![Page 1: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/1.jpg)
Aibhneacha – Próisis, patrúin, agus tírghnéithe
Caibidil 11
![Page 2: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/2.jpg)
Cuspóirí Foghlama
• na próisis a bhíonn ar siúl ar feadh cúrsa abhann an thuiscint
• cur síos a dhéanamh ar an gcaoi a bhforbraíonn tírghnéithe ar feadh cúrsa abhann.
• an chaoi a gcruthaíonn aibhneacha patrúin• tionchar atá ag daoine ar na bpróisis seo
![Page 3: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/3.jpg)
![Page 4: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/4.jpg)
Gramadach: abhainn
Ainmfhocail (baininscneach)
Uatha Iolra
Tuiseal ainmneach an abhainn na haibhneacha
Tuiseal ginideach Bruach na habhann Tionchair na n-aibhneacha
![Page 5: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/5.jpg)
Hiodrálaic Abhainn
• Is iad na príomhfheidhmeanna a bhíonn ag abhainn ná creimeadh, iompar agus sil-leagan.
• Braitheann sé seo ar fuinneamh na habhann – atá mar thoradh ar luas, ar dhoirteadh, agus ar shreabhadh na habhann.
![Page 6: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/6.jpg)
• Doirteadh: (toirt) an méid uisce atá ag imeacht le sruth ag am amháin.
• Luas: ag braith ar - fána, doirteadh, cruth na habhann, gairbhe chainéal na habhann.
• Sruth: sreabhadh suaite (turbulent flow)
![Page 7: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/7.jpg)
Na Próisis
Creimeadh
Sil-leagan
Iompar
![Page 8: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/8.jpg)
Creimeadh• Creimeadh a thugtar ar phróisis a chruthaíonn
ualach le hiompar . Tarlaíonn formhór an chreimthe i gCéim an Óige. – Gníomhú hiodrálach– Scríobchaitheamh– Cnuasú– Cnaí– Tuaslagadh
![Page 9: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/9.jpg)
Gníomhú hiodrálach
• Gníomhú hiodrálach a thugtar ar an bhfórsa a bíonn ag an uisce agus é ag sreabhadh. Bíonn píosaí de chré agus gairbhéil á iompar ag an uisce.
• Dá mhéad sruth na habhann, is ea an mhéad creimeadh a dhéanfaidh sí.
• Is féidir le fórsa an t-uisce dul isteach idir strataim cloch agus é a bhriseadh.
![Page 10: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/10.jpg)
Cnuasú
• Cnuasú a thugtar ar ghníomhú hiodrálach a tharlaíonn nuair a pléascann bolgáin bheaga aeir san uisce de bharr brú an uisce.
![Page 11: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/11.jpg)
Scríobchaitheamh
• Nuair a úsáideann an abhainn neart an ualaigh chun creimeadh a dhéanamh.
• Scríobtar clocha beaga, gaineamh agus gairbhéal a bíonn ar iompar i gcoinne bun agus taobhanna na habhann.
• Is mó creimeadh a tharlaíonn nuair atá tuilte nó nuair atá ualach mór á iompar ag an abhainn nó faoi luas ard.
![Page 12: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/12.jpg)
Cnaí
• Creimtear clocha nuair a bhuaileann siad in aghaidh a chéile agus iad á iompar ag an abhainn.
• Éiríonn na carraigeacha níos lú, níos míne, agus níos cruinne (rounded).
• Sa deireadh fágtar glár.
![Page 13: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/13.jpg)
Tuaslagadh
• Creimeadh ceimiceach a dhéanann uisce ar dhromchla carraigeacha.
• Sampla: carbónáitiú ar aolchloch
![Page 14: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/14.jpg)
Cineálacha Creimeadh
• Creimeadh ceartingearach: – Síos– Sampla: V-ghleann
• Creimeadh cliathánach– Taobhanna (bruacha)– Sampla: lúba
• Ceanncreimeadh: Creimeadh ar siúl ag foinse na habhann nó nuair a bhíonn easanna ag cúlú
![Page 15: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/15.jpg)
Iompar
• Tuaslagadh• Fuaidreamh• Preabaireacht• Tarraingt
![Page 16: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/16.jpg)
Iompar
![Page 17: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/17.jpg)
Tuaslagadh
• Tuaslagán a thugtar ar an ualach tuaslagtha a iompraíonn an abhainn tar éis síonchaitheamh ceimiceach.
• Bíonn an méad is lú fuinneamh de dhíth.• Thárlaíonn sé in áiteanna a bhfuil aolchloch nó
cailc.
![Page 18: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/18.jpg)
Fuaidreamh
• An t-ualach atá ar crochadh san abhainn.• Mionphíosaí cré agus lathaí atá éadrom. • Ardaíonn gníomhú hiodrálach na mionphíosaí
de ghrinneall na habhann.• An chuid is mó d’ualach na habhann.
