หนงสอเรยนรายวชาพนฐาน วทยาศาสตร
ชนมธยมศกษาปท ๕
ตามมาตรฐานการเรยนรและตวชวด กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๖๐)
ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑
สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)
๑๒๕๖/๙ ถนนนครไชยศร แขวงถนนนครไชยศร เขตดสต กรงเทพฯ ๑๐๓๐๐
โทร. ๐-๒๒๔๓-๘๐๐๐ (อตโนมต ๑๕ สาย), ๐-๒๒๔๑-๘๙๙๙
แฟกซ : ทกหมายเลข, แฟกซอตโนมต : ๐-๒๒๔๑-๔๑๓๑, ๐-๒๒๔๓-๗๖๖๖
website : www.iadth.com
ดร.นตกร ออนโยน
อาจารยจตตร จตแจง
อาจารยกนกรส ถมปลก
ผชวยศาสตราจารย ดร.มนภทร วงษบตร
ดร.วกตต ศรศกดสนทร
ดร.ศภกาญจน รตนกร
รองศาสตราจารย ดร.พมพนธ เดชะคปต
รองศาสตราจารย ดร.สมใจ เพงปรชา
ผเรยบเรยง
ผตรวจ
บรรณาธการ
สงวนลขสทธ
สำานกพมพ บรษทพฒนาคณภาพวชาการ (พว.) จำากด
พ.ศ. ๒๕๖๒
พมพครงท ๑ จำานวน ๒๐,๐๐๐ เลม
สารและสมบตของสารวทยาศาสตรกายภาพ
คานา สารบญหนวยการเรยนรท 1 อะตอม 6
1. พฒนาการของแบบจาลองอะตอม 8
2. อนภาคมลฐานภายในอะตอม 13
3. สญลกษณนวเคลยร 15
4. ไอโซโทป 17
5. ไอออนของธาต 19
คาถามทายหนวยการเรยนรท 1 อะตอม 21
หนวยการเรยนรท 2 ตารางธาต 22
1. ววฒนาการของตารางธาต 24
1.1ตารางธาตในปจจบน 26 1.2การเรยกชอธาต 28 1.3ธาตเรพรเซนเททฟและธาตแทรนซชน 29 2. ธาตโลหะและธาตอโลหะ 33 3. ธาตกมมนตรงส 35 3.1สมการนวเคลยร38 3.2ปฏกรยานวเคลยร 39 3.3ครงชวตของธาตกมมนตรงส 41 3.4ประโยชนและการปองกนอนตรายจากธาตกมมนตรงส43 4. ธาตและสารประกอบ 45
คาถามทายหนวยการเรยนรท 2 ตารางธาต 47
หนา แผนการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2560-2579 ไดกำาหนดวสยทศนไวดงน “คนไทยทกคนไดรบ
การศกษาและเรยนรตลอดชวตอยางมคณภาพ ดำารงชวตอยางเปนสข สอดคลองกบหลกปรชญา
ของเศรษฐกจพอเพยง และการเปลยนแปลงของโลกในศตวรรษท 21” เปาหมายดานผเรยน โดยมง
พฒนาผ เรยนทกคนใหมคณลกษณะและทกษะการเรยนร ในศตวรรษท 21 ประกอบดวย
ทกษะพนฐานอานออก เขยนได และคดเลขเปนและทกษะสำาคญอก 8ประการดงน 1.ทกษะดาน
การคดอยางมวจารณญาณและทกษะในการแกปญหา 2. ทกษะดานการสรางสรรคและนวตกรรม
3.ทกษะดานความเขาใจตางวฒนธรรมและตางกระบวนทศน 4. ทกษะดานความรวมมอการทำางาน
เปนทมและภาวะผนำา 5. ทกษะดานการสอสาร สารสนเทศ และการรเทาทนสอ 6. ทกษะดาน
คอมพวเตอร และเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร 7. ทกษะอาชพและทกษะการเรยนร
และ8.ความมเมตตากรณามวนยคณธรรมและจรยธรรม
หนงสอเรยนรายวชาพนฐาน วทยาศาสตร วทยาศาสตรกายภาพ สารและสมบตของสาร
ชนมธยมศกษาปท 5 จดทำาตามมาตรฐานการเรยนรและตวชวด กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร
