Download - Bab Ix. Widya Pranatacara
BAB IX.
WIDYA PRANATACARA SAHA PAMEDHAR SABDA
A. 11 DASAR PROSPEK PRANATACARA
Pakaryan pranatacara saged dados satunggaling
pakaryan professional. Awit ing jaman samenika upacara
temanten tansaya kadamel mirunggan sae (profesional),
pramila tatacaranipun kalebet acara, pranatacara ugi
kadamel profesional. Saboten-botenipun wonten 11 dhasar
utawi alesan profesi pranatacara gadhah prospek ingkang
sae.
Setunggal, tansaya kathah priyantun sibuk, PA (pranata
adicara) tansaya laris. Tiyang ingkang sibuk boten gadhah
wekdal kathah kangge ngurus upacara pengantin. Pramila
kangge acara kapasrahaken dhateng pranatacara.
Kalih, tansaya kepengin praktis, PA tansaya
dipunbetahaken. Upacara pengantin menika saged kadamel
ngrowa saha prasaja. Namung menawi kepengin gampil
tumindakaking adicara (praktis), pasrah kemawon dhateng
pranatacara.
Tiga, kepengin sae saha maremakane (sukses acara),
saha boten kasupekaken, PA tansaya monjo. Ingkang
mangertos babagan acara pengantin inggih pranatacara.
Pramila menawi kepengin kasil kanthi sae upacara
pengantin, pasrah kemawon dhateng pranatacara.
Sekawan, tansaya kathah tiyang boten mangertos
adicara penganten, PA tansaya moncer. Samenika kathah
tiyang Jawi sampun boten pana babagan upacara pengantin
Jawi, pramila pasrah ingkang pana inggih menika
pranatacara.
141
Gangsal, tansaya kathah gedung pasamuan, hotel,
restortan, auditorium kangge upacara penganten (resepsi,
wedding party), MC saya PY (peye alias payu). Samenika
kathah sasana pawiwahan saha pahargyan ing hotel,
auditorium, restoran, ingkang ateges mbetahaken
pranatacara-pranatacara ingkang gambeng (profesional).
Enem, tansaya kathah perumahan, tansaya kathah
“gedung manten” ingkang prelu PA. Boten kathah
perumahan ingkang jembar pramila menawi kagungan karsa
mantu inggih trimah wonten gedhung. Upamia jembar
dalemipun, tiyangipun kepara sugih, lajeng tamunipun
kathah, anggenipun kagungan karsa ugi tetep wonten
gedhung ingkang sakalangkung jembar.
Pitu, tansaya manungsa menika “individual”, PA
tansaya kabetahaken. Samenika kathah tiyang boten
kepingin ngrepotaken tiyang sanes, Pramila lajeng kathah
wedding organizer, para pranatacara ingkang samya
nyengkuyung upacara penganten.
Wolu, tansaya kepingin pininjul ing ajining dhiri
(prestise) saha sae (prestasi), PA tansaya kemedol. Upacara
pengantin menika saged nedahaken sinten tiyangipun
ingkang kagungan karsa. Upacara saged nedahaken
“prajanipun” (ajining dhiri) ingkang hamengku gati.
Sanga, kepengin nedahaken jati dhiri, PA tansaya
penting. Upacara pengantin nedahaken jati dhri. Sanajan ing
Jakarta, menawi tiyang Jawi dados pengantin ngangge cara
Jawi, tiyang Padang ngangge cara Padang, tiyang Sunda
ngangge cara Sundah, tiyang Melayu ngangge cara Melayu,
lan sapanunggilanipun.
Sedasa, tansaya kathah pengelola paket penganten, PA
tansaya begja. Semenka kathah wedding organizer. Bisnis
142
menika tuwuh kadya jamur ing mangsa rendheng. WO
menika mbetahaken pranatacara ingkang profesional.
Sewelas, menawi kepengin nglestantunaken budaya
Jawi mliginipun upacara mantu, PA tansaya cetha
pisungsungipun. Upacara penganten minangka satunggaling
budaya Jawi ingkang prelu dipunlestanaken.
B. SANGUNING PRANATACARA
1. Sangu Pokok
a. Olah swara: logat, pocapan, napas, tegas, cetha, boten
blero/bindheng, membat-mentuling swanten, kajiwa
b. Olah sastra: pilihan tembung, purwakanthi, sekar,
pathetan, suluk, sendhon, ada-ada, pathetan,
panyandra, paribasan, pepindhan, wangsalan, lsp.
Pranatacara
2. Sangu Tambahan
a. Olah raga lan busana:
Olah raga sapta-MA:
143
(1) magatra patrap wajar boten dipundamel-damel
(2) malaksana: luwes, boten ingah-inggih
(3) mawastha : jejeg, boten kendho/dhoyong
(4) maraga : boten rongeh/edheg/gumeter,
mantep,
(5) malagawa : enthengan, trengginas
(6) matanggap: tanggap swasana (susah, seneng)
(7) mawwat : ngentasi karya (Sutawijaya &
Sudiyatmono, 1990).
b. Ngilmu Tata Upacara Penganten
Pranatacara kedah nguwaosi tata upacara penganten.
Prekawis menika kababar piyambak.
c. Sangu Panyengkuyung
1) mental
Wonten tiyang ingkang gadhah mental waja, mental
miyur, sah amental ciyut. Amrih mentalipun kandel
kedah kathah gladhen, biasa ngadhepi tiyang kathah
(forum), siap ing materi,
2) pawiyatan
Amrih kawegigan pranata adicara saged cateringnal
perlu sekolah, kursus, utawi dherek pawiyatan
sanesipun. Saged ugi maos buku-buku ingkang
sampun wonten ngewrat bab pranata adicara.
3) gladhen
Pranata adicara tetetp terus sarta prelu gladhen utawi
latihan amrih sansaya mekar ilmunipun, landhep yen
dipunginakaken, tembenipun katingal wegig, besus,
micara.
144
4) pengrengga swara
Ugi sinebat sound system. Pranata adicara kedah
mangesrtos kados pundit mangun karya kaliyan
pangrengga swara. Bab tata papan, urutaning
gendhing, sasmitaning gendhing, lsp.
