1
1
BÀI GIẢNG SINH HÓA HỌC
PHẦN I – SINH HÓA HỌC TĨNH
Chương V- ENZYME
TP.HCM-20082
Chương V- ENZYME
1. Enzyme và hiện tượng xúc tác sinh học
2. Cấu tạo
3. Cơ chế hoạt động xúc tác
4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt lực xúc táccủa enzyme
5. Danh pháp và phân loại
3
1. Baûn chaát hoùa hoïc cuûa enzyme? Nhöõng ñaëc ñieåm
caáu truùc chung cuûa enzyme, trung taâm hoaït ñoäng
cuûa enzyme.
2. Giaûi thích cô cheá xuùc taùc chung cuûa enzyme.
3. Tính ñaëc hieäu cuûa enzyme vaø caùc ñieàu kieän moâi
tröôøng aûnh höôûng ñeán khaû naêng xuùc taùc cuûa
enzyme ?
4. Danh phaùp vaø phaân loaïi enzyme theo 6 lôùp.
Thaønh phaàn caáu taïo vaø hoaït ñoäng xuùc taùc cuûa
moãi lôùp.
MỤC TIÊU
4
1. ENZYME VÀ HIỆN TƯỢNG XÚC TÁC SINH HỌC
• Enzyme là những protein giữ chức năng xúc
tác các phản ứng sinh hóa học. Nhờ E xúc tác
mà các p ư SHH cần thiết cho sự sống và sự
sinh sản của tế bào xẩy ra với
. tốc độ cao,
. có tính đặc hiệu cao,
. tiết kiệm NL.
• E có thể xúc tác ở điều kiện in vivo và in vitro.
2
5
� Xúc tác là hiện tượng làm
. tăng tốc độ phản ứng,
. hệ thống p ư chóng đạt tới trạng thái cân
bằng động bằng những chất đưa từ ngoài vào.
�Chất làm tăng tốc độ p ư gọi là “chất xúc
tác”, chúng chỉ tham gia trong các SP trung
gian của p ư, chúng không có mặt trong s p
cuối cùng của p ư.6
2. CẤU TAÏO CỦA ENZYME
• Phân tử enzyme là các protein dạng cầu, tùyloại E, chúng hoạt động ở dạng cấu trúc bậc bahoặc bậc bốn.
• E một cấu tử – protein đ g : TP bao gồm cácAA, chỉ 1 chuỗi hoặc 2 hay nhiều chuỗipolypeptide giống nhau hay khác nhau.
• E nhị cấu tử - protein phức tạp :
Protein đ/g + nhóm ghép (cofactor)(apoenzyme) (coenzyme)
Kết hợp đặc hiệu Trực tiếp xúc tácvới cơ chất phản ứng
7
• Trường hợp apoenzyme liên kết chặt chẽ với
coenzyme →→→→ CoE được gọi là nhóm ngoại –
prosthetic group.
• Trường hợp apoenzyme liên kết lỏng lẻo với
coenzyme, khi hoạt động xúc tác CoE tách
khỏi apoE→→→→ CoE được gọi là cosubstrate
8
2.2. TRUNG TÂM HOẠT ĐỘNG CỦA ENZYME
�Là vùng tiếp xúc của E với cơ chất (S =
substrate) trên phân tử E, là nơi xẩy ra qúa
trình xúc tác.
�TTHĐ hình thành do sự sắp xếp của một số AA
chuyên biệt, nằm xa nhau trên polypeptide
nhưng gần nhau trong cấu trúc không gian :
- Cysteine – SH
- Serine - OH
- Histidine –NH
N
3
9
� TTHĐ có 2 ñaëc ñieåm quan troïng :
– hình dạng TTHÑ phù hợp với hình dạng phân tử
cô chaát mà nó xúc tác;
– điện tích TTHÑ tương ứng nhưng trái dấu với
điện tích phân tử cô chaát.
�Các điều kiện môi trường (nhiệt độ, pH …)
ảnh hưởng đến cấu trúc bậc ba của phân tử
protein enzyme đều ảnh hưởng tới hình dạng
và điên tích của TTHĐ→→→→ ảnh hưởng đến hoạt
lực xúc tác của enzyme.
10
Fischer's lock and key hypothesis of enzyme action.