(ฉบบปรบปรงพ.ศ.2560)ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช2551โดยมเนอหา
และกระบวนการสอดคลองกบทกษะการเรยนรในศตวรรษท 21 เนนการเสรมสรางการสบสอบ
การทำาโครงงาน และสะเตม ดวยกระบวนการทางวทยาศาสตรและจตวทยาศาสตร เสรมสราง
สมรรถนะสำาคญตามหลกสตร และบรณาการหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เปนหนงสอเรยน
ทมลกษณะเฉพาะ คอ ใหผ เรยนเรยนรกระบวนการทางวทยาศาสตรควบคกบเนอหาท เนน
องคความร(bodyofknowledge)
ผเรยนในระดบชนมธยมศกษาปท 5 จะไดเรยนร เรอง อะตอม ตารางธาต พนธะเคม
สารประกอบอนทรยและพอลเมอรและปฏกรยาเคมและอตราการเกดปฏกรยาเคม
สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.) หวงเปนอยางยงวา หนงสอเรยนเลมน จะเปนประโยชน
ตอผเรยนเพอบมเพาะผเรยนใหเปนคนไทย4.0สความเปนประเทศไทย4.0
สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)
หนา หนา
หนวยการเรยนรท 3 พนธะเคม 50
1. การเกดพนธะเคม 52
2. พนธะไอออนก 55
2.1การเขยนสตรสารประกอบไอออนก 57
2.2การอานชอสารประกอบไอออนก 58
2.3การละลายของสารประกอบไอออนก 59
3. พนธะโคเวเลนซ 62
3.1การวาดสตรโครงสรางประกอบโคเวเลนซ 64
3.2การอานชอสารประกอบโคเวเลนซ 65
3.3แรงยดเหนยวระหวางโมเลกลโคเวเลนซ 66
3.4สมบตของสารโคเวเลนซ 69
คาถามทายหนวยการเรยนรท 3 พนธะเคม 72
หนวยการเรยนรท 4 สารประกอบอนทรยและพอลเมอร 76
1. สารประกอบอนทรย 78
1.1ธาตคารบอนกบโครงสรางและประเภท
ของสารประกอบอนทรย 79
1.2การจำาแนกประเภทของสารประกอบไฮโดรคารบอน 82
1.3สมบตของความเปนกรด-เบสของสารประกอบอนทรย 85
1.4สมบตการละลายในตวทำาละลายชนดตางๆ
ของสารประกอบอนทรย 87
2. พอลเมอร 89
2.1โครงสรางและสมบตของพอลเมอร89
2.2โครงสรางและสมบตของพลาสตก96
2.3ผลกระทบของการใชผลตภณฑ
จากพอลเมอรตอสงแวดลอม100
2.4วสดยดหยน104
2.5เสนใยสงเคราะห105
คาถามทายหนวยการเรยนรท 4 สารประกอบอนทรย
และพอลเมอร 106
หนวยการเรยนรท 5 ปฏกรยาเคมและอตราการเกดปฏกรยาเคม 110
1. การเกดปฏกรยาเคมและสมการเคม 112
1.1การเกดปฏกรยาเคม 112
1.2สมการเคม114
2. อตราการเกดปฏกรยาเคม 116
2.1ปจจยทมผลตออตราการเกดปฏกรยาเคม 118
3. การนาปจจยทมผลตออตราการเกดปฏกรยาเคมไปใชประโยชน 127
3.1การพรองของชนโอโซนของโลก 128
3.2การสงเคราะหแอมโมเนยดวยวธฮาเบอร130
3.3เครองฟอกไอเสยเชงเรงปฏกรยา
หรอแคทาลตกคอนเวอรเตอร 131
4. ปฏกรยารดอกซ 133
คาถามทายหนวยการเรยนรท 5 ปฏกรยาเคมและ
อตราการเกดปฏกรยาเคม 135
บรรณานกรม 136
1
หนวยการเรยนรท
อะตอม
แผนผงหวขอหนวยการเรยนร
ตวชวด
