Buku1:KriteriaDesainEnjiniringKonstruksiJaringanDistribusiTenagaListrik
Penyusun:
KriteriaDisainEnjineringKonstruksiJaringanDistribusiTenagaListrikdisusunoleh:KelompokKerjaStandarKontruksiJaringanDisribusiTenagaListrikdanPusatPenelitianSainsdanTeknologiUniversitasIndonesia
TimPembina:
DirekturOperasiJawaBaliDirekturOperasiIndonesiaBaratDirekturOperasiIndonesiaTimur
TimPengarah:
KepalaDivisiDistribusidanPelayananPelangganJawaBaliKepalaDivisiDistribusidanPelayananPelangganIndonesiaBaratKepalaDivisiDistribusidanPelayananPelangganIndonesiaTimur
KelompokKerjaStandarKontruksiDisribusiJaringanTenagaListrik:
RatnoWibowo,WinayuSiswanto,ParluhutanSamosir,HedyNugroho,AgusBactiarAzis,AdiSubagio,PediSumanto,TumpalHutapea,Gunawan,OMA,HendiePrasetyono,
IMadeLatera,Sumaryono,NovalincePamuso,Riyanto,AntoniusHP,Sunaryo,SugengRijadi,TutunKurnia,JokoPitoyo,Prihadi,
NgurahSuwena,ElphisSinabela,AndhyPrasetyo,KetutBagusDarmayuda,AgusPrasetyo.
Narasumber:
PTPLN(Persero)DistribusiJawaBali,PTPLN(Persero)IndonesiaBarat,PTPLN(Persero)IndonesiaTimur,PTPLN(Persero)JasaEngginering,PTPLN(Persero)
PusatPenelitiandanPengembanganKetenagalistrikan,PTPLN(Persero)PusatPendidikandanPelatihan.
DiterbitkanOleh:
PTPLN(PERSERO)JalanTrunojoyoBlokMI/135,KebayoranBaru
JakartaSelatan
PTPLN(Persero) TimPenyusunEdisi1Tahun2010
Buku1:KriteriaDesainEnjiniringKonstruksiJaringanDistribusiTenagaListrik
DAFTARISI
DAFTARISIi
DAFTARTABELviii
DAFTARGAMBARx
KATAPENGANTARxii
BAB1PENDAHULUAN 1.1
1.1 LATARBELAKANG 1.1
1.2 TUJUAN 1.2
BAB2PERHITUNGANLISTRIKTERAPAN 2.1
2.1 JATUHTEGANGAN 2.1
2.2 PERHITUNGANJATUHTEGANGAN 2.2
2.2.1 SistemFasaTunggal,COS1 2.2
2.2.2 SistemFasaTigadengancos 2.3
2.3 PERHITUNGANDENGANMOMENLISTRIK 2.3
2.4 FAKTORDISTRIBUSIBEBAN 2.5
2.5JANGKAUANPELAYANAN 2.6
2.6 KEMAMPUANHANTARARUS/KUATHANTARARUS 2.9
2.6.1 KemampuanHantarArusPenghantarSaluranUdara 2.9
2.6.2 KemampuanHantarArusSaluranKabelBawahTanah 2.10
BAB3PERHITUNGANMEKANIKATERAPAN 3.1
3.1 GAYAGAYAMEKANISPADATIANG 3.1
3.1.1 Jarakantartiang(Jarakgawang) 3.1
3.1.2 Beratpenghantardangayaberatpenghantar 3.2
3.1.3 Gayatarikpadatiang 3.3
3.1.4 Pengaruhangin 3.4
3.1.5 GayaMekanisPadaTiangAwal/Ujung 3.5
PTPLN(Persero)Edisi1Tahun2010
i
Buku1:KriteriaDesainEnjiniringKonstruksiJaringanDistribusiTenagaListrik
3.1.6 GayaMekanisPadaTiangTengah 3.6
3.1.7 GayaMekanisPadaTiangSudut 3.6
3.1.8 Aplikasiperhitungangayamekanis 3.7
3.1.9 PenggunaanHasilPerhitunganDalamKonsepPerencanaan 3.9
3.1.10 MetodeGrafisUntukTiangSudut 3.10
3.1.11 BebanmekanikpadaPalang(crossarm/travers) 3.11
3.1.12 BebanMekanisIsolator 3.12
3.1.13 Andonganpadapermukaanmiring 3.13
3.1.14 PondasiTiangdanStrukturTanah 3.14
3.1.15 Jarakantarpenghantar(conductorspacing) 3.15
3.2 BEBANMEKANISTAMBAHANJARINGANNONELEKTRIKAL 3.16
3.3 CONTOHAPLIKASIPERHITUNGAN 3.17
3.4 PERTIMBANGANPERTIMBANGANAKIBATPENGARUHGAYA
MEKANISAKIBATSALURANNONELEKTRIKALPLN 3.19