11 12
Diagrams to show Koshland's induced fit hypothesis of enzyme action.
4
13
3. CƠ CHẾ HOẠT ĐỘNG XÚC TÁC
• Thuyết hấp phụ : chất xúc tác hấp phụcơ chất lên bề mặt chúng →→→→ tập trungS, tăng nồng độ S →→→→ tăng vận tốc p/ư(hệ thống p/ư dị thể : chất xúc tác thểrắn, S thể lỏng, khí).
• Thuyết lập hợp chất trung gian : chấtxúc tác tạo hợp chất trung gian với S, p/ư đi theo đường vòng →→→→ giảm NL đòihỏi để hoạt hóa cơ chất →→→→ tăng vận tốcp/ư (hệ thống p/ư đồng thể : chất xúctác & S cùng thể lỏng, khí). 14
H2O2 H2O + O2, NLHH : 75 kj/mol
H2O2 H2O + O2, NLHH : 49 kj/mol
H2O2 H2O + O2, NLHH : 8 kj/mol
�E là protein →→→→ vừa có k/n hấp phụ cao, vừa cók/n TL h/c trung gian→→→→ E có k/n xúc tác caohơn nhiều so với chất vô cơ.
không xúc tác
b�t platin
catalase
15
Năng lượng hoạt hóa cần cung cấp cho một phản ứng16
4. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VẬN TỐC PHẢN ỨNG ENZYME
� Đơn vị hoạt lưc của enzyme
� Biểu thị trực tiếp : khối lượng→→→→ ít sự dụng vìkhối lượng enzyme thường rất thấp so với khốilượng cơ chất mà nó xúc tác.
� Biểu thị gián tiếp : hoạt độ →→→→ được sử dụngnhiều.
� Đơn vị quốc tế hoạt độ của enzyme IU(international unit) : là l��ng enzyme xúc tácbi�n đ�i 1 mmol cơ ch!t hay t"o ra 1 mmol s/ptrong th%i gian 1 phút d�'i đi(u ki*n chu+n c,anhi*t đ�, pH và n0ng đ� cơ ch!t (IU/lit)
5
17
�Mỗi phòng thí nghiệm thường biểu thị đơn vịhoạt lực enzyme theo p/p xét nghiệm riêngcủa mình→→→→ để so sánh phải đổi ra đơn vịchuẩn quốc tế SI (International System of Units) bằng cách nhân với hệ số chuyển đổi.
18
HỆ SỐ CHUYỂN ĐỔI MỘT SỐ ĐƠN VỊ HOẠT LỰC ENZYME SANG ĐƠN VỊ HỆ THỐNG QUỐC TẾ
U/litGlutamic pyruvictransaminase
U/lit0.48Sigma-Frankel unit (SFU); Kamen unit (KU) Wroblewski-LaDue unit (WLU); Reitman-Frankel unit (RFU) –0.001 OD/phút/ml
Glutamicoxaloacetictransaminase(SGOT, AST)
U/lit1.85Somogyi unit (SU) -
mg G/30 phút
Amylase (AMYL)
U/lit0.75Sibley-Lehninger unit (SLU)-mgDNP/hour/ml
Aldolase (ALD)
Đơn v6qu8c t�
H* s8ch/đ�i
Đơn v6không h* th8ng
Các enzyme huy�t thanh
19
U/lit7.10
5.40
King Amstrong unit (KAU) -mg phenol P/30phút
Bodansky unit (BU) - mg P/giờ
Phosphatasekiềm (AlP)
U/lit1.85King Amstrong unit (KAU) -mg phenol P/30phút
Phosphataseacid (AcP)
U/lit16.7Roe-Byler unit (RBU) –
(µ mol/giờ/ml)
Lipase
U/lit0.0167Volfson-Williams-Ashman unit (WWAU) – nmol/giờ/ml
Isocitratedehydrogenase (ICD)
U/lit0.48Sigma-Frankel unit (SFU); Kamen unit (KU); Wroblewski-LaDue unit (WLU); Reitman-Frankel unit (RFU)
– 0.001 OD/phút/ml
Glutamicpyruvictransaminase(SGPT, ALT)
20
Ghi chú :
• U = 1 international unit = 1µmol/phút = 16.67 nkat/giây = 0.0167 µkat/giây
6
21
4.1. VẬN TỐC BAN ĐẤU CỦA PHẢN ỨNG
22
4.2. ẢNH HƯỞNG CỦA NHIỆT ĐỘ
• Điều kiện in vitro : 0 – 400C : to tăng →→→→ tốc độp/ứ tăng, đơn thuần nhiệt độ c/c NL cho p ư.
