Download - Alfred Szklarski - historia z przygodą w tle
SZKOŁA PODSTAWOWA NR 32 IM. ALFREDA SZKLARSKIEGO
W RYBNIKU
2011
Alfred Szklarski
Historia z przygodą w tle
Prawa autorskie zastrzeżone: Szkoła Podstawowa nr 32 im. Alfreda Szklarskiego w Rybniku
2
Spis treści
Zamiast wstępu… ........................................................................................................................................ 3
Z Chicago do Polski ..................................................................................................................................... 3
Lata przedwojenne i okres II wojny światowej. .............................................................................. 3
Kierunek: Śląsk ............................................................................................................................................ 5
Ilustracja też uczy ....................................................................................................................................... 5
Z przygodą… na bakier? ............................................................................................................................ 7
„Tu jest moje miejsce” ............................................................................................................................... 8
Twórczość Alfreda Szklarskiego ........................................................................................................... 9
Bibliografia .................................................................................................................................................... 9
3
Zamiast wstępu…
Najpierw czytał. Robił notatki. Potem… kładł się na kanapie. „Czemu nic nie robisz,
pytaliśmy tatę – wspomina córka Pisarza. „Myślę” – odpowiadał. Myślał długo – tydzień,
dwa, trzy… Potem nagle siadał i pisał…”1
Z tego myślenia, a potem pisania, powstawały kolejne książki o Tomku, którego
przygody rozpalały wyobraźnię kilku pokoleń dorastających Polaków. Szlachetny,
mądry, sprytny i lojalny wobec przyjaciół, w dodatku podróżnik – w każdym czytelniku
powieści o Tomku Wilmowskim pozostawał jego ślad. Pozwalał marzyć o rzeczach,
które dla przeciętnego polskiego nastolatka w ówczesnych latach nie były dostępne.
Więcej – pozwalał wierzyć, że nawet najbardziej
szalone marzenie ma szansę się spełnić.
Z Chicago do Polski
Alfred Szklarski urodził się w Chicago
21 stycznia 1912 roku. Ojciec Pisarza, Andrzej
Szklarski, był działaczem Organizacji Bojowej PPS
i w 1908 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych,
zagrożony aresztowaniem. Już w USA ożenił się
z polską emigrantką pochodzącą z Włocławka, Marią
Karkosik. Najpierw urodziła się im córka Klara,
wkrótce potem pojawił się na świecie syn – Fred, jak
go nazywali. Już w dzieciństwie marzył o podróżach.
Dwukrotnie odbył podróże do Polski, które
dostarczyły mu wielu przeżyć. W wieku 16 lat Alfred
Szklarski powrócił z matką do Polski – był 19282
rok. Ojciec Pisarza pozostał na obczyźnie, syn nie
stracił z nim jednak kontaktu – pisali do siebie listy, Andrzej Szklarski przysyłał mu
zagraniczne książki i czasopisma. Po latach syn uwiecznił swego ojca – podróżnika
w postaci Andrzeja Wilmowskiego, taty Tomka. Cechuje ich nie tylko wspólne imię, ale
i podobne losy.
Lata przedwojenne i okres II wojny światowej.
W Polsce Alfred Szklarski zamieszkał w rodzinnym mieście matki – Włocławku.
Po maturze w tamtejszym Gimnazjum im. Jana Długosza, uzyskanej w 1931 roku,
rozpoczął studia na wydziale dyplomatyczno-konsularnym Akademii Nauk Politycznych
w Warszawie. Chciał w ten sposób zrealizować marzenia z dzieciństwa o wielkim
1 Na podstawie: K. Błażyca, Pół wieku przygody, „Mały Gośd Niedzielny” 2007 nr 7, s. 24
2 Niektóre źródła podają rok 1926, jednak Rodzina potwierdza 1928.
Zdj. 1. Alfred Szklarski (z archiwum Rodziny)
4
świecie. W czasie studiów mieszkał w istniejącym do dziś domu studenckim przy placu
Narutowicza3. Był gospodarzem kulturalno-oświatowym Fundacji Domów Akade-
mickich, udzielał też korepetycji z języka angielskiego. Dyplom uzyskał w 1938 roku,
zbliżająca się wojna pokrzyżowała jednak jego marzenia o karierze dyplomaty i dalekich
podróżach. W czasie studiów poznał kobietę, która zmieniła jego losy i stała się
nieodłączną towarzyszką na ponad 50 lat – Krystynę. Pobrali się 1 września 1939 roku
w warszawskim kościele pod wezwaniem św. Jakuba. Zamieszkali w kawalerce przy
ulicy Kopińskiej. Wkrótce potem do Warszawy wkroczyli Niemcy. Alfred, pomimo
powrotu do ojczyzny rodziców, nie zrzekł się obywatelstwa amerykańskiego – do 1941
roku Stany Zjednoczone były neutralne i mógł wyjechać bez przeszkód. Pozostał.
