SYMPOSIUM DEMENTIEVRIJDAG 15/03/2019
BREIN IN RESET
• 12:30: Onthaal
• 13:00: Voorstelling “Referentiekader voor kwaliteit van leven, wonen en zorg voor personen met dementie” (Herlinde Dely)
• 14:00: Inspiratiesessie Morele Veerkracht (Veronique Hoste)
• 14:45: Pauze
• 15:00: Inspirerende praktijken i.s.m. Sophia en Foton
• 16u30: Afsluiting met netwerkreceptie
PROGRAMMA 18/03/2019
Symposium dementie 2
J. VERSCHRAEGEN & H. DELY
VOORSTELLING REFERENTIEKADER
VOOR KWALITEIT VAN LEVEN, WONEN
EN ZORG VOOR PERSONEN
MET DEMENTIE
Ik, jij, samen MENSEen referentiekader voor kwaliteit van leven, wonen en zorg
voor mensen met dementie
Een referentiekader voor kwaliteit van leven, wonen en zorg voor mensen met dementie
• Een antwoord op
• de stijgende prevalentiecijfers
• de negatieve berichtgeving over ouderenzorg
• Intersectoraal
• Thuiszorgvoorzieningen
• Residentiële zorg
• Ziekenhuizen
Wat is goede zorg?
Wetenschappelijke bronnen & visieteksten
Praktijkervaringen zorg
Praktijkervaringen personen met dementie en
mantelzorgers
Beeldvorming NormalisatieAutonomie in geborgenheid
Afgestemde zorg voor de persoon met dementie
Mantelzorgers en naasten
De professionele zorgverlener en
vrijwilliger
DE ZORGRELATIE
Persoonsgerichte benadering
Beeldvorming
Een persoon met dementie
Hoe praat je over (iemand met) dementie?
Hoe betrek je mensen met dementie?Geef je hen inspraak in de zorgvoorziening?
Hoe zorg je ervoor dat mensen met dementie kunnen blijven deelnemen aan het maatschappelijk leven?
Hoe praat je met iemand met dementie?
www.onthoumens.be
Normalisatie“Zo normaal waar mogelijk,
bijzonder waar nodig”
© L
eo D
e B
ock
–Ex
per
tise
cen
tru
m D
emen
tie
Vla
and
eren
Zorg dat het gewone ‘gewoon’ kan blijven
• In de thuisomgeving
• In het woonzorgcentrum
• In het ziekenhuis
Normalisatie
Maatschappelijke participatie
Autonomie in geborgenheid
AUTONOMIE
GEBORGENHEID
Zelf kiezen
Mening vragen
Wilsbeschikking
Wat vind je belangrijk?
Veiligheid
Risico’s minimaliseren
Beslissen in iemand anders naam
Autonomie in geborgenheid
Wilsbekwaamheid is niet ‘alles of niets’
Afhankelijk van de • Cognitieve mogelijkheden• Complexiteit van de beslissing• De gevolgen van de beslissing
Afgestemde zorg voor de persoon met dementie
© L
eo D
e B
ock
–Ex
per
tise
cen
tru
m D
emen
tie
Vla
and
eren
Afgestemde zorg voor de persoon met dementie
Goede zorg? Oog hebben voor wat op dat moment belangrijk is!