>450 C: vận tốc p/ư bắt đầu giảm do nhiệtlàm biến tính protein. >800 E bị biến tính hoàntoàn.
. E nguồn gốc đ/v : t0 tối ưu : 40 – 500C
. E nguồn gốc t/v : t0 tối ưu : 50 – 600CMột số VSV chịu nhiệt, sống trong suối nướcnóng 70 – 800C.
• Điều kiện in vivo : nhiệt độ cơ thể tăng 1-20C →→→→p/ư đốt cháy chất hữu cơ trong mô bào tănghàng trăm lần→→→→ gây sốt, đó là p/ư bảo vệ củacơ thể.
23 24
4.3. ẢNH HƯỞNG CỦA pH
• pH môi trường thay đổi ảnh hưởng đến sự
phân ly của các nhóm chức trên chuỗi
polypeptide →→→→ thay đổi điện tích TTHĐ →→→→ a/h
khả năng kết hợp E + S →→→→ giảm v p/ư.
• Mỗi E chỉ hoạt động tốt trong một giới hạn pH
nhất định, ngoài khoảng pH tối ưu đó thì vận
tốc p/ư rất thấp.
• Bảng 5.2 (T.112) : khoảng pH tối ưu của một số
enzyme.
7
25
pH tối ưu của một số enzyme
4,6 – 5,0Sucrase
(nấm men)
7,0 – 8,0Lipase
(tụy tạng)
9,0 - 10Phosphatase
(huyết tương)
7,8 – 9,5Trypsin
(tụy tạng)
4,5 – 5,0Cathepsin
(cơ)
1,5 – 2,5Pepsin
(dạ dày)
5,2ββββ-Amylase
(mạch nha)
6,8 – 7,0αααα-Amylase
(nước bọt)
pHEnzymepHEnzyme
26
27
4.4. ẢNH HƯỞNG CỦA NỒNG ĐỘ ENZYMEVận tốc p/ư tăng tỷ lệ thuận với sự tăng nồng độenzyme trong hệ thống p/ư
Lượợợợng cơ chấấấất biếếếến đổổổổi
3x
2x
1x
E3E2E1
t0 t1 t2
Vậậậận tốốốốc ban đầầầầu tỷỷỷỷ lệệệệthuậậậận vớớớới nồồồồng độộộộ E
28
4.5. ẢNH HƯỞNG CỦA NỒNG ĐỘ CƠ CHẤT
Nồng độ S tăng→→→→ v p/ư tăng, khi tất cả các TTHĐ của E đều t/g xúc tác →→→→ v p/ư đạt tối đa.
8
29 30
4.6. SỰ HOẠT HÓA VÀ ỨC CHẾ ENZYME
� HOẠT HÓA ENZYME
Trong mô bào E khi mới được tiết ra thường ở trạngthái chưa hoạt động (tiền E, tiếp đầu ngữ “pre” hay “pro”enzyme, tiếp vị ngữ “ ogen”.
� Caét boû moät ñoaïn polypeptide cuûa tieàn enzyme (proenzyme hay zymogen) laøm boâc loä trung taâmhoaït ñoäng. Ví duï :
pepsinogen pepsin + peptide
(42.000) (35.000) (7.000)
� Thaønh laäp caàu noái disulfur (-S – S-) ñeå hoaøn chænhtrung taâm hoaït ñoäng :
Trypsinogen Trypsin + heptapeptide
Pepsin + HCl
Enterokinase
31
� Thaønh laäp phöùc hôïp vôùi caùc ion kim loaïi, caùc ion naøy coù vai troø laøm caàu noái trung gian, gaén cô chaátleân trung taâm hoaït ñoäng baèng caùc caàu noái phuï. Vaitrò này thường thuộc về các ng/tố vi lượng.
� Hoaït hoùa nhôø hieän töôïng caûm öùng bởi chaát gaâyhieäu öùng dò khoâng gian.