Jeszcze przed wybuchem wojny Alfred próbował swych sił w pisarstwie. Swoje
pierwsze opowiadania, utrzymane w popu-
larnej, sensacyjnej konwencji posyłał do oceny
Adamowi Nasielskiemu, znanemu wówczas
autorowi powieści drukowanych w odcinkach.
Nasielski nie miał jednak zbyt wysokiego
mniemania o prozie początku-jącego pisarza,
doradzał mu nawet zmianę konwencji. Alfred
Szklarski nie zrezygnował, wojna jednak
częściowo pokrzyżowała jego plany.
Zaangażował się w działalność Armii
Krajowej. W ramach wykonywania poleceń
przełożonych podjął współpracę z tygodni-
kami „Fala” i „7 dni”, wydawanymi przez
Niemców, publikując w nich krótkie teksty
pod pseudonimem Alfred Murawski. Po
wojnie współpraca ta została okrzyknięta
kolaboracją – Alfred Szklarski został skazany
na 8 lat więzienia. Sam Pisarz niechętnie
wspominał okres wojny, stąd pewnie wiele
wątpliwości i domysłów. Wiadomo, że walczył
w Powstaniu Warszawskim w II kompanii
lotniczej batalionu „Piorun” pod pseudonimem
„Szklarz”.
We wrześniu wydostał się ze zniszczonej stolicy, szukając żony, która
z kilkumiesięczną córką ukryła się na wsi. Razem już podążyli do Krakowa, następnie do
Katowic, gdzie zamieszkali w lutym 1945 roku.
3 T.Z. Zapert, Na tropie Alfreda Szklarskiego, „Rzeczpospolita” 2002 nr 14.
Zdj. 2. Alfred Szklarski z żoną Krystyną (z archiwum Rodziny)
5
Kierunek: Śląsk
W Katowicach ukazała się jego pierwsza książka – Gorący ślad. Podobnie jak trzy
kolejne – Trzy siostry, Błędne ognie i Nie czekaj na mnie przeszła bez większego rozgłosu.
Zniechęcony pisaniem dla dorosłego czytelnika, postanowił zmienić adresata swojej
twórczości i następna powieść, zatytułowana Tomek w tarapatach (1948), skierowana
już była do młodzieży. Była to opowieść o młodym chłopcu polskiego pochodzenia, który
podczas powrotu do kraju przodków przez pomyłkę dostaje się na statek płynący do
Afryki. Nie był to bynajmniej wstęp do serii o Tomku Wilmowskim, jakkolwiek bohater
książki to nastolatek podróżujący po świecie, goniący za przygodą i uczestniczący
w niezwykłych wydarzeniach.
Książka została zauważona przez czytelników, jednak w styczniu 1949 roku
Alfred Szklarski został aresztowany i po krótkim procesie skazany za „kolaborację
z hitlerowskim okupantem”. Jak wyjaśnia Bożena Szklarska-Nowak, córka Pisarza, „była
to sprawa pokazowa”, bo dotyczyła przeciwnika politycznego, a takich należało
eliminować z ówczesnego życia
politycznego. Prokurator nie wspomniał o
udziale Szklar-skiego w Powstaniu
Warszawskim, walce za kraj. „Kilka lat
później ten sam prokurator stał w
Katowicach w kolejce po książki ojca –
mówi pani Bożena. – A najciekawsze, że
ojciec od tych samych władz, które go
skazały, dostawał odznaczenia”4.
Ilustracja też uczy
Alfred Szklarski został zwolniony
w 1953 roku, trzy lata przed terminem.
Niemal od razu zaczął pracę jako
redaktor w Wydawnictwie Górniczo-
Hutniczym, a następnie objął stanowisko
sekretarza w nowo utworzonym
wydawnictwie „Śląsk”, którego stał się
wkrótce czołowym autorem i poświęcił mu 23 lata życia (1954 -1977). W kwietniu
1957 roku ukazała się pierwsza powieść z cyklu przygód Tomka Wilmowskiego – Tomek
w krainie kangurów. Pierwsze wydanie przeszło bez większego echa, sprzedawała się
źle, bo ilustracje były nieciekawe. Autor zasugerował więc grafikowi, by wykonał nowe
ilustracje – ściśle wedle jego wskazówek.
Alfred Szklarski znany był zresztą z wagi, jaką przywiązywał do każdego
szczegółu i wierności faktom. Mawiał, że ilustracja też uczy i pilnował, by każda z nich
4 K. Błażyca, Nasz Szklarski. 15. rocznica śmierci twórcy serii o Tomku Wilmowskim, „Gośd Niedzielny” 2007 nr 4,
s. XII
Zdj. 3. Maska - pamiątka z podróży
6
była zgodna z prawdziwym wzorem. Jego książki stanowią swoistą kopalnię wiedzy.
