CAFE MONITOR Raport z badania syndykatowego
Adaptacja do zmian klimatu Badanie jakościowe wrzesień – październik 2016
Badanie zrealizowano w ramach wsparcia udzielonego przez Komisję Europejską i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) na podstawie Umowy partnerskiej nr 1/07/2014/UMW/ADAPTCITY w przedmiocie wykonania przedsięwzięcia nieinwestycyjnego „Przygotowanie strategii adaptacji do zmian klimatu miasta metropolitalnego przy wykorzystaniu mapy klimatycznej i partycypacji społecznej” – oznaczonego dla potrzeb Instrumentu Finansowego dla Środowiska LIFE+ nr LIFE 13INF/PL/000039 oraz wykorzystania i rozliczenia dotacji ze środków Komisji Europejskiej udzielonej na podstawie stosownej umowy o nr LIFE 13INF/PL/000039 zawartej w Warszawie w dniu 28 listopada 2014 r. pomiędzy Fundacją Instytutem na Rzecz Ekorozwoju a Miastem Stołecznym Warszawa.
Informacje o badaniu
Warunki życia w Warszawie
Percepcja zmian klimatu
Adaptacja do zmian klimatu
Ocena wybranych rozwiązań
Rola m.st. Warszawy
Potrzeby informacyjne
Rekomendacje
AGENDA
2
Informacje o badaniu
Warunki życia w Warszawie
Percepcja zmian klimatu
Adaptacja do zmian klimatu
Ocena wybranych rozwiązań
Rola m.st. Warszawy
Potrzeby informacyjne
Wnioski i rekomendacje
SPIS TREŚCI
Fot. m.st. Warszawa
Informacje o badaniu Cele badania, metodologia, charakterystyka badanych grup
3 Fot. m.st. Warszawa
Informacje o badaniu (1/4) Cele badania
Celem badania jakościowego było pozyskanie informacji
pomocnych w opracowaniu strategii adaptacji do zmian
klimatu dla m.st. Warszawy.
Kluczowe zagadnienia badane podczas wywiadów:
Poznanie opinii i stanu wiedzy wybranych grup społecznych
w Warszawie
Ocena wybranych rozwiązań służących adaptacji do zmian
klimatu, w tym identyfikacja barier we wdrażaniu konkretnych
rozwiązań adaptacyjnych oraz zaproponowanie nowych
działań dostosowawczych
Pozyskanie wiedzy, która posłuży do opracowania kampanii
informacyjno-promocyjnej związanej z adaptacją m.st.
Warszawy do zmian klimatu
Określenie zagadnień ważnych do zakomunikowania
mieszkańcom
Szczegółowe tematy omawiane w projekcie:
Obecne warunki życia w Warszawie
Percepcja zmian klimatu, skojarzenia, doświadczenia,
konsekwencje, sposoby radzenia sobie z nimi
Rola miasta w radzeniu sobie ze zmianami klimatu
Adaptacja do zmian klimatu, działania ze strony miasta,
kto powinien decydować o działaniach adaptacyjnych,
źródła finansowania
Ocena wybranych rozwiązań adaptacyjnych do zmian klimatu,
pierwsze wrażenia, mocne i słabe strony, ich atrakcyjność
oraz otwartość badanych na nie
Potrzeby informacyjne i źródła informacji w zakresie adaptacji
do zmian klimatu
4
Informacje o badaniu (2/4) Metodologia
Badanie zostało przeprowadzone z wykorzystaniem metody
jakościowej, techniki zogniskowanych wywiadów grupowych
(FGI). Czas trwania jednego wywiadu około 120 min., 6-7 osób w grupie.
Realizacja wywiadów miała miejsce w dniach: 26.09 - 05.10.2016.
5
Nr Data Godzina Płeć Wiek Wykształcenie Główne kryteria
rekrutacyjne
1
26.09.2016 11:00 K+M 60-75 średnie
lub wyższe Seniorzy
2
26.09.2016 16:30 K+M 25-40 średnie
lub wyższe Rodzice
3
27.09.2016 10:00 K+M 18-24 średnie
lub wyższe Młodzież
4
27.09.2016 16:30 K+M 25-40 średnie
lub wyższe Rodzice
5 27.09.2016 19:00 K+M Nie
dotyczy
średnie
lub wyższe Rady Osiedli
Nr Data Godzina Płeć Wiek Wykształcenie Główne kryteria
rekrutacyjne
6
28.09.2016 10:00 K+M 60-75 średnie
lub wyższe Seniorzy
7
29.09.2016 14:00 K+M 18-24 średnie
lub wyższe Młodzież
8
30.09.2016 18:00 K+M Nie
dotyczy
średnie
lub wyższe
Wspólnoty
Mieszkaniowe
9
03.10.2016 18:00 K+M Nie
dotyczy
średnie
lub wyższe
Wspólnoty
Mieszkaniowe
10
04.10.2016 12:00 K+M Nie
dotyczy
średnie
lub wyższe
Jednostki Miejskie
(pracownicy średniego
szczebla)
11
05.10.2016 12:00 K+M Nie
dotyczy
średnie
lub wyższe
Jednostki Miejskie
(dyrektorzy)
12
05.10.2016 18:00 K+M Nie
dotyczy
średnie
lub wyższe
Zarządy -
Spółdzielnie
mieszkaniowe
RODZICE (ROD) matki, ojcowie w wieku 25-40 lat opiekujący się co najmniej jednym dzieckiem w wieku od 1do 5 lat, korzystający z osiedlowych placów zabaw oraz poszukujący w mieście wypoczynku, rekreacji, zabawy na świeżym powietrzu
MŁODZIEŻ (MŁ) mieszkańcy Warszawy w wieku 18-24 lata, głównie uczniowie, studenci, osoby lubiące spędzać czas na świeżym powietrzu, którym zależy na wytworzeniu lepszych warunków do życia w sąsiedztwie, mieście
WSPÓLNOTY MIESZKANIOWE (WM)
członkowie zarządów wspólnot mieszkaniowych, którym zależy na wytworzeniu lepszych warunków
do życia w sąsiedztwie, mieście
JEDNOSTKI MIEJSKIE ( JM) pracownicy wybranych warszawskich jednostek miejskich odpowiadający za zagospodarowanie
przestrzeni, zwłaszcza terenów zieleni w mieście, zarządzanie mieniem komunalnym,
ochronę środowiska
SPÓŁDZIELNIE MIESZKANIOWE (SM)
członkowie zarządów spółdzielni mieszkaniowych, którym zależy na wytworzeniu lepszych warunków
do życia w sąsiedztwie, mieście
SENIORZY (SE) mieszkańcy Warszawy w wieku 60-75 lat, nieaktywni zawodowo, lubiący spędzać czas na świeżym powietrzu, zwłaszcza w okolicy miejsca zamieszkania, którym zależy na wytworzeniu lepszych warunków do życia w sąsiedztwie, mieście
Informacje o badaniu (3/4) Charakterystyka badanych grup
RADY OSIEDLI (RO) członkowie rad osiedli działający w ramach
spółdzielni mieszkaniowych, którym zależy na wytworzeniu lepszych
warunków do życia w sąsiedztwie, mieście
6
Źródło: https://pixabay.com/pl/ludzie-ikona-trzy-ko%C5%82a-proste-1085695/
Jednostki Miejskie (4/4) Do badania zaproszono przedstawicieli następujących Jednostek Miejskich:
7
1 Zakład Oczyszczania Miasta
2 Biuro Ochrony Środowiska
3 Zarząd Terenów Publicznych
4 Wydział Ochrony Środowiska (4 dzielnice Warszawy)
5 Zarząd Dróg Miejskich
6 Zakład Gospodarowania Nieruchomościami (2 dzielnice Warszawy)
Warunki życia w Warszawie Jak się mieszka w mieście, co jest ważne, co warto zmienić?
8
coś mówiące tytuły/ śródtytuły lub wcale
Warunki życia w Warszawie Jak się mieszka w mieście, co jest ważne, co warto zmienić?
Fot. m.st. Warszawa
Warszawa – warunki życia w mieście (1/9) Warszawa to wysoki poziom i szybkie tempo życia
W Warszawie żyje się coraz lepiej, a samo miasto staje się
coraz bardziej atrakcyjne i pięknieje z biegiem lat.
Elementem cenionym i zauważanym w Warszawie jest duża ilość
zieleni i duża liczba zadbanych parków oraz miejsc do zabaw
z dziećmi. Dodatkowo, respondenci zauważają:
dobrą komunikację miejską
istniejącą infrastrukturę (szkoły, przedszkola, apteki, sklepy)
– szczególnie Seniorzy i Rodzice
rozwój życia kulturalnego miasta i instytucji (teatry, muzea)
– szczególnie Młodzież
miejsca do rekreacji na świeżym powietrzu (zagospodarowanie
nadbrzeża Wisły, siłownie plenerowe, ścieżki rowerowe)
liczne miejsca spotkań, rozrywki (kluby, kawiarnie)
– szczególnie Młodzież
Niewiele osób zwraca natomiast uwagę na istniejące w mieście
inicjatywy oddolne, lokalne.
Doceniono rozwój terenów nadwiślanych – jest to element
integrujący Warszawę z naturą. Wisła wpływa pozytywnie na
mikroklimat środkowej części miasta, dając potrzebną wilgoć.
Zmiany, które dokonują się w obrębie nadbrzeży rzeki są
pozytywnie odbierane (zwiększenie terenów rekreacyjno-
sportowych, plaży, kąpielisk).
Mieszkańcy czują się w mieście bezpiecznie, chociaż zdarzają
się wyjątki (np. okolice Starego Miasta w nocy postrzegane
są jako niebezpieczne).
Dla respondentów mieszkanie w stolicy wiąże się również
z poczuciem prestiżu.
9
Warszawa – warunki życia w mieście (2/9) Warszawa to również sporo niedogodności
Minusy życia w wielkim mieście:
Zbyt duże tempo życia
Uciążliwość hałasu, brak ekranów dźwiękoszczelnych
Zanieczyszczenie powietrza spalinami
Nowe inwestycje budowlane, z ograniczonymi terenami zieleni
Brak miejsc parkingowych
Korki
Brak wspólnych, integrujących mieszkańców przestrzeni
Brak ławek i miejsc wypoczynku dla osób starszych
10
Problem z psimi odchodami
Brak wolnych (niezabudowanych) przestrzeni
Poczucie anonimowości mieszkańców
Wysokie koszty życia
Źródło: : https://unsplash.com/photos/Jk3-Uhdwjcs
Warszawa – warunki życia w mieście (3/9) Budżet Partycypacyjny jako zauważony, choć kontrowersyjny element
Wspólnoty Mieszkaniowe chwalą sobie projekt Budżetu
Partycypacyjnego i zaangażowanie mieszkańców w rozwój miasta,
swojej dzielnicy. Podkreślają, że w ramach tego projektu udało się
m.in. wybudować siłownie plenerowe, zwiększyć tereny zieleni.
Jednostki Miejskie podchodzą sceptycznie do projektu Budżetu
Partycypacyjnego. Zdaniem przedstawicieli Jednostek Miejskich
to mieszkańcy zgłaszają pomysły, pozostawiając realizację
i rozliczenie z efektywności proponowanych rozwiązań miastu.
Jednocześnie JM widzą pewien konflikt interesów: mieszkańcy chcą
mieć prawo do korzystania z atrakcji miasta, ale bez ponoszenia
odpowiedzialności za ich utrzymanie czy finansowanie.
11
Źródło: http://www.twojbudzet.um.warszawa.pl/
Warszawa – warunki życia w mieście (4/9) Bezpieczeństwo przede wszystkim, w drugiej kolejności zieleń i rozbudowana infrastruktura Kwestie najważniejsze dla badanych
Poczucie bezpieczeństwa
Bliskość zieleni (parki, skwery na osiedlach) oraz dostępność
miejsc do rekreacji na świeżym powietrzu (place zabaw,
miejsca do gry w szachy/warcaby, siłownie plenerowe, boiska)
Rozbudowana infrastruktura
• Sprawna komunikacja miejska (bliskość przystanków,
dobre połączenie z miejscem pracy/nauki)
• Miejsca do parkowania samochodów (respondenci
doceniają parkingi Park+Ride)
• Bliskość sklepów, szpitali, aptek, szkół, przedszkoli
Życie kulturalne (teatry, różne wydarzenia)
Styl życia oraz wiek zdecydowanie wpływają na różne postawy
i oczekiwania wobec idealnego miejsca do życia
Dla Seniorów uczestniczących w badaniu istotne jest poczucie
bezpieczeństwa w mieście (patrole policji, oświetlenie osiedli), a także
zagospodarowanie najbliższego otoczenia budynku (np. poprzez postawienie
ławek, sadzenie roślin).
