใหนกเรยนเรยนร
ดวยกระบวนการทเนนการปฏบต (Active Learning) และเรยนรโดยใชสมองเปนฐาน (Brain-
Based Learning) ซงเนนการเรยนรใหตรงกบรปแบบการเรยนร (Learning Styles) เนนทกษะท
สรางเสรมความเขาใจทคงทนของนกเรยนซงเปนผลลพธปลายทางทตองการใหเกดตามหลกสตร
การจดทำหนงสอเรยนรายวชาพนฐานดนตร–นาฏศลปเลมนคณะผจดทำซงเปนผเชยวชาญ
ในสาขาวชาและการพฒนาสอการเรยนรไดกำหนดหนวยการเรยนรและออกแบบกจกรรมการเรยนร
แบบฝกทกษะกระบวนการทางดนตร–นาฏศลปกจกรรมเสนอแนะโครงงานการประยกตใชใน
ชวตประจำวนและคำถามทบทวนอยในเลมเดยว
หวงเปนอยางยงวา หนงสอเรยน รายวชาพนฐานดนตร–นาฏศลป เลมนจะสนบสนนให
ผเรยนไดพฒนาความรดานดนตร–นาฏศลป และสนบสนนการปฏรปการเรยนรตามเจตนารมณ
ของพระราชบญญตการศกษาแหงชาตพทธศกราช2542
คณะผจดทำ
คำาชแจงคำ�นำ�
หนงสอเรยนรายวชาพนฐานดนตร–นาฏศลปชนประถมศกษาปท3เลมนไดออกแบบหนวยการเรยนรใหแตละหนวยการเรยนรประกอบดวย 1.มาตรฐานการเรยนร เปนเปาหมายทตองการใหเกดขนกบนกเรยนเมอจบการศกษาในหนวยการเรยนรนนๆหรอเมอจบการศกษาขนพนฐาน 2.ตวชวดชนประบตวชวดซงเปนเปาหมายในการพฒนานกเรยนทสอดคลองกบเนอหาในหนวยการเรยนร 3.ประโยชนจากการเรยนนำเสนอไวเพอกระตนใหนกเรยนนำความรและทกษะจากการเรยนไปใชในชวตประจำวน 4.คำถามนำเปนคำถามหรอสถานการณทกระตนใหนกเรยนเกดความสนใจตองการทจะคนหาคำตอบ 5.เนอหา ตรงตามมาตรฐานการเรยนร ตวชวดชนป และสาระการเรยนรแกนกลาง โดยแบงเนอหาเปนชวงๆ แลวแทรกกจกรรมพฒนาการเรยนรทพอเหมาะกบการเรยนรวมทงมการนำเสนอดวยภาพตารางแผนภม และแผนทความคด เพอเปนสอใหนกเรยนสรางความคดรวบยอดและเกดความเขาใจทคงทน 6.เกรดควรรเปนความรเพอเพมพนใหนกเรยนมความรกวางขวางขน 7.แหลงคนขอมล (WEBGUIDE) เปนแหลงเรยนรจากเวบไซต เพอใหผเรยนศกษาคนควาเนอหาทสอดคลองกบเรองทเรยน 8.กจกรรมพฒนาการเรยนร(ฝกฝนดนตรฝกฝนนาฏศลป)เปนกจกรรมทกำหนดไวเมอจบเนอหาแตละชวง แตละตอนเพอใหนกเรยนไดปฏบตเพอใหเกดการเรยนร เปนกจกรรมทหลากหลาย ใชแนวคดทฤษฎตางๆ ใหสอดคลองกบเนอหาเหมาะสมกบวยสะดวกในการปฏบตกระตนใหนกเรยนไดคดและสงเสรมใหศกษาคนควาเพมเตม 9.สรปไดจดทำสรปเปนผงมโนทศน(conceptmap)เพอใหนกเรยนไดใชเปนบทสรปทบทวนความรโดยวธการจนตภาพจากผงมโนทศนทไดสรปเนอหาทไดจดทำไว 10.กจกรรมเสนอแนะ เเปนกจกรรมเสนอแนะใหนกเรยนไดปฏบต เพอพฒนาทกษะการคด การวางแผนและการแกปญหาของนกเรยน 11.โครงงาน เปนการใหนกเรยนปฏบตโครงงาน โดยเสนอแนะหวขอโครงงานและแนวทาง การปฏบต 12.การประยกตใชในชวตประจำวน เปนกจกรรมทเสนอแนะใหนกเรยนไดนำความร ทกษะไปประยกตใชในชวตประจำวน 13.คำถามทบทวนเปนคำถามเพอทบทวนผลการเรยนรของนกเรยน 14.บรรณานกรมเปนรายชอหนงสอเอกสารเวบไซตทใชประกอบการเขยน 15.อภธานศพทเปนคำสำคญทแทรกอยในเนอหาซงพมพดวยสแดงและนำมาจดเรยงตามลำดบตวอกษรและอธบาย
สารบญ