� Sự hoạt hóa (hay ức chế) E thường được kiểmsoát bởi sự phosphoryl hóa hay sự khửphosphoryl :
E không HĐ E hoạt động
HH b=ng phosphorylhóa b?i kinase + ATP
Bc ch� b=ng khCphosphoryl b?i
phosphatase – H3PO432
� ỨC CHẾ ENZYME
� Đa số các trường hợp ngộ độc là do ức chếhoạt động của trung tâm hoạt động của enzyme. Thí dụ : (-CN) liên kết với Fe3+ của cytochromeoxidase→→→→ ức chế chuỗi hô hấp mô bào.
� Ức chế cạnh tranh (H.5.8, T.119) :
(-CHI – COOH) cạnh tranh với gốc (- CH2 – SH)của Cys trong TTHĐ.
� Ức chế không cạnh tranh : chất ức chế làmbiến đổi cấu hình phân tử E để làm thay đổi khảnăng xúc tác của E.
9
33
Competitive inhibitors bind reversibly to the enzyme, preventing the binding of substrate. On the other hand, binding of substrate prevents binding of the inhibitor. Substrate and inhibitor compete for the enzyme.
34
Diagram showing the mechanism of non-competitive inhibition.
35
5. DANH PHÁP VÀ PHÂN LOẠI
�DANH PHÁP
� Nhóm E tiêu hóa được gọi tên tùy tiện
� Quy tắc gọi tên : theo tên Latin của cơ chất + kiểuphản ứng + ASE
Cô chaát Enzyme
- Amylum (tinh boät) Amylase
- Proteinum (protein) Protease
Phaûn öùng Enzyme
- Vaän chuyeån goác (-CH3) Methylferase
- Thuûy phaân Hydrolase
- Khử nước Dehydratase 36
PHÂN LOẠI
� 6 lớp
Phụ lớp
Phụ của phụ lớp
Enzyme
10
37
Thí duï : Enzyme mang chæ soá E.C 2.7.1.1
� Chæ soá “2”: E thuoäc lôùp 2 - Transferase, vaänchuyeån caùc nhoùm chöùc.
� Chæ soá “7” : phuï lôùp 7, vaän chuyeån nhoùmphosphate (-H2PO3).
� Chæ soá “1” : phuï phuï lôùp 1- chaát nhaän nhoùm (-H2PO3) laø moät alcohol.
� Chæ soá “1” : enzyme laø hexokinase.
Toùm laïi, enzyme mang chæ soá E.C 2.7.1.1 laø E coùteân vaø chöùc naêng nhö sau : D- hexose-6-phospho-transferase, xuùc taùc phaûn öùng vaän chuyeån nhoùm
(-H2PO3) töø ATP sang nhoùm hydroxyl ôû C6 cuûaglucose.
38
Thành lập các liên kết cần sựdụng các nối ∼∼∼∼P cao năng
LigaseVI
V/c các nhóm ng/tử và gốc p/ttrong nội bộ p/t để thành lập cácđồng phân
IsomeraseV
Thành lập hoặc phân giải các nốiđôi
LiaseIV
Thủy phân (E một cấu tử)HydrolaseIII
V/c các nhóm nguyên tử và gốcp/t từ chất này sang chất khác
TransferaseII
khử hydrogen (oxy hóa),
hydrogen hóa (khử)
oxydo-reductase
I
Xúc tác phLn MngL'p
39
CÁC ENZYME THƯỜNG SỬ DỤNG TRONG CHẨN ĐOÁN
2.7.3.2Creatine kinaseCK (DPK)
3.1.1.8CholinesteraseChE
2.6.1.1Aspartate aminotransferaseAST (GOT)
3.5.3.1ArginaseARG
3.2.1.1αααα-AmylaseAmyl
3.1.3.1Alkaline phosphataseAP