• Een goed gesprek• Het haar in krullen draaien • Wassen aan de lavabo in plaats van onder de douche• Samen zingen • Een wandeling maken• Een knuffel geven• Wat langer laten slapen• Samen de soepgroenten snijden• …
RoutinezorgFragment uit ‘Feel my love’: klik hier‘feel my love’ is een film van Griet Teck, geproduceerd door Wild Heart Productions in co-productie met Huis Perrekes vzw en Canvas. Gesteund door VAF (Vlaams Audiovisueel Fonds) Distributie: Dalton Distributie
Afgestemde zorg voor de persoon met dementie
Traject en opvolging
VZP
Zorg-diagnose
Ziekte-diagnose
Triadisch werken
De zorgverlener als
bondgenoot in de zorg
Mantelzorgers en naasten
Werken met de persoon met dementie is sowieso ook werken met de mantelzorgers
Mantelzorgers en naasten
SOFA-model
medezorgverlener
medecliënt naaste
expert
De professionele zorgverlener en
vrijwilliger Vriendelijkheid
Geduld
Tederheid
Authenticiteit
Aandacht
Kennis over dementie
Tijd voor een praatje
Gelijkwaardigheid
Onderzoekend
…
Hoofd, handen, hart en buikgevoel
Een skilled companion
De professionele zorgverlener en
vrijwilliger
• Werk vanuit een persoonsgerichte visie op zorg
• Voorzie vorming en intervisie voor professionele zorgverleners en vrijwilligers
• Geef de referentiepersoon dementie een trekkende rol
• Zorg voor begeleiding van nieuwe medewerkers
Beeldvorming NormalisatieAutonomie in geborgenheid
Afgestemde zorg voor de persoon met dementie
Mantelzorgers en naasten
De professionele zorgverlener en
vrijwilliger
DE ZORGRELATIE
TOEPASSINGEN
Geclusterd: levensdomeinen (WHO)
• Architectuur en inrichting• Betekenisvolle dagbesteding• Cultuur• Zorg voor mensen met een migratie-achtergrond• Dossiervorming en zorgplan • Hulpmiddelen• Intimiteit en seksualiteit • Maaltijdzorg• Maatschappelijke participatie• Moeilijk hanteerbaar gedrag• Palliatieve zorg en levenseindezorg• Preventie• Psychosociale ondersteuning voor personen met
dementie en hun mantelzorgers• Reminiscentie• Vermissing• Vrijheid en fixatie• Vrijwilligerswerking• Vroegtijdige zorgplanning• Zinbeleving
• In het boek • In een overzichtsdocument online
https://www.dementie.be/themas/referentiekader/inleiding/
OR
GA
NIS
ATI
ESP
ECIF
IEK
E V
OO
RW
AA
RD
EN• Waardegedreven
• Visie en missie
• Gedragenheid
• Medewerkers, familieleden en vrijwilligers
• Grenzen vervagen
• Competenties en talenten
• De organisatie zelf
• Innovatie
• Leren en reflecteren
• Zorgen voor …
• Organisatiestructuur
• Leiderschap
SECTO
RSP
ECIFIEK
E INSP
IRA
TIE• Dementievriendelijke thuiszorg
• Dienst voor gezinszorg
• Dienst maatschappelijk werk ziekenfonds
• (huis)Apotheker
• Dementievriendelijke ziekenhuizen
• Kleinschalige woonvormen
• Intersectorale samenwerking
Wie-ik-ben-document
Fotografie: Leo De Bock
• Reizende tentoonstelling
• Website www.dementie.be/referentiekader
• Educatief pakket zorgopleidingen
• Pilootprojecten
• Extra studiedagen 2019• op 9 mei (Gent)• op 21 november (Leuven)
winkel.dementie.be infocentrum.dementie.be
Meer informatie?
A. VANDEGEHUCHTE & V. HOSTE
INSPIRATIESESSIE
MORELE VEERKRACHT
VAN MORELE STRESS
NAAR EEN CULTUUR VAN
MORELE VEERKRACHT
15/03/2019
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
• Hogeschool West-Vlaanderen
Campus Brugge
• Onderzoekscluster VerpleegkundeGroep ‘ethiek in de zorg’
ESF-project 2014-2016: Céline Baele
Van morele stress naar morele veerkracht in zorgorganisaties
Tetra-project: 2017-2018: Ann Vandegehuchte en Veronique Hoste
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht in zorgorganisaties
PROJECTSITUERING
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
Neem het blad met het supermanlogo
Schrijf rondom het logoWelke idealen vind jij belangrijk in de zorg?
welke kenmerken moet een ideale zorgverlener volgens jou beschikken?
Wat moet een ideale zorgverlener KENNEN, KUNNEN en ZIJN?
OEFENING
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
MORELE STRESS
Herkenbaar fenomeen ‘nieuwe’ term…Onderscheid werkstress-emotionele stressBezieling en passie
Morele stress is het wrange gevoel dat je
ervaart wanneer je je waarden en visie op
goede zorg niet in de praktijk kunt brengen
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
Kloof tussen eigen visie en belangrijke waarden en de realiteit
Door interne of externe belemmeringen
OORZAAK
innovatief creatief ondernemend
GETUIGENIS LENA
“Ik zie dat bij een
collega van me. Vroeger
ging ze nog eens iets
extra doen, maar nu is
het: Komen werken,
uren kloppen, en naar
huis. Niets méér.”
“Dan krijg ik een krop in
de keel”
(zorgkundige)
“Het vreet aan je.
