T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı
(EARGED)
ÖZEL EĞİTİM OKULLARINDA ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ UYGULAMALARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ (GÖRME, İŞİTME, ORTOPEDİK VE EĞİTİLEBİLİR ZİHİNSEL
ENGELLİLER İLKÖĞRETİM OKULLARI ÖRNEĞİ)
Ankara, 2010
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ..................................................................................000 KAYNAK KİTAPLAR DİZİSİ ................................................................................000 Tüm hakları saklıdır. İçerikle ilgili alıntılar, kaynak gösterilerek kullanılabilir. Kitap, çoğaltma araçları, optik araçlar vb. yöntemlerle çoğaltılamaz. Araştırmacı : Ferhat EROL
Grafik Düzenleme : Hüseyin MUTLUCAN Kapak : Hüseyin MUTLUCAN Redakte : İhsan UÇ
ISBN: T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı GMK Bulvarı No: 109 (06570) Maltepe-ANKARA Tel: 0 312 230 36 44-230 39 26-231 69 60 Faks: 0 312 231 62 05 e-posta: [email protected] İnternet adresi: www.meb.gov.tr
“En mühim ve feyizli vazifelerimiz millî eğitim işleridir. Millî eğitim işlerinde mutlaka muzaffer olmak lazımdır. Bir milletin hakikî kurtuluşu ancak bu suretle olur. Eğitimdir ki bir milleti ya özgür, bağımsız, şanlı ve yüce bir toplum halinde yaşatır ya da onu köleliğe ve yoksulluğa iter.”
Mustafa Kemal ATATÜRK
4
i
SUNUŞ
Bilgi ve kültür çağı olan 21. yüzyılda, çağı yakalayabilmemiz, modern toplumlar
içinde yer alabilmemiz, ancak hiçbir ferdimizi feda etmeyerek engelli, engelsiz tüm
fertlerimizin yeterli eğitim almaları ile mümkündür. İşte bunun için normal eğitim alan
öğrenciler kadar özel eğitime gereksinimi olan öğrencilerimizin de iyi eğitilmeleri
gerekmektedir.
Bu amaçla, 2006 yılında 26184 sayı ile gelişmiş ülkeler standartlarında çıkarılan
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin pratikte özel eğitim okullarında ne derece
uygulandığına ilişkin ilköğretim düzeyinde görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler özel eğitim okullarında yönetici-öğretmen ve veli görüşleri alınarak
sorunların belirlenmesi ve belirlenen sorunlara çözüm bulunarak özel eğitim okullarında
niteliğin arttırılması amacıyla bu araştırma yapılmıştır.
Araştırma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, araştırmanın problem
durumu, gerekliliği, amacı ve önemi ortaya konulmuştur. İkinci bölümde, kuramsal
çerçeveye yer ayrılmış olup, dünyada ve Türkiye’de özel eğitim ile ilgili yasal
düzenlemelere ve ilgili araştırmalara yer verilmiştir. Üçüncü bölümde, evren, örneklem,
veri toplama araçlarının geliştirilmesi, verilerin analizi ve araştırmanın sınırlılıklarını
kapsayan yöntemden bahsedilmiştir. Dördüncü bölümde, bulgulara yer verilmiştir.
Beşinci bölümde ise, bulgulara dayalı olarak sonuç ve öneriler belirtilmiştir.
Araştırmanın, Bakanlığımız ilgili birimleri ve diğer kurum ve kuruluşlara faydalı
olacağına inanıyor, araştırma verilerinin sağlanmasında değerli katkılarından dolayı İl
Millî Eğitim Müdürlüklerine, görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulu öğretmen ve velilerine, bu araştırmayı yapan Araştırma Şubesi
personelinden uzman öğretmen Ferhat EROL’a, redakte için İhsan UÇ’a, veri
girişinden dolayı bilgisayar işletmeni Rüştü SEYFE’ye, katkılarından dolayı Araştırma
Şubesi müdür vekili Dr. Semra TİCAN BAŞARAN’a, grafik-tasarım ve kapak
çalışmaları için Hüseyin MUTLUCAN’a teşekkür ederim.
Murat YALÇIN Daire Başkanı
ii
ÖZ
Özel eğitim okullarında özel eğitim hizmetleri uygulamalarının
değerlendirilmesini amaçlayan bu araştırma, tarama ve betimsel modelde bir
araştırmadır. Özel eğitim hizmetlerine yönelik yasal çalışmaların yüksek standartlara
çıkartılmasına rağmen, bunun özel eğitim okullarına yansıtılamamasını belirlemeye
yönelik olmasıyla da aynı zamanda nedensel bir araştırmadır.
Araştırmanın genel evreni 54 ilde bulunan görme, işitme, ortopedik ve
eğitilebilir zihinsel engelliler okullarınının 2’si dışında 119 okula ulaşılarak tam sayım
örneklemle çalışılmıştır. Araştırmanın odağını yönetici-öğretmen ve veliler oluşturduğu
için, veri toplama araçlarının uygulandığı yönetici, öğretmen ve velilere yönelik, temsil
yeterliğine sahip bir örneklem büyüklüğü belirlemek için %95 güven düzeyine göre %5
örnekleme hatası ile her iki grup için 356’şar anket hesaplanmış, fakat geri dönmeyen
ve geçersiz anketlerin de olabileceği düşünülerek iki grubun örneklem sayıları (600’er)
toplamda 1.200 anket olarak uygulanmıştır.
Anket geliştirmede, literatür taraması ve Özel Eğitim Hizmetleri
Yönetmeliği’nin yanı sıra, Ankara Üniversitesi Özel Eğitim Bölümü Zihinsel Engelliler
Eğitimi Bölümnden Doç. Dr. Tevhide Kargın, Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar
Fakültesi Eğitim Bilimlerinden Yrd. Doç. Dr. Ayhan Ural, MEB Ankara Mitat Enç
Görme Engelliler İlköğretim Okulu müdürü Osman Musaonbaşıoğlu ve öğretmenleri ile
İstanbul Tuzla Rotary Bölge Vakfı İşitme Engelliler İlköğretim Okulu müdürü Adnan
Etçi’den görüş ve öneriler alınmış, bu görüşler doğrultusunda anketler geliştirilerek
kapsam ve görünüş geçerliliği sağlanmıştır.
Güvenirlik çalışmaları için araştırmacı tarafından geliştirilen anketler,
Ankara’da görme, işitme, ortopedik ve öğretilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarından 4’ünde, 50 adet öğretmen, yönetici ve 50 adet veliye olmak üzere toplam
100 kişiye pilot olarak uygulanmış, tam ölçme yapmayan sorular çıkartılmış, gruplardan
gelen talepler doğrultusunda sorular eklenerek anketlerde iç tutarlılık anlamında
geçerlilik sağlanmıştır.
Araştırma kapsamına alınan gruplara uygulanan anketler sonucu elde edilen
veriler, frekans ve yüzdeler şeklinde hesaplanarak tablolarda gösterilmiştir. Gruplara
iii
ortak sorulan sorularda ve bağımlı, bağımsız bazı değişkenler arasındaki ilişkinin
belirlenmesinde ki-kare metodu uygulanmıştır.
Analizler sonucunda, özürlüler ile ilgili yasa ve yönetmeliklerin günlük yaşama
yansıtılmasında, uygulamaların yetersiz olduğu konusunda öğretmen ve veliler aynı
görüşteler. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarındaki eğitim-öğretimin yeterliği konusunda yönetici, öğretmen ve veliler farklı
düşünmektedir. Veliler, özel eğitim okullarındaki eğitimi öğretmenlere göre daha
olumlu olarak değerlendirmektedirler.
Engellilerin eğitiminde geç kalınmaması için öğretmen ve veliler tarafından,
sağlık kuruluşlarında bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından
itibaren, RAM’lara bildirilecek ve aile ile beraber hemen eğitime başlanacak bir sistem
kurulması önerilmektedir. Yine her iki grup okullarda fizyoterapist, dil ve konuşma
terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile, çocuk
gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel olmamasını, birden fazla engelli öğrencilerle
eğitim-öğretim yapılmasını ve sayısal olarak öğretmen eksikliğini özel eğitim
okullarının eğitim-öğretim yetersizliğinde öncelikli neden olarak belirtmektedirler.
Yönetici, öğretmen ve veliler özel eğitim okullarının eğitim programlarının
Talim ve Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel yapılmasını talep
etmektedirler. Veliler özel eğitim okullarının her ilde, gerektiğinde ilçelerde de açılarak
yaygınlaştırılmasını istemektedirler.
Üniversite ve engelliler ile ilgili etkinlik gösteren sivil toplum örgütlerinin özel
eğitim okulları ile ilişkileri ve RAM’ların engelliler ile ilgili faaliyetleri de yeterli ve
işlevsel değildir. Özel eğitim okullarında çalışan öğretmen ve diğer çalışanların
yaptıkları görevlerin zorluğundan dolayı ücretlerinin de daha fazla olması gerektiği
belirtilmiştir.
iv
İÇİNDEKİLER Sayfa
SUNUŞ......................................................................................................................... i ÖZET ........................................................................................................................................ ii
İÇİNDEKİLER............................................................................................................. iv
TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................................. vii
SEMBOLLER VE KISALTMALAR ...................................................................................... x
BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ
1.1. Problem Durumu ......................................................................................................... 1 1.2. Araştırmanın Amacı .................................................................................................... 6 1.2.1. Alt Amaçlar .................................................................................................... 6 1.3. Araştırmanın Önemi.................................................................................................... 13 1.4. Tanımlar ...................................................................................................................... 13
İKİNCİ BÖLÜM ALAN YAZIN TARAMASI
2.1. Kavramsal Çerçeve ..................................................................................................... 21
2.1.1. Özel Eğitimin Tarihçesi ................................................................................ 21
2.1.2. ABD’de Özel Eğitim...................................................................................... 22
2.1.3. Avrupa Birliğine Üye Ülkelerde Özel Eğitim................................................ 23
2.1.4. Türkiye’de Özel Eğitim Hizmetleri ............................................................... 26
Özel Eğitim Okulları ..................................................................................... 30
Özel Eğitim Sınıfı .......................................................................................... 30
Kaynaştırma Eğitimi ..................................................................................... 30
Özel Eğitim Kurumları .................................................................................. 30
Destek Eğitim Odası ...................................................................................... 30
Bilim ve Sanat Merkezleri (Özel Yeteneklilerin Eğitimi) ............................. 30
Rehabilitasyon Merkezleri ............................................................................ 30
Bedensel Engellilerin Eğitimi ....................................................................... 31 - Görme Engelliler Eğitimi ..................................................................... 31 - İşitme Engelliler Eğitimi ...................................................................... 31 - Ortopedik Engelliler Eğitimi ................................................................ 31 - Dil ve Konuşma Güçlüğü Olanların Eğitimi ........................................ 31
Zihinsel Engellilerin Eğitimi ......................................................................... 31 - İlköğretim Okulları .............................................................................. 31 - Eğitim ve Uygulama Okulları............................................................... 31 - İş Okulları ............................................................................................ 31 - İş Eğitim Merkezleri ............................................................................ 31
Sosyal ve Duygusal Güçlüğü Olanların Eğitimi ........................................... 32 - Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi.......................................................... 32 - Süreğen Hastalığı Olanların Eğitimi..................................................... 32
Üstün Zekalı ve Özel Yeteneklilerin Eğitimi ................................................ 32
2.1.4.1. Özel Eğitimin Amaçları ................................................................. 32
2.1.4.2. Özel Eğitimin Temel İlkeleri ......................................................... 33
v
Sayfa 2.2. Konuyla İlgili Yasal Düzenlemeler............................................................................. 36
2.2.1. Engellilerin Haklarına İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi....................... 36
2.2.2. Anayasa’da Özel Eğitim ve Engelliler ile İlgili Maddeler............................. 38 2.2.3. Kanunlar ....................................................................................................... 38 2.2.3.1 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (RG: 7.7.2005/25868) ............................................................................ 38
2.2.3.2. MEB ile İlgili Kanunlarda Özel Eğitimle İlgili Maddeler ............ 38
2.2.4. 573 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (RG 06.06.1997/23011) .............. 39 2.2.5. Yönetmelikler ............................................................................................... 39 2.2.5.1. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (Haziran 2006/2585, Ek ve
Değişiklikler: Ağustos 2009/2623 TD) ......................................... 39 2.2.5.2. Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma
Hizmetleri Yönetmeliği (Mayıs 2001/2524, Ek ve Değişiklikler: Nisan 2009/2619 TD) ................................................................... 40
2.2.5.3. Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Hakkında Yönetmelik 2.5.200/26156, Ek ve Değişiklikler: 31.07.2009/273005 RG) ..... 40
2.2.5.4. Yapılarda Özürlülerin Kullanımına Yönelik Proje Tadili Komisyonları Teşkili, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (22.04.2006/26147) ................................................... 40
2.2.6. Genelgeler ..................................................................................................... 40
2.2.6.1 Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulamaları Genelgesi (02.09.2008/60) ............................................................................ 40
2.2.6.2. Okul Öncesi Dönemde Kaynaştırma Yoluyla Eğitiminin Yaygınlaştırılması Projesi ile İlgili Genelge (24.08.2009/66) ...... 41
2.2.6.3. Özürlü Bireylerin Eğitim Giderlerinin Karşılanması Genelgesi (29.07.2009/60) ............................................................................ 41
2.2.6.4. Evde Hastanede Eğitim Hizmetleri Yönergesi (2009 Şubat, Sayı:2629) ..................................................................................... 42
2.2.7. Şûralar ........................................................................................................... 42
2.2.7.1. Millî Eğitim Şûralarında Özel Eğitim............................................ 42
2.2.7.2. Türkiye Özürlüler Şûraları ............................................................ 43 2.2.8. Özürlülere Hizmet Veren Ulusal ve Uluslar Arası Sivil Toplum Örgütleri .. 44 2.2.8.1. Ulusal Sivil Toplum Örgütleri ...................................................... 44 2.2.8.2. Uluslar Arası Sivil Toplum Örgütleri ........................................... 44 2.2.8.2.1. WHO-Dünya Sağlık Örgütü (World Health
Organization) ............................................................ 44 2.2.8.2.2. UNESCO-Birleşmiş Milletler, Eğitim, Bilim ve
Kültür Organizasyonu-Kaynaştırma Eğitimi (United Nations, Education Science and Culture Organization-Inclusive Education) ........................... 44
2.2.8.2.3. UNDSPD-Birleşmiş Milletler, Sosyal Politika ve Kalkınma Birimi, Özürlüler Programı (United Nations, Division for Social Policy and Development) ............................................................ 45
2.2.8.2.4. ILO-Uluslar Arası Çalışma Örgütü, Özürlüler Programı (International Labour Organization-Disability Program) ................................................... 45
vi
Sayfa 2.2.8.2.5. UNESCAP-Birleşmiş Milletler, Asya Pasifik
Ekonomik ve Sosyal Komisyonu: Asya Pasifik Özürlüler Onyılı (United Nations, Economic and Social Commision for Asia and Pacific) ................... 45
2.3. İlgili Araştırma ve Yayınlar ....................................................................................... 46
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YÖNTEM
3.1. Araştırmanın Yöntemi................................................................................................. 49
3.2. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi ............................................................................. 49
3.2.1. Evren .............................................................................................................. 49
3.2.2. Örneklem ....................................................................................................... 50
3.3. Veri Toplama Araçları ve Geliştirilmesi ..................................................................... 54
3.4. Verilerin Analizi ve Yorumlanması ............................................................................ 55
3.5. Sınırlılıklar ................................................................................................................ 56
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BULGULAR VE YORUMLAR
A. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilirzihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen ve Velileri ile İlgili Kişisel Bilgiler ve Sosyo-Ekonomik Duruma İlişkin Bulgular....................................................................................................................... 57
B. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarında Görev Yapan Yönetici ve Öğretmenler ile Velilerin, Bu Okullardaki Özel Eğitimle İlgili Uygulama ve Hizmetleri Değerlendirmelerine İlişkin Bulgular......................... 60
BEŞİNCİ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER
5.1. Sonuçlar....................................................................................................................... 117
A. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen ve Velilerine İlişkin Genel Sonuçlar.................................................... 117
B. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarında Görev Yapan Yönetici, Öğretmen ile Velilerin Özel Eğitim Okulları ile İlgili Uygulama ve Hizmetleri Değerlendirmelerine İlişkin Sonuçlar .............................................................................................................. 118
5.2. Öneriler ....................................................................................................................... 138
KAYNAKÇA ........................................................................................................................ 144
EKLER ..................................................................................................................................... 146
Ek 1 Yönetici ve Öğretmen Anket Formu .......................................................................... 148
Ek 2 Veli Anket Formu ....................................................................................................... 160
Ek 3 Özel Eğitim Okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi Araştırmasında Yönetici, Öğretmen Anketinin Açık Uçlu Soru Detayları ...................................................................................................................... 166
Ek 4 Özel Eğitim Okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi Araştırmasında Veli Anketinin Açık Uçlu Soru Detayları ............ 178
Ek 5 :Türkiye’deki Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulları............................................................................................................ 188
vii
TABLOLAR LİSTESİ Sayfa
Tablo 2.1. Çeşitli Avrupa Ülkelerinde Özel Eğitimden Yararlanan Öğrencilerin Tüm Öğrenci İçindeki Yüzdeleri .............................................................................. 25
Tablo 2.2. Türkiye’deki Özel Eğitim Öğretmenliği Lisans Programları, Tamamlayıcı Eğitim Veren Personel ve Yardımcı Personel Programları .............................. 28
Tablo 2.3. Resmî ve Özel Özel Eğitim Okul, Kurum ve Öğrenci Sayıları ........................ 34
Tablo 2.4. Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğüne Bağlı Özel Özel Eğitim Okulu Tüm Kurum Alt Türleri Bazında Öğrenci Sayıları ........................................... 35
Tablo 3.1. Türkiye’de Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okulları ve Öğretmenlere Ait Evren Tablosu...................... 50
Tablo 3.2. Türkiye Genelinde Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okulları Örneklemini Oluşturan Çalışma Evreni (2008-2009) .......................................................................................... 51
Tablo 3.3. Araştırma Kapsamına Alınan Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okullarının Öğretmen, Yönetici ve Veli Örneklemi ............................................................................................ 52
Tablo 4.1. Araştırmaya Katılan Öğretmen ve Yöneticilerin Okuldaki Görevi, Görev Süresi, Okullarının Öğretim Şekli, Okul Türleri ve Velilerin Yaşadıkları Yerleşim Yerleri, Aylık Gelir Dağılımları ........................................................ 58
Tablo 4.2. Türkiye’deki Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okullarının Öğretim Şekilleri ...................................................... 59
Tablo 4.3. Araştırmaya Katılan Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Özürlüler Kanunu ve Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Hakkındaki Görüşleri ............................ 60
Tablo 4.4. Öğretmen ve Yöneticilerin Özel Eğitimle İlgili Seminer, Konferans veya Hizmet içi Eğitim Durumları ............................................................................ 62
Tablo 4.5. Araştırmaya Katılan Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarındaki Öğretmen ve Yönetici İle Velilerin Okullarının Eğitim Öğretimdeki Yeterliliği ile İlgili Görüşlerinin Dağılımı .................................. 63
Tablo 4.6. Öğretmenlerin Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okul Türlerinin Eğitim Öğretimdeki Yeterliliği ile İlgili Görüşlerinin Dağılımı ............................................................................................................ 64
Tablo 4.7. Velilerin Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarının Eğitim Öğretimdeki Yeterliliği ile İlgili Görüşlerinin Dağılımı ... 65
Tablo 4.8. Araştırmaya Katılan Yönetici, Öğretmen ve Velilerin Okullarındaki Eğitim-Öğretim Yetersizlikleri Hakkındaki Görüşler .................................................. 66
Tablo 4.9. Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireylerin Eğitimlerine Belirlenen Uygun Yaşlarda Başlandığı ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı ............................................................................................................ 68
Tablo 4.10. Özel Eğitim Okullarındaki Öğretmen, Yönetici ve Velilerin, Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireylerin Eğitimlerine Belirlenen Uygun Yaşlarda Başlanamaması ile İlgili Görüşleri ................................................................... 69
Tablo 4.11. Özel Eğitim Okullarında Birden Fazla Engeli Olan Öğrencilerle İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri ....................................................................... 71
viii
Sayfa
Tablo 4.12. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarındaki Öğretmen ve Yönetici ile Velilerin RAM’lardaki Çalışmaların Yeterliliği ile İlgili Görüşleri .................................................................................................. 73
Tablo 4.13. Velilerin RAM’ların Çalışmasındaki Yetersizlik Nedenleri ile İlgili Görüşleri ........................................................................................................................... 73
Tablo 4.14. Özel Eğitim Okullarına Gelen Engelli Öğrencilerin, Engel Düzey ve Engel Türlerinin Belirlenmesindeki Yeterlilik ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı ....................................................................................... 74
Tablo 4.15. Özel Eğitim Okullarına Gelen Engelli Öğrencilerin, Engel Düzey ve Engel Türlerinin Yeterli Belirlenememesinin Sebepleri ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşleri ............................................................................................... 75
Tablo 4.16. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okullarında Eğitim Programları ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı ....................................................................................... 77
Tablo 4.17. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okul Türlerinin Özel Eğitim Eğitim Programları ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri ........................................................................................................... 78
Tablo 4.18. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarındaki Öğretmenlerin, Okullarındaki Bireyselliştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Birimi’nin Çalışmaları Hakkındaki Görüşlerinin Dağılımı .............................. 79
Tablo 4.19. Görme Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gereken Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Görüşleri ....................................................... 80
Tablo 4.20. Az Gören Görme Engelli Öğrencilerin Ders Kitapları ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri ..................................................................... 81
Tablo 4.21. İşitme Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullar Hakkında Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri .................................................... 81
Tablo 4.22. Ortopedik Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri .................................................... 82
Tablo 4.23. Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri ......................... 83
Tablo 4.24. Görme, İşitme ve Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Okullarında Görev Yapan Sınıf Öğretmenlerinin Alanlarına İlişkin Görüşleri .............................................................................. 84
Tablo 4.25. Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Okullarında Görev Yapan Sınıf Öğretmenlerinin Alanlarına İlişkin Görüşleri ................................................................................................ 85
Tablo 4.26. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilerin, Okullarında Okutulan Zorunlu Dersler ve Saatleri ile İlgili Görüşleri ................................................. 86
Tablo 4.27. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilere Göre, Okullarında Tercih Edilen Seçmeli Dersler ..................................................................................... 89
Tablo 4.28. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilerin Okullarındaki Seçmeli Derslerden Zorunlu Olmasını İstedikleri Dersler ............................................. 91
ix
Sayfa
Tablo 4.29. Özel Eğitim Okullarında Mezun ve Ayrılanların Takibi ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri ............................................................................................ 93
Tablo 4.30. Öğretmen ve Velilerin Özel Eğitim Gerektiren Çocukların Okullaşmasındaki Kayıpların Nedenleri ile İlgili Görüşleri .......................................................... 94
Tablo 4.31. İlköğretimden Sonra Öğrencilerin, Ortaöğretim Okulları, İş Okulları, İş Eğitim Merkezlerine Devam Etmeleri İçin Yapılması Gerekenler Konusunda Öğretmen ve Veli Görüşleri ............................................................................. 96
Tablo 4.32. Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Aile Eğitimi ile İlgili Görüşleri .................... 98
Tablo 4.33. Özel Eğitim Okullarındaki Denetim ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri 99
Tablo 4.34. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı ............................................................................... 100
Tablo 4.35. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Bu Okullardaki Öğretmen ve Yöneticilerin Görüşlerinin Dağılımı ........................................... 101
Tablo 4.36. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Bu Okullardaki Velilerin Görüşlerinin Dağılımı ........................................................................ 102
Tablo 4.37. Araştırmaya Katılan Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Üniversite ve Engelli Bireylere Yönelik Etkinlik Gösteren Sivil Toplum Örgütlerinin Özel Eğitim Okullarıyla İlişkilerine Yönelik Görüşleri ........................................................ 103
Tablo 4.38. Öğretmenlerin, Üniversitelerden Özel Eğitim ve Özel Eğitim Okulları ile İlgili Bekledikleri İşbirliği ve Katkılar ............................................................. 104
Tablo 4.39. Özel Eğitim Okullarında Çalışan, Özel Eğitim Alanı Öğretmenlerinin, Yükseköğretim Programlarından Mezuniyet Yeterlikleri ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri ....................................................................................... 105
Tablo 4.40. Özel Eğitim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Çalışma Memnuniyetleri ile İlgili Görüşleri .................................................................................................. 106
Tablo 4.41. Özel Eğitim Okullarında Çalışan Yönetici ve Öğretmenin Ücretleri ile İlgili Görüşleri ........................................................................................................... 106
Tablo 4.42. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Yöneticilerin Görüşlerine Göre, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 67’ye Göre Özel Eğitim Okullarında Görev Yapacak “Diğer Personel” Olarak Belirtilenlerden Okullarında Bulunanlar ... 107
Tablo 4.43. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Yöneticilerin Görüşlerine Göre, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 88’de Özel Eğitim Okullarında “Eğitim Ortamları” Olarak Belirtilenlerden Okullarında Bulunanlar ............................ 111
Tablo 4.44. Özel Eğitim Okullarında Eğitim Kalitesinin Artması İçin Yapılması Gerekenler Konusunda Öğretmen ve Velilerin Görüşleri ................................ 114
x
SEMBOLLER VE KISALTMALAR
Semboller Dizini
f : Frekans
N : Verilen cevap sayısı
p : Anlamlılık düzeyi (Asymp. sig.)
SPSS : Statistical Package Program For Social Sciences
ss : Standart sapma (Std. deviation)
Kısaltmalar Dizini
AB : Avrupa Birliği
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
BEP : Bireyselleştirilmiş eğitim programı
Bk. : Bakınız
BM : Birleşmiş Milletler
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
İ.Ö.O. : İlköğretim Okulu
MEB : Millî Eğitim Bakanlığı
PKM : Projeler Koordinasyon Merkezi
RG : Resmi Gazete
TD : Tebliğler Dergisi
RAM : Rehberlik Araştırma Merkezi
KHK : Kanun Hükmünde Kararname
BİRİNCİ BÖLÜM
GİRİŞ
Bu bölümde araştırmanın problemi, amacı, önemi ve tanımlar yer almaktadır.
1.1. Problem Durumu
İnsan gelişiminin temel ilkelerinden birisi bireysel farklılıklardır. (…) Bu
farklılıklar bir yere kadar çocuğun normal eğitim olanaklarından kapasitesi ölçüsünde
yararlanmasında önemli bir problem yaratmaz. Ancak bir yerden sonra bazı özel
düzenlemelere gidilmesi gerekir. Özel eğitim adını verdiğimiz bu düzenlemelerin üç
temel ögesi vardır. Özel eğitim programları, özel olarak yetişmiş öğretmen veya diğer
personel ve özel eğitim ortam ya da düzenlemeleri (Eripek, 1998:V).
Türkiye, Eripek’in belirttiği gibi özel eğitim adı verilen bu düzenlemelerle ilgili
olarak özel eğitim okul ve kurumlarında, aday olduğumuz AB ve BM’nin çocuklarla
ilgili sözleşmelerine bağlı olarak hem uluslararası hem de ulusal olarak 3797 sayılı Millî
Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’nun 23. maddesi a)
bendinde yer alan: “Özel eğitim sınıfları, özel eğitim okulları, rehberlik ve araştırma
merkezleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri ile aynı seviye ve türdeki benzeri okul ve
kurumların eğitim, öğretim ve yönetimi ile ilgili bütün görev ve hizmetlerini yürütmek”
ve 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanununun 8. maddesinde; “Özel eğitime ve
korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır.” hükmü gereğince)
yasal düzenlemeleri yapmış ve ugulamaya koymuştur.
Millî Eğitim Bakanlığı 1997 yılında özel eğitim hizmetleriyle ilgili yeniden
yapılandırma çalışmalarına başlamış, aynı yıl 573 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname
çıkarılmıştır. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığınca başlatılan çalışmayla,
özürlülük alanında çağdaş dünyadaki gelişmeler ve evrensel ilkeler ışığında, özürlülerin
sorunlarının çözümü ve özel eğitim esaslarını düzenlemek üzere 2005 yılında özel
eğitime ihtiyacı olan bireyler ile onlara doğrudan veya dolaylı olarak sunulacak eğitim-
öğretim hizmetlerinin yürütülmesi ile ilgili 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve
Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun çıkarılmıştır.
Bu Kanun’a dayanılarak özel eğitim gerektiren bireylerle ilgili olarak, 2006 yılında
2
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği çıkarılmış ve (2009 yılında güncellenerek)
yürürlüğe konulmuştur.
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde, özel gereksinimli bireylerin eğitimi ile
ilgili yapılması gerekenler, detaylı olarak yer almaktadır. Bu yönetmelikte, bireyin
eğitsel değerlendirmesi, tanılaması, özel eğitim ortamlarına yönlendirilmesi,
yerleştirilmesi ve takiplerinin nasıl yapılacağı belirtilmektedir. Yönetmelikte, engelli
bireylerin doğumundan itibaren takip ve eğitim hizmetleri başlatılmakta, 0-36 ay
arasında erken çocukluk dönemi, 37-72 ay arasında okul öncesi eğitim ve yaşamları
boyunca yapılacak eğitimler ile ilgili engel tür ve derecesine göre özel eğitim okulu,
eğitim uygulama okulu, iş okulu, iş eğitim merkezi, yetişkin eğitimi, bilim ve sanat
merkezleri, hastane okulları ve aile eğitimi, rehabilitasyon merkezleri gibi destek eğitim
ortamlarına kadar engelli bireyler için gerekli okul ve kurumlar ile engelsiz öğrencilerle
aynı ortamda eğitim yapmaları amacıyla kaynaştırma eğitim uygulama ve standartları
belirtilmektedir. Yine yönetmelikte, özel eğitim okulları eğitim ortamları, özel eğitim
gerektiren bireyler için bireyselleştirilmiş eğitim programları, ders ve planları, özel
eğitim okulu ve özel eğitim sınıflarında görev yapacak özel eğitim öğretmenleri,
denetim elemanları, tamamlayıcı ve yardımcı personele kadar özel eğitim hizmetleriyle
ilgili personellerin özellikleri de belirtilmiştir.
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde en az sınırlandırılmış eğitim
ortamından da söz edilmektedir. Yasal düzenlemede bu kavramın yer alması yerindedir.
Böylece, özel gereksinimli öğrencinin öncelikle kaynaştırma ortamına yerleştirilmesi,
bunun öğrenci yararına olmadığı durumlarda özel sınıfa, özel sınıfın da uygun olmadığı
durumlarda ise özel eğitim okuluna yerleştirme yapılması öngörülmektedir (Kırcaali-
İftar, 2007:23).
Kırcaali-İftarın’da yukarıda belirttiği gibi hem Dünya’da hem de Türkiye’de
engellilerin eğitiminde genel uygulama, en az sınırlandırılmış eğitim ortamları ve özel
eğitim hizmetlerine yöneliş şeklindedir. Bu nedenle uzmanlar, engelli öğrencilerin daha
çok engelsiz akranlarıyla bir arada normal eğitim veren okullarda kaynaştırma yoluyla
eğitim-öğretim yapmasını tavsiye etmektedir. Ancak Türkiye’de MEB ilsis verilerine
göre, 2008-2009 öğretim yılında 149’u özel özel eğitim okulu, 665’i resmî özel eğitim
okul/kurumu, hastane okulu, üstün zekalı, özel yetenekli eğitim merkezleri vb. olmak
üzere toplamda 800’den fazla, ayrıştırılmış ortamlar diye belirtilen, özel eğitim okul ve
3
kurumunda, özel gereksinimli çocuklar eğitim görmektedirler. Türkiye’de MEB
tarafından özel eğitim hizmeti verilen öğrenci sayısı; 33.731’i özel eğitim okullarında
(29.634’ü resmî, 4.097’si özel), 58.325’i kaynaştırma uygulamalarında olmak üzere
92.000 kadardır (MEB 2008-2009 Yılı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri
Genel Müdürlüğü Kurum Sayıları ve İlsis Verileri). Artan ülke ve dünya nüfusu ile
birlikte engelli birey sayısı da artmaktadır. Türkiye’de nüfusun %12,3’ünü engelli
bireyler oluşturmaktadır (DİE; Türkiye Özürlüler Araştırması, 2002). Türkiye için bu,
aynı oranda engelli öğrenci olma potansiyeli olan öğrencilere, bireysel olarak planlanan
ve bireyin bağımsız yaşama olasılığını en üst düzeye çıkarmayı hedefleyen eğitim
hizmetlerini özel eğitim okul, kurum, hastane, ev, destek eğitim ve kaynaştırma eğitim
uygulamaları ile vermesi demektir.
Millî Eğitim Bakanlığının ülke genelinde yürüttüğü eğitim seferberliğinin en
önemli ayaklarından birinin özürlü çocuklara eğitim alanında yapılanlar olduğunu
belirten Bakan Nimet Çubukçu da “Ülkemiz genelinde, özür türü ve derecesi ne olursa
olsun, özel gereksinimli bireylerin eşit koşullarda, insan onuruna yaraşır bir hayat
sürdürme, eğitim alma ve toplumun her alanında yer alma hakkına sahip olmaları”
gerektiğini ifade etmiştir. Bakan Çubukçu, özürlü alanında bir kilometre taşı olan 2005
yılında yürürlüğe giren Özürlüler Yasası ile hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim
almasının engellenemeyeceğini ve her türlü ihtiyacın bir bütünlük içerisinde
değerlendirildiğini, sosyal güvencesi olmayan ailelerin eğitim giderlerinin Millî Eğitim
Bakanlığı tarafından karşılanmasının yasal zemine kavuşturulduğunu belirtmiştir
(meb.gov.tr/haberler, 8 Şubat 2010).
Günümüzde, ülkelerin özel eğitim gerektiren bireylerinin gerek eğitim gerekse
diğer sorunlarının çözümünde gösterdiği duyarlılık, çıkardığı yasal düzenlemeler,
uygulamaya koyduğu önlemler, Avrupa Topluluğuna girme hazırlıklarını sürdüren
ülkemiz için ayrıca büyük bir önem taşımaktadır. Bu sorun, sadece Millî Eğitim
Bakanlığını değil, TBMM, Başbakanlık, Bakanlıklar, gönüllü kuruluşlar, üniversiteler
ve tüm yurttaşları ilgilendirmektedir (Yılmaz, 2002:3).
T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanı Abdullah Güven de nüfusumuzun
yüzde on ikisinin özürlülerden oluştuğunu, onlara fırsat eşitliği sağlanmadan çağdaş
olunamayacağını ve çağdaşlığın sadece ekonomik gelişmişlikle açıklanamayacağını,
4
devletin sosyal alanlarda yaptığı çalışmaların çağdaşlık için en önemli parametre
olduğunu belirtmektedir.
Bu amaçla, Özürlüler İdaresi Başkanlığı koordinasyonunda “Engelsiz Türkiye
Projesi” 2007’de başlatılmıştır. Bu projeyle Türkiye genelinde kamu, yerel yönetim
idarecileri, ilgili idarelerde çalışan uygulayıcılar, sivil toplum kuruluşları, özürlü
vatandaşlar ve yakınlarının özürlü hakları ile ilgili eğitim, bakım, mesleki eğitim,
istihdam, ulaşılabilirlik, sosyal güvenlik, sosyal yardımlar ve uygulamada karşılaşılan
zorluk ve sıkıntılara ilişkin bilgilendirilmesi, sorunlara ilişkin başka nelerin
yapılabileceği amaçlanmış ve 2010 yılı sonuna kadar proje ekibi tarafından
bilgilendirme toplantıları yapılmıştır.
Yine bu amaçlara yönelik olarak Türkiye, özel eğitimin kalitesini artırarak, özel
eğitim ihtiyacı olan bireylerin toplumla bütünleşmesini, sosyal uyum düzeyinin
artırılmasını ve aktif vatandaş olmalarını sağlayarak sosyal riski azaltmak amacıyla
2009 yılı 2. çeyreğinde, finansal desteği AB Mali Yardım Programı (IPA-1) olan 7
milyon Avro’luk hibe kaynakla “Özel Eğitimin Güçlendirilmesi Projesi”ni başlatmış
bulunmuktadır.
MEB, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü ile
Avrupa Birliği arasında yapılan iş birliği sonucunda Hollanda Hükümeti tarafından
desteklenen MATRA Projesi kapsamında engelli okullarında çalışan öğretmenler
tarafından yetersizlikten etkilenmiş öğrencilerin, yetersizlikten etkilenmemiş akranları
tarafından tanınması ve kabulü için proje kapsamındaki illerde etkinlik çalışmaları da
başlatmıştır (MEB, PKM Özel Eğitimin Etkisi ve Etkililiği Temel Araştırması, 2007).
Yüksek öğretimde de özürlülere kontenjan ayrılması, özürlü üniversite
öğrencilerinin öğrenim hayatlarını kolaylaştırabilmesi için Yükseköğretim Kurulu
bünyesinde “Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Merkezi” gibi çalışmalar
planlanmıştır.
Birincisi 3 Aralık 1999 tarihinde yapılan Özürlüler Şûrası’ndan sonra, son olarak
16 Kasım 2009’da dördüncüsü gerçekleştirilen Özürlüler Şûra’larında da, özürlü ve
özürlülük konusunda her türlü görüş ve çözüm önerileri tartışılarak, ulusal politikalara
esas olacak ilke ve programlar oluşturulmakta, kamuoyunun bu konuda bilinçlenmesine
5
katkıda bulunularak, ulusal ve uluslararası alanlardaki görüş, düşünce ve gelişmelerin
aktarılması sağlanmış olunmaktadır.
Son yıllarda yukarıda belirttiğimiz yasal ve kurumsal çalışmaların dışında,
insanlarımızda da özürlü ve eğitimi ile ilgili pozitif bir zihniyet dönüşümü oluşmuştur.
Sadece 3 Aralık Dünya Özürlüler Günü’nde değil, her zaman engellilerin gündemde
olması ve engellerinin tek tek kaldırılarak, toplum içindeki rollerini gerçerleştirebilecek
şartlara gelmeleri gerekmektedir. Bunlar da ancak iyi bir eğitim ortamı yanında, iyi bir
eğitim hizmeti ile mümkündür. Ancak, Türkiye’de özel eğitim hizmetleri alanında yasal
mevzuat gelişmiş ülke standartlarına ulaştırılmasına rağmen, uygulamada durum
değişmemiş, bu duruma uygun yaklaşımlar henüz istenilen seviyeye getirilememiştir.
Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı’nın başlattığı Engelsiz Türkiye
Projesi’nde yapılan bir değerlendirmeye göre, “Yapılan çalışmalarda yasal
düzenlemelere ve gösterilen çabalara karşı uygulamaya konulan hizmet ve
düzenlemelerden hizmet vericilerin önemli kısmının haberdar olmadığı” belirtilmektedir
(Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Engelsiz Türkiye Projesi, 2007).
2005 yılında yürürlüğe giren 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu ve 2006 yılında
çıkarılan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği gibi yapılan yasal düzenlemelerde özel
eğitim hizmetleri ile ilgili kurallara, çalışma esaslarına, özel eğitimin verileceği eğitim,
ortam, tür ve kademelerine; öğretmen, yönetici ve diğer çalışanların görev ve
sorumluluklarına kadar birçok detay yer almasına, özel eğitimde yapılan hizmet
standartlarının yükseltilmesine rağmen, özel eğitim okul ve kurumlarında durum
değişmemiş, bu duruma uygun yaklaşımlar henüz istenilen seviyeye getirilememiş,
olumlu yönde yansımalar, hem kurumsal hem de toplumsal olarak hissedilememiştir.
Bunun nedenlerini görebilmek için özel eğitim hizmetleri alanında yapılan tüm
çalışmaların özel eğitim okul ve kurumlarında uygulamasının değerlendirilmesi
gerekmektedir. Toplam Kalite Yönetimi uygulamalarına göre “Ölçülemeyen hizmet
geliştirilemez.” anlayışından hareketle hedeflere ulaşma düzeyini görebilmemiz için
ölçmemiz, değerlendirmemiz ve yapılan hizmetleri geliştirip, iyileştirmek için sistemi
sorgulamamız gerekmektedir.
Bu amaçla, son yıllarda yönetmelikle standartı yükseltilen özel eğitim
hizmetlerinin özel eğitim okullarına aynı oranda niçin yansımadığını anlayabilmek için,
6
bu okullarda özel eğitim hizmetlerinin uygulanmasında karşılaşılan sorunlar
araştırmanın problemini oluşturmaktadır.
1.2. Araştırmanın Amacı
Bu araştırmada, mevzuat yönünden gelişmiş ülke standartlarında olan özel
eğitim hizmetleri yönetmeliğinin, pratikte ne derece uygulandığına ilişkin ilköğretim
düzeyinde özel eğitim okullarında yönetici-öğretmen ve veli görüşleri alınarak sorunlar
belirlenecektir. Devletin düzenleyici, denetleyici ve destekleyici rolüyle sorunlar
çözüme kavuşturulacak ve böylece özel eğitim okullarında niteliğin arttırılması
sağlanacaktır. Araştırmanın amacı doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır.
1.2.1. Alt Amaçlar:
A. Özel eğitim okullarındaki (görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler okulları) yönetici, öğretmen ve velilerin;
1. Görev yaptığı/yaşadığı il,
2. Cinsiyet,
3. Öğretmenlerin okuldaki görevi,
4. Öğretmen ve yöneticilerin özel eğitim okulundaki görev süresi,
5. Öğretmenlerin görev yaptığı okul türü,
6. Velilerin çocuğunun okul türü,
7. Velilerin yaşadığı yerleşim birimi,
8. Velilerin aylık gelirlerine ilişkin demografik özelliklerinin dağılımı,
9. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarının öğretim şekli nasıldır?
B. Özel eğitimle ilgili yasa, uygulama ve hizmetleri değerlendirmeye yönelik
olarak, özel eğitim okullarında (görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okulları) görev yapan öğretmen, yönetici ve bu
okuldaki öğrenci velilerinin;
7
1. 5378 Sayılı Özürlüler Hakkındaki Kanun ile ilgili bilgileri nedir?
2. Öğretmenlerin özürlüler kanunu hakkında bilgi edinme yöntemleri
nedir?
3. 5378 Sayılı Özürlüler Hakkındaki Kanun’un uygulaması ile ilgili
görüşleri nedir?
4. Velilerin, 26184 Sayılı MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği
hakkındaki bilgileri nedir?
5. Yönetici ve öğretmenlerin 26184 Sayılı MEB Özel Eğitim Hizmetleri
Yönetmeliği’nin yeterliliği ile ilgili görüşleri nedir?
6. Yönetici ve öğretmenlerin özel eğitime yönelik seminer, konferans
veya hizmet içi eğitim alma durumları nedir?
7. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarının eğitim-öğretimdeki yeterliğine ilişkin olarak;
7.1. Yönetici, öğretmen ve velilerin, okullarının eğitim-öğretimdeki
yeterliğine ilişkin görüşleri arasında bir farklılık var mıdır?
7.2. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin okullarının eğitim-öğretimdeki
yeterliğine ilişkin görüşleri arasında bir farklılık var mıdır?
7.3. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulu velilerinin okullarının eğitim-öğretimdeki
yeterliğine ilişkin görüşleri arasında bir farklılık var mıdır?
7.4. Yönetici, öğretmen ve velilerin görme, işitme, ortopedik ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının eğitim-
öğretimdeki yetersizlik sebepleri ile ilgili görüşleri nedir?
8. Engelli çocukların eğitimine belirlenen uygun yaşta başlanmasına
yönelik olarak;
8
8.1. Yönetici, öğretmen ve velilerin, özel eğitime ihtiyacı olan
bireylerin eğitimine uygun yaşlarda başlanıp başlanmadığı ile
ilgili görüşleri arasında bir farklılık var mıdır?
8.2. Yönetici, öğretmen ve velilerin özel eğitime ihtiyacı olan
bireylerin eğitimlerine uygun yaşlarda başlanamaması ile ilgili
görüşleri nedir?
9. Birden fazla engeli olan öğrencilerle ilgili olarak;
9.1. Yönetici ve öğretmenlerin okullarında birden fazla engeli olan
öğrenci durumlarına ilişkin,
9.2. Yönetici ve öğretmenlerin çift engelli öğrenciler için özel eğitim
sınıfı açılıp açılmadığına ilişkin,
9.3. Yönetici ve öğretmenlerin özel eğitim sınıfındaki öğrencilerin
yetersizlik türlerine ilişkin,
9.4. Yönetici ve öğretmenlerin özel eğitim sınıfındaki öğrencilerin
sayılarına ilişkin görüşleri nedir?
10. RAM’ların çalışması ve engelli bireylerin engel tür ve düzeylerinin
belirlenmesindeki yeterliliğe ilişkin olarak;
10.1. Yönetici, öğretmen ve velilerin RAM’ların çalışma
yeterliliklerine ilişkin görüşleri arasında farklılık var mıdır?
10.2. Velilerin RAM’ların çalışmalarındaki yetersizlik nedenleri
konusundaki görüşleri nedir?
10.3. Yönetici, öğretmen ve velilerin, okullarına gelen engelli
öğrencilerin engel düzey ve türlerinin yeterli düzeyde belirlenip
belirlenmediğine ilişkin görüşleri arasında bir farklılık var mıdır?
10.4. Yönetici, öğretmen ve velilerin, okullarına gelen engelli
öğrencilerin engel düzey ve türlerinin yeterli düzeyde
belirlenememesi konusundaki görüşleri nedir?
9
11. Eğitim programlarına ilişkin olarak;
11.1. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
okullarında yönetici, öğretmen ve velilerin uygulanmasını
istedikleri programlara ilişkin görüşleri arasında bir farklılık var
mıdır?
11.2. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin okullarında
uygulanmasını istedikleri programa ilişkin görüşleri nedir?
11.3. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin okullarında uygulanan
BEP Geliştirme Birimi’nin çalışmalarına ilişkin görüşlerinde bir
farklılık var mıdır?
12. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelli ilköğretim
öğrencilerinin eğitim ortam ve materyallerine ilişkin olarak;
12.1. Görme engelli öğrencilerin eğitim ortamlarına ilişkin önerilen
alternatiflerle ilgili yönetici, öğretmen ve velilerin görüşleri
nedir?
12.2. Az gören öğrencilerin ders kitapları ile ilgili yönetici, öğretmen
ve velilerin görüşleri nedir?
12.3. İşitme engelli öğrencilerin eğitim ortamlarına ilişkin önerilen
alternatiflerle ilgili yönetici, öğretmen ve velilerin görüşleri
nedir?
12.4. Ortopedik engelli öğrencilerin eğitim ortamlarına ilişkin önerilen
alternatiflerle ilgili yönetici, öğretmen ve velilerin görüşleri
nedir?
12.5. Eğitilebilir zihinsel engelli öğrencilerin eğitim ortamlarına ilişkin
önerilen alternatiflerle ilgili yönetici, öğretmen ve velilerin
görüşleri nedir?
10
13. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarında görev yapan öğretmenlerin alanlarına ilişkin olarak;
13.1. Görme, işitme ve ortopedik engelliler okulu yönetici, öğretmen
ve velilerinin, okullarında 1-5. sınıflarda görev yapan
öğretmenlerin alanları ile ilgili görüşleri nedir?
13.2. Eğitilebilir zihinsel engelliler okulu yönetici, öğretmen ve
velilerinin, okullarında 1-8. sınıflarda görev yapan öğretmenlerin
alanları ile ilgili görüşleri nedir?
13.3. Eğitilebilir zihinsel engelliler okulu yönetici, öğretmen ve
velilerinin, okullarında branş öğretmeni tarafından verilen
derslere sınıf öğretmeninin de katılıp katılmadığı ile ilgili
görüşleri nedir?
14. Zorunlu ve seçmeli dersler ve saatlerine ilişkin;
14.1. Görme, işitme ve ortopedik engelliler ilköğretim okullarında
yönetici ve öğretmenlerin zorunlu derslere ve saatlerine ilişkin
görüşleri nedir?
14.2. Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarında yönetici ve
öğretmenlerin zorunlu derslere ve saatlerine ilişkin görüşleri
nedir?
14.3. Özel eğitim ilköğretim okullarında yönetici ve öğretmenlerin,
okullarında seçilen seçmeli derse, saatine ve zorunlu ders
olmasını istedikleri seçmeli derslere ilişkin görüşleri nedir?
15. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilirzihinsel engelli ilköğretim
okullarından mezun ve ayrılanların takibi ile ilgili yönetici ve
öğretmenlerin görüşleri nedir?
16. Özel eğitim gerektiren çoçukların okullaşma oranının düşük olması ile
ilgili olarak yönetici, öğretmen ve veli görüşleri nedir?
11
17. Özel eğitim okullarının ilköğretim kademesinden sonra öğrencilerin,
ortaöğretim okulları, iş okulları, iş eğitim merkezlerine devam
edebilmesi için yapılması gerekenlerle ilgili yönetici, öğretmen ve veli
görüşleri nedir?
18. Aile eğitimi ve velilerle ilgili olarak;
18.1. Aile eğitimi hizmetine ilişkin yönetici, öğretmen ve velilerin
görüşleri nedir?
18.2. Öğrencileri bekleyen veliler için okullarda etkinlik isteği ile ilgili
yönetici, öğretmen ve veli görüşleri nedir?
18.3. Öğrencileri bekleyen veliler için okullarda istenen etkinlik
konuları konusunda yönetici, öğretmen ve veli görüşleri nedir?
19. Denetimin özel eğitim alanından müfettişlerce yapılıp yapılmadığına
ilişkin yönetici ve öğretmen görüşleri nedir?
20. Kaynaştırma eğitim uygulamasına ilişkin;
20.1. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
okullarındaki öğretmen ve yöneticilerle, velilerin görüşleri
arasında bir farklılık var mıdır?
20.2. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
okullarındaki öğretmen ve yöneticilerin görüşleri arasında bir
farklılık var mıdır?
20.3. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
okullarındaki velilerin görüşleri arasında bir farklılık var mıdır?
21. Üniversite ve sivil toplum kuruluşlarının özel eğitim okullarına katkısı
ve işbirliği ile ilgili olarak;
21.1. Sivil toplum kuruluşlarının özel eğitim okullarına yönelik iş
birliği konusunda yönetici, öğretmen ve veli görüşleri nedir?
12
21.2. Üniversitelerin, özel eğitim okullarındaki eğitime katkısı ve iş
birliği ile ilgili yönetici ve öğretmenlerin görüşleri nedir?
21.3. Üniversitelerin, özel eğitim okullarındaki araç-gereç ve
materyallerin hazırlanması, geliştirilmesi, nitelik ve
uygunluklarının değerlendirilmesi konusunda yönetici ve
öğretmenlerin görüşleri nedir?
21.4. Özel eğitim okulları için üniversitelerden beklenilen katkı ve iş
birliği konusunda yönetici ve öğretmenlerin görüşleri nedir?
22. Özel eğitim okullarında çalışan öğretmenlerle ilgili olarak;
22.1. Özel eğitim alanında görevli öğretmenlerin, üniversitelerdeki
programlarından mezuniyet yeterlilikleri konusunda yönetici ve
öğretmenlerin görüşleri nedir?
22.2. Özel eğitim okulunda görev yapma memnuniyetleri konusunda
yönetici ve öğretmenlerin görüşleri nedir?
22.3. Özel eğitim okulunda görev yapan öğretmenin ücretlendirilmesi
ile ilgili olarak yönetici ve öğretmenlerin görüşleri nedir?
23. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği 67. Maddesinde geçen “diğer
personel” olarak belirtilenlerden, okullarında mevcut olanlarla ilgili
olarak görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelli
ilköğretim okulları yönetici ve öğretmenlerin görüşleri nedir?
24. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği 88. Maddesinde geçen “eğitim
ortamları” olarak belirtilenlerden, okullarında bulunanlarla ilgili olarak
görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelli ilköğretim
okulları yönetici ve öğretmenlerin görüşleri nedir?
25. Özel eğitim okullarında eğitim kalitesinin artması için yapılması
gerekenler konusunda görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelli ilköğretim okulları yönetici ve öğretmen ve velilerinin görüşleri
nedir?
13
1.3. Araştırmanın Önemi
Bilgi ve kültür çağı olan 21. yüzyılda, çağı yakalayabilmemiz, modern toplumlar
içinde yer alabilmemiz, ancak hiçbir ferdimizi feda etmememizle, engelli, engelsiz tüm
fertlerimizin yeterli eğitim almaları ile mümkündür. İşte bunun için normal eğitim alan
öğrenciler kadar özel eğitime gereksinimi olan öğrencilerimizin de iyi eğitilmeleri
gerekmektedir. Bu araştırma ile özel gereksinimli öğrencilere eğitim veren özel eğitim
okul ve kurumlarında, standardı yükseltilen özel eğitim hizmetleri yönetmeliği
uygulamaya yansıtılamamışsa bunun nedenleri belirlenecek ve böylece politika
yapıcıların da özel eğitim alanında yeni politikalar geliştirmeleri sağlanacaktır.
Ayrıca, 2007-2013 yıllarını kapsayan Dokuzuncu Kalkınma Planı hedeflerinden,
özürlülerin ekonomik ve sosyal hayata katılımlarının artırılmasına yönelik, sosyal ve
fiziki çevre şartlarının iyileştirilmesi, çalışma ortamlarının özel olarak düzenlenerek
korumalı iş yerleri hâline dönüştürülmesi ile beraber özel eğitim imkânlarının
geliştirilmesi için yapılanlar ve yapılması gerekenler için kaynak teşkil edecektir.
Yine MEB 2010-2014 Stratejik Planı’nda, 5. Stratejik Amaç’ın 4. hedefinde
belirtilen özel eğitimden yararlanacak bireylerin öğretmen, fiziki mekan ve kaynak
ihtiyacını karşılayarak etkin bir denetim sisteminin kurulması ve 6. Stratejik Amaç’ın 2.
hedefinde belirtilen RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama hizmetleri ile
rehberlik hizmet standartlarının 2012 yılı sonuna kadar belirlenmesi, 5. hedefte
belirtilen özel eğitim okul/kurum sayısını 2014 yılı sonuna kadar %25 artırmak ve bu
kurumlarda görev yapan öğretmenlerin %20’sinin özel eğitim alanında eğitim
almalarını sağlamak hedefleri için de veri oluşturacak bilgiler sağlanacaktır.
1.4. Tanımlar
Bakıma muhtaç özürlü: Özürlülük sınıflandırmasına göre resmî sağlık kurulu
raporu ile ağır özürlü olduğu belgelendirilenlerden, günlük hayatın alışılmış, tekrar eden
gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi nedeniyle hayatını başkasının yardımı ve
bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede düşkün olan kişiler (5378 sayılı
Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanun).
14
Birden fazla yetersizliği olan birey: Birden fazla alanda görülen yetersizlik
nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey (Özel Eğitim
Hizmetleri Yönetmeliği).
Danışan: Rehberlik ve araştırma merkezine, merkezin hizmetlerinden
yararlanmak üzere başvuran, okul veya ilgili kurum ve kuruluşlardan gönderilen
öğrenciler veya bireyler (Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği).
Engelli: Doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu
bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yetilerini çeşitli derecelerde kaybetmiş
normal yaşamın gereklerine uyamayan, eğitim, korunma, bakım, rehabilitasyon,
danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan kişiler.
Özürlü birey: Özürlü sağlık kurulu raporu düzenlemeye yetkili sağlık kurum
veya kuruluşlarınca verilen sağlık kurulu raporuyla asgari %20 özürlü olduğu tespit
edilen, özel eğitim değerlendirme kurulları tarafından da eğitsel değerlendirme ve
tanılamaları yapılarak destek eğitimi almaları uygun görülen görme, işitme, dil-
konuşma, spastik, zihinsel, ortopedik veya ruhsal özürlü olan bireyler (Özürlü Bireylere
Uygulanacak Destek Eğitim Programları ve Eğitim Giderlerinin Karşılanmasına Dair
Yönetmelik).
Özel eğitime ihtiyacı olan birey: Çeşitli nedenlerle bireysel ve gelişim
özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyde anlamlı
farklılık gösteren birey (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Dil ve konuşma güçlüğü olan birey: Dili kullanma, konuşmayı edinme ve
iletişimdeki güçlük nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey
(Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan birey: Yaşına ve gelişim
seviyesine uygun olmayan dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik, hiperaktivite ve dürtüsellik
belirtilerini en az iki ortamda ve altı ay süreyle gösteren, bu özellikleri yedi yaşından
önce ortaya çıkan, özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey (Özel
Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Duygusal ve davranış bozukluğu olan birey: Yaşına uygun olmayan sosyal ve
kültürel normlardan farklı duygusal tepki ve davranışlar göstermesi nedeniyle özel
15
eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey (Özel Eğitim Hizmetleri
Yönetmeliği).
Görme engelli birey: Tek veya iki gözünde görme bozukluğu olanlar, göz
protezi kullananlar, glakom (görme özrüne neden olmuş ise), göz tansiyonu, renk
körlüğü, katarakt, gece körülüğü olanlar.
İşitme engelli birey: Bir veya iki kulağı hiç işitmeyen veya az işiten veya ancak
işitme cihazı ile duyabilen kişi.
Ortopedik yetersizliği olan birey: Hareket kısıtlığı, parmak, el, kol, ayak ve
bacak eksikliği, fazlalığı, yokluğu, kısalığı, güçsüzlüğü veya şekil bozukluğu olanlar,
kemik ve romatizmal hastalığı olanlar, kas güçsüzlüğü veya felçli olanlar ortopedik
özürlü grubuna girmektedir. Kifo skolyoz, serebral palsi, multiple skleroz, doğuştan
kalça çıkıklığı, spastikler, çarpık ayak, çarpık bacak, çarpık diz, çocuk felci geçirenler,
omurilik felci geçirenler, sipina bifida, hemipleji-parapleji-tetrapleji, eklem kısıtlığı
olanlar, romatoidartrit, cücelik veya devlik bu gruba girer.
Otistik birey: Sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve
etkinliklerdeki sınırlılığı erken çocukluk döneminde ortaya çıkan ve bu özellikleri
nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey (Özel Eğitim
Hizmetleri Yönetmeliği).
Öğrenme güçlüğü olan birey: Dili yazılı ya da sözlü anlamak ve kullanabilmek
için gerekli olan bilgi alma süreçlerinin birinde veya birkaçında ortaya çıkan ve
dinleme, konuşma, okuma, yazma, heceleme, dikkat yoğunlaştırma ya da matematiksel
işlemleri yapma güçlüğü nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan
birey (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Serebral palsili birey: Doğum öncesi, doğum sırası veya doğum sonrasında
meydana gelen beyin hasarının neden olduğu kas ve sinir sistemi bozukluklarına bağlı
motor becerilerde yetersizliğinden dolayı özel eğitim ve destek eğitim hizmetine
ihtiyacı olan birey (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Süreğen hastalığı olan birey: Sürekli ya da uzun süreli bakım ve tedavi
gerektiren hastalığı nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey
(Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
16
Üstün yetenekli birey: Zekâ, yaratıcılık, sanat, spor, liderlik kapasitesi veya
özel akademik alanlarda akranlarına göre yüksek düzeyde performans gösteren birey
(Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Zihinsel yetersizliği olan birey: Zihinsel işlevler bakımından ortalamanın iki
standart sapma altında farklılık gösteren, buna bağlı olarak kavramsal, sosyal ve pratik
uyum becerilerinde eksiklikleri ya da sınırlılıkları olan, bu özellikleri 18 yaşından
önceki gelişim döneminde ortaya çıkan ve özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine
ihtiyaç duyan birey (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey: Zihinsel işlevler ile kavramsal,
sosyal ve pratik uyum becerilerinde hafif düzeydeki yetersizliği nedeniyle özel eğitim
ile destek eğitim hizmetlerine sınırlı düzeyde ihtiyaç duyan birey (Özel Eğitim
Hizmetleri Yönetmeliği).
Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey: Zihinsel işlevler ile kavramsal,
sosyal ve pratik uyum becerilerindeki sınırlılık nedeniyle temel akademik, günlük
yaşam ve iş becerilerinin kazanılmasında özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine
yoğun şekilde ihtiyaç duyan birey (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey: Bireyin zihinsel yetersizliği
yanında başka yetersizlikleri bulunması nedeniyle öz bakım, günlük yaşam ve temel
akademik becerileri kazanamaması nedeniyle yaşam boyu bakım ve gözetime ihtiyacı
olan birey (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Özel eğitim değerlendirme kurulu raporu: Özel eğitim değerlendirme
kurulları tarafından yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılama sonucunda destek
eğitimine ihtiyacı olduğu belirlenen bireyler için düzenlenen rapor (Özürlü Bireylere
Uygulanacak Destek Eğitim Programları ve Eğitim Giderlerinin Karşılanmasına Dair
Yönetmelik).
Psikolojik ölçme araçları: Rehberlik ve araştırma merkezleri ile rehberlik ve
psikolojik danışma servislerinin tarama, inceleme, tespit, teşhis, öğrenci tanıma gibi
çalışmalarında kullanabilecekleri çeşitli yetenek, zekâ ve standart başarı testleri; kişilik,
tutum, mesleki ve akademik benlik, gelişim, öğrenci davranışlarını değerlendirme gibi
17
ölçekler; ilgi envanterleri, problem tarama envanterleri, kontrol listeleri, anketler ve
benzeri ölçme araçları (Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği).
Tanılama: Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin tüm gelişim alanlarındaki
özellikleri ile yeterli ve yetersiz yönlerinin, bireysel özelliklerinin ve ilgilerinin
belirlenmesi amacıyla tıbbi, psiko-sosyal ve eğitim alanlarında yapılan değerlendirme
süreci (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin zorunlu öğrenim çağı: Okul öncesi
dönemi de içine alan 3-14 yaş grubundaki özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitim-
öğretim süresini kapsayan dönem (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Bireyselleştirilmiş eğitim programı: Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin
gelişim özellikleri, eğitim performansları ve ihtiyaçları doğrultusunda hedeflenen
amaçlara yönelik hazırlanan ve bu bireylere verilecek destek eğitim hizmetlerini de
içeren özel eğitim programı (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Bireysel gelişim raporu: Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin tüm gelişim
alanlarındaki özellikleri ile akademik disiplin alanlarındaki yeterliliklerine ilişkin
değerlendirme sonucunu gösteren rapor (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
En az sınırlandırılmış eğitim ortamı: Özel eğitime ihtiyacı olan bireyin;
toplumla bütünleşmesini sağlamaya yönelik sosyal, öz bakım, dil ve iletişim
alanlarındaki davranışlar ile düzeyine uygun akademik ve mesleki bilgi ve becerileri
kazandırmak amacıyla destek eğitim hizmetlerinin de verildiği ve mümkün olduğunca
yetersizliği olmayan akranlarıyla bir arada olmasını sağlayan en uygun eğitim ortamı
(Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Grup eğitimi: Özür grupları, özür niteliği ve derecesi, özürlünün takvim yaşı ve
gelişim özellikleri dikkate alınarak oluşturulan gruplara verilen eğitim (Özürlü Bireylere
Uygulanacak Destek Eğitim Programları ve Eğitim Giderlerinin Karşılanmasına Dair
Yönetmelik).
Özel eğitim okulları: Durumları ayrı bir okulda özel eğitim gerektiren bireyler
için özür ve özelliklerine uygun gündüzlü veya yatılı açılan özel eğitim okulları (573
sayılı Özel Eğitim Hakkında KHK).
18
Özel eğitim kurumları: Özel eğitim gerektiren bireylere özel eğitim desteği
sağlamak veya onları iş ve mesleğe hazırlamak veya örgün eğitim programlarından
yararlanamayacak durumda olanların temel yaşam becerilerini geliştirmek ve öğrenme
ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan gündüzlü özel eğitim kurumları (573 sayılı Özel
Eğitim Hakkında KHK).
Hidroterapi havuzu: Su, kimyasal, termal ve mekanik etkileri ile hastaları
tedavi amacıyla kullanılmaktadır. Suyun termal etkisi özellikle spastisitenin
azaltılmasında kullanılmaktadır. Su içi egzersizleri zayıf kasların kuvvetlenmesinde
büyük önem taşımaktadır.
Rehberlik ve psikolojik danışma servisi: Eğitim-öğretim kurumlarındaki
rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini yürüten servis (Rehberlik ve Psikolojik
Danışma Hizmetleri Yönetmeliği).
Çocuk bakım elemanı: Özel eğitim okul ve kurumlarında öğrencilerin
beslenme, temizlik ve tuvalet ihtiyaçlarının karşılanması, onların fiziksel güvenliğinin
sağlanması ve öğretim materyali hazırlanmasında öğretmene yardımcı olan kişi (Özel
Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Eğitim programcısı: Üniversitelerin eğitimde program geliştirme alanında
lisans eğitimi almış rehberlik ve araştırma merkezlerinde rehberlik ve psikolojik
danışma hizmetleri alanlarında gereksinim duyulan programların geliştirilmesinde
gerekli teknik hizmetleri veren personel (Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri
Yönetmeliği).
Gezerek özel eğitim görevi yapan öğretmen (gezici öğretmen): Özel eğitime
ihtiyacı olan bireyler için evde, hastanede, okul ve kurumlarda eğitim ve destek eğitim
hizmetlerini yürütmekle görevlendirilen görme, işitme ve zihinsel engelliler sınıf
öğretmeni (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Ergoterapist: İş ve uğraşı terapisti. Kişinin günlük yaşamını kolaylaştıracak
fiziksel ve sosyal çevresi ile uyum içinde yaşayabilmesi için fiziksel veya adaptif
yeteneklerinin gelişimini sağlamaya yönelik terapi ve tedavi yaklaşımları uygulayan ve
bu konularda rehberlik hizmeti sağlayan kişidir.
19
Fizyoterapist: Hekim tarafından tanısı konan hastaların fizyoterapi ve
rehabilitasyon programlarını planlayan ve uygulayan; sağlıklı kişilerde özel egzersiz ve
rehabilitasyon programları ile fiziksel uyumu arttırıp, hastalık ve sakatlıkları önleyen
profesyonel sağlık uzmanı.
Linguist: Dil uzmanı, dilbilimci.
Odyolog: İşitme, konuşma, lisan ve ses bozukluğu olan bireyleri tanılayan,
değerlendiren, program hazırlayan, uygulayan ve gelişimlerini takip eden uzman.
Odyometrist: İşitme bozukluğunun derecesini çeşitli testler yardımı ile
saptayıp, hastanın durumuna göre işitme cihazı ihtiyacı türünü belirleyen, gerekli
durumlarda konuşma tedavisi veren kişi.
Özel eğitimci: Üniversitelerin Özel Eğitim veya Özel Eğitim Öğretmenliği
alanlarında lisans eğitimi almış rehberlik ve araştırma merkezlerinde özel eğitim
gerektiren çocuklar için tanılama ve destekleyici özel eğitim hizmetlerini veren, uygun
eğitim önlemleri alınmasını sağlayan personel (Rehberlik ve Psikolojik Danışma
Hizmetleri Yönetmeliği).
Psikolog: Üniversitelerin psikoloji alanında lisans eğitimi almış rehberlik ve
araştırma merkezlerinde atipik ve uyum güçlüğü olan çocuklara tanılama ve terapi
hizmetleri veren personel (Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği).
Psikometris: Üniversitelerin ilgili bölümlerinden birinde psikolojik ölçme
araçları konusunda lisans eğitimi almış rehberlik ve araştırma merkezlerinde tarama,
inceleme, tespit, teşhis ve benzeri amaçlarla kullanılacak psikolojik ölçme araçlarını
uygulamayı bilen ve gerekli olanları geliştiren personel (Rehberlik ve Psikolojik
Danışma Hizmetleri Yönetmeliği).
Rehber öğretmen (psikolojik danışman): Eğitim-öğretim kurumlarındaki
rehberlik ve psikolojik danışma servisleri ile rehberlik ve araştırma merkezlerinde
öğrencilere rehberlik ve psikolojik danışma hizmeti veren, üniversitelerin psikolojik
danışma ve rehberlik ile eğitimde psikolojik hizmetler alanında lisans eğitimi almış
personel (Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği).
20
Sınıf rehber öğretmeni: Eğitim-öğretim kurumlarında bir sınıfın rehberlik
hizmetlerini yürüten ve rehberlik saatlerine giren, ilköğretim kurumlarında şube rehber
öğretmeni, ortaöğretim kurumlarında ise sınıf öğretmeni (Rehberlik ve Psikolojik
Danışma Hizmetleri Yönetmeliği).
Sosyal çalışmacı: Üniversitelerin sosyal hizmetler alanında lisans eğitimi almış
ve öğrenci, aileler ve diğer ilgililerle görüşme yapar ve gerekli bilgileri toplar.
(Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği).
Usta öğretici: Ustalık yeterliğini kazanmış; öğrencilerin/kursiyerlerin kurum,
okul ve iş yerindeki eğitiminden sorumlu, mesleki eğitim tekniklerini bilen ve
uygulayan, usta öğreticilik belgesine sahip kişi (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
21
İKİNCİ BÖLÜM
ALAN YAZIN TARAMASI
2.1. Kavramsal Çerçeve
2.1.1. Özel Eğitimin Tarihçesi
Tarihte özürlülerin, yaşadıkları toplumun geleneksel yapısına göre farklı
hikayeleri bulunmakla birlikte, genel olarak ikinci sınıf, yardıma ve bakıma muhtaç,
bağımsız olarak yaşamını sürdüremeyen, yönlendirilmeye ve himayeye ihtiyacı olan
bireyler olarak görüldükleri bilinmektedir. Ortaçağ’da kurumlara yerleştirilerek
toplumdan izole edilen tek çatı altında dinî temelli merhametle bakılan ve ikinci sınıf
insan muamelesi gören özürlüler, herhangi bir sosyal hakka sahip değildi… (Çağlayan,
2006. Akt: Gökmen, 2007.).
1940’lı yıllara kadar özürlü insanların problemleri ile ilgili çözüm yaratan
politikalar bulmak çok zordu. Özürlülük konusu ekonomik ve sosyal bir problem olması
ile birlikte dikkat çekti. Gelişmiş ülkeler özürlülük konusunu Birleşmiş Milletlerin
gündemine almaya karar verdiler. Birleşmiş Milletlerin ilk yıllarda özürlülere yönelik
çalışmaları, özürlülerin yaşam kalitelerini yükseltmeye yönelik olmuştur (Gökmen,
2007).
1970’li yıllarda ve önceki yıllardaki girişimler özürlülük hakkında bir
farkındalık yaratmak açısından yol gösterici olmuştur. 9 Aralık 1975 tarihinde Birleşmiş
Milletler Genel Kurulunca Özürlü Hakları Bildirgesi özürlülerin haklarını korumak için
kabul edilmiştir. 13 maddeden oluşan bu bildiri uluslararası tarihi bir belge niteliğinde
olup, özürlü kişilerin toplumda gerçek yerlerini alarak yaşamaları ve topluma üretken
bireyler olarak katılmaları konusundaki haklarını ve aynı zamanda toplumun özürlülere
karşı yükümlülüklerini belirlemektedir. (…) 1980’li yıllarda tam katılım ve eşitlik
vizyonu Birleşmiş Milletlerde de hakim oldu. Birleşmiş Milletler Genel Kurulunca 1981
yılı “tam katılım ve eşitlik” teması altında Uluslararası Özürlüler Yılı Olarak belirlendi.
1983-1992 yılları kapsamında on yıllık bir özürlüler programı oluşturuldu ve bu on yıl,
“Dünya Sakatlar On Yılı” olarak ilan edildi (Gökmen, 2007).
22
1993 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen Sakatlar
Konusunda Fırsat Eşitliğine İlişkin Standart Kurallar’ın uygulanması üye devletlere
tavsiye niteliğindeydi. Daha sonra Dünya Körler Birliğinin genel kurul toplantısında
Standart Kuralların uluslararası bir sözleşme hâline getirilmesi kararı alındı. Birleşmiş
Milletler bünyesinde ayrımcılığa karşı sakatların haklarını ayrıntılarıyla düzenleyen
uluslararası bir sözleşmenin hazırlanması için gerekli çalışmalar başlatıldı. Bu sözleşme,
30 Mart 2007 tarihinde üye devletlerin imzasına sunularak Türkiye dahil 81 ülke
tarafından imzalanmıştır. Birleşmiş Milletler gibi Avrupa Konseyinin “Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi”, “Avrupa Sosyal Şartı” ve “Avrupa Kentsel Şartı”nda da özürlüler
ile ilgili düzenlemeler mevcuttur (Gökmen, 2007).
2.1.2. ABD’de Özel Eğitim:
ABD’de 1975 yılında yürürlüğe giren ve 1990 yılında kapsamı genişletilen
Özürlü Bireyler Yasası, 0-21 yaş arasındaki tüm bireylerin, engelleri ne olursa olsun,
devlet tarafından ücretsiz eğitilmelerini zorunlu kılmıştır. ABD’de Özürlü Bireyler
Yasası beş temel özelliğe sahiptir:
Uygun eğitim hizmetleri: Herhangi bir engele sahip olan 9-21 yaş arasındaki her
öğrenci, gereksinimlerine uygun özel eğitim hizmetlerinden ücretsiz yararlanır. Özel
eğitim hizmetleri kapsamına fizyoterapi, psikolojik danışma, odyoloji hizmetleri gibi
destek hizmetler de dâhildir. Özel eğitim hizmetlerinden yararlanabilmek için
öğrencinin engelinin tanılanmış olması gerekir. 0-2 yaş grubundaki çocukların ise,
uygun özel eğitim hizmetlerinden yararlanabilmeleri için, yaşıtlarına kıyasla bazı
gelişim alanlarında geri kalmış olmaları ya da risk faktörüne sahip olmaları yeterlidir.
0-2 yaş grubunda uygun özel eğitim hizmetlerinden yararlanma hakkına çocuk kadar
aile de sahiptir.
Nesnel eğitsel değerlendirme: Özel eğitim hizmetlerinden yararlanmaya hak
kazanabilmek için, 3-21 yaş arasındaki öğrencilerin ayrıntılı bir formal
değerlendirmeden geçirilmeleri gerekir. ABD’de son yıllarda hızla yaygınlaşan eğilim,
normal sınıf öğretmeninin bir öğrenciyi özel eğitime aday olduğu gerekçesiyle formal
değerlendirmeye yollamadan önce bazı girişimlerde bulunmasıdır. Bu ön girişimlerde
öğretmenin, öğrenciyi sınıfta güçlük çektiği alanlarda değerlendirmesi ve eğitim
programlarında değişiklikler yapması beklenmektedir. Bu etkinlikler sırasında
23
öğretmene eğitim hizmetlerinin sağlanabilmesi için öğrencilerin “engelli” diye
nitelendirilmiş olma zorunluğu kaldırılmaya çalışılmaktadır.
Bireyselleştirmiş eğitim planı: Özel eğitim kapsamına alınan her öğrenci için,
her öğretim yılı yenilenmek üzere, bir bireyselleştirilmiş eğitim planı hazırlanır. 0-2 yaş
grubundaki çocuklar için, bireyselleştirilmiş eğitim planı yerine, bireysel aile hizmetleri
planı hazırlanır ve bu planda çocuk kadar ailenin özelliklerine de yer verilir. Bireysel
aile hizmetleri planının hazırlanabilmesi için, engellilik durumunun tanılanmış olması
gerekmez.
En az kısıtlayıcı eğitim ortamı: Çocuğa, eğitsel gereksinimlerini en iyi şekilde
karşılayacak, en az kısıtlayıcı eğitim ortamı sağlanır. Kısıtlayıcılık:
(a) çocuğun normal yaşıtlarıyla ne derece birarada bulunduğu ile, diğer bir
deyişle, kaynaştırmaya ne derece yer verildiği ile,
(b) eğitsel gereksinimlerin ne ölçüde karşılandığı ile ilişkili bir özelliktir.
Eğitsel kararları ve uygulamaları denetleme: Özel eğitime ilişkin verilen
kararları ve uygulamaları denetlemek için yapılabilecekler üç maddede özetlenebilir:
a- Tanılama, değerlendirme ya da eğitsel uygulamalarla ilgili olarak aileler ya
da eğitim kurumları soruşturma isteğinde bulunabilir.
b- Aileler yapılan formal değerlendirmeden memnun kalmazlarsa, yeni bir
değerlendirme yapılması isteğinde bulunabilirler.
c- Öğrencinin eğitim ile ilgili yeni bir karar alınacağında, aile bu konuda
bilgilendirilir ve ailenin onayı alınır (Kırcaali-İftar, 1998, Ünite 1).
2.1.3. Avrupa Birliğine Üye Ülkelerde Özel Eğitim:
AB’ye üye ülkelerde özel gereksinimli bireylere sağlanan eğitim hizmetleri
ülkeler arasında farklılıklar göstermektedir. Her ülke özel gereksinimli bireylere yönelik
eğitim hizmetlerini kendi benimsediği yaklaşımlarla yürütmektedir. Örneğin; son
yıllarda tüm dünyada giderek yaygınlaşan kaynaştırma uygulamaları ülkeden ülkeye
değişiklik göstermektedir. İtalya, Fransa, Portekiz, İspanya ve İngiltere gibi ülkelerde
özel gereksinimli çocukların büyük çoğunluğu kaynaştırma imkânlarından
24
yararlanmakta ve kaynaştırma yasalarla zorunlu tutulmaktayken; Almanya, Hollanda ve
Finlandiya gibi ülkelerde özel gereksinimli bireyler genellikle gereksinimlerine yönelik
özel okullarda eğitim hizmetlerinden yararlanmaktadır. Üye ülkelerin büyük bir
kısmında ise, hem özel okullarda hem de normal okullarda özel gereksinimli bireylere
eğitim hizmetleri sağlanmaktadır (Güneş, 2001b. Akt: Vural ve Yücesoy, 2003:144.).
Hemen hemen tüm AB ülkelerinde özel eğitim hizmetleri erken çocukluk
döneminde ya da okul öncesi dönemde başlamaktadır. Erken tanı koymak ve özel
gereksinimli bireyleri erken dönemde eğitime yönlendirmek açısından İngiltere,
Danimarka ve Avusturya gibi ülkelerde bireyler doğdukları andan itibaren özel eğitim
açısından sürekli değerlendirilmektedir. Örneğin, Avusturya’da risk grubundaki
çocukları belirlemek için, bir çocuk okula resmî kayıt yaşından aylar önce kayıt
yaptıracağı okulun öğretmenleri tarafından değerlendirilmekte ve izlenmektedir (Güneş,
2001b. Akt: Vural ve Yücesoy, 2003:144.).
Bundan dolayı Avrupa ülkelerinde özel eğitim gerektiren çocukların eğitim
ortamlarına yansımasında kayıplar olmamaktadır. Tablo 2.1.’de de görüldüğü gibi
Avrupa ülkelerinin büyük çoğunluğunda zorunlu eğitim çağı içinde bulunan özel
eğitime ihtiyacı olan öğrenci oranları oldukça yüksektir.
Türkiye’de 2008-2009 öğretim yılı itibarı ile özel ve resmî özel eğitim
okullarında 33.731, kaynaştırma eğitim uygumalarında 58.325 olmak üzere toplam
92.056 özel eğitime gereksinim duyan öğrenci bulunmaktadır (2008-2009 Yılı Öğretim
Yılı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü, “MEB
İstatistikleri”). Ortaöğretim düzeyinde ise 5.811’i resmî özel eğitim okullarında (2009
MEB ilsis verileri), 2.663’ü kaynaştırma eğitim uygulamalarında olmak üzere toplam
8.474 öğrenci bulunmaktadır.
Aralarında Türkiye’nin de yer aldığı 27 Avrupa ülkesindeki yüzdeler
karşılaştırıldığında, en fazla özel gereksinimli öğrenciye sahip olan ülkenin Finlandiya
(%17,8), en az özel gereksinimli öğrenciye sahip ülkenin ise Türkiye olduğu
görülmektedir (Kırcaali-İftar, 2007:15). Türkiye’de özel eğitim okullarında ilköğretim
düzeyinde %0,8, ilk ve ortaöğretim toplamında %0,67 özel gereksinimli öğrenci
bulunmaktadır (2009 MEB ilsis verileri).
25
Tablo 2.1. Çeşitli Avrupa Ülkelerinde Özel Eğitimden Yararlanan Öğrencilerin Tüm Öğrenciler İçindeki Yüzdeleri
ÜLKE Zorunlu Eğitime
Devam Eden Öğrenci Sayısı
Özel Eğitim Kategorisindeki Öğrenci Yüzdesi
Ayrıştırılmış Ortamlardaki
Öğrenci Yüzdesi Almanya 9.159.068 5,3 4,6 Avusturya 848.126 3,2 1,6 Belçika 1.512.453 4,5 4,5 Birleşik Krallık 9.994.159 3,2 1,1 Çek Cumhuriyeti 1.146.607 9,8 5,0 Danimarka 670.000 11,9 1,5 Estonya 205.367 12,5 3,4 Finlandiya 583.945 17,8 3,7 Fransa 9.709.000 3,1 2,6 Hollanda 2.200.000 2,1 1,8 İrlanda 575.559 4,2 1,2 İspanya 4.541.489 3,7 0,4 İsveç 1.062.735 2,0 1,3 İsviçre 807.101 6,0 6,0 İtalya 8.867.824 1,5 0,5 İzlanda 42.320 15,0 0,9 Letonya 294.607 3,7 3,6 Lihtenştayn 3.813 2,3 1,8 Litvanya 583.858 9,4 1,1 Lüksemburg 57.295 2,6 1,0 Macaristan 1.191.750 4,1 3,7 Norveç 601.826 5,6 0,5 Polonya 4.410.516 3,5 2,0 Portekiz 1.098.303 5,8 0,5 Slovakya 762.111 4,0 3,4 Türkiye (ilköğretim *) 10.255.287 0,80 0,27 Türkiye (ilk ve ortaöğretim *) 13.801.569 0,67 0,25 Yunanistan 1.439.411 0,9 0,5
Kaynak: Türkiye dışındaki ülkelere ilişkin istatistikler http://www.european-agency.org/site/info/publications/agency/ereports/docs/08docs/sne-europe-en.doc kaynağından alınmıştır ve 2000’li yılların başını yansıtmaktadır (Akt: Kırcaali-İftar, 2007:15, Rapor).
*: Türkiye’ye ait istatistikler 2008-2009 öğretim yılı MEB İlsis ve Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü kurum ve öğrenci sayıları, MEB İstatistikleri..
Avrupa ülkeleri, özel eğitim sistemleri açısından üç grupta toplanabilir
(European Agency for Development in Special Needs Education, 2003a; 2003b. Akt:
Kırcaali-İftar, 2007:17):
Tek sistem yaklaşımı: Bu grupta yer alan ülkelerde, hemen tüm özel
gereksinimli öğrencilerin genel eğitimin bir parçası olması sağlanmaya çalışılmaktadır.
Örnek olarak İspanya, İsveç, İtalya, Norveç ve Portekiz verilebilir.
26
Karma sistem yaklaşımı: Eğitim sistemi, genel ve özel eğitimin karması
biçiminde işlemektedir. Danimarka, Fransa, Finlandiya ve İrlanda bu grupta yer alan
ülkeler arasındadır.
İkili sistem yaklaşımı: Bu gruptaki ülkelerde iki ayrı eğitim sistemi vardır. Genel
eğitim sistemi ve özel eğitim sistemi. Bu yaklaşımı benimseyen ülkelerde özel
gereksinimli öğrenciler esas olarak ayrıştırılmış ortamlarda eğitim görmektedirler. Hatta
bu ülkelerin bazılarında genel eğitime ve özel eğitime ilişkin yasal düzenlemeler de
ayrıdır. İkili sistem uygulayan ülkelere örnek olarak Belçika ve İsviçre verilebilir.
Çeşitli ülkelerde ise (Örnek: Almanya ve Hollanda) bu gruptan karma sistem grubuna
geçme yönünde çaba gözlenmektedir.
AB’ye üye ülkelerin büyük bir çoğunluğunda, özel gereksinimli öğrencilere
hizmet veren öğretmenler, sınıf öğretmenliği eğitimi görmüş, bu eğitim üzerine kurslara
devam ederek ya da ek dersler alarak özel eğitm öğretmenliği yapan öğretmenlerden
oluşmaktadır. Ancak, bazı ülkelerde özel eğitim öğretmeni yetiştirme ile ilgili
uygulamalar farklılık göstermektedir. Örneğin; Avusturya’da sınıf öğretmenliği
öğrenimi görmüş bireyler lisans üstü eğitim ile, Yunanistan’da öğretmenlik diploması
aldıktan sonra gördükleri iki yıllık eğitim sonunda özel eğitim öğretmeni
olabilmektedir. Finlandiya’da yedi ayrı alanda özel eğitim öğretmeni yetiştirilirken,
İngiltere’de sadece görme ve işitme yetersizliği olan bireylere yönelik özel eğitim
öğretmeni yetiştirilmektedir (Güneş, 2001b. Akt: Vural ve Yücesoy, 2003:144.).
2.1.4. Türkiye’de Özel Eğitim Hizmetleri
Türkiye’de özel eğitim ilk olarak 1889 yılında İstanbul Ticaret Mektebi
bünyesinde, işitme ve görme engelliler için açılan okulla başlamış, bu okul 30 yıl eğitim
vermiştir. Sonra 1921’de Özel İzmir Sağırlar-Körler Okulu açılmış ve 1950 yılına kadar
eğitim vermiştir.
Özel eğitim hizmetleri 1951 öncesinde Sağlık Bakanlığı ile özel dernekler
aracılığı ile sürdürülmekteydi. Millî Eğitim Bakanlığı 1951 yılında özel eğitim
hizmetlerini, ilköğretim düzeyinde başlatmış ve İlköğretim Genel Müdürlüğü
bünyesinde örgütlemiştir. Örgütlenme 1980 yılında Özel Eğitim Genel Müdürlüğü,
sonradan Özel Eğitim ve Rehberlik Dairesi, 1992 yılında 3797 sayılı Millî Eğitim
27
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunla Özel Eğitim Rehberlik ve
Danışmanlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü olmuştur.
Ülkemizde özel eğitime gereksinimli çocuklara, sistemli egitim hizmetlerinin
sağlanmaya başlanması 1950’li yıllarda Mithat Enç'in katkılarıyla başlanmıştır. 1953-
1954 öğretim yılında Gazi Eğitim Enstitüsü bünyesinde yetersizlikten etkilenmiş
çocuklara sistemli eğitim ve öğretim hizmetlerini sağlayacak öğretim elemanlarının
yetiştirilmesi amacıyla Özel Eğitim Bölümü açılmıştır. En az 3 yıl ilkokul deneyimi
olan öğretmenlere iki yıllık yüksek öğretim programı verilmiştir. İki dönem eğitim
verdikten sonra bu şube kapatılmıştır.
1955’ten 1979 yılına kadar özel eğitim okul ve sınıflarında, bir kısmı 2-3
haftalık hizmet içi seminere katılmış, çoğunluğu ise, özel eğitim alanında eğitim
almamış normal sınıf ve dal öğretmenleri çalışmıştır (Akçamete, 2002). 1978-1979
yılında açılan “Özel Eğitim Öğretmenliği Sertifika Programı” ile 625 sınıf öğretmenine
özel eğitim öğretmeni becerileri kazandırılmıştır (Akçamete ve Kaner, 1999; Ataman,
2004b. Akt: Özbay, Özmen, Tuncer, Altunay, 2007:10.).
1983 yılında özel eğitim öğretmeni yetiştirme amacıyla önemli adımlar atılmış,
Anadolu Üniversitesi bünyesinde Özel Eğitim Öğretmenliği Programı açılmıştır. Bu
program ilk mezunlarını 1986-1987 öğretim yılında vermiştir. Program, 1990-1991
yılında “Özel Eğitim Bölümü olarak genişletilmiştir (Eripek, 1992; Özsoy ve diğerleri,
1998). Anadolu Üniversitesinde açılan Özel Eğitim Bölümünde Zihinsel ve İşitme
Engellilerin Eğitimi Anabilim Dalları bulunmaktadır. Gazi Üniversitesi bünyesinde 34
yıl aradan sonra ikinci defa Özel Eğitim Öğretmenliği Programı açılmıştır. Bu
programlarda Görme ve Zihinsel Engellilerin Eğitimi Anabilim Dalları bulunmaktadır.
Açılan bu programları, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Karadeniz
Teknik Üniversitesi, 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Konya Selçuk Üniversitesi
Eğitim Fakültesi, Marmara ve Sakarya Üniversiteleri Eğitim fakültelerinde açılan Özel
Eğitim Öğretmenliği Programları izlemiştir. Türkiye’de özel eğitim öğretmenliği
alanları ile özel eğitim öğretmeni, tamamlayıcı eğitimci ve yardımcı personel yetiştiren
üniversiteler Tablo 2.2.’de görülmektedir.
28
Tab
lo 2
.2. T
ürk
iye’
dek
i Öze
l Eği
tim
Öğr
etm
enliği
Lis
ans
Pro
gram
ları
, Tam
amla
yıcı
Eği
tim
Ver
en P
erso
nel
ve
Yar
dım
cı P
erso
nel
Pro
gram
ları
Öze
l Eği
tim
Öğr
etm
enliğ
i T
amam
layı
cı Eği
tim
Ver
en P
erso
nel
Y
ardım
cı
Per
son
el
Ün
iver
site
Z
ihin
E
ngel
liler
Öğr
etm
enliği
İşit
me
Eng
ellil
er
Öğr
etm
enliği
Gör
me
Eng
ellil
er
Öğr
etm
enliği
Üst
ün Z
ekalıl
ar
Öğr
etm
enliği
D
il v
e K
onuş
ma
Ter
apis
ti
Fizy
oter
apis
t E
rgot
erap
ist (İş
ve
Uğr
aşı T
erap
isti
)
Sos
yal
Hiz
met
U
zmanı
Çoc
uk
Gel
işim
i ve
Eği
tim
cisi
A
bant
İzz
et B
aysa
l x
Ana
dolu
x
x
x
Sağ
lık B
il. E
nst.
(Yük
sek
lisan
s,
dokt
ora
düze
yind
e)
x
Ank
ara
x
Gaz
i x
x
İs
tanb
ul
x
x
Kar
aden
iz T
ekni
k x
x
M
arm
ara
x
Ond
okuz
Mayıs
x
x
S
akar
ya
x
x
Sel
çuk
x
Hac
ette
pe
x
İş v
e Uğr
aşı T
ed.
ünite
si
x
Baş
kent
x
x D
okuz
Eyl
ül
x
Dum
lupı
nar
x
Muğ
la
x
Pam
ukka
le
x
Sül
eym
an D
emir
el
x
Koc
aeli
x M
esle
k Y
ükse
k O
kulu
Ön
lisa
ns
düze
yind
e
Mes
lek
Lis
eler
i ve
önlis
ans
düze
yind
e en
gels
iz
öğre
ncil
er
için
. Fak
at
özel
eği
tim
alanın
da
henü
z yo
k.
G
örev
i: Öğr
etm
en
yardım
cısı
ve
ev
eğit
men
i
Top
lam
9
3 1
1 1
9 1
3 -
10
üni
vers
itede
, top
lam
14
bölü
m (
2007
) (2
009
Yılı
Ara
lık A
yı M
EB
İls
is v
erile
rine
gör
e bu
4 b
ranş
ta
3.50
0 öğ
retm
en g
örev
yap
mak
tadı
r.)
50 k
işi
3800
kiş
i 21
kiş
i (1
2’si
yük
sek
lisa
ns
ve 9
’u d
okto
ra)
- -
Kay
nak:
Toh
um O
tizm
Vak
fı, T
ürk
iye’
de
Gel
işim
sel Y
eter
sizl
ik A
lanı v
e Ö
zel E
ğiti
m, 2
007,
Rap
or.
29
Özel eğitim okullarının eğitim-öğretim programları, ölçme, değerlendirme
işlemleri engel gruplarına göre değişmekte ve uygulamalarda esneklikler
getirilebilmektedir.
Millî Eğitim Bakanlığı “Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin devam ettiği okul
ve kurumlarda Bakanlıkça hazırlanan genel ve mesleki eğitim programları ile özel
eğitim okul, kurum ve sınıflarında içerikleri öğrencilerin özelliklerine göre hazırlanmış
özel eğitim programları uygulanır.” ifadesi ile özel eğitim okul ve kurumlarındaki
programları belirtmiştir (MEB, Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Kılavuzu, 2008).
Türkiye’deki özel eğitim okulu programlarının bir kısmının yetersizlik
gruplarına göre hazırlandığı görülmektedir. Bunlar, İlköğretim Okulu Orta Düzeyde
Öğrenme Yetersizliği (Eğitilebilir) Olan Çocuklar Eğitim Programı, Eğitim Uygulama
Okulu Eğitim Programı, Otistik Çocuklar Eğitim Programı, İş Okulu Eğitim
Programıdır. İşitme, görme, ortopedik ve hafif düzeyde öğrenme yetersizliği olan
çocuklar (eğitilebilir) engelliler ilköğretim okullarında izlenen programlar ise, normal
ilköğretim programlarıyla paralellik göstermektedir. Bu programların içeriğine
bakıldığında, eğitim gören öğrencilerin özelliklerine göre materyal uyarlamaları
yapıldığı görülmektedir. Eğitim Uygulama Okulu Eğitim Programı, Otistik Çocuklar
Eğitim Programı, İş Okulu Eğitim Programları da hizmet gördüğü yetersizlik
gruplarının gelişimsel özellikleri dikkate alınarak oluşturulmuştur. Bu programlar,
öğrencilere verilecek eğitim için genel bir çerçeve oluşturmada faydalı olmakla birlikte,
uygulamada öğrencilerin bireysel gereksinimleri dikkate alınmaksızın bu programları
izledikleri gözlenmektedir. Özel eğitim okullarında etkili öğretim yapılabilmesi için
öğrencilerin bireysel gereksinimleri dikkate alınarak bireyselleştirilmiş eğitim planları
hazırlanmalıdır. Bireyselleştirilmiş eğitim planının amacı, öğrencilerin eğitsel
gereksinimlerini belirlemek, bu gereksinimleri öncelik sırasına koymak, ayrıntılı
ölçümlemeler yaparak öğrencilerin performans düzeyini belirlemek ve performans
düzeylerini temel alarak yıllık ve öğretimsel amaçlar yazmaktır. Bu programların
uygulanabilmesi için gerekli araç-gereçlerin geliştirilmesi, etkili öğretim gerçekleşmesi
açısından önemlidir (Özbay, Özmen, Tuncer, Altunay, 2007:11-12).
Özel eğitim, eğitim ortamları açısından: Özel eğitim okulları, özel eğitim
sınıfları, kaynaştırma eğitim uygulamaları; destek eğitim açısından ise destek odaları,
bilim ve sanat merkezleri, rehabilitasyon merkezleri şeklinde gruplandırılabilir.
30
Özel Eğitim Okulları: Durumları ayrı bir okulda özel eğitim gerektiren bireyler
için özür ve özelliklerine uygun gündüzlü veya yatılı açılan özel eğitim okullarıdır (573
Sayılı Özel Eğitim Hakkında KHK).
Özel Eğitim Sınıfı: Okul ve kurumlarda, durumları ayrı bir sınıfta eğitim
görmeyi gerektiren öğrenciler için yetersizlik türü, eğitim performansları ve
özelliklerine göre millî eğitim müdürlükleri tarafından açılan sınıflardır (Özel Eğitim
Hizmetleri Yönetmeliği).
Kaynaştırma Eğitimi: Özel eğitim gerektiren bireylerin diğer bireylerle
karşılıklı etkileşim içinde bulunmalarını sağlamak ve eğitim amaçlarını en üst düzeyde
gerçekleştirmek için geliştirilmiş eğitim ortamlarıdır (573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında
KHK).
Özel Eğitim Kurumları: Özel eğitim gerektiren bireylere özel eğitim desteği
sağlamak veya onları iş ve mesleğe hazırlamak veya örgün eğitim programlarından
yararlanamayacak durumda olanların temel yaşam becerilerini geliştirmek ve öğrenme
ihtiyaçlarını karşılamak üzere gündüzlü özel eğitim kurumlarıdır (573 Sayılı Özel
Eğitim Hakkında KHK).
Destek Eğitim Odası: Okul ve kurumlarda, yetersizliği olmayan akranlarıyla
birlikte aynı sınıfta eğitimlerine devam eden özel eğitime ihtiyacı olan öğrenciler ile
üstün yetenekli öğrenciler için özel araç-gereçler ile eğitim materyalleri sağlanarak
açılan destek eğitim odasıdır (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği).
Bilim ve Sanat Merkezleri (Özel Yeteneklilerin Eğitimi): Üstün veya özel
yeteneklilerin bireysel yeteneklerinin farkında olmaları ve kapasitelerini en üst düzeye
çıkarmaları için açılan bilim ve sanat merkezlerindeki eğitim.
Rehabilitasyon Merkezleri: Doğuştan veya sonradan bir nedenle oluşan özrü
ortadan kaldırmak veya özürlülüğün etkilerini mümkün olan en az düzeye indirmek,
özürlüye yeniden fiziksel, zihinsel, psikolojik, ruhsal, sosyal, mesleki ve ekonomik
yararlılık alanlarında başarabileceği en üst düzeyde yetenekler kazandırarak evinde,
işinde ve sosyal yaşamında kendine ve topluma yeterli olabilmesi ve özürlünün toplum
ile bütünleşmesi, ayrımcılığa karşı tüm tedbirlerin alınması amacıyla koruyucu, tıbbi,
mesleki, eğitsel, rekreasyonal ve psiko-sosyal hizmetlerin verildiği kurumlardır.
31
Engellilerin aldıkları eğitim durumlarına göre hizmet yönünden: Bedensel
engelliler eğitimi, zihinsel engelliler eğitimi, sosyal ve duygusal güçlüğü olanların
eğitimi, özel yeteneklilerin eğitimi şeklinde de bir gruplandırma yapılabilir.
Bedensel Engellilerin Eğitimi:
- Görme engelliler eğitimi,
- İşitme engelliler eğitimi,
- Ortopedik engelliler eğitimi,
- Dil ve konuşma güçlüğü olan çocukların eğitimi şeklinde gruplandırılabilir.
Bu gruptaki özel eğitim gereksinimli öğrencilere uygulanan programlar, normal
ilköğretim ve ortaöğretim okullarına uygulanan programlarla aynı veya paralellik
göstermekte ve bu okulları tamamlayan öğrenciler normal ilköğretim, ortaöğretim
seviyesinde diploma sahibi olabilmektedirler.
Zihinsel Engellilerin Eğitimi:
- İlköğretim Okulları: Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan 6-14 yaş
grubundaki engelli çocukların eğitim gördükleri eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulları. Bu okulları tamamlayan öğrencilere normal ilköğretim diploması
verilir.
- Eğitim ve Uygulama Okulları: Orta ve ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan
6-14 yaş grubundaki engelli çocukların eğitim gördükleri öğretilebilir zihinsel engelliler
eğitim uygulama okulu ve ilköğretim okulları. Bu okulları tamamlayan öğrencilere
diploma verilir, fakat ilköğretim diplomasına denk değildir.
- İş Okulları: Hafif derecede zihinsel yetersizliği olan 15-21 yaş grubundaki
öğrencilerin devam ettiği 4 yıllık okullardır. Bu okulları tamamlayanlara iş okulu
diploması verilir. Bu diploma lise diplomasına denk değil, yüksek okul eğitimi için
geçerli değil, ancak işe yerleşmede geçerlidir.
- İş Eğitim Merkezleri: Orta ve ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan, zorunlu
eğitim dışında kalan ve genel eğitim programlarından yararlanamayan engel gruplarının
eğitim gördükleri, iş eğitim ve kurs bitirme belgesi aldıkları okullardır. Bu okullarda
verilen kurs bitirme belgesi, mesleki eğitim merkezlerinde verilen kurs belgesine denk
değildir.
32
Sosyal ve Duygusal Güçlüğü Olanların Eğitimi:
Otizm, dikkat eksikliği, hiper aktivite bozukluğu, süreğen hastalığı olan ve
sokak çocuklarının eğitimi ve öğretimi bu gruba girmektedir.
- Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi: Otistik çocuklar eğitim merkezi programını
tamamlayanlara Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi Diploması verilir. Ancak bu diploma,
ortaöğretime devam etme hakkı tanımaz (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği md:41, e
bendi).
- Süreğen Hastalığı Olanlar: Bu gruba girenler evde eğitim, ya da hastane
ilköğretim okullarında eğitim görebilmektedir.
Üstün Zekalı ve Özel Yeteneklilerin Eğitimi:
Okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim çağındaki üstün veya özel yeteneklilerin
bireysel yeteneklerinin farkında olmaları ve kapasitelerini en üst düzeyde kullanmaları
için açılan bilim ve sanat merkezleri.
Çağlar’a göre, beden, zihin duygu ve sosyal özelliklerindeki olağan dışı
ayrıcalıkları nedeni ile normal eğitim hizmetlerinden yeterince yararlanamayan
çocuklara, özel eğitime muhtaç çocuklar denir. (Çağlar, 1993, Akt: Selvi, 2004:53).
Türkiye’de özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin zorunlu öğrenim çağı, Özel
Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre, okul öncesi dönemi de içine alan 3-14 yaş
grubundaki bireylerin eğitim-öğretimini kapsayan dönemdir.
MEB özel eğitimin amaç ve ilkelerini aşağıdaki gibi belirlemiştir.
2.1.4.1. Özel Eğitimin Amaçları
Türk Millî Eğitiminin genel amaç ve temel ilkeleri doğrultusunda, özel eğitime
ihtiyacı olan bireylerin;
- Toplum içindeki rollerini gerçekleştiren, başkaları ile iyi ilişkiler kuran, iş
birliği içinde çalışabilen, çevresine uyum sağlayabilen, üretici ve mutlu bir vatandaş
olarak yetişmelerini,
33
- Toplum içinde bağımsız yaşamaları ve kendi kendilerine yeterli bir duruma
gelmelerine yönelik temel yaşam becerilerini geliştirmelerini,
- Uygun eğitim ortamları ile özel yöntem, personel ve araç-gereç kullanarak;
eğitim ihtiyaçları, yeterlilikleri, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda üst öğrenime, iş ve
meslek alanlarına ve hayata hazırlanmalarını amaçlar.
2.1.4.2. Özel Eğitimin Temel İlkeleri
- Özel eğitimine ihtiyacı olan tüm bireyler; eğitim ihtiyaçları, ilgi, yetenek ve
yeterlilikleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılır.
- Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimine erken yaşta başlanır.
- Özel eğitim hizmetleri, özel eğitime ihtiyacı olan bireyleri sosyal ve fiziksel
çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan planlanır ve yürütülür.
- Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, eğitim performansları dikkate alınarak,
amaç, içerik ve öğretim süreçlerinde ve değerlendirmede uyarlamalar yapılarak,
akranları ile birlikte eğitilmelerine öncelik verilir.
- Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin bireysel yeterlilikleri ve tüm gelişim
alanlarındaki özellikleri ve akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri dikkate
alınarak, bireyselleştirilmiş eğitim planı geliştirilir ve eğitim programları
bireyselleştirilerek uygulanır.
- Ailelerin, özel eğitim sürecinin her boyutuna aktif olarak katılımları ve
eğitimleri sağlanır.
- Özel eğitim politikalarının geliştirilmesinde, üniversitelerin ilgili bölümleri
ve özel eğitime ihtiyacı olan bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum kuruluşları
ile iş birliği içinde çalışlıır.
- Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin, toplumla
etkileşim ve karşılıklı uyum sağlama sürecini kapsayacak şekilde planlanır.
Tablo 2.3’te görüldüğü gibi resmî özel eğitim okullarında 33.731 özel eğitim
gereksinimi olan öğrenci öğrenim görmektedir. Bunların %19,2’si öğretilebilir zihinsel
engelliler eğitim uygulama okulu, %10’u eğitilebilir zihinsel engelliler iş okulu, %9,7’si
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu, %9,7’si öğretilebilir zihinsel engelliler
iş-eğitim merkezi öğrencisi olmak üzere yaklaşık yarısı zihinsel engellilerden
34
oluşmaktadır. Özel eğitim gereksinimi olan öğrencilerin diğer yarısını ise, %21,9’unu
işitme engelliler (%16,2 ilköğretim düzeyinde, %5,7 meslek lisesi düzeyinde),
%4,6’sını görme engelliler, %2,5’ini otistik çocuklar (%2’si ilköğretim, %0,5’i iş eğitim
merkezi), %2’sini ortopedik engelliler (%1,5’i ilköğretim, %0,4’ü meslek lisesi) ve
%0,01’ini de uyum güçlüğü olanlar oluşturmaktadır.
Tablo 2.3. Resmî ve Özel Özel Eğitim Okul/Kurum ve Öğrenci Sayıları
ÖZEL EĞİTİM OKUL VE KURUMLARI Okul/Kurum
Sayıları Öğrenci Sayısı
%
a- Özel Eğitim Rehbeklik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne Bağlı Özel Eğitim Okul ve Kurumları
(Resmî)
Özel Eğitim Okulu Bünyesinde Anasınıfı 65 513 1,7
Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulu 53 2.881 9,7
Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulu 3 461 1,5
Görme Engelliler İlköğretim Okulu 15 1.354 4,6
Hastane İlköğretim Okulu 47
İşitme Engelliler İlköğretim Okulu 48 4.821 16,2
Uyum Güçlüğü Olanlar-İlköğretim 1 40 0,1
Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi-İlköğretim 27 580 2,0
Öğretilebilir Zihinsel Engelliler Eğitim Uygulama Okulu-İlköğretim
127 5.706 19,2
Ortopedik Engelliler Meslek Lisesi 2 118 0,4
İşitme Engelliler Meslek Lisesi 17 1.692 5,7
Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İş Okulu 73 2.918 10,0
Öğretilebilir Zihinsel Engelliler İş-Eğitim Merkezi 129 2.867 9,7
Otistik Çocuklar İş Eğitim Merkezi 5 149 0,5
Üstün Zekalı ve Özel Yetenekliler Bilim ve Sanat Merkezleri
53 5.534 18,7
Resmî Okul/Kurum Toplamı 665 29.634
(%88’i resmî okulda)
100
Görme Engelliler Basımevi ve Akşam Sanat Okulu (Kurum) 1
Rehberlik ve Araştırma Merkezi 201
RESMÎ OKUL/KURUM VE RAM TOPLAMI 867
Kaynak: MEB, 2008-2009 Yılı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü Kurum Sayıları
b- Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğüne Bağlı Özel Eğitim Okul ve Kurumları (Özel)
%
Özel Özel Eğitim Okul Toplamı 149 4.097
(%12’si özel okulda)
Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri 1.666
GENEL TOPLAM 2.682 33.731
Kaynak: MEB, Yönetim Bilgi Sistemi İLSİS 01.10.2009
35
Türkiye’de 2008-2009 eğitim-öğretim yılında kaynaştırma eğitimi alan öğrenci
sayısı; özel eğitim sınıfında 13.015, ilköğretimde normal eğitim sınıflarında 42.647,
ortaöğretim normal eğitim sınıflarında 2.663 olmak üzere toplam 58.325’tir. (MEB
2008-2009 Yılı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Kurum Sayıları).
Tablo 2.3. ve 2.4.’te de görüldüğü gibi 2008-2009 eğitim-öğretim yılında, MEB
tarafından özel eğitim hizmeti verilen özel gereksinimli öğrenci sayısı resmî 29.634,
özel 4.097 olmak üzere toplam 33.731, kaynaştırma uygulamalarında 58.325 olmak
üzere tamamı 92.056’dır. Özel eğitim verilen öğrencilerin %65’e yakınının kaynaştırma
uygulamaları ile genel eğitim sınıflarında yer alması eğitim açısından sevindirici bir
sonuçtur. Hedef, bu oranın daha da yükseltilmesidir.
Tablo 2.4’te özel özel eğitim okullarında 4.097 özel gereksinimli öğrencinin
öğrenim gördüğü görülmektedir. Bunun %87,7’sini karışık engel gruplarının olduğu
özel eğitim okulu öğrencileri, %8,3’ünü öğretilebilir çocuklar okulu öğrencileri,
%2,3’ünü otistik özürlüler okulu öğrencileri ve %1,7’sini de spastik özürlüler okulu
öğrencileri oluşturmaktadır.
Tablo 2.4. Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğüne Bağlı Özel Özel Eğitim Okulu Tüm Kurum Alt Türleri Bazında Öğrenci Sayıları
Okul Türü Öğrenci Sayısı %
Özel Özel Eğitim Okulu 3597 87,7
Otistik Özürlüler Okulu 94 2,3
Spastik Özürlüler Okulu 65 1,7
Öğretilebilir Çocuklar Okulu 341 8,3
ÖZEL Özel Eğitm Okul/Kurum Öğrenci Genel Toplamı 4.097 100
Kaynak: MEB, Yönetim Bilgi Sistemi İLSİS 01.10.2009
Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı resmî
özel eğitim okullarında 5.683 öğretmen, 686 yönetici bulunmaktadır (MEB 2008-2009
Yılı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü Kurum Sayıları).
Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğüne bağlı özel özel eğitim okullarında
ise, 1.030 özel alan öğretmeni, 157 yönetici görev yapmaktadır (MEB, Yönetim Bilgi
Sistemi İLSİS, 2009).
36
Türkiye’de özel eğitim okul, kurum ve merkezleri, MEB’e bağlı Özel Eğitim
Rehberlik ve Danışma Hizmetleri ile Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğüne
bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler. Resmî özel eğitim okul ve kurumlarının
sayıları üstün veya özel yetenekliler bilim ve sanat merkezleri ve RAM’larla beraber
toplam 867’dir. Özel Öğretim Genel Müdürlüğüne bağlı 149 özel özel eğitim okulu ve
1.666 özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi bulunmaktadır. Türkiye’de MEB’e bağlı bu
iki genel müdürlük bünyesinde 2009 yılı verilerine göre 2.682 okul/kurum ve merkez
yer almaktadır.
2.2. Konuyla İlgili Yasal Düzenlemeler
Birleşmiş Milletler örgütü tarafından engelliler konusunda fırsat eşitliğine ilişkin
standart kuralların uygulanması için kararlar alınmış ve uygulamalar başlatılmıştır.
Birleşmiş Milletler gibi Avrupa Konseyinin de “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi”,
Avrupa Sosyal Şartı” ve Avrupa Kentsel Şartı”nda özürlüler ile ilgili düzenlemeler
yapılmıştır.
Çağdaş uygarlığın ve toplumun önemli bir unsuru olan çocuğun yetişmesi;
bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal ve ahlakî gelişimi ile ilgili önlemlerin alınması
yanında onun aile ve toplum içindeki yerini düzenleyen hukuk kurallarına da bağlıdır.
Bu kuralların insan onuru, saygınlığı ve özgürlüklerine uygun olmasında, çocuğun
olduğu kadar toplumunda yararı vardır. İşte bu nedenledir ki çocuk eski devirlerden beri
hukukun ilgilendiği bir varlık olmuştur (İnan, 1968).
Bu amaçla ülkemiz, aday olduğumuz AB ve BM’nin çocuklarla ilgili
sözleşmelerine bağlı olarak hem uluslararası ve hem de ulusal olarak ilgili yasal
düzenlemeleri yapmış ve ugulamaya koymuştur. Özel eğitimi ilgilendiren yasal
düzenlemelerden bazıları hukuksal sınıflandırmalarına göre aşağıda belirtilmiştir.
2.2.1. Engellilerin Haklarına İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi
İnsan hakları ideali, eşitlik, özgürlük ve insan onuruna saygıyı zorunlu olarak
içeren bir evrensel düzen kurma amacını içermekle birlikte, yakın zamanlara kadar,
engellilerin de bu düzen içerisinde yer alması kaygısının varlığından bahsetmek
mümkün değildi. Daha sonra, engelliler ile ilgili toplumlar pozitif olarak bilinç
seviyesini yükselterek, devletler düzeyinde talepler oluşturdular. Engelliler hakkındaki
37
pozitif zihinsel dönüşüm ve gelişmelere bağlı olarak da, Engellilerin Haklarına İlişkin
Birlemiş Milletler Sözleşmesi 13 Aralık 2006 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel
Kurulunda kabul edildi ve 30 Mart 2007 tarihinde imzaya açıldı. Türkiye, Sözleşme’yi
imzaya açıldığı tarihte imzaladı ve Sözleşme’nin onaylanmasının uygun bulunduğuna
dair Kanun 3 Aralık 2008 tarihinde TBMM’de kabul edildi. 5825 sayılı Kanun ve
Bakanlar Kurulunun 2009/15137 sayılı kararıyla onaylanması uygun bulunan
Engellilerin Hakları Sözleşmesi’nin eki olan İhtiyari Protokol, Birleşmiş Milletlerde 64.
Genel Kurulu Sözleşme Etkinliği kapsamında imzalanmıştır. İhtiyari Protokol ile kişi ve
gruplara sözleşmenin uygulanmasını denetlemek üzere kurulan Engellilerin Haklarına
İlişkin Komiteyle, iç hukuk yolları tükendikten sonra başvuru imkânı tanınması, bu
alanda atılmış çok önemli bir adım olarak belirtilmektedir. Bilindiği üzere, Anayasa’nın
90. maddesi hükmüne göre, Sözleşme onaylandıktan sonra kanun hükmünde olmaktır.
Engellilerin Hakları Sözleşmesi, 25 başlangıç paragrafı ve 50 maddeden
oluşmaktadır. Sözleşme’nin ilk maddesi Sözleşme’nin amacını açıklamakta ve engelli
kişi kavramını tanımlamaktadır. Bu maddeye göre, “Bu Sözleşme’nin amacı,
engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde yararlanmasını
teşvik ve temin etmek ve insanlık onurlarına saygıyı güçlendirmektir.” Sözleşme’nin ilk
maddesinde yer alan engelli kişi tanımı, engelliliğe yaklaşımda tıbbi modelin terk
edildiğini, engelliliğin münhasıran bireyin kendisinden kaynaklanan bir sorun
olmadığını, bireyin niteliklerinin kendisi dışındaki olumsuz unusurlarla birleşerek engel
hâline geldiğinin kabul edildiğini yansıtmaktadır.
Engellilerin Hakları Sözleşmesi 8 temel ilkeye dayanmaktadır:
a. Kişilerin insanlık onuruna ve bireysel özerkliklerine saygı,
b. Ayrımcılık yasağı,
c. Toplumsal yaşama tam ve etkin katılım,
d. Farklılıklara saygı ve engelliliğin insan çeşitliliğinin bir parçası olduğunun kabulü,
e. Fırsat eşitliği,
f. Erişilebilirlik,
g. Kadın ve erkek eşitliği,
h. Engelli çocukların gelişim kapasitesine ve kendi kimliklerini koruyabilme haklarına saygı.
38
2.2.2. Anayasa’da Özel Eğitim ve Engelliler ile İlgili Maddeler
T.C. Anayasası’nın 42. Maddesi: “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun
bırakılamaz… Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı
kılacak tedbirler alır.” 50. Maddesi: “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan
işlerde çalıştırılamaz. Bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından
özel olarak korunurlar.” 61. Maddesi: “Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum
hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirler alır.” hükümlerine göre sağlıklı bireyin olduğu
gibi özel gereksinimli bireylerin de eğitim ve öğrenim hakkı olduğunu, eğitimde fırsat
eşitliğinin bulunduğunu belirtmektedir.
2.2.3. Kanunlar
2.2.3.1. 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (RG: 7.7.2005/25868)
Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığınca özürlülük alanında çağdaş
dünyadaki gelişmeler ve evrensel ilkeler ışığında, özürlülerin sorunlarının çözümü için
yeni ve sosyal politikalara ve özürlüleri ilgilendiren mevzuatın yeniden düzenlenmesine
duyulan ihtiyaçtan hareketle 2005 yılında 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu yürürlüğe
girmiştir.
5378 sayılı Kanun’un amacı; özürlülüğün önlenmesi, özürlülerin sağlık, eğitim,
rehabilitasyon, istihdam, bakım ve sosyal güvenliğine ilişkin sorunlarının çözümü ile
her bakımdan gelişmelerini ve önlerindeki engelleri kaldırmayı sağlayacak tedbirleri
alarak topluma katılımlarını sağlamak ve bu hizmetlerin koordinasyonu için gerekli
düzenlemeleri yapmaktır. Bu Kanun; özürlüleri, ailelerini, özürlülere yönelik hizmet
veren kurum ve kuruluşlar ile diğer ilgilileri kapsamaktadır.
2.2.3.2. MEB ile İlgili Kanunlarda Özel Eğitimle İlgili Maddeler
5580 Sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu (RG:14.02.2007/26434): 2.
Maddesinin h) bendine göre “Özel eğitim okulu: Özel eğitim gerektiren bireylere
hizmet veren, özel olarak yetiştirilmiş personelin bulunduğu, geliştirilmiş eğitim
programlarının uygulandığı özel öğretim kurumu.” k) bendine göre “Özel eğitim ve
rehabilitasyon merkezi: Özel eğitim gerektiren bireylerin konuşma ve dil gelişim
39
güçlüğü, ses bozuklukları, zihinsel, fiziksel, duyusal, sosyal, duygusal veya davranış
problemlerini ortadan kaldırmak ya da etkilerini en az seviyeye indirmek, yeteneklerini
yeniden en üst seviyeye çıkarmak, temel öz bakım becerilerini ve bağımsız yaşam
becerilerini geliştirmek ve topluma uyumlarını sağlamak amacıyla faaliyet gösteren özel
öğretim kurumları”dır.
222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu Madde 12: “Mecburi ilköğretim
çağında bulundukları hâlde zihnen, bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan özürlü olan
çocukların özel eğitim ve öğretim görmeleri sağlanır.”
3797 Sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Madde 23: “Özel Eğitim, Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü görevleri
a) bendine göre: Özel eğitim sınıfları, özel eğitim okulları, rehberlik ve araştırma
merkezleri (RAM), iş okulları ve iş eğitim merkezleri ile aynı seviye ve türdeki benzeri
okul ve kurumların eğitim, öğretim ve yönetimi ile ilgili bütün hizmetlerini yürütür.”