BAB4KONSEPDASARKONSTRUKSIJARINGANDISTRIBUSITENAGALISTRIK 4.1
4.1 KONSEPDASARSISTEMTENAGALISTRIK 4.1
4.2 KONFIGURASISISTEMDISTRIBUSI 4.3
4.3 KEANDALANKONTINUITASPENYALURAN 4.8
4.4 SISTEMPEMBUMIAN 4.8
4.4.1 PembumianTransformatorDayaGarduIndukPadaSisiTM 4.9
4.4.2PembumianTransformatorDistribusiPadaSisiTeganganRendah 4.10
4.4.3 PembumianLightningArrester 4.10
4.5 SALURANUDARATEGANGANMENENGAH 4.10
4.5.1 KonsepPerencanaan 4.10
4.5.2 ProteksiJaringan 4.11
4.5.3 MelokalisirTitikGangguan 4.18
4.5.4 KonstruksiSUTM 4.18
4.5.5 PenggunaanTiang 4.19
4.5.6 AreaJangkauanPelayanan 4.19
4.6 SALURANKABELTANAHTEGANGANMENENGAH 4.20
4.6.1 KonsepPerencanaan 4.20
PTPLN(Persero)Edisi1Tahun2010
ii
Buku1:KriteriaDesainEnjiniringKonstruksiJaringanDistribusiTenagaListrik
4.6.2 ProteksiJaringan 4.21
4.6.3 KonstruksiSKTM 4.22
4.6.4 KonsepIsolirGangguan 4.22
4.6.5 AreaJangkauanPelayanan 4.22
4.7 GARDUDISTRIBUSI 4.23
4.7.1 GarduDistribusiPasanganLuar 4.23
4.7.2 GarduDistribusiPasanganDalam 4.24
4.7.2.1 SambunganTeeoff(TO)darisaluranudara 4.25
4.7.2.2 SambunganSaluranKabelTanah 4.25
4.7.2.3 SambunganuntukPemanfaatTeganganMenengah 4.26
4.8 AREAPELAYANANGARDU 4.26
4.8.1 AreaPelayananGarduInduk(ServiceArea) 4.27
4.8.1.1GarduIndukdenganPelayananMurniSKTM 4.27
4.8.1.2GarduIndukdenganPelayananSUTM 4.28
4.8.2 AreaPelayananGarduDistribusi 4.29
4.8.2.1GarduDistribusiTipeBetonDaerahPadatBebanTinggi 4.29
4.8.2.2GarduDistribusiDaerahPadatBebanRendah 4.30
4.9 JARINGANTEGANGANRENDAH 4.30
4.9.1KonstruksiSaluranUdara 4.30
4.9.2KonstruksiSaluranBawahTanah 4.31
4.9.3ProteksiJaringanDanPembumian 4.31
4.10SAMBUNGANTENAGALISTRIK 4.31
4.10.1KonstruksiSaluranUdara 4.32
4.10.2KonstruksiSambunganPelayananTeganganRendahBawahTanah 4.32
4.10.3SambunganPelayananPelangganTeganganMenengah 4.33
4.10.4IntalasiAlatPembatasdanPengukur(APP) 4.33
4.11PARAMETERPARAMETERRANCANGANKONSTRUKSI 4.34
4.11.1ParameterListrik 4.34
4.11.2ParameterLingkungan 4.35
4.11.3ParameterMaterial 4.35
PTPLN(Persero)Edisi1Tahun2010
iii
Buku1:KriteriaDesainEnjiniringKonstruksiJaringanDistribusiTenagaListrik
BAB5KRITERIADESAINKONSTRUKSISALURANUDARATEGANGANMENENGAH 5.1
5.1 TERMINOLOGI 5.1
5.2 KONSTRUKSIDANJARAKANTARTIANG 5.2
5.2.1 PoleSupport(Topangtarik,topangtekan)danfondasitiang 5.2
5.2.2 FondasiTiang 5.4
5.2.3 Konstruksitiang(PoleTopConstruction) 5.4
5.3 KONSTRUKSIPEMBUMIAN 5.11
5.4 KONSTRUKSIFUSEDCUTOUT(FCO) 5.11
5.5 KONSTRUKSIPENGHANTARBUMI(SHIELDWIRE) 5.11
5.6 KONSTRUKSIPENGHANTARNETRALTM 5.12
5.7 KELENGKAPANPENGHANTAR(kabelschoon,TapConnector,JointSleeve) 5.12
5.8 JARAKAMAN(SAFETYDISTANCE) 5.12
5.9 KONSTRUKSIPROTEKSIPETIR 5.13
5.10 KONSTRUKSIKABELPILINTEGANGANMENENGAH 5.13
5.11 SAMBUNGANKABELDENGANSALURANUDARA 5.14
5.12 SAMBUNGANKAWATKONDUKTOR 5.14
5.13 KOMPONENKONSTRUKSIJARINGAN 5.15
BAB6KRITERIADESAINKONSTRUKSISALURANKABELBAWAHTANAH
TEGANGANMENENGAH 6.1
6.1 KONSTRUKSIPENGGELARANKABEL 6.1
6.1.1 Kedalamangaliandanperlindunganmekaniskabel 6.1