พฒนาการของแบบจำาลองอะตอม
ไอออนของธาต สญลกษณนวเคลยร
อนภาคมลฐานภายในอะตอม
ไอโซโทป
1. เปรยบเทยบความเหมอนและความแตกตางของแบบจำาลองอะตอมของโบรกบแบบจำาลองอะตอมแบบกลมหมอก
(ว2.1ม.5/2)
2. ระบจำานวนโปรตอนนวตรอนและอเลกตรอนของอะตอมและไอออนทเกดจากอะตอมเดยว(ว2.1ม.5/3)
3. เขยนสญลกษณนวเคลยรของธาตและระบการเปนไอโซโทป(ว2.1ม.5/4)
อะตอม
สญลกษณนวเคลยรnuclear symbol
เลขมวลสญลกษณธาต
เลขอะตอม
xO Ne16 20
8 10
A
สญลกษณธาต
เลขมวล = จำ�นวนโปรตอน + นวตรอน
เลขอะตอม = จำ�นวนโปรตอนในนวเคลยส
XAZ
Z
1. เขยนเลขอะตอมไวมมลางซาย
2. เขยนเลขมวลไวมมบนซายของสญลกษณธาต
สญลกษณนวเคลยรธาตออกซเจน (O)เลขมวล = 16 เลขอะตอม = 8
สญลกษณนวเคลยรธาตนออน (Ne)เลขมวล = 20 เลขอะตอม = 10
วธการเขยนสญลกษณนวเคลยรตามหลกสากล
ตวอยางสญลกษณนวเคลยรของธาต
สารและสมบตของสาร ชนมธยมศกษาปท 58 อะตอม 9
ภาพท 1.1 พฒนาการของแบบจำาลองอะตอม
1. พฒนาการของแบบจำาลองอะตอม
อะตอม (atom) เปนภาษากรก แปลวา แบงไมไดอก เปนคำาทใชแทนหนวยทเลกทสดของสสาร
โดยนกปรชญากรกชอดโมครตส(Democritus)ไดเสนอแนวคดไวขณะนนวาสสารประกอบดวยอนภาค
ทเลกทสดซงไมสามารถแบงแยกใหเลกตอไปไดและเรยกอนภาคทเลกทสดนวาอะตอม
ถาเราสามารถแบงนำาตาลทรายใหเลกลงไดเรอยๆหนวยทเลกทสดของนำาตาลทราย
จะมลกษณะเปนอยางไร
แบบจำาลองอะตอมหมายถงอะไร
แบบจำาลองอะตอมมพฒนาการเปนอยางไร
แบบจำาลองอะตอมของโบรกบแบบจำาลองอะตอมแบบกลมหมอกเหมอนและแตกตางกนอยางไร
สรปผลการทำากจกรรมนไดอยางไร
คาถามสาคญ
แบบจำ�ลองอะตอมมพฒน�ก�รอย�งไร
กจกรรมท
แบบจำาลองอะตอมของดอลตน
แบบจำาลองอะตอมของทอมสน
แบบจำาลองอะตอมของรทเทอรฟอรด
แบบจำาลองอะตอมของนลส โบร
แบบจำาลองอะตอมแบบกลมหมอก
+++
+
-
- -
-
วธทา
แบงกลมแตละกลมรวมกนสบคนขอมลเกยวกบพฒนาการของแบบจำาลองอะตอม
จากแหลงการเรยนรตางๆจากนนนำาเสนอดวยผงกราฟก
1.1 พฒนาการของแบบจำาลองอะตอม
อเลกตรอนเนอทอะตอมมประจบวก
อเลกตรอน
นวเคลยส
ภาพท 1.2 แบบจำาลองอะตอมของดอลตน
แบบจาลองอะตอมของดอลตน
จอหนดอลตน (JohnDalton)นกวทยาศาสตรชาวองกฤษและเปนนกวทยาศาสตรคนแรกทได
รวบรวมเรองราวเกยวกบอะตอมและทำาใหเราเขาใจเกยวกบอะตอมในชวงพ.ศ.2347สรปไดดงน
1. สสารประกอบดวยอนภาคทเลกทสดเรยกวาอะตอมซงแบงแยกสรางขนหรอสญหายไปไมได
2. อะตอมของธาตเดยวกนมสมบตเหมอนกนและแตกตางจากธาตชนดอน
3. สารประกอบเกดจากการรวมกนทางเคมระหวางอะตอมของธาตสองชนดหรอมากกวาสองชนด
โดยมจำานวนอะตอมของธาตแตละชนดเปนจำานวนแนนอนในสารประกอบนน
ตอมามการคนพบวาอะตอมประกอบดวยอนภาคทเลกกวาลงไปอกคออนภาคโปรตอนนวตรอน