1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu Madde 8: “Özel eğitime ve korunmaya
muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır.” ifadeleri yer almaktadır.
2.2.4. 573 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (RG 06.06.1997/23011)
Özel eğitim hizmetlerinin istenilen nitelik ve nicelikte yaygınlaştırılması amacı
ile özel eğitim gerektiren bireylerin, Türk Millî Eğitiminin genel amaçları ve temel
ilkeleri doğrultusunda, genel ve mesleki eğitim görme haklarını kullanabilmelerini
sağlamaya yönelik esasları düzenlemektir. Bu kanun hükmünde kararname; özel eğitim
gerektiren bireyler ile onlara doğrudan veya dolaylı olarak sunulacak eğitim
hizmetlerini; bu hizmetleri sağlayacak okul, kurum ve programları kapsar.
2.2.5. Yönetmelikler
2.2.5.1. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (Haziran 2006/2585, Ek ve
Değişiklikler: Ağustos 2009/2623 TD)
Bu yönetmeliğin amacı, özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, Türk Millî
Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkeleri doğrultusunda, genel ve mesleki eğitim
görme haklarından yararlanabilmelerini sağlamaya yönelik usul ve esasları
düzenlemektir. Kapsamı özel eğitime ihtiyacı olan bireyler ile onlara doğrudan veya
40
dolaylı olarak sunulacak eğitim-öğretim hizmetlerinin yürütülmesi ile ilgili
hükümlerdir.
2.2.5.2. Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri
Yönetmeliği (Mayıs 2001/2524, Ek ve Değişiklikler: Nisan 2009/2619 TD)
Bu yönetmeliğin amacı, il/ilçe düzeyinde rehberlik ve psikolojik danışma
hizmetlerinin ve bu hizmetlerin verildiği rehberlik ve araştırma merkezleri ile eğitim-
öğretim kurumlarındaki rehberlik ve psikolojik danışma servislerinin kuruluş ve
işleyişine ilişkin esasları düzenlemektir.
2.2.5.3. Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Hakkında Yönetmelik
2.5.200/26156, Ek ve Değişiklikler: 31.07.2009/273005 RG)
Bu yönetmeliğin amacı; özürlülerin yetenekleri doğrultusunda yapabilecekleri
bir işte verimli kılınarak ekonomik ve sosyal refahının sağlanması amacıyla kurulacak
özel mesleki rehabilitasyon merkezlerinin açılışı, denetlenmesi ve işleyişine ilişkin usul
ve esasları düzenlemektir.
2.2.5.4. Yapılarda Özürlülerin Kullanımına Yönelik Proje Tadili
Komisyonları Teşkili, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
(22.04.2006/26147)
Bu yönetmeliğin amacı, özürlülerin ulaşımı ve kullanımına uygun olmayan
yapıların uygun şekle getirilmesine yönelik proje değişikliği taleplerinin
değerlendirilmesi için oluşturulacak komisyonun teşkili, çalışma usul ve esasları ile
özürlünün kullanımından sonraki sürece ilişkin hususları belirlemektir. Bu yönetmelik
hükümlerini Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığının bağlı olduğu Bakan ile İçişleri
Bakanı ve Bayındırlık ve İskan Bakanı yürütür.
2.2.6. Genelgeler
2.2.6.1. Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulamaları Genelgesi
(02.09.2008/60)
Daha önce ayrıştırılmış ortamlar olarak özel eğitim okulu ağırlıklı olan özel
eğitim, 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile çağdaş bir
41
anlayış ile kaynaştırma yoluyla eğitim uygumaları esas alınarak düzenlendi. Söz konusu
kararnamenin “Kaynaştırma” başlıklı 12. maddesinde; “Özel eğitim gerektiren
bireylerin eğitimleri, hazırlanan bireysel eğitim planları doğrultusunda akranları ile
birlikte her tür ve kademedeki okul ve kurumlarda uygun yöntem ve teknikler
kullanılarak sürdürülür.” hükmü gereğince resmî ve özel olarak, okul öncesi, ilköğretim
ve ortaöğretim okulları ile yaygın eğitim kurumları kendi çevrelerindeki özel eğitime
ihtiyacı olan bireylere özel eğitim hizmetleri sağlamakla yükümlü tutulmuş ve
kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları bu genelge ile detaylı olarak belirtilmiştir.
2.2.6.2. Okul Öncesi Dönemde Kaynaştırma Yoluyla Eğitiminin
Yaygınlaştırılması Projesi ile İlgili Genelge (24.08.2009/66)
Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları, engelli öğrencinin sadece eğitim
ortamına yerleştirilmesini içeren bir süreç değil; beraberinde destek eğitim hizmetlerini,
uygun plânlamaları ve çeşitli düzenlemeleri gerektiren her tür ve kademede uygulanan
teknik ve bilimsel bir yaklaşımdır.
Bu çerçevede 2009-2010 eğitim öğretim yılı içinde Amasya, Nevşehir,
Çanakkale, Bilecik, Edirne, Karabük, Ardahan, Gümüşhane, Trabzon, Yalova,
Karaman, Tunceli, Kilis, Bolu, Kırıkkale, Bayburt, Burdur, Kırklareli, Muğla, Düzce,
Bartın, Artvin, Çankırı, Kütahya, Rize, Isparta, Kırşehir, Giresun, Uşak, Eskişehir,
Sinop ve Samsun illerinde okul öncesi dönemde özel eğitim değerlendirme kurulunca
kaynaştırma yoluyla eğitime uygun bulunan çocuklara proje kapsamında etkili bir
kaynaştırma eğitimi verilmesi plânlanmıştır. Bu illerde proje kapsamına alınan
çocukların öncelikle tanılamalarının ve görevli öğretmenlerin hizmet içi eğitim
faaliyetlerinin yapılması kararlaştırılmıştır.
2.2.6.3. Özürlü Bireylerin Eğitim Giderlerinin Karşılanması Genelgesi
(29.07.2009/60)
Bu genelge ile özel eğitim kurumlarında özürlü bireylere uygulanacak destek
eğitim programlarının kapsam ve süreleri, özür grupları ve dereceleri ile eğitim
giderlerinin Millî Eğitim Bakanlığınca karşılanması ile ilgili esaslar ile özel eğitim
kurumlarında uygulanan “Özürlü Birey Modülü” ile ilgili iş, işlemler ve özel eğitim
alan bireylerin derslere devam edip etmedikleri gibi konularda denetimlerini de
kapsayan konularda, yapılması gerekenler belirtilmiştir.
42
2.2.6.4. Evde Hastanede Eğitim Hizmetleri Yönergesi (2009 Şubat,
Sayı:2629)
Bu yönergenin amacı okul öncesi ve ilköğretim çağındaki özel eğitime ihtiyacı
olan bireylerden, sağlık problemi nedeniyle örgün eğitim kurumlarından doğrudan
yararlanamayacak durumda olanlara evde veya hastanede yatarak tedavi gördüğü sürede
verilecek eğitim hizmetlerinin planlanması ve yürütülmesiyle ilgili usul ve esasları
düzenlemektir.
2.2.7. Şûralar
2.2.7.1. Millî Eğitim Şûralarında Özel Eğitim
IV. Millî Eğitim Şûrasında, özel eğitime muhtaç çocuklar tanımlanmış, bunların
tanılanmasından, okullara kayıtlarına, nasıl eğitim verileceğine ve eğitim verilecek
kadroların yetiştirilmesine kadar detaylı kararlar alınmıştır.
XII. Millî Eğitim Şûrası 20. kararda “Özel eğitime muhtaç çocukların eğitimine
önem verilmesi, zekâ seviyesi yüksek çocuklar için üst özel sınıfların açılması, zihin ve
beden bakımından özürlü çocukların eğitiminin yaygınlaştırılması”, 21. kararda
öğretmen yetiştirme ve 22. kararda da özürlü çocukların eğitimine uygun teknolojik
araç-gereçlerin sağlanması kararları alınmıştır.
XIII. Millî Eğitim Şûrasında, özel eğitime muhtaç kişilerin yaygın eğitim
imkânlarından daha çok yararlanmalarını sağlayacak tedbirlerle ilgili 6 nolu karar
alınmıştır.
XIV. Millî Eğitim Şûrası 19 nolu kararda “0-72 ay çocuğuna okul öncesi eğitim
hizmeti veren kreş, gündüz bakımevi, çocuk yuvaları, özürlüler için rehabilitasyon
merkezleri vb. sosyol tesislerin geliştirilmesi için devlet kredisi ve teşviklerin
artırılmasına ve vergilendirmenin azaltılmasına çalışacaktır.” ifadesi yer almıştır.
XV. Millî Eğitim Şûrasında, “Özel eğitim ihtiyacı duyulan farklı yapıdaki
öğrenciler için mevcut eğitim programlarında uygulama sağlanmalı. Öğretmenler bu
konuda hizmet içi eğitimden geçirilmelidir.” ifadesi 18 nolu kararla alınmıştır.
43
XVI. Millî Eğitim Şûrasında, “Mesleki ortaöğretim kurumlarına başvuru
koşullarında özürlülerin aleyhinde olan ve eğitimde fırsat eşitliği ilkesine aykırı olan
koşullar ortadan kaldırılmalıdır. Daha önceki Millî Eğitim Şûralarında yer verilen
rehberlik ve meslek danışmanlığı hizmetlerine ek olarak özürlü öğrencilere ilgi, istek,
yetenek, özür türü ve dereceleri ile performansları göz önüne alınarak, eğitim
hizmetlerinden yararlanma olanağı tanınmalıdır.” “Mesleki ve teknik eğitimde var olan
eğitim olanaklarından özürlü gençlerin de yararlanabilmesi için fiziki engellerin ortadan
kaldırılması, özürlülere gerekli eğitim araç ve gereçlerinin sağlanması, özürlünün
eğitime göre değil, eğitimin özürlüye göre yapılandırılması gerekmektedir.” ve “Özürlü
gençlerin işletmelerdeki uygulamalı eğitim sürecinde özel olarak takibi ve denetemi
yapılmalı, izlenmeli ve bu süreçte işletmeler özürlüler konusunda bilinçlendirilmeli,
özürlülere yönelik yanlış tutumların ortadan kaldırılması sağlanmalıdır.” kararları
alınmıştır.
XVII. Millî Eğitim Şûrası 34. kararda, “Özel öğretim gereksinimli öğrencilere
yönelik öğrenci ve öğretmen projeleri daha fazla hazırlanmalı ve projeler
desteklenmelidir.”, 35. kararda ise “Engelli öğrecilerin ERASMUS, COMENIUS vb
hareketlilik programlarına katılımını sağlayacak düzenleme yapılmalıdır.”
denilmektedir. Bu nedenle gerek Avrupa Birliği projeleri gerekse diğer projeler
hazırlanırken engelli bireylerin de katılımlarının sağlanması, engelli bireyler için de
projeler hazırlanması ve bu konuda engelli bireylerin teşvik edilmesi hususlarına dikkat
çekilmektedir. Bu şûrada engellilerin eğitimi daha çok önemsenerek, özel eğitimle ilgili
35 kararda hedefler konulmuştur.
2.2.7.2. Türkiye Özürlüler Şûraları
Türkiye’de Özürlüler ile ilgili 4 Şûra toplantısı yapılmıştır. Türkiye
Cumhuriyeti’nin ilk özürlüler şûrası 3 Aralık 1999 tarihinde gerçekleştirilmiştir. I.
Özürlüler Şûrası’nda “Çağdaş Toplum, Cağdaş Yaşam ve Özürlüler” tema olarak
belirlenmiştir. Özürlülerle ilgili tüm kesimleri bir araya getiren ilk platform olması ve
özürlüler ile ilgili tüm konuların ilk defa bir arada görüşülmesi ve tartışılması nedeniyle
özürlüler açısından önemli bir şûradır. En son IV. Özürlüler Şûrası 16 Kasım 2009’da
yapılmıştır. Bu şûranın amacı ise, özürlü ve özürlülük konusunda her türlü görüş ve
çözüm önerilerini tartışmak, ulusal politikalara esas olacak ilke ve programlar
oluşturmak, kamuoyunun bu konuda bilinçlenmesine katkıda bulunmak, ulusal ve
44
uluslararası alanlardaki görüş, düşünce ve gelişmelerin aktarılmasını, tartışılmasını
sağlamak olmuştur.
2.2.8. Özürlülere Hizmet Veren Ulusal ve Uluslararası Sivil Toplum
Örgütleri
2.2.8.1. Ulusal Sivil Toplum Örgütleri
Türkiye Ortopedik Özürlüler Federasyonu,
Türkiye İşitme Engelliler Millî Federasyonu,
Zihinsel Özürlüler Federasyonu,
Görme Engelliler Federasyonu,
Spastik Çocuklar ve Erişkinler Dernekleri -Cerebral Palsy- Federasyonu. Bu 5
federasyonun bir araya gelmesi ile Türkiye Sakatlar Konfederasyonu kurulmuştur.
Türkiye Sakatlar Konfederasyonu, 1986 yılında 2908 sayılı Kanun’la
kurulmuş, ülkemizdeki özürlülere hizmet eden sivil toplum kuruluşlarının en üst
kuruluşudur. Üye federasyonlarca temsil edilen engelli gruplarının sosyal, ekonomik,
kültürel, sportif, hukuki ve mesleki yönlerden topluma ve çalışma hayatına
kazandırılması için Anayasa ve diğer ilgili kanunlara uygun olarak ortak hak ve
menfaatlerini korumak, üye federasyonlar arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlamak
amacıyla kurulmuş, bu ve tüzüğünde bulunan diğer amaçlar doğrultusunda hizmetlerini
etkin olarak sürdürmek için çalışmaktadır.
2.2.8.2. Uluslararası Sivil Toplum Örgütleri
2.2.8.2.1. WHO-Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization)
Yaşlanma ve sağlık; tanı, değerlendirme ve sınıflandırma, özürlülüğün/kazaların
önlenmesi ve rehabilitasyonu, sağlığın korunması, ruhsal sağlık, madde kullanımı,
konularında faaliyetler yürütmektedir.
2.2.8.2.2. UNESCO-Birleşmiş Milletler, Eğitim, Bilim ve Kültür
Organizasyonu-Kaynaştırma Eğitimi (United Nations, Education Science and
Culture Organization-Inclusive Education)
UNESCO’nun kaynaştırma eğitimi ile ilgili temel çalışma alanları; ulusal
politikaların oluşumuna katkıda bulunmak, araç-gereç üretmek, dünya çapında
kaynaştırma uygulamalarını desteklemektir.
45
2.2.8.2.3. UNDSPD-Birleşmiş Milletler, Sosyal Politika ve Kalkınma
Birimi, Özürlüler Programı (United Nations, Division for Social Policy and
Development):
Dünya özürlüler eylem plan ve standart kurallarının daha çok ülkede
uygulamaya konmasını teşvik etme, izleme ve değerlendirmesini yapmak üzere
yapılandırmıştır. Ayrıca özürlülerle ilgili konularda yayınlar yaparak bir bilgi alış-verişi
merkezi görevini üstlenerek; ulusal, bölgesel ve uluslararası program ve faaliyetleri
teşvik etmekte, hükümetlere ve sivil toplum örgütlerine destek sağlamakta, projeler ve
faaliyetlere ciddi anlamda teknik iş birliği desteği vermektedir.
2.2.8.2.4. ILO-Uluslar Arası Çalışma Örgütü, Özürlüler Programı
(International Labour Organization-Disability Program)
ILO-Özürlüler Programı özre sahip kadın ve erkeklerin iş piyasasında
karşılaştıkları engellerin ortadan kaldırılması ve bu kişilerin daha nitelikli işlerde
çalışabilmelerini sağlamayı hedeflemektedir. İstihdam edilebilirlik, bilgi ve beceri
odaklı programlar düzenlemekte, bu program aşağıdaki temel faaliyetleri içermektedir:
- Özürlülerin mesleki rehabilitasyon ve istihdamla ilgili bilgi düzeyini arttırma,
- Hükümetlere, işçi ve işveren organizasyonlarına, özürlü organizasyonlarına
rehberlik, hukuki ve politik danışmanlık hizmeti verme,
- Teknik danışmanlık hizmeti ve iş birliği faaliyetleri.
2.2.8.2.5. UNESCAP-Birleşmiş Milletler, Asya Pasifik Ekonomik ve Sosyal
Komisyonu: Asya Pasifik Özürlüler On Yılı (United Nations, Economic and Social
Commision for Asia and Pacific)
Planlanan on yıllık sürecin özürlülerin tam katılımı ve eşitliğini sağlamaya
yönelik hedefe ulaşabilmesi için özürlü bireylerin toplumla bütünleşebilmesine
odaklanan bölgesel hareketleri ve kaynaştırmayı geliştirmeye yönelik tüm kalkınma
programlarını kapsamaktadır.
46
2.3. İlgili Araştırma ve Yayınlar
Tos (1994) tarafından “Öğretilebilir Zihinsel Özürlü Çocuklar İçin Özel Eğitim
Okulları Kullanıcı İhtiyaçları ve Fiziki Mekan Özellekleri” araştırmasında, İstanbul il
merkezinde 3 öğretilebilir zihinsel engelliler okulu ve farklı ülkeler özel eğitim okulları
kullanıcı ihtiyaçları ve fiziki mekan özellikleri karşılaştırılarak incelenmiştir. Araştırma,
incelenen okullardaki sorunların belirlenmesi ve gelecekte özel eğitim gerektiren
bireylerin ihtiyaçlarına uygun özel eğitim okullarının yapılması amacıyla yapılmıştır.
Özkan (2001) “Görme Engellilere Yönelik Eğitim Kurumlarında Mekansal
Problemlerin İrdelenmesi ve Çözüm Önerileri” araştırmasında, Ankara, İstanbul ve
İzmir’den birer tane görme engelliler okulunu örnekleme almıştır. Görme engelliler
okullarında var olan problemleri tespit etmek için bir anket formu geliştirerek 6-15 yaş
grubu öğrencilere ve bu okullarda görev yapan öğretmenlere uygulamıştır. Elde edilen
bulgulara dayanarak görme özürlüler okullarında mekan problemleri tespit etmiş ve
problemleri çözmek amacıyla öneriler sunmuştur.
Yılmaz (2002) “Özel Eğitim Kurumları ve Sorunları” araştırmasında, MEB,
Özel Eğitim, Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı okul ve
kurumların tamamını örneklemine alarak, bu kurumların yapısı ve işlevlerinde mevcut
durumun tespiti ve sorunlara ilişkin değerlendirmeler yapmıştır. Araştırma yazılı belge,
rapor ve dokümanların incelenmesi ve yerinde gözlem ile yapılmıştır. Araştırma
sonucunda, hizmetleri başarı ile veren kurumlar mevcut olmasına rağmen, kurumlar
arasında iş birliği ve koordinasyon eksikliği bulunduğu ortaya çıkmıştır.
Gerçek (2003), “İlköğretim Okullarındaki İşitme Engelliler İçin Resim Eğitimi
Programı ve Bu Pragramın İşitme Engelli Kişinin Resimsel Gelişimine Etkisi”
araştırmasında Bursa ili Nilüfer ilçesinde, Duyum İşitme Engelliler İlköğretim Okulu 7.
sınıflarını araştırma örneklemi olarak belirlemiş ve bu sınıflardan 16 öğrencilik bir
grubu ile, ilköğretim okullarındaki işitme engelliler için resim eğitim programını
incelemiştir. Bu programın işitme engelli kişilerin resimsel gelişimine etkisini
araştırmıştır. Araştırmacı tarafından, işitme engelli öğrencilerin çalışacakları konu
belirlenmiş, belirlenen konu, üç ayrı evrede, belirli zaman aralıkları ile öğrencilere
yaptırılmıştır. Evreler 1, 2 ve 3. evre olmak üzere, her bir evrede aynı konulu resim,
47
öğrenciler tarafından yapılmıştır. 1 ve 2. evrelerde öğrenciye müdahale edilmemiş,
sadece çalışacakları konu verilmiştir. 3. evrede ise öğrencilere bir ders saati süresince
konu ile ilgili açıklayıcı bilgiler verilmiş ve ikinci ders saatinde konuyu tekrar
çalışmaları istenmiş ve sonuçlar karşılaştırılmıştır.
Selvi (2004), Resmî İşitme Engelliler Eğitim Kurumlarının İşlevsel Süreçlerinin
Değerlendirilmesi” araştırmasında, Marmara Bölgesinde 11 işitme engelliler ilköğretim
okulu ve 3 çok programlı işitme engelliler meslek lisesinde işitme engelliler eğitim
kurumlarının işlevsel süreçlerini, yönetici ve eğiticilerin görüşlerini alarak
değerlendirmiştir.Yönetim süreçleri ile ilgili yapılan durum ölçeği değerlendirmesinde
en yüksek puanı eğitim-öğretim işleri, daha sonra personel işleri, sonra okul işletmesi,
en düşük puanı ise öğrenci işleri almıştır.
Sağıroğlu (2006), Kocaeli ilinde “Özel Gereksinimli Bireylere Sahip Ailelerin
Çocuklarının Devam Ettiği Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezlerinden Beklentileri”
araştırmasını üç özel eğitim ve rehabilitasyon merkezinde 81 anne ve 81 baba olmak
üzere toplam 162 kişiye anket uygulayarak yapmıştır. Araştırma, özel gereksinimli
bireylere sahip ailelerin çocuklarının devam ettiği özel eğitim ve rehabilitasyon
merkezinden beklentilerini ve bu beklentilerle ilişkili değişkenleri belirlemek amacıyla
yapılmıştır. Araştırma sonucunda, özel gereksinime sahip anne ve babaların öğrenim
durumları ve çocukların engel türüne göre, devam ettikleri özel eğitim ve rehabilitasyon
merkezinin fiziksel özellikleri bakımından beklentileri ile ilgili görüşleri arasında
farklılıkların bulunduğu ortaya çıkmıştır.
Güngör (2008), Konya ilinde 2006-2007 öğretim yılında “Özel Eğitime Muhtaç
Çocukların Anne ve Babalarının Psikolojik İlişki İhtiyaçları ile Durumluk ve Sürekli
Kaygı Düzeyleri Arasındaki İlişkiler” araştırmasını özel eğitim merkezlerine devam
eden özel eğitime muhtaç çocuklardan 168’inin annesi ve 152’sinin babası olmak üzere
320 ebeveyni örneklemine alarak veri toplamıştır. Araştırma üç temel amaç açısından
kurgulanmıştır. Birinci amaç, psikolojik ilişki ihtiyacı ile kaygı düzeyleri arasındaki
ilişkinin incelenmesi; ikinci amaç, psikolojik ilişki ihtiyacı ile cinsiyet, gelir düzeyi ve
öğretim durumları arasındaki ilişkinin ortaya konması; üçüncü amaç, durumluk ve
sürekli kaygı düzeyleri ile cinsiyet, gelir düzeyi ve öğretim kurumları arasındaki
ilişkinin belirlenmesidir.
48
Karahan (2008) tarafından İstanbul ilinde 13’ü özel özel eğitim okulu, 34’ü
resmî özel eğitim okulu olmak üzere toplam 47 özel eğitim okulunda psikologlar, özel
eğitim öğretmenleri, sınıf öğretmenleri, okul öncesi öğretmenleri, çocuk gelişimciler,
rehberlik ve psikolojik danışmanlar açısından özel eğitim okullarında öz yeterlik algı ve
tükenmişlik düzeyleri incelenmiştir. Araştırmaya göre, eğitimcilerin öz-yeterlik algı
düzeyleri ve tükenmişlik düzeyleri arasında anlamlı ilişki saptanmıştır. Özel eğitim
alanında çalışan eğitimcilerin tükenmişlik düzeyleri ile cinsiyetleri, eğitim düzeyleri,
mezun oldukları alan, çalışmakta oldukları alan, meslekte çalışma süreleri, günlük
çalışma süreleri ve çalıştıkları kurum türü arasında anlamlı farklılaşma bulunmuştur.
MEB’in (2007) yılında Özbay, Özmen, Tuncer ve Altunay’a yaptırdığı “Özel
Eğitimin Etkisi ve Etkililiği Temel Araştırması”, Temel Eğitim Projesi II. Fazı içinde
özel eğitime yönelik hizmetlerin etkisi ve etkililiğinin değerlendirilmesi için 9 ilde
yapılmıştır. Araştırma, özel eğitimden yararlanan öğrencilerin, hizmet veren öğretmen
ve yöneticilerin, paydaşlardan ailelerin görüşleri ile özel eğitim kurumlarındaki mevcut
durumun, yeterliliklerin belirlenmesi ve eğitim ortamlarının, öğretim araç-gereçlerinin
özel eğitim hizmetlerine uygun olarak kullanımı ve kalite göstergelerinin geliştirilmesi
amacıyla yapılmıştır.
“Türkiye’de Gelişimsel Yetersizlik Alanı ve Özel Eğitim Raporu” (2007)
Kırcaali-İftar tarafından, Tohum Otizm Vakfı’na yapılmış bir çalışmadır. Otizmli
çocuklara erken tanı konularak özel eğitim desteği almalarına ve toplumla
bütünleşmelerine öncülük ederek, otizmli çocuklar eğitim ortamlarının düzenlenmesi ve
planlanmasına yönelik sonuçlar açısından çalışma yapılmıştır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın deseni, evren ve örneklemi, veri kaynakları, verilerin
nasıl elde edildiği, verilerin işlenmesi, araştırmada kullanılan istatistik teknikleri ve
araştırmanın sınırlılıkları açıklanmaktadır.
3.1. Araştırmanın Yöntemi
Özel eğitim okullarında özel eğitim hizmetleri uygulamalarının
değerlendirilmesini amaçlayan bu araştırma, tarama ve betimsel modelde bir
araştırmadır. Araştırma, kaynak kişilerle görüşmelerin yapılması, yasal uygulama,
yapılan araştırma ve diğer ilgili yayınların incelenmesi sonucunda tespitler yapılarak
veri toplama araçlarının geliştirilmesi yönüyle tarama; özel eğitim okullarında halen var
olan durumu belirlemeye yönelik yönetici, öğretmen ve velilere yönelik anket
uygulaması yönüyle de betimsel bir araştırmadır.
Özel eğitim hizmetlerine yönelik yasal çalışmaların yüksek standartlara
çıkartılmasına rağmen, bunun özel eğitim okullarına yansıtılamamasını belirlemeye
yönelik olmasıyla da nedensel bir araştırmadır. Nedensel araştırma ortada olan bir
durumun veya olayın nedenlerini, bu nedenleri etkileyen değişkenleri ya da bir etkinin
sonuçlarını belirlemeye yönelik araştırmadır (Gündoğdu, Bilimsel Araştırma Semineri-
EARGED, 2009).
3.2. Araştırmanın Evren ve Örneklemi
3.2.1. Evren
Araştırmanın genel evrenini Türkiye genelinde ilköğretim düzeyinde görme,
işitme, ortopedik ve zihinsel engelliler özel eğitim okullarında görev yapan
öğretmen/yönetici ve veliler oluşturmaktadır (Tablo 3.1).
2008-2009 eğitim-öğretim yılında Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma
Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Web sayfasında “Millî Eğitim İstatistikleri” başlığı ile
verilen tabloya göre, özel eğitim alanında 17 ayrı özel eğitim okul ve kurumu hizmet
vermektedir (MEB, Millî Eğitim Bakanlığı Yönetim Bilgi Sistemleri, Aralık 2009).
Bunlar içinde her bir engel grubundaki okul/kuruma ayrı veri toplama aracı geliştirme
50
ve veri toplama çalışmalarının güçlüğü nedeniyle sadece ilköğretim düzeyinde,
ilköğretim okulu diplomasına denk diploma veren resmî özel eğitim okulları örneklem
grubu olarak belirlenmiştir. Bu okullar, görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarıdır.
MEB, 2010 yılı verilerine göre, işitme, görme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ile ilgili Türkiye genelinde 121 okul bulunmaktadır (MEB, Millî Eğitim
Bakanlığı Yönetim Bilgi Sistemleri, Nisan 2010).
Tablo 3.1. Türkiye’de Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okulları ve Öğretmen/Yöneticilere Ait Evren Tablosu
Okul Türleri Okul Evreni*
Yönetici ve Öğretmen Evreni**
Veli Evreni
Görme engelliler ilköğretim okulu 15 456 1.354
İşitme engelliler ilköğretim okulu 49 1.291 4.821
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu 3 91 461
Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu 54 1.036 2.881
TOPLAM 121 2.874 9.517 *Kaynak: MEBBİS, 30 Nisan 2010 **Kaynak: MEB, 2008-2009 Eğitim-öğretim yılı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü Kurum ve Öğrenci Sayıları
3.2.2. Örneklem
Örneklem, araştırma evreni içerisinden amaca uygun herhangi bir yöntemle
seçilen ve evreni temsil yeteneğine sahip birimler veya elamanlar kümesi şeklinde
tanımlanabilir (Ural, 2008).
Örneklem seçiminde, özel eğitim okullarından ilköğretim diploması veren engel
türüne ait görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulları
seçilmesi ile “tabakalı örnekleme”, bu engel türlerinden 4 türdeki okul grubunun
uygulamaya alınması ile “maksimum çeşitlilik örneklemesi” yapılmıştır. Maksimum
çeşitliliğe dayalı bir örneklem oluşturmada amaç, genelleme yapmak için bu çeşitliliği
sağlamak değil, tam tersine çeşitlilik gösteren durumlar arasında herhangi ortak ya da
paylaşılan olguların olup olmadığını bulmaya çalışmak ve bu çeşitliliğe göre problemin
farklı boyutlarını ortaya koymaktır (Yıldırım, Şimşek 2005:109).
Belirlenen çalışma evreni olan görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler okullarının tamamına ulaşılarak Türkiye’deki 121 okulda çalışılmıştır (Tablo
3.2.). Evrenin sınırlı veya dar kapsamlı olduğu durumlarda, evren ögelerinin tamamına
ulaşılabilir ki buna tam sayım denir (Ural, 2008).
51
Tablo 3.2. Türkiye Genelinde Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okulları Örneklemini Oluşturan Çalışma Evreni (2009-2010)
ÖZEL EĞİTİM OKULLARI İLLER Görme Engelliler
İ.Ö.O. İşitme Engelliler
İ.Ö.O. Ortopedik
Engelliler İ.Ö.O. Eğitilebilir Zihinsel
Engelliler İ.Ö.O. Adana 1 1 1 Adıyaman 1 Afyonkarahisar 1 Aksaray 1 Amasya 1 1 Ankara 2 3 2 Antalya 1 2 Aydın 1 2 Balıkesir 2 Bartın 1 Bilecik 2 Burdur 1 Bursa 2 3 Çanakkale 1 1 Denizli 1 1 1 Diyarbakır 1 1 Edirne 1 3 Elazığ 1 Erzurum 1 1 Eskişehir 1 1 Gaziantep 1 1 1 Giresun 1 1 Hatay 1 1 Isparta 1 İstanbul 2 7 8 İzmir 1 3 Kahramanmaraş 1 1 1 Karabük 1 Kastamonu 1 Kayseri 1 2 Kırıkkale 1 Kırşehir 1 Kilis 1 Kocaeli 1 Konya 1 1 Kütahya 1 1 Malatya 1 1 Mersin 1 Niğde 1 Ordu 1 1 Rize 1 Sakarya 1 Samsun 1 1 Siirt 1 Sinop 1 Sivas 1 1 Tekirdağ 2 Tokat 1 1 1 Trabzon 1 Uşak 1 Van 1 2 Yalova 1 Yozgat 1 Zonguldak 1 1
15 Görme Engelliler
İ.Ö.O.
49 İşitme Engelliler
İ.Ö.O.
3 Ortopedik
Engelliler İ.Ö.O.
54 Eğitilebilir Zihinsel
Engelliler İ.Ö.O. 54 İl
121
52
Araştırmanın odağını yönetici, öğretmen ve veliler oluşturduğu için, veri
toplama araçlarının uygulanacağı yönetici/öğretmen ve velilere yönelik evreni temsil
yeterliğine sahip bir örneklem büyüklüğü belirlemek için %95 güvenlik düzeyine göre
%5 örnekleme hatası ile Anderson’un kuramsal örneklem büyüklükleri tablosundan
yararlanılarak (Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2004, s.50) 356 yönetici/öğretmen, 356 veliden
oluşan bir örneklem, evreni temsil etme açısından yeterli olarak hesaplanmış, fakat geri
dönmeyen ve geçersiz anketlerin de olabileceği düşünülerek her okuldan 5
yönetici/öğretmen ve 5 veliye anket gönderilerek her iki grubun örneklem sayıları 600,
toplamda 1.200 olarak uygulanmıştır (Tablo 3.3.).
Tablo 3.3. Araştırma Kapsamına Alınan Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okullarının Öğretmen/Yönetici ve Veli Örneklemi
Yönetici/Öğretmen
Örneklemi Veli Örneklemi
BÖLGE İL
G.E
.İ.Ö
.O
İ.E
.İ.Ö
.O
O.E
.İ.Ö
.O
E.Z
.E.İ
.Ö.O
G.E
.İ.Ö
.O
İ.E
.İ.Ö
.O
O.E
.İ.Ö
.O
E.Z
.E.İ
.Ö.O
5 5 Balıkesir
5 5 5 5
Bilecik 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Bursa 5 5
Çanakkale 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Edirne 5 5
5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5
İstanbul
5 5
Kocaeli 5 5
Sakarya 5 5 5 5
Tekirdağ 5 5
Marmara
Yalova 5 5 Afyonkarahisar 5 5
5 5 5 5 Aydın
5 5 Denizli 5 5 5 5 5 5
5 5 5 5 5 5 İzmir 5 5
Kütahya 5 5 5 5
Ege
Uşak 5 5
53
Tablo 3.3. (Devamı). Araştırma Kapsamına Alınan Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okullarının Öğretmen/Yönetici ve Veli Örneklemi
Yönetici/Öğretmen
Örneklemi Veli Örneklemi
BÖLGE İL
G.E
.İ.Ö
.O
İ.E
.İ.Ö
.O
O.E
.İ.Ö
.O
E.Z
.E.İ
.Ö.O
G.E
.İ.Ö
.O
İ.E
.İ.Ö
.O
O.E
.İ.Ö
.O
E.Z
.E.İ
.Ö.O
Aksaray 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Ankara 5 5
Eskişehir 5 5 5 5 5 5 5 5
Kayseri 5 5
Kırıkkale 5 5 Kırşehir 5 5 Konya 5 5 5 5 Niğde 5 5 Sivas 5 5 5 5
İç Anadolu
Yozgat 5 5 Adana 5 5 5 5 5 5
5 5 5 5 Antalya
5 5 Burdur 5 5 Hatay 5 5 Isparta 5 5 Kahramanmaraş 5 5 5 5 5 5 Kilis 5 5
Akdeniz
Mersin 5 5 Amasya 5 5 5 5 Bartın 5 5 Giresun 5 5 5 5 Karabük 5 5 Kastamonu 5 5 Ordu 5 5 5 5 Rize 5 5 Samsun 5 5 5 5 Sinop 5 5 Tokat 5 5 5 5 5 5 Trabzon 5 5
Karadeniz
Zonguldak 5 5 5 5 Adıyaman 5 5 Diyarbakır 5 5 5 5 Gaziantep 5 5 5 5 5 5
Güneydoğu Anadolu
Siirt 5 5 Elazığ 5 5 Erzurum 5 5 5 5 Malatya 5 5 5 5
5 5 5 5 Doğu Anadolu
Van 5 5
54 İl 75 245 15 265 75 245 15 265 GENEL TOPLAM 600 600
İ.E.İ.Ö.O: İşitme Engelliler İlköğretim Okulu E.Z.E.İ.Ö.O: Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim G.E.İ.Ö.O: Görme Engelliler İlköğretim Okulu O.E.İ.Ö.O: Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulu
Kaynak: MEB, MEBBİS (Millî Eğitim Bakanlığı Yönetim Bilgi Sistemleri), Aralık 2009.
54
Türkiye’de bulunan toplam 15 görme, 49 işitme, 3 ortopedik ve 54 eğitilebilir
zihinsel engelliler okulları olmak üzere 121 okulda anket uygulanmıştır. Görme
engelliler okullarında 75 yönetici/öğretmen, 75 veliye; işitme engelliler okulunda 240
yönetici/öğretmen, 240 veliye, ortopedik engelliler okullarında 15 yönetici/öğretmen, 15
veliye ve eğitilebilir zihinsel engelliler okullarında 265 yönetici/öğretmen, 265 veliye
anket uygulanmıştır (Tablo 3.3.).
Gruplara gönderilen 1.200 anketten, 1.162’si %96,8 oranında geri dönmüştür.
Örneklemdeki gruplara ayrı ayrı bakıldığında yönetici/öğretmen grubundan 600
anketten 592’si %98,6 oranında, veli grubuna gönderilen 600 anketten 570’i %95
oranında geri dönmüş ve geri dönen anketlerin tamamı değerlendirmeye alınmıştır.
Her okulda 1 okul müdürü, 1 rehber öğretmen, 1 branş öğretmeni ve 2 sınıf
öğretmeni olmak üzere 5 yönetici/öğretmen anketi ve 5 veli anketi olmak üzere toplam
10 anket uygulanmıştır.
Türkiye’de 54 ilde bulunan toplam 121 görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler okuluna gönderilen öğretmen anketi 119 okuldan cevaplandırılarak
gönderilmiş, veli anketi ise 4 okul dışında 115 okul tarafından cevaplandırılarak
gönderilmiştir.
3.3. Veri Toplama Araçları ve Geliştirilmesi
Araştırmada veri toplama aracı olarak, özel eğitim okularındaki öğretmen,
yönetici ve velilere yönelik hazırlanan anketlerden yararlanılmıştır. Veri toplama
amacıyla kullanılan ölçme araçları, sınıflandırma, sıralama niteliğinde yapılandırılmış
olarak hazırlanmıştır. Cevap seçenekleri olan sorular yapılandırılmış anketlerdir
(Kelecioğlu, Veri Toplama Teknikleri Semineri, 2009).
Yönetici ve öğretmen anketinde iki bölüm ve toplam 53 soru yer almaktadır.
Birinci bölümde, kişisel bilgilere ilişkin 6 soru, ikinci bölümde özel eğitim hizmetleri
ile ilgili yasal durum ve uygulamalara ilişkin 47 soru bulunmaktadır (Ek 1.).
Veli anketinde iki bölüm ve toplam 34 soru yer almaktadır. Birinci bölümde,
kişisel bilgilere ilişkin 5 soru, ikinci bölümde özel eğitim hizmetleri ile ilgili yasal
durum ve uygulamalara ilişkin 29 soru bulunmaktadır (Ek 2.).
55
Anket geliştirmede, literatür taraması ve özel eğitim hizmetleri yönetmeliğinden
anket soruları oluşturularak, konu alanı uzmanları Ankara Üniversitesi Özel Eğitim
Bölümü Zihinsel Engellilerin Eğitimi Bölümünden Doç. Dr. Tevhide Kargın, Gazi
Üniversitesi Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalından Yrd. Doç. Dr. İbrahim
Kısaç, Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Fakültesi Eğitim Bilimlerinden Yrd. Doç.
Dr. Ayhan Ural, MEB Ankara Mitat Enç Görme Engelliler Okulu Müdürü Osman
Musaonbaşıoğlu ve öğretmenleri, İstanbul Tuzla Rotary Bölge Vakfı İşitme Engelliler
İlköğretim Okulu Müdürü Adnan Etçi’nin görüş ve önerileri alınmış, bu görüşler
doğrultusunda anketler geliştirilerek kapsam ve görünüş geçerliliği sağlanmıştır.
Güvenirlik çalışmaları için örnekleme alınan Ankara’da görme engelliler
okulundan Göreneller Görme Engelliler İlköğretim Okulu, işitme engelliler okulundan
Kemal Yurtbilir İşitme Engelliler İlköğretim Okulu, ortopedik engelliler okulundan
Doğan Çağlar Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulu ve zihinsel engelliler okulundan
Çağdaş Eğitim Uygulama ve İş Eğitim Merkezinde 10’ar yönetici/öğretmen ve 10’ar
veli olmak üzere, 50 yönetici/öğretmen, 50 veliye toplam 4 okulda bizzat araştırmacı
tarafından 100 anket pilot olarak uygulanmış, ancak 90 anket istatistiksel olarak geçerli
kabul edilerek yorumlanmıştır. Anket sorularında pilot çalışma grupları tarafından
istenen düzeltmeler yapılmış, yönetici/öğretmen anketinde tam ölçme yapmayan 14
soru, veli anketinde 4 soru belirlenerek çıkartılmış, gruplarından gelen talepler
doğrultusunda yönetici ve öğretmen anketine 13 soru, veli anketine 4 soru eklenmiş,
böylece yönetici, öğretmen ve veli anketlerinde iç tutarlılık anlamında geçerlilik
sağlanmıştır.
Araştırmanın amaç ve kapsamı ile ilgili Gazi Üniversitesi Özel Eğitim Bölümü
Başkanı Prof. Dr. Ayşegül Ataman ve Eğitim Bilimleri Bölümü Rehberlik ve Psikolojik
Danışmanlık Anabilim Dalından Doç. Dr. Galip Yüksel’le görüşme yapılmıştır.
3.4. Verilerin Analizi ve Yorumlanması
Verilerin çözümlenmesinde geçerli kabul edilen anketlere verilen cevaplar
bilgisayar ortamında SPSS programı ile çözümlenmiştir. Araştırmada veri toplama
amacıyla kullanılan ölçme araçlarının sınıflandırma ve sıralama niteliğinde olması,
değişkenlerin non parametrik, kesikli (süreksiz) olmasından dolayı yordayıcı
(kanıtlamasal) istatistik olarak χ2 (ki-kare) hipotez testi, betimleyici istatistik olarak
56
frekans ve yüzde uygulanmıştır. Anketlere ait bilgisayar çıktıları ayrı ayrı hazırlanmış,
araştırmanın amaçları doğrultusunda bulgular tablolaştırılıp yorumlanmıştır.
Bu kapsamda;
1. Araştırma kapsamına alınan yönetici, öğretmen ve velilere uygulanan
anketler sonucu elde edilen kişisel bilgilere ilişkin veriler, frekans ve yüzdeler şeklinde
hesaplanarak tablolarda gösterilmiştir.
3. Yönetici, öğretmen ve velilerin özel eğitim okullarında özel eğitim
hizmetlerinin uygulamaları ile ilgili görüşleri yüzde ve frekans dağılımları şeklinde
yansıtılmıştır. Görüşler sınıflandırma ve sıralama ölçeği ile tespit edildiğinden yönetici,
öğretmen ve velilerin özel eğitim okul türlerine, öğretmenlerin branş ve görevlerine,
velilerin cinsiyetlerine, yaşadığı yerlere ve aylık gelirlerine göre görüşleri arasında
farklılaşmanın olup olmadığını ortaya koymak amacıyla ki-kare (χ2) testi uygulanmıştır.
Karşılaştırmada α=0,05 düzeyinde anlamlılık testi uygulanmış, sonuçlar tablolaştırılarak
yorumlanmıştır
Son bölümde de sonuç raporu hazırlanmış ve öneriler getirilmiştir.
3.5. Sınırlılıklar
1. Araştırma, 2009-2010 öğretim yılı,
2. 54 ilde bulunan görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okuları,
3. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okularındaki yönetici, öğretmen ve veli görüşleri,
4. Geliştirilen veri toplama araçları ve veri toplama araçlarının geçerlik,
güvenirlik çalışmaları ve,
5. İlgili araştırmalar ve istatistiksel verilerle sınırlıdır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BULGULAR VE YORUMLAR
Bu bölümde görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okulu öğretmenleri ve velilerinden veri toplama araçları ile toplanan verilerin analizi
sonucunda elde edilen bulgular ve bulgularla ilgili yorumlar yer almaktadır.
A. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilirzihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen ve Velileri ile İlgili Kişisel Bilgiler ve Sosyo-Ekonomik Duruma İlişkin Bulgular
Tablo 4.1.’de veli ve yönetici ve öğretmenlere ilişkin demografik durum frekans
ve yüzde şeklinde gösterilmektedir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin görevleri, görev
süreleri, okul türleri ve okullarının öğretim şekli ile velilerin yaşadıkları yerleşim yerleri
ve aylık gelirleri yer almaktadır.
Tablo 4.1.’de görüldüğü gibi, ankete cevap veren öğretmenlerin %20’sini
yöneticiler oluştururken, %20,5’ini zihinsel engelliler sınıf öğretmeni, %18,2’sini branş
öğretmenleri, %16,8’ini işitme engelliler sınıf öğretmeni, %16,4’ünü rehber
öğretmen/psikolojik danışman, %5’ini görme engelliler sınıf öğretmeni ve %3,1’ini de
sınıf öğretmeni oluşturmaktadır.
Araştırmaya katılan gruplardan öğretmen ve yöneticilerin %52,9’u erkek,
%47,1’i kadın, velilerin %41,5’i erkek, %58,5’i kadındır.
Ankete katılan öğretmen ve yöneticilerin hemen hemen yarıya yakını (%48,9’u)
1-5 yıl arasında görev yapanlar öğretmenlerden oluşmaktadır. Öğretmen ve
yöneticilerin %25,3’ü 6-10 yıl, %13,4’ü 11-15 yıl, %7,5’i 16-20 yıl ve %4,9’u 20 yıldan
fazla görev yaptıklarını belirtmişlerdir.
Okul türüne göre grupların ankete katılım oranlarına baktığımızda, %44,1
eğitilebilir zihinsel engelliler, %40,8 işitme engelliler, %12,7 görme engelliler ve %2,4
oranında ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinden; %44,9 eğitilebilir
zihinsel engelliler, %40,7 işitme engelliler, %12,1 görme engelliler ve %2,3 ortopedik
engelliler ilköğretim okulu velilerinden oluşmaktadır.
58
Tablo 4.1. Araştırmaya Katılan Öğretmen ve Yöneticilerin Okuldaki Görevi, Görev Süresi, Okullarının Öğretim Şekli, Okul Türleri ve Velilerin Yaşadıkları Yerleşim Yerleri, Aylık Gelir Dağılımları
Öğretmen ve Yönetici
Veli SORULAR MADDELER
f % f %
Yönetici 117 20,0 Rehber öğretmen/psikolojik danışman 96 16,4 Görme engelliler sınıf öğretmeni 29 5,0 İşitme engelliler sınıf öğretmeni 98 16,8 Zihinsel engelliler sınıf öğretmeni 120 20,5 Sınıf öğretmeni 18 3,1 Branş öğretmeni 106 18,2
Öğretmenlerin okuldaki görevi
Toplam 584 100
Erkek 312 52,9 236 41,5 Kadın 278 47,1 332 58,5 Cinsiyet durumu
Toplam 590 100 568 100
1-5 yıl 288 48,9 6-10 yıl 149 25,3 11-15 yıl 79 13,4 16-20 yıl 44 7,5 20 yıldan fazla 29 4,9
Öğretmenlerin görev süresi
Toplam 589 100
Görme Engelliler İ.Ö.O. 75 12,7 68 12,1
İşitme Engelliler İ.Ö.O. 241 40,8 229 40,7
Ortopedik Engelliler İ.Ö.O. 14 2,4 13 2,3
Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.Ö.O. 260 44,1 253 44,9
Öğretmen ve velilerin okul türü
Toplam 590 100 563 100
Büyükşehir 252 44,4 İl 156 27,5 İlçe 114 20,1 Belde/köy 46 8,1
Velilerin yaşadığı yerleşim birimi
Toplam 568 100
Hiçbir geliri yok 27 4,8 Asgari ücretin altında (576 TL’den az) 87 15,4 Asgari ücret (576 TL) 118 20,9
Asgari ücretin az üstünde (576-900 TL arası) 147 26,1 901-1600 TL arası 118 20,9 1601-2000 TL arası 36 6,4 2001 TL ve üstü 31 5,5
Velilerin toplam aylık gelir durumu
Toplam 564 100
Gündüzlü 323 54,9 Yatılı 63 10,7 Hem gündüzlü, hem yatılı 202 34,4
Okulların öğretim şekli
Toplam 588 100
Araştırmaya katılan özel eğitim okulu velilerinin yaşadıkları yerleşim birimine
göre dağılımında, büyükşehirlerde velilerin oranı %44,4, büyükşehir belediyesi olmayan
59
illerde yaşayanların velilerin oranı %27,5,’tir. Ankete katılan velilerden ilçelerde
yaşayanların oranları %20,1 iken, belde ve köyde yaşayanların oranı %8,1’dir.
Velilerin toplam aylık gelir durumlarına baktığımızda, en çok %26,1 oranında
asgari ücretin biraz üstünde “576-900 TL arası” geliri olan veliler yer alırken, ikinci
sırada %20,9 oranında “asgari ücret (576 TL)” ve “901-1600 TL arası” geliri olan
veliler yer almaktadır. Daha sonra %15,4 oranıyla “Asgari ücretin altında (576 TL’den
az)” geliri olan, %6,4 oranında “1601-2000 TL arası” geleri olan,, %5,5 oranında “2001
TL ve üstü)” geliri olan veliler gelmektedir. “Hiçbir gelirimiz yok” diyen veliler %4,8
oranında çıkmıştır.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının
öğretim şekline baktığımızda %54,9 oranında yarıdan fazlasının gündüzlü, %34,4’ünün
hem gündüzlü hem yatılı olduğu görülmektedir. Öğretim şekli sadece yatılı olan özel
eğitim okulu oranı ise %10,7’dir.
Tablo 4.2.’de İlköğretim düzeyinde eğitim veren görme, işitme, ortopedik ve
eğitilebilir zihinsel engelliler okullarının tamamında öğretim şekli frekans olarak ayrı
ayrı da görülmektedir.
Tablo 4.2. Türkiye’deki Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okullarının Öğretim Şekilleri
Türkiye’deki Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilirzihinsel Engelliler Özel Eğitim Okullarının
Öğretim Şekli OKULLAR
Gündüzlü Yatılı Hem Gündüzlü,
Hem Yatılı Toplam
Görme engelliler ilköğretim okulu f 0 3 12 15 İşitme engelliler ilköğretim okulu f 11 11 26 48 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu f 1 0 2 3 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
f 53 0 0 53
Toplam f 65 14 40 119
Türkiye’de ilköğretim düzeyinde eğitim veren özel eğitim okullarına
baktığımızda 15 görme engelli ilköğretim okulundan 3’ü yatılılı, 12’si hem gündüzlü
hem yatılı; 3 ortopedik engelli ilköğretim okulundan 1’i gündüzlü, 2’si hem gündüzlü
hem yatılı; 48 işitme engelliler ilköğretim okulundan 11’i gündüzlü, 11’i yatılı ve 26’sı
hem gündüzlü hem yatılı ve eğitilebilir zihinsel engelli ilköğretim okullarının da tamamı
gündüzlü eğitim vermektedir.
60
B. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarında Görev Yapan Yönetici, Öğretmen ile Velilerin, Bu Okullardaki Özel Eğitimle İlgili Uygulama ve Hizmetleri Değerlendirmelerine İlişkin Bulgular
Bu bölümde görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarında görev yapan yönetici, öğretmen ve öğrenci velilerinin özürlüler ile ilgili
yapılan yasalar, uygulamalar, özel eğitim okullarındaki dersler, ders saatleri, programlar
ve bu okullardaki eğitim hizmetleri ile ilgili düşünceleri analiz edilmiştir.
Tablo 4.3.’te yönetici, öğretmen ve velilerin özel eğitimle ilgili 2005 yılında
çıkarılan 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu ve 2006 yılında 26814 Sayı ile çıkarılan MEB
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hakkındaki değerlendirmeleri yer almaktadır.
Tablo 4.3. Araştırmaya Katılan Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Özürlüler Kanunu ve Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Hakkındaki Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici
Veli SORULAR GÖRÜŞLER
f % f %
Evet 284 49,1 88 15,7
Yeterli bilgim yok 240 41,5 269 47,9
Hayır 54 9,3 205 36,5
2005 yılında çıkarılan 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’la ilgili bilginiz var mı?
Toplam 578 100 562 100
Okul yöneticilerinden 38 13,3
Öğretmenlerden 22 7,7
Basın-yayın organlarından
174 61,0
Engelsiz Türkiye Projesi tanıtım ekibinden
8 2,8
2005 yılında çıkarılan 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’la ilgili bilgi edindikleri yerler. *
Hepsinden 99 34,8
Evet 44 9,0 61 12,9 Kısmen 371 75,6 222 47,0 Hayır 76 15,5 189 40,0
5378 sayılı özürlüler ile ilgili kanun sizce yeterince uygulanıyor mu?
Toplam 491 100 472 100
Evet 86 15,2 Yeterli bilgim yok 254 45,0 Hayır 225 39,8
2006 yılında 26184 sayı ile çıkarılan ve 2009 yılında değişiklikler yapılan engelli öğrencilerle ilgili MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hakkında bilginiz var mı? Toplam 565 100
Evet 134 24,8 Yeterli bilgim yok 178 32,9 Hayır 229 42,3
2006 yılında 26184 sayı ile çıkarılan ve 2009 yılında değişiklikler yapılan engelli öğrencilerle ilgili MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği sizce yeterli mi? Toplam 541 100
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
61
Tablo 4.3.’te görüldüğü gibi 2005 yılında çıkarılan 5378 Sayılı Özürlüler ile
ilgili kanun hakında öğretmen ve yöneticilerin %9,3’ü hiç bilgilerinin olmadığını,
%41,5’i yeterli bilgilerinin olmadığını belirtirken; velilerin %36,5’i hiç bilgilerinin
olmadığını, %47,9’u yeterli bilgilerinin olmadığını yüksek oranda belirtmişlerdir.
Velilerden Özürlüler Hakkındaki Kanun’u bilenler %15,7 iken, bu oran
öğretmen/yöneticilerde yarıya yakın olarak %49,1’dir. 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu
hakkında bilgim var diyen yönetici ve öğretmenler bu bilgiyi %61 orananda basın-yayın
organlarından, %13,3 oranında okul yönetcilerinden, %7,7 oranında diğer
öğretmenlerden, %2,8 oranında “Engelsiz Türkiye Projesi Tanıtım Ekibinden”, %34,8
oranında ise yukarda belirtilenlerin “hepsinden” öğrendiklerini belirtmişlerdir.
5378 Sayılı Özürlüler Hakkındaki Kanun ile ilgili yeterli bilgisi olan %41,5
oranındaki öğretmenden ancak %2,8’inin bu bilgiyi “Engelsiz Türkiye Projesi Tanıtım
Ekibi”nden öğrendiğini belirtmesi ve velilerden de bu kanunu bilenlerin oranının %15,7
oranında düşük olması “Engelsiz Türkiye Projesi” tanıtım ekibinin, özürlü vatandaşlar
ve yakınlarının özürlü hakları ile ilgili eğitim, bakım, mesleki eğitim, istihdam,
ulaşılabilirlik, sosyal güvenlik, sosyal yardımlar ve uygulamada karşılaşılan zorluk ve
sıkıntılara ilişkin bilgilendirme çalışmalarının yeterli ve etkili olmadığı sonucunu ortaya
koymaktadır.
5378 Sayılı Özürlüler Hakkındaki Kanunun öğretmenler %9, veliler de %12,9
oranlarında yeterli uygulandığı görüşündedir. Öğretmenlerin %75,6’sı, velilerin de
%47’si özürlüler kanununun kısmen uygulandığı görüşündedir. Velilerin %40’ı ise
özürlüler kanununun yeterince uygulanmadığı görüşündedir ve bu oran dikkat çekicidir.
Engelli çocuklar ve aileleri ile ilgili eğitim hizmetlerini içeren, 2006 yılında
çıkarılan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hakkında görme, işitme, ortopedik ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu velilerinin %85 oranında bilgisinin (%45
yeterli bilgisi yok + %39,8 hiç bilgisi yok) olmadığı görülmektedir.
Öğretmenlerin %24,8’i Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ni yeterli bulurken,
%42,3 gibi daha çoğu yönetmeliği yetersiz bulmaktadır.
Tablo 4.4.’te yönetici ve öğretmenlerin özel eğitimle ilgili belirtilen konularda
almış oldukları seminer, konferans veya hizmet içi eğitim durumları görülmektedir.
62
Tablo 4.4. Öğretmen ve Yöneticilerin Özel Eğitimle İlgili Seminer, Konferans veya Hizmet içi Eğitim Durumları
Öğretmen ve Yönetici*
N=592 Yönetici ve Öğretmenlerin Okullarında Özel Eğitimle İlgili Aldıkları Seminer,
Konferans veya Hizmet içi Eğitimler f %
5378 Sayılı Özürlüler Kanunu 43 7,3
26184 Sayılı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği 73 12,3
Özel eğitime ihtiyacı olan öğrencilerle ilgili eğitsel değerlendirme ve tanılama 127 21,5
Özel eğitime ihtiyacı olan çocukların ailelerinin eğitimi 145 24,5
Bireyselliştirilmiş eğitim programı yapılması ve uygulanması 235 39,7
Özel eğitim-öğretimi destekleyici araç ve gereçleri hazırlama ve geliştirme 75 12,7
Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitiminde ölçme ve değerlendirme 93 15,7
Cihaz kullanan engelli öğrencilerde cihaz kullanım eğitimi 48 8,1
Temel beceri (bağımsız davranış kazanma, öz bakım becerileri kazanma gibi) eğitim ve uygulamaları
81 13,7
İlk yardım eğitimi 206 34,8
Özel eğitim okulları ile ilgili mevzuat ve uygulamalar 101 17,1
Braille, aboküs, jaws kursları 25 4,2
Kavram geliştirme kursları 28 4,7
Diğer 48 8,1
Hiçbiri 91 15,4
* Birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
Ankete katılan yönetici ve öğretmenlerden %39,7’si “bireyselleştirilmiş eğitim
programı yapılması ve uygulanması”, %34,8’i “ilk yardım eğitimi”, %24,5’i “özel
eğitime ihtiyacı olan çocukların ailelerinin eğitimi”, %21,5’i “eğitsel değerlendirme ve
tanılama”, %17,1’i “özel eğitim okulları ile ilgili mevzuat ve uygulamalar”, %15,7’si
“özel eğitim gerektiren bireylerin eğitiminde ölçme ve değerlendirme”, %13,7’si
“bağımsız davranış kazanma, öz bakım becerileri kazanma gibi temel beceri eğitim ve
uygulamaları”, %12,7’si “özel eğitim-öğretimi destekleyici araç ve gereçleri hazırlama
ve geliştirme”, %12,3’ü “özel eğitim hizmetleri yönetmeliği”, %8,1’i “cihaz kullanan
engelli öğrencilerde cihaz kullanımı” %7,3’ü 5378 Sayılı Özürlüler Hakkında Kanun’u,
%4,7’si “kavram geliştirme” ve %4,2’si “Braille daktilosu, aboküs, jaws bilgisayar
programı kursu” konularında hizmet içi eğitim aldıklarını belirtmişlerdir.
Öğretmen ve yöneticilerin en çok “bireyselleştirilmiş eğitim programı yapma ve
uygulanması” konusunda hizmet içi eğitim almaları ile ilgili bulgu, MEB Özel Eğitimin
Etkisi ve Etkililiği Temel Araştırması (2007:185) sonuçlarında yer alan öğretmen ve
yöneticilerin en yüksek oranda katılmak istedikleri programlardan birisi olan
63
“bireyselleştirilmiş eğitim planı hazırlama” talebini hem doğrulamakta hem de hizmet
içi eğitim kursları yapılırken taleplerin dikkate alındığını göstermektedir.