Dla Rodziców prócz bezpieczeństwa ważna jest dostępność miejsc, w których
można spędzić czas z dziećmi: zacienionych placów zabaw (ochrona przed
słońcem) i innych terenów rekreacyjnych (np. boisk, ogrodów jordanowskich).
Grupa ta zwraca także uwagę na dostępność komunikacji miejskiej i miejsc do
parkowania, a także bliskość szkół i przedszkoli.
Młodzi badani szczególnie doceniają dostęp do rekreacji w mieście (np. ścieżki
rowerowe). Bez względu na porę roku chcą uczestniczyć w imprezach
plenerowych i wydarzeniach kulturalnych.
Przedstawiciele uczestniczących w badaniu instytucji wskazywali dodatkowo
na potrzebę dostosowania przestrzeni dla osób starszych,
niepełnosprawnych, rodziców z małymi dziećmi. Ważna jest bliskość terenów
zieleni, budowanie wspólnotowej świadomości i odpowiedzialności
mieszkańców za swoją okolicę.
12
Warszawa – warunki życia w mieście (5/9) Oczekiwania różnią się w zależności od miejsca zamieszkania
Oczekiwania wobec warunków życia w mieście różnią się
w zależności od miejsca zamieszkania i dzielnicy, w jakiej się
przebywa.
Osoby zamieszkujące na Starym Żoliborzu oczekują utrzymania
licznych terenów zieleni ze starymi drzewami,
przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa poprzez
wycinanie tych, które są zagrożeniem.
Osoby mieszkające na nowych osiedlach, np. na Targówku,
liczą na większe inwestycje w tereny zieleni.
Respondenci mieszkający w okolicy metra (np. na Ursynowie,
Żoliborzu) są bardzo zadowoleni z komunikacji w mieście
i odczuwają mniejszą potrzebę korzystania z samochodów.
Mieszkańcy dzielnic bardziej odległych od centrum miasta
(np. Białołęki) są mniej zadowoleni z komunikacji miejskiej.
Respondenci mieszkający na obrzeżach Warszawy (np. w Falenicy)
mniej uskarżają się na hałas w mieście i zanieczyszczenie powietrza
niż osoby mieszkające w ścisłym centrum Warszawy.
Podobne różnice można zauważyć, jeśli chodzi o dostępność
ścieżek rowerowych – w centrum miasta sieć dróg rowerowych jest
rozbudowana, natomiast mieszkańcy bardziej odległych od
centrum dzielnic oczekują większej ilości ścieżek w swojej okolicy.
13
Warszawa – warunki życia w mieście (6/9) Potrzeby różnią się w zależności od stylu życia i wieku
Osoby starsze komunikowały brak miejsc do spokojnego spędzania
wolnego czasu na świeżym powietrzu (np. ławek) oraz brak koszy
na śmieci. Młodzież zaś wskazywała na niewielką ofertę atrakcji
sportowych, zwłaszcza zimą, oraz wciąż zbyt małą liczbę
ścieżek rowerowych.
Na etapie wspomaganych wypowiedzi pojawiła się kwestia jakości
wody. Grupa Rodziców postrzega jakość wody przez pryzmat
kąpielisk dla dzieci, utrzymania i zapewnienia czystości
tych zbiorników.
Dla części respondentów (zwłaszcza Seniorów i Rodziców) hałas
w mieście jest dużym problemem. Natomiast młodsi respondenci
nie przywiązują do tego zagadnienia większej wagi – hałas
uznawany jest za uciążliwy, ale nieodłączny element
życia w mieście.
Jakość powietrza oceniana jest w kontekście zanieczyszczeń
(przede wszystkim spalinami). Niektórym, zwłaszcza młodym
respondentom, zła jakość powietrza w mieście kojarzy się
z trudnościami z oddychaniem.
14
Fot. m.st. Warszawa
Warszawa – warunki życia w mieście (7/9) Pomysły na poprawę warunków życia w mieście
Wśród pomysłów na poprawę warunków życia w mieście, pojawiły
się:
Zbudowanie większej liczby parkingów P&R
Budowanie parkingów podziemnych lub naziemnych (najlepiej
porośniętych zielenią, która produkuje tlen i absorbuje
wodę deszczową)
Postawienie źródełek z ogólnodostępną wodą pitną (najlepiej,
gdyby istniała możliwość nalewania wody do butelek)
Wydzielenie miejsca zabaw dla psów, z torebkami
na psie odchody
Rozstawianie zimą koksowników, np. przy przystankach
Utworzenie miejsc do rekreacji w pobliżu domów, osiedli (małe,
przydomowe place zabaw, skwerki z ławkami)
Dopasowanie przestrzeni dla osób niepełnosprawnych,
starszych oraz matek z dziećmi (np. żwirowe alejki w parkach
są niepotrzebnym utrudnieniem – trudno jest
przejechać wózkiem)
Organizowanie większej liczby imprez kulturalnych zimą
(także na świeżym powietrzu)
Zakończenie budowy obwodnicy Warszawy
Utworzenie większej liczby lokali gastronomicznych w okolicy
miejsc do rekreacji na świeżym powietrzu oraz w pobliżu
domów, osiedli (poza centrum miasta)
15
Warszawa – warunki życia w mieście (8/9) Konsensus jest trudny do osiągnięcia
Analizując spontaniczne wypowiedzi badanych, często można
zauważyć, że mają oni wrażenie braku porozumienia między
różnymi grupami mieszkańców.
Jednostki Miejskie zwracają wagę na działania mieszkańców,
które blokują ich prace, np. związane z odnowieniem drzewostanu.
Ich zdaniem jest wiele osób, które zakładają złą wolę urzędników,
bez wcześniejszej analizy sytuacji. Mieszkańcy składają liczne skargi,
oczekując często rzeczy niemożliwych do osiągnięcia (np. jesienią
przeszkadzają im spadające liście, zimą śnieg itd.).
Z drugiej strony, przedstawiciele Rad Osiedli, Spółdzielni i Wspólnot
Mieszkaniowych mają poczucie, że nie są informowani
o planowanych inwestycjach lub zauważają, że dostępne
informacje (np. o wycince drzew) nie są aktualne.
Różne grupy mieszkańców (Rodzice, Seniorzy, Młodzież) często
mają odmienne potrzeby, jak w przypadku zagospodarowania
miejsc do rekreacji na świeżym powietrzu. Seniorom najbardziej
zależy na miejscach cichych i spokojnych, natomiast osoby
młodsze oczekują miejsc, w których będzie można uprawiać
sport i bawić się.
Z tego względu pojawia się potrzeba usprawnienia komunikacji
między różnymi grupami oraz nawiązanie dialogu, który umożliwi
porozumienie i zaspokojenie różnych potrzeb mieszkańców.
16
Warszawa – warunki życia w mieście (9/9) Cytaty
17
„Mi się bardzo podoba to, co wprowadzili i rozszerzają to rowery miejskie. To jest dla mnie genialna sprawa” Młodzież
„Bo jak jest zieleń, to powietrze też inne, tak naprawdę jakoś dodają tlenu, oczyszczają to wszystko” Rodzice
„Życie w Warszawie jest wygodne, bo jest wszędzie blisko, taksówki są dużo tańsze, ale nie ukrywam, że jak były te upały w wakacje to lubiłem uciec do domu na działkę. Nie ma tego smrodu” Rodzice
„Teraz nawet nie ma gdzie usiąść bo ławki są polikwidowane” Rodzice
„Minusem (…) powietrze i brak miejsc do parkowania” Wspólnoty Mieszkaniowe
„Korki, zanieczyszczenie powietrza” Spółdzielnie Mieszkaniowe
„Mieszkańcy bardzo chcieliby mieszkać przy dobrze skomunikowanych punktach, węzłach, jednocześnie mieć cicho, jak na obrzeżach Warszawy i to jest ciężkie do pogodzenia” Jednostki Miejskie
„ Problem jest uważam z tymi takimi skwerkami, zieleńcami łatwo dostępnymi, czyli przysłowiowo, że można w kapciach wyjść i kawę z sąsiadem wypić. Tego ubywa i ja uważam, że to jest bolączka tego miasta” Jednostki Miejskie
„Jest niebezpieczne, jest hałaśliwie, jest super drogo” [o Starym Mieście] Rady Osiedli
„A ja kocham Ursus, bo Ursus jest zintegrowaną dzielnicą, zakłady Ursus były i do tej pory ludzie tam wspominają i się organizują, bardzo aktywnie działają” Rady Osiedli
„Żeby były miejsca, gdzie można usiąść” Rady Osiedli
„Jeszcze mogłyby być budki, na przykład przy parkach, z goframi, lodami” Młodzież
Podsumowanie Warunki życia w Warszawie
Zdaniem badanych w Warszawie żyje się coraz lepiej,
a samo miasto staje się coraz bardziej atrakcyjne i pięknieje
z biegiem lat.
Badani mieszkańcy widzą i doceniają rozwój infrastruktury
i komunikacji, rozbudowę terenów zieleni. Są świadomi
związanych z miastem niedogodności: korków,
hałasu, zanieczyszczeń.
W zależności od wieku i stylu życia respondenci mają różne
zapotrzebowanie na zagospodarowanie terenów zieleni.
Seniorzy szukają miejsc, gdzie mogą spokojnie posiedzieć,
poczytać, osoby młodsze (Rodzice, Młodzież) preferują raczej
miejsca do aktywnego wypoczynku (np. place zabaw, boiska).
Respondenci zauważają potrzebę tworzenia miejsc
do rekreacji na powietrzu zwłaszcza w okolicy osiedli, domów
(w Warszawie jest kilka dużych parków, ale brakuje mniejszych
obiektów, takich jak małe place zabaw czy skwerki
na osiedlach).
Prócz poczucia bezpieczeństwa, otoczenie zielenią jest jednym
z najważniejszych elementów komfortowego życia
w mieście. Istotna jest również rozbudowana infrastruktura
– bliskość przystanków komunikacji miejskiej, dostęp do szkół
i przedszkoli, szeroka oferta punktów usługowych.
Trudno jest zaproponować rozwiązania, które będą
odpowiadały wszystkim mieszkańcom. Stąd istnieje potrzeba
usprawnienia komunikacji między różnymi grupami, żeby
osiągnąć konsensus i wypracować rozwiązania zadowalające
różne grupy (m.in. wiekowe).
18
Percepcja zmian klimatu Skojarzenia, doświadczenia, konsekwencje, jak sobie z tym radzić?
19
Percepcja zmian klimatu Skojarzenia, doświadczenia, konsekwencje
Fot. m.st. Warszawa
Percepcja zmian klimatu (1/7) Temat zastępczy czy realne zagrożenie?
Temat zmian klimatu nie jest tematem poruszanym
w rozmowach spontanicznie. Pojawia się po dopytaniu.
Zmiany klimatu kojarzą się przede wszystkim
z globalnym ociepleniem, suszami i obniżeniem
poziomu wód.
Wielu uczestników badania postrzega ten temat jako zastępczy,
często sztucznie rozdmuchany. Pojawiały się też opinie, że zmiany
klimatu to coś nieuniknionego, na co nie mamy wpływu, bo klimat
ewoluuje na skutek długoterminowych zmian w naturze
(wg pewnego powtarzalnego cyklu). Z drugiej strony, cześć
respondentów uważa, że to działalność człowieka (np. wycinanie
drzew) jest jedną z przyczyn zmian klimatu.
Sprawy zmian klimatu są często drugorzędne wobec innych
bardziej pilnych i dokuczliwych na co dzień kwestii. Wskazywano
bieżące tematy wymagające interwencji miasta, takie jak: brak
miejsc postojowych, rozbudowa obwodnicy, brak miejsc
w przedszkolach czy bieżące remonty budynków.
Skojarzenia wymieniane spontanicznie:
Ogólne ocieplenie klimatu (efekt cieplarniany, topnienie
lodowców), susze i obniżanie się poziomu wód
Zanikanie wyraźnego podziału na cztery pory roku
Gwałtowność, nieprzewidywalność zjawisk pogodowych
(anomalie, ekstrema pogodowe, takie jak upały, gwałtowne
deszcze i burze, gradobicia, trąby powietrzne)
Wymieranie niektórych gatunków drzew i krzewów
Odpowiedzi wspomagane:
Widoczne ekstrema pogodowe czasem dopiero
we wspomaganej dyskusji kojarzono ze zmianami klimatu
Zmiany klimatu wpływają na gorsze samopoczucie, zwłaszcza
osób starszych, dzieci (w czasie upałów, burz, wichur)
Straty materialne na skutek połamanych drzew, zalanych
piwnic, zniszczenie samochodów podczas gradobicia
20
Percepcja zmian klimatu (2/7) – technika dymków* Za pojęciem zmian klimatu kryje się cała paleta postaw i odczuć
Na podstawie skojarzeń i komentarzy można wyróżnić kilka
postaw:
Obojętność i stanowisko „mnie to nie dotyczy”
Obawa, z czym zmierzy się przyszłe pokolenie
Znudzenie, irytacja („znowu to samo”)
Postrzeganie zmian klimatu jako naturalnych zjawisk
(„siła natury”)
Postrzeganie zmian klimatu jako tematu zastępczego,
związanego z grupami interesów i polityką
Brak zrozumienia tematu
„Efekt cieplarniany, będzie gorąco”
(Rodzice )
„W zimę ciepło, w lato zimno”
(Młodzież )
„My jeszcze mamy czas, ale przyszłe pokolenia już
niekoniecznie” (Młodzież)
„Znowu dyrdymały” (Rady Osiedli )
„Nie obchodzi mnie to, gdyż klimat zawsze się
zmieniał i będzie nadal” (Młodzież)
„Znowu polityka, a może jakiś serial
by pokazali” (Jednostki Miejskie) „O co chodzi?”
