Bogusław Banaszak
Prawo konstytucyjne
8. wydanie
STUDIA PRAWNICZE
Prawo konstytucyjne
8. wydanie
BogusławBanaszak
STUDIA PRAWNICZE
Prawo konstytucyjne
W sprzedaży:
B. BanaszakKONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ, wyd. 2Komentarze Becka
B. BanaszakKODEKS WYBORCZY. KOMENTARZ, wyd. 2Komentarze Becka
P. SarneckiPRAWO KONSTYTUCYJNE RP, wyd. 9Podręczniki Prawnicze
PRAWO KONSTYTUCYJNE, wyd. 2Teksty Ustaw Becka
A. Szmyt (red.)LEKSYKON PRAWA KONSTYTUCYJNEGO, wyd. 2Leksykony Prawnicze
Bogusław Banaszakprof. dr hab.
Uniwersytet Zielonogórski
Prawo konstytucyjne8. wydanie
WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2017
Propozycja cytowania: Banaszak, Prawo konstytucyjne, Nb. 88, wyd. 8, Warszawa 2017
Wydawca: Aneta Flisek
© Wydawnictwo C.H.Beck 2017
Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00–203 Warszawa
Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: Totem, Inowrocław
ISBN 978-83-255-9491-6
ISBN 978-83-255-9492-3
Przedmowa
Przygotowanie nowego wydania Prawa konstytucyjnego stymulowane jest licznymi głosami od Czytelników wskazujących na dwie okoliczności. Pierwszą z nich jest przypadająca w 2017 r. 20. rocznica uchwalenia obowiązującej Kon-stytucji RP. Sam ten fakt skłania do dokonywania badań nad funkcjonowaniem przyjętych w niej rozwiązań i zgłaszaniem ewentualnie postulatów zmian. Drugą z nich są zmiany ustawowych ram funkcjonowania niektórych podstawowych in-stytucji ustrojowych dokonane od czasu ukazania się 7. wydania.
W tej sytuacji istnieje pilna potrzeba aktualizacji fragmentów rozważań odno-szących się do zmienionych instytucji. Wychodząc jej naprzeciw oddaję w Pań-stwa ręce tę publikację ufając, że spotka się z równie życzliwym zainteresowa-niem i przyjęciem jak poprzednie wydania.
Bogusław BanaszakCzerwiec 2017 r.
Spis treści
Przedmowa ................................................................................................... VWykaz skrótów ............................................................................................. XIXWykaz literatury ........................................................................................... XXIII
Rozdział I. Podstawowe wiadomości o prawie konstytucyjnym i ustroju państwowym ........................................................................... 1
§1.Przedmiotipojęcieprawakonstytucyjnego ...................................... 1 I.Przedmiotregulacjinormatywnej .............................................. 1 II.Pojęcieprawakonstytucyjnego .................................................. 2 III.Prawokonstytucyjnewsystemieprawa ..................................... 5 §2.Naukaprawakonstytucyjnego ........................................................... 7 I.Przedmiotizadanianaukiprawakonstytucyjnego .................... 7 II.Naukaprawakonstytucyjnegoainnedyscyplinynauk
prawnych .................................................................................... 8 III.Metodybadań ............................................................................. 9 1.Metodaprawno-dogmatyczna ................................................ 9 2.Metodaprawno-porównawcza ............................................... 10 §3.Ustrójpaństwowy .............................................................................. 11 I.Pojęcieustrojupaństwowego ..................................................... 11 1.Ustrójpolityczny .................................................................... 12 2.Ustrójspołeczno-gospodarczy ............................................... 12 II.Formapaństwa ........................................................................... 13 III.Instytucjeustrojowe ................................................................... 14 IV. Zasady ustroju ............................................................................ 15 §4.TransformacjaustrojowawPolsce .................................................... 17 I.Istotatransformacjiustrojowej ................................................... 17 II.Fazyprocesutransformacjiustrojowej ...................................... 18 1.Reformadotychczasowegoustroju ........................................ 18 2.Okresprzejściowy .................................................................. 19 3.Okresstanowiącyprzygotowaniedouchwalenianowej
Konstytucji ............................................................................. 20 3.1.Ustawakonstytucyjnaotrybieprzygotowania
iuchwalenianowejKonstytucji..................................... 21 3.2.MałaKonstytucja ........................................................... 23 3.3.TrudnościzuchwaleniemnowejKonstytucji ................ 25 4.UchwalenienowejKonstytucji .............................................. 26
VIII Spis treści
Rozdział II. Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnego ............ 27
