การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
1
คํานํา
โครงการการถายทอดนวัตกรรมและเทคโนโลยีการแปรรูปผลิตภัณฑ เส"นใยผักตบ ชวาให"กับผู"ประกอบการ SME และผู"ประกอบการ OTOP จังหวัดนครปฐม เป/นโครงการท่ีได"รับทุนอุดหนุนการทํากิจกรรมสงเสริมและสนับสนุนการวิจัยจากสํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ (วช.)ภายใต"โครงการถายทอดเทคโนโลยีจากผลงานวิจัยและนวัตกรรมสูกลุมเป7าหมายในพ้ืนท่ีเพ่ือการใช"ประโยชน โดยเครือขายวิจัยภูมิภาค ประจําป<งบประมาณ 2558
โครงการวิจัยน้ีมุงเน"นให"มีการนําองค ความรู"และผลท่ีได"จากงานวิจัยไปใช"ประโยชน ให"แกชุมชน ด"วยองค ความรู"หลักจากผลงานวิจัยของนักวิจัยคณะอุตสาหกรรมสิ่งทอและออกแบบแฟชั่น มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลพระนคร ในด"านการผลิตและแปรรูปผักตบชวาเพ่ือการใช"งานในหลากหลายรูปแบบเพ่ือสร"างอาชีพ และพัฒนาสินค"าให"มีความนาสนใจ และมีการใช"งานท่ีแพรหลายมากข้ึน
ดร.กาญจนา ลือพงษ นายสัมภาษณ สุวรรณคีรี
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
2
ความสําคัญ
ผักตบชวาพืชนํ้าล"มลุกประเภทหน่ึงจัดอยูในกลุมวัชพืชท่ีพบได"ท่ัวไปตามแหลงนํ้าในประเทศไทย สามารถแพรพันธุ ได"อยางรวดเร็วจนกลายเป/นปHญหาตอระบบนิเวศ และสิ่งแวดล"อมทางนํ้า จากการศึกษาพบวาโครงสร"างหลักท่ีสําคัญของผักตบชวาเป/นเซลลูโลสจึงได"มีแนวคิดในการนําผักตบชวามาแปรรูปเป/นวัสดุใหมๆ เพ่ือนํามาใช"งานได"อยางกว"างขวางมากข้ึนโดยกระบวนการทางวิทยาศาสตร เชนกระดาษรูปแบบตางๆ ผ"าทอผักตบชวาท่ีสามารถทําได"จากการนําผักตบแห"งมาตีเกลียวเพ่ือนํามาทําเป/นเส"นด"าย และการทําผลิตภัณฑ สานรูปแบบตางๆ จากผักตบชวาแห"งท่ีนํามาตีเกลียวทําให"ได"ผลิตภัณฑ ท่ีทันสมัยตรงกับความต"องการของผู"บริโภค
จึงกลาวได"วาการวิจัยและการพัฒนาผักตบชวาสามารถเพ่ิมมูลคาให" กับผักตบชวา จนสามารถนําไปใช"งานได"อยาง
แพรหลาย สามารถเรียกได"วาผักตบชวาเป/น วัชพืชเงินล�าน ท่ีไมเพียงแตสร"างมูลคาให"กับตัวเองผานการใช"งานในรูปแบบตางๆได" แตยังเป/นการลดผลกระทบทางด"านสิ่งแวดล"อม สามารถสร"างอาชีพ ลดงบประมาณของภาครัฐในการกําจัดผักตบชวาได"อีกด"วย
วัตถุประสงค� � เพ่ือถายทอดองค ความรู"ด"านการใช"ประโยชน จาก
ผักตบชวาให"แกกลุมเป7าหมาย
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
3
� เพ่ือถายทอดเทคโนโลยีจากกงานวิจัยผักตบชวาสูกลุมเป7าหมาย
� กลุมเป7าหมาย ได"แก � กลุมวิสาหกิจชุมชนจักสานผักตบชวาบ"าน
