Anadolu ÜniversitesiMühendislik FakültesiEndüstri Mühendisliği Bölümü
Doç. Dr. Nil ARAS
ENM411 Tesis Planlaması
2015-2016 Güz Dönemi
Tesis (facility)
Tesis : Belli bir iş için kurulmuş yapı
Tesis etmek : Kurmak, temelleştirmek
to facilitate : Kolaylaştırmak
Tesis : Belli bir işin daha kolay yapılması için
düzenlenmiş olan araçlar
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
2
Tesis örnekleri Binalar, fabrikalar
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
3
Tesis örnekleri
Tezgahlar, techizatlar
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
5
Tesis örnekleri
Tesisat (ağ veya şebeke)
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
7
Tesis örnekleri
Taşıma –yükleme araçları
Hizmet kesiminde vezne, ameliyathane vb. bölümler
Herhangi bir bir iş için ayrılmış alanlar
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
8
Tesis Planlamasının (TP) Önemi
Çok eskiden beri popüler bir konu...
Canlılardaki milyonlarca içgüdüsel faaliyet, yer seçimi ve
yerleşim düzenlemesi ile ilgilidir.
Geçen yüzyılda sanayi toplumuna, günümüzde de sanayi
ötesi topluma geçişin getirdiği büyük ve ani değişimler,
yerleşim problemlerini gelenekler ve alışkanlıklarla
çözülemeyecek hale sokmuştur.
Ekonomide sanayi sektörünün yerinin daralıp, hizmet
sektörünün gelişmekte olmasıyla “fabrika düzenleme”, “yer
seçimi” vb. terimlerin yerini daha geniş kapsamlı “Tesis
Planlaması” terimi almıştır.
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
9
Tesis Planlamasının (TP) Önemi
Günümüzde planlanan tesisler, bir organizasyonun Tedarik
Zinciri Mükemmelliğine (Supply Chain Excellence) erişmesine
yardım etmek zorundadır.
Ürün, süreç veya tesis tasarımını ilgilendiren problemlerin
çözümü, diğer işletme problemlerine göre daha uzun süre ve
masraf gerektirir.
Ancak bu çözümlerin getireceği kazançlar da daha büyük
olmaktadır.
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
10
Tesis Planlamasının (TP) Önemi
Büyük yatırım gerektirir.
Kuruluşun hareket
serbestliğini yıllarca
kısıtlayacak olan uzun ve
orta dönemli stratejik
kararlara dayanır.
Tesis büyüklüğü (kapasite)
/ tesis yeri seçimi / tesis içi
yer düzenlemesi /
malzeme aktarma
sistemlerinin tasarımı
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
11
Tesis planlaması
Tesis yer seçimi
Tesis tasarımı
Tesis sistemleri
Tesis içi yerleşim
düzenlemesi
Malzeme aktarma sistemi
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
12
Birimler arasındaki hiyerarşik ilişki
Sanayi kompleksi
Fabrika
Atölye
İş merkezi
Tezgah
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
13
Bir tesis kendinden daha
büyük bir tesisin “alt tesisi”
olabilir ya da kendisi de
daha küçük tesislerin bir
araya gelmesiyle ortaya
çıkabilir.
Tesis
Tesis sadece bir alan ve buradaki fiziki donanımdan
ibaret değildir.
Tesisi tasarlayan, kuran, ayarlayan, çalıştıran, kullanan,
bakımını yapan ve gerekirse değiştiren insanlar; tesisin
çalıştırılmasına yön veren bilgi, deneyim, talimat gibi
elle tutulamayan, gözle görülemeyen unsurlar da
bütünün parçalarıdır.
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
14
Tesis, bir üretim veya hizmetin bazı süreçlerinin veya
tamamının yapıldığı yer ve –varsa- buradaki üretimde
kullanılan araçları da kapsayan genel bir kavramdır.
Bir üretim işletmesi için tesis planlaması, üretim tesisinin
üretimi en iyi nasıl gerçekleştireceğini tayin etmektir.
Tesis planlama konusunun uygulanması, basit kontrol
listelerinden karmaşık matematiksel modellere kadar geniş
bir alanı kapsamaktadır.
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
15
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
17
1. Tek noktada yoğunlaşmış tesisler
2. Alana düzgün dağılmış tesisler
3. Sonlu sayıda noktada yoğunlaşmış tesisler
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
18
1. Tek noktada yoğunlaşmış tesisYer seçimi problemleri
Tesisin büyüklüğü, yerleşimin yapılacağı bölge büyüklüğü yanında çok çok küçüktür (ihmal edilecek kadar).
A, B, D ve E tesisleri, planda birer nokta ile gösterilir
AE
D
B
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
19
A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K ve L depoları haritada birer nokta
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
20
Alt tesislerin alana düzgün olarak dağıldığı ve alanın her noktasının aynı değere sahip olduğu varsayılır.
A, B, C, E ve F tesisleri, (genellikle) birer dikdörtgen ile gösterilir.
A B
C E FYOL
2. Alana düzgün dağılmış tesisler
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
21
3. Sonlu sayıda noktada yoğunlaşmış tesisler
Dikdörtgen dışı şekiller vardır (L gibi)
Alanlar birim karelerle, harflerle temsil edilir.