5) ketewajuhan
Ketewajuhan inggih menika temen-temen anggenipun
nindakaken pakaryan, saged rampung ngremenaken.
6) kasamaptaan
Pranata adicara kedah siap sawanci-wanci menawi
dipuntimbali boten badhe nguciwani, samapta ing raga,
busana, basa, saha wicara.
7) mitra tembayatan (relasi)
Kadosta: perias, WO, catering (Pringgawidagda, 2006).
C. TULADAHA WICARA
1. PRANATACARA RAPAT PEMUDHA REMBAG 17-AN
Nuwun, Mas Ketua Pemudha ingkang kula kurmati.
Para pengurus sarta para mudha ingkang sutresna.
Mangga-mangga kula dherekaken muji syukur dhumateng
Gusti Allah ingkang sampun paring kanugrahan satemah
kula miwah panjenengan saged nindakaken pepanggihan
ing wanci menika.
Kula minangka pranatacara keparenga ngaturaken
adicara kados ing ngandhap menika.
Kaping sepisan, pambuka
Kaping kalih, atur pambagya saking ketua pemudha
Kaping tiga, rembagan bab pengetan 17-an
145
Kaping sekawan, panutup.
Sumangga adicara ing wanci menika dipunwiwiti kanthi
ndedonga. Sumangga kula dherekaken.
----ndedonga---
Salajengipun atur pambagyaharja, dhumateng Mas Anjar
Subagya minangka ketua pemudha sumangga.
----pamgabyaharja---
Mekaten kalawau atur pambagyaharja. Dhumateng para
kanca ingkang sampun nampi unjukan saha nyamikan,
kersa ngrahabi. Samenika ngancik adicara pirembagan
pengetan 17-an. Kangge adicara menika kula aturaken
Mbak Ambarwati minangka wakil ketua pemudha.
Sumangga.
----rembagan pengetan 17-an----
Kados mekaten kalawau pirembagan pengetan 17-an.
Sampun saged kadhapuk panitiya 17-an saha acaranipun
lomba-lomba menapa dene hiburan. Kanthi mekaten
sampun paripurna. Kula ingkang minangka pranatacara,
bokmenawi wonten kalepatan, nyuwun pangaksama.
Sugeng kondur. Nuwun.
2. RAPAT PEMUDHA
Nuwun, para kadang kula sepuh, Kangmas Mbakyu ingkang
kinurmatan
Para kadang kula anem, Dhimas Nimas ingkang sutresna.
Sumangga kula dherekaken muji syukur dhumateng Allah
swt ingkang sampun paring kanugrahan, satemah ing wanci
menika kula miwah panjenengan saged kempal kangge
rapat pemudha.
146
Keparenga ngaturaken adicara rapat utawi pepanggihan ing
dalu menika.
Sepisan, pambuka
Kaping kalih, atur pambagya dening ketua pemudha
Kaping tiga, pirembagan program kegiatan.
Kaping sekawan, panutup.
Mekaten kalawau menggah adicara ingkang sampun
karantam. Sumangga ngancik adicara sepisan, pambuka.
Sumangga adicara kabuka kanthi ndedonga manut agami
piyambak-piyambak utawi kanthi maos basmalah.
Sumangga.
-----basmallah---
Matur nuwun, mugi kanthi donga utawi waosan basmallah
pepanggihan ing dalu menika ngasilaken pirembagan
ingkang manfangat. Salajengipun atur pambagyaharja
saking wakil ketua pemudha. Dhumateng Mas Ajisaka,
sumangga.
-------pambagyaharja------
Matur nuwun, bokmenawi para kadang kaneman sampun
ngaturaken unjukan saha pasugatan sanesipun kersaa para
kanca ngunjuk saha dhahar nyamikan. Adicara salajengipun
pirembagan program kegiatan. Kangge ngrembag menika
kula pasrahaken dhumateng ketua pemudha nun inggih
Mbak Anggraini.
-------pirembagan------
Kanthi mekaten adicara rapat ing wanci menika sampun
paripurna. Mugi ingkang sampun karembag saged
katindakaken kanthi sae.
147
Kula minangka pranatacara bokmenawi wonten tuna
dungkaping atur nyuwun agunging pangaksama. Sugeng
dalu, sugeng kondur, rahayu kang sami pinanggih. Nuwun.
3. PRANATACARA PENGAOSAN
Assalamu ‘alaikum wr.wb
Alhamdulillahirabbil ‘alamin washolatu wasalamu ‘ala asrofil
ambiyi walmursalin wa’ala alihi washohbihi ajma’in. Ashadu
alla ilaha illalah waashadu anna Muhammadarrasulullah....
Para kyai alim ulama ingkang minulya, para pinisepuh
ingkang kinurmatan, hadlirin walhadlirat rahimakumullah.
Sumangga kula dherekaken muji syukur dhumateng Allah
swt ingkang sampun paring kanikmatan. Mugi syukur
nikmatkalawau tansah nambah ketakwaan dhumateng Allah
swt. Amin.
Sholawat saha salam konjuk dhumateng junjungan Nabi
agung Muhammad saw mugi safa’atipun tumedhak dhateng
kulawarga, sahabat, saha umatipun amin.
Keparenga kula ngaturaken menggah rantamaning adicara
pengaosan ing dalu menika, nun inggih:
Ingkang sepisan, pambuka
Kaping kalih, waosan kitab suci Alquran
Kaping tiga, pambagyaharja.
Kaping sekawan, sigeg.
Kaping gangsal, adicara inti pengaosan saha donga ingkang
insya Allah badhe kababar dening almukarom KH Jamal
Anshori saking Magelang.
Kaping nenem, panutup.
Kados sampun tinata kanthi titi rantamaning adicara
sumangga adicara binuka kanthi lafal basmallah.
148
----basmallah---
Matur nuwun, mugikanthi waosan basmallah tumapaking
adicara pengaosan dalu menika rancak, saha kacathet
minangka amal ‘ibadah ingkang pikantuk ganjaran ing
zaumul akhir. Amin.