และอเลกตรอน นนหมายความวา อะตอมจงไมใชอนภาคทเลกทสดและยงสามารถแบงแยกใหเลก
ตอไปไดอก
อะตอมมลกษณะเปนทรงกลมตนมขนาดเลกมาก
ซงแบงแยกสรางขนหรอสญหายไปไมได
แบบจำ�ลองอะตอมเปนมโนภ�พทนกวทย�ศ�สตรสร�งขน
โดยอ�ศยขอมลทไดจ�กก�รทดลองเพออธบ�ยเกยวกบ
โครงสร�งภ�ยในของอะตอม
+++
+
-
- -
-
แผนทองคำา ตวปลอยอนภาคแอลฟา
การใชแบบจำาลองอธบายผลการทดลองของรทเทอรฟอรดฉากตรวจวด ชองเปด
การทดลองของรทเทอรฟอรด
สารและสมบตของสาร ชนมธยมศกษาปท 510 อะตอม 11
แบบจาลองอะตอมของทอมสน
เซอรโจเซฟจอหนทอมสน(SirJosephJohnThomson)ไดทำาการทดลองโดยใชหลอดรงสแคโทด
เพอศกษาโครงสรางภายในอะตอมและจากขอคนพบจงไดเสนอแบบจำาลองอะตอมขนใหมดงน
อะตอมมลกษณะเปนรปทรงกลมประกอบดวยอนภาคโปรตอนซงมประจไฟฟาบวกและอเลกตรอน
ซงมประจไฟฟาลบ อะตอมโดยปกตอยในสภาพเปนกลางทางไฟฟา ซงทาใหทงสองประจนมจานวน
เทากนและกระจายอยทวไปอยางสมาเสมอภายในอะตอม
ภาพท 1.3 แบบจำาลองอะตอมของทอมสน
ภาพท 1.4 การทดลองของรทเทอรฟอรด ภาพท 1.5 ขยายแผนทองคำาแสดงเสนทางการเคลอนทของอนภาคแอลฟา
แบบจาลองอะตอมของรทเทอรฟอรด
ลอรดเออรเนสตรทเทอรฟอรด(LordErnest
Rutherford) ไดศกษาเรองราวเกยวกบอะตอม
โดยทำาการทดลองยงอนภาคแอลฟาซงมประจบวก
และมมวลมากเขาไปยงแผนทองคำ า และใช
ฉากเรองแสงกนเพอตรวจสอบการเคลอนทของ
อนภาคแอลฟาปรากฏวาอนภาคแอลฟาสวนใหญ
เคลอนทเปนเสนตรง มการเบยงเบนเกดขนบาง
และนอยครงทเกดการสะทอนกลบดงภาพ
อเลกตรอน
เนออะตอมทมประจบวก ภาพท 1.6 แบบจำาลองอะตอมของรทเทอรฟอรด
ภาพท 1.7 แบบจำาลองอะตอมของโบร
ในอดตนกวทยาศาสตรรจกแตอเลกตรอนกบโปรตอน และอเลกตรอนมมวลนอยมาก ดงนน
รทเทอรฟอรดจงลงขอสรปจากผลการทดลองดงกลาววา อนภาคทรวมกนอยตรงกลางนาจะเปนกลม
อนภาคของโปรตอนและไดเสนอแบบจำาลองขนใหมดงน
อะตอมประกอบดวยนวเคลยสทมโปรตอนรวมกนอยตรงกลางและมอเลกตรอนวงรอบๆ นวเคลยส
นวเคลยสมขนาดเลก แตมมวลมากและมประจบวก สวนอเลกตรอนมมวลนอยมากและมประจลบ
จานวนอเลกตรอนเทากบจานวนโปรตอน
แบบจาลองอะตอมของโบร
แบบจำาลองของรทเทอรฟอรดมขอนาสงสยวาอเลกตรอนทอยรอบนวเคลยสนนมลกษณะใด
นลส โบร (NielsBohr) จงไดศกษาเกยวกบอะตอมจากสเปกตรมของแสงทไดจากการเผาสารประกอบ
ซงไดขอคนพบสำาคญคอ เมออเลกตรอนไดรบพลงงานจะถกกระตนแลวเลอนขนไปสระดบพลงงาน
ทสงขนแตเนองจากไมเสถยรจงกลบสระดบพลงงานทตำากวาพรอมกบคายพลงงานออกมา
ดงนนจงทำาใหทราบวาอเลกตรอนทอยรอบๆนวเคลยสนน
ไมไดอยรวมกนทเดยวทงหมด แตอยเปนระดบพลงงาน
รอบนวเคลยสจงสรางสมมตฐานเกยวกบแบบจำาลองอะตอม
ขนมาใหมโดยแบบจำาลองอะตอมใหมจงเปนระดบพลงงาน
ทมคาพลงงานเฉพาะคลาย ๆ กบวงโคจรของดาวเคราะห
รอบดวงอาทตย และเรยกอ เลกตรอนชนทอย ใกล