(Jednostki Miejskie)
21
*Technika ta została zastosowana w celu poznania indywidualnych skojarzeń respondentów związanych z tematem zmian klimatu. Badani byli proszeni o uzupełnienie „dymków” poprzez wpisanie co może pomyśleć widz w odpowiedzi na usłyszane w telewizji hasło „zmiany klimatu”. Na tej podstawie wyróżniono kilka typów postaw. Pełny zapis w materiałach roboczych.
Percepcja zmian klimatu (3/7) Wiedza na temat rozwiązań służących przystosowaniu do zmian klimatu
Uczestnicy badania wymieniali spontanicznie niewiele
działań podejmowanych przez m.st. Warszawę.
Większość uczestników wymieniała spontanicznie:
Kurtyny wodne widoczne w mieście w czasie upalnych dni
Zagospodarowanie zieleni przed blokami
Ostrzeżenia pogodowe w mediach nt. anomalii pogodowych i ekstremów
pogodowych
Stan wiedzy respondentów jest zróżnicowany. Badani mieszkańcy
mało interesują się tematyką zmian klimatu. Wskazują przy tym
na chaos informacyjny i brak rzetelnych źródeł wiedzy.
Osoby bardziej zaangażowane w życie miasta lub swojej okolicy,
ze względu na pełnione funkcje (RO, SM, WM) lub pracę zawodową
(JM), wiedzą więcej na temat konkretnych rozwiązań służących
adaptacji miasta do zmian klimatu. Często jest to wiedza ekspercka,
zawężona do konkretnych zagadnień związanych z ich pracą,
pełnioną funkcją.
22
Uczestnicy badania wymieniali także niewiele działań, jakie oni sami
podejmują by radzić sobie ze zmianami klimatu.
Respondenci mówili głównie o doraźnych działaniach służących
radzeniu sobie z ekstremami pogodowymi:
Picie wody w czasie upałów
Ochrona przed słońcem (nakrycia głowy, kremy z filtrem)
Niewychodzenie z domu w trakcie gwałtownych zjawisk
pogodowych (takich jak burze, gradobicia)
Zasłanianie i zamykanie okien, gdy jest gorąco, wietrzenie
mieszkań wieczorem, gdy temperatura spadnie
Zamykanie okien i usuwanie przedmiotów z balkonów w razie
wichury/ulewy
Percepcja zmian klimatu (4/7) Zauważane konsekwencje (po dopytaniu)
WPŁYW NA POGODĘ
Gwałtowne zjawiska pogodowe (ulewy, wichury, burze,
gradobicia)
Mniej śniegu zimą na skutek ocieplenia klimatu
SKUTKI EKONOMICZNE
Rosnące ceny żywności z powodu suszy
Większe zużycie energii latem (klimatyzacja, np. w budynkach,
komunikacji miejskiej)
Większe zużycie wody latem (podlewanie)
Utrata mienia i koszty napraw po wichurach, burzach,
gradobiciu
Brak potrzeby odśnieżania (oszczędność dla miasta oraz
właścicieli nieruchomości)
WPŁYW NA ZDROWIE
Złe samopoczucie w czasie upałów (ryzyko zawałów,
zasłabnięć)
Więcej wirusów, bakterii, pasożytów (brak mrozu zimą)
Choroby (m.in. alergie skórne, choroby dróg oddechowych,
problemy z krążeniem)
WPŁYW NA FLORĘ i FAUNĘ
Stepowienie roślinności, coraz dłuższe susze latem
Zanikanie niektórych gatunków ptaków (np. wróble, jaskółki
oknówki)
Różnego rodzaju plagi, np. kleszczy, komarów, meszek
23
Percepcja zmian klimatu (5/7) Konsekwencje dla mieszkańców oraz działania miasta
Po dopytaniu, respondenci są w stanie wymienić zróżnicowane
skutki zmian klimatu. Wspominają także o zjawiskach, które
zauważają w swoim najbliższym otoczeniu (rośliny wysychające
w czasie upału, zalane piwnice, samochody zniszczone na skutek
gradobicia) oraz w mieście (zalane stacje metra oraz duże ulice
i parkingi, połamane drzewa, utrudnienia w poruszaniu się po
mieście, przepełnione studzienki kanalizacyjne).
Badani jednak nie zawsze łączą wyżej wymienione zjawiska
ze zmianami klimatu i zwracają uwagę przede wszystkim
na gwałtowne zjawiska pogodowe. Część osób uważa, że dawniej
te zjawiska występowały z taką samą częstotliwością.
Niektórzy zauważają także pozytywne (ich zdaniem) skutki zmian
klimatu – krótsze i cieplejsze zimy wiążą się z oszczędnością
(mniejsze zużycie energii na ogrzewanie, brak konieczności
odśnieżania), część osób bardzo lubi wysokie temperatury w lecie.
24
Zdaniem respondentów, miasto powinno przygotować się
na zmiany klimatu poprzez zorganizowanie zespołu służb
odpowiedzialnych za szybkie reagowanie w sytuacji gwałtownych
zjawisk pogodowych (burze, gradobicia, ulewy, wichury, upały).
Ważne jest także zapobieganie, np. powodziom (wały
przeciwpowodziowe, zakaz zabudowy terenów zalewowych).
Jednocześnie respondenci uważają, że istnieją problemy pilniejsze
niż konsekwencje zmian klimatu – np. brak miejsc w żłobkach,
przedszkolach, korki w mieście, słabo rozbudowana sieć metra.
Badani mieszkańcy zauważają wpływ zmian klimatu (zwłaszcza
w kontekście zmian pogody) na komfort życia w mieście,
ale uważają, że są to zjawiska, którym nie da się zapobiegać, można
ewentualnie łagodzić ich skutki.
Percepcja zmian klimatu (6/7) Cytaty
25
„Można powiedzieć, że mamy dwie pory roku” Rodzice
„Dla mnie to jest trochę taki temat, jak nie ma tematu, to zawsze mówią w telewizji” Młodzież
„Jesteśmy w cyklu takim właśnie, który może potrwać nawet kilkadziesiąt czy kilkaset lat” Seniorzy
„Starsze pokolenia mówiły, że takich trąb powietrznych, tornad przecież, co przeszły […] tego nie było” Rodzice
„No nie mamy wpływu, to jest naturalne” Rodzice
„Ja nawet nie jestem pewien, czy mamy na to wpływ jakikolwiek” Jednostki Miejskie
„Myślę, że to jest bardziej po prostu polityka” Wspólnoty Mieszkaniowe „Chciałbym swoje zdanie wyrobić na jakichś konkretnych
faktach, żeby być wiarygodny” Spółdzielnie Mieszkaniowe
„Myślę, że przyroda sama niczego nie rozwiązuje i powinniśmy przywiązywać ogromną wagę do tego” Spółdzielnie Mieszkaniowe
„Mnie to się wydaje, że świat jest tak zorganizowany, że się sam obroni” Rady Osiedli
„Tyle się słyszy różnych rzeczy, że po prostu już człowiek nie ogarnia tego” Rady Osiedli
„Ja się bardzo przejmuję, uważam, że przegięliśmy i z tego wygląda na to, że nie da się już tego odwrócić” Rady Osiedli
„Tutaj brakuje jasnej informacji tak na dobrą sprawę w którą stronę to idzie” Jednostki Miejskie
Konsekwencje zmian klimatu (7/7) Cytaty
26
„Miałam taki samochód obity, dziury takie.... [na skutek gradu]” Rodzice
„Kiedyś mi rodzice opowiadali, że śnieg był po kolana, to teraz jest niewyobrażalne” Młodzież
„Ale w ogóle takie warunki atmosferyczne już wpływają na zdrowie, jest dużo zawałów na przykład” Seniorzy
„[…] te studzienki wtedy w sumie nie nadążały z wypompowywaniem wody, były ulice pozalewane” Rodzice
„No kiedyś tak nie było, teraz trochę popada i zaraz są zalane piwnice, no” Spółdzielnie Mieszkaniowe
„Powodzie też mamy, co widać jak popada deszcz” Jednostki Miejskie
„Są teraz gwałtowniejsze wichury. I to się przekłada na spore straty są zrywane linie, połamane są drzewa” Wspólnoty Mieszkaniowe
„Już się zmienia, nie ma zimy takiej, jakiej były, mamy kleszcze, których nie możemy. Mamy susze, gwałtowne ulewy, wichury” Jednostki Miejskie
„Drzewa zaczęły padać, dlatego, że podmyte drzewa niestety” Rady Osiedli
„Takie duże ulewy były, że normalnie doniczki z takimi różnymi właśnie kwiatami pozrywało, znaki się poprzechylały” Młodzież
„Sporo drzew u nas uschło” Rady Osiedli
„Nie ma śniegu, różne insekty itd. przeżywają” Spółdzielnie Mieszkaniowe
„Jak nie pada, to przecież nawet Wisła wysycha” Młodzież
Podsumowanie Percepcja i konsekwencje zmian klimatu
27
W reakcji na zastosowaną technikę dymków i zapytanie
„Z czym kojarzą się zmiany klimatu” powstało wiele pytań:
czy to sama natura zmienia się cyklicznie w długim czasie,
czy to rola człowieka i szkodliwego działania przemysłu
na atmosferę przekłada się na zmiany klimatu.
Według respondentów, brakuje autorytetów w tej dziedzinie
i jednoznacznej opinii o kierunku zmian klimatu.
Poziom wiedzy badanych na temat zmian klimatu jest
zróżnicowany.
Główne skojarzenia i emocje to: obawa, irytacja, znudzenie
tematem, a często brak zrozumienia.
Niewiele badanych osób spontanicznie kojarzy, jakie są
konkretne konsekwencje zmian klimatu (takie jak powodzie,
zalane piwnice, połamane drzewa).
Po dopytaniu respondenci potrafią przywołać i odnieść się
do konsekwencji zmian klimatu. Mówiono głównie
o anomaliach i ekstremach pogodowych (np. gwałtowne burze,
ulewy, wichury). Wspominano także o skutkach ekonomicznych
– rosnących cenach żywności z powodu suszy, większym
zużyciu wody (podlewanie), większym zużyciu prądu
(klimatyzacja) oraz kosztach likwidacji szkód powstałych
na skutek gwałtownych zjawisk pogodowych.
Dodatkowo, odczuwanymi skutkami zmian klimatu w mieście
są: wpływ na zdrowie (gorsze samopoczucie i choroby), florę
(stepowienie roślinności) i faunę (zanikanie niektórych
gatunków ptaków, nadmierny rozwój szkodników, np. kleszczy).
Adaptacja do zmian klimatu Rozwiązania, decyzje, finasowanie
28
Adaptacja do zmian klimatu Rozwiązania, decyzje, finansowanie
Fot. m.st. Warszawa
Adaptacja do zmian klimatu (1/8) Ogólniki lub pojedyncze wskazania konkretnych działań
„Adaptacja do zmian klimatu” to niejednoznaczne pojęcie,
rozumiane często jako coś ogólnego:
Slogan, puste hasło bez głębszej treści
Reagowanie na bieżące zjawiska (dostosowanie mieszkań,
np. poprzez montaż rolet, zasłon czy klimatyzacji; odzieży
– ubrania zimowe nie muszą być tak ciepłe jak kiedyś;
reagowanie na gwałtowne opady czy susze)
Powolne dostosowanie się (mentalne i organizacyjne – poprzez
modyfikację zwyczajów, które są ściśle związane ze zmianą pór
roku, tj. zanikaniem wyraźnego podziału na cztery pory roku)
Wątpliwości, czy można dostosować się do czegoś, co się
stale zmienia
Rozumiane przez pryzmat konkretnych działań:
Budowanie wałów przeciwpowodziowych
Cysterny z wodą do picia
Kupowanie klimatyzatorów
Instalowanie rolet
Kupowanie kremów z filtrem
29
Adaptacja do zmian klimatu (2/8) Jak sobie radzić?