หนวยการเรยนรท1ลกษณะดนตร............................................ 2
1.เครองดนตร.................................................................. 3
2.สญลกษณทางดนตร.......................................................7
หนวยการเรยนรท2สรางสรรคดนตร....................................... 15
1.การขบรอง.................................................................. 16
2.การบรรเลงเครองดนตร.................................................. 16
3.การฟงเพลง................................................................ 19
4.การเคลอนไหวตามอารมณของบทเพลง.............................. 21
5.บทบาทหนาทของเพลงสำคญ........................................... 22
6.การนำดนตรไปใชในชวตประจำวน.................................... 25
หนวยการเรยนรท3ดนตรในทองถน........................................ 29
1.เอกลกษณของดนตรในทองถน........................................ 30
2.ดนตรกบการดำเนนชวตในทองถน.................................... 37
3.ประโยชนและความสำคญของดนตรตอการดำเนนชวต
ของคนในทองถน......................................................... 37
หนวยการเรยนรท4นาฏศลปไทย............................................ 42
1.ความสำคญของการแสดงนาฏศลปไทย............................... 43
2.สงทเคารพ.................................................................. 43
3.ประเภทของการแสดงนาฏศลปไทย................................... 44
4.การแสดงพนบาน......................................................... 52
5.การบรณาการนาฏศลปกบสาระการเรยนรอนๆ.................... 55
หนวยการเรยนรท5การแสดงนาฏศลปเบองตน.......................... 61
1.การแสดงบทบาทสมมต.................................................. 62
2.รำกราวเงาะ................................................................ 63
3.รำวงมาตรฐาน............................................................. 67
4.การแสดงทาทางประกอบเพลงลาวตอนก............................. 73
หนวยการเรยนรท6บทบาทหนาทของผทมสวนรวมใน
กจกรรมการแสดง...................................... 82
1.ผแสดง...................................................................... 83
2.ผชม......................................................................... 83
3.ผอำนวยการแสดง........................................................ 84
4.ผฝกซอม................................................................... 84
5.การมสวมรวมของผชม................................................... 84
