Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 1
Yaşar TontaHacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü [email protected]
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
Bilgi Yönetiminde Son Gelişmeler: Amazoogle, İşbirliği ve Açık Erişim
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 2
Plan
• Her yerden bilgiye erişim • Amazoogle• “Ters-yüz” kütüphane• İşbirliği• Neler yapılabilir?
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 3
Bilgi Teknolojileri Dünyayı Değiştiriyor
• Her yerden bilgiye erişim – Haftada 7 gün 24 saat
insan, mekân, ürün ve hizmetlerle ilgili bilgilere erişim
– Cep telefonu: telefon, e-posta, web, alış veriş, vd.
– Sensörler ve gerçek zamanlı veri hizmetleri
– Mekân duyarlı aygıtlar– RFID
• Kişiselleştirme• Anında tatmin• “What we find changes
who we become”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 4
Amazoogle
• “World Is Flat”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 5
Amazon.com’da “World is Flat”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 6
Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler . . .
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 7
Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 2 . . .
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 8
Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 3 . . .
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 9
Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 4 . . .
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 10
Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 5 . . .
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 11
Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 6 . . .
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 12
Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 7 . . .
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 13
Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 8 . . .
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 14
Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 9 . . .
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 15
Inside This Book
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 16
Kitapta En Sık Geçen Sözcükler
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 17
Okunabilirlik İstatistikleri
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 18
İçindekiler Sayfası
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 19
İlk Bölüm
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 20
Kitaptan Rastgele Sayfalar
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 21
Kitap İçinde Arama: “Turkey”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 22
Kitapta “Turkey” Geçen Sayfalar
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 23
İlgili Sayfa
Turkey
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 24
Kitabın Elektronik Kopyası
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 25
Yazarın Diğer Kitapları
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 26
Google’da “World is Flat”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 27
Kitap Tanıtımı: Yazarın Web Sayfası
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 28
Yayınevinin Tanıtımı
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 29
Kitap Tanıtımı: The New York Times
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 30
Kitap Tanıtımı: The NY Review of Books
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 31
Kitap Tanıtımı: Wired Dergisi
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 32
Kitapla İlgili Bilgi: Wikipedia 1
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 33
Kitapla İlgili Bilgi: Wikipedia 2
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 34
Yazarın Konferansı
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 35
Yazarla İlgili Bilgi: The NY Times
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 36
Tanıtım: MSNBC Sitesi
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 37
Ücretsiz Video
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 38
Kitabın Ses Kaseti / CD’si
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 39
Fiyat Karşılaştırması
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 40
Kütüphanelerde “World Is Flat”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 41
Hacettepe’de “World is Flat”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 42
Bilkent’te “World is Flat”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 43
ODTÜ’de “World is Flat”
Burada olmalıydı
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 44
Dünya Düz Değil!• Üniversitelerimiz henüz Dünyanın düz olduğundan habersiz!• Belki kitap henüz kataloglanmadığı için kataloglarda yok• Belki de hiç ısmarlanmadı• Ama kütüphane katalogları herhangi bir yardım da sunmuyor• “Bizde yok ama
– şu kütüphanelerden hemen sağlayabiliriz– Amazon.com’dan hemen çevrimiçi olarak ısmarlayabiliriz– Amazon.com’dan satın alabilirsiniz– kitapla ilgili daha fazla bilgiye şuralardan (Amazon.com, Google,
Yahoo! vs.) erişebilirsiniz– kitapla ilgili tanıtım/eleştiri yazılarına şu sayfalardan erişebilirsiniz– kitapla ilgili tanıtım/eleştiri yazıları bizde bulunan şu dergilerde yer
almaktadır. İsterseniz elektronik kopyalarına erişebilirsiniz.– aynı yazarın şu kitapları var.– . . .”
• Bakalım yurt dışındaki kütüphanelerde durum nasıl?
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 45
Kaliforniya Üniversitesinde “World is Flat”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 46
Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgi 1 . . .
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 47
Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgi 2 . . .
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 48
İçindekiler . . . Kongre Kütüphanesinden
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 49
Yazarın Diğer Yapıtları
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 50
Dünya Düz. Ama . . .• Kişiselleştirme yok. Herkese kitapla ilgili aynı bilgi gösteriliyor.• Bizim kullanıcımız olmadığınız için size kitabın elektronik
kopyasını gösteremiyoruz.• İsterseniz İçindekiler sayfasını gösterelim.• Başka???• Kaliforniya Ü. kataloğu da pek fazla yardım sunmuyor.• “Bizim elektronik kopyamızı kullandıramayız ama
– size en yakın şu kütüphaneden kitaba erişebilirsiniz– Amazon.com’dan satın alabilirsiniz– kitapla ilgili daha fazla bilgiye şuralardan (Amazon.com, Google,
Yahoo! vs.) erişebilirsiniz– kitapla ilgili tanıtım/eleştiri yazılarına şu sayfalardan erişebilirsiniz– kitapla ilgili tanıtım/eleştiri yazıları bizde bulunan şu dergilerde yer
almaktadır. Bunların bedava olanlarını siz de kullanabilirsiniz– . . .”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 51
Amazoogle’a Karşı Kütüphaneler . . .• Kütüphane kataloglarının da kullanıcıya en az
“Amazoogle” kadar yardımcı olması gerekmez mi?