Tumuli sumangga kula dherekaken midhangetaken woasan
kitab suci Alquran. Ingkang kawaos Surat Al Baqarah ayat
21-25 dening qori Dhimas Zamroni saha sari tilawah Nimas
Setyarini. Sumangga.
------waosan Alquran----
Shodaqohullahul ‘adzim. Mugi waosan kitab suci Alquran
kalawau nambah ketakwaan dhumateng ingkang maos saha
ingkang midhangetaken. Amin. Salajengipun, keparenga
shohibul hajat ngaturaken pambagyaharja. Dhumateng
Bapak Muhlis sumangga.
-----pambagyaharja--------
Matur nuwun, adicara sinigegh sepisan. Dhumateng para
ikhwan saha akhwat ingkang badhe ngaturaken unjukan
saha nyamikan, sumangga. Para jamaah pengaosan ingkang
sampun tampi unjukan saha nyamikan kersa ngunjuk saha
ngrahabi sinambi midhangetaken hadrah Assifa saking
Dusun Sumbereja. Amrih regengipun tepuk tangan kangge
hadrah As…sifa.
-----sigeg I----
Boten ngirangi kamardikan para jamaah pengaosan ngunjuk
saha dhahar nyamikan, kaperanga adicara kalajengaken nun
inggih inti pengaosan. Tausiyah utawi maidhotul hasanah
dipunbabar dening Al Mukarom KH Jamal Anshori saking
Magelang. Al Mukarom menika pimpinan Pondok Pesantren
Ridhotul Jannah saking Magelang. Dhumateng KH Jamal
149
Anshori, ing pungkasan kasuwun nutup kanthi pandonga,
sumangga.
----inti pengaosan---
Alhamdulillah mugi para jamaah saged ngamalaken sedaya
ingkang kababar ing pengaosan menika satemah nambah
iman saha takwa dhumateng Allah. Ing zaumul akhir sedaya
jamaah saged pikantuk ganjaran jannatun na’im. Amin.
Matur nuwun dhumateng Al Mukarom KH Jamal Anshori,
mugi Allah paring rahmat dhumateng panjenenganipun.
Para hadirin, sampun paripurna pengaosan ing wanci
menika. Kula ingkang ngaturaken adicara bokmenawi
wonten kalepatan nyuwun agunging pangaksama. Sugeng
kondur, billahitaufikwal hidayah, waridhlo walinayah
wassalamu ‘alaikum wr. Wb.
4. ATUR PRANATACARA ING RAPAT RT
Nuwun, Bapak Ketua RT ingkang minulya
Bapak-bapak warga RT 5 ingkang kinurmatan
Sumangga kula dherekaken muji syukur dhumateng Gusti,
Allah swt ingkang sampun kanugrahan satemah ing wanci
menika kula saha panjenengan saged makempal ing
dalemipun Bapak Atmaja saperlu kempalan warga RT 5
kados adat sabenipun.
Saderengipun keparenga kula ngaturaken rantaman adicara
ing dalu menika.
Sepisan, pambuka
Kaping kalih, atur pambagya saking ingkang kagungan
dalem.
Kaping tiga, rembag rukun warga sinambi asok dana saben
wulan dhumateng paraga kahartakan.
Kaping sekawan, arisan.
150
Kaping gangsal, palaporan.
Kaping enem panutup.
Mekaten wau rerangken adicara ing dalu menika. Sumangga
kawiwitan pepanggihan RT menika kanthi kula dherekaken
ndedonga adhedhasar agami piyambak-piyambak, utawi
kepareng maos basmalah. Sumangga.
----------donga------------
Matur nuwun, salajengipun atur pambagyaharja saking
ingkang kagungan dalem. Wekdal sumangga katur Bapak
Sumitra Hadi.
---------pembagyaharja-----------
Matur nuwun, adicara salejengipun sinambi para warga asok
dana wulanan, keparenga Bapak RT ngandharaken rembag
rukun warga. Sumangga
--------pirembagan--------------
Mekaten wau rembag rukun warga, kalajengaken adicara
ingkang kaping sekawan nun inggih arisan.
--------arisan----------
Ingkang pikantuk bebingah arisan inggih menika Bapak
Handoyo. Sumangga kepareng tapak asma. Dhumateng para
bapak ingkang sampun pikantuk unjukan saha nyamikan,
keparenga ngunjuk saha dhahar nyamikan. Sumangga.
Sinambi para Bapak sami ngunjuk saha dhahar nyamikan,
keparenga kadang kula Dhimas Joko minangka kahartakan
ngaturaken pelaporan kawontenanipun hartaka utawi arti ing
dalu menika. Sumangga.
------ laporan kahartakan-------
Matur nuwun, kanthi mekaten sampun paripurna adicara
pepanggihan warga RT 5 ing dalu menika. Kula minangka
wakilipun Bapak Sumitra Hadi miwah para kadang pengurus
ngaturaken agunging panuwun sampun kepareng rawuh ing
151
pepanggihan RT dalu menika. Dene pepanggihan
candhakipun wonten dalemipun Bapak Handoyo ingkang
pikanthuk arisan ing dalu menika. Bokmenawi anggen kula
matur saha ngaturaken adicara wonten kalepatan kula
nyuwun pangaksama. Sugeng dalu, sugeng kondur. Nuwun.
5. TULADHA PRANATACARA ING RAPAT 17-AN
Nuwun, Bapak Kepala Dhusun, Bapak Ketua RW, Ketua RW
ingkang kinabekten, para bapak ibu ingkang kinurmatan,
saha para kadang kula kawula mudha ingkang sutresna.
Sumangga kula dherekaken muji syukur dhumateng Allah
ingkang sampun paring kanugrahan kagabaswarasan
satemah, kula miwah panjenengan saged pepanggihan
kangge ngrembag pengetan 17-an ing dalu menika.
Kula minangka pranatacara keparenga ngaturaken rantaman
adicara ing dalu menika.
Sepisan, pambuka.
Kaping kalih, atur pambagya saking Bapak Kadus
Kaping tiga, pirembagan inti pengetan 17-an
Kaping sekawan panutup.