บรรณานกรม....................................................................... 88
อภธานศพท........................................................................ 89
ดนตร
ลกษณะดนตร
1.ระบรปรางลกษณะของเครองดนตรทเหนและไดยนในชวตประจำวน(ศ.2.1ป.3/1) 2.ใชรปภาพหรอสญลกษณแทนเสยงและจงหวะเคาะ(ศ2.1ป.3/2)
• รปรางลกษณะของเครองดนตร • เสยงของเครองดนตร •สญลกษณแทนคณสมบตของเสยง(สง–ตำดง–เบายาว–สน) •สญลกษณแทนรปแบบจงหวะ
ศ 2.1 เขาใจและแสดงออกทางดนตรอยางสรางสรรค วเคราะห วพากษวจารณคณคาดนตรถายทอดความรสกความคดตอดนตรอยางอสระชนชมและประยกตใชในชวตประจำวน
มาตรฐานการเรยนร
ตวชวดชนป
สาระการเรยนร
นกเรยนคดวาเครองดนตรในภาพมลกษณะของเสยงอยางไรระหวางนมนวลออนหวานหรอเสยงดงแกรงกราว
คำ�ถ�มนำ�
สามารถระบรปรางลกษณะของเครองดนตรทเหนและลกษณะของเสยงดนตร ทไดยน รวมทงใชรปภาพหรอสญลกษณตางๆแทนเสยงและจงหวะเคาะไดอยางถกตอง
ประโยชนจ�กก�รเรยน
1หนวยการเรยนรท
3หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
กระจบป
ฮารปจะเข
เครองดนตรสากลเครองดนตรไทย
กตาร
เปนอปกรณทใชสำหรบสรางเสยงดนตรเพอใชประกอบการรองรำ ทำเพลง แตละชนดจะมความแตกตางกนตามลกษณะของวสดทใชในการผลตและลกษณะของการบรรเลง
1. เครองดนตร
1.1รปรางลกษณะและการเกดเสยงของเครองดนตร 1)เครองดด ทำใหเกดเสยงโดยการใชนวมอหรอไมดด วธการบรรเลงสามารถทำไดโดยการถอเครองดนตรแลวดดหรอวางเครองดนตรกบพนแลวดด เมอดดสายทขงกบเครองดนตรใหสนสะเทอนจะเกดเปนเสยงขน
เครองดนตร
รปรางลกษณะและ การเกดเสยงของเครองดนตร
ลกษณะของเสยงดนตร
ไดแก
4 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
สะลอ ซอดวง ซออ
เครองดนตรไทย
เครองดนตรสากล
ไวโอลน วโอลา วโอลอนเชลโล ดบเบลเบส
ฉง กรบ ฆองวงใหญ
เครองดนตรไทย
2)เครองส ทำาใหเกดเสยงโดยการใชคนชกสกบสายทขงตงทำาใหสนสะเทอนเกดเปนเสยงขนเสยงรอบตวเรามทงเสยงสงและ เสยงตำเชน
3)เครองต เกดเสยงจากการตกระทบกนของตวเครองดนตรเองเชนฉงฉาบ เกดเสยงจากการใชไมต เชนกลองใหญ ระนาดและ เกดเสยงจากการใชมอตเชนตะโพนกลองยาว
5หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
ป ขลย สงข แคน
ทรมเปตปกโกโลฟลต
เฟรนชฮอรน
เครองดนตรสากล
เครองดนตรไทย
4)เครองเปาเกดเสยงโดยการเปาผานรมฝปากเชนขลยแคนฟลต ทรอมโบน และการเปาลมผานลนบนปากเปา เชน ปชวา ปมอญคลารเนตโอโบ
กลองสแนรทบลารเบล
กลองใหญ
ไซโลโฟน
เครองดนตรสากล
6 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
จะเข กตาร
ซออ ไวโอลน
ฝกฝนดนตร
ฝ กระบรปร างและลกษณะของเครองดนตรท เหนและได ยน ในชวตประจำาวนใหถกตองตามชนดและประเภท
1.2ลกษณะของเสยงดนตร