2.6.1.2Alanine aminotransferaseALT (GPT)
H* th8ngphân lo"i
Tên th�%ng gPiVi�t tRt
40
3.4.21.4Trypsin
2.2.1.1TransketolaseTK
2.7.1.40Pyruvate kinasePK
1.1.1.14Sorbitol dehydrogenaseSDH
2.1.3.3Ornithine carbamoyltransferaseOCT
3.1.1.3Lipase (triacylglycerol lipase)LIP
1.1.1.27Lactate dehydrogenaseLDH
1.11.1.9Glutathion peroxydaseGPx
2.3.2.2γ-Glutamyl transferaseGGT
H* th8ngphân lo"i
Tên th�%ng gPiVi�t tRt
11
41
(1) LỚP OXYDO-REDUCTASE(Lớp enzyme oxy hóa-khử)
Xúc tác p/� oxy hóa-khC (trao đ�i e- hoSc traođ�i H = H+ + e-). Các nhóm chính :
� Các dehydrogenase chứa nhân pyridine (dẫnxuất từ vitamin PP) : v/c 2H (2H+ + 2e-)
� Các dehydrogenase chứa nhân flavin (dẫnxuất từ vitamin B2) : v/c 2H (2H+ + 2e-)
� Catalase : p/hủy peroxyde hydro g/p O2
� Peroxydase : p/hủy peroxyde hydro g/p O
� Hệ thống cytochrome : chỉ v/c e-42
� Dehydrogenasechứa nhânpyridine :- NAD+ :
NicotinamidAdenine Dinucleotide
- NADP+ : NicotinamidAdenine DinucleotidePhosphate
Nicotinamid
43
N
C NH 2
O
H H
OHOH
O
O P OCH 2
O_
+
H
N
NH 2
N
N
O P OCH 2
N
H H
OHOH
O
H H
O
OH
H
N
C NH 2
O
H H
OHOH
O
O P OCH 2
O_
+
H
N
NH 2
N
N
O P OCH 2
N
H H
OOH
O
H H
O
OH
H
P OHHO
ONAD+ NADP+
N
C NH 2
O
H H
OHOH
O
O P OCH 2
O_
+
H
N
NH 2
N
N
O P OCH 2
N
H H
OHOH
O
H H
O
OH
H
44
Dehydrogenase NAD+ NADH + H+
- CO- NH2
N+
H
R
+(2H+ + 2e-)- CO- NH2
N
H
R
+ H+
H
- (2H+ + 2e- )
(e-)
(H+ + e-)
12
45
FMN
� Dehydrogenasechứa nhân flavine:
-FMN :
Flavin
MonoNucleotide
-FAD :
Flavin
Adenine Dinucleotide
46
CH3
C
C
C
C
C
C
H
CH3
H
N
N
C
C
C
N
NH
C
O
O
CH2
HCOH
HCOH
HCOH
CH2
O
PO O_
O
CH3
CC
CC
C
C
H
CH3
H
N
N
C
C
C
N
NH
C
O
O
CH2
HCOH
HCOH
HCOH
CH2
O
PO O
O
_
P
O
CH2
OO_
H
O
H
OH
H
OH
H
N
HC
N C
C
C
N
N
CH
NH2
FMN FAD
1 2
3410
9
56
7 8 11
1
10
A
Flavin
isoalloxazin
D-ribitol
47
NHN
N
CH3-
O
C10
1CH3- C=O
R
NH
H
N
N
H
CH3-
O
C10
1CH3- C=O
R
FMN (FAD)
FMNH2(FAD.H2)
+2H -2H
(H++ e-)
(H++ e-)
48
� Heä thoáng cytochrome : laø caùc chromoprotein vôùi
nhoùm heme chöùa Fe3+. Coù nhieàu loaïi cytochrome,
khaùc nhau veà theá naêng oxy hoùa khöû, chuùng chæ
tham gia nhaän vaø chuyeån electron (khoâng nhaän
proton H+).
• Phaûn öùng cô baûn :
• Cyt-Fe3+ Cyt-Fe2+
•
• Trong chuoãi hoâ haáp moâ baøo thöôøng gaëp caùc
cytochrome : b , c , a vaø a3 (cytochrome oxydase –
chæ chuyeån ñieän töû cho oxygen).
+e-
- e-
13
49Heme cuûa cytochrome 50
(2) LỚP TRANSFERASE(Các enzyme vận chuyển)
Xúc tác p/� vVn chuyWn các nhóm nguyên tChay g8c phân tC tX ch!t này sang ch!t khác.