Yönetici ve öğretmenlerin %8,1’i yukarda belirtilen konuların dışında “diğer”
şıkkında özel eğitimle ilgili seminer, işitme engellilerde Türkçe eğitimi, işitme
engellilerde okuma-yazma eğitimi, işitme engellilerde beden eğitimi, dil ve konuşma
eğitimi, özel öğretim yöntemleri, drama eğitimi, program değerlendirme, rehberlik
uygulamaları konularında eğitim aldıklarını belirtmişlerdir (Detaylar için Ek 3.’te soru
tablosuna bakınız).
Öğretmen ve yöneticilerin %15,4’ü ise okullarında özel eğitim ile ilgili “hiçbir”
eğitim almadıklarını belirtmişlerdir.
Tablo 4.5.’te görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarındaki “eğitimin yeterliliği” ile ilgili veli, yönetici ve öğretmen
görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş ve ve grupların görüşleri ki-kare olarak
karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.5. Araştırmaya Katılan Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarındaki Öğretmen ve Yönetici ile Velilerin Okullarının Eğitim Öğretimdeki Yeterliliği ile İlgili Görüşlerinin Dağılımı
Okulunuzu eğitimde yeterli buluyor musunuz? GRUPLAR
f % Evet Kısmen Hayır Toplam
f 187 351 51 589 Satır % 31,7 59,6 8,7 100 Öğretmen/Yönetici
Sütun % 39,7 60,5 54,3 51,4 f 284 229 43 556
Satır % 51,1 41,2 7,7 100 Veli Sütun % 60,3 39,5 45,7 48,6
f 471 580 94 1145 Satır % 41,1 50,7 8,2 100 Toplam Sütun % 100 100 100 100
χ2=45,406 P=0,000
Tablo 4.5.’te yönetici, öğretmen ve velilerin “Okulunuzun eğitimini yeterli
buluyor musunuz?” sorusuna verdikleri cevapların dağılımı verilmiştir. Tabloya göre
χ2(2)=45,406, p=0,000<0,05 gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. Yönetici ve
öğretmenlerin %31,7’si okullarını eğitimde yeterli bulurken, %59,6’sı kısmen yeterli
bulmaktadır. Velilerin yarıdan fazlası (%51,1’i) okullarını eğitimde yeterli bulurken,
%41,2’si kısmen yeterli bulmaktadırlar.
64
Tablo 4.6.’da öğretmenlerin, tablo 4.7.’de de velilerin görme, işitme, ortopedik
ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okul türlerine göre okullarının eğitimdeki
yeterliliği ile ilgili görüşleri değerlendirilmiştir.
Tablo 4.6.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarındaki dört öğretmen grubunun “okullarındaki eğitimin yeterliliği” ile
ilgili görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş ve grupların görüşleri ki-kare olarak
karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.6. Öğretmenlerin Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okul Türlerinin Eğitim Öğretimdeki Yeterliliği ile İlgili Görüşlerinin Dağılımı
Okulunuzu eğitimde yeterli buluyor musunuz? GRUPLAR
f % Evet Kısmen Hayır Toplam
f 33 39 3 75 Satır % 44,0 52,0 4,0 100
Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 17,7 11,1 5,9 12,8 f 78 132 28 238
Satır % 32,8 55,5 11,8 100 İşitme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 41,9 37,7 54,9 40,5 f 5 8 1 14
Satır % 35,7 57,1 7,1 100 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 2,7 2,3 2,0 2,4 f 70 171 19 260
Satır % 26,9 65,8 7,3 100 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 37,6 48,9 37,3 44,3 f 186 350 51 587
Satır % 31,7 59,6 8,7 100 Toplam Sütun % 100 100 100 100
χ2=13,794 P=0,032
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin okullarındaki eğitimin yeterliliği ile ilgili görüşleri arasında
χ2(6)=13,794, p=0,032<0,05 anlamlı fark vardır. Görme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenleri okullarının eğitimini %44 yeterli bulurken, %52’si kısmen yeterli; işitme
engelliler ilköğretim okulu öğretmenleri okullarının eğitimini %32,8, yeterli bulurken,
%55,5 kısmen yeterli; ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmenleri okullarının
eğitimini %35,7 oranında yeterli bulurken, %57,1’i kısmen yeterli bulmaktadırlar.
Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin ise ¼’i (26,9’u)
okullarının eğitimini yeterli bulurken, %65,8’i kısmen yeterli bulmaktadırlar.
65
Tablo 4.7.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarındaki dört veli grubunun “okullarındaki eğitimin yeterliliği” ile ilgili
görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş ve grupların görüşleri ki-kare olarak
karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.7. Velilerin Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarının Eğitim Öğretimdeki Yeterliliği İle İlgili Görüşlerinin Dağılımı
Okulunuzu eğitimde yeterli buluyor musunuz? GRUPLAR
f % Evet Kısmen Hayır Toplam
f 48 15 3 66 Satır % 72,2 22,7 4,5 100
Görme engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 17,1 6,6 7,1 12,0 f 133 76 15 224
Satır % 59,4 33,9 6,7 100 İşitme engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 47,3 33,6 35,7 40,8 f 4 5 3 12
Satır % 33,3 41,7 25,0 100 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 1,4 2,2 7,1 2,2 f 96 130 21 247
Satır % 38,9 52,6 8,5 100 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 34,2 57,5 50,0 45,0 f 281 226 42 549
Satır % 51,2 41,2 7,7 100 Toplam Sütun % 100 100 100 100
χ2=39,233 P=0,000
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
velilerinin okullarındaki eğitimin yeterliliği ile ilgili görüşleri arasında χ2(6)=39,233,
p=0,000<0,05 anlamlı bir fark vardır. Görme engelliler ilköğretim okulu velileri %72,2
oranında, işitme engelliler ilköğretim okulu velileri %59,4 oranında okullarının
eğitimini yeterli bulurken, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
velilerinin ancak 1/3’i (ortopedik engelliler velisi %33,3, zihinsel engelliler velisi
%38,9) okullarında eğitimi yeterli bulmaktadırlar.
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu velilerinin %41,7’si, eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okulu velilerinin %52,6’sı okullarının eğitimlerini kısmen yeterli
bulmaktadır.
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu velilerinin ¼’i ise okullarının eğitimini
yetersiz bulmaktadır.
66
Tablo 4.8.’de yönetici, öğretmen ve velilerden okullarındaki eğitim-öğretimi
yetersiz bulanların yetersizlikler ile ilgili görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.8. Araştırmaya Katılan Yönetici, Öğretmen ve Velilerin Okullarındaki Eğitim-Öğretim Yetersizlikleri Hakkındaki Görüşleri
Öğretmen ve
Yönetici* N=592
Veli* N=570 Öğretmen/Yönetici ve Velilere Göre Okullarındaki Eğitim-Öğretim
Yetersizlik Nedenleri
f % f %
Okulun fiziki durumu 194 32,8 83 14,6
Sayısal olarak öğretmen yetersizliği 121 20,4 77 13,5
Sayısal olarak özel eğitim öğretmeni yetersizliği 141 23,8 129 22,6
Çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel olmaması 189 31,9 129 22,6 Fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması 282 47,6 214 37,5 Özel eğitim öğretmenlerinin özel eğitim alanındaki yetersizliği 62 10,5 61 10,7
Öğretmenlerin öğretim yöntemlerinde yetersizliği 92 15,5 66 11,6 Öğretmenlerin, öğrencilerin engel tür ve derecesine göre uygun ölçme ve değerlendirme yapmaması 78 13,2 81 14,2 Öğrencilerin eğitsel tanılamasının eksik ve yerleştirilmesinin yanlış yapılması 196 33,1 80 14,0 Öğrencinin eğitim ihtiyacı ve gelişiminin dikkate alınarak eğitsel değerlendirme ve tanılamasının gerektiğinde tekrarlanmaması 108 18,2 74 13,0 Birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması 215 36,3 105 18,4
Gerektiğinde bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılmaması 83 14,0 99 17,4
Yapılan bireyselleştirilmiş eğitim programının uygulanmaması 84 14,2 57 10,0
Okulun eğitim materyalleri açısından yetersizliği 192 32,4 90 15,8
Aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği 185 31,3 119 20,9
Okulda çocuğunu bekleyen veliler ile ilgili bir etkinliğin olmaması 67 11,3 81 14,2
Sanat etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması 103 17,4 85 14,9
Spor etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması 100 16,9 83 14,6
Sosyal etkinliklerin yeterince olmaması 132 22,3 104 18,2 Temel beceri (bağımsız davranış kazanma, öz bakım becerileri kazanma gibi) eğitim ve uygulamalarının yeterli verilmemesi 74 12,5 94 16,5 Hizmet içi eğitimlerin yeterli olmaması 198 33,4 54 9,5
Normal eğitim yapan okullar ile iletişim ve iş birliğinin olmaması 135 22,8 100 17,5
Özel eğitim alanında, üniversitelerle iş birliğinin olmaması 174 29,4 100 17,5
Sivil toplum örgütleri ile iş birliği ve iletişimin olmaması 110 18,6 75 13,2
Okul dışı gezi-gözlem, inceleme ve kamp etkinliklerinin yeterli olmaması 137 23,1 90 15,8
Özel eğitim ile ilgili mevzuatın yetersizliği 132 22,3 91 16,0 Verilen eğitimin gerçek yaşamda gereken becerilerle ilişkili (işlevsel) olmaması 122 20,6 63 11,1 Derslerin engel türlerine, öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması 176 29,7 99 17,4 Normal okul programlarının uygulanması 259 43,8 77 13,5
Diğer 50 8,4 10 1,8
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
67
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
yönetici ve öğretmenlerine göre okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik nedenlerinin
başlarında “okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı
gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması”, “normal okul programlarının
uygulanması”, “birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması”,
“hizmet içi eğitimin yeterli olmaması”, “öğrencilerin eğitsel tanılamasının eksik ve
yerleştirilmesinin yanlış yapılması”, “okulun fiziki durumu”, “okulun eğitim materyali
açısından yetersizliği”, “çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personelin okullarında
olmaması”, “aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği”, “derslerin engel türlerine,
öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması” gelmektedir.
Veliler ise okullarında eğitim-öğretim yetersizlik nedenlerinin başlarında
“okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi
tamamlayıcı eğitim veren personel olmamasını”, “çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı
personelin okullarında olmamasını”, “sayısal olarak özel eğitim alanındaki öğretmen
yetersizliğini”, “aile eğitim hizmetlerinin yetersizliğini”, “birden fazla engeli olan
öğrencilerle eğitim-öğretim yapılmasını”, “sosyal etkinliklerin yeterince olmamasını”,
“normal eğitim yapan okullar ile iş birliği ve iletişimin olmamasını”, “özel eğitim
alanında üniversitelerle iş birliğinin olmamasını”, “derslerin engel türlerine,
öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmamasını”, “gerektiğinde
bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılmamasını” belirtmişlerdir.
Tablo 4.8.’de görüldüğü gibi öğretmen ve velilere okullarındaki eğitim-öğretim
yetersizlik nedenleri birden fazla seçenek işaretleyebilecekleri belirtilerek sorulmuştur.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki
eğitim-öğretim yetersizlik nedenleri içinde ilk sırada hem öğretmenler (%47,6) hem de
veliler (%37,5) tarafından “okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal
hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması” gelmektedir.
Öğretmen ve velilerin okullarındaki eğitim yetersizliği ile ilgili belirttikleri
nedenlerin bazıları paralellik göstermektedir. Her iki grup için “okullarında
fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim
veren personel olmaması”, “birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim
yapılması”, “çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel olmaması” eğitim-öğretim
yetersizliğinde öncelikli neden olarak belirtilmektedir.
68
Veliler okullarında eğitim-öğretim yetersizliği olarak “çocuk gelişimi ve
eğitimcisi yardımcı personel olmamasını” ikinci sırada bir neden olarak belirtirken,
bunu öğretmen ve yöneticiler daha sonraki sebeplerden sekizinci sırada; yine velilerin
üçüncü sırada eğitimde yetersizlik olarak gördüğü “özel eğitim öğretmeni yetersizliğini”
öğretmenlerin on ikinci sırada belirtmesi grupların farklı öncelikleri olduğunu da
göstermektedir.
Ayrıca, öğretmenlerin özel eğitim okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik
nedeni olarak ikinci sırada gösterdikleri “normal okul programlarının uygulanmasını”,
dördüncü sırada gösterdikleri “hizmet içi eğitimlerin yetersizliğini” velilerin sonlarda
bir neden olarak görmesi; grupların beklentilerinden ve eğitime bakış açılarının
farklılığından kaynaklandığını söyleyebiliriz.
Tablo 4.9.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarında çocukların eğitimlerine “belirlenen uygun yaşlarda” başlanıp
başlanmadığı ile ilgili veli ve öğretmenlerin görüşleri frekans ve yüzde olarak
incelenmiş, grupların görüşleri ki-kare olarak karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.9. Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireylerin Eğitimlerine Belirlenen Uygun Yaşlarda Başlandığı ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı
GÖRÜŞLER GRUPLAR
f %
Evet Hayır Toplam
f 203 355 558 Satır % 36,4 63,6 100 Öğretmen ve Yönetici
Sütun % 39,3 59,6 50,1 f 314 241 555
Satır % 56,6 43,4 100 Veli Sütun % 60,7 40,4 49,9
f 517 596 1113 Satır % 46,5 53,5 100 Toplam Sütun % 100 100 100
χ2=45,629 P=0,000
Tablo 4.9.’da yönetici ve öğretmenlerin %63,6’sı velilerin %43,4’ü özel eğitime
ihtiyacı olan bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda başlanmadığını
belirtmişlerdir. Öğretmenlerin, velilere göre bu durumu daha yüksek oranda belirtmesi
dikkat çekicidir. Tabloya göre χ2(61)=45,629, p=0,000<0,05 gruplar arasında anlamlı bir
fark vardır.
69
Tablo 4.10.’da yönetici, öğretmen ve velilerin özel eğitime ihitayacı olan
bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda başlanamamasının sebepleri ile ilgili
görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.10. Özel Eğitim Okullarındaki Öğretmen, Yönetici ve Velilerin, Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireylerin Eğitimlerine Belirlenen Uygun Yaşlarda Başlanamaması ile İlgili Görüşleri
Yönetici, Öğretmen ve Velilere Göre, Engelli Bireylerin Özel Eğitimine Belirlenen Uygun Yaşlarda Başlanamamasının Nedenleri
Öğretmen ve
Yönetici* N=592
Veli* N=570
f 199 219 MEB’in özel eğitimle ilgili kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi
% 33,6 38,4
f 276 219 Sağlık kuruluşlarında, bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından itibaren, RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine başlanacak bir sistemin kurulmaması % 46,6 38,4
f 225 191 RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin erken çocukluk döneminde (0-3yaş) teşhis ve tespit edilmemesi % 38,0 33,5
f 183 152 RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitsel değerlendirme ve tanılamasının okul öncesi çağda yapılmaması % 30,9 26,7
f 103 119 İl ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinde bulunan Özel Eğitim Hizmetleri Kurulunun engelli çocukların okullara yerleştirilmesini yapamaması % 17,4 20,9
f 262 193 Özel eğitim okullarının, okul öncesi eğitimini yaygınlaştıramaması
% 44,3 33,9
f 304 233 Ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini önemsememesi
% 51,4 40,9
f 243 173 Ailelerde özel eğitime ihtiyacı olan çocuklarda erken çocukluk dönemi, okul öncesi eğitim ve devamındaki eğitimlere normal süreçlerinde başlamanın faydaları konusunda farkındalık oluşturulamaması % 41,0 30,4
f 280 255 Ailelerin ve engelli çocukların, özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle özel eğitim hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi % 47,3 44,7
f 92 135 Yüksek öğretimde özel eğitim alanında yeterli sayıda öğretmen yetiştirilmemesi % 15,5 23,7
f 175 176 Engellilerin yaşadığı yerlerde özel eğitim okulu olmaması
% 29,6 30,9
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
Tablo 4.10.’da öğretmen ve yöneticilere göre özel eğitime ihitayacı olan
bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda başlanamaması ile ilgili sebeplerin
başında %51,4 ile “ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini önemsememesi”
gelmektedir. Daha sonra öğretmen ve yöneticiler, özel eğitime ihitayacı olan bireylerin
eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda başlanamamasının sebeplerini “ailelerin ve
engelli çocukların özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle özel
70
eğitim hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi (%47,3)”, “sağlık
kuruluşlarında, bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından itibaren,
RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine başlanacak bir sistemin
kurulmaması (%46,6)”, “özel eğitim okullarının, okul öncesi eğitimini
yaygınlaştıramaması (%44,3)”, ailelerde özel eğitime ihtiyacı olan çocuklarda erken
çocukluk dönemi, okul öncesi eğitim ve devamındaki eğitimlere normal süreçlerinde
başlamanın faydaları konusunda farkındalık oluşturulamaması (%41)”, “RAM’lardaki
Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin 0-3 yaş erken
çocukluk döneminde teşhis ve tespit edilmemesi (%38)”, “ MEB’in özel eğitim ile ilgili
kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi (%33,6)”, “RAM’lardaki Özel Eğitim
Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihitiyacı olan bireylerin eğitsel değerlendirem ve
tanılamasının okul öncesi çağda yapılmaması (%30,9)”, “engellilerin yaşadığı yerlerde
özel eğitim okulu olmaması (%29,6)”, “il ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinde bulunan
Özel Eğitim Hizmetleri Kurulunun engelli çocukların okullara yerleştirilmesini
yapamaması (%17,4)” ve “yüksek öğretimde özel eğitim alanında yeterli sayıda
öğretmen yetiştirilmemesi (%15,5)” şeklinde sıralamışlardır.
Velilere göre özel eğitime ihitayacı olan bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun
yaşlarda başlanamamasının sebeplerinin başında %44,7 ile “ailelerin ve engelli
çocukların özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle özel eğitim
hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi” gelmektedir. Daha sonra
veliler, özel eğitime ihitayacı olan bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda
başlanamamasının sebeplerini “ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini
önemsememesi (%40,9)”, “sağlık kuruluşlarında, bireyin engelli olduğunun teşhis
edildiği hastane aşamasından itibaren, RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen
eğitimine başlanacak bir sistemin kurulmaması (%38,4)”, “MEB’nın özel eğitim ile
ilgili kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi (%38,4), “özel eğitim okullarının, okul
öncesi eğitimini yaygınlaştıramaması(%33,9)”, “RAM’lardaki Özel Eğitim
Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin 0-3 yaş erken çocukluk
döneminde teşhis ve tespit edilmemesi (%33,5)”, “engellilerin yaşadığı yerlerde özel
eğitim okulu olmaması (%30,9)”, “ailelerde özel eğitime ihtiyacı olan çocuklarda erken
çocukluk dönemi, okul öncesi eğitim ve devamındaki eğitimlere normal süreçlerinde
başlamanın faydaları konusunda farkındalık oluşturulamaması (%30,4)”, RAM’lardaki
Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihitiyacı olan bireylerin eğitsel
71
değerlendirem ve tanılamasının okul öncesi çağda yapılmaması (%26,7)”, “yüksek
öğretimde özel eğitim alanında yeterli sayıda öğretmen yetiştirilmemesi (%23,7) ve “il
ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinde bulunan Özel Eğitim Hizmetleri Kurulunun engelli
çocukların okullara yerleştirilmesini yapamaması (%20,9)” şeklinde sıralamışlardır.
Her iki grubun özel eğitime ihitayacı olan bireylerin eğitimlerine belirlenen
uygun yaşlarda başlanamamasının sebeplerinde ilk üç sırada “ailenin engelli çocuğunu
saklaması ve eğitimini önemsememesi”, “ailelerin ve engelli çocukların özel eğitim
hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle özel eğitim hizmet ve
desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi” ve “sağlık kuruluşlarında, bireyin
engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından itibaren, RAM’lara bildirecek ve
aile ile beraber hemen eğitimine başlanacak bir sistemin kurulmaması” değerlendirmesi,
sıralaması farklı olsa da ortak görüş olarak ortaya çıkmaktadır.
Tablo 4.11.’de yönetici, öğretmen ve velilerin özel eğitim okullarında birden
fazla engeli olan öğrencilerle ilgili değerlendirmeleri yer almaktadır.
Tablo 4.11. Özel Eğitim Okullarında Birden Fazla Engeli Olan Öğrencilerle İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici SORULAR GÖRÜŞLER
f %
Evet 534 91,8
Hayır 48 8,2 Okulunuzda birden fazla engeli olan öğrenci var mı?
Toplam 582 100
Evet 130 24,8
Hayır 395 75,2 Okulunuzda çift engelli öğrenci var ise bu öğrenciler için özel eğitim sınıfı açılıyor mu?
Toplam 525 100
Aynı türden çift engelliler 38 31,7
Farklı türlerden çift engelliler 82 68,3 Yukarıdaki soruya cevabınız “evet” ise özel eğitim sınıfındaki öğrencilerin yetersizlik türleri nasıldır?
Toplam 120 100
1-4 arasında 64 60,4
5-7 arasında 15 14,2
8-10 arasında 26 24,5
10’dan çok 1 0,9
Okulunuzda özel eğitim sınıfındaki öğrenci sayısı kaçtır?
Toplam 106 100
72
Tablo 4.11.’de öğretmen ve yöneticilerin görüşlerine göre görme, işitme,
ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının %91,8’inde “birden
fazla engeli olan öğrenci” bulunmaktadır.
MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği madde 44 (1) “Zorunlu öğrenim
çağındaki birden fazla yetersizliği olan öğrenciler için gündüzlü özel eğitim okul ve
kurumları ya da özel eğitim okul ve kurumları bünyesinde özel eğitim sınıfı açılabilir.”
ibaresi yer almaktadır. Öğretmen ve yöneticilerin %75,2’sine göre okullarında çift
engelli öğrenciler için özel eğitim sınfı açılmamaktadır. Yönetici ve öğretmenlerin
%24,8’i ise çift engelli öğrenciler için okullarında özel eğitim sınıfı açıldığını
belirtmişlerdir.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler okullarında çift engelli
öğrenciler için açılan özel eğitim sınıflarından %31,7’si aynı türden çift engellilerden
oluşurken, %68,3’i farklı türlerdeki çift engellilerden oluşmaktadır. Oysa, MEB Özel
Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği madde 44 (2/c) bendine göre özel eğitim sınıfları için
“Bu sınıflarda aynı tür ek yetersizliği olan öğrenciler eğitim görür.” ifadesi yer
almaktadır.
Yönetici ve öğretmen görüşlerine göre görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler okullarındaki özel eğitim sınıflarının %68,3’ü farklı türlerden çift
engelli öğrencilerden oluştuğu için, yönetmelik kuralı yerine getirilmemektedir.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarındaki yönetici ve öğretmenler, özel eğitim sınıflarında bulunan öğrenci sayısını
%60,4’i 1-4 öğrenci, %24,5’i 8-10 öğrenci, %14,2’si 5-7 öğrenci ve %0,9’u da 10’dan
çok olarak belirtmektedirler. MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği madde 44 (2/d)
bendine göre özel eğitim sınıfların için “Bu sınıfların mevcudu en fazla 4 öğrenciden
oluşur” ifadesi yer almaktadır. Görüldüğü gibi bu yönetmelik maddesine okulların
ancak %60,4’ü uymakta, %40’ı belirtilen sayıdan fazla çift engelli öğrenci ile özel
eğitim sınıflarında eğitim yapmaktadır.
Tablo 4.12.’de yönetici, öğretmen ve velilerin rehberlik araştırma merkezlerinin
yeterliliği ile ilgili görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş grupların görüşleri ki-
kare olarak karşılaştırılmıştır.
73
Tablo 4.12. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarındaki Öğretmen, Yönetici ile Velilerin RAM’lardaki Çalışmaların Yeterliliği ile İlgili Görüşleri
RAM’ların çalışmasını yeterli buluyor musunuz? GRUPLAR
f % Evet Kısmen Hayır Toplam
f 53 303 224 580 Satır % 9,1 52,2 38,6 100 Öğretmen ve Yönetici
Sütun % 29,3 54,2 57,1 51,2 f 128 256 168 552
Satır % 23,2 46,4 30,4 100 Veli Sütun % 70,7 45,8 42,9 48,8
f 181 559 392 1132 Satır % 16,0 49,4 34,6 100 Toplam Sütun % 100 100 100 100
χ2=42,362 P=0,000
Tablo 4.12.’ye göre veliler %23,2, öğretmenler ancak %9,1 oranında rehberlik
araştırma merkezlerini çalışmalarında yeterli bulmaktadırlar. Öğretmenlerin %52,32’si
RAM’ların çalışmalarını “kısmen” yeterli bulurken, %38,6’sı ise yetersiz
bulmaktadırlar. Velilerin ise %46,4’ü RAM’ların çalışmasın’ “kısmen” yeterli bulurken,
%34,6’sı yetersiz bulmaktadırlar. Tabloya göre χ2(2)=42,362, p=0,000<0,05 gruplar
arasında anlamlı bir fark vardır.
Tablo 4.13.’te velilerin rehberlik araştırma merkezlerinin çalışmasındaki
yetersizlik nedenlerini belirten görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.13. Velilerin RAM’ların Çalışmasındaki Yetersizlik Nedenleri ile İlgili Görüşleri
Veli*
N=570 Velilere göre, RAM’ların çalışmasındaki yetersizlik nedenleri
f %
RAM’larda Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunda yeterli elemanın olmaması 162 28,4
RAM’ların konum ve görev olarak yeterince bilinmemesi 214 37,5
Özel eğitim için tarama ve tanılamada yetersiz olması 242 42,5
Gelişmeleri takip edememesi 188 33,0
Aileleri ve kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi 314 55,1
RAM’ların sık sık denetlenmemesi 176 30,9
Diğer 21 3,7
* Birden çok seçenek işaretlenmiştir.
Tablo 4.13.’te velilere göre rehberlik araştırma merkezlerinin çalışmasındaki
yetersizlik nedenlerinin başında %55,1 ile “aileleri ve kamuoyunu yeterince
bilgilendirmemesi” gelmektedir. Daha sonra %42,5 ile “özel eğitim için tarama ve
74
tanılamada yetersiz olması”, %37,5 ile “RAM’ların konum ve görev olarak yeterince
bilinmemesi, %33 ile RAM’ların “gelişmeleri takip edememesi”, %30,9 ile “RAM’ların
sık sık denetlenmemesi”, %28,4 ile “RAM’larda Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunda
yeterli elemanın olmaması” ve %3,7 “diğer şıkkında” (detay için Ek 4.’te 9. soruya
bakınız), “özel eğitim okulu ve RAM’ların engellilere yaklaşımlarının olumsuz olması,
alanında uzman olmayanların çalıştırılması, çocuğu tanımadan kısa zamanda
değerlendirme yapılması” belirtilmiştir.
Tablo 4.14.’te Yönetici, öğretmen ve velilerin engelli öğrencilerin, engel düzey
ve engel türlerinin yeterli belirlenip belirlenmediği ile ilgili görüşleri frekans ve yüzde
olarak incelenmiş, grupların görüşleri ki-kare olarak karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.14. Özel Eğitim Okullarına Gelen Engelli Öğrencilerin, Engel Düzey ve Engel Türlerinin Belirlenmesindeki Yeterlilik ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı
Özel eğitim okullarına gelen engelli öğrencilerin, engel düzey ve engel türlerinin yeterli belirlendiğine inanıyor musunuz? GRUPLAR
f %
Evet Kısmen Hayır Toplam
f 68 310 203 581 Satır % 11,7 53,4 34,9 100 Öğretmen ve Yönetici
Sütun % 28,1 56,4 60,1 51,4 f 174 240 135 549
Satır % 31,7 43,7 24,6 100 Veli Sütun % 71,9 43,6 39,9 48,6
f 242 550 338 1130 Satır % 21,4 48,7 29,9 100 Toplam Sütun % 100 100 100 100
χ2=68,168 P=0,000
Tablo 4.14.’e göre veliler %31,7, öğretmenler ancak %11,7 oranında engelli
öğrencilerin engel düzey ve engel türlerinin yeterli belirlendiğini belirtmektedir.
Öğretmenlerin %53,4’ü öğrencilerin engel düzey ve türlerinin “kısmen” yeterli
belirlendiği, %34,9’u ise yeterli belirlenmediği görüşündedirler. Velilerin ise %43,7’si
“kısmen” yeterli belirlendiğini belirtirken, %24,6’sı yeterli belirlenmediği
görüşündedirler. Tabloya göre χ2(2)=68,168, p=0,000<0,05 gruplar arasında anlamlı bir
fark vardır.
Tablo 4.15.’te görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulu yönetici, öğretmen ve velilerinin engelli öğrencilerin, engel düzey ve
engel türlerinin yeterli belirlenememesinin sebepleri ile ilgili görüşleri yer almaktadır.
75
Tablo 4.15. Özel Eğitim Okullarına Gelen Engelli Öğrencilerin, Engel Düzey ve Türlerinin Yeterli Belirlenememesinin Sebepleri ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşleri
Öğretmen, Yönetici ve Velilere Göre, Engelli Öğrencilerin, Engel Düzey ve Türlerinin Yeterli Belirlenememesindeki Nedenler
f %
Öğretmen ve
Yönetici* N=592
Veli* N=570
f 277 185 RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamasında kullanılan ölçme araçlarında yetersiz olması % 46,8 32,5
f 285 180 RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman elemanlarca yetersiz olması % 48,1 31,6
f 289 212 RAM’ların özel eğitim gerektiren bireylere yapılan izleme ve değerlendirmede yetersiz olması % 48,8 37,2
f 229 177 RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman ayırmaması
% 38,7 31,1
f 287 173 RAM’ların tek bir zamanda/oturumda değerlendirme yapması
% 48,5 30,4
f 167 139 RAM’larda değerlendirmenin yalnızca bir uzman tarafından yapılması % 28,2 24,4
f 331 216 RAM’ların özel eğitim okulları ile yeteri kadar iş birliği yapmaması
% 55,9 37,9
f 116 105 RAM’ların görevlerini tam yapmaması
% 19,6 18,4
f 171 147 RAM’ların aile ve okulun itirazlarını dikkate almaması
% 28,9 25,8
f 45 16 Diğer
% 7,6 4,2
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
Tablo 4.15.’te görüldüğü gibi öğretmen ve velilere okullarına gelen engelli
öğrencilerin, engel düzey ve türlerinin yeterli belirlenememesinin sebepleri ile ilgili
soru birden fazla seçenek işaretleyebilecekleri belirtilerek sorulmuştur. Görme, işitme,
ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki engelli öğrencilerin,
engel düzey ve engel türlerinin yeterli belerlenememesinin başında hem
öğretmen/yöneticiler (%55,9) hem de veliler (%37,9) tarafından “RAM’ların özel
eğitim okulları ile yeteri kadar iş birliği yapmaması”, ikinci sebep öğretmen/yöneticiler
(%48,8), veliler (%37,2) “RAM’ların özel eğitim gerektiren bireylere yapılan izleme ve
değerlendirmede yetersiz olması” olarak bilirtilmektedir.
Öğretmenler için engelli öğrencilerin engel düzey ve türlerinin yeterli
belirlenememesinin ilk iki nedeninden sonra gelen nedenler derecesine göre,
“RAM’ların tek bir zamanda/oturumda değerlendirme yapması (%48,5)”, “RAM’ların
eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman elemanlarca yetersiz olması (%48,1)”,
76
“RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamasında kullanılan ölçme araçlarında
yetersiz olması (%46,8)”, “RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman ayırmaması
(%38,7)”, “RAM’ların aile ve okulun itirazlarını dikkate almaması (%28,9)”,
“RAM’larda değerlendirmenin yalnızca bir uzman tarafından yapılması (%28,2)”,
“RAM’ların görevlerini tam yapmaması (%19,6)” ve “%7,6 oranında “diğer” şıkkında
belirtilen, yerleştirmede veli görüşünün dikkate alınması, testlerin güncel ve ülkemize
uygun olmaması ve ülkemize uygun test hazırlanmaması, RAM’ların özel eğitim ve
rehabilitasyon merkezlerinin etkisinde olması, RAM’lardaki Özel Eğitim
Değerlendirme Kurulunda özel eğitim okulunda çalışan uzman olmaması (Detay için Ek
3.’te, 16. soruya bakınız.)” şeklinde sıralanmıştır.
Veliler için ise engelli öğrencilerin engel düzey ve türlerinin yeterli
belirlenememesinin ilk iki nedeninden sonra gelen nedenler derecesine göre,
“RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamasında kullanılan ölçme araçlarında
yetersiz olması (%32,5)”, “RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman
elemanlarca yetersiz olması (%31,6)”, “RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman
ayırmaması (%31,1)”, “RAM’ların tek bir zamanda/oturumda değerlendirme yapması
(%30,4)”, “RAM’ların aile ve okulun itirazlarını dikkate almaması (%25,8)”,
“RAM’larda değerlendirmenin yalnızca bir uzman tarafından yapılması (%24,4)”,
“RAM’ların görevlerini tam yapmaması (%18,4)” ve “%4,2 oranında “diğer” şıkkında
belirtilen, yine öğretmen görüşlerinde de olduğu gibi yerleştirmede veli görüşünün
dikkate alınması, RAM’ların özel eğitim okullarının şartlarını bilmemesi, hastanelerde
tıbbi tanılamanın yetersiz olması (Detay için Ek 4.’te, 11. soruya bakınız.)” şeklinde
sıralanmıştır.
Tablo 4.16.’da Özel eğitim okullarındaki yönetici, öğretmen ve velilerinin
okullarındaki eğitim programları ile ilgili görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş
ve grupların görüşleri ki-kare olarak karşılaştırılmıştır.
77
Tablo 4.16. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okullarında Eğitim Programları ile İlgili Öğretmen Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı
GÖRÜŞLER
GRUPLAR f %
Engelsiz öğrenciler için
hazırlanan mevcut
programlar uygulanmalı
Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut
programlar özel eğitim okullarının türüne göre
Talim ve Terbiye Kurulunca uyarlanmalı
Özel eğitim okullarının eğitim
programları Talim ve Terbiye Kurulunca
engel ve okul türlerinegöre özel yapılmalı
Toplam
f 3 79 471 553
Satır% 0,5 14,3 85,2 100 Öğretmen ve Yönetici
Sütun% 8,6 53,4 56,8 54,6
f 32 69 358 459
Satır% 7,0 15,0 78,0 100 Veli
Sütun% 91,4 46,6 43,2 45,2
f 35 148 829 1012
Satır% 3,5 14,6 81,9 100 Toplam
Sütun% 100 100 100 100
χ2= 31,649 P=0,000
Tablo 4.16.’ya göre öğretmenlerin %85,2’si, velilerin %78’i görme, işitme,
ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulları eğitim programlarının
Talim ve Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel yapılmasını
istemektedirler. Öğretmenlerin %14,3’ü, velilerin %15’i engelsiz öğrenciler için
uygulanan mevcut programların özel eğitim okullarının türüne göre TTK’ce
uyarlanmasını isterken, öğretmenlerin ancak %0,5’i, velilerin de %7’si mevcut
programları engelsiz öğrenciler için uygun bulmuşlardır. Tabloya göre χ2(2)=31,649,
p=0,000<0,5 gruplar arasında anlamlı bir fark vardır.
Tablo 4.17.’de yönetici ve öğretmenlerin görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okul türlerine göre okullarındaki eğitim programları ile
ilgili görüşleri yer almaktadır.
78
Tablo 4.17. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okul Türlerinin Özel Eğitim Eğitim Programları ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri
GÖRÜŞLER
GRUPLAR f %
Engelsiz öğrenciler için
hazırlanan mevcut
programlar uygulanmalı
Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut
programlar özel eğitim okullarının türüne göre
Talim ve Terbiye Kurulunca uyarlanmalı
Özel eğitim okullarının eğitim
programları Talim ve Terbiye Kurulunca
engel ve okul türlerinegöre özel yapılmalı
Toplam
f 0 26 49 75 Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni % 0,0 34,7 65,3 100
f 3 20 200 223 İşitme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni % 1,3 9,0 89,7 100
f 0 4 10 14 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmeni % 0,0 28,6 71,4 100
f 0 29 210 239 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmeni % 0,0 12,1 87,9 100
f 3 79 469 551 Toplam
% 100 100 100 100
Tabloya göre görme engelliler ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticilerinin
%65,3’ü, ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticilerinin %71,4’ü,
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticilerinin %87,9’u ve
işitme engelliler ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticilerinin %89,7’si okullarının
eğitim programlarının Talim ve Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel
yapılmasını; görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %34,7’si, ortopedik
engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %28,6’sı, eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin %12,1’i ve işitme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin %9’u 2009-2010 öğretim yılında uygulanan mevcut programların özel
eğitim okullarındaki engel türlerine göre uyarlanmasını isterken; görme engelliler
ilköğretim okulu öğretmenleri, ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmenleri ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin tamamı ise 2009-2010
öğretim yılı itibariyle uygulanan programları istememektedirler. İşitme engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinden de ancak %1,3’ü mevcut programın okullarında
uygulanmasını istemektedirler.
Tablo 4.18.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel
eğitim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin okullarındaki “bireyselleştirilmiş eğitim
79
programı geliştirme birimi” çalışmaları ile ilgili görüşleri frekans ve yüzde olarak
incelenmiş ve bu özel eğitim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin görüşleri ki-kare
olarak karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.18. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Okullarındaki Öğretmenlerin, Okullarındaki Bireyselliştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Birim’nin Çalışmaları Hakkındaki Görüşlerinin Dağılımı
Okulunuzdaki Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Biriminin çalışmalarını yeterli buluyor musunuz? GRUPLAR
f %
Evet Kısmen Hayır Toplam
f 34 29 8 71 Satır % 47,9 40,8 11,3 100
Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 14,5 12,0 8,5 12,5 f 73 110 51 234
Satır % 31,2 47,0 21,8 100 İşitme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 31,2 45,5 54,3 41,1 f 9 4 1 14
Satır % 64,3 28,6 7,1 100 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 3,8 1,7 1,1 2,5 f 118 99 34 251
Satır % 47,0 39,4 13,5 100 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmeni Sütun % 50,4 40,9 36,2 44,0
f 234 242 94 570 Satır % 41,1 42,5 16,5 100 Toplam Sütun % 100 100 100 100
χ2=19,944 P=0,003
Tablo 4.18.’e göre ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin
%64,3’ü, görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %47,9’u, eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %47’si, işitme engelliler ilköğretim
okulu öğretmenlerinin %31,2’si okullarındaki bireyselleştirilmiş eğitim programı
geliştirme biriminin çalışmalarını yeterli bulurken; işitme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin %47’si, görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %40,8’i,
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %39,4’ü ve ortopedik
engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %28,6’sı okullarındaki bireyselleştirilmiş
eğitim programı geliştirme biriminin çalışmalarını kısmen yeterli bulmaktadırlar.
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %7,1’i, görme engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin %11,3’ü, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okulu öğretmenlerinin %13,5’i ve işitme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin
%21,8’i okullarındaki bireyselleştirilmiş eğitim programı geliştirme biriminin
80
çalışmalarını yetersiz bulmaktadırlar. Tabloya göre χ2(6)=19,944, p=0,003<0,05, gruplar
arasında anlamlı bir fark vardır.
Tablo 4.19.’da görme engelliler ilköğretim okulu yönetici, öğretmen ve
velilerinin az gören ve tamamen göremeyen görme engelli öğrencilerin eğitim görmeleri
gereken okullara ilişkin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.19. Görme Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gereken Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Görüşleri
GRUPLAR
GÖRÜŞLER f %
Öğretmen
Ve Yönetici*
N=75
Veli*
N=69
f 60 46 Tamamen göremeyen çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli % 80,0 66,7
f 10 8 Tamamen göremeyen çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 13,3 11,0
f 23 32 Az gören çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli % 30,7 46,4
f 48 16 Az gören çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 75,0 23,2
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
Tablo 4.19.’da öğretmen, yönetici ve velilere tamamen görmeyen ve az gören
görme engelli öğrencilerin eğitim görmeleri gereken okullar, birden fazla seçenek
işaretleyebilecekleri belirtilerek sorulmuştur. Öğretmen ve yöneticiler %80, veliler
%66,7 oranında tamamen görmeyen çocuklar görme engelliler okullarında eğitim
görmeli derken, öğretmen ve yöneticilerin %13,3’ü, velilerin %11’i normal okullarda
kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli diye görüş belirtmişlerdir.
Az gören çocukların eğitim göreceği okullara ilişkin ise, öğretmen ve veli
görüşleri farklı çıkmaktadır. Öğretmen ve yöneticiler %75 oranında, veliler ancak
%23,2 oranında az gören çocukların kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim
görmesini isterken, veliler %46,4, öğretmenler de %30,7 oranında az gören çocuklar
görme engelliler okullarında eğitim görmeli diye görüş belirtmişlerdir.
Tablo 4.20.’de az gören görme engelli öğrencilerin ders kitapları ile ilgili
öğretmen ve yönetici görüşleri yer almaktadır.
81
Tablo 4.20. Az Gören Görme Engelli Öğrencilerin Ders Kitapları ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri
GRUPLAR
DÜŞÜNCELER f %
Öğretmen ve Yönetici
Veli
f 14 20 Brilla alfabesi ile yazılmış olmalı
% 18,7 34,5
f 60 37 Normal ders kitapları ile fakat daha büyük puntolarla basılmış olmalı % 80,0 63,8
f 1 1 Normal ders kitapları olmalı
% 1,3 1,7
f 75 58 Toplam
% 100 100
Tablo 4.20.’ye göre, az gören öğrencilerin ders kitapları ile ilgili öğretmen ve
yöneticilerin %80’i, velilerin %63,8’i normal ilköğretim okullarındaki ders kitaplarının
daha büyük puntolarla basılmış hâlini istemektedirler. Velilerin %34,5’i, öğretmen ve
yöneticilerin %18,7’si ise, az gören öğrencilerin ders kitaplarının Brailla alfabesi ile
yazılmış olmasını istemektedirler.
Tablo 4.21.’de işitme engelliler ilköğretim okulu yönetici, öğretmen ve
velilerinin tamamen işitmeyen ve az işiten engelli öğrencilerin eğitim görmeleri gereken
okullara ilişkin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.21. İşitme Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullar Hakkında Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri
GRUPLAR
GÖRÜŞLER f %
Öğretmen
ve Yönetici*
N=243
Veli*
N=232
f 194 155 Tamamen işitmeyen çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli % 79,8 66,8
f 32 41 Tamamen işitmeyen çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 13,2 17,7
f 60 65 Az işiten çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli % 24,7 28,0
f 157 117 Az işiten çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 64,6 50,4
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
82
Tablo 4.21.’de öğretmen, yönetici ve velilere tamamen işitemeyen ve az işiten
işitme engelli öğrencilerin eğitim görmeleri gereken okullar, birden fazla seçenek
işaretleyebilecekleri belirtilerek sorulmuştur. Öğretmen ve yöneticiler %79,8, veliler
%66,8 oranında tamamen işitemeyen çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim
görmeli derken, öğretmen ve yöneticiler %13,2 oranında, veliler %17,7 oranında
tamamen işitemeyen çocuklar normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile
eğitim görmeli diye belirtmişlerdir.
Az işiten çocukların eğitim göreceği okullara ilişkin ise öğretmen ve yöneticiler
%64,6, veliler %50,4 oranında az işiten çocukların kaynaştırma eğitim uygulaması ile
eğitim görmesini isterken, veliler %28 oranında, öğretmenler %24,7 oranında işitme
engelliler okullarında eğitim görmesi gerektiğini belirtmişlerdir.
Tablo 4.22.’de ortopedik engelliler ilköğretim okulu yönetici, öğretmen ve
velilerinin ağır, az ve orta derecede ortopedik engelli öğrencilerin eğitim görmeleri
gereken okullara ilişkin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.22. Ortopedik Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri
GRUPLAR
GÖRÜŞLER f %
Öğretmen
ve Yönetici*
N=14
Veli*
N=13
f 5 7 Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim görmeli % 35,7 53,8
f 1 1 Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 7,1 7,7
f 3 0 Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, evde eğitim görmeli % 21,4 0,0
f 6 9 Az ve orta derecede ortopedik engelli çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim görmeli % 42,9 69,2
f 4 1 Az ve orta derecede ortopedik engelli çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 28,6 7,7
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
Tablo 4.22.’de öğretmen, yönetici ve velilere ağır, az ve orta derecede ortopedik
engelli öğrencilerin eğitim görmeleri gereken okullar, birden fazla seçenek
işaretleyebilecekleri belirtilerek sorulmuştur. Öğretmen ve yöneticiler %35,7, veliler
83
%53,8 oranında ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, ortopedik engelliler
okullarında eğitim görmeli derken, öğretmen ve yöneticiler %7,1 oranında, veliler %7,7
oranında normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli diye görüş
belirtmişlerdir. Öğretmen ve yöneticilerin %21,4’ü ise ağır ortopedik engelli çocukların
evde eğitim görmesini istemektedirler.
Az ve orta derecede ortopedik engelli çocukların ise veliler %69,2 oranında,
öğretmen ve yöneticiler %42,9 oranında ortopedik engelliler okullarında eğitim
görmesini isterken, öğretmenler %28,6 oranında, veliler %7,7 oranında kaynaştırma
eğitim uygulaması ile eğitim görmesi gerektiğini belirtmişlerdir.
Tablo 4.23.’te eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu yönetici, öğretmen
ve velilerinin eğitilebilir zihinsel engelli öğrencilerin eğitim görmeleri gereken okullara
ilişkin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.23. Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okullara İlişkin Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Görüşleri
GRUPLAR
GÖRÜŞLER f %
Öğretmen
ve Yönetici Veli Toplam
f 130 135 265 Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, eğitilebilir zihinsel engelliler okulunda eğitim görmeli % 53,9 56,7 55,3
f 9 29 38 Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, öğretilebilir zihinsel engelliler okulunda (eğitim uygulama okulu) eğitim görmeli % 3,7 12,2 7,9
f 102 74 176 Hafif derecedezihinsel engelli çocuklar, normal eğitim okullarında kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli % 42,3 31,1 36,7
f 241 238 479 Toplam
% 100 100 100
Tablo 4.23.’te görüldüğü gibi, öğretmen ve yöneticilerin %53,9’u, velilerin
%56,7’si hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, eğitilebilir zihinsel engelliler
okullarında eğitim görmeli derken, öğretmen ve yöneticilerin %42,3’ü, velilerin %31,1’i
normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli diye görüş
belirtmişlerdir.
Öğretmen ve yöneticilerin %3,7’si, velilerin %12,2’si ise hafif derecede zihinsel
engelli çocuklar, öğretilebilir zihinsel engeliler okulunda (eğitim uygulama okulu)
eğitim görmeli diye görüş belirtmişlerdir.
84
Tablo 4.24.’te görme, işitme ve ortopedik engelliler ilköğretim okulları
öğretmen, yönetici ve velilerinin okullarında derse giren sınıf öğretmenlerinin alanlarına
ilişkin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.24. Görme, İşitme ve Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Okullarında Görev Yapan Sınıf Öğretmenlerinin Alanlarına İlişkin Görüşleri
SORU SINIF ÖĞRETMENLERİNİN
ALANLARI
f
%
Öğretmen
ve Yönetici
Veli
f 189 144 Görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden biri % 71,1 58,3
f 58 57 Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden biri % 21,8 23,1
f 11 21 Normal sınıf öğretmeni
% 4,1 8,5 f 2 15
Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni % 0,8 6,1 f 6 10
Diğer % 2,3 4,0 f 266 247
Görme, İşitme ve ortopedik engelliler ilköğretim okullarının 1-5. sınıflarında hangi sınıf öğretmenleri görev yapmaktadır?
Toplam % 100 100
Tablo 4.24.’te görüldüğü gibi görme, işitme ve ortopedik engelliler ilköğretim
okullarındaki öğretmen ve yöneticilerin %71,1’i, velilerin %58,3’ü 1-5. sınıflarda özel
eğitim alanı öğretmen grubu olan “görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf
öğretmenlerinden biri”nin sınıflarında görev yaptığını, öğretmen ve yöneticilerin
%21,8’i, velilerin %23,1’i ise “çoğunlukla sınıflarında görme, işitme, zihinsel engelliler
sınıf öğretmenlerinden biri”nin görev yaptığını belirtmişlerdir. Öğretmen ve
yöneticilerin %4,1’i velilerin ise %8,5’i okullarında 1-5. sınflarda “normal sınıf
öğretmeni”nin görev yaptığını belirtmişlerdir.
Tablo 4.25.’te eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulları öğretmen,
yönetici ve velilerinin okullarındaki sınıf öğretmenlerinin alanlarına ilişkin görüşleri yer
almaktadır.
85
Tablo 4.25. Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen, Yönetici ve Velilerinin Okullarında Görev Yapan Sınıf Öğretmenlerinin Alanlarına İlişkin Görüşleri
SORULAR SINIF ÖĞRETMENLERİNİN
ALANLARI f
%
Öğretmen ve
Yönetici Veli
f 140 147 Zihinsel engelliler sınıf öğretmeni % 67,3 67,1 f 14 10 Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel
engelliler sınıf öğretmenlerinden biri % 6,7 4,6 f 4 31
Normal sınıf öğretmeni % 1,9 14,2 f 43 28
Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni % 20,7 12,8 f 7 3
Diğer % 3,4 1,4 f 208 219
Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 1-8. sınıflarında hangi sınıf öğretmenleri görev yapmaktadır?
Toplam % 100 100 f 205 144
Evet % 82,3 64,9 f 22 36
Bazen % 8,8 16,2 f 22 42
Hayır % 8,8 18,9 f 249 222
Eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulunda branş öğretmeni tarafından okutulan derslere sınıf öğretmeni de katılmakta mıdır?
Toplam % 100 100
Tablo 4.25.’te görüldüğü gibi eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarındaki öğretmen ve yöneticilerin %67,3’ü, velilerin %67,1’i okullarında 1-8.
sınıflarda “zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden biri”nin görev yaptığını, öğretmen
ve yöneticilerin %6,7’si, velilerin %4,6’sı ise sınıflarında “çoğunlukla zihinsel
engelliler sınıf öğretmenlerinden biri”nin görev yaptığını belirtmişlerdir. Öğretmen ve
yöneticilerin %1,9’u okullarında 1-8 sınıflarda “normal sınıf öğretmeni”nin, velilerin ise
%14,2’si “normal sınıf öğretmeni”nin görev yaptığını belirtmişlerdir.
“Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulunda branş öğretmeni tarafından
okutulan derslere sınıf öğretmeni de katılmakta mıdır?” sorusuna öğretmen ve
yöneticilerin %82,3’ü, velilerin %64,9’u sınıf öğretmeninin de derse katıldığını
belirtirken, öğretmenlerin %8,8’i, velilerin %16,2’si sınıf öğretmenlerinin bazen derse
katıldığını, öğretmenlerin %8,8’i, velilerin %18,9’u ise sınıf öğretmeninin branş
öğretmeni ile beraber derse katılmadığını belirtmişlerdir.
Tablo 4.26.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarındaki öğretmen ve yöneticilerin okullarındaki zorunlu dersler ve
saatleri ile ilgili görüşleri yer almaktadır.
86
Tablo 4.26. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilerin, Okullarında Okutulan Zorunlu Dersler ve Saatleri ile İlgili Görüşleri
OKULLAR Görme
Eng. İ.Ö.O.N=75
İşitme Eng. İ.Ö.O. N=243
Ortp. Eng. İ.Ö.O. N=14
Eğit. Zihin. Eng. İ.Ö.O.
N=260 ZORUNLU DERSLER
f % f % f % f % Azaltılmalı - - 4 1,6 - - 5 1,9Artırılmalı 4 5,3 36 14,8 1 7,1 16 6,2Türkçe Görüş belirtmeyen 71 94,7 203 83,6 13 92,9 239 91,9Azaltılmalı 4 5,3 8 3,3 - - 3 1,2Artırılmalı 16 21,3 27 11,1 1 7,1 46 17,7Matematik Görüş belirtmeyen 55 73,4 208 85,6 13 92,9 211 81,1Azaltılmalı - - 4 1,6 - - 2 0,8Artırılmalı - - 10 4,1 - - 9 3,4Tüm sınıflarda olmalı - - - - - - 2 0,8
Hayat Bilgisi
Görüş belirtmeyen 75 100 229 94,3 14 100 247 95,0Azaltılmalı 3 4,0 13 5,3 - - 10 3,9Artırılmalı 4 5,3 6 2,5 - - 9 3,5Fen ve Teknoloji Görüş belirtmeyen 68 90,7 224 92,2 14 100 241 92,6Azaltılmalı - - 12 4,9 - - 11 4,2Artırılmalı 5 6,7 7 2,9 - - 11 4,2Sosyal Bilgiler Görüş belirtmeyen 70 93,3 224 92,2 14 100 238 91,6Azaltılmalı - - 10 4,1 - - 10 3,8Artırılmalı 5 6,7 5 2,1 - - 3 1,26, 7. sınıflarda da olmalı - - 1 0,4 - - - -
T.C. İnkilâp Tarihi ve Atatürkçülük
Görüş belirtmeyen 70 93,3 227 93,4 14 100 247 95,0Azaltılmalı 7 9,3 3 1,2 - - - -Artırılmalı 11 14,7 - - 1 7,1 - -Olmasın - - 41 16,9 - - - -
Yabancı Dil
Görüş belirtmeyen 57 76,0 199 81,9 13 92,9 - -Azaltılmalı 1 1,3 2 0,8 - - 17 6,5Artırılmalı 1 1,3 9 3,7 - - 1 0,4Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Görüş belirtmeyen 73 97,4 232 95,5 14 100 242 93,1Azaltılmalı 3 4,0 1 0,4 - - - -Artırılmalı 32 42,7 92 37,9 2 14,3 38 14,6
Görsel Sanatlar (Görme Engelliler Okulunda Modelaj-İş)
Görüş belirtmeyen 40 53,3 150 61,7 12 85,7 222 85,4Azaltılmalı - - 4 1,6 - - 1 0,4Artırılmalı 36 48,0 22 9,1 2 14,3 38 14,6Olmasın - - 37 15,2 - - - -
Müzik
Görüş belirtmeyen 39 52,0 180 74,1 12 85,7 221 85,0Azaltılmalı - - - - - - - -Artırılmalı 45 60,0 91 37,4 4 28,6 46 17,7
Beden Eğitimi (Görme Engelliler Okulunda Bağımsız Hareket)
Görüş belirtmeyen 30 40,0 152 62,6 10 71,4 214 82,3Azaltılmalı 1 1,3 2 0,8 - - 7 2,7Artırılmalı 8 10,7 49 20,2 2 14,3 19 7,31, 2, 3. sınıflarda da olmalı - - 1 0,4 - - - -4, 5. sınıflarda da olmalı - - 4 1,6 - - - -
Teknoloji ve Tasarım
Görüş belirtmeyen 66 88,0 187 77,0 12 85,7 234 90,0Azaltılmalı 3 4,0 - - - - - -Artırılmalı 4 5,3 13 5,3 - - 11 4,21, 2, 3. sınıflarda da olmalı - - - - - - 1 0,46, 7, 8. sınıflarda da olmalı - - 2 0,8 - - - -Tüm sınıflarda olmalı - - - - - - 2 0,8
Trafik Güvenliği
Görüş belirtmeyen 68 90,7 228 93,9 14 100 246 94,6Azaltılmalı 1 1,3 1 0,4 - - 1 0,4Artırılmalı 6 8,0 32 13,2 - - 16 6,2Tüm sınıflarda olmalı - - - - - - 6 2,3
Rehberlik/Sosyal Etkinlikler
Görüş belirtmeyen 68 90,7 210 86,5 14 100 237 91,1İşitm.Eng. İ.Ö.O. : İşitme Engelliler İlköğretim Okulu Eğit.Zihin.Eng. İ.Ö.O.:Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.O. Görme Eng. İ.Ö.O.: Görme Engelliler İlköğretim Okulu Ortp.Eng. İ.Ö.O. :Ortopedik Engelliler İlköğretim O.
87
Tabloda 4.26.’da görüldüğü gibi Görsel Sanatlar, Müzik ve Beden Eğitimi ders
saatleri ile ilgili öğretmenlerin yarıya yakını %40 ile 60 oranlarında görüşlerini bu
derslerin saatleri artırılmalı şeklinde belirtirken, bu derslerin dışında kalan diğer zorunlu
derslerden bazıları için hiç görüş belirtmemişler, bazıları için ise en çok %25’lere varan
oranlarda “artırılmalı”, “azaltılmalı” veya “olmasın” şeklinde görüş belirtmişlerdir.
Türkçe ders saati için görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %5,3’ü,
işitme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %14,8’i, ortopedik engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin %7,1’i ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okulu öğretmenlerinin %6,2’si artırılmalı görüşündedir.
Matematik ders saati için öğretmenlerin görüşleri görme engellilerde %21,3,
işitme engellilerde %11,1, ortopedik engellilerde %7,1 ve eğitilebilir zihinsel
engellilerde %17,7 oranında artırılmalı olurken, görme engelliler öğretmenlerinin
%5,3’ü, işitme engelliler öğretmenlerinin %3,3’ü, eğitilebilir zihinsel engelliler
öğretmenlerinin %1,2’si ise azaltılmalı görüşündeler.
Hayat Bilgisi ders saati için görme ve ortopedik engelliler ilköğretim okulu
öğretmenleri herhangi bir görüş belirtmezken, işitme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinden %4,1’i, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinden %3,5’i artırılmalı görüşündeler.
Fen ve Teknoloji ders saati için görme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin %4’ü azaltılmalı, %5,3’ü artırılmalı, işitme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin %5,3’ü azaltılmalı, %2,5’i artırılmalı, eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin %3,9’u azaltılmalı, %3,5’i artırılmalı şeklinde
birbirlerine yakın oranlarda görüş belirtirken, genel olarak bu grup okulların
öğretmenleri %90’ın üzerinde herhangi bir görüş belirtmemiştir. Ortopedik engelliler
ilköğretim okulu öğretmenleri hiç görüş belirtmemişlerdir.
Sosyal Bilgiler ders saati için görme engelliler okulu öğretmenlerinden %6,7’si
artırılmalı derken, işitme engelliler okulu öğretmenlerinden %4,9’ azaltılmalı,
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmenleri ise %4,2 oranında hem
azaltılmalı hem de artırılmalı görüşünü belirtmişlerdir.
T.C. İnkilâp Tarihi ve Atatürkçülük ders saati için özel eğitim okulları
öğretmenlerinden görme engelliler %6,7 artırılmalı derken, işitme engelliler %4,1,
eğitilebilir zihinsel engelliler %3,8 oranında azaltılmalı görüşünde iken, ortopedik
engelliler okulu öğretmenleri ise hiç görüş belirtmemişlerdir.