§5.Pojęcieźródełprawakonstytucyjnego .............................................. 29 §6.Konstytucja ........................................................................................ 37 I.Pojęciekonstytucji ..................................................................... 37 II.Genezakonstytucjipisanejijejrozwój ...................................... 40 1.Uwagiogólne ......................................................................... 40 2.Uniwersalneczynnikiwarunkującepowstaniekonstytucji ... 40 2.1.Szkołaprawanatury ...................................................... 40 2.2.Koncepcjaumowyspołecznej ....................................... 41 2.3.Teoriapodziałuwładzy .................................................. 41 2.4.Koncepcjasuwerennościludu ....................................... 41 2.5.Racjonalizm ................................................................... 42 2.6.Liberalizmiegalitaryzm ................................................ 42 3.Czynnikiwarunkującerozwójkonstytucji............................. 42 3.1.Wojnynapoleońskie ....................................................... 42 3.2. Rozwój kapitalizmu ....................................................... 42 3.3.WiosnaLudów ............................................................... 43 3.4.Pozytywizmprawniczy .................................................. 43 3.5.Wzorcekrajówdemokratycznych ................................. 43 3.6.Wpływstandardówprawamiędzynarodowego ............. 43 III.Cechyszczególnekonstytucji .................................................... 43 1.Najwyższamocprawna ......................................................... 43 1.1.Nadrzędnapozycjakonstytucjiwsystemieźródeł
prawa.............................................................................. 44 1.2.Uchwalaniekonstytucji ................................................. 45 1.3.Zmianakonstytucji ........................................................ 49 1.3.1.Pojęciezmianykonstytucji ......................................... 49 1.3.2.Zmianacałkowita ........................................................ 50 1.3.3.Zmianaczęściowa(nowelizacja) ................................ 50 1.3.4.Trybzmiany ................................................................ 53 1.3.5.Metodytechniczno-legislacyjne ................................. 54
1.4.Zasadastabilnościkonstytucjiazmianykonstytucji ..... 55 1.5.Szczególnanazwakonstytucji ....................................... 58 2.Treśćkonstytucji .................................................................... 58 3.Formaisystematykakonstytucji ........................................... 59 IV.Funkcjekonstytucji .................................................................... 60 1.Funkcjaprawna ...................................................................... 61 2.Funkcjastabilizacyjna(petryfikująca) ................................... 62 3.Funkcjaprogramowa(dynamiczna) ...................................... 62 4.Funkcjaintegracyjna .............................................................. 62 5.Funkcjaorganizatorska .......................................................... 63 6.Funkcjawychowawcza .......................................................... 63 V.Normykonstytucyjne ................................................................. 64 1.Normakonstytucyjnaaprzepis(postanowienie)konstytucji ... 64 2.Niepisanenormykonstytucyjne ............................................. 64
IXSpis treści
3.Klasyfikacjanormkonstytucyjnych ...................................... 65 3.1.Normymaterialne .......................................................... 65 3.2.Normyproceduralne ...................................................... 68 3.3.Normyorganizacyjne ..................................................... 70 4.Hierarchianormkonstytucyjnych .......................................... 70 VI.Wykładniakonstytucji ................................................................ 71 VII.Stosowaniekonstytucji ............................................................... 75 1.Pojęciestosowaniakonstytucji .............................................. 75 2.Bezpośrednie(samoistne)stosowaniekonstytucji................. 75 3.Precedensizwyczajkonstytucyjny ....................................... 82 §7.Gwarancjezgodnościprawazkonstytucją(gwarancjekonstytucji) .... 83 I.Pojęciegwarancjizgodnościprawazkonstytucją ..................... 83 II.Podstawowesystemykontrolikonstytucyjnościprawa ............. 84 1.Systempozaparlamentarny .................................................... 85 1.1.Systemkontrolisprawowanejprzezgłowępaństwa ..... 85 1.2.Systemjurysdykcyjny .................................................... 85 1.2.1.Systemkontrolisprawowanejprzezsądy
powszechne ................................................................. 85 1.2.2.Systemkontrolisprawowanejprzezsądy
konstytucyjne .............................................................. 87 2.Systemparlamentarny ............................................................ 91 2.1.Systemkontrolisprawowanejprzezparlament
in pleno .......................................................................... 91 2.2.Systemkontrolisprawowanejprzezspecjalneorgany
wewnątrzparlamentarne ................................................. 92 III.TrybunałKonstytucyjny ............................................................. 92 1.Pozycjaustrojowaizasadyfunkcjonowania ......................... 92 2.Składistruktura ..................................................................... 96 2.1.ZgromadzenieOgólne ................................................... 96 2.2.PrezesTrybunału ........................................................... 97 3.KompetencjeTKipostępowanieprzednim .......................... 97 3.1.Orzekaniewprzedmiociekonstytucyjnościilegalności