Jak można radzić sobie ze zmianą klimatu:
ZIELEŃ
Zielone nasadzenia na elewacjach, jako izolacja cieplna i zadbanie
o jakość powietrza w okolicy
WODA
Brak spontanicznie wskazywanych działań z perspektywy badanych
w kontekście samej ekologii. Wiele osób motywują bardziej względy
ekonomiczne (liczniki wody i wysokość opłat)
SPOSÓB NA UPAŁY
Zamykanie okien
Umieszczanie rolet w oknach, szukanie zacienionych miejsc
Skuteczna ochrona przed słońcem na zacienionych placach zabaw
POWIETRZE
Zabezpieczenie się na wypadek wichur poprzez zamykanie okien
Niektóre osoby podejmują działania proekologiczne, takie jak
zastępowanie jazdy samochodem jazdą na rowerze lub komunikacją
miejską oraz segregują śmieci.
Jeżeli chodzi o przygotowanie m.st. Warszawy do zmian klimatu, ogół
badanych deklaruje, że Warszawa nie jest przygotowania
na tego typu zmiany.
Zdaniem badanych, brakuje dobrze przystosowanych wałów
przeciwpowodziowych na Wiśle, a także zbiorników retencyjnych
na wypadek ulew.
Obserwuje się czasem nieodpowiednie zarządzanie zielenią
(sadzenie zagranicznych odmian roślin zamiast rodzimych gatunków,
które są przystosowane do panujących warunków atmosferycznych).
30
Adaptacja do zmian klimatu (3/8) Oczekiwania
Pojawiają się tutaj liczne, czasem rozbieżne oczekiwania.
Jedni oczekują kurtyn wodnych i zieleni, a inni zwracają uwagę
na konieczność oszczędzania wody i liczą wydatki na wodę.
Rodzice oczekują dostępu do osiedlowych, zacienionych
placów zabaw, ale jednocześnie obawiają się ptasich
odchodów i ryzyka zranienia przez spadające gałęzie podczas
wichury, burzy. Seniorzy z kolei preferują ciche, spokojne
miejsca wypoczynku na świeżym powietrzu (np. zacienione
ławki).
Mieszkańcy oczekują też porządku i zieleni wokół domu,
ale nie chcą się angażować w pracę przy jej utrzymaniu.
Wiele osób pozytywnie ocenia zielone nasadzenia na ekranach
akustycznych, altankach śmietnikowych czy garażach. Jeśli chodzi
o pnącza na ścianach budynków mieszkalnych, to budzą one
liczne kontrowersje (zdania są podzielone w zależności od
osobistych doświadczeń badanych).
Mieszkańcy oczekują większej ilości obszarów zieleni,
z drugiej zaś strony zwracają uwagę na brak miejsc postojowych,
parkingów.
31
Adaptacja do zmian klimatu (4/8) Badani nie kojarzą działań adaptacyjnych miasta
Ogólnie badani nie kojarzą pewnych faktów, działań
m.st. Warszawy dotyczących rozwiązań adaptacyjnych
do zmian klimatu. Pojawiają się głosy, że miasto jest słabo
przygotowane do tych zmian.
Co zostało zauważone:
Kurtyny wodne jako sposób na ochłodę podczas upałów
Klimatyzacja w środkach komunikacji miejskiej
Ogólnodostępne baseny i tereny rekreacyjne
Zielone nasadzenia na ekranach dźwiękoszczelnych (redukcja hałasu
i zanieczyszczenia powietrza w okolicy)
Nowe inwestycje mieszkaniowe z określonym obszarem terenów zieleni
(wymaganie od deweloperów, aby w okolicy budynków mieszkalnych
powstawały tereny zieleni, sadzone były rośliny)
32
Kurtyna wodna
Klimatyzacja w komunikacji miejskiej
Fot. R. Motyl, m.st. Warszawa
Fot. R. Motyl, m.st. Warszawa
Adaptacja do zmian klimatu (5/8) Rola miasta to utrzymanie i rozwijanie obecnych rozwiązań
Rola miasta to przede wszystkim utrzymanie i rozwijanie obecnych
rozwiązań (nasadzenie roślin, wały przeciwpowodziowe,
kliny napowietrzające).
Ważne jest, aby poszczególne Jednostki Miejskie prowadziły
wspólną politykę, jeśli chodzi o wdrażanie nowych rozwiązań
i planowanie inwestycji.
Co miasto może zrobić/zmienić w tym aspekcie:
Pojawiała się spontanicznie potrzeba zapewnienia dostępu do poidełek
wraz z podaniem informacji, skąd czerpana jest woda (np. tabliczka
z informacją „woda zdatna do picia”, „woda z Miejskiego Systemu
Wodociągów i Kanalizacji”)
Potrzeba większej liczby fontann, by ochłodzić powietrze w gorące dni
Spółdzielnie oczekują od miasta wykorzystania odpowiedniej, rodzimej
roślinności dopasowanej do danego terenu
Zwracano też uwagę na potrzebę modernizacji kanalizacji, udrażniania
studzienek (w celu lepszej absorpcji wody podczas nagłych, obfitych
opadów)
Potrzeba odpowiedniego zraszania, czyszczenia ulic, w celu zmniejszenia
emisji kurzu, pyłu
Pojawiły się liczne głosy, aby zadbać o to, by woda deszczowa miała gdzie
spływać
Nie zabudowywać klinów napowietrzających
33
Fot. R. Motyl, m.st. Warszawa
Plac wodny w Ogrodzie Krasińskich
Rola miasta w adaptacji do zmian klimatu (6/8) Cytaty
34
„No teraz fajnie, nie, coraz więcej jest w Warszawie ścieżek. Budują cały czas, nie?” Rodzice
„Myślę, że trzeba kontrolować właśnie te drzewa, sprawdzać… te studzienki wszystkie itd.” Młodzież
„Służby powinny być do tego…” Seniorzy „Powódź tam chyba była ze trzy lata temu, pokazała, jak w ogóle Warszawa jest nieprzygotowana” Rodzice
„Miasto powinno mieć zabezpieczone, wodę, przede wszystkim, dla mieszkańców” Wspólnoty Mieszkaniowe
„Reaktywność służb miejskich” Spółdzielnie Mieszkaniowe „Poza tym Warszawa w porównaniu do innych stolic
Europy, jest dość zielonym miastem, więc może nie jest z nami tak źle” Młodzież
„Stara urbanistyka Warszawy […] przewidywała kanały wentylacyjne dla Warszawy, nie wiem jak jest teraz” Spółdzielnie Mieszkaniowe
„Na pewno zapobieganie, to jest chociażby, żeby nie było emisji spalin” Jednostki Miejskie
„To musi być taka spójna polityka… kiedyś to był naczelny architekt zieleni miasta stołecznego Warszawy” Rady Osiedli
„W kontekście suszy edukacja, żeby jednak tej wody nie marnować” Jednostki Miejskie
„Na pewno w budownictwie należałoby unikać terenów zalewowych” Wspólnoty Mieszkaniowe
Przykłady rozwiązań z innych miast/krajów (7/8) Zachód Europy i Stany Zjednoczone obfitują w rozwiązania adaptacyjne
Przykłady rozwiązań z innych miast/krajów podawane przez
respondentów:
Londyn, Rzym, Barcelona – poidełka, kurtyny wodne i fontanny
Londyn – zapora wodna
USA (NYC) – ogólnodostępne, klimatyzowane, zielone patia na parterach
wieżowców, z miejscem do odpoczynku podczas upalnych dni
USA – malowanie dachów na biało, aby odbijały światło i nie nagrzewały
budynków
35
Fot. David Illif, źródło: https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Thames_Barrier,_London,_England_-_Feb_2010.jpg
Zapora na Tamizie, Londyn
USA – szczegółowe alerty pogodowe
USA – parki na dachach w centrach handlowych
Paryż – zazielenione dachy lub panele fotowoltaiczne (baterie solarne)
Barcelona – częste mycie ulic, które zapobiega kurzeniu się
Dubaj – zamykane, klimatyzowane przystanki autobusowe
Hamburg – dofinansowanie zielonych dachów na budynkach
Przykłady rozwiązań na poziomie instytucji (8/8) Rady Osiedli, Jednostki Miejskie, Spółdzielnie Mieszkaniowe, Wspólnoty
Przykłady stosowanych rozwiązań:
Systemy nawadniające zieleń podczas upałów
Naziemne zbiorniki retencyjne na wodę deszczową
Tworzenie terenów zieleni poprzez obsadzanie odpowiednimi roślinami
(przyjaznymi dla ptaków i owadów)
Instalowanie klimatyzacji (np. w pomieszczeniach portierów, ochrony,
w hallu)
Promowanie ekologicznego stylu życia (np. korzystania z rowerów
zamiast samochodów)
Przedstawiciele Jednostek Miejskich mówili o pewnej sprzeczności interesów.
Mieszkańcy blokują propozycje urzędników (np. w sprawie wycinki drzew),
sądząc, że nie mają oni racji, zamiast zrozumieć, że intencją urzędnika jest
pomoc, a nie działania szkodzące dobru mieszkańców. Pojawia się brak
zrozumienia wzajemnych działań.
Daje się zauważyć niskie zaangażowanie mieszkańców w szukanie rozwiązań,
choć oczywiście są wyjątki od tej reguły.
A co jeszcze można zrobić na poziomie instytucji?
Stworzenie większej liczby miejsc do wypoczynku (ławek)
Więcej obszarów zieleni (rodzimych drzew, krzewów)
Więcej rozwiązań z oczkami wodnymi, fontannami
Automatyczne węzły cieplne (oszczędzanie energii poprzez
automatyczną regulację temperatury w zależności od pogody, pory dnia)
Panele słoneczne (uważane przez wielu za zbyt drogie)
Małe zbiorniki retencyjne na osiedlach, budowane przez deweloperów
(służące odbieraniu wody deszczowej i wykorzystaniu jej do podlewania,
np. zbiornik na osiedlu Zen Garden na Mokotowie)
Co najważniejsze, potrzebna jest odpowiednia komunikacja pomiędzy
Jednostkami Miejskimi a zarządcami nieruchomości i deweloperami na etapie
budowania nowych inwestycji lub rozwoju istniejących. Respondenci
wspominali o sprzecznych interesach obu stron (miasto dąży
do zagospodarowania terenów zieleni wokół budynków mieszkalnych,
a deweloper dzieląc działkę na kilka mniejszych decyduje o postawieniu
w danym miejscu nowej inwestycji, z minimalną „obwódką” zieleni dookoła).
36
Podsumowanie Adaptacja do zmian klimatu
37
Adaptacja do zmian klimatu to pojęcie kojarzone ogólnikowo
i rozumiane niejednoznacznie.
Niewiele osób badanych potrafi spontanicznie wymienić
przykłady działań w Warszawie, które mają na celu adaptację
do zmian klimatu. Prędzej przychodzą na myśl rozwiązania
z innych krajów, z Europy Zachodniej czy USA.
Po dalszym dopytaniu respondentów o oczekiwania wobec
rozwiązań adaptacyjnych, pojawia się wiele sprzeczności,
z jednej strony badani oczekują rozwiązań dających chłód
i wodę w upalne dni, z drugiej strony pojawia się czujność
ekonomiczna, potrzeba oszczędzania wody w upał.
Badani mieszkańcy są zdania, że to Urząd Miasta
lub dzielnice powinny podejmować więcej działań służących
adaptacji do zmian klimatu (zbiorniki wodne, oczka wodne,
fontanny, baseny).
Rolą Urzędu Miasta powinno być utrzymanie i rozwijanie
obecnych rozwiązań w mieście.
Mieszkańcy są skłonni sami sfinansować niewielką inwestycję,
np. przydomowy plac zabaw (przynajmniej częściowo,
z pieniędzy wspólnoty czy spółdzielni mieszkaniowej).
Przedstawiciele instytucji są zdania, że w celu realizacji
większych inwestycji konieczne jest włączenie mieszkańców
na etapie planowania danego przedsięwzięcia.
38
Ocena wybranych rozwiązań
Fot. m.st. Warszawa
Oceniane rozwiązania Prezentowane koncepty (kolejność rotowana w grupach)
Zieleń – zwiększanie terenów zieleni Woda – retencja wody opadowej Sposób na upały Powietrze Ogrodnictwo
Zwiększanie terenów zieleni
Zacienione place zabaw
Zacienione miejsca do wypoczynku na
świeżym powietrzu (zielone
komnaty/altany, miejsca do gry w szachy,
warcaby)
Miejsca do rekreacji i wypoczynku na
świeżym powietrzu (siłownie plenerowe)
Zielone ściany
Zielone ekrany/żywopłoty
Oczka wodne
Place deszczowe (skwery wodne)
Zielone torowiska
Zielone dachy
Ogrody deszczowe
Poidełka
Markizy
Kurtyny wodne
Informacje
o zanieczyszczeniu
powietrza wyświetlane
na elektronicznych
tablicach, np. na
przystankach,
w środkach komunikacji
miejskiej.