นวเคลยสทสดและมพลงงานตำาสดวา ระดบพลงงาน K
หรอ n=1 และเรยกระดบพลงงาน LMN ทอยถดไป
n=2n=3และn=4ตามลำาดบดงภาพ
นวเคลยส
อเลกตรอน
สารและสมบตของสาร ชนมธยมศกษาปท 512 อะตอม 13
แบบจาลองอะตอมแบบกลมหมอก
นกวทยาศาสตรไดทำาการศกษาคนควาเพมเตม
ทำาใหไดขอมลท เชอไดวาอเลกตรอนไมไดเคลอนท
เปนวงกลมและเปนชนตามแบบจำาลองอะตอมของโบร
แตเคลอนทเปนรปทรงตาง ๆ ตามระดบพลงงานของ
อเลกตรอน ตลอดจนอเลกตรอนมขนาดเลกมากและ
เคลอนทอยางรวดเรวตลอดเวลาไปทวท งอะตอม
จงไมสามารถบอกตำาแหนงทแนนอนของอเลกตรอนได
แต ม โ อก าสท จ ะพบอ เ ล กตรอนรอบน ว เคล ยส
บางบรเวณเทานน ทำาใหสรางมโนภาพไดวาอะตอม
ประกอบดวยกลมหมอกอเลกตรอนรอบนวเคลยส
ดงภาพภาพท 1.8 แบบจำาลองอะตอมแบบกลมหมอก
อาชพนาร
นกวทยาศาสตร(scientist)คอบคคลผมความเชยวชาญดานวทยาศาสตรอยางนอยหนงสาขา
เชนเคมฟสกสชววทยาและใชหลกวธทางวทยาศาสตรในการคนควาวจย
2. อนภาคมลฐานภายในอะตอม
จากการศกษาเกยวกบโครงสรางของอะตอมซงมขอมลตางๆจากการทดลองมาสนบสนนมากมาย
สรปไดวา อะตอมประกอบดวยอนภาคมลฐานทสำาคญ 3 ชนด คอ อเลกตรอน (electron) โปรตอน
(proton)และนวตรอน(neutron)
ลองจนตนาการและวาดรปของอะตอมในความคดขนมาโดยใหมองคประกอบทงอเลกตรอน
โปรตอนและนวตรอนครบถวน
ภายในนวเคลยสของอะตอมมอนภาคมลฐานอะไรบาง
อะตอมของธาตแตละชนดจะมจำานวนอนภาคมลฐานแตกตางกนหรอไมอยางไร
อนภาคมลฐานแตละชนดมสมบตเปนอยางไร
สรปผลการทำากจกรรมนไดอยางไร
คาถามสาคญ อนภ�คมลฐ�นภ�ยในอะตอม
แตละชนดมสมบตเปนอย�งไร
แบงกลม แตละกลมรวมกนสบคนขอมลเกยวกบอนภาคมลฐานภายในอะตอมตลอดจนสมบต
พนฐานของอนภาคมลฐานแตละชนดจากแหลงการเรยนรตางๆจากนนนำาเสนอดวยผงกราฟก
1. 2กจกรรมท
วธทา
อนภาคมลฐานภายในอะตอม
+
สารและสมบตของสาร ชนมธยมศกษาปท 514 อะตอม 15
อะตอมประกอบดวยอนภาคมลฐานทสำาคญ 3ชนด
คออเลกตรอน(electron)โปรตอน(proton)และนวตรอน
(neutron) โดยอนภาคโปรตอนกบอนภาคนวตรอน
อยดวยกนอยางหนาแนนในบรเวณเลกๆ ตรงใจกลางของ
อะตอมเรยกบรเวณนวา นวเคลยส (nucleus) และ
มอเลกตรอนเคลอนทรอบนวเคลยสดวยความเรวสง
จงมลกษณะคลายกบมกลมหมอกของประจลบปกคลม
อยโดยรอบดงภาพ
อะตอมของธาตแตละชนดจะมจำานวนอนภาคมลฐานทงจำานวนโปรตอนอเลกตรอนและนวตรอน
แตกตางกนไปโดยจำานวนโปรตอนจะเปนตวกำาหนดความแตกตางของธาตแตละชนด
ตารางท1.1 สญลกษณมวลและประจของอนภาคมลฐานภายในอะตอม
อนภาค สญลกษณ มวล(g)ประจ
คลอมบ คาประจ
อเลกตรอน e- 9.109Ö10-28 -1.6002Ö10-19 -1
โปรตอน p+ 1.67Ö10-24 +1.6002Ö10-19 +1
นวตรอน n 1.67Ö10-24 0 0
ทมา:SeagerS.L.andSlabaughM.R.(2011).IntroductoryChemistryforToday.