normprawnych .............................................................. 97 3.2.Orzekaniewsprawachskargkonstytucyjnych .............. 116 3.3.Rozpatrywaniesporówkompetencyjnychpomiędzy
centralnymikonstytucyjnymiorganamipaństwa .......... 117 3.4.OrzekanieozgodnościzKonstytucjącelów
idziałalnościpartiipolitycznych ................................... 118 3.5.Sygnalizowanielukiuchybieńwprawie ...................... 119 3.6.Rozstrzyganiewsprawiestwierdzeniaprzeszkody
wsprawowaniuurzęduprzezPrezydentaRP ................ 119 §8.UstawaozmianieKonstytucji ........................................................... 119 §9.Aktyprawamiędzynarodowegojakoźródłaprawa
konstytucyjnego ................................................................................. 120 I.Stosunekprawamiędzynarodowegodoprawakrajowego ........ 120 II.UmowamiędzynarodowajakoźródłoprawawRP ................... 122
X Spis treści
III.MiędzynarodoweprawozwyczajoweiogólnezasadyprawamiędzynarodowegojakoźródłoprawawRP ............................. 124
§ 10. Akty prawa UE .................................................................................. 127 I.CharakterprawaUE ................................................................... 127 II.Rolaprawaunijnegowsystemieprawnympaństw
członkowskich ............................................................................ 128 III.KonstytucjaRPaprawounijne .................................................. 132 IV.ImplementacjaprawaUE ........................................................... 135 § 11. Ustawa ............................................................................................... 137 I.Pojęcieicechyustawy ............................................................... 137 1.NajwyższapoKonstytucjimocprawna ................................. 138 2.Uchwalanieprzezparlament(zasadawyłączności
ustawodawczejparlamentu) ................................................... 138 3.Specjalnaprocedurauchwalania ............................................ 139 4.Charakterogólny .................................................................... 139 II.Proceduraustawodawcza ........................................................... 141 1.Stadiaprocesuustawodawczegowpaństwach
demokratycznych ................................................................... 141 1.1.Inicjatywaustawodawcza .............................................. 141 1.2.Postępowaniewparlamencie ......................................... 142 1.3.Podpisanielubpromulgacjaustawy .............................. 143 1.4.Ogłoszenieustawy ......................................................... 144 2.ProcesustawodawczywPolsce ............................................. 144 2.1.Inicjatywaustawodawcza .............................................. 144 2.2.PostępowaniewSejmie ................................................. 148 2.3.PostępowaniewSenacie ................................................ 155 2.4.RozpatrywanieprzezSejmstanowiskaSenatu .............. 155 2.5.Promulgacja–podpisanieustawyprzez
PrezydentaRP ................................................................ 160 2.6.PonownerozpatrywanieprzezSejmustawy,której
podpisaniaodmówiłPrezydentiusuwanie niezgodnościustawyzKonstytucją ............................... 165
2.7.Ogłoszenieustawy ......................................................... 166§12.Rozporządzenie .................................................................................. 167§13.Aktyprawamiejscowego ................................................................... 171 I.Aktyorganówsamorząduterytorialnego ................................... 172 II.Aktywojewodyiorganówadministracjiniezespolonej ............ 172§14.Aktyocharakterzewewnętrznym ..................................................... 173§15.Inneźródłaprawakonstytucyjnego ................................................... 173 I.Prawonaturalne .......................................................................... 173 1.Stanowiskogłoszącenadrzędnośćprawanaturalnegonad
konstytucją ............................................................................. 174 2.Stanowiskoodrzucającenadrzędnośćprawanaturalnego
nadkonstytucją ...................................................................... 175 II.Prawozwyczajowe ..................................................................... 176
XISpis treści
Rozdział III. Demokratyczne państwo prawne ....................................... 179
§16.Genezapaństwaprawnego ................................................................. 179§17.Pojęciedemokratycznegopaństwaprawnego ................................... 181
Rozdział IV. Konstytucyjne zasady ustroju społeczno-gospodarczego .... 197
§18.Charakterustrojuspołeczno-gospodarczego ..................................... 197§19.Prawasocjalne ................................................................................... 200§20.Zasadaspołecznejgospodarkirynkowej ........................................... 204§21.Elementysystemuspołecznejgospodarkirynkowej ......................... 206 I.Wolnośćgospodarcza ................................................................. 206 1.Pojęciewolnościdziałalnościgospodarczejwobecnej
Konstytucji ............................................................................. 206 2.Ograniczenieswobodydziałalnościgospodarczej................. 207 3.Ograniczenieprowadzeniadziałalnościgospodarczejprzez