เสยงของเครองดนตรทเกดขนจะมลกษณะอยางไรนนขนอยกบวสดทใชทำเครองดนตรวธการบรรเลงและประสบการณของผบรรเลงเสยงของการบรรเลงจะมลกษณะแตกตางกนไปเชน 1)เสยงดนตรทเกดจากเครองดด จะเปนเสยงทขาดจากกน ไมตอเนองใหความรสกสนกสนานเราใจ
2)เสยงดนตรทเกดจากเครองส จะมเสยงตอเนองกนออนหวานไพเราะนาฟง
7หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
ไซโลโฟน ระนาดเอก
ขลย
4)เสยงดนตรทเกดจากเครองเปา จะมเสยง ตอเนองกนสามารถทำเสยงไดใกลเคยงกบเสยงขบรองมากทสดใหความรสกหลายๆ อยางเชนออนหวานโศกเศราสนกสนานสงายงใหญเปนตน นอกจากน ถาเสยงดนตรเกดจากการบรรเลงดวยเครองดนตรหลากหลายชนดรวมกนจะทำใหเกดเสยงดนตรลกษณะตางๆมากมาย
แซกโซโฟน
3) เสยงดนตรทเกดจากเครองต จะมเสยงดงชดเจน ฟงแลวสนกสนาน
ฝกฝนดนตร
ฝกระบลกษณะเสยงของเครองดนตรทเหนและไดยนในชวตประจำาวน ใหถกตองตามชนดและประเภท
2. สญลกษณทางดนตร
สญลกษณทางดนตร
สญลกษณแทนคณสมบตของเสยง สญลกษณแทนรปแบบจงหวะ
ไดแก
2.1สญลกษณแทนคณสมบตของเสยง
เสยงขบรองและเสยงดนตรมคณสมบตของเสยงทงเสยงสง–ตำดง–เบา และยาว–สน อยดวยกน คณสมบตของเสยงตาง ๆ เหลาน มสญลกษณเฉพาะดงน
8 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
เสยงสง เสยงตำ
1)สญลกษณแทนเสยงสง–ตำ สญลกษณทใชแทนเสยงสง–ตำนนจะใชตวโนต แตจะตองมบรรทด 5 เสนและกญแจประจำหลก กำกบไวดวยจงจะสามารถบอกระดบสง–ตำของเสยงได
ดงภาพนอกจากนเราสามารถเขยนสญลกษณหรอใชรปภาพตางๆแทนเสยงสงและเสยงตำไดเชน
สญลกษณ คำศพท คำอาน ความหมาย
p piano เปยโน เสยงเบาหรอนมนวล
pp pianissimo เปยนสซโม เสยงเบามากหรอนมนวลมาก
f forte ฟอรเต เสยงดง
ff fortissimo ฟอรตสซโม เสยงดงมาก
Pmezzo piano เมสโซเปยโน
เสยงคอนขางเบาหรอ
เบาพอสมควร
F mezzo forte เมสโซฟอรเต เสยงดงพอสมควร
2)สญลกษณบอกระดบเสยงดง–เบา จะใชตวอกษรยอจาก คำศพททางดนตรทบอกระดบความดง–เบาเชน
9หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
เราสามารถเขยนสญลกษณหรอใชรปภาพตาง ๆ บอกระดบ เสยงดงและเสยงเบาไดเชน
เสยงเบาเสยงดง
เสยงยาว เสยงสน
3)สญลกษณแทนเสยงยาว–สน เสยงยาวและเสยงสนเกดจากความยาว–สนของเสยงและจงหวะดนตรสญลกษณทใชแทนเสยงยาว–สนจะใชตวโนตและตวหยดเปนตวบอกความยาว–สนของเสยง เราสามารถเขยนสญลกษณหรอใชรปภาพตาง ๆ แทนเสยงยาว และเสยงสนไดเชน
10 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
2.2สญลกษณแทนรปแบบจงหวะ
จงหวะคอความชาหรอเรวของเพลงซงกำหนดขนใหเปนรปแบบตางๆ เราสามารถสรางสรรครปแบบจงหวะขนใหมโดยการใชสญลกษณตามความคดจนตนาการของเราเองไดเชน
1 จงหวะ
หมายความวา ใน 1 จงหวะใหตบมอ 1 ครง พรอมกบ ออกเสยงวา ทา
หมายความวา ใน 1 จงหวะใหตบมอ 2 ครง พรอมกบ ออกเสยงวา ท ท
หมายความวา ใน 1 จงหวะไมตองตบมอ และไมตอง ออกเสยง –
ฝกฝนดนตร
นกเรยนแบงกลมกลมละ4–5คนรวมกนออกแบบสญลกษณหรอวาดภาพแทนลกษณะของเสยงตาง ๆ เพอใชสอความหมายใหผอนเขาใจไดถกตอง