Ogrodnictwo miejskie
39
40
Zwiększanie terenów zieleni Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
41
Pomysł wpisuje się w potrzebę zazieleniania terenów miejskich
i zwiększania ilości terenów rekreacyjnych
Tereny zieleni poprawiają jakość powietrza, ale także chronią przed
upałem (cień)
Poprawia się komfort życia mieszkańców
Mocne strony Słabe strony
Jest to kosztowna inwestycja, zwłaszcza że mieszkańcy oczekują nie
tylko samego terenu zielonego, ale też związanej z nim
infrastruktury – kawiarni, ścieżek dla pieszych i rowerów, ławek
( Jednostki Miejskie)
Pojawia się problem utrzymania (pielęgnacji) terenu zieleni
Pomysł został dobrze przyjęty przez badanych.
Pomysł sadzenia nowych drzew i krzewów bardzo podobał się respondentom
(raczej w kontekście pojawiania się atrakcyjnych miejsc do spędzania czasu niż
ze względu na retencję wody przez roślinność). Przedstawiciele Jednostek
Miejskich zaznaczyli jednak, że sadzenie drzew nie jest tożsame ze
zwiększaniem terenów zieleni i tworzeniem nowych parków.
„Potrzebuje [zwiększanie terenów zieleni] przestrzeni, której zaczyna brakować” Jednostki Miejskie
42 Biuro Infrastruktury Urzędu m.st. Warszawy
Zacienione place zabaw Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
43
Cień chroni dzieci przed słońcem
Cień daje też schronienie rodzicom, opiekunom
Mocne strony Słabe strony
Ryzyko ubrudzenia ubrania przez ptasie odchody
Ryzyko uszkodzenia ciała przez spadające gałęzie
Koncept budzący pozytywne emocje, choć w dalszych
rozmowach pojawiło się wiele wątpliwości.
Przez Rodziców będących uczestnikami badania, zacienione place zabaw są
dobrze odbierane. Cień jest bowiem bardzo potrzebny dla ochrony
bawiących się dzieci przed słońcem. Zdaniem respondentów warto zapewnić
zróżnicowaną przestrzeń w obrębie placu – część terenu może być
nasłoneczniona, część zacieniona.
„Jest to miejsce, gdzie można sobie tak odsapnąć i jest ryzyko, że tam za dużo ptaszków się gniazduje” Rodzice
Biuro Infrastruktury Urzędu m.st. Warszawy
44
Miejsce do gry w szachy/warcaby/aktywnego wypoczynku Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
45
Dobre miejsce do wypoczynku, do spotkań towarzyskich
(dla starszych osób spotkania w takich miejscach mogą stanowić
ochronę przed samotnością i izolacją społeczną)
Mocne strony Słabe strony
Brakuje instrukcji (przede wszystkim od jakiego wieku można
korzystać z konkretnych urządzeń)
Pomysł gier planszowych został oceniony bardzo dobrze,
szczególnie przez grupę Seniorów. Siłownie plenerowe
zostały dobrze odebrane przez Seniorów, ale także Młodzież.
Miejsce do gry w szachy/warcaby powinno być w pobliżu domu lub w pobliżu
innych miejsc do wypoczynku (np. w parku, w okolicy siłowni plenerowej).
Siłownia powinna mieć odpowiednie oznaczenia (od jakiego wieku można
korzystać z urządzeń, jak na nich ćwiczyć), ponieważ pojawiały się obawy
dotyczące zagrożenia zdrowia dzieci korzystających z urządzeń. Według
Młodzieży, dobrym pomysłem na organizację miejsc do wypoczynku jest
zapewnienie leżaków, miejsc do grillowania, stołów do ping-ponga lub miejsca
do gry w siatkówkę.
„Niekoniecznie gra w szachy, można w warcaby” Seniorzy „No można nawiązać ciekawe znajomości, spędzić czas” Seniorzy
„To już się pojawia i z tych siłowni ludzie korzystają, więc to jest spoko” Młodzież
46
Altany/zielone komnaty (ocena kilku konceptów)
Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
47
Estetyka, ładny wygląd
Zacienione miejsce do odpoczynku
W upalne dni zwiększają wilgoć powietrza
Poprawia się jakość powietrza
Integracja mieszkańców
Mocne strony Słabe strony
Koszty budowy i utrzymania
Niepraktyczne (komnata przenośna)
Obawa, że będzie to miejsce do siedzenia dla bezdomnych lub
miejsce do spożywania alkoholu
Mobilne komnaty zostały przyjęte raczej sceptycznie. Lepiej zostały
ocenione altany otoczone zielenią oraz ogólnie zacienione miejsca
wypoczynku. Według przedstawicieli Wspólnot, miejsca takie
stwarzają możliwość nawiązywania relacji sąsiedzkich.
Altana okazała się rozwiązaniem estetycznym, aczkolwiek ocenianym jako
mało praktyczne (za mało miejsc do siedzenia), zbyt kosztowne i trudne
w utrzymaniu. Osoby starsze wskazywały, by w zamian postawić
w parku 10-15 ławek. Pomysł przenośnych komnat został odrzucony przez
większość badanych ze względu na brak praktycznego zastosowania.
„Ładne, ale niepraktyczne” Seniorzy
„Mi się wydaje, że potrzebne są parki, a nie jakieś komnaty, bo to jest bez sensu” Młodzież „Dużo tlenu, cień przede wszystkim, wilgoć jakaś, jak jest sucho” Seniorzy
48
Zielone ściany Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
49
Izolacja termiczna obiektu/domu (ochrona przed nadmiernym
nagrzaniem/wychłodzeniem)
Ukrycie brzydoty ścian, pęknięć, nacieków
Ukrycie istniejącego graffiti oraz zapobieganie pojawianiu się nowych napisów
Produkcja tlenu, pochłanianie zanieczyszczeń przez zieleń
Mocne strony Słabe strony
Konieczność utrzymania zieleni, przycinania, pielęgnacji (dodatkowe koszty
utrzymania obiektu/domu)
Zalęgają się insekty, pająki, pojawiają się myszy, szczury
Opór mieszkańców spowodowany obawą o zawilgocenie ścian, zniszczenie
elewacji budynków mieszkalnych
W przypadku niektórych budynków konieczna jest zgoda konserwatora
zabytków, elewacja musi być odpowiednio przygotowana
Zdania na temat tego typu rozwiązań są podzielone.
Respondenci mieli trudność z jednoznacznym wskazaniem zalet i wad tego
rozwiązania i bazowali raczej na obiegowych opiniach niż na własnym
doświadczeniu. Część respondentów uważa, że roślinność chroni elewację
i ładnie wygląda. Inni natomiast są zdania, że roślinność niszczy ściany
budynków oraz ogranicza dostęp do światła. Rozwiązanie to jest akceptowane
na takich obiektach jak altanki śmietnikowe, garaże, a także na ekranach
dźwiękoszczelnych i tych ścianach budynków mieszkalnych, które są
zniszczone lub pokryte graffiti (jest to tańsze rozwiązanie niż remont elewacji).
„Ja to stosuję, gdzie mogę, kryjąc brzydotę różnych rozwiązań murów granicznych między działkami” Spółdzielnie Mieszkaniowe
50
„Zielone” ekrany akustyczne/ Żywopłoty pełniące funkcję ekranów akustycznych (połączona ocena 2 konceptów)
Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
51
Zwiększenie ilości zieleni w mieście
Produkcja większej ilości tlenu
Komfort psychiczny mieszkańców (związany z przebywaniem
w otoczeniu zieleni)
Walor estetyczny ekranów
Mocne strony Słabe strony
Żywopłoty nie chronią skutecznie przed hałasem
Potrzeba utrzymania i dbania o zieleń, np. grabienia, przycinania
(wspominano o problemach z utrzymaniem zieleni na ekranach
w Alejach Jerozolimskich i na Trasie Toruńskiej)
Nasadzenia niszczeją wskutek odśnieżania zimą (są narażone na
zasolenie)
Odpowiednia powierzchnia ekranów dostosowana do zieleni
Spontaniczne wypowiedzi były zróżnicowane.
Jeśli chodzi o żywopłoty, to zdaniem przedstawicieli Jednostek Miejskich takie
rozwiązanie nie przynosi wymiernych rozwiązań. Mało skutecznie chroni przed
hałasem, jesienią generuje dodatkową pracę przy grabieniu opadających liści,
a zimą niszczeje. Ich zdaniem lepszym rozwiązaniem są ekrany akustyczne
porośnięte pnączami. Przedstawiciele mieszkańców pozytywnie odbierają oba
rozwiązania, jest to według nich dobry sposób na zwiększenie ilości zieleni
w mieście.
„Tylko znowu, kto to będzie utrzymywał” Spółdzielnie Mieszkaniowe
52
Oczka wodne Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
53
Poprawia estetykę otoczenia oraz jakość powietrza
Miejsce dla rozwoju flory i fauny
Źródło wody dla nasadzonych wokół roślin, nie trzeba ich podlewać
Mocne strony Słabe strony
Może być niebezpieczne dla dzieci
Trudne do utrzymania pod kątem czystości wody, wymaga kontroli sanitarno-
epidemiologicznej
Potencjalne miejsce do rozwoju glonów, komarów, mogą pojawić się szczury
Szybko może zostać zaśmiecone, zniszczone
W kontekście tego rozwiązania potrzeba retencji i estetyka
okazały się mniej istotne niż obawy dotyczące
potencjalnego zagrożenia bezpieczeństwa dzieci.
Zdecydowaną zaletą tego rozwiązania jest retencja wody oraz stworzenie
miejsca do rozwoju flory i fauny. Jest to dobre miejsce do sadzenia roślin,
co wiąże się z dodatkową zaletą w postaci poprawy jakości powietrza. Wadą
jest natomiast konieczność utrzymania oczka w czystości (co generuje koszty).
Zdaniem badanych jest to rozwiązanie, które bardziej sprawdzi się na
zamkniętych osiedlach niż na terenach ogólnodostępnych (obawa przed
zniszczeniem). Rozwiązania te powinny być uwzględniane na etapie
projektowania nowych osiedli.
„Ale od czegoś trzeba zacząć, by było jak na Zachodzie” Seniorzy
„Musi być zadbane, ktoś musi pilnować” Wspólnoty Mieszkaniowe
„To nie zda egzaminu, no zaraz nawrzucają butelek, nie będzie komu sprzątać” Seniorzy
„To jest estetyczne, praktyczne” Spółdzielnie Mieszkaniowe
„Poza tym, nie zapominajmy o tych ptaszkach” Rady Osiedli
54
Zbiornik pełniący funkcję boiska Rysunek poglądowy
Rysunek poglądowy
ZBIORNIK PEŁNIĄCY FUNKCJĘ BOISKA
Fot. W. Szymalski
Plac deszczowy (skwer) Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
55
Zapełniony wodą nawilży powietrze, ochłodzi
Miejsce do spędzania czasu, rekreacji (respondenci pozytywnie
wypowiadali się, np. o „pluskowisku” pod CH Arkadia)
Mocne strony Słabe strony
Koszty związane z oczyszczeniem i osuszeniem
Siedlisko komarów
Może być niebezpieczne dla dzieci
Inwestycja wymagająca dużej przestrzeni
Pozytywne pierwsze wrażenie. W sumie nie do końca
została zaakceptowana dwufunkcyjność rozwiązania, to jest
zbiornik wody oraz boisko.
Po początkowym zachwycie, pojawiły się wątpliwości wynikające
z obaw o odpowiednie utrzymanie powierzchni po osuszeniu
i zaadaptowaniu do powierzchni użytkowej (np. boisko). Niektórzy sugerowali,
że lepiej jest skupić się na jednej funkcji takiego zbiornika. Część
respondentów doceniła jednak nowatorski charakter przedsięwzięcia.
„To jest tak samo, jak z oponami zimowo-letnimi. W zimę się jeździ słabo, w lato się jeździ słabo i tak samo będzie z tym” Jednostki Miejskie
„Zbiornik tak, ale to boisko to tak średnio” Młodzież
Fot. W. Szymalski Rysunek poglądowy
56
Fot. W. Szymalski
Zielone dachy Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
57
Dobre miejsce do spędzania wolnego czasu (bardzo dobrze
oceniano BUW)
Retencja wody
Izolacja budynku (chroni przed przegrzaniem/wyziębieniem)
Poprawa jakości powietrza
Poprawa estetyki otoczenia
Mocne strony Słabe strony
Koszty realizacji i utrzymania
Ma to sens przy nowych inwestycjach, kiedy jest zaplanowane od
razu, modernizacja starych budynków to za duży koszt
Sam koncept bardzo się podobał większości, która oceniała
tę propozycję.