![Page 19: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/19.jpg)
![Page 20: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/20.jpg)
Preabaireacht
• Bíonn mionphíosaí, atá ró-throm lena n-iompar ar crochadh agus dá bhrí sin preabann siad ar aghaidh ar ghrinneall na habhann.
![Page 21: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/21.jpg)
Tarraingt
• Clocha móra nó bolláin a rithleagan nó a tharraingt ar ghrinneall na habhann.
• Bíonn a lán fuinneamh ag teastáil. Is gníomhaí nuair atá tuilte agus doirteadh na habhann méadaithe go mór.
![Page 22: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/22.jpg)
• Léaráid le dhéanamh lch 97 Fíor 11 -4
![Page 23: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/23.jpg)
Sil-leagan
• Nuair a chaileann abhainn a fuinneamh, chailleann sí an chumas an t-ualach a iompar agus déantar sil-leagan.
• Déanann an abhainn an t-ábhar a scagadh agus é ag sil-leagan.
• Sil-leagtar an t-ábhar is troime ar dtús agus ansin sil-leagtar mionphíosaí níos lú.
![Page 24: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/24.jpg)
Tarlaíonn sil-leagan
• Nuair a bhíonn an luas laghdaithe: béal abhann
• Nuair a bhíonn an doirteadh laghdaithe: tréimhse nach bhfuil báisteach ann.
• Nuair a bhíonn an t-ualach méadaithe: go leor báistí nó tuilte a chuireann breis ualach isteach san abhainn.
![Page 25: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/25.jpg)
Próifílí aibhneacha
• Treasghearradh an ghleanna• An phróifíl fhada
• Dhá léaráid le tharraingt. Lch 98, 99
![Page 26: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/26.jpg)
Céimeanna i gcúrsa na habhann
• Céim na hÓige (cúrsa uachtarach)
• Céim na scothaoise (cúrsa láir, céim na haibíochta)
• Céim na seanaoise (Cúrsa íochtarach)
![Page 27: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/27.jpg)
Tírghnéithe a bhíonn sa chúrsa uachtarach
• Sa chuid seo den abhainn bíonn an doirteadh lag, bíonn an fhána géar agus is beag ualach a bhíonn ar iompar ach nuair atá tuile. Is creimeadh an próiseas is mó a bhíonn ar siúl.
• V-ghleannta• Easanna
![Page 28: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/28.jpg)
V-ghleannta agus speireacha comhtrasnacha
![Page 29: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/29.jpg)
V-ghleannta agus speireacha comhtrasnacha
• Na próisis: – Creimeadh ceartingearach, gníomhú hiodrálach,
scríobchaitheamh. (grinneall na habhann)
– Síonchaitheamh, ollghluaiseacht agus domhantarraingt (ar taobhanna an ghleanna)
![Page 30: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/30.jpg)
Easanna
![Page 31: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/31.jpg)
Eas: Míniú
• Uisce ag titim le fána mar gheall ar eang i bpróifíl na habhann.
• Is sa chúrsa uachtarach a bhíonn siad go hiondúil.
![Page 32: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/32.jpg)
Eas: Foirmiú
• Tosnaíonn go leor easanna san áit ina bhuaileann an abhainn le charraig bhog.
• De thoradh ar chreimeadh difréalach, creimeann an uisce na charraigeacha ag luasanna difrúila. (an charraig bog go tapaidh agus an charraig chrua go mall)
• Creimítear an chloch ag úsáid na próisis creimeithe: Gníomhú hiodrálach, scríobchaitheamh agus tuaslagadh.
![Page 33: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/33.jpg)
Eas: Foirmiú
• Tosnaíonn an abhainn ag creimeadh go cheartingearach síos isteach sa charraig bhog.
• Nuair atá an uisce ag titim, ghearrann fuineamh na habhann poll ag bun an easa a thugtar snámh nó linn tumtha air.
• Tosnaíonn an abhainn ag creimeadh siar isteach i gcarraig bhog an easa.
![Page 34: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/34.jpg)
Eas: Foirmiú
• Cruthaíonn sé seo starradh. • Le himeacht ama gheartear isteach go domhainn sa charraig
agus éiríonn sé mísochar.• Titeann sé isteach sa linn tumtha (Snámh)
• Mar thoradh ar seo ag tarlú arís agus arís cúlaíonn an eas agus fagtar scornach.
• Tírghné sealadach é an eas. Nuair atá an charraig chrua ar fad imithe – téann sé ar ais go dtí an próifíl a bhí ann riomhe.
![Page 35: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/35.jpg)
Eas: Foirmiú
![Page 36: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/36.jpg)
Eas: Foirmiú
![Page 37: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/37.jpg)
Eas: Foirmiú
![Page 38: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/38.jpg)
Eas: Foirmiú
![Page 39: Aibhneacha – próisis, patrúin, agus tírghnéithe](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022081421/5592b46c1a28ab690d8b468a/html5/thumbnails/39.jpg)
Eas: Foirmiú