A, B, C ve D tesisleri, birim hücrelerle (birim karelerle) gösterilir.
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAABBBBBBBBBBBDDDDDDDDBBBBBBBDDDDDDDDCCCCCCCDDDDDDDDCCCCCCC
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
22
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAABBBBBBBBBBBDDDDDDDDBBBBBBBDDDDDDDDCCCCCCCDDDDDDDDCCCCCCC
I II
III IV
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
23
ÖRNEK: Birim karelerle gösterim 10 x 10 ?
DE
C
BA
2231
YOL
8
7
70
22
33
28 24
50
D EC
BAYOL
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
24
BÖLÜM GERÇEK ALAN BİRİM KARE ALANI
GERÇEK ALANDAN SAPMA
A 539 500 -39
B 791 900 +109
C 616 600 -16
D 654 600 -54
E 270 200 -70
YOL 630 700 +70
TOPLAM(70x50)
3500
(35x100)
3500
Duyarlılık Sadelik DENGESİ
25
1. Tesislerin birbirine en yakın noktalarına göre (iyimser)
2. Tesislerin birbirlerine en uzak noktalarına göre (kötümser)
3. Alan ağırlık merkezlerine göre
4. Malzeme alma/bırakma (a/b) noktalarına göre
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
26
1. En yakın noktalar arası (iyimser)
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
27
2.En uzak noktalar arası (kötümser)
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
28
3. Alan ağırlık merkezleri arası (ortalama)
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
29
4. Alma/Bırakma noktaları arası
a/b
a/b
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
30
1. Kuşuçuşu (KU) / Öklid / Düz [Euclidean]
2. Dikdoğrusal (DD)/ Zigzaglı / Manhattan / Şehir içi
[Rectilinear]
3. Kuşuçuşunun karesi (KUK) [Squared Euclidean]
4. Tchebychev Uzaklığı
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
31
1. Kuşuçuşu (KU) / Öklid / Düz [Euclidean]
İki noktayı birleştiren en kısa yol bir doğru parçasıdır İki nokta arasında engel olmayan durumlar, arazi
haritaları üzerindeki yer seçimi problemleri için uygun.
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
33
2. Dikdoğrusal (DD)/ Zigzaglı/Manhattan/ Şehir içi [Rectilinear]
Şehir içi veya atölye içi yollar gibi birbirini dik olarak kesen yol şebekelerinin kullanılmasını gerektiren durumlar.
AaB=AbcdefgB=vb.
A
Ba
bc
de
fg hKuş Uçuşu
Dikdoğrusal 1
Dikdoğrusal 2
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
37
3. Kuşuçuşunun karesi (KUK) [Squared Euclidean]
Yorulma, güç kaybı gibi, maliyetlerin uzaklığın karesi ile orantılı olarak arttığı varsayılan durumlar
(maliyet uzaklık2)
Kuşuçuşu uzaklığın karesi alınır.
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
39
4. Tchebychev Uzaklığı
Bazı durumlarda boyutlardan biri diğerlerinden çok daha önemlidir.
Aa<<aB olsa, A ve B arasındaki uzaklığı aB belirler.
B
A
a
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
40
Tchebychev uzaklık ölçümünün kullanılacağı bir örnek: Köprülü vinçler
Köprü, şaryo, kanca hızları farklı ise taşıma süresini, en uzun yol hangi doğrultuda alınıyorsa o belirler.
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
42
n boyutlu uzayda iki nokta A ve B olsun.A=(a1,a2,...,an) ve B=(b1,b2,...,bn)
p, ölçüm şeklini belirleyen bir parametreBoyut numarası iBoyutun ağırlığı wi
İki nokta arası uzaklık ℓp
p1
p
ib
ia
iw
pl
n
1i
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
43
Düzlemde iki nokta:A = (xa, ya) ve B = (xb, yb)
n=2 p, ölçüm şeklini belirleyen bir parametre Boyut numarası i Boyutlara verilen ağırlıklar aynı olsun İki nokta arası uzaklık ℓp
p1
YYXXp1
babapl
p1
p
ib
ia
p1
p
ib
ia
iw
pl
p
ba
p
ba
p
22
p
11
2
1i
n
1i
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
44
p=1 için, uzaklık ölçümü DİKDOĞRUSALDIR.
babaDD YYXXl
p1
p
ba
p
bap YYXXl
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
45
p=2 için, uzaklık ölçümü KUŞUÇUŞUDUR.
p1
p
ba
p
bap YYXXl
2ba2
baKU
2
ba
2
baKU
YYXXl
YYXXl
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
46
KUŞUÇUŞUNUN KARESİ alınırsa,
KUK uzaklığı bulunur.
22
ba
2
baKUK YYXXl
2ba2
baKUK YYXXl
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
47
B
A
a
l Enb x x y yt a b a b ,
p= TCHEBYCHEV uzaklığına karşı gelir.
Doç. Dr. Nil Aras, ENM411 Tesis Planlaması, 2015-2016 Güz Dönemi
48
1<p<2 için, uzaklık KU’dan fazla, DD’dan azdır.
Fiziki uzaklıklar gerçekte tam anlamıyla KU olmadığı gibi, DD da değildir.
p1
p
ba
p
bap yyxxl
A
B
p
C