6.1.2 Penggelaranlebihdarisatukabel 6.2
6.1.3 Jarakkabeltanahdenganutilitaslain 6.2
6.1.4 Persilangandenganbangunandiatastanah 6.3
6.1.5 Persilangandenganrelkeretaapi 6.3
6.1.6 Persilangandengansaluranairdanbangunanair 6.3
6.1.7 Persilangandenganjalanumum 6.4
6.1.8 TerminasiKabel 6.4
6.1.9 RadiusBelokanKabel 6.4
6.1.10 KabelDuct 6.5
PTPLN(Persero)Edisi1Tahun2010
iv
Buku1:KriteriaDesainEnjiniringKonstruksiJaringanDistribusiTenagaListrik
6.2 TRANSPORTASIDANPENANGANAN(HANDLING)KABEL 6.5
6.2.1 Pengangkutankabel 6.5
6.2.2 PenggelaranKabel 6.5
6.2.3 Penutupanjalandanpenandaanjalur 6.6
6.3 MATERIALSALURANKABELTANAH 6.6
6.3.1 KabelTanah 6.6
6.3.2 BatuPeringatan 6.7
6.3.3 PatokPilotKabeldanMofKabel 6.7
6.3.4 TimahLabel 6.7
6.3.5 Pasirurug 6.7
BAB7KRITERIADESAINKONSTRUKSIGARDUDISTRIBUSI 7.1
7.1 KONSTRUKSIGARDUBETON 7.2
7.1.1 SusunanTataRuang 7.2
7.1.2 InstalasiPHBTM 7.3
7.1.3 InstalasiPHBTR 7.5
7.1.4 InstalasiPembumian 7.6
7.1.5 Transformator 7.7
7.1.6 InstalasiKabelTMdanTR 7.8
7.2 GARDUKIOSMETALCLAD 7.8
7.3 GARDUPORTALDANCANTOL 7.9
7.3.1 KonstruksiGarduPortal 7.9
7.3.1.1 KonstruksiPenopang 7.9
7.3.1.2 KonstruksiPHBTR 7.10
7.3.1.3 KonstruksiPHBTM 7.10
7.3.1.4 ProteksiSurjaPetir 7.13
7.3.1.5 KonstruksiGarduCantol 7.14
7.3.1.6 KonstruksiPembumian 7.15
BAB8KRITERIADISAINJARINGANDISTRIBUSITEGANGANRENDAH 8.1
8.1 SALURANUDARATEGANGANRENDAH(SUTR) 8.1
8.1.1 DesainKonstruksiFasa3dengankabeltwisted 8.3
PTPLN(Persero)Edisi1Tahun2010
v
Buku1:KriteriaDesainEnjiniringKonstruksiJaringanDistribusiTenagaListrik
8.1.2 FungsiKonstruksiFixedDeadEnd(FDE)danAdjustable
DeadEnd(ADE) 8.3
8.1.3 FungsiKonstruksiSuspension 8.4
8.1.4 JenisPenghantar 8.4
8.1.5 PembumianPenghantarNetraldantitikNetralTransformator 8.4
8.1.6 Sambungandansadapan 8.5
8.1.7 JarakantartiangatauGawang(Spon)danandongan(Sag) 8.5
8.1.8 Jarakaman(SafetyDistance) 8.6
8.1.9 JaringdistribusiteganganrendahSistemfasa2 8.6
8.2 SALURANKABELTANAHTEGANGANRENDAH 8.7
8.2.1 JenisKabel 8.8
8.2.2 PerlengkapanHubungBagiTeganganRendahPHBTR 8.9
8.2.3 PenggelaranKabel 8.9
8.2.4 KabelUtamaJaringanTeganganRendah 8.10
BAB9KRITERIADESAINKONSTRUKSISAMBUNGANTENAGALISTRIK 9.1
9.1 SAMBUNGANTENAGALISTRIKTEGANGANRENDAH 9.1
9.1.1 JenisKonstruksiSambunganTenagaListrikTR 9.2
9.1.2 JenisKabel 9.3
9.1.3 AreapelayananSambunganTenagaListrikTeganganRendah 9.4
9.1.4 Jarakaman 9.4
9.1.5 KonstruksiSambunganKabelUdara 9.4
9.1.6 KonstruksiSambunganKabelTanah 9.5
9.1.7 PemasangankotakAPPdanlemariAPP 9.6
9.1.8 InstalasiAPP 9.7
9.2 SAMBUNGANTENAGALISTRIKTEGANGANMENENGAH 9.8
9.2.1 Sambungandenganpembatasrelai 9.8
9.2.2. Sambungandenganpembataspengamanlebur 9.8
9.2.3 Sambungandenganspotload 9.9
9.2.4 InstalasiMeterkWh 9.9
PTPLN(Persero)Edisi1Tahun2010
vi
Buku1:KriteriaDesainEnjiniringKonstruksiJaringanDistribusiTenagaListrik
BAB10PEMBUMIANPADAKONSTRUKSIJARINGANDISTRIBUSI
TENAGALISTRIK 10.1
10.1KONSEPDASARPEMBUMIAN 10.1
10.2