osobypełniącefunkcjepubliczne .......................................... 208 II.Własność .................................................................................... 210 1.PojęciewłasnościwobecnejKonstytucji .............................. 210 2.Własnośćjakozasadaustrojuspołeczno-gospodarczego ...... 212 3.Własnośćjakoprawopodmiotowe ........................................ 214 4.Solidarnośćiwspółpracapartnerów ...................................... 216§22.Konstytucyjneznaczeniezasadyspołecznejgospodarkirynkowej ... 216§23.Finansepubliczne .............................................................................. 217
Rozdział V. Zasada zwierzchnictwa narodu ............................................ 221
§24.Pojęciewładzysuwerennej ................................................................ 222 I.Teoriepatrymonialne .................................................................. 225 II.Teoriesuwerennościludu ........................................................... 225 III.Teoriesuwerennościnarodu ....................................................... 225 IV.Teoriesuwerennościpaństwa ..................................................... 226 V.Teoriasuwerennościprawa ........................................................ 226 VI.Teoriesuwerennościorganupaństwowego ................................ 227 VII. Teoria marksistowska ................................................................. 227§25.Konstytucyjnazasadasuwerennościnarodu ...................................... 228§26.Demokracja ........................................................................................ 231 I.Demokracja ................................................................................ 231 1.Pojęciedemokracji ................................................................. 231 2.Rodzajedemokracji ............................................................... 232 II.Demokratycznesposobypodejmowaniadecyzji ....................... 233 1.Głosowanie ............................................................................ 233 1.1.Jednomyślność ............................................................... 233 1.2.Większość ...................................................................... 233 1.2.1.Większośćwzględna ................................................... 234 1.2.2.Większośćbezwzględna(absolutna) .......................... 234 1.2.3.Większośćkwalifikowana .......................................... 235
2.Losowanie .............................................................................. 236
XII Spis treści
III.Wolnośćprasyiśrodkówspołecznegoprzekazuprzesłankądemokracji .................................................................................. 236
IV.Wolnagrasiłpolitycznychprzesłankądemokracji .................... 238 1.Pluralizmpolityczny .............................................................. 238 2.Opozycja ................................................................................ 239§27.Partiepolityczneigrupyinteresów ................................................... 241 I.Pojęciepartiipolitycznejisystemupartyjnego .......................... 241 1.Genezapartiipolitycznych .................................................... 241 2.Pojęciepartiipolitycznej........................................................ 242 3.Pojęciesystemupartyjnego.................................................... 243 3.1.Systemmonopartyjny .................................................... 243 3.2.Systempartiihegemonicznej ......................................... 244 3.3.Systempartiidominującej ............................................. 244 3.4.Systemdwupartyjny ...................................................... 244 3.5.Systemwielopartyjny .................................................... 244 II.Prawnaregulacjapartiipolitycznych ......................................... 244 III.Grupyinteresów(lobbies) .......................................................... 248§28.Demokracjabezpośredniaijejinstytucje .......................................... 251 I.Pojęciapodstawowe ................................................................... 251 1.Pojęcieigenezademokracjibezpośredniej ........................... 251 2.Referendumijegorodzaje ..................................................... 253 3.Plebiscyt ................................................................................. 256 4. Weto ludowe .......................................................................... 256 5.Inicjatywaludowa .................................................................. 256 6.Konsultacjaludowa ................................................................ 257 7.Zgromadzenieludowe ............................................................ 258 II.InstytucjedemokracjibezpośredniejwPolsce ........................... 258 1.Zasadaogólna ........................................................................ 258 2.Obywatelskainicjatywaustawodawcza ................................. 259 3.Referendumogólnokrajowe ................................................... 261 3.1.Referendumwsprawachoszczególnymznaczeniu
dlapaństwa .................................................................... 263 3.2.Referendumwsprawiewyrażeniazgody