Cekak aos adicara ing wanci menika, mugi saged
kasembadan kanthi sae. Pramila sumangga adicara binuka
kanthi ndedonga manut agami piyambak-piyambak.
Sumangga kula dherekaken.
-------- dedonga--------
Matur nuwun, mugi Gusti hangijabahi. Amin. Adicara
salajengipun atur pambagyaharja saking Bapak Kadus.
Bapak Rejapawira sumangga.
--------pambagya---------
Mekaten kalawau pambagyaharja saking Bapak Kadus.
Ingkang intinipun wonten kalih inggih menika ndhapuk
152
panitia saha damel acara pengetan 17-an. Awit saking
menika sumangga ngancik adicara kaping tiga pirembagan
pengetan 17-an. Kangge pirembagan menika kapasrahaken
dhumateng pangarsaning para pemudha nun inggih
Rakamas Jayeng Margana. Sinambi pirembagan, dhumateng
para tamu kepareng ngunjuk saha dhahar kanthi
mardikaning penggalih. Pramila sumangga katur wekdal
sacekapiun.
--------pirembagan--------
Kados sampun gumathok ing rembag saha intining
pepanggihan gumolong. Sumangga adicara dipunpungkasi.
Kula ingkang nglantaraken adicara kalamun wonten
kalepatan nyuwun pangaksama. Sugeng dalu daha sugeng
kondur. Nuwun.
6. TULADHA PANATACARA ING KESRIPAHAN
Assalamu ‘alaikum wr. wb
Innalillahi wainna ilaihi raji’un. Para pepundhen sepuh,
kasepuhan, pinisepuh ingkang minulya, para pelayat
ingkang kinurmatan. Ing wanci menika kulawarga Ibu
Anggara Suprato nembe nampi pacoban awit saking
sedanipun Bapak Anggara Suprapto. Kula minangka
pranatacara keparenga ngaturaken racikaning tata upacara
pemateking layon.
Ingkang sepisan pambuka.
Tata upacara pametaking layon ingkang kaping kalih atur
panuwun kulawarga.
Ingkang kaping tiga atur bela sungkawa saking para takziah.
Ingkang kaping sekawan doa panutup.
Mekaten kalawau tata upacara pametaking layon. Sumangga
tata upacara pemetaking layon kawiwitan kanthi ndedonga
153
manut agami piyambak-piyambak utawi kanthi maos
basmalah, sumangga.
……………..
Tumuli keparenga kulawarga ingkang nembe nandhang
dhuhkita ngaturaken atur panuwun, ingkang badhe
dipunwakili Bapak Suteja. Sumangga.
……………..
Matur nuwun bapak Suteja. Salajengipun atur bela sungkawa
saking para pelayat dipunwakili saking Pamong Desa
Umbulrejo nun inggih Bapak Sumantri Surya Atmaja.
Sumangga.
……………..
Minangka panutup upacara pametaking layon badhe
katindakaken donga pamuji ingkang badhe dipunpandhegani
Bapak H. Ilham Muslimin. Kula minangka panatacara
bokmenawi wonten kalepatan anggen kula matur, nyuwun
pangaksama. Sumangga Bapak H. Ilham Muslimin.
Wassalamu ‘alaikum wr. wb.
7. TULADHA PRANATACARA ING UPACARA PENGANTEN
PRASAJA
Nuwun, kepareng matur dhumateng para kasepuhan,
pinisepuh, saha sesepuh ingkang minulya, para Bapak Ibu
tamu ingkang satuhu kinurmatan. Sumangga kula
dherekaken muji syukur dhumateng Allah swt ingkang
sampun paring sih kanugrahan.
Kaperanga kula sumela atur, badhe ngaturaken menggah
ingkang dados rantamaning adicara upacara penganten ing
siyang menika.
Adicara kapurwakan kanthi pambuka.
Adicara kaping kalih atur pambagyaharja.
154
Ingkang kaping tiga pasrah saha tampi calon penganten
kakung.
Adicara kaping sekawan adicara ijab qobul.
Dene adicara kaping gangsal, pengaosan utawi wasitatama.
Kapungkasan kanthi panutup.
Pranatacara
Mekaten kalawau menggah adicara ingkang sampun
karantam. Sumangga adicara kapurwakan kanthi kula maos
basmalah. Sumangga.
Adicara salajengipun atur pambagyaharja. Rehning ingkang
hamengku karsa boten kuwawi matur, pambagyaharja
dipunwakili Bapak Gunadiharja. Dhumateng Bapak
Gunadiharja sumangga, dene Bapak-Ibu Suharjana kasuwun
kepareng hangampingi Bapak Gunadiharja. Sumangga.
--------pambagyaharja------
Mekaten kalawau atur pambagyaharja. Salajengipun adicara
pasrah calon pinanganten kakung ingkang dipunsarirani
Bapak Suranta Aji. Sumangga.
------pasrah----------
155
Pangandikan pasrah tumuli badhe dipuntampi Bapak
Suwarja minangka wakilipun Bapak-Ibu Suharjana.
Dhumateng Bapak Suwarja, sumangga.
--------tampi--------
Minangka tandha hanetepi adat Bapak Ibu Handika calon
besan badhe hangaturaken ubarampe srah-srahan.
Dipunwiwiti pisang sanggan saha ubarampe salajengipun
sumangga katampi dening Bapak-Ibu Suharjana.
Salajengipun calon pinanganten kakung kakanthi tumuju
dhateng sasana ijab qobul. Dhumateng Bapak Daru
minangka seksi saking kulawarga calon pinanganten kakung
sarta Bapak Warsana seksi saking kulawarga calon
pinanganten putri kepareng lenggah.
Bapak Naib ugi kepareng lenggah, mekaten ugi bapak wali
nun inggih Bapak Suharjana. Tumuli calon pinanganten
kalenggahan ing jajar kaliyan wali.
Adicara ijab qobul salajengiun kula aturaken Bapak Pengulu.
Sumangga.