คลองนกกระทุง ต้ังอยูท่ี 66 หมู 8 ตําบลคลองนกกระทุง อําเภอบางเลน จังหวัดนครปฐม รับการถายทอดเทคโนโลยีหัวข"อการผลิตผ"าทอจากผักตบชวาและการแปรรูปผลิตภัณฑ
� กลุมสตรีบริการเพ่ือการพัฒนาผักตบชวาบ"านลานแหลม ต้ังอยูท่ี 9/1 หมูท่ี 4 บ"านลานแหลม ตําบลวัดละมุด อําเภอนครชัยศรี จังหวัดนครปฐม รับการถายทอดเทคโนโลยีหัวข"อการผลิตกระดาษผักตบชวา และการแปรรูปผลิตภัณฑ
ประโยชน�ท่ีได�รับ
� ได"องค ความรู"พร"อมเผยแพรในรูปแบบเอกสารในการเผยแพรสําหรับผู"สนใจการพัฒนาผักตบชวาสูกระบวนการเชิงพาณิชย และเพ่ือการเรียนรู"ในชุมชนอยางย่ังยืน
� ผู"ประกอบการในจังหวัดนครปฐมได"รับความรู" นวัตกรรมและเทคโนโลยีเก่ียวกับการพัฒนาเส"นใยผักตบชวาสูกระบวนการเชิงพาณิชย
� สามารถนําผลผลิตท่ีได"จากการวิจัยสูการตลาดเชิงพาณิชย
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
4
การทอผ�าผักตบชวา การทอผ"าผักตบชวา เพ่ือจัดจําหนายในลักษณะผ"าผืน
และใช"ในการผลิตผลิตภัณฑ มีข้ันตอนในการถายทอดความรู"ดังน้ี
ผ�าทอผักตบชวา
การกําหนดขนาดหน�าผ�าทอผักตบชวา
การสอดฟ�นหวี การร อยตะกอ
การเตรียมด�ายพุ$ง
การเตรียมผักตบชวาแห ง การพันเกลียวด ายผักตบชวา
การเตรียมเส�นด�ายยืน
การกรอด ายฝ�าย การสาวด ายยืน
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
5
การเตรียมเส�นด�ายยืน
การกรอด"ายฝ7าย การสาวด"ายยืน
การเตรียมเส นด ายพุ�ง
การเตรียมผักตบชวาแห"ง การพันเกลียวด"ายผักตบชวา
การกําหนดขนาดหน าผ าทอผักตบชวา
การสอดฟHนหวี การร"อยตะกอ
ผ าทอผักตบชวา
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
6
เม่ือได"ผ"าทอผักตบชวาแล"วนํามาเพ่ิมคุณสมบัติให"กับผ"าทอด"วยการตกแตงสะท"อนนํ้าด"วยสารประเภทฟลูออโรคาร บอน (ABJ WR 30 บริษัท เอ บี เจ แอWดวานซ จํากัด) ความเข"มข"น 5%v/v คือในสารท่ีเตรียมปริมาณ 1 ลิตร ใช"สารสะท"อนปริมาณ 50 ซีซี และนํ้าเปลา 950 ซีซี ผสมให"เข"ากัน และแชท้ิงไว" (Exhaust) เวลา 30 นาที จากน้ันนําผ"าท่ีได"ไปรีดด"วยเตารีดระดับความร"อนสําหรับการรีดผ"าฝ7ายจนแห"ง
การสะท�อนนํ้าบนผ�าทอผักตบชวา
แขผ"าทอฯและผ"าซับใน
ในสารสะท"อนนํ้า ตากผ"าทอฯ หลังจากแชไว"
30 นาที
การรีดเพ่ือผนึกสารสะท"อนนํ้าบนผ"า ผลการทดสอบการสะท"อนนํ้า หมายเหตุ การตกแตงสะท"อนนํ้าทําท้ังบนผ"าทอผักตบชวาและผ"าอ่ืนๆ ท่ีนํามาใช"ประกอบในการทําผลิตภัณฑ
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
7
กระเป'าเอนกประสงค�ขนาดเล็ก
การเตรียมผ"าทอผักตบชวา การวางแนวแบบตัด
การวางแนวผ"าซับใน การตัดผ"าซับใน
การเย็บประกอบช้ินงาน การประกอบช้ินงาน