naratyfikacjęumowymiędzynarodowej ....................... 267 3.3.Referendumkonstytucyjne ............................................ 270 4.Referendumlokalne ............................................................... 271§29.Demokracjaprzedstawicielska .......................................................... 277 I.Pojęciereprezentacji .................................................................. 277 II.Prawowyborcze ......................................................................... 279 1.Wyboryiprawowyborcze ..................................................... 279 1.1.Funkcjewyborów .......................................................... 279 1.2. Rodzaje wyborów .......................................................... 280 1.3.Pojęcieprawawyborczego ............................................ 281 1.4.Źródłaprawawyborczego ............................................. 281 1.5.Instrumentalizacjaprawawyborczego .......................... 282 2.Zasadyprawawyborczego ..................................................... 283
XIIISpis treści
2.1.Zasadapowszechności ................................................... 284 2.1.1.Czynneprawowyborcze ............................................. 284 2.1.2.Bierneprawowyborcze .............................................. 287
2.2.Zasadarówności ............................................................ 289 2.3.Zasadabezpośredniości ................................................. 297 2.4.Zasadatajności............................................................... 302 2.5.Zasadaproporcjonalności .............................................. 304 2.6.Zasadawolnychwyborów ............................................. 305 3.Pojęcieirodzajesystemówwyborczych ............................... 308 3.1.Pojęciesystemuwyborczego ......................................... 308 3.2.Rodzajesystemówwyborczych ..................................... 308 4.Organizacjawyborów ............................................................ 315 4.1.Zarządzenieiterminwyborów ...................................... 315 4.2.Podziałnaokręgiiobwodywyborcze ........................... 316 4.3.Organyprzeprowadzającewybory ................................ 318 4.4.Spisywyborców............................................................. 323 4.5.Zgłoszeniekandydatów/list ........................................... 323 4.6.Rejestracjakandydatów/list ........................................... 325 4.7.Głosowanie .................................................................... 326 5.Ustalaniewynikówwyborów ................................................ 326 5.1.Ustalaniewynikówgłosowania ..................................... 326 5.2.Ustalaniewynikówwyborów ........................................ 327
5.2.1. Wybory do Sejmu ....................................................... 327 5.2.2.WyborydoSenatu ....................................................... 328 5.2.3.WyborydoParlamentuEuropejskiego ....................... 328 5.2.4.WyboryPrezydenta ..................................................... 328 5.2.5.Wyborysamorządowe ................................................. 329
6.Weryfikacjawyborów ............................................................ 330 7.Uzupełnianieskładuorganówprzedstawicielskichpodczas
kadencji .................................................................................. 333 8.Obsadzaniemandatówbezgłosowania ................................. 336 9.Statusprzedstawiciela ............................................................ 336 9.1.Mandatprzedstawicielski .............................................. 336 9.2.Immunitetparlamentarny ............................................... 337 9.3.Zasadaniepołączalnościmandatu(incompatibilitas) .... 347 9.4.Prawaprzedstawiciela ................................................... 356 9.5.Obowiązkiprzedstawiciela ............................................ 359
Rozdział VI. Gwarancje praw i wolności oraz status prawny jednostki ................................................................................................. 361
§ 30. Obywatelstwo .................................................................................... 362 I.Pojęcieobywatelstwa ................................................................. 362 1.Przynależnośćpaństwowa ..................................................... 362 2. Obywatelstwo ........................................................................ 363 II.Prawnaregulacjaobywatelstwa ................................................. 365 III. Obywatelstwo polskie ................................................................ 366
XIV Spis treści
1. Podstawowe zasady ustawodawstwa o obywatelstwie polskim ................................................................................... 366