• Kütüphanelere giden kullanıcı sayıları giderek azalıyor
• Nerede bu kullanıcılar?• Web’de• Kaynak ve hizmetlerini web aracılığıyla sunan
kütüphanelerin kullanıcı sayıları hızla artıyor• O zaman kütüphane kaynak ve hizmetlerini ağa
taşınmak zorunda• Nasıl?
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 52
“Ters – Yüz” Kütüphane
• Kütüphaneler kullanıcıların bulunduğu ortamlarda olmalı
• Kullanıcılar kütüphane ortamlarında değil• Kütüphaneler kullanıcıların iş/öğrenme
akışlarının bir parçası olmalı
Kaynak: Dempsey, 2005
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 53
Lab kitapları
Sergiler
PD
Öğrenim yönetim sistemleri
Kampus geçidi (portal’ı)
Ders kitapları
Kişisel koleksiyonlar
Kurumsal arşivler
Dijital koleksiyonlar
E-rezervKatalog Lisanslı
koleksiyonlar
Toplamalar
Sanal referans
KataloglamaK.a ödünç ver.
kütüphanekullanıcı ortamıkaynak ortamı
PDA’lar
Okuma listeleri
Kullanıcı ortamında kütüphane Kütüphane ortamında kullanıcı değil
Farklı kaynaklardan hizmetlerin esnek bir biçimde toplanması
Kaynak: Dempsey, 2005
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 54
Kullanıcılar Ne İstiyor?
• Tek arama sistemiyle zengin koleksiyonlara erişim• Zengin metadata (ONIX, içindekiler sayfaları, vs.).• Tam metinlere erişim • Kişiselleştirme• Tek şifreyle tüm kaynaklara erişim• Güvenlik / Mahremiyet• Birden fazla formata erişim: e-kitaplar, MPEG,
JPEG, RSS ve diğer itme teknolojileri • E-postaya doğrudan erişim, paylaşma • Ve kullanıcılar tüm bunları kütüphaneye
gitmeden yapmak istiyorlar
Kaynak: “Rethinking How We Provide Bibliographic Services for the University of California” Aralık 2005.
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 55
Hizmetlerin Kullanıcı Ortamlarına Taşınması
• Kullanıcıların doğrudan kaynaklara erişebilmesi
• İçerik ve hizmetlerin kampus sanal öğrenme sistemleri ve ders yönetim sistemleriyle (WebCT, Blackboard, vd.) bütünleştirilmesi
• İçerik ve hizmetlerin kurumsal portal’laragömülmesi
• Bibliyografik ve tam metin bilgilerin dikkatli bir biçimde dış arama motorlarına açılması
Kaynak: “Rethinking How We Provide Bibliographic Services for the University of California” Aralık 2005.
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 56
Aramanın Üç Aşaması
• Tek arama sistemleri– Kütüphane verileri ve arama motorunu sağlıyor– Kataloglar, öz-dizin veri tabanları, e-arşivler, vs.– Parçalanma, her sistemin ayrı ayrı öğrenilmesi vs.
• Meta arama– Kütüphane veri ve arama sağlıyor, meta arama işleticisi
aramayla etkileşime giren kullanıcı arabirimi sağlıyor– Birden fazla veri tabanında yapılan çapraz aramalar
• Veriler– Veri tabanı işleticileri verilerini başka arama ve kullanıcı
arabirimi işleticileriyle paylaşıyor (OAI PMH)– Veriler arama motorlarının örümceklerine açılıyor
Kaynak: Dempsey, Nov. 2004
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 57
Bazı Örnekler
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 58
OCLC Open WorldCat
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 59
Google - OCLC İşbirliği
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 60
Türkiye’de “World Is Flat”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 61
İncirlik’de Var
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 62
Kitapla İlgili Bilgiler
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 63
Kitabın Farklı Basımları
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 64
Eleştiriler
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 65
OCLC - Yahoo! İşbirliği
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 66
Sonuç Aynı
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 67
“Kanatsız Kuşlar”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 68
“Kanatsız Kuşlar” Yok!