Je komt thuis na het
werk en je blijft
eraan denken.”
innovatief creatief ondernemend
“Dat raakt me …hier”
(klopt op de borst)
“Ik krijg er
hartkloppingen van”
“Morele stress gaat dieper dan
gewone werkstress, het raakt
je meer”“Ik vind het erg dat ik
dit moet zeggen, maar
ik hoop dat mijn ouders
nooit naar een
woonzorgcentrum zullen
moeten gaan. Ik vind
dat erg, want ik werk er
zelf. Dat wil zeggen dat
ik vind dat ik geen
goede zorg kan
verlenen.”
“Waarom doe ik het
eigenlijk nog, als ik het
toch niet goed kan
doen?”
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
Gevolgen voor de zorgverlener
Fysiek, gedragsmatig, emotioneel
Zingeving: verlies aan betekenis
Gevolgen voor het team
Impact op verhoudingen binnen team + conflict
Gevolgen voor de organisatie
Uitstroom van zorgpersoneel, Verzuim / (uitval wegens) burn-out
Verslechterde relaties met team en leidinggevenden
Gevolgen voor de kwaliteit van zorg
Emotioneel afhaken van zorgverleners (‘compassiemoeheid’)
Conflicten: effect op communicatie en samenwerking
GEVOLGEN: INDIVIDU, TEAM EN ORGANISATIE
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
Elke zorgverlener kan in meer of mindere mate last hebben van morele stress
Voor iedereen anders!
WIE HEEFT MORELE STRESS?
ALS JE WAARDEN HEBT
ZAL JE AF EN TOE
VERONTWAARDIGD
WORDEN
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
• Morele stress = ethische kanarie
MORELE STRESS IS NIET LOUTER NEGATIEF
(Austin, 2012)
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
NIET LOUTER NEGATIEF
innovatief creatief ondernemend
Morele sensitiviteit = betrokkenheid
Barometer voor kwaliteit van de zorg
Even stilstaan… en denken
Ondernemen van actie vanuit ontevredenheid
Eigen handelen en dat van collega’s/organisatie… in vraag stellen
= Startpunt voor reflectie en ethische groei != Startpunt voor morele veerkracht
moral emotions = relevance detectors
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
MORELE VEERKRACHT
…IS HET VERMOGEN OM HET EVENWICHT TE HERSTELLEN
OF TE BEHOUDEN NA EEN INGRIJPENDE, LANGDURIG
EN/OF FREQUENT VOORKOMENDE ERVARING VAN MORELE
STRESS..
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
MORELE VEERKRACHT
Innovatie creatief ondernemend
Moreleveerkracht
Morele stress
Ziekte, burnout, uitstroom uit sector
Psychosociale KANSPsychosociale RISICO
* Welzijnswet 2014
*
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
DE ZORG STAAT ONDER DRUK
Innovatie creatiefondernemend
Morele stress
Psychosociale KANSPsychosociale RISICO
* Welzijnswet 2014
*
Hoe goede en bezielde zorg blijven geven?
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
Groeien naar morele competentie
“
Uit: Karssing, E. (2007).
VAN MORELE STRESS NAAR MORELE COMPETENTIE
DOENTERUGKOPPELEN
VERANTWOORDEN
Morele competentie volgens Karsing
DENKEN WILLENDURVENKUNNEN
Behoefte = achterliggende waardeTAAL VAN WAARDEN
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
Groeien uit ervaringen van morele stress
Constructief omgaan met morele stress
MORELE VEERKRACHT
ORGANISATIE
TEAM
ZORGVERLENER
MENSBELEIDResponsability
Respons-I-ability
Op alle niveaus tegelijkertijd
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
STRATEGIEËN NAAR MORELE VEERKRACHT
HET MORELE VEERKRACHTSHUIS
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
Morele veerkrachtshuis: ZELFKENNIS, ZINGEVING
• Weet jij nog waarom jij verpleegkundige/zorgverlener werd?
• Wat vind je belangrijk in je werk?
• Wat bepaalt de passie en bezieling in jouw werk?
• Welke waarden liggen hieraan de basis…
INDIVIDUELE HULPBRONNENinstrumenten op www.morelestress.be en www.removetool.be
STRATEGIEËN OP INDIVIDUEEL NIVEAU
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
• Steekkaart ‘eerste hulp bij moreel ongemak’→ Wat is er aan de hand?
→ Wat gebeurt er?
→ Wat voel ik nu, wat denk ik nu?
→ Wat gaat mij nu aan het hart? Waar draait het voor mij eigenlijk om?