WEB GUIDE
11หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
สญลกษณทสรางสรรคขนเองเชน
ทาทาทาท ท
ทาทา– ท ท
ทา ทาท ทท ท
ทา ทา– ท ท
ฉง ฉงฉง ฉงฉบ ฉบฉบ ฉบ
แซะ แซะแซะ แซะ– –– –
จงหวะ 12341234
นอกจากนเราสามารถนำสญลกษณทคดขนเองมาใชในการกำหนดรปแบบจงหวะของเครองดนตรไดเชน
ฝกฝนดนตร
แบงกลม แลวรวมกนออกแบบสญลกษณหรอวาดภาพแทนรปแบบจงหวะตาง ๆ แลวนำามาเลนเครองเคาะจงหวะใหถกตอง ชำานาญ และ พรอมเพรยง
http://www.thaicontemp.com
12 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
เสยงตำ เสยงสนเสยงสง
เสยงดง เสยงยาว
เสยงเบา
สรป
แบงเปน
ขนอยกบ
เชน
1. เครองดนตร
2. สญลกษณท�งดนตร
2.1สญลกษณแทนคณสมบตของเสยง
2.2สญลกษณแทนรปแบบจงหวะ
1.1รปรางลกษณะและการเกดเสยงของเครองดนตร
1.2รปรางลกษณะและการเกดเสยงของเครองดนตร
วสดวธการบรรเลงและประสบการณของผบรรเลง
กระจบป ดบเบลเบส กลองสแนร ป
เชน
เชน
ลกษณะของดนตร
ฉง ฉงฉง ฉงฉบ ฉบฉบ ฉบ
แซะ แซะแซะ แซะ– –– –
13หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
กจกรรมเสนอแนะ
โครงงาน
1.ฝกฟงเสยงของเครองดนตรชนดตางๆ ทใชบรรเลงในวงดนตรไทยและวงดนตรสากลตามโอกาสตางๆ แลวฝกจำแนกเสยงของเครองดนตรแตละชนดใหถกตอง 2.ฝกคดออกแบบสญลกษณแทนลกษณะของเสยงตาง ๆ หรอลกษณะจงหวะตามจนตนาการของตนเอง แลววาดภาพหรอจดบนทกไว เพอนำไปใชเลนดนตรกบเพอน ๆ ในโอกาสตาง ๆ ตามความ ตองการ 3.แบงกลม ฝกเลนเครองเคาะจงหวะใหชำนาญพรอมเพรยงกน แลวนำไปเลนใหเพอนๆ ฟงเพอสรางความสนกสนานเพลดเพลนและผอนคลายความเครยดจากการเรยนในเวลาวาง
เลอกปฏบตโครงงานตอไปนตามความสนใจ หรอคดโครงงาน ขนเองโดยขอคำแนะนำจากครแลวปฏบตตามขนตอนการทำโครงงาน 1.โครงงานศกษาคณลกษณะของเสยงเครองดนตรพนบานเครองดนตรไทยและเครองดนตรสากล 2.โครงงานรวบรวมภาพของเครองดนตรพนบาน เครองดนตรไทยและเครองดนตรสากล 3.โครงงานสำรวจความชนชอบเสยงเครองดนตรของเพอนๆ โดย สำรวจวาเพอนๆชอบเสยงเครองดนตรชนดใดมากทสดเพราะเหตใด
14 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3
คำ�ถามทบทวน
การประยกตใชในชวตประจำ�วน
• สรางสรรคสญลกษณหรอหารปภาพมาใชสอความหมายแทนเสยงแลวนำไปเลนเครองเคาะจงหวะเพอความสนกสนานเพลดเพลนกบเพอนๆ ในเวลาวางหรอใชสรางความสนกสนานเพลดเพลนในกจกรรมลกเสอเนตรนารยวกาชาด •ฟงเพลงในชวตประจำวนในเวลาวางจากการเรยนโดยสามารถ บอกถงความรสกทไดจากการฟงเสยงเครองดนตรประเภทตางๆและถายทอดความรใหกบบคคลอนๆได
1.เครองดนตรแตละประเภทมลกษณะการเกดเสยงอยางไร 2.ยกตวอยางชอเครองดนตรทมเสยงดงมากมาใหมากทสด 3.ลกษณะเสยงของเครองดนตรแตละประเภทเปนอยางไร 4.ยกตวอยางสญลกษณทสามารถใชแทนเสยงสง–ตำเสยงดง–เบาและเสยงยาว–สน 5.คดวาสญลกษณทใชแทนรปแบบจงหวะมประโยชนอยางไร