88
Yabancı Dil ders saati için görme engelliler okulu öğretmenlerinden %9,3’ü
azaltılmalı derken, işitme engelliler okulu öğretmenlerinin %14,7’si ve ortopedik
engelliler okulu öğretmenlerinin %7,1’i artırılmalı demişlerdir. İşitme engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin %16,9’u ise yabancı dil dersi olmasın demişlerdir.
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders saati için işitme engelliler okulu
öğretmenlerinin %3,7’si artırılmalı derken, eğitilebilir zihinsel engelliler okulu
öğretmenlerinin %6,5’i azaltılmalı görüşündeler.
Görsel Sanatlar (görme engelliler okullarında Modelaj-İş) ders saati için görme
engelliler okulu öğretmenlerinin %42,7’si, işitme engelliler okulu öğretmenlerinin
%37,9’u, ortopedik engelliler okulu öğretmenlerinin %14,3’ü, eğitilebilir zihinsel
engelliler okulu öğretmenlerinin %14,6’sı bu ders saatinin artırılmasını istemişlerdir.
Müzik ders saati için görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %48’i,
ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %14,3’ü, eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %14,6’sı artırılmalı derken, işitme engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin %9,1’i artırılmalı, %15,2’si ise müzik dersi olmasın
demişlerdir.
Beden Eğitimi (görme engelliler okulunda Bağımsız Hareketler) ders saati için
görme engelliler okulu öğretmenleri %60, işitme engelliler okulu öğretmenleri %37,4,
ortopedik engelliler okulu öğretmenleri %28,6, eğitilebilir zihinsel engelliler okulu
öğretmenleri %17,7 oranlarında artırılmalı demişlerdir.
Teknoloji ve Tasarım ders saati için görme engelliler okulu %10,7, işitme
engelliler okulu %20,2, ortopedik engelliler okulu %14,3, eğitilebilir zihinsel engelliler
okulu öğretmenleri %7,3 oranlarında artırılmalı demişlerdir.
Trafik Güvenliği ders saati için görme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin %4’ü azaltılmalı, %5,3’ü artırılmalı, işitme engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin de %5,3’ü, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin %4,2’si artırılmalı görüşündeler.
Rehberlik/Sosyal Etkinlikler ders saati için görme engelliler okulu
öğretmenlerinin %8’i, işitme engelliler okulu öğretmenlerinin %13,2’si, eğitilebilir
zihinsel engelliler okulu öğretmenlerinin %6,2’si artırılmalı görüşündedirler.
89
Tablo 4.27.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticilerinin okullarında tercih edilen seçmeli derslerle
ilgili görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.27. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilere Göre, Okullarında Seçmeli Derslerden Tercih Edilenler
OKULLAR
SEÇMELİ DERSLER Seçilme Oranları
Görme Eng. İ.Ö.O. N=75
İşitme Eng. İ.Ö.O. N=243
Ortp. Eng. İ.Ö.O. N=14
Eğit. Zihin. Eng. İ.Ö.O.
N=260
GENELN=592
f 2 6 - 15 23 Beslenme Bilgisi % 2,7 2,5 - 5,8 3,9 f 20 70 5 48 143
Bilişim Teknolojileri % 26,7 28,8 35,7 18,5 24,2 f 5 36 - 28 69
Güzel Konuşma ve Yazma % 6,7 14,8 - 10,8 11,7 f 3 3 1 1 8
Yabancı Dil % 4,0 1,2 7,1 0,4 1,4 f 1 1 - 6 8
Koro Çalışmaları % 1,3 0,4 - 2,3 1,4 f - 7 - 1 8
Sağlık Eğitimi % - 2,9 - 0,4 1,4 f 2 17 - - 19
Satranç % 2,7 7,0 - - 3,2 f 7 26 1 20 54 Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne
Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) % 9,3 10,7 7,1 7,7 9,1
f 3 53 - 21 77 Spor Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol, Voleybol, Masa Tenisi vb.) % 4,0 21,8 - 8,1 13,0
f 15 9 1 12 37 Beden Eğitimi ve Rehabilitasyon(Görme Engelliler için Bağımsız Hareket) % 20,0 3,7 7,1 4,6 6,3
f 4 - - - 4 Türk Sanat Müziği
% 5,3 - - - 0,7 f 1 - - - 1
Türk Halk Müziği % 1,3 - - - 0,2 f - - - - -
Hafif Batı Müziği % - - - - - f 10 - - - 10
Braille Yazı ve Matematik Öğretimi % 13,3 - - - 1,7 f - - 1 1 2
Düşünme Eğitimi % - - 7,1 0,4 0,3 f 2 1 3 - 6
Halk Kültürü % 2,7 0,4 21,4 - 1,0 f 1 6 - 4 11
Medya Okur Yazarlığı % 1,3 2,5 - 1,5 1,9 f 5 2 - 7 14
Bağımsız Yaşam Becerileri % 6,7 0,8 - 2,7 2,4 f - 9 - 5 14
Tarım % - 3,7 - 1,9 2,4 f 5 25 2 6 38
Takviye ve Etüt Çalışmaları % 6,7 10,3 14,3 2,3 6,4 f 3 4 - 93 100
Toplumsal Uyum Becerileri % 4,0 1,6 - 35,8 16,9
İşitm.Eng. İ.Ö.O. : İşitme Engelliler İlköğretim Okulu. Eğit.Zihin.Eng. İ.Ö.O.:Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.O. Görme Eng. İ.Ö.O.: Görme Engelliler İlköğretim Okulu Ortp.Eng. İ.Ö.O. :Ortopedik Engelliler İlköğretim O.
90
Tablo 4.27.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler,
okullarında en çok tercih edilen seçmeli dersleri şu şekilde sıralamışlardır:
Türkiye’deki görme engelliler ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya
katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli derslerden ilk
üçünü %26,7 Bilişim Teknolojileri, %20 Beden Eğitimi ve Rehabilitasyon (görme
engelliler ilköğretim okullarında Bağımsız Hareket), %13,3 Braille Yazı ve Matematik
Öğretimi olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki işitme engelliler ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya
katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli derslerden ilk
üçünü %28,8 Bilişim Teknolojileri, %21,8 Spor Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol,
Voleybol, Masa Tenisi), %14,8 Güzel Konuşma ve Yazma olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamından
araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli
derslerden ilk üçünü %35,7 Bilişim Teknolojileri, %21,4 Halk Kültürü, %14,3 Takviye
ve Etüt Çalışmaları olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının tamamından
araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli
derslerden ilk üçünü %35,8 Toplumsal Uyum Becerileri, %18,5 Bilişim Teknolojileri,
%10,8 Güzel Konuşma ve Yazma olarak belirtmişlerdir.
91
Tablo 4.28.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okulu öğretmenlerinin, seçmeli derslerden okullarında zorunlu olmasını istedikleri
derslerle ilgili görüşler yer almaktadır.
Tablo 4.28. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilerin Zorunlu Olmasını İstedikleri Seçmeli Dersler
OKULLAR
SEÇMELİ DERSLER Zorunlu
Ders Olsun
Görme Eng. İ.Ö.O. N=75
İşitme Eng. İ.Ö.O. N=243
Ortp. Eng. İ.Ö.O. N=14
Eğit. Zihin. Eng. İ.Ö.O.
N=260
GENEL N=592
f 3 15 2 18 38 Beslenme Bilgisi % 4,0 6,2 14,3 6,9 6,4 f 10 41 2 17 70
Bilişim Teknolojileri % 13,3 16,9 14,3 6,5 11,8 f 8 19 1 19 47
Güzel Konuşma ve Yazma % 10,7 7,8 7,1 7,3 7,9 f 6 3 1 2 12
Yabancı Dil % 8,0 1,2 7,1 0,8 2,0 f 3 - 1 12 16
Koro Çalışmaları % 4,0 - 7,1 4,6 2,7 f 2 25 1 24 52
Sağlık Eğitimi % 2,7 10,3 7,1 9,2 8,8 f 3 23 - 8 34
Satranç % 4,0 9,5 - 3,1 5,7 f 12 56 4 34 106 Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne
Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) % 16,0 23,0 28,6 13,1 17,9
f 3 49 2 27 81 Spor Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol, Voleybol, Masa Tenisi vb.) % 4,0 20,2 14,3 10,4 13,7
f 18 8 2 8 36 Beden Eğitimi ve Rehabilitasyon(Görme Engelliler için Bağımsız Hareket) % 24,0 3,3 14,3 3,1 6,1
f 1 - - 1 2 Türk Sanat Müziği
% 1,3 - - 0,4 0,3 f 1 - 1 4 6
Türk Halk Müziği % 1,3 - 7,1 1,5 1,0 f 2 - - 1 3
Hafif Batı Müziği % 2,7 - - 0,4 0,5 f 9 - - - 9
Braille Yazı ve Matematik Öğretimi % 12,0 - - - 1,5 f 3 4 2 5 14
Düşünme Eğitimi % 4,0 1,6 14,3 1,9 2,4 f 1 3 - 2 6
Halk Kültürü % 1,3 1,2 - 0,8 1,0 f - 4 - 2 6
Medya Okur Yazarlığı % - 1,6 - 0,8 1,0 f 16 14 4 41 75
Bağımsız Yaşam Becerileri % 21,3 5,8 28,6 15,8 12,7 f - 16 - 18 34
Tarım % - 6,6 - 6,9 5,7 f 1 9 - 10 20
Takviye ve Etüt Çalışmaları % 1,3 3,7 - 3,8 3,4 f 6 28 3 35 72
Toplumsal Uyum Becerileri % 8,0 11,5 21,3 13,5 12,2
İşitm.Eng. İ.Ö.O. : İşitme Engelliler İlköğretim Okulu Eğit.Zihin.Eng. İ.Ö.O.:Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.O. Görme Eng. İ.Ö.O.: Görme Engelliler İlköğretim Okulu Ortp.Eng. İ.Ö.O. :Ortopedik Engelliler İlköğretim O.
92
Tablo 4.28.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler,
okullarında zorunlu ders olmasını istedikleri seçmeli derslerden en çok tercih ettikleri
dersleri şu şekilde sıralamışlardır:
Türkiye’deki görme engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve öğretmenler
zorunlu olsun dedikleri seçmeli derslerden ilk üçünü %24 Beden Eğitimi ve
Rehabilitasyon (görme engelliler ilköğretim okullarında Bağımsız Hareket), %21,3
Bağımsız Yaşam Becerileri ve %16 Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk
Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki işitme engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve öğretmenler
zorunlu olsun dedikleri seçmeli derslerden ilk üçünü %23 Sanat Etkinlikleri (Drama,
Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel), %20,2 Spor
Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol, Voleybol, Masa Tenisi) ve %16,9 Bilişim
Teknolojileri olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki ortopedik engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve öğretmenler
zorunlu olsun dedikleri seçmeli derslerden ilk üçünü %28,6 Bağımsız Yaşam Becerileri,
%28,6 Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim,
Fotoğrafçılık, Heykel) ve %21,3 Toplumsal Uyum Becerileri olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve
öğretmenler zorunlu olsun dedikleri seçmeli derslerden ilk üçünü %15,8 Bağımsız
Yaşam Becerileri, %13,5 Toplumsel Uyum Becerileri ve %13,1 Sanat Etkinlikleri
(Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) olarak
belirtmişlerdir.
Tablo 4.29.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarında mezun ve ayrılanların takibi ile ilgili bu okullardaki yönetici ve
öğretmenlerin görüşleri yer almaktadır.
93
Tablo 4.29. Özel Eğitim Okullarında Mezun ve Ayrılanların Takibi ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici SORU GÖRÜŞLER
f % Evet 178 32,4 Kısmen 278 50,5 Hayır 94 17,1
Okulunuzda mezun ve ayrılanların takibi yapılmakta mıdır?
Toplam 550 100
Tablo 4.29.’a göre görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel
eğitim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin %32,4’ü mezun olan ve okuldan ayrılan
öğrencilerin takibinin yapıldığını, yarısı “kısmen” takibin yapıldığını, %17,1’i ise
mezun ve ayrılanların takibinin yapılmadığını belirtmişlerdir.
Tablo 4.30.’da yönetici, öğretmen ve velilere, özel eğitim gerektiren çocukların
okullaşmasında yaşanan kayıpların nedenleri açık uçlu olarak sorulmuş, verdikleri
cevaplar kodlanarak her grubun frekansları sıralanmıştır. Tabloda görüldüğü gibi engelli
çocukların okullaşamamasının en önemli nedenlerinin (öğretmen ve velilere göre
sıralaması farklı olsa da) ilk beşi aynıdır.
Yönetici ve öğretmenler, özel eğitim gerektiren engelli çocukların
okullaşamamasındaki ilk on nedeni:
- RAM’larca ailelerin bilgilendirilmemesi, yönlendirilmemesi ve aile eğitimi yapılmaması,
- Ailenin ilgisizliği,
- Özel eğitim okullarının yaygınlaştırılamaması, ulaşım sorunu ve bazı il ve ilçelerde özel eğitim okulunun olmaması,
- Ailelerin çocuklarından utanması, bu durumu saklaması ve kabullenememsi,
- Ailelere özel eğitim okullarının tanıtılmaması, ailelerin bu okullardan haberdar olmaması,
- Ailelerin çocuklarına güvenmemesi ve çocuğu özürlü olduğu için bir beklentisi olmaması,
- Engelli bireylerin teşhis ve tespitinin erken ve yeterli yapılmaması,
- Toplumun ve sivil toplum kuruluşlarının bilinçlendirilmemesi,
- Özel eğitim okul ve sorunları ile ilgilenilmemesi, özel eğitim okullarının ve eğitim sisteminin yetersiz olması,
- Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin okul olarak algılanması, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin öğrencileri kendi bünyelerine alarak özel eğitim okullarına gitmelerini engellemesi olarak belirtmişlerdir.
94
Tablo 4.30. Öğretmen ve Velilerin Özel Eğitim Gerektiren Çocukların Okullaşmasındaki Kayıpların Nedenleri ile İlgili Görüşleri*
Öğretmen N=592
Veli N=570
DÜŞÜNCELER f
Sıra No
f Sıra No
RAM’larca ailelerin bilgilendirilmemesi, yönlendirilmemesi, aile eğitimi yapılmaması 181 1 113 1
Ailenin ilgisizliği 113 2 109 2 Özel eğitim okullarının yaygınlaştırılamaması, ulaşım sorunu bazı il ve ilçelerde özel eğitim okulunun olmaması 63 3 63 5
Ailelerin çocuklarından utanmaları, bu durumu saklamaları, kabullenememeleri 62 4 69 3
Ailelere özel eğitim okullarının tanıtılmaması, ailelerin bu okullardan haberdar olmaması 59 5 66 4
Ailelerin çocuklarına güvenmemesi, özürlü olduğu için bir beklentisi olmaması 55 6 38 7
Engelli bireylerin teşhis ve tespitinin erken ve yeterli yapılmaması 51 7 9 15 Toplumun ve sivil toplum kuruluşlarının bilinçlendirilmemesi 46 8 11 12 Özel eğitim okul ve sorunları ile ilgilenilmemesi, özel eğitim okullarının ve eğitim sisteminin yetersiz olması 46 9 37 8
Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin okul olarak algılanması, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin öğrencileri kendi bünyelerine alarak, özel eğitim okullarına gitmelerini engellemeleri
37 10 4 19
RAM’lar, aileler ve okulların yeterince işbirliği yapmaması, engelli çocuğun takibinin sürekli yapılmaması 29 11 - -
Genel müdürlüklerin yeterli çalışma yapmaması 25 12 - - Zamanında ve yeterli tıbbi tanılama ve değerlendirme yapılmaması 20 13 - - Ailelerin maddi durumlarının yetersiz olması 18 14 45 6 Yatılı çocukların aileden uzak kalmak istememesi ve ailelerin çocuğunu yatılı bırakmaması 17 15 6 17
RAM’ın yanlış tanı ve teşhis koyması 11 16 3 21 Özel eğitim alanında yeterli ve nitelikli öğretmen olmaması 7 17 10 14 Engelli çocukların dışlanması 6 18 33 9 Ailenin, fiziksel olarak hareket kabiliyeti yeterli olmayan çocuklarını taşıyamaması ve evde eğitim yapılmaması 6 19 1 25
Okul öncesi eğitim uygulamalarının olmaması 5 20 - - İşitme engelliler için cihaz desteğinin sağlanmaması 5 21 - - Öğrencileri okula çekecek cazip çalışmaların yapılmaması 5 22 21 10 Öz bakım becerileri eğitimi verilmemesi 4 23 2 24 Yöneticilerin özel eğitim konusunda yetersiz olması 4 24 - - Yatılı kalmak isteyen öğrencilerin kişisel bakımını yapamaması 3 25 - - Okullarda özel eğitim sınıflarının olmaması 3 26 2 23 Ailelerin bağımsız yaşam becerileri kazanma, öz bakım becerileri gibi temel beceri alışkanlıklarını çocuğun yerine kendilerinin yapması
2 27 - -
Köylerde yaşayan engelliler için eğitim imkânının olmaması 2 28 7 16 Çocukların kendilerini ifade edememeleri, anlamamaları, sıkılmaları sonucu okulu sevmemeleri
2 29 19 11
Müfredatın engelli öğrencilere göre uyarlanmaması 2 30 - - Denetim olmaması 1 31 - - Normal ilköğretim okullarının engelli çocukları almak istememesi 1 32 4 18 Düzey ve ihtiyaçlarına uygun bir meslek sahibi olamamaları - - 10 13 Çocukların birbirlerine ve çevreye karşı şiddet göstermeleri - - 3 20 Ailenin zamanının olmaması - - 2 22 TOPLAM 891 687
* Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
95
Veliler ise, özel eğitim gerektiren çocukların okullaşamamasındaki ilk on
nedeni:
- RAM’larca ailelerin bilgilendirilmemesi, yönlendirilmemesi ve aile eğitimi yapılmaması,
- Ailenin ilgisizliği,
- Ailelerin çocuklarından utanması, bu durumu saklaması ve kabullenememesi,
- Ailelere özel eğitim okullarının tanıtılmaması, ailelerin bu okullardan haberdar olmaması,
- Özel eğitim okullarının yaygınlaştırılamaması, ulaşım sorunu ve bazı il ve ilçelerde özel eğitim okulunun olmaması,
- Ailelerin maddi durumlarının yetersiz olması,
- Ailelerin çocuklarına güvenmemesi ve çocuğu özürlü olduğu için bir beklentisi olmaması,
- Özel eğitim okul ve sorunları ile ilgilenilmemesi, özel eğitim okullarının ve eğitim sisteminin yetersiz olması,
- Engelli çocukların dışlanması ve
- Öğrencileri okula çekecek cazip çalışmaların yapılmaması olarak belirtmişlerdir.
Tablo 4.30. ile ilgili 4 okul türünün (görme, işitme, ortopedik engelliler ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu) öğretmen görüşlerine ait bilgiler Ek 3.’te
29. soru tablosunda, veli görüşlerine ait bilgiler Ek 4.’te 28. soru tablosunda okul
türlerine göre ayrı olarak verilmiştir.
Tablo 4.31.’de ilköğretimden sonra engelli öğrencilerin ortaöğretim okulları, iş
okulları ve iş eğitim merkezlerine devam etmeleri için nelerin yapılması gerektiğine
ilişkin açık uçlu sorulan soruya öğretmen ve velilerin verdikleri cevaplar kodlanarak,
her grubun frekansları önem sırasına göre sıralanmıştır.
96
Tablo 4.31. İlköğretimden Sonra Öğrencilerin, Ortaöğretim Okulları, İş Okulları, İş Eğitim Merkezlerine Devam Etmeleri İçin Yapılması Gerekenler Konusunda Öğretmen ve Veli Görüşleri*
Öğretmen N=592
Veli N=570
DÜŞÜNCELER
f Sıra No
f Sıra No
İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri ve iş okulları açılmalı.
105 1 94 2
Yapabilecekleri iş konularında eğitim verilmeli, düzey ve ihtiyaçlarına uygun bir meslek sahibi olmaları, iş alanları ve iş imkânları sağlanmalı; böylece bu okullara talep arttırılmalı (Düzey ve ihtiyaçlarına uygun bir meslek sahibi olmaları).
102 2 - -
Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre, ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli.
87 3 62 3
Aileler ve toplum bilinçlendirilmeli ve aile eğitimi yapılmalı . 78 4
Özel eğitim okulları tanıtılarak aileler bu konuda bilgilendirilmeli. 68 5 29 4 Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı.
67 6 117 1
Engellilere ait meslek liseleri ve iş okullarında daha çok meslek dalında mesleki eğitim verilerek işlevselliği artırılmalı.
42 7 - -
Özel eğitim alanında eğitim verebilecek öğretmenler yetiştirilmeli ve uzman öğretmenlerle eğitim verilmeli.
31 8 27 5
Engelli öğrencilerin kayıtlarında engelsiz ilköğretim ve ortaöğretim okulları istekli olmalı veya normal okullar ve özel eğitim okulları kaynaştırma eğitim uygulaması yapmalı.
23 9 1 11
Özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri zorunlu olmalı 21 10 Öğrenciler maddi ve manevi olarak desteklenmeli, kırtasiye ihtiyaçları karşılanmalı ve belli bir miktarda ücret, burs verilmeli.
18 11 - -
Özel eğitimle ilgili işleyen bir sistem kurulmalı, MEB, RAM ve okullar koordineli bir şekilde çalışmalı.
11 12 - -
Engelli çocuklar ortaöğretim okullarına sınavsız, kontenjanla alınarak ortaöğretim için teşvik edilmeli.
9 13 - -
Korumalı iş yerleri oluşturup, engelli öğrencilerin iş yerlerinde kurs veya staj görmeleri sağlanmalı.
8 14 2 10
Berberlik, garsonluk, aşçılık, marangozluk kursları gibi el becerileri eğitimi verilmeli.
7 15 15 7
Engelli çocukların sosyalleşme ve iletişim sağlaması açısından bağımsız yaşam ve toplumsal yaşam becerileri kazandırılmalı.
7 16 - -
Ortaöğretim okullarındaki öğretmen ve yöneticiler özel eğitim konusunda eğitilmeli.
3 17 - -
Engellilere ait meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezlerinde de çocuklara destek eğitim verilmeli.
2 18 3 9
Gezici öğretmen olmalı. 2 19 - -
Her okulda bir özel eğitim öğretmeni olmalı. 2 20 - -
Az gören öğrencilere anadolu güzel sanatlar liselerinin Müzik bölümüne giriş imkânı sağlanmalı.
1 21 - -
Okullarda kaynak oda olmalı. 1 22 - -
İş okulları ve iş eğitim merkezlerinde yeterli mesleki eğitim verilmeli. - - 18 6
Çocuklar ortaöğretim ve iş okulları için teşvik edilmeli, desteklenmeli. - - 11 8
Özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezlerinde döner sermaye oluşturulmalı.
- - 1 12
TOPLAM 695 380 * Gruplar birden çok seçenek işaretlemişlerdir.
97
Yönetici ve öğretmenlere göre, engelli öğrencilerin ilköğretimden sonraki
eğitimlerine devam etmeleri için yapılacak ilk on çalışma aşağıda verilmiştir:
- İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri ve iş okulları açılmalı.
- Yapabilecekleri iş konularında eğitim verilmeli, düzey ve ihtiyaçlarına uygun bir meslek sahibi olmaları, iş alanları ve iş imkanları sağlanmalı böylece bu okullara talep arttırılmalı.
- Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli.
- Aileler ve toplum bilinçlendirilmeli ve aile eğitimi yapılmalı.
- Özel eğitim okulları tanıtılarak aileler bu konuda bilgilendirilmeli.
- Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı.
- Engellilere ait meslek liseleri ve iş okullarında daha çok meslek dalında mesleki eğitim verilerek işlevselliği artırılmalı.
- Özel eğitim alanında eğitim verebilecek öğretmenler yetiştirilmeli ve uzman öğretmenlerle eğitim yapılmalı.
- Engelli öğrencilerin kayıtlarında engelsiz ilköğretim ve ortaöğretim okulları istekli olmalı veya normal okullar ve özel eğitim okulları kaynaştırma eğitim uygulaması yapmalı.
- Özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri zorunlu olmalı.
Velilere göre, engelli öğrencilerin ilköğretimden sonraki eğitimlerine devam
etmeleri için yapılacak ilk on çalışma aşağıda verilmiştir:
- Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı.
- İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri ve iş okulları açılmalı.
- Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli.
- Özel eğitim okulları tanıtılarak aileler bu konuda bilgilendirilmeli.
98
- Özel eğitim alanında eğitim verebilecek öğretmenler yetiştirilmeli ve uzman öğretmenlerle eğitim yapılmalı.
- İş okulları ve iş eğitim merkezlerinde yeterli mesleki eğitim verilmeli.
- Berberlik, garsonluk, aşçılık, marangozluk kursları gibi el becerileri eğitimi verilmeli.
- Çocuklar ortaöğretim ve iş okulları için teşvik edilmeli, desteklenmeli.
- Engellilere ait meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezlerinde de çocuklara destek eğitim verilmeli.
- Korumalı işyerleri oluşturup, engelli öğrencilerin işyerlerinde kurs veya staj görmeleri sağlanmalı.
Tablo 4.31. ile ilgili 4 okul türünün (görme, işitme, ortopedik engelliler ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu) öğretmen görüşlerine ait bilgiler ayrı
ayrı Ek 3.’te 30. soru tablosunda, veli görüşlerine ait bilgiler Ek 4.’te 27. soru
tablosunda verilmiştir.
Tablo 4.32.’de öğretmen, yönetici ve velilerin aile eğitimi ile ilgili görüşleri yer
almaktadır.
Tablo 4.32. Öğretmen ve Yönetici ve Velilerin Aile Eğitimi ile İlgili Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici
Veli SORULAR GÖRÜŞLER
f % f %
Evet 264 45,8 229 43,3
Kısmen 200 34,7 154 29,1
Hayır 112 19,4 146 27,6 Okulunuzda aile eğitim hizmeti var mı?
Toplam 576 100 529 100
Evet 405 73,4 406 76,7
Hayır 147 26,6 123 23,3 Okulunuzda öğrencileri bekleyen veliler için herhangi bir etkinlik yapılmasını ister misiniz? Toplam 552 100 529 100
Okumu kursları 208 35,1 161 28,2 Resim kursu 99 16,7 84 14,7 Yabancı dil kursu 22 3,7 73 12,8 Müzik kursu 61 10,3 77 13,5 Dikiş-nakış kursu 170 28,7 162 28,4
Okulunuzda öğrenci bekleyen veliler için hangi etkinliklerin yapılmasını istersiniz?*
Diğer 106 17,9 91 16,0
* Gruplar birden fazla seçenek işaretlemişlerdir.
99
Tabloya göre öğretmenlerin %45,8’i, velilerin %43,3’ü okullarında aile eğitim
hizmetinin olduğunu belirtirken, öğretmenlerin %34,7’si, velilerin %29,1’i okullarında
aile eğitim hizmetinin kısmen olduğunu belirtmektedirler.
“Okulunuzda öğrencileri bekleyen veliler için herhangi bir etkinlik yapılmasını
ister misiniz?” sorusuna hem öğretmenler hem de veliler %70’lerin üzerinde “evet”
demişlerdir.
Özel eğitim okullarında çocuklarını bekleyen veliler için, öğretmenler %35,1
oranında “okuma kursu”, %28,7 oranında “dikiş nakış kursu”, %17,9 oranında “diğer”
şıkkı içinde; “çocuğun engel durumu ile ilgili bilgilendirme ve rehberlik konularında
aile eğitimi”, çocuk psikolojisi, çocuk gelişimi, aileye psikolojik destek”, “ahşap işleme,
makrome, boyama gibi el becerileri”, “işitme engelliler için Türk İşaret Dili”, “bağımsız
yaşam becerileri, öz bakım becerileri gibi temel beceri” (Ek 3.’te 35. soru tablosunda
okul türlerine göre detayı var.) kursları, %16,7 oranında resim kursu, %10,3 oranında
müzik kursu ve %3,7 oranında yabancı dil kursu istemişlerdir.
Veliler ise, %28,4 oranında “dikiş nakış kursu”, %28,2 oranında “okuma kursu”,
%16 oranında “diğer” şıkkı içinde; “çocuğun engel durumu ile ilgili bilgilendirme ve
rehberlik konularında aile eğitimi”, çocuk psikolojisi, çocuk gelişimi, aileye psikolojik
destek”, “bilgisayar” ve “ahşap işleme, makrome, boyama gibi el becerileri” (Ek 4.’te
24. soru tablosunda okul türlerine göre detayı var.) kursları, %14,7 oranında resim
kursu, %13,5 oranında müzik kursu ve %12,8 oranında yabancı dil kursu istemişlerdir.
Tablo 4.33.’te özel eğitim okullarının denetimi ile ilgili öğretmen ve
yöneticilerin görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.33. Özel Eğitim Okullarındaki Denetim ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici SORU GÖRÜŞLER
f %
Evet 99 17,5
Hayır 468 79,1 Okulunuzun denetimi özel eğitim veya psikolojik danışma ve rehberlik alanından müfettişlerce mi yapılıyor? Toplam 567 100
Tabloya bakıldığında, öğretmen ve yöneticilerin %80’i özel eğitim okullarının
denetiminin özel eğitim veya psikolojik danışma ve rehberlik alanından müfettişler
tarafından yapılmadığı görülmektedir.
100
Tablo 4.34.’te görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel
eğitim okullarındaki yönetici, öğretmenler ile velilerin “engelli öğrencilerin, normal
okullarda engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim uygulaması”
hakkındaki görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş, öğretmen, yönetici ve veli
görüşleri ki-kare olarak karşılaştırılmıştır.
Tablo 4.34. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Öğretmen, Yönetici ve Veli Görüşlerinin Dağılımı
Engelli öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik
eğitim uygulamasını nasıl değerlendiriyorsunuz? GRUPLAR f
%
Olumsuz Olumlu Toplam
f 183 393 576 Satır % 31,8 68,2 100 Öğretmen ve Yönetici
Sütun % 45,2 56,5 52,3 f 222 303 525
Satır % 42,3 57,7 100 Veli Sütun % 54,8 43,5 47,7
f 405 696 1101 Satır % 36,8 63,2 100 Toplam Sütun % 100 100 100
χ2=13,059 P=0,000
Tablo 4.34.’e göre öğretmenler %68,2, veliler %57,7 oranında engelli
öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya
yönelik eğitim uygulamasını “olumlu” bulmaktadırlar. Öğretmenlerin %31,8’i, velilerin
ise %42,3’ü kaynaştırma eğitim uygulamasını “olumsuz” bulmaktadırlar. Tabloya göre
(χ2(1)=13,059, p=0,000<0,05) gruplar arasında anlamlı bir fark vardır.
Tablo 4.35.’te görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel
eğitim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin “engelli öğrencilerin, normal okullarda
engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim uygulaması” hakkındaki
görüşleri frekans ve yüzde olarak incelenmiş, 4 okul türü olarak görme, işitme,
ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki öğretmen ve
yöneticilerin görüşleri ki-kare olarak karşılaştırılmıştır.
101
Tablo 4.35. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Bu Okullardaki Öğretmen ve Yöneticilerin Görüşlerinin Dağılımı
Engelli öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik
eğitim uygulamasını nasıl değerlendiriyorsunuz? GRUPLAR f
%
Olumsuz Olumlu Toplam
f 25 48 73 Satır % 34,2 65,8 100
Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 13,7 12,2 12,7 f 75 157 232
Satır % 32,3 67,7 100 İşitme engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 41,2 40,1 40,4 f 5 9 1410
Satır % 35,7 64,3 100 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 2,7 2,3 2,4 f 77 178 255
Satır % 30,2 69,8 100 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu öğretmeni
Sütun % 42,3 45,4 44,4 f 182 392 574
Satır % 31,7 68,3 100 Toplam Sütun % 100 100 100
χ2=0,631 P=0,889
Tablo 4.35.’te görme engelliler ilköğretim okulu yönetici ve öğretmenleri
%65,8, işitme engelliler ilköğretim okulu yönetici ve öğretmenleri %67,7, ortopedik
engelliler ilköğretim okulu yönetici ve öğretmenleri %64,3 ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okulu yönetici ve öğretmenleri %69,8 oranında kaynaştırma eğitim
uygulamasını “olumlu” bulmaktadırlar. Tabloya göre (χ2(3)=0,631, p=0,889>0,05)
gruplar arasında anlamlı bir fark yoktur.
Tablo 4.36.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel
eğitim okullarındaki velilerin “engelli öğrencilerin, normal okullarda engelli olmayan
öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim uygulaması” hakındaki görüşleri frekans ve
yüzde olarak incelenmiş, 4 okul türü olarak görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki velilerin görüşleri ki-kare olarak
karşılaştırılmıştır.
102
Tablo 4.36. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli Öğrencilerin Kaynaştırmaya Yönelik Eğitim Uygulaması ile İlgili Bu Okullardaki Velilerin Görüşlerinin Dağılımı
Engelli öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik
eğitim uygulamasını nasıl değerlendiriyorsunuz? GRUPLAR f
%
Olumsuz Olumlu Toplam
f 31 32 63 Satır % 49,2 50,8 100
Görme engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 14,1 10,7 12,1 f 76 122 198
Satır % 38,4 61,6 100 İşitme engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 34,5 40,8 38,2 f 7 6 13
Satır % 53,8 46,2 100 Ortopedik engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 3,2 2,0 2,5 f 106 139 245
Satır % 43,3 56,7 100 Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu velisi
Sütun % 48,2 46,5 47,2 f 220 299 519
Satır % 42,4 57,6 100 Toplam Sütun % 100 100 100
χ2=3,275 P=0,351
Tablo 4.36.’da görüldüğü gibi veliler tarafından kaynaştırma eğitim uygulaması
öğretmenler kadar yüksek oranda olumlu bulunmamaktadır.
Okul türlerine göre ayrı ayrı bakıldığında görme engelliler ilköğretim okulu
velileri birbirine yakın oranda bir değerlendirme yaparak %50,8 oranında kaynaştırma
eğitim uygulamasını olumlu bulurken, %49,2 oranında olumsuz bulmaktadırlar.
İşitme engelliler ilköğretim okulu velilerinin %61,6’sı, eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okulu velilerinin %56,7’si kaynaştırma eğitim uygulamasını
olumlu bulmaktadır.
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu velileri ise kaynaştırma eğitim
uygulamasını %53,8 oranında olumsuz olarak değerlendirmişlerdir.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
velilerinin genel olarak %57,6’sı, kaynaştırma eğitim uygulamasını olumlu bulurken,
%42,4’ü kaynaştırma eğitim uygulamasını olumsuz bulmaktadır. Tabloya göre
(χ2(3)=3,275, p=0,351>0,05) gruplar arasında anlamlı bir fark yoktur.
103
Tablo 4.37.’de engelli bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum örgütleri
ve üniversitelerin özel eğitim okulurıyla ilişkileri hakkında öğretmen, yönetici ve veli
görüşleri yer almaktadır.
Tablo 4.37. Araştırmaya Katılan Öğretmen, Yönetici ve Velilerin Engelli Bireylere Yönelik Etkinlik Gösteren Sivil Toplum Örgütleri ve Üniversitelerin Özel Eğitim Okullarıyla İlişkilerine Yönelik Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici
N=592
Veli N=570 SORULAR GÖRÜŞLER
f % f %
Evet 69 12,1 69 12,9 Kısmen 218 38,1 205 38,5 Hayır 285 49,8 259 48,6
Özel eğitime ihtiyacı olan bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum kuruluşlarının okulunuzla iş birliği yeterli midir?
Toplam 572 100 533 100
Evet 26 4,5 59 11,2
Kısmen 99 17,2 121 22,9
Hayır 450 78,3 349 66,0 Üniversitelerin okulunuzdaki eğitime katkısı ve iş birliği yeterli midir?
Toplam 575 100 529 100
Evet 26 4,5
Kısmen 116 20,1
Hayır 434 75,3
Okulunuzda eğitim araç-gereç ve materyallerinin hazırlanması, geliştirilmesi ve araç-gereçlerin niteliği ve uygunluğunun değerlendirilmesi ile ilgili üniversitelerin ilgili bölümleri ile iş birliği yapılmakta mıdır? Toplam 576 100
Tablo 4.37.’ye bakıldığında üniversite ve engelli bireylere yönelik etkinlik
gösteren sivil toplum örgütleri ile ilgili öğretmen, yönetici ve veli görüşleri birbirlerine
oldukça yakın ve paralel doğrultudadır.
Özel eğitim ihtiyacı olan bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum
kuruluşlarının özel eğitim okulları ile iş birliğini öğretmen ve yöneticiler %49,8, veliler
%48,6 gibi yarıya yakın oranlarda yetersiz bulmuşlardır. Özel eğitim ihtiyacı olan
bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum örgütlerinin iş birliğini öğretmen ve
yöneticilerden %12,1’i, velilerden de %12,9’u yeterli bulmuşlardır.
Üniversitelerin özel eğitim okulları ile iş birliğini öğretmen ve yöneticiler
%78,3, veliler de %66 sivil toplum örgütlerine oranla daha çok yetersiz bulmuşlardır.
Üniversitelerin iş birliğini öğretmen ve yöneticiler %4,5, veliler de %11,9 çok düşük
oranlarda yeterli bulmuşlardır.
Özel eğitim okullarında araç-gereç ve materyallerinin hazırlanması,
geliştirilmesi, niteliği ve uygunluğunun değerlendirilmesi ile ilgili yönetici ve
104
öğretmenler ancak %4,5 oranında üniversitelerin özel eğitim bölümlerinin iş birliği
yaptığını, %20 oranında ise kısmen iş birliği yaptığını belirtirken, %75 oranında iş
birliği olmadığını belirtmişlerdir.
Tablo 4.38.’de yönetici ve öğretmenlere, özel eğitim ve özel eğitim okulları ile
ilgili bekledikleri iş birliği ve katkılar açık uçlu olarak sorulmuş, verilen cevaplar
kodlanarak, her grubun frekansları sıralanmıştır.
Tablo 4.38. Öğretmenlerin, Üniversitelerden Özel Eğitim ve Özel Eğitim Okulları ile İlgili Bekledikleri İş Birliği ve Katkılar*
Öğretmen ve Yönetici
N=592 Özel Eğitim Okullarındaki Öğretmenlerin Üniversitelerden Beklediği İş
Birliği ve Katkılar
f Önem Sırası
Özel eğitimle ilgili yeni yöntem ve eğitim materyali geliştirmeleri ve materyal sağlamalı.
113 1
Okullarda, yönetici, öğretmen, öğrenci ve ailelere kurs, seminer gibi eğitimler vermeli.
103 2
Üniversitelerin özel eğitim bölümleri ve ilgili alanlarındaki akademisyen ve öğrenciler, özel eğitim okullarını ziyaret etmeli, programlarla, karşılaşılan güçlüklerle ilgili bilgi almak için iletişim kurmalı.
95 3
Yeni öğretim yöntem ve teknikleri hakkında gelişmelerle ilgili okullara bilgi vermeli.
63 4
Eğitim araç-gereçleri hazırlanmasında destek vermeli. 39 5
Toplumu bilinçlendirme seminerleri yaparak, özel eğitimin yaygınlaşmasını sağlamalı.
34 6
Üniversiteler özel eğitim bölümleri açmalı ve nitelikli özel eğitim öğretmeni yetiştirmeli.
34 7
Özel eğitim bölümü öğrencileri, mutlaka özel eğitim okullarında staj yapmalı. 34 8
Eğitimi dört duvar arasından kurtarmak için özel eğitim okulları için gezi, sporsal, sanatsal, sosyal ve kültürel faaliyetler yapılmalı.
33 9
Öğretmenlere danışmanlık yapmalı. 28 10
Teknoloji ve tasarım birimindeki dersler, üniversite öğrencilerinin yaratıcılıkları ile geliştirilmeli ve bu konuda seminer verilmeli.
28 11
Üniversitelerde yapılan projeler özel eğitim okullarında uygulanmalı. 26 12
Eğitim programları ve BEP ile ilgili iş birliği yapmalı. 17 13
Bütün branşlarda öğretmen adayları, özel eğitim okullarında staj yapmalı. 8 14
TOPLAM 655
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
Tabolo 4.38.’e bakıldığında öğretmen ve yöneticiler üniversitelerden en çok,
“özel eğitimle ilgili yeni yöntem ve eğitim materyali geliştirmeleri ve materyal
105
sağlamaları”, “okullarda yönetici, öğretmen, öğrenci ve ailelere kurs, seminer gibi
eğitimler vermeleri”, “üniversitelerin özel eğitim bölümleri ve ilgili alanlarındaki
akademisyen ve öğrencilerin özel eğitim okullarını ziyaret etmeleri, programlarda,
karşılaşılan güçlüklerle ilgili bilgi almak için iletişim kurmaları”, “yeni öğretim yöntem
ve teknikleri hakkında gelişmelerle ilgili okullara bilgi vermeleri”, “eğitim araç-
gereçleri hazırlanmasında destek vermeleri” konularında iş birliği ve katkı
istemektedirler.
Tablo 4.38. ile ilgili 4 okul türünün (görme, işitme, ortopedik engelliler ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu) öğretmen görüşlerine ait bilgiler ayrı
ayrı Ek 3.’te 40. soru tablosunda verilmiştir.
Tablo 4.39.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulunda çalışan öğretmen ve yöneticilerin, özel eğitim öğretmenlerinin
yüksek öğretim programlarından mezuniyet yeterlilikleri ile ilgili görüşleri yer
almaktadır.
Tablo 4.39. Özel Eğitim Okullarında Çalışan, Özel Eğitim Alanı Öğretmenlerinin, Yükseköğretim Programlarından Mezuniyet Yeterlikleri ile İlgili Öğretmen ve Yönetici Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici GÖRÜŞLER
f %
Öğretmenler, mezuniyet alanlarından yetersiz gelmektedir 189 34,1
Öğretmenler mezuniyet alanlarından yeterli gelmektedir 366 65,9
Toplam 555 100
Öğretmen ve yöneticiler özel eğitim alanı öğretmenlerinin yükseköğretim
programlarından mezuniyet yeterliliklerini %65,9 oranında yeterli bulmaktadırlar.
Yetersiz bulanların oranı %34,1’dir.
Tablo 4.40.’da görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulunda çalışan öğretmen ve yöneticilerin, özel eğitim okullarında çalışma
memnuniyetleri ile ilgili görüşleri yer almaktadır.
106
Tablo 4.40. Özel Eğitim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Çalışma Memnuniyetleri ile İlgili Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici GÖRÜŞLER
f %
Evet 419 72,2
Kısmen 138 23,8
Hayır 23 4,0
Toplam 580 100
Öğretmen ve yöneticilerin %72,2’si özel eğitim okullarında çalışmaktan
memnun olduklarının belirtmişlerdir. Öğretmen ve yöneticilerin %23,8’i kısmen
memnun olduğunu belirtirken, memnun olmayanların oranı %4’tür.
Tablo 4.41.’de görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okulunda çalışan öğretmen ve yöneticilerin, ücretleri ile ilgili görüşleri yer
almaktadır.
Tablo 4.41. Özel Eğitim Okullarında Çalışan Yönetici ve Öğretmenin Ücretleri ile İlgili Görüşleri
Öğretmen ve Yönetici GÖRÜŞLER
f %
Normal okullara göre %25 daha fazla olan şu anki uygulama devam etmeli 130 23,0
Normal okullardaki yönetici ve öğretmenlere göre %50 daha fazla olmalı 283 50,2
Normal okullardaki yönetici ve öğretmenlere göre %50’den de fazla olmalı 151 26,8
Toplam 564 100
Yönetici ve öğretmenlerin yarısı, özel eğitim okullarında ücretlerin normal
okullarda (özel eğitim olmayan okullar) çalışan öğretmen ve yöneticilere göre %50 daha
fazla olmalı derken, %26,8’i %50’den de fazla olmalı diye görüş belirtmişlerdir.
Öğretmen ve yöneticilerin %23’i de özel eğitim okulunda çalışan öğretmen ve
yöneticilerin normal okullarda çalışan öğretmen ve yöneticilere göre %25 daha fazla
ücret aldığı şimdiki uygulamanın devam etmesini istemişlerdir.
Tablo 4.42.’de Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarındaki yöneticilere göre, Özel Eğitim Hizmetleri
Yönetmeliği Madde 67’de özel eğitim okullarında görev yapacak “Diğer Personel”
olarak belirtilenlerden okullarında bulunan personel bilgileri yer almaktadır.
107
Tablo 4.42. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Yöneticilerin Görüşlerine Göre, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 67’ye Göre Özel Eğitim Okullarında Görev Yapacak “Diğer Personel” Olarak Belirtilenlerden Okullarında Bulunanlar
OKULLAR
PERSONEL Görme Eng. İ.Ö.O.
N=15
İşitme Eng. İ.Ö.O.
N=48
Ortp. Eng. İ.Ö.O.
N=3
Eğit. Zihin. Eng. İ.Ö.O.
N=53
GENEL
N=119
f 0 0 0 1 1 Uzman hekim % 0,8 f 1 0 0 1 2
Hekim % 1,7 f 0 0 0 2 2
Diyetisyen % 1,7 f 0 0 0 2 2
Dil ve konuşma terapisti % 1,7 f 2 0 0 0 2
Sosyal çalışmacı % 1,7 f 0 2 0 1 3
Çocuk gelişimi ve eğitimcisi % 2,5 f 0 0 0 3 3
Fizyoterapist % 2,5 f 0 1 0 0 1 Odyometrist (İşitme bozukluğunu
saptayıp, konuşma tedavisi veren kişi) % 0,8 f 0 0 0 0 0
Ergoterapist (İş ve uğraşı terapisti) % 0,0 f 7 31 1 23 62
Hemşire % 52,0 f 3 16 0 1 20
Ambar ve depo memurları % 16,8 f 2 0 0 0 2
Braille daktilograf (Görme engelliler için)% 1,7 f 4 14 0 10 28
İdarî işler memuru % 23,5 f 1 6 0 1 8
Ayniyat mutemedi % 6,7 f 1 1 0 4 6
Çocuk bakım elemanı % 5,0 f 7 15 3 3 28
Şoför % 23,5 f 8 22 1 5 36
Aşçı % 30,2 f 3 20 1 11 35
Kaloriferci % 29,4 f 1 3 0 1 5
Bahçıvan % 4,2 f 0 1 0 0 1
Terzi % 0,8 f 6 10 1 7 24
Gece bekçisi % 20,1 f 13 40 3 39 95
Hizmetli % 80,0
İşitm.Eng. İ.Ö.O. : İşitme Engelliler İlköğretim Okulu Eğit.Zihin.Eng. İ.Ö.O.:Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.O. Görme Eng. İ.Ö.O.: Görme Engelliler İlköğretim Okulu Ortp.Eng. İ.Ö.O. :Ortopedik Engelliler İlköğretim O.
108
Tablo 4.42.’ye göre, Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde
67’de özel eğitim okullarında görev yapacak “Diğer Personel” olarak belirtilenlerden bu
okullarda bulunan personel durumu, yöneticilerin verdikleri bilgilere göre aşağıdaki
gibidir:
Uzman hekim: Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik engelliler ilköğretim
okulu yöneticileri okullarında uzman hekim bulunmadığını belirtmişlerdir. Sadece
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarından 1 yönetici, okulunda uzman hekim
bulunduğunu belirtmiştir.
Hekim: İşitme ve ortopedik engelliler ilköğretim okullarının hiçbirinde hekim
bulunmamaktadır. Görme engelliler ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarının ise 1’inde hekim bulunmaktadır.
Diyetisyen ve dil ve konuşma terapisti: Görme, işitme, ortopedik engelliler
ilköğretim okullarının hiçbirinde diyetisyen bulunmamaktadır. Sadece eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 2’sinde diyetisyen ve dil ve konuşma terapisti
bulunmaktadır.
Sosyal çalışmacı: İşitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarının hiçbirisinde soysa çalışmacı bulunmamakta, görme engelliler ilköğretim
okullarının ise 2’sinde sosyal çalışmacı bulunmaktadır.
Çocuk gelişimi ve eğitimcisi: Görme ve ortopedik engelliler ilköğretim
okullarının hiçbirinde çocuk gelişimi ve eğitimcisi bulunmamakta; işitme engelliler
ilköğretim okullarından 2’sinde ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarından
1’inde çocuk gelişimi ve eğitimcisi bulunmaktadır.
Fizyoterapist: Görme, işitme ve ortopedik engelliler ilköğretim okullarının
hiçbirinde fizyoterapist bulunmamakta, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarının ise 3’ünde fizyoterapist bulunmaktadır.
Odyometrist (İşitme bozukluğunu saptayıp, konuşma tedavisi veren kişi):
Görme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarında fizyoterapist
bulunmamaktadır. İşitme engelliler ilköğretim okullarından sadece 1 yönetici okulunda
fizyoterapist bulunduğunu belirtmiştir.
109
Ergoterapist (İş ve uğraşı terapisti): Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki yöneticilerin tamamı okullarında iş ve uğraşı
terapisti bulunmadığını belirtmişlerdir.
Hemşire: Genel olarak bakıldığında görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir
zihinsel englelliler ilköğretim okullarının yarısında hemşire bulunduğu görülmektedir.
Ambar ve depo memurları: Görme engelliler ilköğretim okullarının 3’ünde,
işitme engelliler ilköğretim okullarının 16’sında, eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarının ise sadece 1’inde ambar ve depo memuru bulunmaktadır.
Ortopedik engelliler ilköğretim okullarında ambar ve depo memuru bulunmamaktadır.
Braille daktilograf (Görme engelliler okulunda): 15 görme engelli ilköğretim
okulundan sadece 2 tanesinde Braille daktilograf bulunmaktadır.
İdarî işler memuru: Görme engelliler ilköğretim okullarının 4’ünde, işitme
engelliler ilköğretim okullarının 14’ünde, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarının 10’unda idari işler memuru bulunmaktadır. Ortopedik engelliler ilköğretim
okullarında ise idari işler memuru bulunmamaktadır.
Ayniyat mutemedi: İşitme engelliler ilköğretim okullarının 6’sında, görme ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının ise sadece 1’inde ayniyat mutemedi
bulunmaktadır. Ortopedik engelliler ilköğretim okullarında ise ayniyat mutemedi
bulunmamaktadır.
Çocuk bakım elemanı: Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının
4’ünde, görme ve işitme engelliler ilköğretim okullarının 1’inde çocuk bakım elemanı
bulunmaktadır. Ortopedik engelliler ilköğretim okullarında ise çocuk bakım elemanı
bulunmamaktadır.
Şoför: Görme engelliler ilköğretim okullarının 7’sinde, işitme engelliler
ilköğretim okullarının 15’inde, ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamında,
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının sadece 3’ünde şoför bulunmaktadır.
Aşçı: Görme engelliler ilköğretim okullarının 8’inde, işitme engelliler ilköğretim
okullarının 22’sinde, ortopedik engelliler ilköğretim okullarının 1’inde ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 5’inde aşçı bulunmaktadır.
110
Kaloriferci: Görme engelliler ilköğretim okullarının 3’ünde, işitme engelliler
ilköğretim okullarının 20’sinde, ortopedik engelliler ilköğretim okullarının 1’inde,
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 11’inde kaloriferci bulunmaktadır.
Bahçıvan: İşitme engelliler ilköğretim okullarının 3’ünde, görme ve eğitilebilir
zihinsel engelliler ilköğretim okullarının ise sadece 1’inde bahçıvan bulunurken,
ortopedik engelliler ilköğretim okullarının hiçbirinde bahçıvan bulunmamaktadır.
Terzi: Sadece işitme engelliler ilköğretim okulunda 1 tane terzi bulunmakta,
görme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler okullarında bulunmamaktadır.
Gece bekçisi: Görme engelliler ilköğretim okullarının 6’sında, işitme engelliler
ilköğretim okullarının 10’unda, ortopedik engelliler ilköğretim okullarının 1’inde ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 7’sinde gece bekçisi bulunmaktadır.
Hizmetli: Genel olarak baktığımızda özel eğitim okullarının %80’inde hizmetli
bulunmaktadır. Görme engelliler ilköğretim okullarının 13’ünde, işitme engelliler
ilköğretim okullarının 40’ında, ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamında ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının 39’unda hizmetli bulunduğu
görülmektedir.
Tablo 4.43.’te Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarındaki yöneticilere göre, Özel Eğitim Hizmetleri
Yönetmeliği Madde 88’de özel eğitim okullarında “Eğitim Ortamları” olarak
belirtilenlerden okullarında bulunanların bilgileri yer almaktadır.
111
Tablo 4.43. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulunda Görev Yapan Yöneticilerin Görüşlerine Göre, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 88’de Özel Eğitim Okullarında “Eğitim Ortamları” Olarak Belirtilenlerden Okullarında Bulunanlar
OKULLAR
EĞİTİM ORTAMLARI Görme Eng. İ.Ö.O. N=15
İşitme Eng. İ.Ö.O. N=48
Ortp. Eng. İ.Ö.O. N=3
Eğit. Zihin. Eng. İ.Ö.O.
N=53
GENELN=119
f 14 40 3 41 98 Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi % 82,3
f 2 7 1 13 23 Destek eğitim odası
% 19,3 f 1 1 0 8 10
Gözlem odası % 8,4 f 6 15 1 32 54
Bireysel eğitim odası % 45,3 f 11 15 2 9 37
Dinlenme odası % 31,0 f 10 16 3 20 49
Oyun odası % 41,1 f 12 37 3 29 82
Revir % 69,0 f 2 5 1 13 21
Aile eğitim odası % 17,6 f 10 22 1 30 63
Resim ve müzik odaları % 53,0 f 1 1 0 12 14
Uygulama evi % 11,7 f 10 19 3 32 65
Çok amaçlı salon % 54,6 f 0 0 0 2 2
Hidroterapi havuzu % 1,6 f 12 24 3 22 62
Kütüphane % 52,1 f 12 27 1 28 68
Açık ve kapalı bahçe % 57,1 f 10 16 2 18 46
Beden eğitim salonu % 38,6 f 8 5 1 11 25
Gösteri ve tiyatro salonları % 21,0 f 2 9 0 0 11
İşitme, konuşma ve dil laboratuvarları % 9,2 f 1 1 0 4 6
Fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu % 5,0 f 4 6 2 20 32 Tekerlekli sandalye ile dolaşmayı sağlayacak
rampa, tutamak gibi düzenleme % 27,0 f 0 21 0 0 21 İşitme yetersizliği olan öğrencilerin
eğitimlerini sürdürdükleri ortamda ses yalıtımı % 17,6
İşitm.Eng. İ.Ö.O. : İşitme Engelliler İlköğretim Okulu Eğit.Zihin.Eng. İ.Ö.O.:Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.O. Görme Eng. İ.Ö.O.: Görme Engelliler İlköğretim Okulu Ortp.Eng. İ.Ö.O. :Ortopedik Engelliler İlköğretim O.
Tablo 4.43.’e göre, Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 88’de özel
eğitim okullarında “Eğitim ortamları” olarak belirtilenlerden bu okullarda bulunanlar,
yöneticilerin verdikleri bilgilere göre aşağıdaki gibidir:
112
Türkiye’de bulunan 15 görme engelliler ilköğretim okulundan 14’ünde
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 12’sinde “revir”, “kütüphane”,
“açık ve kapalı bahçe”; 11’inde “dinlenme odası”; 10’unda “oyun odası”, “resim ve
müzik odası”, “çok amaçlı salon”, “beden eğitimi salonu”; 8’inde “gösteri ve tiyatro
salonu”; 6’sında “bireysel eğitim odası”; 4’ünde “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı
sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 2’sinde “destek eğitim odası”, “aile eğitim
odası”, “işitme, konuşma ve dil laboratuvarı”; 1’inde “gözlem odası”, “uygulama evi”,
“fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu” bulunmaktadır.
Türkiye’deki 48 işitme engelliler ilköğretim okulundan 40’ında “rehberlik ve
psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 37’sinde “revir”; 27’sinde “açık ve kapalı
bahçe”; 24’ünde “kütüphane”; 22’sinde “resim ve müzik odası”; 21’inde “işitme
yetersizliği olan öğrencilerin eğitimlerini sürdürdükleri ortamlarda ses yalıtımı”;
19’unda “çok amaçlı salon”; 16’sında “oyun odası”, “beden eğitimi salonu”; 15’inde
“bireysel eğitim odası”, “dinlenme odası”; 9’unda “işitme, konuşma ve dil
laboratuvarı”; 7’sinde “destek eğitim odası”; 6’sında “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı
sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 5’inde “aile eğitim odası”, “gösteri ve
tiyatro salonu” bulunurken “gözlem odası”, “uygulama evi”, “fizik tedavi ve
rehabilitasyon salonu” 1 okulda bulunmaktadır.
Türkiye’de bulunan 3 ortopedik engelliler ilköğretim okulunun hiçbirinde
“gözlem odası”, “uygulama evi”, “hidroterapi havuzu”, “işitme, konuşma ve dil
laboratuvarı” ve “fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu” bulunmamaktadır. “Destek
eğitim odası”, “bireysel eğitim odası”, “aile eğitim odası”, “resim ve müzik odası”,
“açık ve kapalı bahçe”, “gösteri ve tiyatro salonu” 1 okulda; “dinlenme odası”, “beden
eğitimi salonu”, “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı sağlayacak rampa, tutamak gibi
düzenleme” 2 okulda bulunmaktadır. Ortopedik engelliler okullarının tamamında
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”, “oyun odası”, “revir”, “çok amaçlı
salon” ve “kütüphane” bulunmaktadır.
Türkiye’deki 53 eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulundan, 41’inde
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 32’sinde “bireysel eğitim odası”,
“çok amaçlı salon”; 30’unda “resim ve müzik odası”; 29’unda “revir”; 28’inde “açık ve
kapalı bahçe”; 22’sinde “kütüphane”; 20’sinde “oyun odası”, “tekerlekli sandalye ile
dolaşmayı sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 18’inde “beden eğitimi salonu”;
113
13’ünde “destek eğitim odası”, “aile eğitim odası”; 12’sinde “uygulama evi”; 11’inde
“gösteri ve tiyatro salonu”; 9’unda “dinlenme odası”; 8’inde “gözlem odası”; 4’ünde
“fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu”; 2’sinde “hidroterapi havuzu” bulunmaktadır.
Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının hiçbirinde “işitme, konuşma ve dil
laboratuvarı” bulunmamaktadır.
Özel eğitim okullarının şartlarından dolayı tamamında bulunması bir zorunluluk
olan rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi, Türkiye’deki 15 görme
engelliler ilköğretim okulunun 14’ünde, 48 işitme engelli ilköğretim okulununu 40’ında,
53 eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulunun 41’inde bulunurken, sadece
ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamında bulunmaktadır.