Uczestniczący w projekcie Seniorzy zwrócili jednak uwagę na koszty
stworzenia i utrzymania takiej powierzchni. Przedstawiciele Spółdzielni
Mieszkaniowych odnieśli się do procedur ograniczających takie inwestycje
na dachach (odpowiednia konstrukcja, by utrzymać ciężar roślin
i ziemi). Czynnikiem zachęcającym do wprowadzenia takiego rozwiązania
mogą być dotacje (np. unijne).
„To w nowych budynkach na pewno, ale nie w starych” Wspólnoty Mieszkaniowe
„Przede wszystkim zwiększa przestrzeń, pomijając, że jest to piękne, że jest to zielone” Spółdzielnie Mieszkaniowe
Fot. W. Szymalski
58
Zielone torowiska Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
59
Wyciszenie hałasu komunikacyjnego
Retencja wody
Poprawiają estetykę otoczenia
Mocne strony Słabe strony
Duże koszty inwestycji
Konieczność koszenia, co jest trudne na torowisku
Konieczność zadbania o trawę po zimie
Rozwiązanie to zostało odebrane neutralnie.
Respondentom ogólnie raczej podobało się to rozwiązanie, chociaż wiele osób
zwracało uwagę na konieczność koszenia trawy, pielęgnacji zieleni.
„Tylko jest problem z koszeniem” Jednostki Miejskie „To nie tylko kwestia wody, to jest tak samo kwestia hałasu. No jak jest trawa to jest właśnie ciszej” Wspólnoty Mieszkaniowe
60
Ogród deszczowy Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
61
Nawadnianie zieleni
Retencja wody deszczowej
Mocne strony Słabe strony
Ryzyko „wypłukania” roślin z donic
Koncept został oceniony bez większych emocji
i komentarzy.
Jeżeli miałby być zastosowany, to pod warunkiem, że woda opadowa nie
wypłucze roślin z donic. Tylko nieliczni badani zetknęli się z tym rozwiązaniem,
jest ono mało znane.
62
Poidełka Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
63
W upalne dni łatwe, ogólnodostępne źródło wody pitnej
(nie trzeba nosić ze sobą butelki wody)
Woda pomaga ochłodzić się w czasie upału
Dobre także dla zwierząt (woda, którą na spacerze można
podać psu)
Atrakcja dla dzieci
Mocne strony Słabe strony
Obawy o źródło pochodzenia wody (należy zapewnić, że woda
w poidełku jest dobrej jakości, np. poprzez umieszczenie tabliczki
z informacją, że „woda zdatna do picia”, „woda z Miejskiego
Systemu Wodociągów i Kanalizacji”)
W instalacji mogą powstawać i gromadzić się bakterie
Obawy o wandalizm i zniszczenie
Sam pomysł został bardzo dobrze odebrany i uznany
za ważny i potrzebny.
Dla badanych bardzo ważną rolę odgrywa jakość wody pitnej i zapewnienie
utrzymania czystości poidełka. Dla Jednostek Miejskich ważna jest też kwestia
konserwacji takich urządzeń. Respondenci zaznaczyli, że warto umieścić
informację (np. w komunikacji miejskiej) odnośnie lokalizacji takich poidełek.
Wskazane miejsca na poidełka to: okolice szkół, przedszkoli, parki, przystanki
– poidełka powinny być dostępne w jak największej ilości punktów. Tego typu
poidełka mogą zastąpić beczkowozy z wodą pitną. Ważna jest ich konstrukcja
– powinna umożliwiać nalanie wody bezpośrednio do butelki oraz napicie się
bez konieczności dotykania urządzenia ustami (higiena).
„Nie trzeba stać w kolejce do kasy z jedną butelką na przykład” Seniorzy
„Martwimy się o bakterie w środku” Rodzice
„Ciągle mam to gdzieś z tyłu głowy, no że czy by się to oparło dewastacjom” Spółdzielnie Mieszkaniowe
64
Markizy Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
65
Względy estetyczne – lepsze niż klimatyzatory, które szpecą
elewację
Gwarancja cienia podczas upału, skuteczniejsze od rolet
wewnętrznych
Tańsze w użytkowaniu niż klimatyzacja (nie zużywają prądu)
Nie przyczyniają się do powstawania miejskich wysp ciepła
(w przeciwieństwie do klimatyzatorów, które wyraźnie podnoszą
temperaturę otoczenia)
Mocne strony Słabe strony
Montaż markiz na całym budynku jest zbyt kosztowny, jak na tak
małą liczbę słonecznych dni w kraju
Trudno o unifikację i rozwiązanie zadowalające wszystkich
mieszkańców (może pojawić się opór ze strony mieszkańców)
Trudne do utrzymania w czystości (ładnie wyglądają, gdy są nowe,
z upływem czasu mogą pękać, zmieniać kolor)
Pomysł został raczej dobrze odebrany. Zdaniem
przedstawicieli instytucji jest to lepsze rozwiązanie niż
szpecąca elewację klimatyzacja, czy mało skuteczne
wewnętrzne rolety.
W trakcie oceny konceptu pojawiły się wątpliwości, czy uda się zunifikować
takie rozwiązanie, by podobało się wszystkim mieszkańcom. Z tego względu
warto rozważyć montaż markiz w przypadku nowych budynków, bo wówczas
nie trzeba zabiegać o zgodę mieszkańców. Niektórzy sugerowali alternatywne
rozwiązanie: montaż okien ze specjalną powłoką, która ogranicza przenikanie
promieni słonecznych.
„Nie mieszkamy w Barcelonie, ani w Rzymie” Spółdzielnie Mieszkaniowe
Fot. R. Motyl, m.st. Warszawa
WODA – Kurtyny wodne
Kurtyny wodne – rozstawiane w upalne dni spryskiwacze, usytuowane w miejscach publicznych
dla ochłody przechodniów.
ŹRÓDEŁKO I JEGO OTOCZENIE WSPÓŁCZEŚNIE. FOT. ZARZĄD
OCZYSZCZANIA MIASTAFOTOGRAFIA 1 Z 4
Kurtyny wodne Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
67
Skuteczne źródło ochłodzenia i orzeźwienia podczas upałów
Proste w realizacji
Element ruchomy, sezonowy a nie stały
Stanowią atrakcję dla dzieci
Mocne strony Słabe strony
Aspekty ekonomiczne (marnotrawstwo wody podczas upałów)
Sam pomysł został bardzo dobrze oceniony i uznany
za potrzebny i ważny.
Nieliczni, w dalszej dyskusji, komentowali, że takie rozwiązanie
to marnotrawstwo wody w upalne dni, kiedy woda staje się towarem
deficytowym. Jedna z osób reprezentująca Jednostki Miejskie zasugerowała,
by stawiać takie kurtyny wodne w pobliżu zieleni, by połączyć to
z podlewaniem.
„Mieszkańcy oczekują tego” Jednostki Miejskie
68
Budziły raczej negatywne uczucia wśród wszystkich
badanych grup. Respondenci nie bardzo wiedzą, jak
zareagować na informację o stanie powietrza.
Sugerowano, by dodać oznaczenie kolorystyczne (kolor zielony – stan normalny
powietrza, kolor czerwony – stan alarmowy), aby interpretacja informacji była
łatwiejsza. Pojawiły się też głosy, że sytuacja w Warszawie nie jest zła w porównaniu,
np. z Krakowem więc nie ma potrzeby ciągłego monitorowania stanu powietrza
(Warszawa nie jest miastem przemysłowym, nie jest położona w niecce).
Dla badanych bardziej użyteczną informacją jest aktualna temperatura lub
ostrzeżenia o zjawiskach pogodowych. Niektórzy wspomnieli, że informacja o stanie
powietrza powinna być połączona z kampanią edukacyjną dot. dbania o jakość
powierza. Obecnie mieszkańcy raczej nie mają świadomości na ile powietrze jest
zanieczyszczone.
Tablice informacyjne o stanie powietrza Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
69
Może być to element kampanii edukacyjnej dotyczącej dbania
o jakość powietrza w mieście (np. można podać informację
o zanieczyszczeniu powietrza wraz ze sposobami na ograniczenie
zanieczyszczenia powietrza)
Zwiększenie świadomości mieszkańców
Mocne strony Słabe strony
Niska świadomość mieszkańców (brak zainteresowania tematem)
Trudność w interpretowaniu wyświetlanych informacji
Brak możliwości adekwatnego zareagowania (nie można „uciec”
przed zanieczyszczeniem)
Bardzo duży koszt budowy i utrzymania stacji monitoringu
70
Ogrodnictwo miejskie Pierwsze wrażenie, mocne i słabe strony
71
Zauważalna wartość edukacyjna dla dzieci
Budowanie społeczeństwa obywatelskiego, zaangażowanie
mieszkańców
Jest to dobre miejsce dla osób, które mają dużo wolnego czasu
i lubią spędzać go na świeżym powietrzu, ale nie mają własnych
ogródków
Mocne strony Słabe strony
Bariera w spożywaniu warzyw z ogródków miejskich (obawa przed zanieczyszczeniem
spalinami lub odchodami zwierząt)
Brak zdefiniowanych zasad dotyczących podziału obowiązków oraz obawa,
że mieszkańcy nie będą chcieli się zaangażować w działania tego typu i teren szybko
zostanie zaniedbany
Łatwo o zniszczenie przez wandali, psy
W mieście trudno jest znaleźć grunty pod taką uprawę
Pierwsze wrażenia raczej negatywne.
Respondenci stwierdzili, że lepiej sadzić rośliny ozdobne niż warzywa. Wiele
osób obawia się spożywania warzyw rosnących w mieście, bo mogą być one
zanieczyszczone spalinami lub odchodami zwierząt. Sugerowano też,
aby zakładać takie ogrody na ogrodzonym terenie, żeby zmniejszyć ryzyko
szybkiego zniszczenia ogrodu. Przede wszystkim jednak, respondenci
opowiadają się za tworzeniem takich ogrodów przy przedszkolach i szkołach,
co ma walor edukacyjny.
„Warzywa w mieście?” Seniorzy „No w parkach tego nie widzę, ale przy przedszkolach, dla dzieci, fajne zajęcie” Seniorzy
„Ja jestem sceptyczny, bo to jednak jest dużo spalin i niespecjalnie” Wspólnoty Mieszkaniowe
Ocena wybranych rozwiązań Uwagi dotyczące wszystkich propozycji
Najważniejsze oczekiwania mieszkańców:
Tworzenie rozwiązań, które są łatwe w utrzymaniu oraz odporne na
zniszczenia i dobrze zabezpieczone przed kradzieżami (mieszkańcy
najbardziej obawiają się, że nowe inwestycje zostaną szybko zniszczone
i nie będzie można z nich dalej korzystać).
Ważna jest estetyka, ale przede wszystkim funkcjonalność rozwiązań.
Istotne jest, aby tworzyć rozwiązania, które będą integrować
mieszkańców – jeśli przestrzeń będzie odpowiednio przygotowana
i zadbana, to mieszkańcy chętnie będą korzystać z nowych rozwiązań
i dbać o nie.
Ważne jest, aby konsultować z mieszkańcami poszczególne decyzje,
nie narzucać rozwiązań odgórnie, ale robić to w porozumieniu
z mieszkańcami i z uwzględnieniem ich opinii.
Przy planowaniu nowych instalacji czy aranżacji miejskich warto
wzorować się na już istniejących rozwiązaniach, które są doceniane
przez mieszkańców. Przykładami takich inwestycji są:
altany oraz miejsca do grillowania w Lasku Bielańskim
„kartograje” w Lasku Bielańskim – zadaszone stoliki do gry w karty
miejsca nad Wisłą, gdzie można rozpalić ognisko, grilla
Park nad Balatonem na Gocławiu
72
Proponowane rozwiązania i źródła finansowania (1/2) Inicjatywa mieszkańców vs miasta w zakresie adaptacji do zmian klimatu
DZIAŁANIA PROEKOLOGICZNE WSKAZANE SPONTANICZNIE
Segregowanie śmieci
Zasłanianie okien (żaluzje, rolety), uszczelnianie okien, by nie tracić ciepła
Oszczędzanie wody, prądu
Edukacja dzieci w zakresie oszczędzania zasobów naturalnych
Sadzenie roślin doniczkowych (balkony, klatki schodowe)
Akcje sadzenia drzew, a także konkursy, np. „Warszawa w kwiatach
i zieleni” (respondenci pozytywnie oceniają tego typu działania)
Działania miasta na rzecz promocji ekologicznego transportu
i zachęcania mieszkańców do korzystania z komunikacji miejskiej
Oświetlenie solarne montowane na podwórkach i klatkach schodowych
(dzięki temu zwiększa się poczucie bezpieczeństwa mieszkańców,
a jednocześnie zużycie energii nie wzrasta)
SPOŚRÓD PREZENTOWANYCH KONCEPTÓW:
Duże inwestycje, np.:
Parki, większe tereny zieleni
Zbiorniki retencyjne
Place deszczowe
Powinny być planowane w porozumieniu z mieszkańcami, ale sfinansowane
przez m.st. Warszawę, np. z budżetu partycypacyjnego.