----ijab qobul----
Adicara ijab qobul sampun paripurna. Dhumateng Bapak
seksi, Bapak Naib ngaturaken panuwun. Salajengipun sri
penganten kalenggahaken ing sasana pinajang dipunembani
ingkang bebesanan. Adicara sinigeg sawetawis. Dhumateng
para kadang kaneman sumangga katur, hangaturaken
pasugatan. Para tamu ingkang sampun tampi pasugatan
keparenga ngunjuk saha dhahar kanthi mardikaning
penggalih. Suamngga.
-------sigeg-------
Boten hangirangi pakurmatan saha kanikmatan para tamu
ngunjuk saha dhahar nyamikan, keparenga kula
nglajengaken adicara nun inggih wasitatama. Sri penganten
156
pinaringan wasitama dening Bapak Haji Sudarmaji.
Sumangga.
------wasitatama--------
Mekaten kalawau menggah wasitatama saking Bapak H.
Sudarmaji, mugi handayani sri penganten saged gesang
sakinah, mawwadah, warahmah. Amin. Salajengipun
kulawarga badhe ngaturaken lelalengan beksan
Yudaasmara, sinambi para kadang kaneman ngaturaken
pasugatan dhahar tasyakuran.
-------tari yudaasmara----
Sampun paripurna sedaya adicara. Tumuli sri penganten
miwah ingkang bebasan jengkar tumuju wonten
sangandhaping tarub saperlu nampi jawat asta pangestu
saking paratamu ngiras pantes, kulawarga ngaturaken
agunging panuwun dhumaten para tamu.
Bokmenawi anggen kula ngaturaken adicara wonten
kalepatan, nyuwun agunging pangaksama. Sugeng kondur,
rahayu kang samya pinanggih. Nuwun.
D. TULADHA WICARA PAMBUKA
1. Nuwun, para pepundhen ingkang satuhu kinabekten, para
pinisepuh miwah sesepuh ingkang kinurmatan, para tamu
ingkang minulya, sarta kadang kula wredha miwah
mudha ingkang sutresna.
Sumangga tansah kula dherekaken muji syukur ing
ngarsaning Gusti, Pangeran ingkang Mahawelas lan asih
ingkang sampun ngluberaken kanugrahan ingkang arupi
kanikmatan ingkang tanpa pepindhan.
Para tamu ingkang minulya, keparenga kula ingkang
mundhi dhawuhipun Bapak Suharmanto ngaturaken
menggah rantamaning titi laksana adicara pawiwahan ing
157
wanci menika. Titi laksana rinantam mekaten:
…………………………………
2. Nuwun,
Wonten ngarsanipun para Kyai alim ulama ingkang
tansah sumandhing mring kitab suci, hambabar ngelmi
jatining panembah. Para pepundhen ingkang dahat
kinurmatan, para tamu, kadang wredha miwah muda
ingkang tuhu sutresna ing budaya.
Keparenga kula sakadang ingkang manunggal ing paket
pernikahan Larasati wedding organiser nyuwun
tambahing pangestu, awit saking mradapa dhawuhipun
Bapak Suharmanto kinen nglantaraken tumapaking gati
adicara pawiwahan ing wanci menika, arsa dhaup
palakrama sang Dyah Ayu Retnawati kaliyan Bagus
Sulistya. Namung saderengipun sumangga tansah kula
dherekaken muji syukur ing ngarsaning Gusti Allah swt.
Ingkang sampun ngluberaken kanugrahan, kanikmatan
satemah kula miwah panjenengan saged nunggal
makempal ing sasana riki saperlu paring paseksen sarta
hangestreni dhaupipun calon pinangaten. Menggah
rantamaning adicara pawiwahan ing wanci menika
rinacik….
3. Nuwun, mugi kinalisna ing sarusiku, tinebihna ing tulak
sarik bendu panyendhu anggen kula kumawani ngadeg
wonten ngarsa paduka para tamu ingkang minulya, sarta
paripaksa nigas wacana munggel pangandikan para tamu
ingkang nembe sekeca imbal wacana. Sedaya wau awit
saking mradapa mundhi dhawuhipun Bapak-Ibu Suhardi
158
kinen ngaturaken menggah rantamaning titi laksana
adicara pawiwahan ing wanci menika.
Para pepundhen ingkang dahat pinundhi, para pinisepuh,
kasepuhan, miwah para sesepuh ingkang satuhu
kinabekten, para tamu wredha miwah taruna ingkang
sutresna.
Sumangga tansah kula dherekaken tumungkul ing
pepadaning Gusti ingkang Mahawelas lan asih ingkangs
ampun paring kanugrahan ingkang tanpa pepindhan nun
inggih kebagaswarasan, satemah kula miwah
panjenengan saged kempal manunggal ing sasana riki
saperlu paring paseksen sarta hangestreni tumapaking
gati adicara pawiwahan penganten sarimbit nun inggih
Dyah Ayu Retnawati kaliyan Bagus Sulistya. Menggah
rantamaning titi laksana rinacik mekaten:
…………………………………..
Sesorah
159
4. Nuwun, kawula nuwun, mugi karaharjan, kamulyan,
kabagyan tansah tumedhak saha tumanduk, kajiwa,
kasarira mring sanggya para tamu ingkang minulya.
Wonten ngarsanipun para pepundhen ingkang minulyeng
budi, para pinisepuh miwah sesepuh ingkang kinabekten,
para satriya manggalaning bangsa kusuma nagara
ingkang pantes tinulad sinudarsana, para winasis ing
pana ing pamawas miwah lebda ing pitutur, sarta para
tamu kinurmatan.
Sumangga kula dherekaken tansah muji syukur ing
ngarsaning Pangeran kanthi puja-puji pudyastuti. Kanthi
sih wilasanipun kula miwah panjenengan saged ing
sasana riki saperlu suka pasekesen sarta paring puji
donga pangestu hangestreni dhaupipun Dyah Ayu
Retnawati kaliyan Bagus Sulistya.