Tablo 4.44.’te özel eğitim okullarında eğitim kalitesinin artması için yönetici,
öğretmen ve velilere neler yapılması gerektiği açık uçlu soru olarak sorulmuş, verdikleri
cevaplar kodlanarak her grubun frekansları önem sırasına göre belirtilmiştir. Görme,
işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu yönetici ve
öğretmenlerine göre, özel eğitim okullarında eğitim kalitesinin artması için yapılması
gerekenlerden en önemlileri önem sırasına göre:
- Programlar engelli öğrencilere ve engel türlerine uygun olarak yapılmalı,
- Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim teknolojileri temin edilmeli, okulların ihtiyaçları karşılanmalı,
- Özel eğitim okullarının fiziki yapısı çocukların engel türlerine uygun olmalı,
- Özel eğitim sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin periyodik olarak hizmet içi eğitime alınıp bilgilerinin güncellenmesi sağlanmalı,
- Okulların, özel eğitim alanındaki öğretmen ihtiyaçları karşılanmalı,
- Özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem verilmeli ve yeterli özel eğitim öğretmeni yetiştirilmeli,
- Özel eğitim okullarına engel türlerine göre, çocuklarla ilgilenebilecek ilgili, özverili ve deneyimli özel eğitim alanından öğretmenler verilmeli,
- Aileler eğitilmeli, veliler bilinçlendirilmeli,
- Engelli öğrencinin engel türü ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı,
- Branş öğretmenleri de özel eğitim alanından olmalı,
- Yöneticiler de özel eğitim alanından olmalı,
- Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı, sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı,
- MEB tarafından özel eğitim okullarının sayısı, standartları arttırılmalı ve oluşturulan standartlar uygulanmalı,
114
- Okullara fizyoterapist, hemşire, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel tahsis edilmeli,
- Okul-veli iş birliği artırılmalı,
- Özür derecelerine göre sınıflar oluşturulmalı,
- Bağımsız yaşam, öz bakım becerileri gibi temel beceri eğitimleri ile öğrencileri gerçek hayata hazırlayan eğitimlere öncelik verilmeli,
- Özel eğitim okullarında çalışanları motive edecek ücret artışı çalışmaları yapılmalı,
- Tek engelliler ve çift engelliler ayrı okullarda veya ayrı sınıflarda olmalı ve
- Özel eğitim okullarında, sınıflardaki öğrenci sayıları az olmalı diye sıralanmıştır.
Tablo 4.44. Özel Eğitim Okullarında Eğitim Kalitesinin Artması İçin Yapılması Gerekenler Konusunda Öğretmen ve Velilerin Görüşleri*
Öğretmen ve Yönetici
N=592
Veli N=570 DÜŞÜNCELER
f Sıra No
f Sıra No
Programlar engelli öğrencileri ve engel türlerine uygun olarak yapılmalı. 105 1 32 9 Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim teknolojileri temin edilmeli, okulların ihtiyaçları karşılanmalı. 91 2 74 1
Özel eğitim okullarının fiziki yapısı çocukların engel türlerine uygun olmalı 83 3 34 8 Özel eğitim sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin periyodik olarak hizmet içi eğitime alınıp bilgilerinin güncellenmesi sağlanmalı. 61 4 12 16
Okulların, özel eğitim alanındaki öğretmen ihtiyaçları karşılanmalı. 50 5 58 4
Özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem verilmeli ve yeterli özel eğitim öğretmeni yetiştirilmeli. 46 6 48 5
Özel eğitim okullarına engel türlerine göre, çocuklarla ilgilenebilecek ilgili, özverili ve deneyimli özel eğitim alanından öğretmenler verilmeli. 41 7 66 3
Aileler eğitilmeli, veliler bilinçlendirilmeli. 36 8 40 6
Engelli öğrencinin engel türü ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı. 35 9 10 18
Branş öğretmenleri de özel eğitim alanından olmalı. 33 10 14 13
Yöneticiler de özel eğitim alanından olmalı. 30 11 -
Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı, sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı. 26 12 29 10
MEB tarafından özel eğitim okullarının sayısı, standartları arttırılmalı ve standartlar uygulanmalı. 25 13 64 2
Okullara fizyoterapist, hemşire, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel tahsis edilmeli.
22 14 13 14
Okul-veli iş birliği artırılmalı. 20 15 37 7
Özür derecelerine göre sınıflar oluşturulmalı. 19 16 7 22 Bağımsız yaşam, öz bakım becerileri gibi temel beceri eğitimleri ile öğrencileri gerçek hayata hazırlayan eğitimlere öncelik verilmeli. 19 17 -
Özel eğitim okullarında çalışanları motive edecek ücret artışı çalışmaları yapılmalı. 18 18 -
Tek engelliler ve çift engelliler ayrı okullarda veya ayrı sınıflarda olmalı. 17 19 -
Özel eğitim okullarında sınıflardaki öğrenci sayıları az olmalı. 15 20 -
MEM ve RAM’lar okullarla iş birliği yapmalı. 12 21 -
115
Tablo 4.44’ün Devamı. (Özel Eğitim Okullarında Eğitim Kalitesinin Artması İçin Yapılması Gerekenler Konusunda Öğretmen ve Velilerin Görüşleri*)
Öğretmen ve Yönetici
N=592
Veli N=570 DÜŞÜNCELER
f Sıra No
f Sıra No
Bireysel eğitim programları en iyi şekilde kullanılmalı. 10 22 8 21
Okullar sık sık ve özel eğitim alanından müfettişlerce denetlenmeli. 9 23 20 11
Erken tanı, teşhis ve okullara yerleştirmesi doğru yapılmalı. 8 24 - İşitme engeli çocukların normal okullarda sınıflara iyi bir şekilde dağıtımı yapılarak kaynaştırma uygulaması ile eğitimi yapılmalı. 8 25 3 29
İşitme engelliler için görsel materyaller daha fazla olmalı. 8 26 -
Ders saatleri artırılmalı ve dersler daha etkin olmalı. 7 27 -
İşitme engelliler okullarında sınıfların yalıtımı iyi yapılmalı. 7 28 -
Özel eğitim okullarında, sınıflarda çift öğretmen uygulaması yapılmalı. 7 29 3 27
5. sınıftan itibaren akademik olarak yetersiz olan öğrenciler mesleki eğitime alınmalı. 6 30 -
Çocuklarla özel olarak ilgilenilmeli, iyi takip edilmeli. 5 31 11 17
Öğrenci ile birebir ders işlenmeli. 5 32 6 23
Beceri derslerinin saatleri artırılmalı ve beceri kazandırıcı faaliyetler yapılmalı. 4 33 -
İşitme engelliler okullarında işitme cihazı olmalı. 3 34 -
Özel eğitim okullarında engelsiz öğrencilerle tersine kaynaştırma eğitim uygulaması olmalı. 3 35 1 33
Çift engelli öğrenciler için program yapılmalı. 3 36 -
Araştırma sonuçları uygulanmalı. 2 37 -
Okullarda özel eğitim sınıfları açılmalı. 2 38 -
Ailelere maddi destek sağlanmalı. 2 39 - Üniversitelerin özel eğitim sınıf öğretmeni yetiştiren bölümlerinin yapısal değişikliğe gitmeleri, kendilerini ülke ve MEB şartlarına uyarlamaları, özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem vermeleri.
2 40 -
Özel özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerine aktarılan kaynaklar okullara döndürülmeli. 2 41 -
Her sınıfa bir usta öğretici verilmeli. 1 42 -
Görme engelliler okullarında bütün öğretmenlerin Braille alfabesi kullanması sağlanmalı. 1 43 -
Kitaptaki görsel bölümler, görme engelli öğrenciler için anlatıma dayalı yapılmalı.
1 44 -
Ders saatleri yeniden 35 saate çıkarılmalı. 1 45 8 20 Özel eğitim okullarında yöneticiler kuralları işletmeli. 1 46 3 29 Özel eğitim okullarında rotasyon uygulanmalı. 1 47 Öğretmenler ile aileler arasında iş birliği olmalı. - 17 12 Okullarda çocukların sosyal, sporsal ve sanatsal faaliyetleri için servis aracı sağlanmalı.
- 12 15
Sivil toplum kuruluşları ve aileler eğitime dâhil edilmeli. - 10 19 Sınıflardaki öğrenaci sayıları az olmalı. - 5 24 Öğrenciler kendi yaş grupları ile okula başlamalı. - 5 25 Öğrencilerin bu okullara gitmeleri sağlanmalı. - 4 26 Daha genç ve dinamik öğretmenler çalıştırılmalı. - 2 30 Okulların uygulama bahçesi olmalı. - 1 31
TOPLAM 913
* Gruplar birden fazla seçenek işaretlemişlerdir.
116
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
velilerine göre, özel eğitim okullarında eğitim kalitesinin artması için yapılması
gerekenlerden en önemlileri önem sırasına göre:
- Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim teknolojileri temin edilmeli, okulların ihtiyaçları karşılanmalı,
- MEB tarafından özel eğitim okullarının sayısı, standartları arttırılmalı ve oluşturulan standartlar uygulanmalı,
- Özel eğitim okullarına engel türlerine göre, çocuklarla ilgilenebilecek ilgili, özverili ve deneyimli özel eğitim alanından öğretmenler verilmeli ,
- Okulların, özel eğitim alanındaki öğretmen ihtiyaçları karşılanmalı,
- Özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem verilmeli ve yeterli özel eğitim öğretmeni yetiştirilmeli,
- Aileler eğitilmeli, veliler bilinçlendirilmeli,
- Okul-veli iş birliği artırılmalı,
- Özel eğitim okullarının fiziki yapısı çocukların engel türlerine uygun olmalı,
- Programlar engelli öğrencilere ve engel türlerine uygun olarak yapılmalı,
- Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı, sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı,
- Okullar sık sık ve özel eğitim alanından müfettişlerce denetlenmeli,
- Öğretmenler ile aileler arasında işbirliği olmalı,
- Branş öğretmenleri de özel eğitim alanından olmalı,
- Okullara fizyoterapist, hemşire, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel tahsis edilmeli,
- Okullarda çocukların sosyal, spor ve sanatsal faaliyetleri için servis aracı sağlanmalı,
- Özel eğitim sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin periyodik olarak hizmet içi eğitime alınıp bilgilerinin güncellenmesi sağlanmalı,
- Çocuklarla özel olarak ilgilenilmeli ve iyi takip edilmeli,
- Engel türlerine göre çocuklara uygun faaliyetler yapılmalı,
- Engelli öğrencinin engel türü ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı,
- Sivil toplum kuruluşları ve aileler eğitime dâhil edilmeli, diye belirtmişlerdir.
Tablo 4.44. ile ilgili görme, işitme, ortopedik engelliler ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarının 4 türünün yönetici/öğretmen görüşlerine ait bilgiler Ek
3.’te 45. soru tablosunda, veli görüşlerine ait bilgiler Ek 4.’te 29. soru tablosunda
detaylıı olarak verilmiştir.
117
BEŞİNCİ BÖLÜM
SONUÇ VE ÖNERİLER
5.1. Sonuçlar
Bu bölümde, veri toplama araçları ile elde edilen bulgulara dayalı olarak ulaşılan
sonuçlar ve incelenen literatür doğrultusunda özel eğitim okulları ile ilgili geliştirilen
sonuçlara ve önerilere yer verilmiştir.
A. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Öğretmen ve Velilerine İlişkin Genel Sonuçlar
Ankete katılan öğretmenlerin %20’sini yöneticiler, %20,5’ini zihinsel engelliler
sınıf öğretmenleri, %18,2’sini branş öğretmenleri, %16,8’ini işitme engelliler sınıf
öğretmenleri, %16,4’ünü rehber öğretmen/psikolojik danışmanlar, %5’ini görme
engelliler sınıf öğretmeni ve %3,1’ini de sınıf öğretmenleri oluşturmaktadır.
Araştırmaya katılan gruplardan öğretmen ve yöneticilerin %52,9’u erkek,
%47,1’i kadın; velilerin %41,5’i erkek, %58,5’i kadındır. Velilerde kadın katılımcı
oranının yüksek olması, engelli olan çocukla daha çok annelerin ilgilendiğinin
göstergesi olabilir.
Ankete katılan öğretmen ve yöneticilerin hemen hemen yarıya yakınını (%48,9)
1-5 yıl arasında görev yapan öğretmen ve yöneticiler, diğer yarısını %25,3’ü 6-10 yıl,
%13,4’ü 11-15 yıl, %7,5’i 16-20 yıl ve %4,9’u 20 yıldan fazla görev yapan öğretmen ve
yöneticiler oluşturmaktadır.
Okul türüne göre ankete katılan öğretmenlerin %44,1 eğitilebilir zihinsel
engelliler, %40,8’i işitme engelliler, %12,7’si görme engelliler ve %2,4’si ortopedik
engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinden; velilerin ise %44,9 eğitilebilir zihinsel
engelliler, %40,7 işitme engelliler, %12,1 görme engelliler ve %2,3 ortopedik engelliler
ilköğretim okulu velilerinden oluşmaktadır. Bu katılım oranları, Türkiye’de bulunan 54
eğitilebilir zihinsel engelliler, 49 işitme engelliler, 15 görme engelliler ve 3 ortopedik
engelliler okulu sayılarına paralel bir sonuçtur.
118
Araştırmaya katılan özel eğitim okulu velilerinin yarıya yakını (%44,4)
büşükşehir belediyesi olan illerden, yarısı ise il, ilçe, belde ve köyde yaşayanlardandır.
Belde ve köyde yaşayan velilerin oranı %8,1’dir.
Ailelerin büyük bölümü asgari ücret, asgari ücret altı ve asgari ücretin biraz üstü
gelir seviyesine sahiptir. %5’e yakın aile grubunun da hiçbir geliri bulunmamaktadır.
Türkiye’de özel eğitim okullarının öğretim şekli %90’lar oranında gündüzlü ve
hem gündüzlü hem yatılıdır. Öğretim şekli sadece yatılı olan özel eğitim okulu oranı ise
%10,7’dir.
Türkiye’de ilköğretim düzeyinde eğitim veren özel eğitim okullarına ayrı ayrı
baktığımızda 15 görme engelli ilköğretim okulundan 12’si hem gündüzlü hem yatılı,
3’ü yatılı; 48 işitme engelliler ilköğretim okulundan 11’i gündüzlü, 26’sı hem gündüzlü
hem yatılı, 11’i yatılı; 3 ortopedik engelli ilköğretim okulundan 1’i gündüzlü, 2’si hem
gündüzlü hem yatılı ve eğitilebilir zihinsel engelli ilköğretim okullarının tamamı
gündüzlü eğitim vermektedir.
B. Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarında Görev Yapan Yönetici ve Öğretmen ile Velilerin Özel Eğitim Okulları ile İlgili Uygulama ve Hizmetleri Değerlendirmelerine İlişkin Sonuçlar
Bu bölümde görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarında görev yapan yönetici, öğretmen ve öğrenci velilerinin; özürlüler ile ilgili
yapılan yasalar, uygulamalar, özel eğitim okullarındaki dersler, ders saatleri, programlar
ve bu okullardaki eğitim hizmetleri ile ilgili düşünceleri analiz edilmiş, sonuçlarına yer
verilmiştir.
Özel Eğitim Okullarında Uygulanan Yasa, Yönetmelik ve Özel Eğitimle İlgili Uygulanan Hizmet içi Eğitimlere İlişkin Sonuçlar
2005 yılında çıkarılan 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu hakkında velilerin
%15,7’si, öğretmen ve yöneticilerinde yarıya yakını (%49,1) bilgi sahibidir.
5378 Sayılı Özürlüler Kanunu hakkında bilgim var diyen yönetici ve
öğretmenlerin yarıdan fazlası (%61’i) bu bilgiyi basın-yayın organlarından
edinmişlerdir. Amacı, özürlü vatandaşlar ve yakınlarının özürlü hakları ile ilgili eğitim,
bakım, mesleki eğitim, istihdam, ulaşılabilirlik, sosyal güvenlik, sosyal yardımlar ve
119
uygulamada karşılaşılan zorluk ve sıkıntılara ilişkin bilgilendirme çalışmalarını yürütme
görevi olan “Engelsiz Türkiye Projesi Tanıtım Ekibi”nden Özürlüler Hakkındaki
Kanun’u öğrenen öğretmenlerin oranı %2,8’dir. Bu durum, 2007 yılında başlatılan
Engelsiz Türkiye Projesi ile oluşturulan tanıtım ekibinin yeterli ve etkili bilgilendirme
yapamadğı sonucunu ortaya koymaktadır.
Öğretmenlerin %75,6’sı, velilerin de %47’si 5378 Sayılı Özürlüler Hakkındaki
Kanun’un günlük yaşama dönük olarak kısmen uygulandığı görüşündedirler.
Engelli çocuklar ve aileleri ile ilgili eğitim hizmetlerini içeren, 2006 yılında
çıkarılan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hakkında görme, işitme, ortopedik ve
eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu velilerinin büyük çoğunluğunun (%85)
bilgisi yok ya da yeterli bilgi sahibi değildirler.
Öğretmenlerin %42,3’ü 2006 yılında çıkarılan 26184 Sayılı Özel Eğitim
Hizmetleri Yönetmeliği’ni yetersiz bulmaktadırlar.
Özel eğitim okullarından ankete katılan yönetici ve öğretmenlerin, özel eğitim
ile ilgili aldıkları kurs, seminer ve hizmet içi eğitimlere baktığımızda en çok
“bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılması ve uygulanması (%39,7’si)”, “ilk yardım
eğitimi (%34,8’i)”, “özel eğitime ihtiyacı olan çocukların ailelerinin eğitimi (%24,5’i)”,
“eğitsel değerlendirme ve tanılama (%21,5’i)”, “özel eğitim okulları ile ilgili mevzuat
ve uygulamalar (%17,1’i)”, “özel eğitim gerektiren bireylerin eğitiminde ölçme ve
değerlendirme (%15,7’si)”, “bağımsız davranış kazanma, öz bakım becerileri kazanma
gibi temel beceri eğitim ve uygulamaları (%13,7’si)”, “özel eğitim-öğretimi destekleyici
araç ve gereçleri hazırlama ve geliştirme (%12,7’si)”, “özel eğitim hizmetleri
yönetmeliği (%12,3’ü)” konularında eğitim almışlardır.
Öğretmen ve yöneticilerin en çok “bireyselleştirilmiş eğitim programı yapma ve
uygulanması” ile ilgili hizmet içi eğitim almaları bulgusu, MEB Özel Eğitimin Etkisi ve
Etkililiği Temel Araştırması (2007:185) sonuçlarında yer alan öğretmen ve yöneticilerin
en yüksek oranda katılmak istedikleri programlardan birisi olan “bireyselleştirilmiş
eğitim planı hazırlama” talebiyle hem paralel bir sonuç hem de hizmet içi eğitim
kursları yapılırken taleplerin dikkate alındığını göstermektedir.
120
Öğretmen ve yöneticilerin %15,4’ü ise okullarında özel eğitim ile ilgili “hiçbir”
eğitim almamışlardır.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler ilköğretim Okullarının Eğitim-Öğretimdeki Yeterliğine İlişkin Sonuçlar
Yönetici-öğretmen ve veliler okullarındaki eğitimin yeterliliği konusunda aynı
görüşte değiller. Velilerin yarıdan fazlası okullarındaki eğitimi yeterli bulurken,
öğretmen ve yöneticiler bu konuda farklı düşünmekte, okullarındaki eğitimi kısmen
yeterli olarak değerlendirmektedirler.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okul
türlerine göre baktığımızda öğretmen ve yöneticilerin okullarındaki eğitimin yeterliliği
konusunda görüş farklılıkları vardır. Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmen ve
yöneticilerinin yarıya yakını okullarındaki eğitimi yeterli olarak değerlendirirken,
işitme, ortopedik ve özellikle eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki
öğretmen ve yöneticiler okullarındaki eğitimi kısmen yeterli bulmuşlardır.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
velilerinin de, okullarındaki eğitimin yeterliliği konusunda görüş farklılıkları vardır.
Görme engelliler ilköğretim okulu velilerinin büyük çoğunluğu, işitme engelliler
ilköğretim okulu velilerinin yarıdan fazlası okullarındaki eğitimi yeterli bulurken,
ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki veliler okullarının
eğitimini kısmen yeterli olarak görmektedirler. Hatta ortopedik engelliler ilköğretim
okulu velilerinin ¼’i ise okullarının eğitimini yetersiz bulmaktadırlar.
Yönetici ve öğretmenlere göre görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik nedenlerinin başında;
- Okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması,
- Normal okul programlarının uygulanması,
- Birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması,
- Hizmet içi eğitimin yeterli olmaması,
- Öğrencilerin eğitsel tanılamasının eksik ve yerleştirilmesinin yanlış yapılması,
- Okulun fiziki durumu,
- Okulun eğitim materyali açısından yetersizliği,
121
- Çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personelin okullarında olmaması,
- Aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği,
- Derslerin engel türlerine, öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması gelmektedir.
Velilere göre ise, okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik nedenlerinin başında;
- Okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması,
- Çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personelin okullarında olmaması,
- Sayısal olarak özel eğitim alanından öğretmen yetersizliği,
- Aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği,
- Birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması,
- Sosyal etkinliklerin yeterince olmaması,
- Normal eğitim yapan okullar ile iş birliği ve iletişimin olmaması,
- Özel eğitim alanında üniversitelerle iş birliğinin olmaması,
- Derslerin engel türlerine, öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması,
- Gerektiğinde bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılmaması gelmektedir.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik nedenleri içinde ilk sırada hem öğretmen ve
yöneticiler hem de veliler tarafından, okullarında fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti,
sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personelin okullarında olmaması
gelmektedir.
Öğretmen ve velilerin okullarındaki eğitim yetersizliği ile ilgili belirttikleri
nedenlerin bazıları paralellik göstermektedir. Her iki grup tarafından “okullarında
fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim
veren personel olmaması”, “birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim
yapılması”, “çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personelin okullarında olmaması”
eğitim-öğretim yetersizliğinde öncelikli neden olarak görülmektedir.
Veliler okullarında eğitim-öğretim yetersizliği olarak “çocuk gelişimi ve
eğitimcisi yardımcı personel olmamasını” ikinci sırada bir neden olarak belirtirken,
öğretmen ve yöneticiler bunu daha sonraki sebeplerden sekizinci sırada; yine velilerin
üçüncü sırada eğitimde yetersizlik olarak gördüğü “özel eğitim alanından öğretmen
122
yetersizliğini” öğretmenlerin on ikinci sırada belirtmesi grupların farklı öncelikleri
olduğunu da göstermektedir.
Ayrıca, öğretmenlerin özel eğitim okullarındaki eğitim-öğretim yetersizlik
nedeni olarak ikinci derecede sıraladığı “normal okul programlarının uygulanmasını”,
dördüncü derecede sıraladığı “hizmet içi eğitimlerin yetersizliğini” velilerin sonlarda bir
neden olarak görmesi, grupların beklentilerinden ve eğitime bakış açılarının
farklılığından kaynaklandığını söyleyebiliriz.
Özel Eğitime İhtiyacı Olan Engelli Çocukların Eğitime Başlama Durumları ile İlgili Sonuçlar
Yönetci, öğretmen ve veliler engelli çocukların eğitimlerine belirlenen uygun
yaşlarda başlaması ile ilgili farklı görüştedirler. Öğretmen ve yöneticilerin büyük
çoğunluğu engelli çocukların okula belirlenen yaşlarda başlayamadığı görüşündeler.
Velilerin ise yarıya yakını bu görüştedirler.
Gerek yönetici ve öğretmenlerde, gerekse velilerde özel eğitime ihitayacı olan
bireylerin eğitimlerine belirlenen uygun yaşlarda başlanamamasının sebepleri olarak ilk
üç sırada “ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini önemsememesi”, “ailelerin
ve engelli çocukların özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle
özel eğitim hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi” ve “sağlık
kuruluşlarında bireyin, engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından itibaren,
RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine başlanacak bir sistemin
kurulmaması” değerlendirmesi, sıralaması farklı olsa da ortak görüş olarak ortaya
çıkmaktadır.
Birden Fazla Engeli Olan Öğrencilerin Eğitim Durumlarına İlişkin Sonuçlar
Öğretmen ve yöneticilere göre görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarının %91,8’inde “birden fazla engeli olan öğrenci”
bulunmaktadır.
Öğretmen ve yöneticilerin görüşlerine baktığımızda çift engelli öğrencisi olan
özel eğitim okullarının %75,2’sinde özel eğitim sınıfı açılmamakta; oysa, MEB Özel
Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği madde 44 (1) “Zorunlu öğrenim çağındaki birden fazla
yetersizliği olan öğrenciler için gündüzlü özel eğitim okul ve kurumları ya da özel
123
eğitim okul ve kurumları bünyesinde özel eğitim sınıfı açılabilir.” ibaresi yer
almaktadır. Birden fazla engelli öğrencisi olan özel eğitim okullarından ancak %24,8’i
yönetmeliğin uyarısını dikkate alarak, özel eğitim sınıfı açmıştır.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler okullarında çift engelli
öğrenciler için açılan özel eğitim sınıflarından %68,3’i farklı türlerdeki çift
engellilerden oluşmaktadır. Oysa, MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği madde 44
(2/c) bendine göre özel eğitim sınıfları için “Bu sınıflarda aynı tür ek yetersizliği olan
öğrenciler eğitim görür.” ifadesi yer almaktadır.
MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği madde 44 (2/d) bendine göre özel
eğitim sınıfları için “Bu sınıfların mevcudu en fazla 4 öğrenciden oluşur.” ifadesi yer
almaktadır. Birden fazla öğrencisi olan görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarından %40’ı özel eğitim sınıfında 4’ten fazla öğrenci ile
eğitim yapmaktadır.
Bu sonuçlara göre özel eğitim hizmetleri yönetmeliğinde, özel eğitim sınıfları ile
ilgili uygulamalar büyük oranda yerine getirilmemektedir.
Engelli Bireylerin Engel Tür ve Düzeylerinin Belirlenmesi ve RAM’ların Çalışma Yeterliliğene İlişkin Sonuçlar
Veli ve öğretmenler rehberlik araştırma merkezlerini çalışmalarında yeterli
bulmamaktadırlar. Velilere göre rehberlik araştırma merkezlerinin çalışmasındaki
yetersizlik nedenlerinin başında “aileleri ve kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi”
gelmektedir. Daha sonra “özel eğitim için tarama ve tanılamada yetersiz olması”,
“RAM’ların konum ve görev olarak yeterince bilinmemesi, “gelişmeleri takip
edememesi”, “sık sık denetlenmemesi” ve “RAM’lardaki özel eğitim değerlendirme
kurulunda yeterli elemanın olmaması” gelmektedir.
Veli ve öğretmenlerin görüşlerine göre engelli öğrencilerin engel düzey ve engel
türlerininin de yeterli belirlenmediği anlaşılmaktadır.
Öğrencilerin engel düzey ve engel türlerinin yeterli belirlenemesinin
nedenlerinin başında “RAM’ların özel eğitim okulları ile yeteri kadar iş birliği
yapmaması” ve “RAM’ların özel eğitim gerektiren bireylere yapılan izleme ve
değerlendirmede yetersiz olması”, “RAM’ların tek bir zamanda/oturumda
124
değerlendirme yapması”, “RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman ayırmaması”,
“RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman elemanlar bakımından
yetersiz olması”, “RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamada kullandığı ölçme
araçlarında yetersiz olması” gelmektedir.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarındaki Eğitim Programlarına İlişkin Sonuçlar
Görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin, ortopedik engelliler
ilköğretim okulu öğretmenlerinin ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin tamamı 2009-2010 öğretim yılı itibariyle uygulanan mevcut
programları istememektedirler. İşitme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinden de
ancak %1,3’ü mevcut programın okullarında uygulanmasını istemektedirler.
Öğretmenlerin %85,2’si ve velilerin %78’i görme, işitme, ortopedik ve
eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulları eğitim programlarının Talim ve
Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel yapılmasını istemektedirler.
Bireyselleştirilmiş eğitim programı geliştirme biriminin çalışmaları ile ilgili
görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu
öğretmenlerinin görüşleri farklıdır. Ortopedik engelliler ilköğretim okullarının çoğunda
BEP geliştirme biriminin çalışmaları yeterli bulunurken, görme ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarının yarısında yeterli bulunmuştur. İşitme engelliler
ilköğretim okullarında ise BEP geliştirme birimi çalışmaları kısmen yeterli
bulunmaktadır.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulu Öğrencilerinin Eğitim Görmeleri Gerektiği Okul ve Materyallere İlişkin Sonuçlar
Öğretmen ve yöneticiler %80 oranında, veliler %66,7 oranında tamamen
görmeyen çocukların görme engelli okullarında eğitim görmesi gerektiğini
belirtmektedirler.
Az gören çocukların eğitim göreceği okullara ilişkin ise, öğretmen ve veli
görüşleri farklı çıkmaktadır. Öğretmen ve yöneticiler %75 oranında az gören çocukların
kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmesini isterken, velilerin %30’u
125
kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmesini istemekte, %46,4’sı az gören
çocukların görme engelliler okullarında eğitim görmesini istemektedir.
Az gören öğrencilerin ders kitapları ile ilgili öğretmen ve yöneticilerin %80’i,
velilerin %63,8’i normal ilköğretim okullarındaki ders kitaplarının daha büyük
puntolarla basılmış hâlini istemektedirler.
Öğretmen ve yöneticiler %79,8 oranında, veliler %66,8 oranında tamamen
işitemeyen çocukların işitme engelliler okullarında eğitim görmesi gerektiğini
belirtmektedirler.
Az işiten çocukların eğitim göreceği okullara ilişkin ise, öğretmen ve yöneticiler
%64,6 oranında, veliler %50,4 oranında kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim
görmesini istemektedirler.
Ağır derecede ortopedik engelli çocukların, öğretmen ve yöneticiler %35,7,
veliler %53,8 oranında ortopedik engelliler okullarında eğitim görmesini
istemektedirler. Öğretmen ve yöneticilerin %21,4’ü ise ağır ortopedik engelli çocukların
evde eğitim görmesini istemektedirler.
Hafif derecede zihinsel engelli çocukların, öğretmen ve yöneticilerin %53,9’u,
velilerin %56,7’si eğitilebilir zihinsel engelliler okullarında eğitim görmesini isterken,
öğretmen, yönetci ve velilerden azımsanmayacak oranda bir kısmı da eğitilebilir
zihinsel engellilerin, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim
görmesini istemektedirler.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Alanlarına İlişkin Sonuçlar
Görme, işitme ve ortopedik engelliler ilköğretim okullarındaki öğretmen ve
yöneticilerin %71,1’i, velilerin %58,3’ü 1-5. sınıflarda özel eğitim alanı öğretmen grubu
olan “görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden biri”nin sınıflarında
görev yaptığını belirtirken, öğretmen ve yöneticilerin az bir kısmı okullarındaki 1-5.
sınıflarda “normal sınıf öğretmeni”nin görev yaptığını belirtmektedirler.
Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarındaki öğretmen ve yöneticilerin
%67,3’ü, velilerin %67,1’i okullarında 1-8. sınıflarda “zihinsel engelliler sınıf
öğretmenlerinden biri”nin görev yaptığını belirtirken, yine bu okullarda da öğretmen ve
126
yöneticilerin az bir kısmı “normal sınıf öğretmeni”nin de görev yaptığını
belirtmektedirler.
Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarında branş öğretmeni tarafından
okutulan derslere yöneticilerin %82,3’ü, velilerin %64,9’u sınıf öğretmeninin de derse
katıldığını belirtmektedirler.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarındaki Zorunlu ve Seçmeli Derslere İlişkin Sonuçlar
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarındaki zorunlu derslerden bazılarının ders saatlerinin artırılması ile ilgili istekler
dikkat çekmektedir.
Matematik ders saati için görme engelliler ilköğretim okullarındaki
öğretmenlerin %21,3’ü artırılmalı görüşündeler.
Görsel Sanatlar (görme engelliler okullarında Modelaj-İş) ders saati için görme
engelliler okulu öğretmenlerinin %42,7’si, işitme engelliler okulu öğretmenlerinin
%37,9’u artırılmalı görüşündeler.
Müzik ders saati için görme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %48’i
artırılmalı derken, işitme engelliler ilköğretim okulu öğretmenlerinin %15,2’si müzik
dersi “olmasın” demişlerdir.
Beden Eğitimi (görme engelliler okulunda Bağımsız Hareketler) ders saati için
görme engelliler okulu öğretmenleriin %60’ı, işitme engelliler okulu öğretmenlerinin
%37,4’ü, ortopedik engelliler okulu öğretmenlerinin %28,6’sı ve eğitilebilir zihinsel
engelliler okulu öğretmenlerinin de %17,7’si artırılmalı görüşündeler.
Teknoloji ve Tasarım ders saati için işitme engelliler okulu öğretmenlerinin
%20,2’si artırılmalı demiştir.
Türkçe, Hayat Bilgisi, Fen ve Teknoloji, Sosyal Bilgiler, T.C. İnkilâp Tarihi ve
Atatürkçülük, Yabancı Dil, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Trafik Güvenliği ve
Rehberlik/Sosyal Etkinlikler ders saatleri için çok dikkat çekici bir talep
belirtilmemiştir.
127
Türkiye’deki görme engelliler ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya
katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli derslerden ilk
üçünü sırasıyla Bilişim Teknolojileri, Beden Eğitimi ve Rehabilitasyon (görme
engelliler ilköğretim okullarında Bağımsız Hareket) ve Braille Yazı ve Matematik
Öğretimi olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki işitme engelliler ilköğretim okullarının tamamından araştırmaya
katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli derslerden ilk
üçünü sırasıyla Bilişim Teknolojileri, Spor Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol,
Voleybol, Masa Tenisi) ve Güzel Konuşma ve Yazma olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamından
araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli
derslerden ilk üçünü sırasıyla Bilişim Teknolojileri, Halk Kültürü, Takviye ve Etüt
Çalışmaları olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının tamamından
araştırmaya katılan yönetici ve öğretmenler, okullarında en çok tercih edilen seçmeli
derslerden ilk üçünü sırasıyla Toplumsal Uyum Becerileri, Bilişim Teknolojileri ve
Güzel Konuşma ve Yazma olarak belirtmişlerdir.
Seçmeli derslerden en çok tercih edilenlere baktığımızda görme engellilerde
“Braille Yazı ve Matematik”, eğitilebilir zihinsel engellilerde “Toplumsal Uyum
Becerileri” gibi okulun engel türüne göre seçilenler olduğu gibi, “Bilişim Teknolojileri”
dersini tüm okulların ilk sıralarda seçmesi de dikkat çekmektedir.
Türkiye’deki görme engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve öğretmenlerin
seçmeli derslerden zorunlu olabilir dedikleri ilk üçünü sırasıyla Beden Eğitimi ve
Rehabilitasyon (görme engelliler ilköğretim okullarında Bağımsız Hareket), Bağımsız
Yaşam Becerileri ve Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik,
Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki işitme engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve öğretmenlerin
seçmeli derslerden zorunlu olabilir dedikleri ilk üçünü sırasıyla Sanat Etkinlikleri
(Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel), Spor
128
Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol, Voleybol, Masa Tenisi) ve Bilişim Teknolojileri
olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki ortopedik engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve
öğretmenlerin seçmeli derslerden zorunlu olabilir dedikleri ilk üçünü sırasıyla Bağımsız
Yaşam Becerileri, Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik,
Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) ve Toplumsal Uyum Becerileri olarak belirtmişlerdir.
Türkiye’deki eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulundaki yönetici ve
öğretmenlerin seçmeli derslerden zorunlu olabilir dedikleri ilk üçünü sırasıyla Bağımsız
Yaşam Becerileri, Toplumsel Uyum Becerileri ve Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne
Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel) olarak belirtmişlerdir.
Sonuç olarak görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarının tamamında “Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk
Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel)” seçmeli dersi zorunlu ders olabilir
talebiyle dikkat çekmektedir. “Bağımsız Yaşam Becerileri” seçmeli dersini ise işitme
engelliler ilköğretim okulu dışındaki 3 okul türü zorunlu ders olabilir talebiyle
değerlendirmiştir. “Toplumsal Uyum Becerileri” seçmeli dersi ise ortopedik engelliler
ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarından zorunlu ders olabilir talebi ile
değerlendirilmiştir.
Görme engelliler ilköğretim okullarında Beden Eğitimi ve Rehabilitasyon
(Bağımsız Hareket) dersinin zorunlu ders olabilir talebi, işitme engelliler ilköğretim
okullarında Spor Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol, Voleybol, Masa Tenisi)
dersinin zorunlu ders olabilir talebi, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarında
Toplumsal Uyum Becerileri dersinin zorunlu ders olabilir talebi en çok tercih edilen
seçmeli ders talepleri ile de paralellik göstermektedir. Ancak Bilişim Teknolojileri
seçmeli dersinin özel eğitim okullarında en çok tercih edilen ders olmasına rağmen bu
dersle ilgili zorunlu ders olabilir talebi yüksek olmamıştır.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarından Mezun ve Ayrılanların Takibi ve Özel Eğitim Gerektiren Çocukların Okullaşması ile İlgili Sonuçlar
Öğretmenlere göre görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
özel eğitim okullarından ayrılan ve mezun olanların takibi kısmen yapılmaktadır.
129
Özel eğitim gerektiren çocukların okullaşmasında yaşanan kayıpların
nedenlerini öğretmen ve veliler önem sırasına göre aşağıda belirtmişlerdir.
Yönetici ve öğretmenlere göre, engelli çocukların okullaşamamasındaki en
önemli nedenler sırasıyla:
- RAM’larca ailelerin bilgilendirilmemesi, yönlendirilmemesi ve aile eğitiminin yapılmaması,
- Ailenin ilgisizliği,
- Özel eğitim okullarının yaygınlaştırılamaması, ulaşım sorunu ve bazı il ve ilçelerde özel eğitim okulunun olmaması,
- Ailelerin çocuklarından utanması, bu durumu saklaması ve kabullenememesi,
- Ailelere özel eğitim okullarının tanıtılmaması, ailelerin bu okullar hakkında bilgisi olmaması,
- Ailelerin çocuklarına güvenmemesi ve çocuğu özürlü olduğu için bir beklentisi olmaması,
- Engelli bireylerin teşhis ve tespitinin erken ve yeterli yapılmaması,
- Toplumun ve sivil toplum kuruluşlarının bilinçlendirilmemesi,
- Özel eğitim okul ve sorunları ile ilgilenilmemesi, özel eğitim okullarının ve eğitim sisteminin yetersiz olması,
- Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin okul olarak algılanması, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin öğrencileri kendi bünyelerine alarak özel eğitim okullarına gitmelerini engellemesi olarak belirtilmiştir.
Velilere göre, özel eğitim gerektiren çocukların okullaşamamasındanki en
önemli nedenler ise sırasıyla:
- RAM’larca ailelerin bilgilendirilmemesi, yönlendirilmemesi ve aile eğitimi yapılmaması,
- Ailenin ilgisizliği,
- Ailelerin çocuklarından utanması, bu durumu saklaması ve kabullenememsi,
- Ailelere özel eğitim okullarının tanıtılmaması, ailelerin bu okullar hakkında bilgisi olmaması,
- Özel eğitim okullarının yaygınlaştırılamaması, ulaşım sorunu ve bazı il ve ilçelerde özel eğitim okulunun olmaması,
- Ailelerin maddi durumlarının yetersiz olması,
- Ailelerin çocuklarına güvenmemesi ve çocuğu özürlü olduğu için bir beklentisi olmaması,
130
- Özel eğitim okul ve sorunları ile ilgilenilmemesi, özel eğitim okullarının ve eğitim sisteminin yetersiz olması,
- Engelli çocukların dışlanması,
- Öğrencileri okula çekecek cazip çalışmaların yapılmaması olarak belirtilmiştir.
Öğretmen ve velilerin özel eğitim gerektiren çocukların okullaşmasında yaşanan
kayıpların sebeplerine baktığımızda ilk beş neden, sıralaması farklı da olsa aynıdır.
Özel Eğitim Okullarında, İlköğretim Kademesinden Sonra Öğrencilerin Ortaöğretim Okulları, İş Okulları ve İş Eğitim Merkezlerine Devam Edebilmesi İçin Yapılması Gerekenlere İlişkin Sonuçlar
Yönetici ve öğretmenlere göre, engelli öğrencilerin ilköğretimden sonraki
eğitimlerine devam etmeleri için yapılacak çalışmaları önem derecesine göre şöyle
sıralayabiliriz:
- İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri açılmalı,
- Yapabilecekleri iş konularında eğitim verilmeli, düzey ve ihtiyaçlarına uygun bir meslek sahibi olmaları, iş alanları ve iş imkânları sağlanarak bu okullara talep arttırılmalı,
- Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli,
- Aileler ve toplum bilinçlendirilmeli ve aile eğitimi yapılmalı,
- Özel eğitim okulları tanıtılarak aileler bu konuda bilgilendirilmeli,
- Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı,
- Engellilere ait meslek liseleri ve iş okullarında daha çok meslek dalında mesleki eğitim verilerek işlevselliği artırılmalı,
- Özel eğitim alanında eğitim verebilecek öğretmenler yetiştirilmeli ve uzman öğretmenlerle eğitim yapılmalı,
- Engelli öğrencilerin kayıtlarında engelsiz ilköğretim ve ortaöğretim okulları istekli olmalı veya normal okullar ve özel eğitim okulları kaynaştırma eğitim uygulaması yapmalı,
- Özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri zorunlu olmalıdır.
131
Velilere göre, engelli öğrencilerin ilköğretimden sonraki eğitimlerine devam
etmeleri için yapılacak çalışmaları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı,
- İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri ve iş okulları açılmalı,
- Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli,
- Özel eğitim okulları tanıtılarak aileler bu konuda bilgilendirilmeli,
- Özel eğitim alanında eğitim verebilecek öğretmenler yetiştirilmeli ve uzman öğretmenlerle eğitim yapılmalı,
- İş okulları ve iş eğitim merkezlerinde yeterli mesleki eğitim verilmeli,
- Berberlik, garsonluk, aşçılık, marangozluk kursları gibi el becerileri eğitimi verilmeli,
- Çocuklar ortaöğretim ve iş okulları için teşvik edilmeli, desteklenmeli,
- Engellilere ait meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezlerinde de destek eğitim verilmeli,
- Korumalı iş yerleri oluşturup, engelli öğrencilerin iş yerlerinde kurs veya staj görmeleri sağlanmalıdır.
Özel Eğitim Okullarında Aile Eğitimi ve Özel Eğitim Okullarının Denetimine İlişkin Sonuçlar
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının
yarısında aile eğitim hizmeti yapılmaktadır. Bu durum özel eğitim hizmetleri
yönetmeliği Madde 36’da b) bendi “Aile eğitim hizmetlerinin planlanması ve
koordinasyonu özel eğitim hizmetleri kurulu tarafından planlanır.”, c) bendi “Aile
eğitim programları, RAM’lar, özel eğitim okul ve kurumları, kaynaştırma uygulamaları
yapılan okullar tarafından hazırlanır ve yürütülür.” ilkelerinin çok iyi işletilemediğini
göstermektedir.
Öğretmen ve velilerin büyük bir çoğunluğu okulda öğrencileri bekleyen veliler
için faaliyet ve etkinlik yapılmasını istemektedirler. Özel eğitim okullarında çocuklarını
bekleyen veliler için, “okuma kursu”, “dikiş nakış kursu”, “çocuğun engel durumu ile
ilgili bilgilendirme ve rehberlik konularında aile eğitimi”, “çocuk psikolojisi, çocuk
132
gelişimi, aileye psikolojik destek”, “ahşap işleme, makrome, boyama gibi el becerileri”,
“işitme engelliler için Türk İşaret Dili”, “bağımsız yaşam becerileri, öz bakım becerileri
gibi temel beceri” ve “bilgisayar” kursları istenmektedir.
Özel eğitim okullarının denetiminin ise, %80 düzeyinde özel eğitim veya
psikolojik danışma ve rehberlik alanından müfettişler tarafından yapılmadığı
belirtilmiştir.
Kaynaştırma Eğitim Uygulaması ile İlgili Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarındaki Öğretmen ve Velilerin Görüşlerine İlişkin Sonuçlar
Öğretmenler %68,2, veliler %57,7 oranında engelli öğrencilerin normal eğitim
yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim
uygulamasını “olumlu” bulmaktadırlar.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının
öğretmenleri arasında da farklılık bulunmamakta, engelli öğrencilerin normal eğitim
yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim
uygulamasını “olumlu” bulmaktadırlar.
Veliler tarafından kaynaştırma eğitim uygulaması öğretmenler kadar yüksek
oranda olumlu bulunmamaktadır. Okul türlerine göre ayrı ayrı bakıldığında görme
engelliler ilköğretim okulu velileri %50,8 oranında kaynaştırma eğitim uygulamasını
olumlu bulurken, eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu velilerinin %56,7’si,
işitme engelliler ilköğretim okulu velilerinin %61,6’sı kaynaştırma eğitim uygulamasını
olumlu bulmaktadırlar.
Ortopedik engelliler ilköğretim okulu velileri ise, kaynaştırma eğitim
uygulamasını %53,8 oranında olumsuz olarak değerlendirmişlerdir.
Üniversitelerin ve Özel Eğitimle İlgili Sivil Toplum Kuruluşlarının Özel Eğitim Okullarına Katkıları ve İş birliğine İlişkin Sonuçlar
Öğretmen ve velilere göre, özel eğitim ihtiyacı olan bireylere yönelik etkinlik
gösteren sivil toplum kuruluşlarının özel eğitim okulları ile iş birliği yetersizdir.
Üniversitelerin ise, özel eğitim okulları ile iş birliği sivil toplum örgütlerine oranla çok
daha yetersizdir.
133
Görüldüğü gibi, öğretmen, yönetici ve velilerin, üniversite ve engelli bireylere
yönelik etkinlik gösteren sivil toplum örgütlerinin özel eğitim okulları ile yaptıkları iş
birliği ve katkılar konusundaki görüşleri, olumsuz ve birbirlerine paralel doğrultudadır.
Özel eğitim okullarında araç-gereç ve materyallerinin hazırlanması,
geliştirilmesi, niteliği ve uygunluğunun değerlendirilmesi konusunda üniversitelerin
özel eğitim bölümleri etkisiz kalmaktadır.
Öğretmen ve yöneticiler üniversitelerden en çok, “özel eğitimle ilgili yeni
yöntem ve eğitim materyali geliştirmeleri ve materyal sağlamaları”, “okullarda yönetici,
öğretmen, öğrenci ve ailelere kurs, seminer gibi eğitimler vermeleri”, “üniversitelerin
özel eğitim bölümleri ve ilgili alanlarındaki akademisyen ve öğrencilerin özel eğitim
okullarını ziyaret etmeleri, programlarda karşılaşılan güçlüklerle ilgili bilgi almak için
iletişim kurmaları”, “yeni öğretim yöntem ve teknikler hakkında gelişmelerle ilgili
okullara bilgi vermeleri”, “eğitim araç-gereçleri hazırlanmasında destek vermeleri”
konularında iş birliği ve katkı istemektedirler.
Özel Eğitim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Mezuniyet Yeterlikleri, Görev Yapma Memnuniyetleri ve Ücretlendirilmelerine İlişkin Sonuçlar
Öğretmen ve yöneticiler özel eğitim alanı öğretmenlerinin yükseköğretim
programlarından mezuniyet yeterliliklerini %65,9 oranında yeterli bulmaktadırlar.
Yetersiz bulanların oranı %34,1’dir.
Öğretmen ve yöneticilerin %72,2’si özel eğitim okullarında çalışmaktan
memnun iken, %23,8’i kısmen memnundur. Memnun olmayanların oranı ise %4’tür.
Yönetici ve öğretmenlerin çoğunluğu özel eğitim okullarında çalışan öğretmen
ve yöneticilerin ücretlerinin normal okullarda çalışan öğretmen ve yöneticilere göre
%50 daha fazla olması görüşündedirler.
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okullarındaki Diğer Personel ve Eğitim Ortamlarına İlişkin Sonuçlar
Okulların büyük çoğunluğunda hizmetli (%80), yarısında hemşire (%52)
bulunmaktadır. Aşçı ve kaloriferci özel eğitim okullarının %30’unda, şoför, idari işler
memuru, gece bekçisi, ambar ve depo memurları da ortalama %20’sinde bulunmaktadır.
134
Uzman hekim, hekim, diyetisyen ve dil ve konuşma terapisti, sosyal çalışmacı,
çocuk gelişimi ve eğitimcisi, fizyoterapist, odyometrist, ergoterapist (iş ve uğraşı
terapisti), Braille daktilograf (15 görme engelli ilköğretim okulundan sadece 2 tanesinde
Braille daktilograf bulunmakta), ayniyat mutemedi, çocuk bakım elemanı, bahçıvan ve
terzi ise çoğu özel eğitim okulunda bulunmamaktadır.
Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarında 26284 Sayılı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 67’ye
göre, görev yapacak “diğer personel” olarak geçen personelin envanter durumu çok iyi
değildir.
Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarındaki yöneticilere göre, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 88’de özel
eğitim okullarında “eğitim ortamları” olarak belirtilenlerden okullarında bulunanlar
aşağıdaki gibidir:
Türkiye’de bulunan 15 görme engelliler ilköğretim okulundan 14’ünde
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 12’sinde “revir”, “kütüphane”,
“açık ve kapalı bahçe”; 11’inde “dinlenme odası”; 10’unda “oyun odası”, “resim ve
müzik odası”, “çok amaçlı salon”, “beden eğitimi salonu”; 8’inde “gösteri ve tiyatro
salonu”; 6’sında “bireysel eğitim odası”; 4’ünde “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı
sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 2’sinde “destek eğitim odası”, “aile eğitim
odası”, “işitme, konuşma ve dil laboratuvarı”; 1’inde “gözlem odası”, “uygulama evi”,
“fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu” bulunmaktadır.
Türkiye’deki 48 işitme engelliler ilköğretim okulundan 40’ında “rehberlik ve
psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 37’sinde “revir”; 27’sinde “açık ve kapalı
bahçe”; 24’ünde “kütüphane”; 22’sinde “resim ve müzik odası”; 21’inde “işitme
yetersizliği olan öğrencilerin eğitimlerini sürdürdükleri ortamlarda ses yalıtımı”;
19’unda “çok amaçlı salon”; 16’sında “oyun odası”, “beden eğitimi salonu”; 15’inde
“bireysel eğitim odası”, “dinlenme odası”; 9’unda “işitme, konuşma ve dil
laboratuvarı”; 7’sinde “destek eğitim odası”; 6’sında “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı
sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 5’inde “aile eğitim odası”, “gösteri ve
tiyatro salonu” bulunurken; “gözlem odası”, “uygulama evi”, “fizik tedavi ve
rehabilitasyon salonu” 1 okulda bulunmaktadır.
135
Türkiye’de bulunan 3 ortopedik engelliler ilköğretim okulunun hiçbirinde
“gözlem odası”, “uygulama evi”, “hidroterapi havuzu”, “işitme, konuşma ve dil
laboratuvarı” ve “fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu” bulunmamaktadır. “Destek
eğitim odası”, “bireysel eğitim odası”, “aile eğitim odası”, “resim ve müzik odası”,
“açık ve kapalı bahçe”, “gösteri ve tiyatro salonu” 1 okulda, “dinlenme odası”, “beden
eğitimi salonu”, “tekerlekli sandalye ile dolaşmayı sağlayacak rampa, tutamak gibi
düzenleme”; 2 okulda bulunmaktadır. Ortopedik engelliler okullarının tamamında
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”, “oyun odası”, “revir”, “çok amaçlı
salon” ve “kütüphane” bulunmaktadır.
Türkiye’deki 53 eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulundan, 41’inde
“rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi”; 32’sinde “bireysel eğitim odası”,
“çok amaçlı salon”; 30’unda “resim ve müzik odası”; 29’unda “revir”; 28’inde “açık ve
kapalı bahçe”; 22’sinde “kütüphane”; 20’sinde “oyun odası”, “tekerlekli sandalye ile
dolaşmayı sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme”; 18’sinde “beden eğitimi
salonu”; 13’ünde “destek eğitim odası”, “aile eğitim odası”; 12’sinde “uygulama evi”;
11’inde “gösteri ve tiyatro salonu”; 9’unda “dinlenme odası”; 8’inde “gözlem odası”;
4’ünde “fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu”; 2’sinde “hidroterapi havuzu”
bulunmaktadır. Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okullarının hiçbirinde “işitme,
konuşma ve dil laboratuvarı” bulunmamaktadır.
Özel eğitim okullarının şartlarından dolayı tamanında bulunması bir zorunluluk
olan rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi, Türkiye’deki 15 görme
engelliler ilköğretim okulunun 14’ünde, 48 işitme engelli ilköğretim okulununu 40’ında,
53 eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulunun 41’inde bulunurken, sadece
ortopedik engelliler ilköğretim okullarının tamamında bulunmaktadır.
Özel Eğitim Okullarında Eğitim Kalitesinin Artması İçin Yapılması Gerekenlere İlişkin Sonuçlar
Yönetici ve öğretmenler görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel
engelliler ilköğretim okullarında eğitim kalitesinin artması için yapılması gerekenlerden
en önemlilerini önem sırasına göre aşağıdaki gibi sıralamıştır:
- Programlar engelli öğrencilere ve engel türlerine uygun olarak yapılmalı,
- Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim teknolojileri temin edilmeli, okulların ihtiyaçları karşılanmalı,
136
- Özel eğitim okullarının fiziki yapısı çocukların engel türlerine uygun olmalı,
- Özel eğitim sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin periyodik olarak hizmet içi eğitime alınıp bilgilerini güncellemeleri sağlanmalı,
- Okulları, özel eğitim alanındaki öğretmen ihtiyaçları karşılanmalı,
- Özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem verilmeli ve yeterli özel eğitim öğretmeni yetiştirilmeli,
- Özel eğitim okullarına engel türlerine göre, çocuklarla ilgilenebilecek ilgili, özverili ve deneyimli özel eğitim alanından öğretmenler verilmeli,
- Aileler eğitilmeli, veliler bilinçlendirilmeli,
- Engelli öğrencinin engel tür ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı,
- Branş öğretmenleri ve yöneticiler de özel eğitim alanından olmalı,
- Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı, sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı,
- MEB özel eğitim okulların sayısını, standartlarını artırmalı ve oluşturulan standartların uygulanmasını sağlamalı,
- Okullara fizyoterapist, hemşire, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel tahsis edilmeli,
- Okul-veli iş birliği artırılmalı,
- Özür derecelerine göre sınıflar oluşturulmalı,
- Bağımsız yaşam, öz bakım becerileri gibi temel beceri eğitimleri ile öğrencileri gerçek hayata hazırlayan eğitimlere öncelik verilmeli,
- Özel eğitim okullarında çalışanları motive edecek ücret artışı çalışmaları yapılmalı,
- Tek engelliler ve çift engelliler ayrı okullarda veya ayrı sınıflarda olmalı,
- Özel eğitim okullarındaki sınıflarda öğrenci sayıları az olmalı, olarak belirtmişlerdir.
Veliler görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarında eğitim kalitesinin artması için yapılması gerekenlerden en önemlilerini
önem sırasına göre aşağıdaki gibi sıralamıştır:
- Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim teknolojileri temin edilmeli, okulların ihtiyaçları karşılanmalı,
- MEB özel eğitim okulların sayısını, standartlarını artırmalı ve oluşturulan standartların uygulanmasını sağlamalı,
- Özel eğitim okullarına engel türlerine göre, çocuklarla ilgilenebilecek ilgili, özverili ve deneyimli özel eğitim alanından öğretmenler verilmeli,
- Okulların, özel eğitim alanındaki öğretmen ihtiyaçları karşılanmalı,
- Özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem verilmeli ve yeterli özel eğitim öğretmeni yetiştirilmeli,
137
- Aileler eğitilmeli, veliler bilinçlendirilmeli,
- Okul-veli iş birliği artırılmalı,
- Özel eğitim okullarının fiziki yapısı çocukların engel türlerine uygun olmalı,
- Programlar engelli öğrencilere ve engel türlerine uygun olarak yapılmalı,
- Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı, sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı,
- Okullar sık sık ve özel eğitim alanından müfettişlerce denetlenmeli,
- Öğretmenler ile aileler arasında iş birliği olmalı,
- Branş öğretmenleri de özel eğitim alanından olmalı,
- Okullara fizyoterapist, hemşire, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel ile çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel tahsis edilmeli,
- Okullara çocukların sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetleri için servis aracı sağlanmalı,
- Özel eğitim sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin periyodik olarak hizmet içi eğitime alınıp bilgilerinin güncellenmesi sağlanmalı,
- Çocuklarla özel olarak ilgilenilmeli ve iyi takip edilmeli,
- Engelli öğrencinin engel türü ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı,
- Sivil toplum kuruluşları ve aileler eğitime dâhil edilmeli,
- Ders saatleri artırılmalı ve etkin olmalı, olarak belirtmişlerdir.
138
5.2. Öneriler
MEB Karar Alıcı ve Uygulayıcıları İçin Öneriler
1- Sağlık kuruluşlarında bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane
aşamasından itibaren, RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine
başlanacak bir sistem kurulmalı.
2- RAM’lara özel eğitim değerlendirme kurulunda görev yapacak yeterli
eleman sağlanmalı.
3- RAM’lar, ailelere ve kamuoyuna kendini tanıtmalı, yeterli eğitsel
değerlendirme ve tanılama yapmalı.
4- Eğitsel değerlendirme ve tanılama tek bir oturumda değil;
- Belge inceleme,
- Görüşme yapma,
- Gözlem,
- Test uygulama,
- Değerlendirme,
- Karar verme aşamalarını içermelidir.
5- RAM’lar, özel eğitim gerektiren bireyler için yeterince izleme ve
değerlendirmede bulunmalı.
6- RAM’lar, özel eğitim okulları ile yeteri kadar iş birliği yapmalı.
7- Özel eğitim okulları, gerektiğinde ilçelerde ve her ilde açılarak
yaygınlaştırılmalı.
8- İlköğretimden sonra öğrencilerin engel türlerine göre her ilde devam
edebilecekleri özel eğitim meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri açılmalı.
9- Engelli çocuklar takip edilmeli, yetenek ve özür durumuna göre
ilköğretimden itibaren yönlendirilmeli.
10- İlköğretimden sonra, özel eğitim gerektiren bireylerin engelliler meslek
liselerine, iş okullarına, iş eğitim merkezlerine aynı oranda devam etmeleri için
139
yapabilecekleri iş konularında eğitim verilmeli, iş alanları ve iş imkânları sağlanarak bu
okullara talep arttırılmalı.
11- Engelliler mesleki eğitim liseleri, iş okulları ve eğitim merkezlerinde
atölyeler yeterli duruma getirilerek öğrencilerin çalışıp üretecekleri ortamlar
hazırlanmalı ve araç-gereç sağlanarak niteliği artırılmalı.
12- Birden fazla engeli olan öğrenciler özel eğitim sınıflarında aynı tür ek
yetersizliği olan öğrencilerle eğitim görmeli ve öğrenci sayısı 4’ü geçmemeli.
13- Sınıflardaki öğrenci sayıları, “Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği”nde
belirtilen görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim
okullarında belirtilen üst limit olan 10’u geçmemeli.
14- Özel eğitim okullarının eğitim programları Talim ve Terbiye Kurulunca
engel ve okul türlerine göre özel yapılmalı.
15- Bireysel eğitim programı uygulanması gereken engelli öğrencilere mutlaka
bireysel eğitim programı uygulanmalı ve MEB yetkililerince uygulama iyi
denetlenmeli.