2.Nabycieobywatelstwapolskiego ........................................... 367 2.1.Przezurodzenie .............................................................. 367 2.2.Przeznadanieobywatelstwa .......................................... 367 2.3.Przezuznaniezaobywatela ........................................... 367 2.4.Przezrepatriację ............................................................. 368 2.5.Przezprzywrócenieobywatelstwa ................................. 370 3.Utrataobywatelstwapolskiego .............................................. 371§31.Prawaiwolnościjednostki ................................................................ 372 I.Pojęciapodstawowe ................................................................... 372 1.Prawaczłowieka .................................................................... 372 2. Prawa obywatelskie ............................................................... 373 3.Wolności ................................................................................ 374 4.Prawaiwolnościkonstytucyjne............................................. 375 5.Prawaiwolnościosobiste ...................................................... 376 6.Prawaiwolnościpolityczne .................................................. 376 7.Prawaiwolnościekonomiczne,socjalneikulturalne ........... 376 8.Prawaiwolnościpodstawowe ............................................... 377 9. Prawa podmiotowe................................................................. 379 10.Publiczneprawapodmiotowe ................................................ 379 II.Genezaprawjednostki ............................................................... 379 III.Koncepcjestatusujednostki ....................................................... 381 1.Koncepcjeprawnonaturalne................................................... 382 2.Koncepcjaliberalna ............................................................... 383 3.Koncepcjastatusujednostkiwsocjalnympaństwie
prawnym ................................................................................ 383 4.KoncepcjastatusujednostkiwnaucespołecznejKościoła
katolickiego ............................................................................ 384 IV.Zakresobowiązywaniakonstytucyjnychprawiwolności
jednostki ..................................................................................... 385 1. Zakres podmiotowy ............................................................... 385 2.OgraniczeniaprawiwolnościwKonstytucjiiwprawie
międzynarodowym ................................................................. 387 2.1.Ograniczeniakonstytucyjnychprawiwolności ............ 388 2.2.Ograniczeniaprawiwolnościwprawie
międzynarodowym ........................................................ 391 3.Konfliktymiędzyprawamiiwolnościami ............................. 391 4.Horyzontalneobowiązywanieprawiwolności ..................... 392 V.Ochronaprawiwolnościjednostki ............................................ 393 1.Zagrożeniainaruszeniaprawiwolnościjednostki ............... 393 2.Pojęcieiformyochronyprawiwolnościjednostki............... 394 3.Gwarancjeprawiwolnościjednostki .................................... 395 VI.KonstytucyjneprawaiwolnościwPolsceiichochrona ........... 396 1.Konstytucyjnaregulacjaprawiwolności .............................. 396 2.Ochronakonstytucyjnychprawiwolności ............................ 406
XVSpis treści
VII.Obowiązkikonstytucyjne ............................................................. 416 1.Pojęcieobowiązkówkonstytucyjnych ................................... 416 2.Obowiązkiprawnejednostkiwprawiemiędzynarodowym ... 419 3.Normatywneznaczenieobowiązkówkonstytucyjnych ......... 419 4.Zakresobowiązywaniakonstytucyjnychobowiązków
jednostki ................................................................................. 420 4.1. Zakres podmiotowy ....................................................... 420 4.2.Graniceobowiązkówkonstytucyjnych .......................... 420 4.3.Konfliktymiędzyobowiązkamikonstytucyjnymi......... 421 5.Gwarancjerealizacjiobowiązkówkonstytucyjnych .............. 421 5.1.Gwarancjeprawne(instytucjonalne) ............................. 422 5.2.Gwarancjepozaprawne .................................................. 422 6.Konstytucyjneobowiązkijednostki ....................................... 422 6.1.Obowiązkispoczywającenakażdympodlegającym
władzyRP ...................................................................... 423 6.2.Obowiązkispoczywającenaobywatelach ..................... 425
Rozdział VII. Zasada podziału władz ....................................................... 431
§32.Koncepcjapodziałuwładziczynnikiwarunkującejejrealizację ..... 431 I.Aspektfunkcjonalny(przedmiotowy) ........................................ 431 II.Aspektorganizacyjny(podmiotowy) ......................................... 432 III.Aspektpersonalny ...................................................................... 432§33.Systemyrządów ................................................................................. 434 I.Rodzajeodpowiedzialności ........................................................ 435 1.Odpowiedzialnośćpolityczna ................................................ 435 2.Odpowiedzialnośćkonstytucyjna(prawna) ........................... 436 II.Systemyrządów ......................................................................... 437 1.Systemprezydencki ............................................................... 437 2.Systemparlamentarny ............................................................ 437 3.Systemprezydencko-parlamentarny(systempółprezydencki,
systemprezydencjalny) .......................................................... 438 4.Systemkomitetowy(system„rządówzgromadzenia”) ......... 438 5.SystemrządówwPolsce ........................................................ 439§34.Pojęcieorganupaństwowegoitypologiaorganów............................ 440
Rozdział VIII. Organy państwowe w RP i ich kompetencje .................. 445