Para rawuh ingkang minulyen budi, kula minangka
pambiwara keparenga mundhi dhawuhipun ingkang
hamengku gati nun inggih Bapak Hardimanto kinen
ngaturaken menggah rantamaning titi laksana pawiwahan
ing wanci menika. Menggah titi laksitaning gati adicara
pawiwahan rinacik mekaten….
5. Lumintuning pudyastawa mugya hambabar daya
pangaribawa ingkang tumedhak miwah tumanduk mring
para kawula dasih kaswasih, kacihna ing ari kelenggahan
menika kula miwah panjenengan pinaringan lilah mring
Gusti kang Mahamirah saged kempal manunggal ing
wismanipun Bapak Suharmanto kinen suka paseksen,
hangestreni, sarta asung puji padonga rahayu
160
palakramanipun Dyah Ayu retnawati kaliayan Bagus
Sulistya.
Para pepundhen ingkang ambeg berbudi darma, para
pinisepuh miwah sesepuh ingkang dahat kinabekten, para
pamong pangembating praja ingkang minangka pandam
pandom pepanutaning kawula dasih, miwah para tamu
ingkang minulya.
Kula ingkang kapiji dening Bapak Suharmanto nun inggih
ingkang hamengku gati keparenga ngaturaken menggah
rantamaning titi laksana adicara pawiwahan ing wanci
menika. Rantamaning adicara pawiwahan rinacik
mekaten….
E. PANUTUPING ADICARA
Sanadyan ing pungkasaning adicara kadangkala para
tamu sampun kirang kawigatosan dhumateng pranata
adicara, nangingkedah kaudi amrih tetep saenipun. Menika
adamel sengsem saha tabet ingkang pungkasan. Gampilipun
saged dados cara promosi satemah pranata adicara sansaya
laris. Sampun ngantos kesupen ing pungkasaning adicara
kedah nyuwn pangapunten kalumun kithaling basa, kirang
runtuting ukara, singlar ing tata krami.
Ing ngandhap menika tuladha wicara panutuping
adicara.
TULADHA PANUTUPING ADICARA
1. Para rawuh ingkang minulya kados sampun jangkep
tumapaking adicara. Pramila sampun dumugi pethiting titi
laksana. Kula sakadang ingkang dherekaken tumapaking
adicara ndhereka mangayubagya dhumateng risang
penganten, sageda gedang manggih kamulya sarta
161
karaharjan. Sarta ngaturaken agunging panuwun
dhumateng Bapak Suharmanto, bilih kula sakdang
sampun pinitados ndherekaken lumampahing titilaksana
pawiwahan Dyah Ayu Retnawati kaliyan Bagus Sulistya.
Kalamun anggen kula nindakaken wajib wonten tuna
dungkaping atur miwah olah bawa, cicir cewet adamel
kuciwa, keparengga paduka ingkang hamengku karsa
miwah para tamu paring pangsaksama. Nuwun.
2. Purwa, madya, wus dumugi pungkasaning adicara. Kula
sakadang saking Vidi Wedding organizer ingkang
ndherekaken adicara ndherek mangayubagya dhumateng
risang penganten sarimbit, ssageda nggayuh gesang
ingkang atut runtut rerentengan ngantos kaken-kaken
ninen-ninen kadya mimi hanimtuna. Kula ugi ngaturaken
panuwun rehning sampun pinitados ndherekaken gatining
laksana pawiwahan sri pangaten. Kalamun wonten
kalepatan, kirang pana ing pandhapuking basa, kirang
wikan ing pangandikan, kirang runtut pangrakiting ukara,
sayuk karya wulung wido mangsa rowang sayektine wit
saking bodho kawula, pungkasaning atur sedhah siti boga
kang binuntel roning kalapa apuranta yen wonten lepat
kawula. Nuwun.
3. Puput pepuntoning adicara, wus dumugi paripurnaning
gati. Kula sakadang ingkang ndherekaken gatining
laksana, dherek mangayubagya risang penganten mugi
saged nggayuh gesang ingkang mula kebak ing
kabgayan, ndhapuk kulawarga ingkang sakinah
mawaddah warahmah. Bokmenawi anggen kula ngracik
saha mranata laksitaning adicara wonten ingkang cicir
162
cewet adamel kuwica, mugi bapak Suharmanto
sakulawangsa miwah para tamu kersa ngluberaken sih
samodraning aksama. Sugeng kondur, pungkasaning atur
mangga samya hasesanti jaya-jaya wijayanti, nirbaya,
nirwikara, nir ing sambekala. Nuwun.
4. Titi tamat gatining panganggit tumapaking agti adicara
pawiwahan Dyah Ayu Retnawati kalyan bagus Sulistya.
Mugi saged ndhapuk kulawarga ingkang bagya mulya,
hayem tentrem, runtang-runtung rerentengan kadya
mimi hamintuna. Kula ngaturaken gunging panuwun
dhumateng kulawarga ingkang sampun midatos
dhumateng kula kinen ndherekaken tumapaking gati,
kalamun wonten cicir cewet kuciwaning atur, kirang trep
mapanaken subasita miwah tata krama, mugya para
rawuh kersa nguleberaken tirtaning kawicaksanan.
Pungkasaning atur jenang sela, sela kang pindha ancala,
apuranta cinandhi salama-lama. Nuwun.
F. “RUMPAKAN” PANGGIH PENGANTEN
NYAYOGYAKARTA
Para rawuh ingkang kinormatan, kawuningana bilih adicara
panggih sri penganten sarimbit badhe kawiwitan. Pramila
dhumateng para tamu kasuwun jumeneng, minangka
pakurmatan dhumateng panggihing sri penganten.
163
Sampun dhumawahing ing kodrat, dhasar karekat sampun
binerkat, mring Gusti kang Murbengrat, ana titahing Gusti
jalu tanapi wanita, dhaup palakrama arsa pinanggiya ing
wiwaraning sasana wiwaha. Sinawung ing sekar
asmaradana, juru ampil pisang sanggan sigra mangarsa
hangaturaken pisang sanggan ing ngarsanipun Ibu……….