16- Az gören, az işiten engelli çocuklar kaynaştırma eğitim uygulaması ile
eğitim görmeli.
17- Ağır ortopedik engelli çocukların eğitimi kendisi ve ailenin de görüşü
alınarak evde de yapılabilmeli.
18- Görme engelliler ilköğretim okullarında Matematik, Modelaj-İş (Görsel
Sanatlar), Müzik, Bağımsız Hareket (Beden Eğitimi) ders saatleri artırılabilir.
19- İşitme engelliler ilköğretim okullarında Görsel Sanatlar, Beden Eğitimi,
Teknoloji ve Tasarım ders saatleri artırılabilir.
20- Eğitilebilir zihinsel engelliler ve ortopedik engelliler ilköğretim okullarında
Beden Eğitimi ders artırılabilir.
21- Engelli öğrencinin engel tür ve seviyesine uygun kitaplar basılmalı.
140
22- Sanatsal ve sportif faaliyetlerin yürütüleceği yaşam alanları hazırlanmalı,
sosyal, sportif ve sanatsal faaliyetler yapılmalı.
23- Bağımsız yaşam, öz bakım becerileri gibi temel beceri eğitimleri ile
öğrencileri gerçek hayata hazırlayan eğitimlere öncelik verilmeli.
24- Öğrencilerin engel türlerine uygun araç-gereç, materyal ve eğitim
teknolojileri temin edilmeli, okulların ihtiyaçları karşılanmalı.
25- Özel eğitim okullarının fiziki yapısı çocukların engel türlerine uygun olmalı.
26- Özel eğitim öğretmenlerinin eğitimine önem verilmeli ve yeterli özel eğitim
öğretmeni yetiştirilmeli.
27- Branş öğretmenleri ve yöneticiler de özel eğitim alanından olmalı.
28- Özel eğitim sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin periyodik olarak
hizmet içi eğitime alınıp bilgilerini güncellemeleri sağlanmalı.
29- Engelli çocukların özel eğitim hizmet ve desteklerinden nasıl
yararlanacakları konusunda aileler eğitilmeli.
30- 26184 Sayılı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin 36. Maddesi b) bendi
“Aile eğitim hizmetlerinin planlanması ve koordinasyonu özel eğitim hizmetleri kurulu
tarafından planlanır.”, c) bendi “Aile eğitim programları, RAM’lar, özel eğitim okul ve
kurumları, kaynaştırma uygulamaları yapılan okullar tarafından hazırlanır ve yürütülür.”
ilkeleri çok iyi işletilmelidir.
31- Özel eğitim okullarında çocuklarını bekleyen veliler için, “okuma kursu”,
“dikiş nakış kursu”, “çocuğun engel durumu ile ilgili bilgilendirme ve rehberlik
konularında aile eğitimi”, “çocuk psikolojisi, çocuk gelişimi, aileye psikolojik destek”,
“ahşap işleme, makrome, boyama gibi el becerileri”, “işitme engelliler için Türk İşaret
Dili”, “bağımsız yaşam becerileri, öz bakım becerileri gibi temel beceri” ve “bilgisayar”
kursları açılmalı.
32- Özel eğitim okul ve kurumları özel eğitim veya psikolojik danışma ve
rehberlik alanından müfettişlerce denetlenmeli.
141
33- Özel eğitim okullarında çalışan öğretmen, yönetici ve diğer çalışanların
ücretleri normal okullarda çalışanlara göre %50 daha fazla olmalı.
34- Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığının koordinasyonunda MEB Özel
Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Sosyal
Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü katkıları ile 2007 yılında
başlatılan “Engelsiz Türkiye Projesi” ile;
- Özürlülerin eğitimi,
- Özürlülerin bakımı,
- Özürlülerin mesleki eğitimi ve rehabilitasyonu,
- İstihdamı,
- Ulaşılabilirliği,
- Sosyal güvenliği,
- Sosyal yardımları konularında bilgilenmeleri sağlanmalı ve uygulamada karşılaştıkları sorunlar çözülmeli.
35- 2009 yılı 2. çeyreğinde başlatılan Özel Eğitimin Güçlendirilmesi Projesi en
iyi şekilde değerlendirilerek Türkiye’de özel eğitmin kalitesi artırılmalı, özel eğitim
ihtiyacı olan bireylerin toplumla bütünleşmesi, sosyal uyum düzeyinin artırılması ve
aktif vatandaş olmaları sağlanarak sosyal riskleri azaltılmalı.
36- İl ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinde oluşturulan “özel eğitim hizmetleri
kurulu, değerlendirme kurulu”, RAM’lardaki “eğitsel tanılama, izleme ve
değerlendirme ekibi” ve okullarda bulunan “BEP geliştirme birimlerinin özel eğitim
hizmetleri yönetmeliğinde belirtilen görevleri tam olarak yerine getirmesi sağlanmalı.
37- Türkiye’deki görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler
ilköğretim okullarına, 26284 Sayılı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 67’de
belirtilen, dil ve konuşma terapisti, fizyoterapist, iş ve uğraşı terapisti (ergoterapist),
sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel, çocuk gelişimi ve
eğitimcisi, çocuk bakım elemanı yardımcı personel ile uzman hekim, hekim, hemşire,
diyetisyen, odyometrist, Braille daktilograf (15 görme engelli ilköğretim okulundan
sadece 2 tanesinde Braille daktilograf bulunmakta), ayniyat mutemedi, bahçıvan ve terzi
tahsis edilmeli.
142
38- 5378 Sayılı Özürlüler ile İlgili Kanun ve 2006 yılında çıkarılan 26184 sayılı
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ile ilgili özürlüler mevzuatının tanıtımı
gerçekleştirilmeli.
39- MEB, 2010-2014 Stratejik Eylem Plan’ında belirtilen:
- Stratejik Hedef 6.2. RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama hizmetleri ile rehberlik hizmet standartlarını 2012 yılı sonuna kadar belirleme, her yıl %20’sinin standartlarını uygun hâle getirmesini sağlama ve 2014 plan dönemi sonuna kadar RAM’ların sayısının %12 artmasını sağlama,
- Stratejik Hedef 6.4. Kaynaştırma eğitimi kapsamındaki öğrenciler için standartlara uygun hazırlanmış destek eğitimi odaları ve özel eğitim sınıflarının 2014 plan dönemi sonuna kadar %50 artmasını sağlama,
- Stratejik Hedef 6.5. Özel eğitim okul-kurum sayısını 2014 plan dönemi sonuna kadar %25 artmasını sağlama, hedeflerini gerçekleştirmeli.
Üniversite ve Engelli Bireylere Yönelik Etkinlikte Bulunan Sivil Toplum Kuruluşları İçin Öneriler
1- Öğretilebilir zihinsel engelliler okulları (eğitim ve uygulama okulları) ile
ilgili araştırma yapılmalı.
2- Otistikler ve süreğen hastalığı olanlar ile ilgili araştırma yapılmalı.
3- Engelliler meslek liseleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri ile ilgili bir
durum tespit araştırması yapılmalı.
4- 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu’nun günlük yaşama yansıması ve
uygulamaları ile ilgili araştırma yapılmalı.
5- Engelliler için destek eğitim yapan özel eğitim ve rehabilitasyon
merkezlerinin işlevleri ile ilgili bir araştırma yapılmalı.
6- Üniversiteler, özel eğitim bölümler açmalı ve alanında yeterli özel eğitim
öğretmenler yetiştirmeli.
7- Üniversiteler, özel eğitim okullarına tamamlayıcı eğitim veren dil ve
konuşma terapisti, fizyoterapist, ergoterapist (iş ve uğraşı terapisti), sosyal hizmet
143
uzmanı ve yardımcı personel olarak çocuk gelişimi ve eğitimcisi, çocuk bakım elemanı
yetiştiren bölümler açmalı.
8- Üniversiteler, Yükseköğretim Kurumları Özürlü Öğrenciler
Yönetmeliği’ndeki düzenlemeleri 2012 yılına kadar hayata geçirmeli ve her üniversite
“engelli öğrenciler birimi”ni muhakkak oluşturmalı.
9- Üniversitelerin özel eğitim bölümleri, özel eğitim okulları ile programların
işleyişi, araç-gereç ve materyallerin hazırlanması, geliştirilmesi konularında sürekli iş
birliği içinde olmalı.
10- Engellilere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum kuruluşları, özel eğitim
okulları ile daha çok iş birliği içinde olmalı.
145
KAYNAKÇA
Akçamete, G. (2002). Türkiye’de Özel Eğitim Öğretmeni Yetiştirme İle İlgili Sorunlar ve Çözüm Önerileri. [Aktaran: Yaşar Özbay, Rüya Üzmen, Tuba Tuncer, Banu Altunay, Özel Eğitimin Etkisi ve Etkililiği Temel Araştırması, MEB, Projeler Koordinasyon Merkezi Başkanlığı Yayını, Ankara 2007, s. 10.].
Ataman, A. (2004b). Özel Eğitimde Öğretmen Yetiştirme Sisteminin Genel Değerlendirilmesi ve Bir Yetiştirme Programı Önerisi. [Aktaran: Yaşar Özbay, Rüya Üzmen, Tuba Tuncer, Banu Altunay, Özel Eğitimin Etkisi ve Etkililiği Temel Araştırması, MEB, Projeler Koordinasyon Merkezi Başkanlığı Yayını, Ankara 2007, s. 10.].
Çağlayan, D. (2006). Özürlü Haklarının Gelişimi. [Aktaran: Fatma Gökmen, Türkiye’de Özürlü Haklarının Gelişimi, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, ÖZ-VERİ Dergisi, Ankara 2007, Sayı: 2, Cilt: 4.].
Gerçek, T. (2003). İlköğretim Okullarındaki İşitme Engelliler İçin Resim Eğitimi Programı ve Bu Programın İşitme Engelli Kişinin Resimsel Gelişimine Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Gökmen, F. (2007). “Türkiye’de Özürlü Haklarının Gelişimi”, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, ÖZ-VERİ Dergisi, Sayı: 2, Cilt: 4, Ankara.
Güneş, H. (2001b). Avrupa Birliğine Üye Ülkelerde Özürlü Çocuklara Yönelik Hizmetler ve Türkiye’de Özel Eğitim Hizmetleri, Yasal Düzenlemeler. [Aktaran: Sezgin Vural ve Şerife Yücesoy, Türkiye’de Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Hizmetlerin Yasal Yapılanmasında Avrupa Birliği’ne Uyum Çabalarının Yansımaları, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Eskişehir 2003-2004.].
Güngör, E. (2008). Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Anne ve Babalarının Psikolojik İlişki İhtiyaçları ile Durumluk ve Sürekli Kaygı Düzeyleri Arasındaki ilişkiler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Karahan, Ş. (2008). Özel Eğitim Okullarında Çalışan Eğitimcilerin Öz-Yeterlik Algılarının ve Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Özel Eğitim Anabilim Dalı, İstanbul.
Özkan, M. (2001). Görme Engellilere Yönelik Eğitim Kurumlarında Mekansal Problemlerin İrdelenmesi ve Çözüm Önerileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Sağıroğlu, N. (2006). Özel Gereksinimli Bireylere Sahip Ailelerin Çocuklarının Devam Ettiği Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezlerinden Beklentileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
Selvi, H., H. (2004). Resmî İşitme Engelliler Eğitim Kurumlarının İşlevsel Süreçlerinin Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
146
Tos, M., S. (1994). Öğretilebilir Zihinsel Özürlü Çocuklar İçin Özel Eğitim Okulları Kullanıcı İhtiyaçları ve Fiziki Mekan Özellikleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Ural, A. (2008). Araştırma Yöntem ve Teknikleri, Bilimsel Araştırma Süreci-Evren, Örneklem, 3 Aralık 2008, Ankara.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yılmaz, M. (2002). Özel Eğitim Kurumları ve Sorunları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Eripek, S. Editör (1998). Özel Eğitim. Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları Özel Eğitim Dergisi, No: 561.
Gökmen, F. (2007). Türkiye’de Özürlü Haklarının Gelişimi. ÖZ-VERİ. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, cilt: 4, sayı:2, Ankara.
Kargın, T., Acarlar, F. ve Sucuoğlu, B. (2003). Öğretmen, Yönetici ve Anne-Babaların Kaynaştırma Uygulamalarına İlişkin Görüşlerinin Belirlenmesi. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi. Özel Eğitim Dergisi, Cilt: 4, No: 2, Ankara.
Vural S. ve Ş. Yücesoy (2003). "Türkiye'de Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Hizmetlerin Yasal Yapılanmasında Avrupa Birliği'ne Uyum Çabalarının Yansımaları", Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 141-157.Cilt.3 No:1.,
Kırcaali-İftar, G. (2007). Türkiye’de Gelişimsel Yetersizlik Alanı ve Özel Eğitim. Tohum Türkiye Otizm Erken Tanı ve Eğitim Vakfı Raporu.
Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. (2009). ÖZ-VERİ Dergisi, Sayı: 11, Cilt:1, Ankara: Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yayını.
Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. (2006). Özürlü Çocuklara Yönelik Rehabilitasyon ve Özel Eğitim Hizmetleri Çalışması Raporu. Ankara: Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yayınları.
MEB (2006). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete, Sayı: 26184, 31 Mayıs.
MEB (2007). Özel Eğitimin Etkisi ve Etkililiği Temel Araştırması. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, Projeler Koordinasyon Merkezi Başkanlığı Yayınları.
MEB (2008). Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Kılavuzu. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
TÜİK (2008). Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, 2008. Nüfus Sayımı Sonuçları. Ankara: T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu, Haber Bülteni.
Meb.gov.tr (9 Şubat 2010) İstatistikler Genel Sonuç http://orgm.meb.gov.tr /Istatistikler/ 2008-2009_GENEL_SONUC.pdf.
.
147
EKLER
148
Ek 1 : Yönetici ve Öğretmen Anket Formu 148
Ek 2 : Veli Anket Formu 160
Ek 3 : Özel Eğitim Okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi Araştırmasında Yönetici ve Öğretmen Anketinin Açık Uçlu SoruDetayları 166
Ek 4 : Özel Eğitim Okullarında Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi Araştırmasında Veli Anketinin Açık Uçlu Soru Detayları 178
Ek 5 : Türkiye’deki Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim Okulları 188
149
Ek 1:
ÖZEL EĞİTİM OKULLARINDA (GÖRME, İŞİTME, ORTOPEDİK VE EĞİTİLEBİLİR ZİHİNSEL ENGELLİLER) ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ UYGULAMALARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
YÖNETİCİ-ÖĞRETMEN ANKET FORMU
Değerli yönetici/öğretmen
Millî Eğitim Bakanlığı, Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi (EARGED) Başkanlığı, Özel Eğitim Okullarında (Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli) Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi konusunu araştırmayı amaçlamaktadır.
İki bölüm halinde hazırlanan anket maddelerinde düşündüğünüz en uygun seçeneği işaretleyerek belirtmeniz beklenmektedir. Görüşleriniz, konuyla ilgili Bakanlığımızca ileriye yönelik olarak yapılması düşünülen çalışmalara yön verecektir. Lütfen bütün soruları dikkatlice okuyunuz. Hiçbir soruyu boş bırakmayınız. Her soru için aksi belirtilmemişse sadece bir seçeneği işaretleyiniz.
Katkılarınız için teşekkür ederiz.
İrtibat: Ferhat EROL :Tel: (0312) 230 36 44/4119
I. BÖLÜM: KİŞİSEL BİLGİLER
Bu bölümde öğretmen/yönetici ve çalışılan okulla ilgili bazı genel bilgileri toplamak amacıyla hazırlanan 6 adet demografik bilgi sorusu yer almaktadır. Lütfen size uygun olan seçenekleri işaretleyiniz/yazınız.
1. Görev yaptığınız ilin adı: ………………………..
2. Cinsiyetiniz:
( ) Erkek ( ) Kadın
3. Okuldaki göreviniz:
( ) Yönetici
( ) Rehber öğretmen/psikolojik danışman
( ) Görme engelliler sınıf öğretmeni
( ) İşitme engelliler sınıf öğretmeni
( ) Zihinsel engelliler sınıf öğretmeni
( ) Sınıf öğretmeni
( ) Branş öğretmeni
4. Özel eğitim okulunda görev yaptığınız süre:
( ) 1-5 yıl ( ) 6-10 yıl
( ) 11-15 yıl ( ) 16-20 yıl
( ) 20 yıldan fazla
5. Okulunuzun öğretim şekli:
( ) Gündüzlü ( ) Yatılı ( ) Hem gündüzlü, hem yatılı
6. Şu an görev yapmakta olduğunuz okul türü:
( ) Görme Engelliler İlköğretim Okulu
( ) İşitme Engelliler İlköğretim Okulu
( ) Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulu
( ) Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulu
150
II. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEME VE UYGULAMALAR
Bu bölümde özel eğitime gereksinimi olan bireyler için yapılan özel eğitim hizmetleri ile ilgili yasal düzenleme ve bu hizmetlerin özel eğitim okullarındaki uygulamaları ile ilgili 47 adet anket sorusu bulunmaktadır. Lütfen bütün soruları dikkatlice okuyunuz. Hiçbir soruyu boş bırakmayınız.
1. 2005 yılında çıkarılan 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanunla ilgili yeterli bilginiz var mı?
( ) Evet ( ) Yeterli bilgim yok ( ) Hayır
2. Cevabınız “Evet” ise bu bilgiyi nasıl edindiniz?
( ) Okul yöneticilerinden
( ) Öğretmenlerden
( ) Basın-yayın organlarından
( ) Engelsiz Türkiye Projesi tanıtım ekibinden
( ) Hepsinden
3. 5378 Sayılı Özürlüler ile İlgili Kanun sizce yeterince uygulanıyor mu?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
4. 2006 yılında 26184 sayı ile çıkarılan ve 2009 yılında değişiklikler yapılan MEB Özel
Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği sizce yeterli mi?
( ) Evet ( ) Yeterli bilgim yok ( ) Hayır
5. Aşağıda belirtilenlerle ilgili seminer, konferans veya hizmet içi eğitim aldınız mı?
(Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) 5378 Sayılı Özürlüler Kanunu
( ) 26184 Sayılı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği
( ) Özel eğitime ihtiyacı olan öğrencilerle ilgili eğitsel değerlendirme ve tanılama
( ) Özel eğitime ihtiyacı olan çocukların aileleri ile ilgili eğitim
( ) Bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılması ve uygulanması
( ) Özel eğitim-öğretimi destekleyici araç ve gereçleri hazırlama ve geliştirme
( ) Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitiminde ölçme ve değerlendirme
( ) Cihaz kullanan engelli öğrencilerde cihaz kullanım eğitimi
( ) Temel beceri (bağımsız davranış kazanma, özbakım becerileri kazanma gibi) eğitim ve uygulamaları
( ) İlkyardım eğitimi
( ) Özel eğitim okulları ile ilgili mevzuat ve uygulamalar
( ) Brail, Aboküs, Jaws kursları
( ) Kavram geliştirme kursları
( ) Hiçbiri
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) ………………………………………………….
151
6. Okulunuzu eğitim-öğretimde yeterli buluyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
7. Yukarıdaki soruya cevabınız “Kısmen” veya “Hayır” ise sebebi sizce nedir? (Birden
fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) Okulun fiziki durumu
( ) Sayısal olarak öğretmen yetersizliği
( ) Sayısal olarak özel eğitim öğretmeni yetersizliği
( ) Çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel olmaması
( ) Fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim veren personel olmaması
( ) Özel eğitim öğretmenlerinin özel eğitim alanında yetersizliği
( ) Öğretmenlerin öğretim yöntemlerinde yetersizliği
( ) Öğretmenlerin, öğrencilerin engel tür ve derecesine göre uygun ölçme ve değerlendirme yapmaması
( ) Öğrencilerin eğitsel tanılamasının eksik ve yerleştirilmesinin yanlış yapılması
( ) Öğrencinin eğitim ihtiyacı ve gelişiminin dikkate alınarak eğitsel değerlendirme ve tanılamasının gerektiğinde tekrarlanmaması
( ) Birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması
( ) Gerektiğinde bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılmaması
( ) Yapılan bireyselleştirilmiş eğitim programının uygulanmaması
( ) Okulun eğitim materyalleri açısından yetersizliği
( ) Aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği
( ) Okulda çocuğunu bekleyen veliler ile ilgili bir etkinliğin olmaması
( ) Sanat etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması
( ) Spor etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması
( ) Sosyal etkinliklerin yeterince olmaması
( ) Temel beceri (bağımsız davranış kazanma, özbakım becerileri kazanma gibi) eğitim ve uygulamalarının yeterli verilmemesi
( ) Hizmet içi eğitimlerin yeterli olmaması
( ) Normal eğitim yapan okullar ile iletişim ve işbirliğinin olmaması
( ) Özel eğitim alanında üniversitelerle işbirliğinin olmaması
( ) Sivil toplum örgütleri ile işbirliği ve iletişimin olmaması
( ) Okul dışı gezi-gözlem, inceleme ve kamp etkinliklerinin yeterli olmaması
( ) Özel eğitim ile ilgili mevzuatın yetersizliği
( ) Verilen eğitimin gerçek yaşamda gereken becerilerle ilişkili (işlevsel) olmaması
( ) Derslerin engel türlerine, öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması
( ) Normal okul programlarının uygulanması
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
152
8. Okulunuzda özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimine, eğitim için belirlenen uygun yaşta başlanabiliyor mu?
( ) Evet ( ) Hayır
9. Engelli çocukların eğitimine belirlenen uygun yaşta başlanmıyorsa sebebi sizce nedir? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) Millî Eğitim Bakanlığının özel eğitimle ilgili kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi.
( ) Sağlık kuruluşlarında, bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından itibaren, RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine başlanacak bir sistemin kurulmaması.
( ) RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin erken çocukluk döneminde (0-3 yaş) teşhis ve tespit edilmemesi.
( ) RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitsel değerlendirme ve tanılamasının okul öncesi çağda yapılmaması.
( ) İl ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinde bulunan Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu’nun engelli çocukların okullara yerleştirilmesini yapamaması.
( ) Özel eğitim okullarının, okul öncesi eğitimi yaygınlaştıramaması.
( ) Ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini önemsememesi.
( ) Ailelerde özel eğitime ihtiyacı olan çocuklarda erken çocukluk dönemi, okul öncesi eğitim ve devamındaki eğitimlere normal süreçlerinde başlamanın faydaları konusunda farkındalık oluşturulamaması.
( ) Ailelerin ve engelli çocukların, özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle özel eğitim hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi.
( ) Yüksek öğretimde özel eğitim alanında yeterli sayıda öğretmen yetiştirilmemesi.
( ) Engellilerin yaşadığı yerlerde özel eğitim okulu olmaması.
10. Okulunuzda birden fazla engeli olan öğrenci var mı?
( ) Evet ( ) Hayır
11. Okulunuzda çift engelli öğrenci var ise, bu öğrenciler için özel eğitim sınıfı açılıyor mu?
( ) Evet ( ) Hayır
12. Cevabınız “Evet” ise, özel eğitim sınıfındaki öğrencilerin yetersizlik türleri nasıldır?
( ) Aynı türden çift engelliler ( ) Farklı türlerden çift engelliler
13. Özel eğitim sınıfındaki öğrenci sayısı kaçtır? Lütfen belirtiniz.
………………………
14. RAM’ların çalışmasını yeterli buluyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
15. Özel eğitim okullarına gelen engelli öğrencilerin, engel düzey ve engel türlerinin yeterli belirlendiğine inanıyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
153
16. Özel eğitim okullarına gelen engelli öğrencilerin, engel düzey ve engel türleri yeterli belirlenmiyorsa sebebi sizce nedir? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamasında kullanılan ölçme araçlarında yetersiz olması
( ) RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman elemanlarca yetersiz olması
( ) RAM’ların özel eğitim gerektiren bireylere yapılan izleme ve değerlendirmede yetersiz olması
( ) RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman ayırmaması
( ) RAM’ların tekbir zamanda/oturumda değerlendirme yapması
( ) RAM’larda değerlendirmenin yalnızca bir uzman tarafından yapılması
( ) RAM’ların özel eğitim okulları ile yeteri kadar işbirliği yapmaması
( ) RAM’ların görevlerini tam yapmaması
( ) RAM’ların aile ve okulun itirazlarını dikkate almaması
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
17. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okullarında eğitim programları nasıl olmalıdır?
( ) Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut programlar uygulanmalı
( ) Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut programlar özel eğitim okullarının türüne göre Talim ve Terbiye Kurulunca uyarlanmalı
( ) Özel eğitim okullarının eğitim programları Talim Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel yapılmalı
Bu Soruyu Görme Engelliler İlköğretim Okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
18. Görme engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Tamamen göremeyen çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli ( ) Tamamen göremeyen çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması
ile eğitim görmeli ( ) Az gören çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli ( ) Az gören çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim
görmeli
19. Az gören öğrencilerin ders kitapları sizce nasıl olmalıdır (Sadece görme engelli okulları ile ilgili olanlar cevaplandıracaklar)?
( ) Brilla alfabesi ile yazılmış olarak ( ) Normal ders kitapları ile fakat daha büyük puntolarla basılmış olarak ( ) Normal ders kitapları
154
Bu Soruyu İşitme Engelliler İlköğretim Okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
20. İşitme engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Tamamen işitmeyen çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Tamamen işitmeyen çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
( ) Az işiten çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Az işiten çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
Bu Soruyu Ortopedik Engelliler İlköğretim Okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
21. Ortopedik engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Ağır derecede ortopedik çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
( ) Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, evde eğitim görmeli
( ) Az ve orta derecede ortopedik çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Az ve orta derecede ortopedik çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
Bu Soruyu Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
22. Eğitilebilir zihinsel engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanı belirtiniz.
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, Eğitilebilir Zihinsel Engelliler okulunda (şu anda devam ettiği ilköğretim okulu) eğitim görmeli
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, Öğretilebilir Zihinsel Engelliler okulunda (eğitim uygulama okulu) eğitim görmeli
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, normal eğitim okullarında kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
Bu Soruyu Görme, İşitme ve Ortopedik Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
23. Görev yaptığınız özel eğitim okulunun 1-5. sınıflarında, aşağıdaki sınıf öğretmeninden hangisi görev yapmaktadır?
( ) Görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden birisi
( ) Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmeninden birisi
( ) Normal sınıf öğretmeni
( ) Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni görev yapıyor
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
155
Bu Soruyu Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
24. Görev yaptığınız eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulunun 1-8. sınıflarında, aşağıdaki sınıf öğretmeninden hangisi görev yapmaktadır?
( ) Zihinsel engelliler sınıf öğretmeni
( ) Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden birisi
( ) Normal sınıf öğretmeni
( ) Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
25. Görev yaptığınız eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulunda branş öğretmeni tarafından okutulan derslere sınıf öğretmeni de katılmakta mıdır?
( ) Evet ( ) Bazen ( ) Hayır
Bu Soruyu Görme ve Ortopedik Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
26. a) Aşağıda İlköğretim Düzeyinde Görme ve Ortopedik Engelliler Özel Eğitim
Okulları 1-8. sınıflarda okutulan zorunlu dersler listesi ve haftalık ders çizelgesi verilmektedir. Dersler ve saatleri ile ilgili görüşlerinizi lütfen sağ tarafta boş bırakılan sütunda belirtiniz.
SINIFLAR (Haftalık Ders Saati)
DERSLER
1 2 3 4 5 6 7 8
Zorunlu Derslerle ve Saatleri İle
İlgili Görüşleriniz
Türkçe 12 12 12 6 6 5 5 5 Matematik 4 4 4 4 4 4 4 4 Hayat Bilgisi 5 5 5 Fen ve Teknoloji 4 4 4 4 4 Sosyal Bilgiler 3 3 3 3 T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 3 Yabancı Dil 3 3 4 4 4 Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi 2 2 2 2 2 Görsel Sanatlar/(Görme Engelliler İlköğretim okulunda Modelaj-İş) 2 2 2 1 1 1 1 1 Müzik 2 2 2 1 1 1 1 1 Beden Eğitimi/(Görme Engelliler İlköğretim okulunda Bağımsız Hareket) 2 2 2 2 2 1 1 1 Teknoloji ve Tasarım 2 2 2 Trafik Güvenliği 1 1
ZO
RU
NL
U D
ER
SL
ER
Rehberlik/Sosyal Etkinlikler 1 1 1 1 1 1 1 1
ZORUNLU DERS SAATİ TOPLAMI 28 28 28 28 28 28 28 28
SEÇMELİ DERS SAATİ TOPLAMI 2 2 2 2 2 2 2 2
GENEL TOPLAM 30 30 30 30 30 30 30 30
156
Bu Soruyu İşitme Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
26. b) Aşağıda İlköğretim Düzeyinde İşitme Engelliler Özel Eğitim Okulları 1-8.
sınıflarda okutulan zorunlu dersler listesi ve haftalık ders çizelgesi verilmektedir. Dersler ve saatleri ile ilgili görüşlerinizi lütfen sağ tarafta boş bırakılan sütunda belirtiniz.
SINIFLAR (Haftalık Ders Saati)
DERSLER
1 2 3 4 5 6 7 8
Zorunlu Derslerle ve Saatleri İle
İlgili Görüşleriniz
Türkçe 12 12 12 7 7 6 6 6 Matematik 4 4 4 4 4 5 5 5 Hayat Bilgisi 5 5 5 Fen ve Teknoloji 4 4 4 4 4 Sosyal Bilgiler 3 3 3 3 T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 3 Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi 2 2 2 2 2 Görsel Sanatlar 2 2 2 2 2 2 2 2 Müzik 1 1 1 1 1 1 1 1 Beden Eğitimi 2 2 2 2 2 1 1 1 Teknoloji ve Tasarım 1 1 1 Trafik Güvenliği 1 1
ZO
RU
NL
U D
ER
SL
ER
Rehberlik/Sosyal Etkinlikler 1 1 1 1 1 1 1 1
ZORUNLU DERS SAATİ TOPLAMI 27 27 27 27 27 26 26 26
SEÇMELİ DERS SAATİ TOPLAMI 3 3 3 3 3 4 4 4
GENEL TOPLAM 30 30 30 30 30 30 30 30
157
Bu Soruyu Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticiler cevaplandıracak.
27. Aşağıda hafif düzeyde öğrenme yetersizliği (eğitilebilir) olan çocuklar ilköğretim 1-8.
sınıflarda okutulan zorunlu dersler listesi ve haftalık ders çizelgesi verilmektedir. Dersler ve saatleri ile ilgili görüşlerinizi lütfen sağ tarafta boş bırakılan sütunda belirtiniz.
SINIFLAR (Haftalık Ders Saati)
D E R S L E R
1 2 3 4 5 6 7 8
Zorunlu Derslerle ve Saatleri İle
İlgili Görüşleriniz
Türkçe 12 12 12 7 7 7 7 7
Matematik 4 4 4 4 4 3 3 3
Hayat Bilgisi 4 4 4
Fen ve Teknoloji 3 3 3 3 3
Sosyal Bilgiler 3 3 2 2
T.C.İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 2
Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi 2 2 2 2 2
Görsel Sanatlar 2 2 2 2 2 2 2 2
Müzik 2 2 2 2 2 2 2 2
Beden Eğitimi 2 2 2 2 2 2 2 2
Teknoloji ve Tasarım 3 3 3
Trafik Güvenliği 1 1
ZO
RU
NL
U D
ER
SL
ER
Rehberlik/Sosyal Etkinlikler 1 1 1 1 1 1 1 1
ZORUNLU DERS SAATİ TOPLAMI 27 27 27 27 27 27 27 27
SEÇMELİ DERS SAATİ TOPLAMI 3 3 3 3 3 3 3 3
GENEL TOPLAM 30 30 30 30 30 30 30 30
158
28. Aşağıda ilköğretim düzeyinde özel eğitim okulları için seçmeli derslerden bir liste verilmektedir. Bu derslerden okulunuzda seçileni, kaç saat uygulanması gerektiğini ve seçmeli derslerden zorunlu ders olmasını istediğiniz varsa lütfen belirtiniz.
SEÇMELİ DERSLER
Haftalık Ders Saati
Okulunuzda Seçilen Ders
Sizce Kaç Saat
Olmalı
Seçmeli Derslerden
Zorunlu Ders
Olmasını İstediğiniz
Varsa Belirtiniz
Beslenme Bilgisi 1-4 Bilişim Teknolojileri 1-4 Güzel Konuşma ve Yazma 1-4 Yabancı Dil 1-4 Koro Çalışmaları 1-4 Sağlık Eğitimi 1-2 Satranç 1-4 Sanat Etkinlikleri (Drama, Sahne Sanatları, Halk Oyunları, Müzik, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel)
1-4
Spor Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol, Voleybol, Masa Tenisi vb.)
1-4
Beden Eğitimi ve Rehabilitasyon/(Görme Engelliler için Bağımsız Hareket)
1-4
Türk Sanat Müziği 1-2 Türk Halk Müziği 1-2 Hafif Batı Müziği 1-2 Braille Yazı ve Matematik Öğretimi 1-4 Düşünme Eğitimi 1-2 Halk Kültürü 1-2 Medya Okur Yazarlığı 1-2 Bağımsız Yaşam Becerileri 1-4 Tarım 1-2 Takviye ve Etüt Çalışmaları 1-4 Toplumsal Uyum Becerileri 1-4
29. Özel eğitim gerektiren çocukların okullaşmasında kayıplar sizce neden olmaktadır? …...…………………………………………………………………………………….. …...……………………………………………………………………………………..
30. İlköğretimden sonra, özel eğitim gerektiren bireylerin orta öğretim okulları, iş okulları, iş eğitim merkezlerine, aynı oranda devam etmeleri için sizce neler yapılmalıdır? …...…………………………………………………………………………………….. …...……………………………………………………………………………………..
31. Okulunuzda mezun ve ayrılanların takibi yapılmakta mıdır?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
32. Okulunuzda Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Birimi’nin çalışmalarını yeterli buluyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
33. Okulunuzda aile eğitim hizmeti var mı?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
159
34. Okulunuzda öğrencileri bekleyen veliler için herhangi bir faaliyet/etkinlik yapılmasını ister misiniz?
( ) Evet ( ) Hayır
35. Yukarıdaki soruya cevabınız “Evet” ise okulunuzda öğrenciyi bekleyen veliler için aşağıdaki faaliyet/etkinliklerden hangilerinin yapılmasını istersiniz?
( ) Okuma kursları ( ) Resim kursu ( ) Yabancı dil kursu ( ) Müzik kursu ( ) Dikiş-nakış kursu ( ) Diğer (belirtiniz) ………………
36. Okulunuzun denetimi özel eğitim veya psikolojik danışma ve rehberlik alanından müfettişlerce mi yapılıyor?
( ) Evet ( ) Hayır
37. Engelli öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim uygulamasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
( ) Olumsuz ( ) Olumlu
38. Okulunuzda eğitim araç-gereç ve materyallerinin hazırlanması, geliştirilmesi ve araç-gereçlerin niteliği ve uygunluğunun değerlendirilmesi ile ilgili üniversitelerin ilgili bölümleri ile iş birliği yapılmakta mıdır?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
39. Üniversitelerin okulunuzdaki eğitime katkısı ve işbirliği yeterli mi?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
40. Yukarıdaki soruya cevabınız “Kısmen veya Hayır” ise üniversitelerden ne tür katkı veya işbirliği beklediğinizi yazınız. …...…………………………………………………………………………………….. …...……………………………………………………………………………………..
41. Özel eğitime ihtiyacı olan bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum kuruluşlarının okulunuzla işbirliği yeterli mi?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
42. Özel eğitim alanındaki öğretmenlerin, hizmet öncesi eğitim veren yükseköğretim programlarından mezuniyet yeterlilikleri nasıldır?
( ) Mezuniyet alanlarında yetersiz gelmektedirler
( ) Mezuniyet alanlarında yeterli gelmektedirler
43. Özel eğitim okulunda görev yapmaktan memnun musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
44. Özel eğitim okullarında görev yapan yönetici ve öğretmenin ücretleri nasıl olmalıdır?
( ) Normal okullara göre %25 daha fazla olan şu anki uygulama devam etmeli
( ) Normal okullardaki yönetici ve öğretmenlere göre %50’ daha fazla olmalı
( ) Normal okullardaki yönetici ve öğretmenlere göre %50’den de fazla olmalı
160
45. Özel eğitim okullarında eğitim kalitesinin artması için neler yapılmalıdır? …...……………………………………………………………………………………..
46. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 67’de “özel eğitim okul ve kurumlarında görev yapan diğer personel” olarak belirtilenlerden okulunuzda bulunanları belirtiniz.
( ) Uzman hekim ( ) Hekim ( ) Diyetisyen ( ) Dil ve konuşma terapisti ( ) Sosyal çalışmacı ( ) Çocuk gelişimi ve eğitimcisi ( ) Fizyoterapist ( ) Odyometrist (İşitme bozukluğunu saptayıp, konuşma tedavisi veren kişi) ( ) İş ve uğraşı terapisti (Ergoterapist) ( ) Hemşire ( ) Ambar ve depo memurları ( ) Braille daktilograf (Görme engelliler okulunda) ( ) İdarî işler memuru ( ) Ayniyat mutemedi ( ) Çocuk bakım elemanı ( ) Şoför ( ) Aşçı ( ) Kaloriferci ( ) Bahçıvan ( ) Terzi ( ) Gece bekçisi ( ) Hizmetli
47. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Madde 88’de “eğitim ortamları” olarak aşağıda belirtilenlerden okulunuzun özelliğine göre bulunanları belirtiniz.
( ) Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisi ( ) Destek eğitim odası ( ) Gözlem odası ( ) Bireysel eğitim odası ( ) Dinlenme odası ( ) Oyun odası ( ) Revir ( ) Aile eğitim odası ( ) Resim ve müzik odaları ( ) Uygulama evi ( ) Çok amaçlı salon ( ) Hidroterapi havuzu ( ) Kütüphane ( ) Açık ve kapalı bahçe ( ) Beden eğitim salonu ( ) Gösteri ve tiyatro salonları ( ) İşitme, konuşma ve dil laboratuvarları ( ) Fizik tedavi ve rehabilitasyon salonu ( ) Tekerlekli sandalye ile dolaşmayı sağlayacak rampa, tutamak gibi düzenleme ( ) İşitme yetersizliği olan öğrencilerin eğitimlerini sürdürdükleri ortamlarda ses
yalıtımı
161
Ek 2:
ÖZEL EĞİTİM OKULLARINDA (GÖRME, İŞİTME, ORTOPEDİK VE EĞİTİLEBİLİR ZİHİNSEL ENGELLİLER) ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ UYGULAMALARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
VELİ ANKET FORMU
Değerli veli,
Millî Eğitim Bakanlığı, Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi (EARGED) Başkanlığı, Özel Eğitim Okullarında (Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelli) Özel Eğitim Hizmetleri Uygulamalarının Değerlendirilmesi konusunu araştırmayı amaçlamaktadır.
İki bölüm halinde hazırlanan anket maddelerinde düşündüğünüz en uygun seçeneği işaretleyerek belirtmeniz beklenmektedir. Görüşleriniz, konuyla ilgili Bakanlığımızca ileriye yönelik olarak yapılması düşünülen çalışmalara yön verecektir. Görüşlerinizi özgürce ifade etmeniz eğitim sistemimizin iyileştirilmesi açısından önemlidir. Lütfen bütün soruları dikkatlice okuyunuz. Hiçbir soruyu boş bırakmayınız. Her soru için aksi belirtilmemişse sadece bir seçeneği işaretleyiniz.
Katkılarınız için teşekkür ederiz.
İrtibat: Ferhat EROL :Tel: (0312) 230 36 44/4119
I. BÖLÜM: KİŞİSEL BİLGİLER
Bu bölümde sizin ve çocuğunuzun okuluyla ilgili bazı genel bilgiler toplamak amacıyla hazırlanan 5 adet demografik bilgi sorusu yer almaktadır. Lütfen size uygun olan seçenekleri işaretleyiniz/yazınız.
1. Yaşadığınız ilin adı: ………………………..
2. Cinsiyetiniz:
( ) Erkek ( ) Kadın
3. Çocuğunuzun okulu: ( ) Görme engelliler ilköğretim okulu ( ) İşitme engelliler ilköğretim okulu ( ) Ortopedik engelliler ilköğretim okulu ( ) Eğitilebilir zihinsel engelliler ilköğretim okulu 4. Yaşadığınız yerleşim birimi ( ) Büyükşehir belediyesi olan il ( ) Büyükşehir belediyesi olmayan il ( ) İlçe ( ) Belde/Köy
5. Ailenizin toplam aylık geliri ( ) Hiçbir geliri yok ( ) Asgari ücretin altında (576 TL’den az) ( ) Asgari ücret (576 TL) ( ) Asgari ücretin biraz üstünde (576-900 TL arası) ( ) 901-1600 TL arası ( ) 1601-2000 TL arası ( ) 2000 TL üstü
162
II. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEME VE UYGULAMALAR
Bu bölümde özel eğitime gereksinimi olan bireyler için yapılan özel eğitim hizmetleri ile ilgili
yasal düzenleme ve bu hizmetlerin özel eğitim okullarındaki uygulamaları ile ilgili 29 adet anket sorusu bulunmaktadır. Lütfen bütün soruları dikkatlice okuyunuz. Hiçbir soruyu boş bırakmayınız.
1. Okulunuzu eğitim-öğretimde yeterli buluyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır 2. Yukarıdaki soruya cevabınız “Kısmen” veya “Hayır” ise sebebi sizce nedir? (Birden
fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.) ( ) Okulun fiziki durumu ( ) Sayısal olarak öğretmen yetersizliği ( ) Sayısal olarak özel eğitim öğretmeni yetersizliği ( ) Çocuk gelişimi ve eğitimcisi yardımcı personel olmaması ( ) Fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı gibi tamamlayıcı eğitim
veren personel olmaması ( ) Özel eğitim öğretmenlerinin özel eğitim alanında yetersizliği ( ) Öğretmenlerin öğretim yöntemlerinde yetersizliği ( ) Öğretmenlerin, öğrencilerin engel tür ve derecesine göre uygun ölçme ve
değerlendirme yapmaması ( ) Öğrencilerin eğitsel tanılamasının eksik ve yerleştirilmesinin yanlış yapılması ( ) Öğrencinin eğitim ihtiyacı ve gelişiminin dikkate alınarak eğitsel değerlendirme ve
tanılamasının gerektiğinde tekrarlanmaması ( ) Birden fazla engeli olan öğrencilerle eğitim-öğretim yapılması ( ) Gerektiğinde bireyselleştirilmiş eğitim programı yapılmaması ( ) Yapılan bireyselleştirilmiş eğitim programının uygulanmaması ( ) Okulun eğitim materyalleri açısından yetersizliği ( ) Aile eğitim hizmetlerinin yetersizliği ( ) Okulda çocuğunu bekleyen veliler ile ilgili bir etkinliğin olmaması ( ) Sanat etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması ( ) Spor etkinlikleri seçmeli derslerinin yeterince olmaması ( ) Sosyal etkinliklerin yeterince olmaması ( ) Temel beceri (bağımsız davranış kazanma, özbakım becerileri kazanma gibi) eğitim
ve uygulamalarının yeterli verilmemesi ( ) Hizmet içi eğitimlerin yeterli olmaması ( ) Normal eğitim yapan okullar ile iletişim ve işbirliğinin olmaması ( ) Özel eğitim alanında üniversitelerle işbirliğinin olmaması ( ) Sivil toplum örgütleri ile işbirliği ve iletişimin olmaması ( ) Okul dışı gezi-gözlem, inceleme ve kamp etkinliklerinin yeterli olmaması ( ) Özel eğitim ile ilgili mevzuatın yetersizliği ( ) Verilen eğitimin gerçek yaşamda gereken becerilerle ilişkili (işlevsel) olmaması ( ) Derslerin engel türlerine, öğrencilerin beceri ve yeteneklerine göre ayarlanmaması ( ) Normal okul programlarının uygulanması ( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
3. 2005 yılında çıkarılan 5378 Sayılı Özürlüler Hakkındaki Kanunla ilgili bilginiz var mı?
( ) Evet ( ) Yeterli bilgim yok ( ) Hayır
4. 5378 Sayılı Özürlüler ile İlgili Kanun sizce yeterince uygulanıyor mu?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
163
5. 2006 yılında 26184 sayı ile çıkarılan ve 2009 yılında değişiklikler yapılan engellilerle ilgili MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği hakkında bilginiz var mı?
( ) Evet ( ) Yeterli bilgim yok ( ) Hayır
6. Okulunuzda özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimine, eğitim için belirlenen
uygun yaşlarda başlanabiliyor mu?.
( ) Evet ( ) Hayır
7. Engelli çocukların eğitimine belirlenen uygun yaşlarda başlanmıyorsa sebebi sizce nedir? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) Millî Eğitim Bakanlığının özel eğitimle ilgili kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi.
( ) Sağlık kuruluşlarında, bireyin engelli olduğunun teşhis edildiği hastane aşamasından itibaren, RAM’lara bildirecek ve aile ile beraber hemen eğitimine başlanacak bir sistemin kurulmaması.
( ) RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin erken çocukluk döneminde (0-3 yaş) teşhis ve tespit edilmemesi.
( ) RAM’lardaki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitsel değerlendirme ve tanılamasının okul öncesi çağda yapılmaması.
( ) İl ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinde bulunan Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu’nun engelli çocukların okullara yerleştirilmesini yapamaması.
( ) Özel eğitim okullarının, okul öncesi eğitimi yaygınlaştıramaması.
( ) Ailenin engelli çocuğunu saklaması ve eğitimini önemsememesi.
( ) Ailelerde özel eğitime ihtiyacı olan çocuklarda erken çocukluk dönemi, okul öncesi eğitim ve devamındaki eğitimlere normal süreçlerinde başlamanın faydaları konusunda farkındalık oluşturulamaması.
( ) Ailelerin ve engelli çocukların, özel eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi sahibi olmamaları nedeniyle özel eğitim hizmet ve desteklerinden nasıl yararlanacaklarını bilmemesi.
( ) Yüksek öğretimde özel eğitim alanında yeterli sayıda öğretmen yetiştirilmemesi.
( ) Engellilerin yaşadığı yerlerde özel eğitim okulu olmaması.
8. RAM’ların çalışmasını yeterli buluyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
9. Yukarıdaki soruya cevabınız “Kısmen” veya “Hayır” ise sebebi sizce nedir? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) RAM’larda Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunda yeterli elemanın olmaması
( ) RAM’ların konum ve görev olarak yeterince bilinmemesi
( ) Özel eğitim için tarama ve tanılamada yetersiz olması
( ) Gelişmeleri takip edememesi
( ) Aileleri ve kamuoyunu yeterince bilgilendirmemesi
( ) RAM’ların sık sık denetlenmemesi
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
10. Özel eğitim okullarına gelen engelli öğrencilerin, engel düzey ve engel türlerinin yeterli belirlendiğine inanıyor musunuz?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
164
11. Özel eğitim okullarına gelen engelli öğrencilerin, engel düzey ve engel türleri yeterli belirlenmiyorsa sebebi sizce nedir? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.)
( ) RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılamasında kullanılın ölçme araçlarında yetersiz olması
( ) RAM’ların eğitsel değerlendirme ve tanılama yapan uzman elemanlarca yetersiz olması
( ) RAM’ların özel eğitim gerektiren bireylere yapılan izleme ve değerlendirmede yetersiz olması
( ) RAM’ların değerlendirmeye yeterince zaman ayırmaması
( ) RAM’ların tekbir zamanda/oturumda değerlendirme yapması
( ) RAM’larda değerlendirmenin yalnızca bir uzman tarafından yapılması
( ) RAM’ların özel eğitim okulları ile yeteri kadar işbirliği yapmaması
( ) RAM’ların görevlerini tam yapmaması
( ) RAM’ların aile ve okulun itirazlarını dikkate almaması
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
Bu Soru Görme, İşitme ve Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları Velileri İçin: (Görme, işitme ve ortopedik engelli okullarında çocuğu olan veliler cevaplandıracak)
12. Çocuğunuzun devam ettiği özel eğitim okulu 1-5. sınıflarında, aşağıdaki sınıf öğretmeninden hangisi görev yapmaktadır?
( ) Görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden birisi
( ) Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinden birisi
( ) Normal sınıf öğretmeni
( ) Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni
( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
Bu Soru Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları Velileri İçin: (Sadece eğitilebilir zihinsel engelliler okullarında çocuğu olan veliler cevaplandıracak)
13. Çocuğunuzun devam ettiği eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulu 1-8. sınıflarında, aşağıdaki sınıf öğretmeninden hangisi görev yapmaktadır? ( ) Zihinsel engelliler sınıf öğretmeni ( ) Çoğunlukla görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmeninden birisi ( ) Normal sınıf öğretmeni ( ) Çoğunlukla normal sınıf öğretmeni görev yapıyor ( ) Diğer (lütfen belirtiniz) …………………………………..
14. Çocuğunuzun devam ettiği eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okulunda branş öğretmeni tarafından okutulan derslere sınıf öğretmenide katılmakta mıdır?
( ) Evet ( ) Bazen ( ) Hayır
15. Görme, işitme, ortopedik ve eğitilebilir zihinsel engelliler özel eğitim okullarında eğitim programları nasıl olmalıdır?
( ) Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut programlar uygulanmalı
( ) Engelsiz öğrenciler için hazırlanan mevcut programlar özel eğitim okullarının türüne göre Talim ve Terbiye Kurulunca uyarlanmalı
( ) Özel eğitim okullarının eğitim programları Talim Terbiye Kurulunca engel ve okul türlerine göre özel yapılmalı
165
Bu Soru Görme Engelliler İlköğretim Okulları İçin: (Sadece görme engelli okulları ile ilgili veliler cevaplandıracak)
16. Görme engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Tamamen göremeyen çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Tamamen göremeyen çocuklar, normal okullarda eğitim görmeli
( ) Az gören çocuklar, görme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Az gören çocuklar, normal okullarda eğitim görmeli
17. Az gören öğrencilerin ders kitapları sizce nasıl olmalıdır? (Sadece görme engelli okulları ile ilgili veliler cevaplandıracak)
( ) Brilla alfabesi ile yazılmış olarak
( ) Normal ders kitapları ile fakat daha büyük puntolarla basılmış olarak
( ) Normal ders kitapları
Bu Soru İşitme Engelliler İlköğretim Okulları İçin: (Sadece işitme engelli okulları ile ilgili veliler cevaplandıracak)
18. İşitme engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Tamamen işitmeyen çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Tamamen işitmeyen çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
( ) Az işiten çocuklar, işitme engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Az işiten çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
Bu Soru Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları İçin: (Sadece ortopedik engelli okulları ile ilgili veliler cevaplandıracak)
19. Ortopedik engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanları belirtiniz (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).
( ) Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim görmeli
( ) Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
( ) Ağır derecede ortopedik engelli çocuklar, evde eğitim görmeli ( ) Az ve orta derecede ortopedik çocuklar, ortopedik engelliler okullarında eğitim
görmeli ( ) Az ve orta derecede ortopedik çocuklar, normal okullarda kaynaştırma eğitim
uygulaması ile eğitim görmeli
Bu Soru Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları İçin: (Sadece eğitilebilir zihinsel engelli okullar ile ilgili veliler cevaplandıracak)
20. Eğitilebilir zihinsel engelli öğrencilerin eğitimi için aşağıdaki seçeneklerden uygun olanı belirtiniz.
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, Eğitilebilir Zihinsel Engelliler okulunda (şu anda devam ettiği ilköğretim okulu) eğitim görmeli
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, Öğretilebilir Zihinsel Engelliler okulunda (eğitim uygulama okulu) eğitim görmeli
( ) Hafif derecede zihinsel engelli çocuklar, normal eğitim okullarında kaynaştırma eğitim uygulaması ile eğitim görmeli
166
21. Engelli öğrencilerin normal eğitim yapan okullarda, engelli olmayan öğrencilerle kaynaştırmaya yönelik eğitim uygulamasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
( ) Olumlu ( ) Olumsuz
22. Okulunuzda aile eğitim hizmeti var mı?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
23. Okulunuzda öğrencileri bekleyen veliler için herhangi bir faaliyet/etkinlik ister misiniz?
( ) Evet ( ) Hayır
24. Yukarıdaki soruya cevabınız “Evet” ise okulunuzda öğrenciyi bekleyen veliler için aşağıdaki faaliyet/etkinliklerden istediklerinizi belirtiniz
( ) Okuma kursları ( ) Resim kursu ( ) Yabancı dil kursu ( ) Müzik kursu ( ) Dikiş-nakış kursu ( ) Diğer (belirtiniz) ………………
25. Özel eğitime ihtiyacı olan bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum kuruluşlarının okulunuzla işbirliği yeterli mi?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
26. Üniversitelerin okulunuzdaki eğitime katkısı ve iş birliği yeterli mi?
( ) Evet ( ) Kısmen ( ) Hayır
27. İlköğretimden sonra, özel eğitim gerektiren bireylerin orta öğretim okulları, iş okulları, iş eğitim merkezlerine, aynı oranda devam etmeleri için sizce neler yapılmalıdır?
…...…………………………………………………………………………………….. …...……………………………………………………………………………………..
28. Özel eğitim gerektiren çocukların okula gitmemesinin sebebi nelerdir?
…...…………………………………………………………………………………….. …...……………………………………………………………………………………..
29. Özel eğitim okullarında eğitim kalitesinin artması için neler yapılmalıdır?
…...…………………………………………………………………………………….. …...……………………………………………………………………………………..
167
E
k 3
:
Yön
etic
i ve
Öğr
etm
enle
rin
, Öze
l Eği
tim
Ok
ull
arın
da
Öze
l Eği
tim
Hiz
met
leri
Uyg
ula
mal
arının
Değ
erle
nd
iril
mes
i Araştır
ması A
nk
etle
rin
in A
çık
Uçl
u
Sor
ula
rın
a V
erd
ikle
ri C
evap
Det
ayla
rı (
592
An
ket
ten
)
II
. B
ölü
m 5
. so
ru:
Öğr
etm
en v
e yö
net
icil
erin
öze
l eğ
itim
le i
lgil
i an
ket
sor
usu
nd
a b
elir
tile
n s
emin
er,
kon
fera
ns
veya
hiz
met
içi
eği
tim
ler
dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
hiz
met
içi k
onu
ları
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler İ.
Ö.O
.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
sel
En
gelli
ler İ.
Ö.O
. f
Des
tek
eğiti
m p
rogr
amı h
azır
lam
a
2
2
Öze
l eği
tim il
e ilg
ili s
emin
er
1
2 2
5
Otis
tik ç
ocuk
lard
a ile
tişim
ve
davr
anış
değ
iştir
me
1
1 D
aum
Sen
drom
lu ç
ocuk
lard
a ci
nsel
eği
tim
1 1
Öze
l öğr
etim
yön
tem
leri
2
2 4
İşit
me
enge
llile
rde
bede
n eğ
itim
i
2
1 3
İşit
me
enge
llile
rde
Tür
kçe
eğiti
mi
2
3
5 İş
itm
e en
gelli
lerd
e ok
uma-
yazm
a eğ
itim
i
2 2
1 5
Pro
gram
değ
erle
ndir
me
1
2
3 D
il ve
kon
uşm
a
2
3 5
Zek
a te
stle
ri
2
2 R
ehbe
rlik
uyg
ulam
aları
1
2
3
Per
form
ans
geliş
tirm
e ve
değ
erle
ndir
me
1
1 D
ram
a eğ
itim
i 1
1
2 4
Gör
me
enge
llil
er b
ilgi
saya
r ku
llanımı
2
2
Az
göre
nler
in eği
tim
i 1
1
Gör
mey
en v
e iş
itm
eyen
leri
n eğ
itim
i 1
1
TO
PL
AM
7
5 16
20
48
168
II.
Böl
üm
7.
soru
: Öğr
etm
en v
e yö
net
icil
erin
, öz
el eği
tim
ok
ull
arı
ile
ilgi
li a
nk
et s
oru
sun
da
bel
irti
len
yet
ersi
zlik
ler
dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
kon
ula
r
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler İ.
Ö.O
.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
sel
En
gelli
ler İ.
Ö.O
. f
Der
s sa
atle
rini
n az
olm
ası
2
2
Nor
mal
ok
ulla
rın
prog
ramının
uy
gula
nması,
enge
l tü
rüne
gö
re
özel
eğ
itim
ok
ulla
rını
n m
üfre
datının
ayrı y
apıl
mam
ası
2 3
3
8
Der
sler
in e
ngel
tür
leri
ne,
bece
ri v
e ye
tene
kler
ine
göre
aya
rlan
mam
ası,
el s
anat
ları
vb
. der
sler
in o
lmam
ası
4
2
6
Oku
l önc
esi sınıf
ları
n ol
mam
ası
2
2 K
aynaştır
malı eği
tim
in u
ygul
anm
aması
1
1 O
kulu
n eğ
itim
yön
ünde
n ye
ters
iz o
lması
2
2
Gör
me
enge
lli
öğre
ncil
erin
, m
erke
zi y
apıla
n sı
navl
arda
gör
sel
soru
lard
an m
uaf
olm
aması
1
1
İşit
me
enge
llile
r iç
in g
erek
li ol
an iş
itm
e ci
hazl
arının
oku
lda
olm
aması
6
6
Güv
ensi
zlik
ve
iletiş
im e
ksik
liği
1
1
Yön
etic
iler
in ö
zel eği
tim
ala
nınd
an o
lmam
ası
1 2
1
4
Öğr
etm
enle
rin
5 yı
ldan
önc
e ta
m a
dapt
a ol
dukt
an s
onra
oku
ldan
ayrıl
ması
2
2
Yön
etic
ileri
n 5
yıld
a bi
r ro
tasy
onla
değ
iştir
ilmem
esi
1
1
Der
s ki
tapl
arın
daki
kon
uların
, ka
ynak
kita
pların
, ar
aç v
e ge
reçl
erin
eng
elli
olan
öğ
renc
inin
eng
elin
e uy
gun
olm
aması
3
3
6
Aile
leri
n ve
rile
n bi
lgiy
i kab
ul e
tmem
esi
1 5
6
Uyg
un a
töly
e ol
mam
ası
1
1
Den
etim
leri
n ye
terl
i olm
aması
1
1
TO
PL
AM
6
24
1 19
50
169
II.