Małe inwestycje, np.:
Małe osiedlowe place zabaw
Niewielkie tereny zieleni, zacienione miejsca wypoczynku w pobliżu domu
Małe oczka wodne
Ławki
Jeśli są inicjatywą mieszkańców, są oni skłonni sami sfinansować inwestycję
(przynajmniej częściowo, z pieniędzy wspólnoty czy spółdzielni mieszkaniowej)
73
Proponowane rozwiązania i źródła finansowania (2/2) Inicjatywa mieszkańców vs miasta w zakresie adaptacji do zmian klimatu
Wśród przedstawicieli badanych grup można zauważyć
zróżnicowane podejście do finansowania omawianych rozwiązań
adaptacyjnych.
Respondenci będący przedstawicielami grup Seniorów, Rodziców
oraz Młodzieży uważają, że wszystkie propozycje zmian powinny
być finansowane przez miasto lub dzielnice. Ewentualnie
w przypadku większych spółdzielni lub wspólnot mieszkaniowych
można mówić o partycypowaniu w kosztach (w porozumieniu
z miastem).
Przedstawiciele Rad Osiedli uważają, że część pomysłów może być
finansowana z podatków, ale niektóre mogą zostać sfinansowane
z funduszu remontowego danego osiedla (np. nasadzenia, ławki,
małe pace zabaw).
Przedstawiciele Wspólnot Mieszkaniowych są zdania,
że rozwiązania adaptacyjne powinny być finansowane częściowo
przez miasto, a częściowo przez wspólnotę. Pojawiły się pomysły,
że to wspólnota powinna przygotować projekt, a miasto
sfinansować go w 50-80%. Inni byli zdania, że to miasto powinno
udzielić wsparcia architektonicznego i organizacyjnego
(np. zapewnić projekt). W tym wypadku udział finansowy wspólnoty
mógłby być większy (a nawet całkowity).
Podobnego zdania są przedstawiciele Spółdzielni Mieszkaniowych,
którzy opowiadają się za wspólnym finansowaniem – np. 50%
finansuje miasto, a 50% spółdzielnia.
Przedstawiciele Jednostek Miejskich uważają, że duża część
omawianych rozwiązań powinna być finansowana przez
inwestorów, przedsiębiorców, deweloperów – każdy powinien być
odpowiedzialny za inwestycje na swoim terenie.
74
Podsumowanie (1/2) Ocena proponowanych rozwiązań
75
Zieleń – zwiększanie terenów zieleni to zdaniem badanych
jedno z najbardziej potrzebnych rozwiązań. Respondenci
oczekują miejsc w mieście, gdzie można schronić się od słońca
i spędzić wolny czas w otoczeniu zieleni. Jednocześnie
obawiają się oni obecności osób bezdomnych spożywających
alkohol w tych miejscach.
Retencja – najlepiej odebrane i najbardziej potrzebne okazały
się być oczka wodne i zielone dachy oraz torowiska. Ogrody
deszczowe wzbudziły niewielkie zainteresowanie wśród
respondentów. Place deszczowe uplasowały się najniżej
ze względu na koszty inwestycji i utrzymania.
Sposób na upały – idealnym pomysłem na skuteczną ochłodę
podczas upalnych dni jest pomysł poidełek, jako źródła
darmowej wody pitnej. Markizy są oceniane jako skuteczne, ale
kosztowne rozwiązanie. Najlepiej montować je w nowym
budownictwie, co nie wymaga zgody mieszkańców
i pozwala dopasować wygląd markiz do projektu elewacji.
Powietrze – jeśli chodzi o montaż tablic z informacją
o zanieczyszczeniu powietrza, to pomysł ten został oceniony
raczej negatywnie. Dość sceptycznie odnoszono się do samej
potrzeby pozyskiwania informacji o zanieczyszczeniu. Badani
są zdania, że w Warszawie problem zanieczyszczeń powietrza
nie jest tak duży jak, np. w Krakowie i mało interesują się tym
zagadnieniem.
Ogrodnictwo miejskie – budziło wiele wątpliwości,
rozpatrywano je pozytywnie głównie w kontekście edukacji
dzieci. Respondenci wykluczają uprawianie warzyw w mieście,
opowiadają się raczej za roślinami ozdobnymi. Niektórzy
zauważyli jednak, że jest to dobre rozwiązanie dla osób, które
mają dużo czasu wolnego, ale nie posiadają własnego
ogródka.
Podsumowanie (2/2) Ocena proponowanych rozwiązań
76
Mieszkańcy oczekują przede wszystkim rozwiązań, które będą
jednocześnie funkcjonalne i łatwe w utrzymaniu, odporne
na zniszczenia. Obawiają się oni, że nowe inwestycje szybko
zostaną zdewastowane i nie będzie można z nich korzystać.
Ponoszenie kosztów to kwestia problematyczna. Z jednej
strony bowiem są osoby, które są gotowe dopłacić, np. 50 zł
miesięcznie do czynszu, by mieć wokół bloku zadbane tereny
zieleni, ławki, z drugiej strony pojawiają się głosy, że przecież
temu służą płacone przez mieszkańców podatki.
Oczekiwanie wsparcia ze strony m.st. Warszawy pojawia się
w przypadku większych inwestycji, jak tworzenie zacienionych
placów zabaw, zbiorników retencyjnych, placów deszczowych
lub nasadzanie nowych terenów zieleni. W przypadku
mniejszych kosztów (np. pielęgnowanie przydomowych
ogródków, malowanie ławek) osoby badane są skłonne
wykazać oddolną inicjatywę.
Można zauważyć różnice w podejściu badanych grup do
kwestii finansowania rozwiązań adaptacyjnych. Seniorzy,
Rodzice i Młodzież uważają, że to miasto i dzielnice powinny
być odpowiedzialne za wdrażanie rozwiązań. Przedstawiciele
Rad Osiedli, Spółdzielni i Wspólnot Mieszkaniowych chcieliby
uczestniczyć w finansowaniu i wdrażaniu rozwiązań
(w porozumieniu z miastem). Przedstawiciele Jednostek
Miejskich chcieliby, żeby większą odpowiedzialność ponosili
zarządcy i właściciele konkretnych terenów.
Przy wdrażaniu nowych rozwiązań istotne jest konsultowanie
rozwiązań z mieszkańcami i uwzględnianie ich opinii. Może
to spowodować ich większe zaangażowanie i większą dbałość
o nowe instalacje czy aranżacje miejskie.
77
Potrzeby informacyjne Zakres, źródła poszukiwanych informacji nt. zmian klimatu
Fot. m.st. Warszawa
Potrzeby informacyjne (1/3) Zakres potrzebnych informacji nt. zmian klimatu
Informacje o możliwych dotacjach unijnych
Informowanie z dużym wyprzedzeniem
o planowanych w mieście inwestycjach,
aby móc o nich współdecydować
Informacje o planach zagospodarowania
terenu
Informacje na temat projektów planowanych
w ramach budżetu partycypacyjnego
Informacje na stronach Urzędu Miasta
o nagłych awariach w Warszawie (np. awarie
powstałe na skutek gwałtownych zjawisk
pogodowych – zalane ulice, przewrócone
drzewa)
System ostrzegania mieszkańców przed
zagrożeniami (np. w przypadku gwałtownych
zjawisk pogodowych)
Informacje o zanieczyszczeniu wody
w mieście (mapa z ostrzeżeniami, które
kąpieliska są bezpieczne dla mieszkańców,
a także informacje dot. jakości wody
z miejskich wodociągów w poszczególnych
dzielnicach)
Informacje o zanieczyszczeniu powietrza
w mieście (mapa z ostrzeżeniami)
Informacje o poziomie hałasu w mieście
(mapa hałasu)
78
Instytucje Mieszkańcy Mieszkańcy Woda
Powietrze
Poprawa warunków życia w mieście
WYSZUKIWARKI INTERNETOWE
Najczęściej wskazywane źródło informacji wśród większości badanych. Pomimo częstego korzystania z tego źródła mają oni zastrzeżenia do co rzetelności publikowanych w Internecie informacji
INNE
Strona internetowa Urzędu Miasta, IMiGW*
Aplikacja Regionalny System Ostrzegania
Aplikacja mobilna z pokazanymi dzielnicami i ważnymi informacjami
Portale internetowe, np. www.wawa.love
Plakaty, billboardy
ULOTKI
Rozwiązanie odrzucane przez większość badanych ze względów środowiskowych (marnowanie papieru, zaśmiecanie miasta)
TELEWIZJA
Kojarzy się głównie z informacjami nt. pogody, ale też informacjami lokalnymi (np. Kurier Warszawski nadawany na TVP 3 Warszawa)
Może być dobrym źródłem jeśli zostanie przygotowana oryginalna i przyciągająca uwagę kampania (spoty reklamowe)
GAZETY LOKALNE
Szczególnie często wskazywane przez badanych Seniorów, Rodziców i przedstawicieli Rad Osiedli, mniej istotne dla Młodzieży
Na przykład: Metro, Nasze Miasto, Głos Bielan, Mieszkaniec
Potrzeby informacyjne (2/3) Źródła informacji nt. zmian klimatu
Respondenci rzadko szukają informacji na temat zmian klimatu, raczej pasywnie odbierają to co zostanie podane w mediach. Nie do końca wierzą oni w to co podają media, często informacje o zmianie klimatu kojarzą im się z polityką i próbami odwrócenia uwagi od innych spraw. Przedstawiciele Rad Osiedli oczekują, by Urząd Miasta wychodził z inicjatywą i organizował spotkania informujące o ważnych zmianach dotyczących klimatu. Przedstawiciele Wspólnot i Spółdzielni Mieszkaniowych są najbardziej zainteresowani otrzymywaniem informacji na temat zmian klimatu oraz rozwiązań adaptacyjnych. Z tego względu chętnie zapiszą się oni na newsletter z Urzędu Miasta i chętnie będą otrzymywać SMSy z informacjami.
Najczęściej wykorzystywanym źródłem informacji są wyszukiwarki internetowe. Często wskazywanym, praktycznym źródłem informacji nt. zmian klimatu są ekrany w komunikacji miejskiej (np. w metrze).
Przedstawiciele Jednostek Miejskich sugerują, by dodatkowo zapraszać mieszkańców na pikniki, konsultacje społeczne podczas których przedstawia się rzetelne informacje nt. ekologii i kierunku zmian klimatu.
*IMiGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
Potrzeby informacyjne (3/3) Cytaty
„Tak, zdecydowanie. Dlatego, że wiele osób też sobie instaluje.” – o aplikacji; Wspólnoty Mieszkaniowe
„Tylko nie ulotki. Internet i plakaty.” Młodzież
„Mogłyby być te informacje przekazywane np. w środkach transportu” Rodzice
„Najbardziej to jestem ciekawa, co się dzieje w mieście, co już jest zrobione” Młodzież
„My mamy taki patent, bo już kilka nam się udało zrealizować pikników ekologicznych, w które wciskamy tam różnego rodzaju wiedzę” Jednostki Miejskie
„Ja jestem tradycyjny, ale na SMS-a bym się skusił” Wspólnoty Mieszkaniowe To jest słaby punkt. Moim zdaniem absolutnie słaby
punkt, nie ma bieżącej informacji na temat tego co się dzieje” – o stronie miasta; Spółdzielnie Mieszkaniowe
„I jeszcze jest coś takiego, na smartfony jest taki programik RSO, co się czyta jako Regionalny System Ostrzegania” Spółdzielnie Mieszkaniowe
„Najszybciej w Internecie” Rady Osiedli „Cały czas śledzimy media i patrzymy co się dzieje” Rady Osiedli
„Z racji pracy” Wspólnoty Mieszkaniowe
„Zbyt dużo sprzecznych informacji” Młodzież
Podsumowanie Potrzeba wiarygodnego źródła wiedzy i szybkiej informacji w postaci alertów
81
W Warszawie wiele już zrobiono w kwestii poprawy komfortu życia,
jednak czasami nie jest to odpowiednio komunikowane mieszkańcom.
Brakuje wiarygodnych źródeł informujących o tym, jakie działania
adaptacyjne w zakresie zmian klimatu realizuje miasto oraz
o zbliżających się anomaliach i ekstremach pogodowych.