Gegarane wong akrami
Dudu bandha dudu rupa
Amung ati pawitane
Luput pisan kena pisan
Yen gampang luwih gampang
Yeng angel-engel kalangkung
Tan kena tinumbas harta
Pengantin Paes Ageng Yogyakarta
“Kula ngaturaken pisang sanggan minangka panebusing
penganten putri.”
“Sampun kula tampi kanthi jangkep, adicara panggih tumuli
badhe katindakaken”
Ladrang penganten hambiwadha upacara panggih
164
--------gendhing ladrang penganten) --------------
Kawuryan saking mandrawa risang abagus miwah ahayu
sampun lumaksana tumuju ing papan kang piniji minangka
sasana nggenira arsa pinanggya. Alon-alon anggenira
lumaksana, kinanthi mring para wredha.
Penganten kakung sampun napakaken pada. Tindakira
kapurwakan juru ampil sekar kembar mayang ingkang
kahasta dwisesepuh putri. Alon-alon sigra lumaksana
tumuhu papanira panggih, hanenggih pangudi gambuhing
penggalih. Penggalihnya sri atmaja penganten kakung
menapa dene penganti putri.
Kawuryan risang penganten putri kinanthi para wredha
tumuju ing sasana panggih. Tanprabeda kaliyan sri atmaja
penganten kakung, ingkang mangarsani nun inggih juru
ampil sekar kembar mayang. Juru ampil sekar kembar
dwisesepuh putri.
Sekar kembar mayang kinarya pralambang dulur papat lima
pancer, kakang kawah, adhi ari-ari, rah, sungsum, pancere
sri penganten. Ugi kinarya pralambanging kalanggengan,
hamrih sri penganten ingkang nambut guna talining akrami
lestari tumekeng wuri, jumbuh gambuh kang ginayuh kadya
kekudanganira para pisepuh.
Sesepuh panganthining sekar kembar mayang cacah catur
pinanggya, tumuli sesarengan marepegi jumeneningira
risang penganten kakung. Bahu kanan lan kering risang
penganten kakung sigra kinepyok kembar mayang, parasing
165
sedya amrih tinebihaken ing tulah sarik miwah bendu
panyendu.
Saya caket nenggira lumaksana penganten sarimbit,
kekalihnya samya apagut tinggal, datan saranta risang
ahayu murwakani ambalang gantal. Gumantya risang
abagus ngimbangi karsaning risang ahayu. Gantal dumadi
saking sedhah kang lininting tinangsulan lawe seta. Sedhah
kaya lumah lawan kurebe, dinulu beda rupane, gineget
tunggal rasane. Sandyan sajuga mijil priya, sajuga mijil
wanita, kalamun sampun tinangsulan tresna suci, pinesthi
dadi jatukramane.
Laju hanjengku risang penganten putri mijiki samparaning
ingkang garwa kanthi toya perwita kang sinebat ranupada.
Ranu nun inggih warih, her, utawi toya. Pada nun inggih
samparan. Karekating manah amrih ilang salwiring sukreta,
kalis saking sambekala.
Paripurna anggenira mijiki samparaning kang raka, jinunjung
lenggah risang ahayu dening risang abagus. Kekalihnya
samya aben ajeng, tumuli Ibu ......................... nun inggih
sang juru sumbaga, meteg antiga ing palarabaning risang
penganten sarimbit, pinecah antiga minangka
pralambanging bibit kawit, hamiji dadi muga gya pinaringan
putra kinarya rerengganing kulawarga.
Kawuryan risang penganten sampun jumeneng jajar arsa
lumaksana tumuju ing sasana rinengga nun inggih sasana
pinajang.Lamun ginandha ing wardaya kadya puspwarnane
sri penganten.
----gendhing puspawarna----
166
Gandheng renteng-renteng nggenira lumaksana penganten
sarimbit. Dhasar kawit timur wus ginunggung-gunggung
mring edi luhuring budaya marma anggenira lumaksana,
tumapaking pada nut wiramaning gendhing. Tumungkul
wedanane, madhep mantep pamulate, suka pratandha bilih
penganten sarimbit sampun saeka praya ing sedya saeka
kapti ing pakarti, kanthi manunggal ing rasa, cipta, miwah
karasane, sarwi asesanti rumangsa handarbeni, melu
hangrungkebi, mulat sarira hangrasa wani.
Sinten ta ingkang mangarsani lampah, nenggih patah
sakembaran, kembar busanane, kembar dedeg piadege,
kembar kasulistiyane. Sanadyan ta maksih timur, dereng
pedhot nggeget sedhah, parandene kalamun ing dewasane
kawuryan kasulistiyane kang bakal gawe gawoking para
jejaka kang samya humiyat. Sawuntatnya risang penganten
nenggih ingkang rama miwah ingkang ibu, nenggih rama ibu
............................ Kanthi sesanti tutwuri handayani, ingkang
rama miwah ingkang ibu sampun jumurung ing karsa, mring
karekating putra anggenira palakrama arsa mangun bale
wisma. Tutwuri handayani, tansah suka pepuji mring
ngarsaning Gusti, amrih ingkang putra sarimbit, anggenipun
mengku bale griya, tulus raharja, gesang mulya lan minulya.
Risang penganten sarimbit sampun lenggah ing sasana
rinengga. Kepareng para tamu lenggah wonten sasana
sakawit, matur nuwun awit sampun suka pakurmatan
dhumateng panggihing penganten sarimbit. Tumuli badhe
katindakaken adicara adat.
167
Adicara adat tampa kaya, wus jumeneng risang abagus
ngasta pirantining tampa kaya. Sri atmaja penganten kakung
badhe maringaken kaya dhumateng Sri atmaja penganten
putri. Kacang kawak, dhele kawak, wong liya dadia sanak,
wong adoh dadio cedhak, . Guna tampa kaya, kacang kawak
dhele kawak, arta minangka pralambang tanggel jawabing
priya dhumateng garwa. Risang abagus wus sumadhiya
angupaya sandhang miwah boga mrih kacekapaning
kulawarga. Satemah kulawarga datan kacingkrangan, sukur
bage pinaringan kasugihan. Tampa kaya tinampi dening
risang penganten putri datan wenten ingkang marebel
mratandhani penganten putri badhe dados wanodya kang
gemi, nastiti, surti lan ngati-ati.