§35.Władzaustawodawcza ....................................................................... 446 I.Genezaiewolucjaparlamentu ................................................... 446 II.Strukturaparlamentu .................................................................. 447 1.Izbawyższa(izbarefleksji) ................................................... 449 2.Izbareprezentującakrajefederalne ....................................... 450 3.Izbatypunordyckiego............................................................ 450 4.Izbatzw.reprezentacjifunkcjonalnej .................................... 450 III.Funkcjeparlamentu .................................................................... 451 1.Funkcjaustawodawcza .......................................................... 451 2.Funkcjakontrolna .................................................................. 452
XVI Spis treści
3.Funkcjakreacyjna .................................................................. 453 IV.Modyfikacjefunkcjiparlamentuwwynikuprocesów
integracyjnychwUniiEuropejskiej ........................................... 454 V.Kadencjaparlamentu .................................................................. 460 VI.Liczbaparlamentarzystów .......................................................... 462 VII.RegulaminSejmuiRegulaminSenatu ....................................... 464 VIII.Formyzrzeszaniasięparlamentarzystów ................................... 465 IX.OrganizacjaifunkcjonowanieSejmu ......................................... 467 1.OrganySejmu ........................................................................ 467 2.FunkcjonowanieSejmu .......................................................... 478 3.KompetencjeSejmu ............................................................... 484 X.Organizacja,funkcjonowanieikompetencjeSenatu ................. 487 1.Zasadykonstytucyjne............................................................. 487 2.OrganySenatu ........................................................................ 488 3.FunkcjonowanieSenatu ......................................................... 491 4.KompetencjeSenatu .............................................................. 493 XI.ZgromadzenieNarodowe ........................................................... 495§36.Władzawykonawcza ......................................................................... 500 I.Systemysprawowania ....................................................................... 500 1.Monokratyczny .......................................................................... 500 2.Dualistyczny .......................................................................... 500 2.1.Systemgabinetowy ........................................................ 501 2.1.1.Geneza ........................................................................ 501 2.1.2.Kształtwspółczesny .................................................... 502
2.2.Systemkanclerski .......................................................... 502 2.3. System resortowy........................................................... 502 2.4.Systemprezydencjalny .................................................. 503 3.Systemdepartamentalny ........................................................ 503 4.Systemdyrektorialny ............................................................. 503 II.PrezydentRP .................................................................................... 504 1.PozycjaPrezydentawsystemieorganówpaństwa ................ 504 2.KompetencjePrezydenta ....................................................... 505 2.1.Tradycyjnefunkcjegłowypaństwa ............................... 507 2.2.Wydawanieaktówprawnych ......................................... 520 2.3.KompetencjePrezydentazwiązanezfunkcjonowaniem
parlamentu ..................................................................... 520 2.4.KompetencjePrezydentazwiązanezfunkcjonowaniem
rządu .............................................................................. 522 2.5.KompetencjePrezydentazwiązanezfunkcjonowaniem
sądów ............................................................................. 525 3.OdpowiedzialnośćPrezydenta ............................................... 526 III.RadaMinistrów .............................................................................. 528 1.Skład,zasadyorganizacjiifunkcjonowania .......................... 528 2.KompetencjeRadyMinistrów ............................................... 532 3.PozycjaustrojowaPrezesaRadyMinistrów .......................... 542 4.Ministrowie ............................................................................ 545
XVIISpis treści
5.OdpowiedzialnośćRMijejczłonków ................................... 546 5.1.Odpowiedzialnośćpolityczna ........................................ 546 5.2.Odpowiedzialnośćkonstytucyjna .................................. 548 5.3.Odpowiedzialnośćkarna ................................................ 548§37.Sądy ................................................................................................... 549 I.Pojęciewładzysądowniczejipojęciewymiaru
sprawiedliwości .......................................................................... 549 II.Systemorganówwymiarusprawiedliwości ............................... 550 1.SądNajwyższy ....................................................................... 550 2.Sądypowszechne ................................................................... 552 3.Sądyadministracyjne ............................................................. 556 4.Sądywojskowe ...................................................................... 558 5.WspółpracasądówitrybunałówzTrybunałem
