+
Belangrijke kenmerken van tumoren in het spijsverteringskanaal
Nicole van Grieken, patholoog Amsterdam UMC, locatie VUmc
Vragen ?
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
• Introductie
• Diagnostiek
• Biomarkers
• Biobanken
• Wetenschappelijk onderzoek
Inhoud
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Wat doet een patholoog?
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
1 2 3
Forensisch patholoog
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
1 2
• Wat is de doodsoorzaak?
• Nederlands Forensisch Instituut (NFI)
Klinisch patholoog
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
3
• Zorg voor vooral levende mensen!
• Diagnostiek op weefsel
• Doel: zo veel mogelijk relevante informatie halen uit het weefsel, die belangrijk zijn voor overleving en/of type behandeling• Diagnose
• Stadium van de tumor
• Reactie van de tumor op een behandeling
• Voorspellende biomarkers
Van weefsel tot diagnose
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Wat de patholoog niet kent dat ziet ‘ie niet
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Wat de patholoog niet zoekt dat vindt ‘ie niet
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Diagnose: Goedaardig of kwaadaardig?
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Darmpoliep = goedaardig Darmkanker = kwaadaardig
Diagnose: tumor type bij slokdarmkanker
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Plaveiselcelcarcinoom Adenocarcinoom
Shapiro et al, Lancet Oncol. 2015
Diagnose: tumor type bij maagkanker
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Intestinale type Diffuse type
Intestinale type
Diffuse type
Stadium van de tumor (na een operatie)
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Uitbreiding in de wand
Normaal Tumor
Uitbreiding in lymfklieren
Reactie van de tumor op de behandeling
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
NormaalNa behandeling van
de tumorUitzaaiing in
lymfklier
Litteken na
behandeling
Biomarkers
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
• Kenmerken in een tumor die voorspellen of een tumor zal reageren op een bepaalde behandeling
• Vaak genetisch van aard:• Slokdarm/maag: HER2/neu amplificatie
• Maag: Microsatelliet instabiliteit
• Darm: KRAS/NRAS/BRAF mutatie
Biomarkers: Microsatelliet instabiliteit (MSI)
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
• M.n. maag- en darmkanker
• MSI betekent dat het mechanisme om genen te repareren defect is
• Zo ontstaan gemakkelijk veel mutaties in veel verschillende genen in de cel
• Vroeg of laat worden genen aangetast die maken dat een tumor kan ontstaan en groeien
Biomarkers: MSI test door eiwit aan te kleuren
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Positief = eiwit is normaal aanwezig Negatief = eiwit is afwezig in tumorcellen
Biomarkers: MSI test genetische instabiliteit
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Biomarkers: MSI en overleving
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018 Marelli et al, Ann Surg Oncol. 2016
Biomarkers: HER2/neu amplificatie
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
• Vooral bekend van borstkanker
• M.n. slokdarm- en maagkanker, zeldzaam in darmkanker
• Te veel kopieën van het HER2/neu gen
• Geeft signalen af waardoor de tumor kan groeien en uitzaaien
• Blokkade van deze signalen remt de tumor: trastuzumab (Herceptin ®)
• Behandeling met trastuzumab biedt langere overleving voor patiënten met HER2/neu positief uitgezaaid slokdarm- en maagkanker
Biomarkers: HER2/neu test
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Te veel
=
> 6 kopieën
Normaal
=
2 kopieën
?-- +
Hofmann et al, Histopathol. 2008
Biomarkers: Mutatie in RAS
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018 Van Cutsem et al, JCO. 2007
• M.n. darmkanker
• Verandering in de structuur van het RAS gen
• Geeft ongelimiteerd signalen af waardoor de tumor kan groeien en uitzaaien
• Blokkade van deze signalen lukt alleen als het RAS gen normaal is
Biomarkers: Mutatie in RAS
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018 Walther et al. Nature Rev. Cancer. 2009
Van Cutsem et al, JCO. 2007
Biomarkers: Mutatie in RAS
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018 Amado et al, JCO. 2008
Anti-EGFR behandeling werkt
alleen als het KRAS gen
normaal is
Biobank
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
• Terugkijken diagnose• Nieuwe klinische bevindingen
• Onverwachte uitkomsten
• Vergelijken nieuwe diagnose met eerdere diagnose
• Erfelijkheidsonderzoek
• Wetenschappelijk onderzoek
Biobank
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
• Film biobank
Wetenschappelijk onderzoek
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
• Klinische trial
• Translationeel onderzoek
• Basaal onderzoek
Effect van chemotherapie op MSI tumren?
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Overleving na operatie vanwege
maagkanker is beter in MSI-H groep
Overleving na chemotherapie en operatie vanwege
maagkanker is slechter in MSI-H groep
Marelli et al, Ann Surg Oncol. 2016
Smyth et al. JAMA Oncol. 2017
Effect van bevacizumab op darmtumren?
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
Verlies van een stukje van chromosoom 18 geeft een gunstig effect van bevacizumab
van Dijk et al, JCO. 2018
Samenvatting
Landelijke contactdag SPKS | 22 september 2018
• Een klinisch patholoog haalt zoveel mogelijk informatie uit weefsels en cellen
• Diagnose en combinatie van tumorkenmerken bepalen overleving
• Diagnose en combinatie van (veelal genetische) kenmerken bepalen de mogelijkheden van behandeling
• Biobanken zijn belangrijk voor huidige en toekomstige patiënten
• Met nieuwe biomarkers uit wetenschappelijk onderzoek kunnen we betere therapie op maat bieden