Autor za pośrednictwem bohaterów powieści „przemyca” ciekawostki i wiedzę
z zakresu geografii, historii, zoologii. Informacje do powieści czerpał przede wszystkim
z książek. Pomagała mu w tym biegła znajomość czterech języków. „Przykładał ogromną
wagę do realiów przyrodniczych i kul-
turowych – wspomina żona Pisarza,
Krystyna Szklarska. – Każdą informację
sprawdzał po dwadzieścia razy”5.
Pierwszymi krytykami twórczości
Alfreda Szklarskiego były Jego dzieci. „Ojciec
kazał nam czytać – wspomina córka. – Chciał
widzieć naszą reakcję. Potem coś tam
poprawiał. Uwielbiałam to. Czytałam nawet
pod kołdrą, z latarką.”6 Nie tylko ona –
niejednemu młodemu czytelnikowi mama
rekwirowała późnym wieczorem latarkę…
Popularność powieści o egzotycznych
przygodach młodego Polaka, pełna wartkiej
akcji i wyrazistych postaci, spowodowała, że
wydawnictwo zaproponowało Pisarzowi
napisanie dalszego ciągu. Wkrótce w księ-
garniach pojawiły się kolejne części: Tomek
na Czarnym Lądzie, Tomek na tropach Yeti,
Tajemnicza wyprawa Tomka i pozostałe. Jak
niesie wieść, podczas pisania Tajemniczej
wyprawy nie obyło się od interwencji
powszechnej w tamtych czasach cenzury – chodziło o zaakcentowanie współpracy
polskich i rosyjskich rewolucjonistów u progu XX wieku7.
Rosnąca popularność cyklu o przygodach Tomka Wilmowskiego zaowocowała
uznaniem czytelników. W 1968 roku Pisarz otrzymał nagrodę „Orlego Pióra”,
a w 1971 roku na wniosek dzieci został uhonorowany „Orderem Uśmiechu”. Wcześniej
szykanowany przez władze, w 1973 i 1987 roku otrzymał nagrodę Prezesa Rady
Ministrów. W 1960 roku został członkiem Związku Literatów Polskich.
5 P. Karwicka, 50 urodziny Tomka Wilmowskiego, „Gazeta Wyborcza” 2007 nr 127, s. 14.
6 K. Błażyca, Pół wieku przygody…, tamże.
7 T.Z. Zapert, Dziecięce igraszki z cenzurą, „Rzeczpospolita” 2007 nr 157.
Zdj. 4. Krystyna Szklarska z dziećmi na tle pamiątek z podróży (autor: H. Przendziono, Gość Niedzielny)
7
Z przygodą… na bakier?
Alfred Szklarski, pomimo chęci i marzeń, ze względu na nadszarpnięte
wcześniejszymi przeżyciami zdrowie nie mógł sobie pozwolić na dalekie podróże. Jedną
z najdalszych, jakie odbył, była
wyprawa z żoną do Egiptu, gdzie
spotkała go przygoda rodem z kart Jego
powieści. Podczas zwiedzania napotkał
muzułmański cmentarz. Przekupił
dozorcę i zwiedził nekropolię. Przy
pożegnaniu stary Arab poczęstował go
daktylami. Na szczęście Pisarz
spróbował tylko jednego, a mimo to z
trudem dotarł do hotelu. Okazało się,
że daktyle były zatrute i niemal cały
wyjazd Autor „Tomków” spędził w
szpitalu. Zatrute daktyle wzbogaciły za
to rodzinną kolekcję pamiątek. Podróżniczą pasję realizowała żona, najbliższa przy-
jaciółka i współpracowniczka Pisarza –
Krystyna. Z dalekich wojaży w wracała
z opowieściami do kolejnych książek
i egzotycznymi eksponatami. Zbierała materiały m.in. do indiańskiej trylogii Złoto Gór
Czarnych, której była współautorką. Z pomocą żony Pisarz przygotowywał się siedem lat
do napisania tego cyklu, później planował kolejne „Tomki”. Nie zdążył. Odszedł
9 kwietnia 1992 roku, pozostawiając nieukończoną powieść Tomek w grobowcach
faraonów i liczne notatki,
świadczące o planach, które
miały już na zawsze pozostać
niezrealizowane.