Böl
üm
16.
sor
u:
Öğr
etm
en v
e yö
net
icil
erin
, en
gell
i öğ
ren
cile
rin
, en
gel
dü
zey
ve t
ürl
erin
in y
eter
li b
elir
len
mem
esi
ile
ilgil
i an
ket
sor
usu
nd
a b
elir
tile
n k
onu
ları
n dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
ned
enle
r
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
İşit
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Ort
oped
ik
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Eği
tile
bil
ir
Zih
inse
l E
nge
llil
er
İ.Ö
.O.
f
Tes
tleri
n gü
ncel
ve
ülke
miz
e uy
gun
olm
aması,
ülke
miz
e uy
gun
test
hazır
lanm
aması
1 2
6
9
Yer
leşt
irm
ede
veli
görüşü
nün
dikk
ate
alın
ması
2 6
3
11
RA
M’d
a Ö
zel
Eği
tim
D
eğer
lend
irm
e K
urul
u’nd
a öz
el
eğit
im
okul
unda
ça
lışmış
uz
man
ol
mam
ası
1 1
5
7
RA
M’l
arın
öze
l eği
tim
ve
reha
bili
tasy
on m
erke
zler
inin
etk
isin
de k
alm
ası
1
6
7
Kiş
isel
düş
ünce
ler
ile h
arek
et e
dilm
esi
2
2
Öğr
enci
nin
birç
ok d
eğer
lend
irm
eye
tabi
tutu
lması
1
2
3
Çoc
uğun
yaş
adığı o
rtam
da g
özle
m y
apıl
mam
ası
2
2
WIS
CR
çoç
ukla
r iç
in z
ekâ
ölçeği
tes
ti,
Sta
ntfo
rt B
inet
zek
â te
stle
rini
uyg
ulay
acak
ser
tifi
kalı
test
ör o
lmam
ası
1
1
RA
M’l
arda
öze
l eği
tim
oku
lları
nın
işbi
rliğ
i yap
mam
ası
1
1
RA
M’l
arda
ger
eğin
den
fazl
a P
DR
’ci o
lması
1
1
RA
M’l
arda
gör
mey
enle
re y
önel
ik te
stle
rin
olm
aması
1
1
TO
PL
AM
7
14
24
45
170
II. B
ölü
m 2
3. s
oru
: Öğr
etm
en v
e yö
net
icil
erin
, gör
me,
işi
tme
ve o
rtop
edik
en
gell
iler
öze
l eğ
itim
ok
ulu
nu
n 1
-5. sınıf
ları
nd
a, h
angi
sınıf
öğr
etm
enin
in
göre
v ya
ptığı
ile
ilgi
li a
nke
t so
rusu
nd
a b
elir
tile
n b
ranşl
arın
dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
öğr
etm
en b
ranşl
arı
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
sel
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
f
Em
ekli
öğre
tmen
1
1 2
Ücr
etli
öğr
etm
enle
r
1
1
Bra
nş öğr
etm
enle
ri
1
1 A
naok
ulu
öğre
tmen
i
1
1
Zih
inse
l eng
ellil
er sınıf
öğr
etm
eni
1
1 T
OP
LA
M
1 4
1
6
II.
Böl
üm
24.
sor
u:
Öğr
etm
en v
e yö
net
icil
erin
, eğ
itil
ebil
ir z
ihin
sel
enge
llil
er ö
zel
eğit
im o
ku
lun
un
1-8
. sı
nıf
ları
nda,
han
gi sınıf
öğr
etm
enin
in g
örev
ya
ptığı
ile
ilgil
i an
ket
sor
usu
nd
a b
elir
tile
n b
ranş
ları
n dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
öğr
etm
en b
ranşl
arı O
KU
LL
AR
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
sel
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
f
Eği
tim
pro
gram
ları
öğr
etm
eni
1
1 Z
iraa
t müh
endi
si
1
1 Ö
zel eği
tim
ser
tifi
kalı
sını
f öğ
retm
eni
2
2 E
mek
li öğ
retm
en
2
2 F
arklı b
ranş
lard
an öğr
etm
enle
r
1 1
TO
PL
AM
7 7
171
II. B
ölü
m 2
9. s
oru
: Öğr
etm
en v
e yö
net
icil
erin
öze
l eği
tim
ger
ekti
ren
çoc
uk
ları
n o
ku
llaş
ma
oranının
düşü
k o
lmasının
seb
eple
ri k
onu
sun
dak
i gör
üşl
eri
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
İşit
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Ort
oped
ik
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Eği
tile
bil
ir
Zih
inse
l E
nge
llil
er
İ.Ö
.O.
f
RA
M’l
arca
aile
leri
n bi
lgil
endi
rilm
emes
i, yö
nlen
diri
lmem
esi,
aile
eği
tim
i yapıl
mam
ası
24
79
6 72
18
1
Aile
nin
ilgis
izliğ
i 18
48
2
45
113
Öze
l eğ
itim
oku
llarının
yay
gınl
aştırıla
mam
ası,
ulaşım
sor
unu
bazı
il
ve i
lçel
erde
öze
l eğ
itim
ok
ulun
un o
lmam
ası
6 23
33
63
Aile
leri
n ço
cukl
arın
dan
utan
mal
arı,
bu d
urum
u sa
klam
aları,
kabu
llene
mem
eler
i 6
25
32
62
Ail
eler
e öz
el eği
tim
oku
lları
nın
tanı
tılm
aması,
aile
leri
n bu
oku
llard
an h
aber
dar
olm
aması
10
29
1 19
59
Aile
leri
n ço
cukl
arın
a gü
venm
emes
i, öz
ürlü
old
uğu
için
bir
bek
lent
isi o
lmam
ası
9 20
26
55
Eng
elli
bire
yler
in teşh
is v
e te
spiti
nin
erke
n ve
yet
erli
yapı
lmam
ası
5 27
1
18
51
Top
lum
un v
e si
vil t
oplu
m k
urul
uşla
rını
n bi
linçl
endi
rilm
emes
i 6
11
29
46
Öze
l eğ
itim
oku
l ve
sor
unla
rı i
le i
lgile
nilm
emes
i, öz
el eği
tim
oku
lları
nın
ve eği
tim
sis
tem
inin
ye
ters
iz o
lması
3 15
1
27
46
Öze
l eğ
itim
ve
re
habi
litas
yon
mer
kezl
erin
in
okul
ol
arak
al
gıla
nması,
özel
eğ
itim
ve
re
habi
lita
syon
mer
kezl
erin
in
öğre
ncile
ri
kend
i bü
nyel
erin
e al
arak
, öz
el
eğit
im
okul
ları
na
gitm
eler
ini e
ngel
lem
eler
i
29
8
37
RA
M’l
ar,
aile
ler
ve o
kull
arın
yet
erin
ce işb
irliğ
i ya
pmam
ası,
enge
lli ç
ocuğ
un t
akib
inin
sür
ekli
yapı
lmam
ası
6 14
9 29
Gen
el M
üdür
lükl
erin
yet
erli
çalışm
a ya
pmam
ası
5 12
8 25
Zam
anın
da v
e ye
terl
i tıb
bi ta
nıla
ma
ve d
eğer
lend
irm
e ya
pılm
aması
1 11
8 20
Aile
leri
n m
addî
dur
umla
rını
n ye
ters
iz o
lması
5 5
8
18
172
Yatılı
ka
lan
çocu
kların
ai
lede
n uz
ak
kalm
ak
iste
mem
esi
ve
aile
leri
n ço
cuğu
nu
yatılı
bıra
kmam
ası
3 13
1 17
RA
M’ı
n ya
nlış
tanı
ve
teşh
is k
oym
ası
2 6
3
11
Öze
l eği
tim a
lanı
nda
yete
rli v
e ni
telik
li öğ
retm
en o
lmam
ası
7
7
Eng
elli
çocu
kların
dış
lanm
ası
4
2
6
Aile
nin,
fiz
ikse
l ol
arak
har
eket
kab
iliye
ti ye
terl
i ol
may
an ç
ocuk
ları
nı t
aşıy
amam
ası
ve e
vde
eğiti
m y
apıl
mam
ası
1 1
1 3
6
Oku
l önc
esi eği
tim
uyg
ulam
alarının
olm
aması
1
4
5
İşit
me
enge
llil
er iç
in c
ihaz
des
teği
nin
sağl
anm
aması
5
5
Öğr
enci
leri
oku
la ç
ekec
ek c
azip
çalış
mal
arın
yapılm
aması
1 1
3
5
Özb
akım
bec
eril
eri eği
tim
i ver
ilm
emes
i 2
2 4
Yön
etic
iler
in ö
zel eği
tim
kon
usun
da y
eter
siz
olm
ası
3
1
4
Yatılı
kal
mak
iste
yen
öğre
ncile
rin
kişi
sel b
akımını y
apam
aması
2
1
3
Oku
llar
da ö
zel eği
tim
sınıf
ları
nın
olm
aması
1 1
1
3
Ail
eler
in
bağı
msı
z yaşa
m
bece
rile
ri
kaza
nma,
öz
bakı
m
bece
rile
ri
gibi
te
mel
be
ceri
alış
kanlık
ları
nı ç
ocuğ
un y
erin
e ke
ndile
rini
n ya
pması
1
1
2
Köy
lerd
e ol
an e
ngel
liler
için
eği
tim
imka
nını
n ol
mam
ası
2
2
Çoc
ukla
rın
kend
ileri
ni if
ade
edem
emel
eri,
anla
mam
aları,
sıkı
lmal
arı s
onuc
u ok
ulu
sevm
emel
eri
2
2
Müf
reda
tın e
ngel
li öğ
renc
ilere
gör
e uy
arla
nmam
ası
1 1
2
Den
etim
olm
aması
1
1
Nor
mal
ilköğr
etim
oku
lları
nın
enge
lli ç
ocuk
ları
alm
ak is
tem
emes
i 1
1
TO
PL
AM
12
3 38
2 13
37
3 89
1
173
II.
Böl
üm
30.
sor
u:
Öğr
etm
en v
e yö
net
icil
erin
, öz
el eği
tim
ger
ekti
ren
bir
eyle
rin
ilk
öğre
tim
den
son
ra o
rtaöğr
etim
ok
ull
arı,
iş o
ku
lları,
iş eği
tim
m
erk
ezle
rin
e ay
nı o
ran
da d
evam
etm
eler
i içi
n y
apıl
ması g
erek
enle
r k
onu
sun
dak
i gör
üşl
eri
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
İşit
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Ort
oped
ik
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Eği
tile
bil
ir
Zih
inse
l E
nge
llil
er
İ.Ö
.O.
f
İlköğr
etim
den
sonr
a öğ
renc
iler
in e
ngel
türl
erin
e he
r il
e de
vam
ede
bile
cekl
eri ö
zel eği
tim
mes
lek
lise
leri
ve
iş o
kulla
rı a
çılm
alı
13
40
2 50
10
5
Yap
abil
ecek
leri
iş
konu
ları
nda
eğiti
m v
erilm
eli,
düze
y ve
iht
iyaç
ları
na u
ygun
bir
mes
lek
sahi
bi
olm
aları,
iş a
lanl
arı
ve iş
imka
nları
sağl
anm
alı
böyl
ece
bu o
kull
ara
tale
p ar
ttırı
lmalı
(Düz
ey v
e ih
tiyaç
ları
na u
ygun
bir
mes
lek
sahi
bi o
lmal
arı)
7
29
66
10
2
Eng
elli
çocu
klar
taki
p ed
ilm
eli,
yete
nek
ve d
urum
una
ilköğ
reti
mde
n iti
bare
n yö
nlen
diri
lmel
i 6
45
2 34
87
Ail
eler
ve
topl
um b
ilin
çlen
diri
lmel
i, ai
le eği
tim
i yapıl
malı
14
31
1 32
78
Öze
l eği
tim o
kulla
rı ta
nıtıl
arak
, aile
ler
bu k
onud
a bi
lgile
ndir
ilm
eli
3 34
31
68
Eng
elli
ler
mes
leki
eği
tim
lis
eler
i, iş
oku
lları
ve
eğiti
m m
erke
zler
inde
atö
lyel
er y
eter
li du
rum
a ge
tiri
lere
k öğ
renc
ileri
n ça
lışıp
üre
tece
kler
i or
tam
lar
hazı
rlan
malı,
araç
-ger
eç s
ağla
nara
k ni
teliğ
i ar
tırıl
malı
10
12
45
67
Eng
ellil
ere
ait
mes
lek
lisel
eri,
iş o
kulla
rınd
a da
ha ç
ok m
esle
k da
lında
ve
yete
rli
mes
leki
eği
tim
ve
rilm
eli,
bu o
kulla
r da
ha iş
levs
el h
ale
getir
ilmel
i 1
21
20
42
Öze
l eğ
itim
al
anın
dan
eğit
im
vere
bile
cek
öğre
tmen
ler
yetiş
tiri
lmel
i, uz
man
öğ
retm
enle
rle
eğiti
m v
eril
mel
i 6
9 2
14
31
Eng
elli
öğr
enci
leri
n ka
yıtl
arın
da e
ngel
siz
ilköğr
etim
ve
orta
öğre
tim
oku
lları
iste
kli
olm
alı
veya
no
rmal
oku
llar
ve
özel
eği
tim
oku
lları k
aynaştır
ma
eğit
im u
ygul
aması y
apm
alı
9 10
1
3 23
Öze
l eği
tim
mes
lek
lise
leri
, iş
okul
ları
, iş
eğit
im m
erke
zler
i zor
unlu
olm
alı
1 9
11
21
Öğr
enci
ler
mad
dî v
e m
anev
i ol
arak
des
tekl
enm
eli,
kırt
asiy
e ih
tiya
çları
karşıla
nmalı
ve b
elli
bir
mik
tard
a üc
ret,
burs
ver
ilmel
i 3
5
10
18
174
Öze
l eğ
itim
le i
lgili
işl
eyen
bir
sis
tem
kur
ulm
alı,
ME
B,
RA
M v
e ok
ulla
r ko
ordi
neli
bir şe
kild
e ça
lışm
alı
3
8
11
Eng
elli
çocu
klar
ort
aöğr
etim
oku
lları
na sın
avsı
z, k
onte
njan
la a
lınar
ak o
rtaöğr
etim
içi
n teşv
ik
edil
mel
i 2
4
3 9
Kor
umalı
işle
rler
i ol
uştu
rup,
en
gelli
öğ
renc
iler
in
işye
rler
inde
ku
rs
veya
st
aj
görm
eler
i sağl
anm
alı
1
7
8
Ber
berl
ik, g
arso
nluk
, aşçılı
k, m
aran
gozl
uk k
ursl
arı g
ibi e
l bec
eril
eri eği
timi v
erilm
eli
6
1
7
Eng
elli
çocu
kların
sos
yalleşm
e ve
ile
tişim
sağ
lam
ası
açısın
dan
bağı
msı
z yaşa
m v
e to
plum
sal
yaşa
m b
ecer
iler
i kaz
andı
rılm
alı
1
6
7
Ort
aöğr
etim
oku
lların
daki
öğr
etm
en v
e yö
netic
iler
öze
l eği
tim k
onus
unda
eği
tilm
eli
1 1
1
3
Eng
ellil
ere
ait
mes
lek
lisel
eri,
iş o
kulla
rı v
e iş
eği
tim m
erke
zler
inde
de
çocu
klar
a de
stek
eği
tim
ve
rilm
eli
1 1
2
Gez
ici öğr
etm
en o
lmalı
2
2
Her
oku
lda
bir
özel
eği
tim öğr
etm
eni o
lmalı
2
2
Az
göre
n öğ
renc
iler
Ana
dolu
G
üzel
S
anat
lar
Lis
eler
i’ni
n M
üzik
bö
lüm
üne
giriş
imka
nı
sağl
anm
alı
1
1
Oku
llar
da k
ayna
k od
a ol
malı
1
1
TO
PL
AM
83
26
2 8
342
695
175
II.
Böl
üm
35.
sor
u:
Öğr
etm
en v
e yö
net
icil
erin
, öz
el eği
tim
ok
ull
arın
da
veli
ler
için
ist
edik
leri
etk
inli
k v
e fa
aliy
etle
rle
ile
ilgi
li a
nk
et s
oru
sun
da
bel
irti
len
leri
n dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
tal
eple
r
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
İşit
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Ort
oped
ik
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Eği
tile
bil
ir
Zih
inse
l E
nge
llil
er
İ.Ö
.O.
f
Çoc
uğun
eng
el d
urum
u ile
ilgi
li bi
lgile
ndir
me
ve r
ehbe
rlik
kon
uların
da a
ile eği
timi
6 15
1
17
39
Çoc
uk p
siko
lojis
i, ço
cuk
geliş
imi,
aile
psi
kolo
jik d
este
k ku
rsla
rı
2 7
5
14
Ahş
ap iş
lem
e, m
akro
me,
boy
ama
gibi
el b
ecer
ileri
kur
su
9
9
İşit
me
enge
llil
er iç
in T
ürk
işar
et d
ili,
vb. g
ibi k
ursl
ar
8
8
Bağım
sız
yaşa
m b
ecer
iler
i, öz
bakı
m b
ecer
iler
i gib
i tem
el b
ecer
i kur
sları
2 2
1 3
8
Mes
leki
kur
slar
1
3 4
Bilg
isay
ar k
ursu
4
1 5
Bra
ilel
le k
ursu
4
4
Oku
la m
ater
yal h
azır
lam
a ku
rsu
2 1
3
Takı k
ursu
1
1 2
Spo
r et
kinl
ikle
ri
2
2
Dra
ma
kurs
u
2 2
Kita
p ok
uma
etki
nlik
leri
2
2
Yem
ek k
ursu
1
1
Ebr
u ve
fot
oğra
fçılı
k ku
rsu
1
1
Fil
m iz
lem
e et
kinl
ikle
ri
1
1
Yem
ek k
ursl
arı
1
1
TO
PL
AM
17
42
4
43
106
176
II. B
ölü
m 4
0. s
oru
: Öğr
etm
en v
e yö
net
icil
erin
, ün
iver
site
lerd
en ö
zel eği
tim
ok
ull
arı i
çin
ne
tür
kat
kı v
eya
işb
irliği
bek
led
ikle
ri k
onu
sun
dak
i gör
üşl
er
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
İşit
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Ort
oped
ik
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Eği
tile
bil
ir
Zih
inse
l E
nge
llil
er
İ.Ö
.O.
f
Öze
l eği
timle
ilgi
li ye
ni y
önte
m v
e eğ
itim
mat
erya
l gel
işti
rmel
eri v
e m
ater
yal s
ağla
mal
arı
14
51
48
11
3
Oku
llar
da, y
önet
ici,
öğre
tmen
, öğr
enci
ve
aile
lere
kur
s, s
emin
er g
ibi eği
timle
r ve
rmel
i 3
36
3 61
10
3
Üni
vers
itel
erin
öze
l eğ
itim
böl
ümle
ri v
e ilg
ili a
lanl
arın
daki
aka
dem
isye
n ve
öğr
enci
leri
n, ö
zel
eğiti
m o
kulla
rını
ziy
aret
etm
eler
i, pr
ogra
mla
rla,
karşı
laşı
lan
güçl
ükle
rle
ilgili
bilg
i al
mak
içi
n ile
tişim
kur
mal
arı
14
35
3 43
95
Yen
i öğr
etim
yön
tem
ve
tekn
ikle
r ha
kkın
da g
eliş
mel
erle
ilgi
li ok
ulla
ra b
ilgi v
erm
eli
4 31
28
63
Eği
tim
ara
ç-ge
reçl
eri h
azır
lanm
asın
da d
este
k ve
rmel
i 7
16
1 15
39
Top
lum
u bi
linçl
endi
rme
sem
iner
leri
yap
arak
, öze
l eği
timin
yay
gınl
aşm
asını s
ağla
mal
arı
5
29
34
Üni
vers
itel
erde
öze
l eği
tim
böl
ümle
ri a
çmal
arı v
e ni
telik
li öz
el eği
tim öğr
etm
eni y
etiş
tirm
eler
i 3
19
12
34
Öze
l eği
tim b
ölüm
ü öğ
renc
iler
i mut
laka
öze
l eği
tim
oku
lları
nda
staj
yap
malı
3 10
21
34
Eği
tim
i dör
t duv
ar a
rası
ndan
kur
tarm
ak iç
in ö
zel eği
tim
oku
lları i
çin
gezi
, spo
r, s
anat
sal,
sosy
al
ve k
ültü
rel f
aaliy
etle
r ya
pılm
alı
8 10
15
33
Öğr
etm
enle
re d
anış
man
lık y
apm
alı
1 12
15
28
Tek
nolo
ji ve
T
asarım
bi
rim
inde
ki
ders
ler
üniv
ersi
te
öğre
ncil
erin
in
yara
tıcılı
kları
ile
geliş
tiril
mel
i ve
bu k
onud
a se
min
er v
erilm
eli
7 4
1 16
28
Üni
vers
itel
erde
yapıla
n pr
ojel
er ö
zel eği
tim
oku
lları
nda
uygu
lanm
alı
12
14
26
Eği
tim
pro
gram
ları
ve
BE
P il
e il
gili
işbi
rliğ
i yap
mal
arı
1 9
7
17
Büt
ün b
ranş
lard
a öğ
retm
en a
dayl
arı,
özel
eği
tim
oku
lları
nda
staj
yap
malı
1
7
8
TO
PL
AM
66
25
0 8
331
655
177
II. B
ölü
m 4
5. s
oru
: Öğr
etm
en v
e yö
net
icil
erin
, öze
l eği
tim
ok
ull
arın
da
eğit
im k
alit
esin
in a
rtm
ası i
çin
nel
er y
apıl
ması g
erek
tiği
kon
usu
nd
aki g
örüşl
eri
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
.En
gell
iler
İ.
Ö.O
. f
Pro
gram
lar
enge
l tür
leri
ne v
e en
gelli
lere
uyg
un o
lara
k ya
pılm
alı
8 74
1
22
105
Öğr
enci
leri
n en
gel
türl
erin
e uy
gun
araç
-ger
eç,
mat
erya
l ve
eği
tim t
ekno
loji
leri
tem
in e
dilm
eli,
okul
ları
n ih
tiyaç
ları
karşı
lanm
alı
9 35
47
91
Öze
l eği
tim o
kulla
rını
n fi
ziki
yapısı ç
ocuk
ları
n en
gel t
ürle
rine
uyg
un o
lmalı
9 29
45
83
Öze
l eğ
itim
sınıf
öğr
etm
enle
rini
n ve
bra
nş öğr
etm
enle
rini
n pe
riyo
dik
olar
ak h
izm
et i
çi eği
tim
e alınıp
bilg
ileri
nin
günc
elle
nmes
i sağ
lanm
alı
12
18
31
61
Oku
lların
, öze
l eği
tim
ala
nınd
aki öğr
etm
en ih
tiya
çları k
arşı
lanm
alı
16
34
50
Öze
l eği
tim öğr
etm
enle
rini
n eğ
itim
ine
önem
ver
ilm
eli,
yete
rli ö
zel eği
tim öğr
etm
eni y
etiş
tiri
lmel
i 8
12
2 24
46
Ö
zel eği
tim o
kulla
rına
eng
el tü
rler
ine
göre
, çoc
ukla
rla
ilgile
nebi
lece
k ilg
ili, ö
zver
ili v
e de
neyi
mli
öz
el eği
tim a
lanı
ndan
öğr
etm
enle
r ve
rilm
eli
6 12
2
21
41
Ail
eler
eği
tilm
eli,
velil
er b
ilinç
lend
irilm
eli
3 11
3
19
36
Eng
elli
öğre
ncin
in e
ngel
türü
ve
sevi
yesi
ne u
ygun
kita
plar
basıl
malı
2 12
21
35
Bra
nş öğr
etm
enle
ri d
e öz
el eği
tim
ala
nınd
an o
lmalı
23
10
33
Yön
etic
iler
öze
l eği
tim
ala
nınd
an o
lmalı
2 16
12
30
ME
Bta
rafı
ndan
öze
l eği
tim
oku
llarının
sayısı,
stan
dart
ları
art
tırıl
malı v
e st
anda
rtla
r uy
gula
nmalı
2 12
11
25
San
atsa
l ve
spo
rtif
faa
liyet
leri
n yü
rütü
leceği
yaş
am a
lanl
arı
hazı
rlan
malı,
sosy
al,
spor
tif
ve
sana
tsal
faa
liye
tler
yapıl
malı
3 13
1
9 26
Oku
llard
a fi
zyot
erap
ist,
hemşi
re,
sosy
al h
izm
et u
zmanı
gibi
tam
amla
yıcı
eği
tim
ver
en p
erso
nel
ile ç
ocuk
gel
işim
i ve
eğit
imci
si y
ardı
mcı
per
sone
l tah
sis
edilm
eli
3 6
13
22
Oku
l-ve
li iş
birl
iği a
rtırılm
alı
3 7
10
20
Özü
r de
rece
leri
ne g
öre
sını
flar
oluşt
urul
malı
6
1 12
19
B
ağım
sız
yaşa
m,
özba
kım
bec
eril
eri
gibi
tem
el b
ecer
i eğ
itim
leri
ile
öğr
enci
leri
ger
çek
haya
ta
hazı
rlay
an eği
tim
lere
önc
elik
ver
mel
i 2
5 2
10
19
Öze
l eği
tim o
kulla
rınd
a ça
lışan
ları
mot
ive
edec
ek ü
cret
artışı g
ibi ç
alış
mal
ar y
apılm
alı
1 9
8
18
Tek
eng
ellil
er v
e çi
ft e
ngel
liler
ayrı o
kulla
rda
veya
ayrı sınıf
lard
a ol
malı
8 7
1 1
17
Öze
l eği
tim o
kulla
rınd
a sı
nıfl
arda
ki öğr
enci
sayıla
rı a
z ol
malı
2 2
11
15
M
EM
ve
RA
M’l
ar o
kulla
rla
işbi
rliğ
i yap
malı
3 1
8
12
178
Bir
eyse
l eği
tim
pro
gram
ları
en
iyi ş
ekild
e ku
llanı
lmalı
2 1
7
10
Oku
llar
sık
sık
ve
özel
eği
tim a
lanı
ndan
müf
ettiş
lerc
e de
netle
nmel
i
4
5 9
Erk
en ta
nı, t
eşhi
s ve
oku
llara
yer
leşt
irm
esi d
oğru
yapılm
alı
1 4
3
8 İş
itm
e en
geli
çoc
ukla
rın
norm
al o
kulla
rda
sını
flar
a iy
i bi
r şe
kild
e dağı
tımı
yapı
lara
k ka
ynaş
tırm
a uy
gula
ması i
le eği
tim
i yapıl
malı
1 5
2
8
İşit
me
enge
llil
er iç
in g
örse
l mat
erya
ller
dah
a fa
zla
olm
alı
8
8 D
ers
saat
leri
artırıl
malı v
e de
rsle
r da
ha e
tkin
olm
alı
6 1
7 İş
itm
e en
gell
iler
oku
lların
da sınıf
ları
n ya
lıtımı i
yi y
apıl
malı
7
7
Öze
l eği
tim o
kulla
rınd
a, sınıf
lard
a çi
ft öğr
etm
en u
ygul
aması y
apıl
malı
5
2
7 5.
sınıf
tan
itiba
ren
akad
emik
ola
rak
yete
rsiz
ola
n öğ
renc
iler
mes
leki
eği
tim
e alın
malı
2 3
1
6 Ç
ocuk
larl
a öz
el o
lara
k ilg
ileni
lmel
i, iy
i tak
ip e
dilm
eli
2
1 2
5
Öğr
enci
ile
bire
bir
ders
işle
nmel
i 1
3
1 5
Bec
eri d
ersl
erin
in s
aatl
eri a
rtırıl
malı v
e be
ceri
kaz
andı
rıcı
faa
liye
tler
yapıl
malı
2
2
4 İş
itm
e en
gell
iler
oku
lların
da iş
itm
e ci
hazı
olm
alı
3
3
Öze
l eği
tim o
kulla
rınd
a en
gels
iz öğr
enci
lerl
e te
rsin
e ka
ynaş
tırm
a eğ
itim
uyg
ulam
ası o
lmalı
3
3 Ç
ift e
ngel
li öğ
renc
iler
için
pro
gram
yapıl
malı
1 2
3 A
raştır
ma
sonu
çları u
ygul
anm
alı
2
2
Oku
llar
da ö
zel eği
tim
sınıf
ları
açı
lmalı
2
2 A
ilel
ere
mad
dî d
este
k sağl
anm
alı
2
2 Ü
nive
rsit
eler
in ö
zel
eğiti
m sınıf
öğr
etm
eni
yetiş
tiren
böl
ümle
rini
n ya
pısa
l değişi
kliğ
e gi
tmel
eri,
kend
ileri
ni ü
lke
ve M
EB
şar
tları
na u
yarl
amal
arı,
özel
eği
tim
öğr
etm
enle
rini
n eğ
itim
ine
önem
ve
rmel
eri
2
2
Öze
l Öze
l Eği
tim v
e R
ehab
ilita
syon
Mer
kezl
erin
e ak
tarı
lan
kayn
akla
r ok
ulla
ra d
öndü
rülm
eli
2
2
Her
sınıf
a bi
r us
ta öğr
etic
i ver
ilm
eli
1
1 G
örm
e en
gell
iler
oku
lların
da b
ütün
öğr
etm
enle
rin
Bra
ille
alfa
besi
kul
lanm
ası s
ağla
nmalı
1
1
Kita
ptak
i gör
sel b
ölüm
ler,
gör
me
enge
lli öğr
enci
ler
için
anl
atım
a da
yalı
yapı
lmalı
1
1 D
ers
saat
leri
yen
iden
35
saat
e çı
karı
lmalı
1
1 Ö
zel eği
tim o
kulla
rınd
a yö
netic
iler
kur
alla
rı iş
letm
eli
1
1 Ö
zel eği
tim o
kulla
rınd
a ro
tasy
on u
ygul
anm
alı
1
1 T
OP
LA
M
105
384
14
410
913
179
Ek
4:
Vel
iler
in, Ö
zel E
ğiti
m O
ku
lların
da
Öze
l Eği
tim
Hiz
met
leri
Uyg
ula
mal
arının
Değ
erle
nd
iril
mes
i Araştır
ması A
nk
etle
rin
in A
çık
Uçl
u S
oru
ları
na
Ver
dik
leri
Cev
ap D
etay
ları
(57
0 A
nk
ette
n)
II. B
ölü
m 2
. sor
u:
Vel
iler
in, ö
zel eği
tim
ok
ull
arı i
le il
gili
an
ket
sor
usu
nd
a b
elir
tile
n y
eter
sizl
ikle
r dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
kon
ula
r
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler İ.
Ö.O
.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
sel
En
gelli
ler İ.
Ö.O
. f
Bir
eyse
l eği
tim
yapıl
mam
ası
2
2
Nor
mal
ok
ulla
rın
prog
ramının
uy
gula
nması,
enge
l tü
rüne
gö
re
özel
eğ
itim
ok
ulla
rını
n m
üfre
datının
ayrı y
apıl
mam
ası
1
1
Oku
lların
tem
izliğ
inin
iyi y
apıl
mam
ası
1
1 O
kulu
n uz
ak o
lması
1
1
Uzm
an p
erso
nel o
lmam
ası
1
1 O
kulu
n eğ
itim
yön
ünde
n ye
ters
iz o
lması
1 1
1
3 Ö
zel eği
tim o
kulu
nda
enge
llile
r iç
in o
lum
suz
ön y
argı
nın
olm
ası
1
1
TO
PL
AM
1
5
4 10
180
II.
Böl
üm
9.
soru
: V
elil
erin
RA
M’l
arın
çalış
masın
dak
i ye
ters
izli
kle
rle
ilgi
li a
nk
et s
oru
sun
da
bel
irti
len
leri
n dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
k
onu
lar
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
sel
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
f
Rap
or v
erdi
kler
i öğr
enci
leri
dah
a so
nra
taki
p et
mem
eler
i
1 1
Çoc
uğu
tanı
mad
an kıs
a za
man
da d
eğer
lend
irm
e ya
pması
2
2
Oku
llar
la iş
birl
iği i
çind
e ol
mam
aları
1
1
RA
M’l
arın
öze
l eği
tim
ve
reha
bili
tasy
on m
erke
zler
i içi
n ra
por
verm
emel
eri
1
1
RA
M’l
arda
yet
erin
ce g
ezic
i öğr
etm
en o
lmam
ası
1
1
Rap
orla
rın
geç
çıkm
ası
1
1
Ala
nınd
a uz
man
olm
ayan
ları
n ça
lıştırıl
ması
2
2
RA
M’l
arın
çalış
ma
orta
mla
rını
n uy
gun
olm
aması
1
1
RA
M’l
arın
den
etim
siz
olm
ası
1
1
Öze
l eği
tim o
kulla
rına
yön
lend
irm
eyi y
eter
li y
apam
aması
1
1
RA
M’l
arın
işin
i cid
diye
alm
aması
1
1
Öze
l eği
tim o
kulu
ve
RA
M’l
arın
eng
ellil
ere
yakl
aşım
ları
nın
olum
suz
olm
ası
1
1 5
7
RA
M’l
arın
don
anımının
yet
ersi
z ol
ması
1
1
TO
PL
AM
3
4 1
13
21
181
II.
Böl
üm
11.
sor
u:
Vel
iler
in,
enge
lli
öğre
nci
leri
n,
enge
l d
üze
y ve
tü
rler
inin
yet
erli
bel
irle
nm
emes
i il
e il
gili
an
ket
sor
usu
nd
a b
elir
tile
n k
onu
ları
n
dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
ned
enle
r
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
İşit
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Ort
oped
ik
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Eği
tile
bil
ir
Zih
inse
l E
nge
llil
er
İ.Ö
.O.
f
RA
M’l
arın
öze
l eği
tim
oku
lları
nın şa
rtla
rını
bil
mem
esi
1
2
3
Yer
leşt
irm
ede
veli
görüşü
nün
dikk
ate
alın
ması
1
2
3
RA
M’l
arın
don
anım
yön
ünde
n ye
ters
iz o
lması
1
1
RA
M’l
arın
iyi y
önet
ilem
emes
i 1
1
RA
M’l
arın
eng
elli
aile
leri
ne o
lum
suz
dav
ranm
ası
1
1
RA
M’l
arın
ken
dile
rini
tanı
tam
amasın
dan
dola
yı b
ilinm
emes
i
1 1
RA
M’l
arda
ran
devu
ları
n uz
un s
üre
sonr
asın
a ve
rilm
esi
1
1
RA
M’l
arın
yan
lış y
önle
ndir
me
yapm
ası
1
1
Kiş
isel
düş
ünce
ler
ile h
arek
et e
dilm
esi
1
1
Çoc
uğun
yaş
adığı o
rtam
lard
a gö
zlem
yapıl
mam
ası
1
1
Has
tane
lerd
e tıb
bi ta
nıla
manın
yet
ersi
z ya
pılm
ası
2
2
TO
PL
AM
1
4
11
16
182
II.
Böl
üm
12.
sor
u:
Vel
iler
in,
görm
e, işi
tme
ve o
rtop
edik
en
gelli
ler
özel
eği
tim
ok
ulu
nu
n 1-
5. sınıf
ları
nd
a, h
angi
sınıf
öğr
etm
enin
in g
örev
yap
tığı
ile
il
gili
an
ket
sor
usu
nd
a b
elir
tile
n b
ranş
ları
n dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
öğr
etm
en b
ranş
ları
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
İşit
me
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Ort
oped
ik
En
gell
iler
İ.
Ö.O
.
Eği
tile
bil
ir
Zih
inse
l E
nge
llil
er
İ.Ö
.O.
f
Eği
tim
pro
gram
ları
öğr
etm
eni
1
1
Öze
l eği
tim
ser
tifi
kalı
sını
f öğ
retm
eni
1
1
2
Em
ekli
öğre
tmen
1
1
Ücr
etli
öğr
etm
enle
r
1
1
Fiz
ik öğr
etm
eni
1
1
İktis
atçı
1
1
Bra
nş öğr
etm
enle
ri
1 1
2
Ana
okul
u öğ
retm
eni
1
1
TO
PL
AM
3
5 2
10
183
II. B
ölü
m 1
3. s
oru
: V
elil
erin
, eği
tile
bil
ir z
ihin
sel e
nge
llil
er ö
zel eği
tim
ok
ulu
nu
n 1
-8. sınıf
ları
nd
a, h
angi
sınıf
öğr
etm
enin
in g
örev
yap
tığı
ile
ilgi
li a
nk
et
soru
sun
da
bel
irti
len
bra
nşl
arın
dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
öğr
etm
en b
ranşl
arı
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
sel
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
f
Em
ekli
öğre
tmen
2 2
Bed
en Eği
timi öğr
etm
eni
1
1 T
OP
LA
M
3
3
II.
Böl
üm
24.
sor
u:
Vel
iler
in ö
zel
eğit
im o
ku
lların
da
veli
ler
için
ist
edik
leri
etk
inli
k v
e fa
aliy
etle
rle
ile
ilgi
li a
nk
et s
oru
sun
da
bel
irti
len
leri
n dışın
da
“Diğ
er”
mad
des
ine
yazdık
ları
tal
eple
r
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
sel
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
f
Çoc
uğun
eng
el d
urum
u ile
ilgi
li bi
lgile
ndir
me
ve r
ehbe
rlik
kon
uların
da a
ile eği
timi
3 17
18
38
Çoc
uk p
siko
lojis
i, ço
cuk
geliş
imi,
aile
psi
kolo
jik d
este
k ku
rsla
rı
1 6
7
14
Bilg
isay
ar k
ursu
2
11
13
Ahş
ap iş
lem
e, m
akro
me,
boy
ama
gibi
el b
ecer
ileri
kur
su
1 1
10
12
M
esle
ki k
ursl
ar
1
4
5 E
ngel
li ço
cuğu
n en
geli
için
kul
landığı c
ihaz
bakımı k
ursu
3
3
Yem
ek k
ursu
4 4
Sat
ranç
kur
su
1
1 S
por
etki
nlik
leri
1
1
TO
PL
AM
5
30
2 54
91
184
II.
Böl
üm
27.
sor
u:
Vel
iler
in,
özel
eği
tim
ger
ekti
ren
bir
eyle
rin
ilk
öğre
tim
den
son
ra o
rtaöğr
etim
ok
ull
arı,
iş o
ku
lları,
iş eği
tim
mer
kez
leri
ne
aynı
oran
da
dev
am e
tmel
eri i
çin
yapıl
ması g
erek
enle
r k
onu
sun
dak
i gör
üşl
eri
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
sel
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
f
Eng
elli
ler
mes
leki
eği
tim
lis
eler
i, iş
oku
lları
ve
eğit
im m
erke
zler
inde
atö
lyel
er y
eter
li d
urum
a ge
tiri
lere
k öğ
renc
ileri
n ça
lışıp
üre
tece
kler
i or
tam
lar
hazı
rlan
malı,
araç
-ger
eç s
ağla
nara
k ni
teliğ
i ar
tırıl
malı
7 25
9
76
117
İlköğr
etim
den
sonr
a öğ
renc
iler
in e
ngel
tür
leri
ne h
er i
le d
evam
ede
bile
cekl
eri
özel
eği
tim
mes
lek
lise
leri
ve
iş o
kulla
rı a
çılm
alı
17
32
5 40
94
Eng
elli
çocu
klar
taki
p ed
ilm
eli,
yete
nek
ve d
urum
una
ilköğ
reti
mde
n iti
bare
n yö
nlen
diri
lmel
i 6
26
3 27
62
Öze
l eği
tim o
kulla
rı ta
nıtıl
arak
, aile
ler
bu k
onud
a bi
lgile
ndir
ilm
eli
3 12
1
13
29
Öze
l eğ
itim
ala
nınd
an eği
tim
ver
ebil
ecek
öğr
etm
enle
r ye
tiştir
ilm
eli,
uzm
an öğr
etm
enle
rle
eğiti
m
veri
lmel
i 4
10
13
27
İş o
kulla
rı, iş
eğit
im m
erke
zler
inde
yet
erli
mes
leki
eği
tim v
eril
mel
i 1
9
8 18
Ber
berl
ik, g
arso
nluk
, aşçılı
k, m
aran
gozl
uk k
ursl
arı g
ibi e
l bec
eril
eri eği
timi v
erilm
eli
5
10
15
Çoc
ukla
r or
taöğ
reti
m v
e iş
oku
lları
için
teşv
ik e
dilm
eli,
dest
ekle
nmel
i 1
4
6 11
Eng
elli
lere
ait
mes
lek
lise
leri
, iş
oku
lları
ve
iş eği
tim
mer
kezl
erin
de d
e ço
cukl
ara
dest
ek eği
tim
veri
lmel
i
1
2 3
Kor
umalı işl
erle
ri o
luşt
urup
, eng
elli
öğre
ncile
rin
işye
rler
inde
kur
s ve
ya s
taj g
örm
eler
i sağ
lanm
alı
1 1
2
Eng
elli
öğr
enci
leri
n ka
yıtl
arın
da e
ngel
siz
ilköğr
etim
ve
orta
öğre
tim
oku
lları
iste
kli
olm
alı
veya
nor
mal
ok
ulla
r ve
öze
l eği
tim
oku
lları k
aynaştır
ma
eğit
im u
ygul
aması y
apm
alı
1
1
Öze
l eği
tim
mes
lek
lise
leri
, iş
okul
ları
ve
iş eği
tim
mer
kezl
erin
de d
öner
ser
may
e ol
uştu
rulm
alı
1
1
TO
PL
AM
40
12
6 18
19
6 38
0
185
II. B
ölü
m 2
8. s
oru
: V
elil
erin
, öze
l eği
tim
ger
ekti
ren
çoc
uk
ları
n o
ku
llaş
ma
oranının
düşü
k o
lmasının
seb
eple
ri k
onu
sun
dak
i gör
üşl
eri
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
sel
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
f
RA
M’l
arca
aile
leri
n bi
lgil
endi
rilm
emes
i, yö
nlen
diri
lmem
esi,
aile
eği
tim
i yapıl
mam
ası
10
30
11
62
113
Aile
nin
ilgis
izliğ
i 11
45
4
49
109
Aile
leri
n ço
cukl
arın
dan
utan
mal
arı,
bu d
urum
u sa
klam
aları,
kabu
llenm
emel
eri
6 18
45
69
Ail
eler
e öz
el eği
tim
oku
lları
nın
tanı
tılm
aması,
aile
leri
n bu
oku
llard
an h
aber
dar
olm
aması
8 22
36
66
Öze
l eğ
itim
oku
lları
nın
yaygın
laştırıla
mam
ası,
ulaşım
sor
unu
bazı
il
ve i
lçel
erde
öze
l eğ
itim
ok
ulun
un o
lmam
ası
5 28
2
28
63
Aile
leri
n m
addî
dur
umla
rını
n ye
ters
iz o
lması
6 21
18
45
Aile
leri
n ço
cukl
arın
a gü
venm
emes
i, öz
ürlü
old
uğu
için
bir
bek
lent
isi o
lmam
ası
6 8
1 23
38
Öze
l eğ
itim
oku
l ve
sor
unla
rı i
le i
lgile
nilm
emes
i, öz
el eği
tim
oku
lları
nın
ve eği
tim
sis
tem
inin
ye
ters
iz o
lması
4 7
1 25
37
Eng
elli
çocu
kların
dış
lanm
ası
2 8
1 22
33
Öğr
enci
leri
oku
la ç
ekec
ek c
azip
çalış
mal
arın
yapılm
aması
3 6
4 8
21
Çoc
ukla
rın
kend
ileri
ni if
ade
edem
emel
eri,
anla
mam
aları,
sıkı
lmal
arı s
onuc
u ok
ulu
sevm
emel
eri
9
10
19
Top
lum
un v
e si
vil t
oplu
m k
urul
uşla
rını
n bi
linçl
endi
rilm
emes
i 1
1
9 11
Düz
ey v
e ih
tiya
çların
a uy
gun
bir
mes
lek
sahi
bi o
lam
amal
arı
1 3
6
10
Öze
l eği
tim a
lanı
nda
yete
rli v
e ni
telik
li öğ
retm
en o
lmam
ası
1 3
6
10
Eng
elli
bire
yler
in teşh
is v
e te
spiti
nin
erke
n ve
yet
erli
yapı
lmam
ası
1 5
3
9
Köy
lerd
e ol
an e
ngel
liler
için
eği
tim
imka
nını
n ol
mam
ası
5
1 1
7
186
Yatılı
kal
an ç
ocuk
ları
n ai
lede
n uz
ak k
alm
ak is
tem
emes
i ve
aile
leri
n ço
cuğu
nu y
atılı
bır
akm
aması
2 3
1
6
Nor
mal
ilköğr
etim
oku
lları
nın
enge
lli ç
ocuk
ları
alm
ak is
tem
emes
i
2
2 4
Öze
l eğ
itim
ve
reha
bilit
asyo
n m
erke
zler
inin
oku
l ol
arak
algıla
nması,
özel
eği
tim v
e re
habi
litas
yon
m
erke
zler
inin
öğr
enci
leri
ken
di b
ünye
leri
ne a
lara
k, ö
zel eği
tim
oku
lları
na g
itm
eler
ini e
ngel
lem
eler
i
1
3 4
Çoc
ukla
rın
birb
irle
rine
ve
çevr
eye
karşı ş
idde
t gös
term
eler
i 1
1
1 3
RA
M’ı
n ya
nlış
tanı
ve
teşh
is k
oym
ası
1
2
3
Ail
enin
zam
anının
olm
aması
1
1
2
Oku
llar
da ö
zel eği
tim
sınıf
ları
nın
olm
aması
1
1
2
Özb
akım
bec
eril
eri eği
tim
i ver
ilm
emes
i
2 2
Aile
nin,
fiz
ikse
l ola
rak
hare
ket k
abili
yeti
yete
rli o
lmay
an ç
ocuk
ları
nı taşı
yam
aması
1
1
TO
PL
AM
68
22
7 29
36
3 68
7
187
II. B
ölü
m 2
9. s
oru
: V
elil
erin
, öze
l eği
tim
ok
ull
arın
da
eğit
im k
alit
esin
in a
rtm
ası i
çin
nel
er y
apıl
ması g
erek
tiği
kon
usu
nd
aki g
örüşl
eri
OK
UL
LA
R
DÜŞ
ÜN
CE
LE
R
Gör
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
İşit
me
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Ort
oped
ik
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
Eği
tile
bili
r Z
ihin
sel
En
gelli
ler
İ.Ö
.O.
f
Öğr
enci
leri
n en
gel
türl
erin
e uy
gun
araç
-ger
eçle
r ve
eği
tim
tek
nolo
jile
ri t
emin
edi
lmel
i, ok
ulla
rın
ihtiy
açla
rı k
arşı
lanm
alı
8 23
1
42
74
ME
B t
arafın
dan
özel
eği
tim o
kulla
rını
n sa
yısı
, st
anda
rtla
rı a
rttırıl
malı
ve o
luşt
urul
an s
tand
artl
ar
uygu
lanm
alı
12
16
36
64
Öze
l eğ
itim
oku
lları
na e
ngel
tür
leri
ne g
öre,
çoc
ukla
rla
ilgile
nebi
lece
k ilg
ili,
özve
rili
ve d
eney
imli
özel
eği
tim a
lanı
ndan
öğr
etm
enle
r ve
rilm
eli
6 23
4
33
66
Oku
lların
öze
l eği
tim
ala
nınd
an öğr
etm
en ih
tiya
çları k
arşı
lanm
alı
6 10
2
40
58
Öze
l eği
tim öğr
etm
enle
rini
n eğ
itim
ine
önem
ver
ilm
eli,
yete
rli ö
zel eği
tim öğr
etm
eni y
etiş
tiri
lmel
i 8
16
1 23
48
Ail
eler
eği
tilm
eli,
velil
er b
ilinç
lend
irilm
eli
4 11
1
24
40
Oku
l-ve
li iş
birl
iği a
rtırılm
alı
2 14
1
20
37
Öze
l eği
tim o
kulla
rını
n fi
ziki
yapısı ç
ocuk
ları
n en
gel t
ürle
rine
uyg
un o
lmalı
1 9
1 23
34
Pro
gram
lar
enge
l tür
leri
ne v
e en
gelli
lere
uyg
un o
lara
k ya
pılm
alı
21
2
9 32
San
atsa
l ve
spo
rtif
faa
liyet
leri
n yü
rütü
leceği
yaş
am a
lanl
arı
hazı
rlan
malı,
sosy
al,
spor
tif
ve s
anat
sal
faal
iyet
ler
yapı
lmalı
3 6
20
29
Oku
llar
sık
sık
ve
özel
eği
tim a
lanı
ndan
müf
ettiş
lerc
e de
netle
nmel
i 2
7
11
20
Öğr
etm
enle
r il
e ai
lele
r ar
asın
da iş
birl
iği o
lmalı
1 6
10
17
Bra
nş öğr
etm
enle
ri d
e öz
el eği
tim
ala
nınd
an o
lmalı
2 8
4
14
Oku
llard
a fi
zyot
erap
ist,
hemşi
re,
sosy
al h
izm
et u
zmanı
gibi
tam
amla
yıcı
eği
tim
ver
en p
erso
nel
ile
çocu
k ge
lişim
i ve
eğit
imci
si y
ardı
mcı
per
sone
l tah
sis
edilm
eli
2
11
13
188
Oku
llar
da ç
ocuk
ları
n so
syal
, spo
r ve
san
atsa
l faa
liye
tler
i içi
n se
rvis
ara
cı o
lmalı
4
8
12
Öze
l eğ
itim
sınıf
öğr
etm
enle
rini
n ve
bra
nş öğr
etm
enle
rini
n pe
riyo
dik
olar
ak h
izm
et i
çi eği
tim
e alınıp
bilg
ileri
nin
günc
elle
nmes
i sağ
lanm
alı
1 4
7
12
Çoc
ukla
rla
özel
ola
rak
ilgile
nilm
eli,
iyi t
akip
edi
lmel
i 1
4
6 11
Eng
el tü
rler
ine
göre
çoc
ukla
ra u
ygun
faa
liyet
ler
uygu
lanm
alı
6 2
2
10
Eng
elli
öğre
ncin
in e
ngel
türü
ve
sevi
yesi
ne u
ygun
kita
plar
basıl
malı
1 2
7
10
Siv
il to
plum
kur
uluş
ları
ve
aile
ler
eğiti
me
dahi
l edi
lmel
i
3
7 10
Der
s sa
atle
ri a
rtırıl
malı v
e de
rsle
r da
ha e
tkin
olm
alı
1 4
3
8
Bir
eyse
l eği
tim
pro
gram
ları
en
iyi ş
ekild
e ku
llanı
lmalı
3
3 2
8
Özü
r de
rece
leri
ne g
öre
sını
flar
oluşt
urul
malı
5
2
7
Öğr
enci
ile
bire
bir
ders
işle
nmel
i 4
1
1 6
Öze
l eği
tim o
kulla
rınd
a sı
nıft
aki öğr
enci
sayıla
rı a
z ol
malı
1 3
1
5
Öğr
enci
ler
kend
i yaş
gru
pların
da o
kula
baş
lam
alı
3 2
5
Öğr
enci
leri
n bu
oku
llara
gitm
eler
i sağ
lanm
alı
2
2
4
Öze
l eği
tim o
kulla
rınd
a, sınıf
lard
a çi
ft öğr
etm
en u
ygul
aması y
apıl
malı
1 1
1
3
Öze
l eği
tim o
kulla
rınd
a yö
netic
iler
kur
alla
rı iş
letm
eli
2
1
3
İşit
me
enge
li ç
ocuk
ları
n no
rmal
oku
llard
a sı
nıfl
ara
iyi
bir şe
kild
e dağı
tımı
yapı
lara
k ka
ynaş
tırm
a uy
gula
ması i
le eği
tim
i yapıl
malı
3
3
Dah
a ge
nç v
e di
nam
ik öğr
etm
enle
r ça
lıştırıl
malı
2
2
Oku
llard
a uy
gula
ma
bahç
esi o
lmalı
1
1
Öze
l eği
tim o
kulla
rınd
a en
gels
iz öğr
enci
lerl
e te
rsin
e ka
ynaş
tırm
a eğ
itim
uyg
ulam
ası o
lmalı
1
1
TO
PL
AM
80
21
2 16
35
9 66
7
189
Ek 5:
GÖRME, İŞİTME, ORTOPEDİK VE EĞİTİLEBİLİR ZİHİNSEL ENGELLİLER OKULLARI (2009-2010 Eğitim Öğretim Yılı)
ÖZEL EĞİTİM OKULLARI İLLER Görme
Engelliler İÖO İşitme Engelliler
İÖO Ortopedik
Engelliler İÖO Eğitilebilir
Zihinsel E.İÖO
Adana Oğuz Kağan Köksal G.E. İÖO
Seyhan İşitme Engelliler İÖO
Niyazi Ekerbiçer İÖO ve İş Okulu
Adıyaman Ahmet-Emine Çil İÖO ve İş Okulu
Afyonkarahisar Karahisar İşitme Engelliler İÖO
Aksaray Aksaray İÖO ve İş Okulu
Amasya Lokman Hekim İşitme Engelliler İÖO
Merzifon Sevinç-Orhan Erzengin İÖO ve İş Okulu
Göreneller Görme Engelliler İÖO
Yahya Özsoy İşitme Engelliler İÖO
Doğan Çağlar O.E. İÖO
Mitat Enç Görme Engelliler İÖO
Kemal Yurtbilir İşitme Engelliler EÇEM An.O İÖO
MEV Gökkuşağı EÇEM ve An. ve İÖO
Ankara
Yılmaz Balaban İşitme En. İÖO
Merkez İşitme Engelliler İÖO
Dr. Günseli-Dr. Bülent Akınsal İÖO ve İş Okulu Antalya
Dr. Hüseyin Vural İÖO ve İş Okulu
Şair Fethi Bey İşitme Engelliler İÖO
Atatürk İÖO ve İş Okulu
Aydın
Nazilli İÖO ve İş Okulu
Şehit Öğretmen Mustafa Boz İÖO ve İş Okulu Balıkesir
Firdevs Hattatoğlu İÖO ve İş Okulu
Bartın Umut İÖO ve İş O.
Şehit Zafer İpek İÖO ve İş Okulu
Bilecik
Bilecik İÖO ve İş Okulu
Burdur Burdur Özürlüler Derneği İÖO ve İş Okulu
İbn-i Sina İşitme Engelliler İÖO
Mitat Enç İÖO ve İş Okulu
Duyum İşitme Engelliler İÖO
Orhangazi Emine Saadet Öcalgiray İÖO ve İş Okulu
Bursa
Rüveyda Dörtçelik İÖO ve İş Okulu
190
Çanakkale Yahya Çavuş Görme Engelliler İÖO
Anafartalar İşitme Engelliler İÖO
Denizli Merkez Görme Engelliler İÖO
Yeşilköy İşitme Engelliler İÖO
Çamlık İÖO ve İş Okulu
Diyarbakır Ali İhsan Arslan Görme Engelliler İÖO
Surkent İşitme Engelliler İÖO
Şehit Öğr. A. Tunca İşitme Engelliler İÖO
Gazi İÖO ve İş Okulu
Faika Raika Şahika Erkurt Kardeşler İÖO ve İş Okulu
Edirne
Uzunköprü İÖO ve İş Okulu
Elazığ Genç Osman İşitme Engelliler İÖO
Erzurum Görme Engelliler İÖO
Dedekorkut İşitme Engelliler İÖO
Eskişehir Ahmet Yesevi İşitme Engelliler İÖO
Av. Lütfi Ergökmen İÖO ve İş Okulu
Gaziantep GAP Görme Engelliler İÖO
Ali Süzer İşitme Engelliler İÖO
Abdülkadir Konukoğlu İÖO ve İş Okulu
Giresun İşitme Engelliler İÖO
Giresun İlköğretim Okulu ve İş Okulu
Hatay Hürriyet İşitme Engelliler İÖO
İskenderun İÖO ve İş Okulu
Isparta Isparta İÖO ve İş Okulu
Veysel Vardal Görme Engelliler İÖO
Yunus Emre İşitme Engelliler İÖO
Lions İÖO ve İş Okulu
Türkan Sabancı Görme Engelliler İÖO
Yeditepe İşitme Engelliler İÖO
Yeşilköy İÖO ve İş Okulu
Halıcıoğlu İşitme Engelliler İÖO
Eyüp İÖO ve İş Okulu
Mimar Sinan İşitme Engelliler İÖO
Eram Fatih İÖO ve İş Okulu
Vezneciler İşitme Engelliler İÖO
Şöhret Kurşunoğlu İÖO ve İş Okulu
Dosteller İşitme Engelliler EÇEM Anaokulu ve İÖO
Saadet İÖO ve İş Okulu
Rotary Bölge Vakfı İşitme Engelliler İÖO
Vala Gedik İÖO ve İş Okulu
İstanbul
Üsküdar İÖO ve İş Okulu
191
Aşık Veysel Görme Engelliler İÖO
Şehit Oktay Ardıç İşitme Engelliler İÖO
Tülay Aktaş İşitme Engelliler İÖO
İzmir
Hasan Kaya İşitme Engelliler EÇEM ve Anaokulu
Kahramanmaraş Ertuğrulgazi Görme Engelliler İÖO
Gaziler İşitme Engelliler İÖO
125. Yıl İÖO ve İş Okulu
Karabük Yaşama Sevinci İlköğretim Okulu
Kastamonu Halime Çavuş İşitme Engelliler İÖO
Görme Engelliler İÖO
C. Nevzer Ercis İşitme Engelliler İÖO
Kayseri
80. Yıl İşitme Engelliler İÖO
Kırıkkale Mevlüt Hiçyılmaz İşitme Engelliler İÖO
Kırşehir Cevizkent İşitme Engelliler İÖO
Kilis Ekrem Çetin İÖO ve İş Okulu
Kocaeli A. Gazanfer Bilge İşitme Engelliler İÖO
Konya Selçuklu Görme Engelliler İÖO
Konevi İşitme Engelliler İÖO
Kütahya İşitme Engelliler İÖO
Çinikent İÖO ve İş Okulu
Malatya Akşemseddin İşitme Engelliler İÖO
Turgut Özal İÖO ve İş Okulu
Mersin Akdeniz İşitme Engelliler İÖO
Niğde Hüdavend Hatun İşitme Engelliler İÖO
Ordu Mimar Oktay Uğurel İşitme Engelliler İÖO
Adil Karlıbel İÖO ve İş Okulu
Rize Çaykent İşitme Engelliler İÖO
Sakarya Şehit Ali Borinli İÖO ve İş Okulu
Samsun 19 Mayıs İşitme Engelliler İÖO
Zafer İÖO ve İş Okulu
Siirt Siirt Türk Telekom İÖO ve İş Okulu
192
Sinop Sinop İÖO ve İş Okulu
Sivas Buruciye İşitme Engelliler İÖO
Ahmet Kutsi Tecer İÖO ve İş Okulu
Çorlu Sakatlar Derneği İÖO ve İş Okulu
Tekirdağ
Tekirdağ İlköğretim Okulu ve İş Okulu
Tokat Mehmet Akif Ersoy Görme Engelliler İÖO
Turhal Ortopedik Engelliler İÖO
Yavuz Selim İÖO ve İş Okulu
Trabzon Çamlık İşitme Engelliler İÖO
Uşak Vala Gedik İÖO ve İş Okulu
Abdurrahman Gazi İşitme Engelliler İÖO
Erciş İÖO ve İş Okulu
Van
Zübeyde Hanım İÖO ve İş Okulu
Yalova Milli Piyango İÖO ve İş Okulu
Yozgat Kanuni Sultan Süleyman İÖO ve İş Okulu
Zonguldak Uzun Mehmet İşitme Engelliler İÖO
Kilimli Sevgibağı İlköğretim Okulu
15 Görme Engelliler
İÖO
49 İşitme Engelliler
İÖO
3 Ortopedik
Engelliler İÖO
54 Eğitilebilir Zihinsel
Engelliler İÖO
54 İl 121
Görme, İşitme, Ortopedik ve Eğitilebilir Zihinsel Engelliler Özel Eğitim İlköğretim Okulu
193
194
195
196
197
198