Asiling guna tampa kaya, arsa katitipaken dhumateng
ingkang ibu, nun inggih .............. satunggaling
wanodyagung ingkang pinitados mring risang penganten
sarimbit kinen rumeksa asiling guna tampa kaya.
Paripurna sowan ingkang ibu, penganten sarimbit wangsul
wonten ing sasana sakawit, arsa nindakaken dhahar klimah.
Risang abagus ngepel-ngepel sekul jenar lawuhe ati antep.
Sekul kinarya pralambang kamirahaning boga, jenar
pralambang kajayang sarta kawibawan. Muga sri penganten
pinaringan murah boga, murah sandhang, pinaringan gesal
jaya wijayanti kebak ing kamulyan, sarta kasinungan
kawibawan luhur. Kalamun taksih wujud wos, kumepyur,
parandene ingolah sarta kinepel dening penganten kakung
manunggal dadya sawiji. Pratandhane risang penganten
manunggalaken gumolonging tekad denira arsa hambangun
brayat. Setunggal baka setunggal, sekul kang kinepel risang
168
abagus kadhahar risang ahayu sarwi lawuh ati antep.
Lawuhe ati antep pratandha wus mantep sajroing ati pinestgi
dadi jodhone, pinesthi dadi jatukramane.
Ngunjuk toya wening, linambaran weninging manah, sri
atmaja penganten necep maduning hasmaragama, muga
enggal pinaringan putra kang bisa nyambung sarasilahing
kulawarga, atmaja kang talining brayat.
Paripurna risang penganten ngunjuk toya wening, arsa
katindakaken adicara sungkeman, kapurwakan
Bapak/Ibu ...................... arsa mapag risang besan.
Sampun mandhap saking sasana piniji
Bapak/Ibu ........................ wengkuning sedya hamung
tumuju ing wiwaraning sasana wiwaha, nenggih mapag
ingkang besan Bapak/Ibu ................... Rerentengan
anggenira lumaksana, esem tansah sinungging ing lathi
mratandhani kalamun sukeng driya bombong ing wardaya.
Pinapag risang besan, sampun pinanggiya, sarwa-sarwi
ajejawat asta, mangayubagya rawuhipun ingkang besan
sarimbit. Paripurna anggenira bage-binage, risang besan
enggal kadherekaken tumuju ing sasana pinajang. Para ibu
ingkang mangarsani lampah, dene bapak ingkang tutwuri.
Menika suka pratandha bilih priya kedah junjung drajating
wanodya, jumurung ing karsaning wanita ingkang lumampah
ing marganing kamulyan.
Anggenira lumaksana, satindak tumoleh manganan, sapecak
tumoleh mangiring, esthine driya mung suka penget
dhumateng para kawula dasih kaswasih, enget mring
jatining panembah ing ngarsaning Gusti, nggenira tumitah
169
ing jagad raya, sarta kadya asung pambagya mring
rawuhing para tamu kang minulya.
Prapta ing sasana mulya, risang besan kadherekaken
lenggah wonten ing sasana ering kiwa. Uninga risang besan
sampun lenggah satata, Bapak/Ibu ........................ wangsul
wonten ing sasana palenggahan sakawit, ing kananing
risang penganten. Risang penganten arsa anguswa
pepadaning ingkang rama miwah ingkang ibu, nyuwun puji
pangestu amrih widodo uripe, tansah manunggal jiwane sri
penganten.
----gendhing ktw. Tunggal jiwa------------
Sampun jengkar saking dhampar risang penganten sarimbit.
Parasing sedya hamung arsa anguswa pepadaning ingkang
rama miwah ingkang ibu. Repepeh-repepeh hangeka pada
anggenira ngabyantara ing ngarsaning ingkang rama miwah
ingkang ibu. Tangkebing asta risang penganten sarwa
sumembah, sumungkem ing jengku ering kanan. Esthining
manah risang penganten hamung nyenyadhong puji
pangestu, donga pangastawa, amrih gesangipun manggih
mulya lan minulya. Sri hatmaja penganten ngaturaken
sungkem pangabekti, nyuwun agunging pangaksama sedaya
kalepatan, miwah nyadhong sih pamuji rahayu mrih
rahayuning hanggenira palakrami.
Kawuwusa tatkala sinungkeman pepadane, ingkang rama
kadya sinendhal mayang batine. Raos bagya mulya trenyuh
manunggal sajroning nala. Satemah datan kuwawa
hambabar wicara, ingelus-elus pamidhangane, winir-wiwir
rikmane risang penganten. Namung ing batos hangsthi
170
panguwasaning Gusti, lamun kakabar ing lisan, ingkang
Bapak mesi wasita adi, “Dhuh Ngger putraku sakloron,
daktampa sungkem pangabektimu, dakapura kaluputanmu,
dan puji mring ngarsaning Gusti muga-muga mulya uripmu.
Lelungse dakbebakali, Ngger, jaya-jaya wiyanti, tansah
kaparingan sihing Gusti.”
Hayem tentrem ing pepadaningkang rama miwah ingkang
ibu, mahanani risang penganten eling marang purwa
duksina. Eling marang purwane, rama kang wis kuwagang
hangukir jiwa ragane, eling marang kang ibu, kang wis
minangka sasana yoga brata nawa candra dasa ari suwene.
Eling marang ingkang rama miwah ingkang ibu, kang wis
nggulawenthah wiwit timur nganti dewasane, ing ri
kalenggahan menika dhaup palakrama arsa mengku bale
wisma. Nun inggih awit wiwit timur risang penganten
sampun anggung-ginunggung pepoyaning kautamen,
penganten sarimbit dereng saged males budi luhuripun
ingkang rama miwah ingkang ibu, mila ing titi wanci menika
kasdu anguswa pepadaning ingkang rama miwah ingkang
ibu.
Paripurna anggenira sumungkem ing pepadaning rama-ibu,
penganten sarimbit wangsul lenggah wonten ing sasana
pinajang, nun inggih sasana rinengga.
171