� Phosphotransferase - v/c –H2PO3
� Aminotransferase – v/c nhóm –NH2
� Sulfurtransferase – v/c nhóm –SO3H
� Acyltransferase – v/c các acid béo
51
OH
-CH2O – P=O
OH
HO-
H3C-
N
H
C=OOH
-CH2O – P=O
OH
HO-
H3C-
N
CH2-NH2
Pyridoxal phosphate Pyridoxamine phosphate
� Aminotransferase (Trans aminase) :V/c nhóm amine trong phản ứng chuyển
amine để t/h amino acid trong mô bào động vật. Coenzyme là pyridoxalphosphate (dẫn xuất từvitamin B6)
52
SH
R-C = OO-
CoA.SH
SH
Adenosine-3’- monophosphate
ββββ-alanine
A.pantoic
A.panthothenic
Thioethylamine
O-O- C-R
CoA.SH
Pirophosphate
� Acyltransferase – hoạt tóa &v/c các acid béoCoenzyme có tên là coenzyme acyl hóa,
dẫn xuất từ panthotenic acid :
14
53
(3) LỚP HYDROLASE(Enzyme thủy phân)
Là những enzyme một cấu tử, gặp phổ biến trong ống
tiêu hóa, nhờ sự tham gia của nước chúng thực hiện
phản ứng phân giải các chất hữu cơ phức tạp của thức
ăn thành các đơn phân cơ thể có thể hấp thu được.
� Glycoside hydrolase : thủy phân LK glycosidic của glucid
� Proteinase và peptidase : thủy phân LK peptide của
protein và peptide
� Esterase : thủy phân LK este của lipid
� Amidase : thủy phân các amid
54
(4) LớP LIASE
Là những enzyme xúc tác p/� cRt trYc ti�pcác liên k�t trong phân tC không b=ng con đ�%ng th,y phân, chúng có khả năng táchCO2, H2O, NH3 …
� Decarboxylase (tách CO2)
� Aldolase : cắt C6 →→→→ 2 C3
� Dehydratase (tách H2O)
� Deaminase (tách NH3)
55
DECARBOXYLASE
• Decarboxylase củaαααα-ketoacid có CoE làthiamin piro-phosphate (TTP)(dx của vitamin B1-thiamine).
• Decarboxylase củaαααα-amino acid cóCoE làpyridoxalphosphate(dx của vitamin B6).
56
CH3CH2
C
N
C
N
C
CH
NH2
CH2 N
C
H
S
CC CH2
+
O P O P O
O O
O O
_ _
_
CH3
Thiamine pirophosphate (TPP)
15
57
(5) LỚP ISOMERASE(Enzyme đồng phân hóa)
Là các E xúc tác sự vận chuyển nhóm nguyên
tử hay gốc phân tử trong nội bộ phân tử để tạo
ra các chất đồng phân.
� Glucose-6-phosphate isomerase : chuyển nhóm
carbonyl C1 ↔↔↔↔ C2 (Glucose ↔↔↔↔ Fructose).
� Phosphoglycerate mutase : chuyển gốc (-P)
giữa C1 ↔↔↔↔ C2 trong một phản ứng đường phân.
� Racemase : chuyển nhóm (-OH) các đường
đơn, tạo ra đồng phân dãy D hay L. 58
• Phosphoglyceraldehyde Phosphodioxyacetone
• L-Alanine D-Alanine
• UDP-Glucose UDP-Galactose
• 3-phosphoglycerate 2- phosphoglycerate
Alanine racemase
UDP-Glucose-1-epimerase
Phosphotriose isomerase
Phosphglyceratemutase
59
(6) LỚP LIGASE
Xúc tác p/� t/h ch!t có sC d[ng năng l��ng tXcác n8i phosphate cao năng (∼∼∼∼P)
� Aminoacyl-t-RNA synthetase t/lập LK C – O trongp/ư hoaït hoùa amino acid cuûa tieán trình sinh toånghôïp protein.
� Glutamine synthetase thaønh laäp lieân keát giöõa C – Ntrong phaûn öùng toång hôïp glutamine.
� Ligase thaønh laäp lieân keát giöõa C - N trong sinh toånghôïp protein, tái tổ hợp DNA.
� Acetyl CoA carboxylase thaønh laäp l/kết C - C trongtieán trình toång hôïp acid beùo (p/ư thaønh laäp malonylCoA). 60
Nguyên tử Nhoạt động BIOTIN
Phân tử CO2
NH –lysine của apoenzyme
CARBOXYLASE : với CoE là biotin, cung cấp nhómCO2 trong p/ư tổng hợp acid béo.