SprawiedliwościUniiEuropejskiej........................................ 561 III.Trybunały ................................................................................... 563 1.TrybunałKonstytucyjny ........................................................ 563 2.TrybunałStanu ....................................................................... 563 IV.KrajowaRadaSądownictwa ...................................................... 567 V.Konstytucyjnezasadywymiarusprawiedliwości ...................... 569 1.Zasadaniezawisłościsędziowskiej ........................................ 569 2.Zasadaniezależnościsądów .................................................. 572 3.Zasadajednolitościsądów ..................................................... 572 4.Zasadadwuinstancyjnościpostępowaniasądowego ............. 573 5.Zasadaudziałuobywateliwsprawowaniuwymiaru
sprawiedliwości...................................................................... 573 6.ZasadanadzorujudykacyjnegoSąduNajwyższego .............. 575§38.ProkuraturaiInstytutPamięciNarodowej ......................................... 575 I. Prokuratura ................................................................................. 575 II.InstytutPamięciNarodowej ....................................................... 579§39.Organykontrolipaństwowejiochronyprawa ................................... 581 I.Pojęciekontroli .......................................................................... 581 II.NajwyższaIzbaKontroli ............................................................ 582 III.RzecznikPrawObywatelskich ................................................... 588 IV.RzecznikPrawDziecka .............................................................. 592 V.KrajowaRadaRadiofoniiiTelewizjiiRadaMediów
Narodowych ............................................................................... 594 VI.NarodowyBankPolski ............................................................... 599 1. Prezes NBP ............................................................................ 599 2.RadaPolitykiPieniężnej ........................................................ 600 3.ZarządNBP ............................................................................ 602
Rozdział IX. Samorząd .............................................................................. 603
§40.Pojęciesamorządu ............................................................................. 603§41.Pojęcieiistotasamorząduterytorialnego .......................................... 603§42.SamorządterytorialnywPolsce ........................................................ 606 I.Organysamorząduterytorialnegoiichkompetencje ................. 613
XVIII Spis treści
1.Gmina ..................................................................................... 613 2. Powiat .................................................................................... 618 3. Województwo ........................................................................ 621 II.Zrzeszeniajednosteksamorząduterytorialnego .............................. 624 III.Nadzórnadsamorządemterytorialnym ......................................... 627 1.Nadzórnaddziałalnościąsamorządugminnego .................... 629 2.Nadzórnaddziałalnościąsamorządupowiatu ....................... 630 3.Nadzórnaddziałalnościąsamorząduwojewództwa.............. 630 4.Samorządowekolegiaodwoławcze ....................................... 631§43.Samorządzawodowy ......................................................................... 631
Indeksrzeczowy ........................................................................................... 635
Wykaz skrótów
1. Akty normatywneEKPCz Konwencjaz4.11.1950r.oochronieprawczłowiekaipodsta-
wowychwolności(Dz.U.z1993r.Nr61,poz.284zezm.)EKSL Europejska Karta Samorządu Lokalnego z 15.10.1985 r.
(Dz.U.z1994r.Nr124,poz.607)IPNU ustawaz18.12.1998r.oInstytuciePamięciNarodowej–Ko-
misjiŚciganiaZbrodniprzeciwkoNarodowiPolskiemu(tekstjedn.Dz.U.z2016r.poz.1575)
KartaNZ umowamiędzynarodowaz26.6.1945r.–KartaNarodówZjed-noczonych,statutMiędzynarodowegoTrybunałuSprawiedliwo-ściiPorozumienieustanawiająceKomisjęPrzygotowawcząNa-rodówZjednoczonych(Dz.U.z1947r.Nr23,poz.90zezm.)
KC KodekscywilnyKK KodekskarnyKonstytucjaRP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U.
Nr78,poz.483zezm.izesprost.)KPA KodekspostępowaniaadministracyjnegoKWyb KodekswyborczyManPosUustawaz9.5.1996r.owykonywaniumandatuposłaisenatora
(tekstjedn.Dz.U.z2016r.poz.1510)MKU ustawa konstytucyjna z 17.10.1992 r. o wzajemnych stosun-
kach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypo-spolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Mała Kon-stytucja) (Dz.U. Nr 84, poz. 426 ze zm.)
MPPOiP umowa międzynarodowa z 19.12.1966 r. – Międzynarodo-wyPaktPrawObywatelskichiPolitycznych(Dz.U.z1977r.Nr38,poz.167)
NIKU ustawa z 23.12.1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (tekstjedn.Dz.U.z2017r.poz.524)
ObPolU ustawaz2.4.2009r.oobywatelstwiepolskim (Dz.U.z2012r.poz.161zezm.)
OgłAktustawaz20.7.2000r.oogłaszaniuaktównormatywnychinie-których innychaktówprawnych(tekst jedn.Dz.U.z2016r.poz.296zezm.)