Pomimo upływu lat
i nadejścia kolejnego poko-
lenia, popularność twór-
czości Alfreda Szklarskiego
nie słabnie. Tłumaczone na
wiele języków, jego powieści
rozeszły się do tej pory
w łącznym 11 milionowym
nakładzie. Na samym Śląsku
jest patronem 6 szkół:
Gimnazjum nr 3 w Kato-
wicach, Szkoły Podstawowej
nr 13 w Rudzie Śląskiej,
Szkoły Podstawowej w Sar-nowie, Szkoły Podstawowej nr 32 w Rybniku, Szkoły
Podstawowej w Koziegłowach i Szkoły nr 15 w Mysłowicach. W Sarnowie powstał
Zdj. 5. Zatrute daktyle jako pamiątka z podróży do Egiptu (autor: H. Przendziono, Gość Niedzielny)
Zdj. 6. Alfred Szklarski jako indiaoski wódz – dar od młodzieży dla Pisarza (autor: H. Przendziono, Gość Niedzielny)
8
nawet Klub Twórczego Poznawania Świata. Tu też zainicjowano rajd „Szlakiem Alfreda
Szklarskiego”, organizowany przez szkoły noszące imię Pisarza w Beskidach, które on
uwielbiał i gdzie często spędzał wolne chwile.
„Tu jest moje miejsce”
Alfred Szklarski żył skromnie,
zawsze otwarty na innych. We
wspomnieniach najbliższych pozostał
jako silny, spełniony człowiek, dla
którego rodzina była najważniejsza.
Wykształcony, poliglota, z głową pełną
marzeń i wiedzy o dalekim świecie, był
człowiekiem, do którego lgnęła
młodzież. Znał wszystkie dzieci
z podwórka, przy którym mieszkał.
Uwielbiał spotkania z młodzieżą,
podczas których bez trudu nawiązywał
z nią żywiołowy kontakt. Młodzi nie pozostawali dłużni. Prawdopodobnie, gdy
w 1945 roku wojenna zawierucha rzuciła go do Katowic, pewnie nie przypuszczał, że
z tym miastem już na zawsze zwiąże swe losy. Mawiał, że tu mu się dobrze żyje i nigdzie
się stąd nie wyprowadzi. Tu było jego miejsce. Choć przeszedł daleką drogę, nie czuł się
przybyszem. Był Ślązakiem.
Opracowała: Anna Urbaniak
nauczyciel bibliotekarz SP 32
styczeń 2011
nauczyciel bibliotek
Zdj. 7. Alfred Szklarski za swoim biurkiem – z archiwum Rodziny (autor: H. Przendziono, Gość Niedzielny)
9
Twórczość Alfreda Szklarskiego
Gorący ślad (1946)
Trzy siostry (1946)
Błędne ognie (1947)
Nie czekaj na mnie (1947)
Dla młodzieży:
Seria o przygodach Tomka Wilmowskiego:
Tomek w tarapatach (1948)
Tomek w krainie kangurów (1957)
Przygody Tomka na Czarnym Lądzie (1958)
Tomek na wojennej ścieżce (1959)
Tomek na tropach Yeti (1961)
Tajemnicza wyprawa Tomka (1963)
Tomek wśród łowców głów (1965)
Tomek u źródeł Amazonki (1976)
Tomek w Gran Chaco (1987)
Tomek w grobowcach faraonów (współautor: Adam Zelga) (1993)
Powieść fantastyczno-naukowa:
Sobowtór profesora Rawy (1963)
Trylogia indiańska Złoto Gór Czarnych (współautorka: Krystyna Szklarska):
Orle pióra (1974)
Przekleństwo złota (1977)
Ostatnia walka Dakotów (1980)
Bibliografia
1. Błażyca Krzysztof, Nasz Szklarski. 15. rocznica śmierci twórcy serii o Tomku
Wilmowskim, „Gość Niedzielny” 2007, nr 4, s. XII
2. „Errata do biografii”: Alfred Szklarski, „Nasza Polska” (on-line). 2007 nr 13 (584)
[dostęp 30 stycznia 2008]. Dostępny w Internecie:
http://www.medianet.pl/~naszapol/0713/0713szki.php. ISSN 1425-1914.
3. Karwicka Patrycja, 50 urodziny Tomka Wilmowskiego, „Gazeta Wyborcza” 2007,
nr 127, s. 14.
4. Kłosiński K., Egzotyzm po polsku, „Śląsk” 1997, nr 7.
5. Mikołuszko W., Pół wieku Tomka, „National Geografic” [on-line] 2007 nr 4 [dostęp
30 stycznia 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.national-
10
geographic.pl/national3/index.jsp?place=Lead07&news_cat_id=690&news_
id=1453&layout=2&page=text. ISSN 1507-5966.
6. Zapert T.Z., Na tropie Alfreda Szklarskiego, „Rzeczpospolita” [on-line]. 2002 nr 14
[dostęp 30 stycznia 2008]. Dostępny w Internecie:
http://www.rzeczpospolita.pl/dodatki/plus_minus_020406/plus_minus_a_
10.html. ISSN 0208-9130.
Ponadto w opracowaniu oparto się na wspomnieniach Rodziny.