ภาพท 1.9 อะตอมและอนภาคทพบในอะตอม
อเลกตรอน (-)
โปรตอน (+)
นวตรอน (0)
ตารางท1.2เลขอะตอมเลขมวลชนดและจำานวนอนภาคของธาตบางชนด
ธาต เลขอะตอม โปรตอน นวตรอน อเลกตรอน เลขมวล สญลกษณนวเคลยร
Ne 10 20
P 15 16 15
O 8 8 8
Ca 20 20
F 9 10
3. สญลกษณนวเคลยร
อะตอมของธาตแตละชนดประกอบดวยอนภาคมลฐานสำาคญจำานวน 3 ชนดคอ อนภาคโปรตอน
อนภาคนวตรอนและอนภาคอเลกตรอนซงธาตแตละชนดจะมจำานวนอนภาคมลฐานเหลานแตกตางกนไป
องคประกอบของสญลกษณนวเคลยรมอะไรบาง
การเขยนสญลกษณนวเคลยรตามหลกสากลมหลกการอยางไร
สรปผลการทำากจกรรมนไดอยางไร
คาถามสาคญ นกวทย�ศ�สตรส�ม�รถแสดงจำ�นวน
อนภ�คมลฐ�นในอะตอมของธ�ตแตละชนดไดอย�งไร
1. แบงกลมแตละกลมรวมกนสบคนขอมลเกยวกบองคประกอบของสญลกษณนวเคลยร
และวธเขยนสญลกษณนวเคลยรจากแหลงการเรยนรตางๆ
2. นำาความรทไดจากขอ1เขยนสญลกษณนวเคลยรของธาตดงน
1. 3กจกรรมท
วธทา
สญลกษณนวเคลยร
สารและสมบตของสาร ชนมธยมศกษาปท 516 อะตอม 17
เมอนกวทยาศาสตรตองการจะใหขอมลรายละเอยดของธาตใด ๆ กจะเขยนเปนสญลกษณ
โดยในยคแรกนกวทยาศาสตรไดคดสญลกษณของธาตดวยภาพตาง ๆ แตตอมามการคนพบธาตใหม
เพมมากขน จงไดเปลยนมาใชสญลกษณแทน เรยกวา สญลกษณนวเคลยร (nuclear symbol)
เพอแสดงรายละเอยดเกยวกบอนภาคมลฐานภายในอะตอม ดงนน สญลกษณนวเคลยร จงเปน
สงทเขยนแทนชอธาตพรอมแสดงเลขอะตอมและเลขมวล ซงจะบอกรายละเอยดเกยวกบจำานวน
อนภาคมลฐานภายในอะตอมนนเอง
วธเขยนสญลกษณนวเคลยรตามหลกสากลมดงน
1. เขยนเลขอะตอมไวมมลางซาย
2. เขยนเลขมวลไวมมบนซายของสญลกษณธาต
เลขอะตอม (atomic number) คอ ตวเลขทแสดงจำานวนโปรตอนทอยในนวเคลยสของธาต
แทนดวยสญลกษณZซงธาตชนดเดยวกนตองมจำานวนโปรตอนหรอเลขอะตอมเทากนในขณะเดยวกน
เลขอะตอมยงบงบอกถงจำานวนอเลกตรอน เมออะตอมมสมบตเปนกลางทางไฟฟา กลาวคอมจำานวน
โปรตอนเทากบจำานวนอเลกตรอน
เลขมวล (mass number) คอ ผลรวมของจำานวนโปรตอนและนวตรอนในนวเคลยส เลขมวล
ไมใชมวลอะตอมและมจำานวนเตมเสมอแทนดวยสญลกษณA
เลขมวล
เลขอะตอม
สญลกษณ
X
A
Z
ความหมาย
สญลกษณธาต
เลขมวล = จำานวนโปรตอน+นวตรอน
เลขอะตอม = จำานวนโปรตอนในนวเคลยส
A
XZ
ตวอยาง
สญลกษณนวเคลยรทกำาหนดให199Fมจำานวนโปรตอนอเลกตรอนและนวตรอนจำานวนเทาใด
ธาตF จำานวนโปรตอน(Z) = 9
จำานวนอเลกตรอน = จำานวนโปรตอน=9
จำานวนนวตรอน = A-Z
= 19-9
= 10
4. ไอโซโทป
อะตอมของธาตโดยทวไปจะเปนกลางทางไฟฟา ซงมจำานวนโปรตอนเทากบจำานวนอเลกตรอน
ภายหลงตอมาเฟรเดอรกซอดด(FrederickSoddy)นกเคมชาวองกฤษไดคนพบวามธาตชนดเดยวกน
แตมจำานวนนวตรอนทแตกตางกน
คาถามสาคญ อะตอมของธ�ตชนดเดยวกน
แตมจำ�นวนนวตรอนไมเท�กนเรยกว�อะไร