Dla mieszkańców ważne są alerty pogodowe.
Przedstawiciele instytucji (RO, SM, WM) deklarują, że najbardziej brakuje
im informacji o możliwości poprawy warunków życia w mieście,
a w szczególności o dotacjach unijnych, o planowanych inwestycjach,
sposobach zagospodarowania terenu, tworzonych budżetach
partycypacyjnych. W oparciu o pozyskaną wiedzę dane podmioty chcą
bardziej świadomie współdecydować o rozwoju okolicy czy miasta.
Oczekiwane źródła informacji to przede wszystkim:
Rzetelnie aktualizowane strony www:
• Strona Urzędu Miasta (np. o inwestycjach, o awariach)
• Strona Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej
(np. o zmianach pogody)
Aktywna komunikacja elektroniczna :
• Newslettery
• Aplikacje mobilne dla Warszawy i poszczególnych dzielnic
(o wydarzeniach, ale także o zagrożeniach)
• SMS-y
Źródła komunikacji ogólnodostępnej:
• Plakaty i billboardy
• Ekrany w komunikacji miejskiej
Brakuje spotkań, newsletterów kierowanych do przedstawicieli instytucji.
82
Wnioski i rekomendacje
Fot. m.st. Warszawa
Wnioski (1/3) Potrzeba edukacji i komunikacji
83
Ogólnie, poziom wiedzy o zmianach klimatu jest nierówny, często
nieugruntowany i wymagający edukacji od podstaw. Badanym
czasami trudno jest znaleźć związek między zmianą klimatu a jej
skutkami. Jako przykłady zmian klimatu wskazywane są głównie
liczne ekstrema pogodowe (susze, podtopienia, wichury,
wyładowania atmosferyczne).
Przedstawiciele Spółdzielni, Wspólnot Mieszkaniowych, Jednostek
Miejskich koncentrują się na wybranych zagadnieniach zmian
klimatu w mieście, często powiązanych z ich pracą zawodową,
pełnioną funkcją.
Dla respondentów bardzo ważna jest jakość życia
w Warszawie. Niekoniecznie wiąże się ona z rozwiązaniami
chroniącymi mieszkańców przed skutkami zmian klimatu.
Priorytetem jest poczucie bezpieczeństwa w mieście, a na kolejnych
miejscach respondenci wymieniają lokalizację, otaczającą zieleń,
czy rozwiązania komunikacyjne oraz infrastrukturę (np. dostęp do
punktów usługowych, placówek edukacyjnych).
Badani mieszkańcy Warszawy nie do końca rozumieją, czym jest
pojęcie „adaptacja do zmiany klimatu”.
Spontanicznie wymieniane jest niewielkie spektrum przykładów
mających na celu ograniczenie skutków zmian klimatu.
Zdaniem badanych miasto w niewielkim stopniu jest przygotowane
na interwencję w przypadku nagłych zmian pogody.
Z wywiadów wynika, że brakuje szeroko dostępnej informacji, gdzie
szukać pomocy. Nieliczni są świadomi alertów pogodowych
na stronie IMiGW* czy aplikacji Regionalny System Ostrzegania.
Pewne działania miasta zostały dostrzeżone, jednak ich skala wciąż
jeszcze jest zbyt mała (np. kurtyny wodne, poidełka).
Opinie badanych są podzielone, jeżeli chodzi o to, kto powinien
podejmować działania służące adaptacji do zmiany klimatu.
Mieszkańcy uważają, że działania te powinny być podejmowane
przez miasto, ale Jednostki Miejskie, Spółdzielnie i Wspólnoty
oraz Rady Osiedli oczekują współdecydowania i wsparcia ze strony
mieszkańców (np. w formie konsultacji społecznych).
*IMiGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
Wnioski (2/3) Potrzeba rozwiązań dostosowanych do stylu życia
84
Spośród prezentowanych rozwiązań:
Najlepiej zostały ocenione propozycje związane ze zwiększeniem
terenów zieleni.
Pomysły dotyczące retencji wody wiążą się z obawami dot. kosztów
utrzymania, zapewnienia czystości wody.
Rozwiązanie dotyczące informowania o jakości powietrza zostało
ocenione najgorzej.
W zależności od stylu życia i wieku oczekiwano różnych
rozwiązań, szczególnie w zakresie proponowanych konceptów
dotyczących zieleni. Badani zwracają uwagę na rozwiązania
dotyczące ich najbliższego otoczenia (małe skwerki,
przydomowe place zabaw, ławki pod blokiem),
a nie tylko duże inwestycje, jak parki czy ścieżki rowerowe.
Jeżeli chodzi o koszty i to, kto powinien je ponieść, to drobne
inwestycje mogą pozostać po części w gestii mieszkańców,
większe inwestycje powinny być finansowane przez Urząd
Miasta, dzielnice.
Ogólnie barierami we wdrażaniu rozwiązań dotyczących
zmiany klimatu są: brak przepływu informacji między
mieszkańcami a instytucjami, niski stan wiedzy wśród
mieszkańców, ograniczenia finansowe na poziomie Spółdzielni,
Wspólnot Mieszkaniowych czy Rad Osiedli (bieżące wydatki
często są ważniejsze od długoterminowych inwestycji).
Głównymi barierami w ocenie proponowanych rozwiązań
są wysokie koszty ich realizacji i utrzymania (oczka wodne,
skwery wodne). Czasem także mała praktyczność
zastosowania (jak w przypadku mobilnych altan).
Wnioski (3/3) Informacje w komunikacji miejskiej, na stronach www lub dedykowane aplikacje
85
Potrzeby informacyjne nie są w pełni zaspokojone, zarówno
jeśli chodzi o mieszkańców, jak i o przedstawicieli Rad Osiedli,
Wspólnot i Spółdzielni Mieszkaniowych. Co więcej, mieszkańcy
często nie mają potrzeby poszukiwania informacji związanych
z adaptacją do zmian klimatu i nie mają świadomości jaki
związek mają tego typu informacje z ich codziennym życiem.
W przypadku mieszkańców ważne jest szybkie i szerokie
dotarcie informacji do odbiorcy. Pozytywnie oceniane są
ekrany w środkach transportu, strony www, aplikacje mobilne,
a także informacje w radiu czy telewizji.
Odbiorcy instytucjonalni (RO, SM, WM) chętnie korzystaliby
z dedykowanych im środków przekazu elektronicznego
(newsletter, SMS, aplikacja). Zależy im szczególnie
na wcześniejszych i rzetelnych informacjach o planowanych
działaniach Jednostek Miejskich, Urzędu Miasta, dzielnic.
Potencjalnym źródłem informacji są też gazety lokalne oraz
plakaty. Ulotki zostały ocenione negatywnie – badanym kojarzą
się one z zaśmiecaniem terenu i marnowaniem papieru.
Ważne do zakomunikowania są przede wszystkim:
• Informacje, co zostało zrealizowane i co będzie
w przyszłości zrobione przez m.st. w zakresie adaptacji
do zmian klimatu.
• Informacje o działaniach konserwacyjnych – jak miasto
dba o inwestycje już powstałe i jak kontynuuje
rozpoczęte działania.
• Informacje o tym, jak dedykowane służby reagują
na nagłe sytuacje.
Rekomendacje Uświadomienie i zaangażowanie mieszkańców
86
Zmiany klimatu to dla badanych najczęściej temat abstrakcyjny
i odległy, mało angażujący emocjonalnie. Dużo bardziej bliski
jest im temat komfortu życia w najbliższym otoczeniu. Warto
uświadomić mieszkańcom, jak bardzo te dwie kwestie są ze
sobą powiązane oraz, że zmiany klimatu manifestują się na co
dzień, tu i teraz.
Mieszkańcy uskarżają się na wysokie tempo życia i na to, że
nie mają czasu na szukanie informacji związanych ze zmianami
klimatu. Z tego względu należy zadbać o łatwy dostęp do
informacji oraz edukować mieszkańców – przede wszystkim
poprzez uświadamianie, że oni sami także mogą wpływać na
ograniczanie skutków zmian klimatu (np. poprzez częstsze
korzystanie z komunikacji miejskiej zamiast z samochodów).
Ważne jest, aby docierać z informacjami do szerszej grupy
odbiorców – np. informacje o zanieczyszczeniu powietrza są
udostępniane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska, ale bardzo niewiele osób aktywnie szuka tego
typu informacji.
Działania Jednostek Miejskich, aktualnie kojarzone głównie
z bieżącym reagowaniem na konkretne sytuacje, warto osadzić
w szerszym i długofalowym kontekście dostosowania miasta
do zmian klimatu.
Kolejnym krokiem, który należałoby podjąć jest kontynuowanie
działań zwiększających zaangażowanie mieszkańców w sprawy
ekologii i działania miasta w zakresie adaptacji do zmian
klimatu. Pikniki tematyczne, konsultacje społeczne i budżety
partycypacyjne to pozytywnie postrzegane przedsięwzięcia,
których zakres należy zwiększać. Dobrym łącznikiem pomiędzy
Jednostkami Miejskimi a mieszkańcami mogą być osoby już
bardziej świadome i zaangażowane, czyli: członkowie Rad
Osiedli, zarządy Wspólnot Mieszkaniowych i Spółdzielni
Mieszkaniowych. Są to też grupy, które w największym stopniu
oczekują dostępu do informacji na temat adaptacji do zmian
klimatu.
Źródła zdjęć wykorzystanych w raporcie (1/2)
87
1. Panorama Warszawy (fot. m.st. Warszawa)
2. Grafika „grupy badanych”
(źródło: https://pixabay.com/pl/ludzie-ikona-trzy-ko%C5%82a-proste-
1085695/)
3. Korki w mieście
(https://unsplash.com/photos/Jk3-Uhdwjcs)
4. Budżet Partycypacyjny
(źródło: http://www.twojbudzet.um.warszawa.pl/)
5. Fontanny – wypoczynek (fot. m.st. Warszawa)
6. Kurtyna wodna na Starym Mieście
(fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)
7. Klimatyzacja w komunikacji miejskiej (fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)
8. Plac wodny w Ogrodzie Krasińskich (fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)
9. Zapora na Tamizie, Londyn (fot. David Illif, licencja: CC-BY-SA 3.0, źródło:
https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Thames_Barrier,_London,_England_-
_Feb_2010.jpg)
10. Zwiększanie terenów zieleni (fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)
11. Zacieniony plac zabaw
(źródło: Biuro Infrastruktury Urzędu m.st. Warszawy)
12. Miejsce do aktywnego wypoczynku (fot. m.st. Warszawa)
13. Miejsce do gry w szachy
(źródło: https://pixabay.com/pl/starsi-szachy-belgrad-672143/)
14. Zielona komnata (fot. Wojciech Szymalski)
15. Altana
(źródło: https://pixabay.com/pl/ogr%C3%B3d-altana-1183799/)
16. Zielone ściany (fot. Wojciech Szymalski)
17. Zielony ekran akustyczny
(źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ekran-Akustyczny.jpg)
18. Żywopłot (źródło:
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Big_conifer_hedge_green.jpg)
Źródła zdjęć wykorzystanych w raporcie (2/2)
88
19. Oczko wodne
(źródło: Biuro Infrastruktury Urzędu m.st. Warszawy)
20. Plac deszczowy (rysunek poglądowy)
21. Plac deszczowy, Rotterdam (fot. Wojciech Szymalski)
22. Zielone dachy, Stuttgart (fot. Wojciech Szymalski)
23. Zielone torowisko (fot. Wojciech Szymalski)
24. Ogród deszczowy (fot. Joe Mabel, licencja CC BY-SA 3.0,
źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Anacortes_-
_downspout_on_port_building_02.jpg)
25. Ogród deszczowy (fot. Fundacja Sendzimira)
26. Poidełko na placu zabaw (źródło:
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:HK_Sai_Yin_Pun_%E4%
B8%AD%E5%B1%B1%E7%B4%80%E5%BF%B5%E5%85%AC%E
5%9C%92_Sun_Yat-sen_Memorial_Park_July-
2010_fountain_drinking_water_Children_playground.JPG ;
licencja CC BY-SA 3.0)
27. Poidełko (fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)
28. Markizy (fot. Wojciech Szymalski)
29. Kurtyna wodna (fot. R. Motyl, m.st. Warszawa)
30. Tablica informacyjna (http://www.targowek.info )
31. Ogród miejski
(fot. Andreas Schwarzkopf, licencja CC BY-SA 3.0, źródło:
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Urban_Gardening_vor_dem_Theater_F
reiburg.jpg)
89
ARC Rynek i Opinia Sp. z o. o. ul. Juliusza Słowackiego 12 01-627 Warszawa tel.: +48 022 584 85 00 fax.: +48 022 584 85 01 [email protected]
Fot. m.st. Warszawa