ผลิตภัณฑ สําเร็จ
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
8
กระเป'าเอนกประสงค�ขนาดกลาง
การวางแนวผลติภณัฑ การตัดช้ินประกอบ
การเย็บช้ินงาน การตกแตงวัสดุประกอบ
การเก็บงาน ผลิตภณัฑ สําเร็จ
หมายเหตุ กระเปbาน้ีออกแบบสําหรับใสอุปกรณ อิเลคทรอนิกส เชนไอแพด และสามารถประยุกต สําหรับใสอุปกรณ ประเภทอ่ืนๆ
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
9
การเตรียมกระดาษจากผักตบชวา
การทํากระดาษจากผักตบชวาจะเตรียมวิธีเดียวกับการเตรียมกระดาษสา เริ่มจากการเตรียมเย่ือผักตบชวาเพ่ือนํามาใช"งาน ผักตบชวาท่ีเหมาะจะนํามาทํากระดาษควรเป/นผักตบชวาท่ีแห"งสนิท นํามาตัดหรือยอยให"มีขนาดเล็กลงกอนนําไปต"มด"วยโซเดียมไฮดรอกไซด (NaOH) เข"มข"น 5 กรัมตอลิตร ถ"าต"องการให"ผักตบชวาเปfgอยเร็วข้ึนสามารถแชค"างคืนได" เม่ือต"มเย่ือผักตบชวา จนเปfgอยนําไปล"างด"วยนํ้าเปลาจนสะอาด สามารถสังเกตได"จากผิวของเย่ือกระดาษท่ี ถ"าเย่ือกระดาษยังมีปริมาณของโซเดียมไฮดรอกไซด อยูจะมีผิวสัมผัสท่ีลื่น จากน้ันนําไปปHgนเพ่ือให"เย่ือกระดาษกระจายตัวได"ดี ถ"าการกระจายตัวยังไมสมบูรณ ในกรณีท่ีการกระจายตัวไมสมบูรณ จะ ทําให"กระดาษท่ีได"ไมเรียบ ยกเว"นวาต"องการสร"างลวดลายบนกระดาษเป/นแบบนูนตํ่าเพ่ือใช"สําหรับงานศิลปะ ในกรณีเย่ือกระดาษกระจายตัวไมดีสามารถแก"ไขโดยการนําไปต"มซํ้า และปHgนใหมจนกวาจะได"การกระจายตัวท่ีสมบูรณ สวนการรอนเย่ือจะสามารถกําหนดความหนาของกระดาษได" ถ"าต"องการกระดาษท่ีมีความบางมากให"ใช"เย่ือกระดาษท่ีน"อยเป/นต"น
ในกรณีต"มเย่ือกระดาษโดยปกติ จะได"กระดาษผักตบชวาสีธรรมชาติเป/นสีออกนํ้าตาลถ"าต"องการกระดาษสีอ่ืน เชนสีขาวเม่ือได"เย่ือกระดาษแล"วสามารถนําไปฟอกขาวย"อมไฮโดรเจนเปอร ออกไซด (H2O2) นอกจากน้ียังสามารถเติมสีเพ่ือให"ได"กระดาษท่ีมีสีสรรตามต"องการท้ังสีย"อมธรรมชาติและสีสังเคราะห
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
10
ผักตบชวาแห"ง การตัดผักตชวาให"มีขนาดเล็ก
การแชผักตบชวา การต"มผักตบชวา
เย่ือกระดาษท่ีต"มและเติมส ี ทําความสะอาดเย่ือกระดาษ
เย่ือกระดาษท่ีปHgนแล"ว การรอนเย่ือกระดาษ
การตากเย่ือกระดาษ กระดาษผักตบชวา
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
11
การแปรรูปผลิตภัณฑ�จากระดาษผักตบชวา
การถายทอดความรู"จากกระดาษผักตบชวาไปแปรรูปเป/นดอกไม"ประดิษฐ แบงเป/นดอกไม"รูปแบบอยางงาย 2 มิติ เพ่ือประดับตกแตงบอร ดสําหรับการนําเสนอผลงาน กลุมลูกค"ากลุมน้ีเป/นหนวยงานโรงเรียน โรงพยาบาล และสถานท่ีราชการอ่ืนๆ ท่ีมีการจัดบอร ดแสดงผลงาน