แบงกลม แตละกลมรวมกนสบคนขอมลเกยวกบไอโซโทปของธาต จากแหลงการเรยนรตาง ๆ
จากนนนำาเสนอดวยผงกราฟกประเภทผงความคด
1. 4กจกรรมท
วธทา
ไอโซโทป
ไอโซโทปคออะไร
ยกตวอยางธาตทเปนไอโซโทปกน
สรปผลการทำากจกรรมนไดอยางไร
อะตอมของธาตชนดเดยวกนจะมจำานวนโปรตอนและอเลกตรอนเทากนแตจำานวนนวตรอน
อาจจะไมเทากนกไดซงมผลทำาใหเลขมวลตางกนเชน168O17
8O18
8O
ตารางท1.3 จำานวนอนภาคมลฐานภายในแตละไอโซโทปของธาต
สญลกษณนวเคลยร จานวนโปรตอน จานวนอเลกตรอน จานวนนวตรอน เลขมวล168O 8 8 8 16
178O 8 8 9 17
188O 8 8 10 18
อะตอมของธาตออกซเจนทง 3 อะตอมขางตน มจำานวนโปรตอนและอเลกตรอนเทากน
แตมจำานวนนวตรอนไมเทากนเรยกวาเปนไอโซโทปกน
สารและสมบตของสาร ชนมธยมศกษาปท 518 อะตอม 19
ไอโซโทป(isotope)หมายถงอะตอมของธาตเดยวกนทมจำานวนโปรตอนเทากนแตนวตรอนตางกน
นนคอเปนอะตอมทมเลขอะตอมเหมอนกนแตมเลขมวลตางกน
การอานชอไอโซโทปใหเรยกชอธาตแลวตามดวยเลขอะตอมดงน
168O อานวา ออกซเจน16
178O อานวา ออกซเจน17
188O อานวา ออกซเจน18
อยางไรกตามสำาหรบไอโซโทปทสำาคญๆบางตวจะมชอเรยกเฉพาะ เชน อะตอมของไฮโดรเจน
มจำานวน3ไอโซโทปซงมชอเรยกแตกตางกนดงน
ตารางท1.4 ชอจำานวนโปรตอนนวตรอนและอเลกตรอนของอะตอมไฮโดรเจน
สญลกษณนวเคลยร ชอ จานวนโปรตอน จานวนนวตรอน จานวนอเลกตรอน
11H
ไฮโดรเจน(hydrogen)
หรอโปรเทยม(protium)1 0 1
21H ดวทเรยม(deuterium) 1 1 131H ทรเทยม(tritium) 1 2 1
ไอโซโทปของธาตอนๆ
•ไอโซโทปของธาตยเรเนยมประกอบดวยยเรเนยม-238(238U)ยเรเนยม-235(235U)
•ไอโซโทปของธาตคารบอนประกอบดวยคารบอน-12(12C)คารบอน-13(13C)คารบอน-14(14C)
5. ไอออนของธาต
คาถามสาคญ
ไอออนบวกและไอออนลบเกดขนไดอย�งไร
1. 5กจกรรมท
วธทา
ไอออนของธาต
อะตอมของธาตโดยทวไปจะมสมบตเปนกลางทางไฟฟา กลาวคอมจำานวนโปรตอนเทากบจำานวน
อเลกตรอนแตหากอะตอมของธาตมจำานวนโปรตอนและอเลกตรอนไมเทากนจะเกดสภาวะทไมเปนกลาง
ทางไฟฟาเกดขน เรยกสภาวะนวา ไอออน (ion) ซงสามารถเกดไดทงไอออนบวก (cation) และ
ไอออนลบ(anion)
1. ดนนำามน 5 กอน
2. กระดาษแขงสขาว 2 แผน
1. แบงกลมแตละกลมรวมกนสบคนขอมลเกยวกบการเกดไอออนของธาต
จากแหลงการเรยนรตางๆจากนนเขยนบนทกดวยแผนภาพความคด
2. แตละกลมรวมกนวางแผนออกแบบและสรางแบบจำาลองเพอแสดงการเกดไอออนบวก
และไอออนลบของธาตโดยใชวสดอปกรณทเตรยมไวให
อะตอมโดยทวไปมสมบตเปนกลางทางไฟฟาหมายความวาอยางไร
Mg2+ซงเปนไอออนบวกเกดขนไดอยางไร
O2-ซงเปนไอออนลบเกดขนไดอยางไร
สรปผลการทำากจกรรมนไดอยางไร
วสดอปกรณ
สารและสมบตของสาร ชนมธยมศกษาปท 520 อะตอม 21
ไอออนบวก(cation)เกดจากอะตอมสญเสยอเลกตรอนออกไปจากอะตอมเพอใหจำานวนอเลกตรอน