→ Wat zou ik eigenlijk willen doen?
→ Wat kan dan gebeuren?
→ Kan ik schade beperken? Kan ik iets anders doen?
→ Wie of wat kan mij daarbij helpen?
Bron: Hartman, L., Weidema, F., Widdershoven, G., Molewijk, B. (2015). Ethiekondersteuning in de praktijk. Boom
Behoefte = achterliggende waardeTAAL VAN WAARDEN
Morele veerkrachtshuis: (ZELF)REFLECTIE
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
STRATEGIEËN OP INDIVIDUEEL NIVEAU
Reflecteer over morele stress
Spreek erover
Zoek steun
Focus op wat veranderbaar is
Zoek hulpbronnen/ krachtbronnen
Morele veerkrachtshuis
Zie ‘gids: Van morele stress naar een moreel veerkrachtige zorgorganisatie’
(www.morelestress.be)
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
STRATEGIEËN OP INDIVIDUEEL NIVEAU
STRATEGIEËN OP TEAM NIVEAU
Betekenis ‘goede zorg’
Herken/erken morele stress bij elkaar als teamleden
Veilig teamklimaat (gelijkwaardigheid, respect, …)
Ieders mening telt!
Reflecteer samen over de morele stress-ervaringen met respect voor
ieders waarden
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
STAPPENPLAN
VAN MORELE STRESS NAAR EEN CULTUUR VAN
MORELE VEERKRACHT IN EEN ZORGORGANISATIE
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
EEN MOREEL VEERKRACHTIGE ORGANISATIE
Is zich bewust van de emotionele impact van het zorgend beroep – aandacht voor de beleving!
Beschouwt morele stress als een psychosociaal risico - KANS
Erkent gedeelde verantwoordelijkheid• Patiënt
• Medewerkers (managers, admin, verpleging, …)
• Team, leidinggevenden en organisatie
Maakt goede zorg mogelijk via ondersteunende processen
Bouwt een ethische infrastructuur uit die een ethische cultuur kan initiërenAanmoedigen ethisch debat op alle niveaus - reflectie
Manieren zoeken om elkaar te steunen: bep V werken als ethische mentoren op afd, HV hebben tijd om MD-situaties met team bespreken.
Reageren op een georganiseerde en correcte manier
Zie nota ‘Voorwaardenscheppende criteria’*Woods, M. (2014) Beyond moral distress: Preserving the ethical integrity of nurses. Nursing ethics. Vol21
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
GROEI NAAR EEN CULTUUR VAN MORELE VEERKRACHT
Instrumenten op www.morelestress.be
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
STAPPENPLAN
1. Inspirerend gesprek met management
2. Draagvlak
3. Strategische planning in denken en doen
4. Uitvoering
5. Evaluatie
6. Bijsturing
WHY
DENK-
EN
DOE - PROCES
NAAR EEN
MOREEL VEERKRACHTIGE ORGANISATIE
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
HANDLEIDING
www.morelestress.be
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
HULPMIDDELwww.removetool.be
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
• Hulpmiddel in het denk- en doe-proces van JOUW organisatie
• Hulpmiddel voor een zorgvuldige aanpak
• Doelstellingenoverzicht en instrumenten vlot beschikbaar
• HANDLEIDING is de basis
Re•Mo•Ve: Résilience Morale – Morele veerkrachtEen digitaal instrument om morele veerkracht op een methodische, procesmatige en continue wijze in de voorziening/het bedrijf aan te pakken en te verankeren
www.removetool.be
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
Morele stress is er en zal er altijd zijn
Schaduw- én positieve zijde
Verantwoordelijkheid op verschillende niveaus
Uitdaging voor organisaties – maar ook voor leidinggevenden en medewerkers- om morele stress adequaat te hanteren en om te buigen in morele veerkracht
Re.Mo.Ve als hulpmiddel stimuleert morele veerkracht in de zorgorganisatie. Groeien naar morele veerkracht is een traject op zich dat levendig moet gehouden worden.
BESLUIT
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
KENNISPUNT MORELE VEERKRACHT
CONTACT
Email: [email protected]
TEL: 0476 98 50 19
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
MAAR ALS JE JE PASSIE VERLIEST
KRIJG JE RIMPELS
OP JE HUID
DE JAREN GEVEN JE RIMPELS
OP JE ZIEL
Van morele stress naar een cultuur van morele veerkracht
PAUZE