และมีการการถายทอดความรู" เ พ่ิมเติมสําหรับการทําดอกไม"รูปแบบ 3 มิติ คือมีความนูนหรือหนา เหมาะสําหรับการนําไปจัดชอเป/นดอกไม" ได"แกดอกไม"ไหวสําหรับประดับแจกัน ดอกกุหลาบ เป/นต"น สําหรับการถายทอดความรู"จะพฃเพ่ิมเติมในสวนความแข็งแรงให"แกดอกไม"ด"วยการชุบยางพารา
การแนะนําหลักสูตรการทําผลิตภัณฑ จากผักตบชวา
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
12
การทําดอกชบาจากกระดาษผักตบชวา
อุปกรณ ทําดอกชบา สวนประกอบดอกชบา
การประกอบดอกชบา 2 มิติ ลงสีกลีบดอก
การไลสี ดอกชบาหลากสี
หมายเหตุ กรณีต"องการเพ่ิมสีสรรให"กับดอกไม" สามารถนําสีโปสเตอร มาระบายลงบนกระดาษได"โดยตรงแบบไลสีหรือผสมสีได"
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
13
การทําดอกไม�ไหวจากกระดาษผักตบชวา
อุปกรณ สําหรับดอกไม"ไหว
การม"วนกลีบดอก
การเพ่ิมความนูน/ตูมของกลีบดอก
การพันปลายดอก
หมายเหตุ ในกรณีต"องการเพ่ิมสีสรรให"แกดอกไม" สามารถระบายสีได"เชนเดียวกับดอกชบา
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
14
การระบายสีดอกไม"ไหว การตากให"สีแห"ง
การพันก"านดอกไม"ไหว การจัดองค ประกอบดอกไม"ไหว
ดอกไม"ไหวสําเร็จ การจัดชอสําหรับจัดจําหนาย
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
15
นอกจากดอกไม"ไหว ยังมีดอกชบาแบบดัดชอ โดยการทํา
ดอกชบาตามวิธีเดิมท่ีได"รับการถายทอดความรู"ไป และเพ่ิมเส"นลวดด"านหลังเพ่ือใช"ดัดให"เป/นดอกท่ีมีมิติมากข้ึน และดอกกุหลาบซ่ึงมีวิธี การทําใกล"เคียงกับการทําดอกชบา แตปรับรูปแบบจากแบบตัดและประกอบดอกเชนเดียวกันกับดอกชบา
การเตรียมดอกชบา และ
ดอกกุหลาบ การประกอบดอกกุหลาบ
การประกอบดอกชบา
ดอกชบาและดอกกุหลาบสําเร็จ
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
16
นอกจากการทําดอกไม"ประดิษฐ รูปแบบตางๆ แล"ว ยังเพ่ิมเติมการนําดอกไม"ประดิษฐ ไปเพ่ิมความเงาและความคงทนด"วยการนําไปชุบยางพารา และนําไปตากแห"ง การชุบยางพาราจะให"ลักษณะของดอกไม"ประดิษฐ ท่ีแตกตางกัน
ดอกไม"ประดิษฐ ปกติ
ดอกไม"ประดิษฐ ชุบยางพารา
การถ่ายทอดนวตักรรมและเทคโนโลยกีารแปรรูปผลิตภณัฑเ์ส้นใยผกัตบชวา
ให้กบัผูป้ระกอบการ SME และผูป้ระกอบการ OTOP จงัหวดันครปฐม
17
ข�อมูลเพ่ิมเติมสามารถติดต$อได�ท่ี
ดร.กาญจนา ลือพงษ
อีเมล [email protected] คณะอุตสาหกรรมสิ่งทอและออกแบบแฟชั่น มหาวิทยาลัย
เทคโนโลยีราชมงคลพระนคร 517 ถนน นครสวรรค แขวงสวนจิตรลดา
เขตดุสิต กทม. 10300 http://www.itfd.rmutp.ac.th