วงนอกสดครบ 8 ตว ตามกฎออกเตต (octet rule) ซงจะเกดกบธาตในกลมโลหะซงอยทางดานซาย
ของตารางธาตโดยถาอะตอมสญเสยอเลกตรอนจำานวน1ตวอะตอมนนจะกลายเปนไอออนทมประจ+1
แตถาสญเสยอเลกตรอนมากกวา 1 ตวขนไป จะมจำานวนประจของไอออนตามจำานวนอเลกตรอน
ทสญเสยไปเชนอะลมเนยมซงมสญลกษณนวเคลยรคอ2713Al
สญเสยอเลกตรอนวงนอก 3 ตว
อะลมเนยมอะตอม (Al) อะลมเนยมไอออน (Al3+)
จำานวนโปรตอน = 13
จำานวนนวตรอน = 14
จำานวนอเลกตรอน = 13
ประจ = 0
จำานวนโปรตอน = 13
จำานวนนวตรอน = 14
จำานวนอเลกตรอน = 10
ประจ = +3
ไอออนลบ (anion) เกดจากอะตอมรบอเลกตรอนเขามาในอะตอม เพอใหจำานวนอเลกตรอน
วงนอกสดครบ 8 ตว ตามกฎออกเตต (octet rule) ทำาใหมจำานวนอเลกตรอนในอะตอมเพมมากขน
ซงจะเกดกบธาตในกลมอโลหะซงอยทางดานขวาของตารางธาตโดยถาอะตอมรบอเลกตรอนเขามาจำานวน
1ตวอะตอมนนจะกลายเปนไอออนทมประจ-1แตถารบอเลกตรอนมากกวา1ตวขนไปจะมจำานวนประจ
ของไอออนตามจำานวนอเลกตรอนทรบเขามาเชนคลอรนซงมสญลกษณนวเคลยรคอ3517Cl
รบอเลกตรอน 1 ตว
คลอรนอะตอม (Cl) คลอไรดไอออน (Cl-)
จำานวนโปรตอน = 17
จำานวนนวตรอน = 18
จำานวนอเลกตรอน = 17
ประจ = 0
จำานวนโปรตอน = 17
จำานวนนวตรอน = 18
จำานวนอเลกตรอน = 18
ประจ = -1
คาถามทายหนวยการเรยนรทอะตอม
1. แบบจำาลองอะตอมของดอลตนและแบบจำาลองอะตอมของทอมสนมความเหมอนและแตกตางกน
อยางไรบาง
2. แบบจำาลองอะตอมของทอมสนและแบบจำาลองอะตอมของรทเทอรฟอรดมความเหมอนและแตกตางกน
อยางไรบาง
3. แบบจำาลองอะตอมของรทเทอรฟอรดและแบบจำาลองอะตอมของโบรมความเหมอนและแตกตางกน
อยางไรบาง
4. อะตอมทเปนกลางทางไฟฟาจะมจำานวนอนภาคใดเทากนเพราะเหตใดจงเปนเชนนน
5. ใชขอมลสญลกษณนวเคลยรตอไปน4020T36
18D42
20W35
17Zแลวตอบคำาถามขอ5.1-5.3
5.1 ธาตชนดใดมจำานวนนวตรอนเทากน
5.2 ธาตใดทเปนไอโซโทปกนเพราะเหตใด
5.3 ธาตชนดใดมจำานวนอเลกตรอนนอยทสด
6. เตมขอมลลงในตารางใหสมบรณ
ตารางท1.5 เลขอะตอมเลขมวลชนดและจำานวนอนภาคและสญลกษณนวเคลยรของไอออนบางชนด
ไอออน เลขอะตอม โปรตอน นวตรอน อเลกตรอน เลขมวล สญลกษณนวเคลยร
F 10 19
Al3+ 10 27
O2- 8 16
Ba2+ 56 81
N3- 7 14
7. 4020Ca2+มจำานวนอนภาคมลฐานแตละชนดเปนเทาใด
8. ไอออนใดมจำานวนอเลกตรอนเทากน2311Na+27
13Al3+24
12Mg2+
9. ธาต8035Brรบอเลกตรอนจำานวน1ตวจะเกดการเปลยนแปลงอนภาคมลฐานในอะตอมอยางไร
10. ไอออนคออะไรมกชนดและแตละชนดเกดขนไดอยางไร
จดประกายโครงงาน
แบงกลม แตละกลมรวมกนสบคนขอมลเกยวกบพฒนาการของแบบจำาลองอะตอมจาก
แหลงการเรยนรตาง ๆ จากนนรวมกนวางแผน ออกแบบ และสรางแบบจำาลองอะตอมจาก
วสดในทองถนนำาผลงานมาจดแสดงเปนมมศกษาในชนเรยน
1
นวเคลยส
นวเคลยส