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 69
“Birds Without Wings”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 70
“Birds Without Wings” Var
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 71
Bilkent ve Boğaziçi’nde Var
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 72
Bilkent’te Yeniden Aramak Gerekli
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 73
Türkçesi Var (Hani Yoktu?)
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 74
Boğaziçi’nde doğrudan kayda erişiliyor
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 75
Bilgiler Kongre Kütüphanesi’nden
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 76
Kitaptan Bir Bölüm
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 77
İçindekiler sayfası: ECIP
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 78
Boğaziçi’nde de Türkçesi Var
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 79
OCLC - Google Scholar İşbirliği
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 80
“Information Retrieval”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 81
Tam Metin Teknik Rapor
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 82
Tam Metin Tez
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 83
Tam Metin ACM Makalesi 1
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 84
Tam Metin ACM Makalesi 2
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 85
Tam Metin JASIST Makalesi
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 86
OCLC’s Fiction Finder Project
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 87
FRBR Örneği
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 88
Grokker
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 89
Kişiselleştirme
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 90
“Federe” Arama
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 91
Tam Metin Makaleye Erişim
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 92
PDF Kopyası
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 93
Maryland Üniversitesi Sistemi
Tek bütünleşik kütüphane sistemi kullanan konsorsiyum üyesi kütüphanelerin topluca aranması
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 94
Avusturya Üniversite Kütüphaneleri Ağı
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 95
Servis Yönelimli Mimari
Kullanıcı hizmetleri
Küt. kataloğu Arama motorları
Dersyönetim
sistemleri
KurumsalPortal’lar
Meta arama
Kişisel tarayıcı
Çevreleri veMasa üstü
araçlar
Webhizmetleri
Keşfet
Topla
Bul
Yarat
İste
Paylaş
Teslim
MetadataToplama ve tek tekSadece seçme/güvenilir/arşivlenmişkoleksiyonlar için
Kütüphane Yönetim işlevleri
Sahip olunan fiziksel nesneler için MARC kayıtları, DC, ONIX, Minimal vs.
Lısanslıelektronik nesneleriçin DC, VRAvs.
Yerel olarak yönetilmeyen seçme kaynaklar için metadata SFX, KnowledgeBase, vs.
Fiziksel nesnelerin envanter denetimi Bulma, Ödünç verme Mevcutların Günlenmesi Statü değişiklikleri vs.için MARC kayıtları, DC, ONIX, Minimal vs.
E-kaynakların envanter denetimi ERM vs.
Satın alma Ödeme Sağlama vs.
Faturalama Ücretlendir-me Cezalar vs.
Kaynak: “Rethinking How We Provide Bibliographic Services for the University of California” Aralık 2005, s. 42.
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 96
Sanal Güzergâh Olarak Kütüphane
• Amazoogle yaklaşımı merkezileşme sağlıyor
• 100’den fazla kütüphane, dermelerini, veri tabanlarını Google Scholar’a açtı.
• Böylece daha büyük kullanıcı grupları bu içeriğe erişebilecek
• OCLC Open WorldCat• Google Print
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 97
Neler Yapılabilir? I• Kütüphaneler “dikey silolar” halinde
bölünmeye son vermeli– Uygulamalar ayrılmalı, veriler birleştirilmeli
• Metadata hazırlamada işbirliği yapılmalı• OAI PMH (Açık Arşivler Girişimi Metadata
Harmanlama Protokolu) ile harmanlanabilen metadata hazırlanmalı
• Metadata ve tam metin bilgiler mümkün olduğunca arama motorlarına açılmalı (OAIster, Google Scholar, Yahoo! Subscriptions vd.)
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 98
Neler Yapılabilir? II
• Kütüphanelerde İş Akışı Değiştirilmeli• “Sağla-Katalogla-Rafa Koy” “Sağla-
Mevcut Metadata ile Rafa Koy- MetadataGeliştirme Sürecini Başlat” yaklaşımı
• “Mükemmel” bibliyografik kayıtlar oluşturmak yerine metadata, yayıncılardan geldiği şekliyle kabul edilmeli ve kaynaklar hemen kullanıcıya sunulmalı
• Her kaynağın özgün kataloglaması otomatik olarak yapılmamalı
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 99
Neler Yapılabilir? III
• Kütüphaneler web bilgi uzayında birer sanal güzergâh olmalı
• Aranan bilgilere erişilebilmeli
• Çünkü, “bulduklarımız kim olduğumuzu belirliyor / değiştiriyor”
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 100
“What we find changes who we become”
Cartoon by Doug Sheppard and Katrin L. Salyers
Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 101
Yaşar TontaHacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü [email protected]
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
Bilgi Yönetiminde Son Gelişmeler: Amazoogle, İşbirliği ve Açık Erişim