Download - bulent ozer
-
7/24/2019 bulent ozer
1/12
m i m a r k r i r i k
Dr. Blent ZER
M u a l l i m Y . M h . M i m a r
G S A , T T O )
1. BUGNK DURUM
z ell ik le son 011 yld r Bat mimarisine
hkim olan bi imsel zengin leme ve pls-
t ik l ik, b i rka y ldr iddet in i btn bt-
ne art t rarak mimarin in durup din lenme-
den yeni lenmesi , mimarn daima sansas-
yonel zmler peinde komas nitel ii-
ne brn m tr. Rasyonel metod ve sis-
temler i reddede n, teknik ve ekonomik
zorunlu luklar n karsna dik i len bylesi -
ne bir anlay, Bct'nn mimarlk evre-
ler inde bi r takm cidd tehl ike anlarn
harekete gei rmit i r . Benzer ei l imler in
yurdumuzdaki mimar davranlar da et-
k i lemeye balam o lmas, hatt ei t im
messeselerimize dahi eitl i bel irti leriy-
le g i rmi, yer lemi bulunmas Bat 'daki
durumun meneine ynelen, gel i imi ne-
den le r i y le a k lamaya a i an gene t i k -
kr i t ik tar t malar , kanmzca, kan lmaz
k lmaktad r .
2. BATI 'DAK UYARMALAR
Bi l indi i zere, deiik kademelerde bin-
lerce y l sren tar msal uygar l ktan en-
dstr i uyga r l na at lay, kesin sonu-
lar y la, Bat 'da 19 uncu Yzy l ' n kapsa-
d b i r fenom endir . Bu fenom enin or-
taya kart t kalabal k kt le kl tre l -
a landa ki l ise ve asi l lerden devrald so-
rumlu luu gerek t i i g ib i ku l l anamyacak-
tr . Ni tekim, duygu sal gelenekten yok-
sun, stel ik mcrkcnti l ist heyecanla besle-
nen bi r toplumun en byk kaygusu bi r-
takm madd kompleksler in i b i r an nce
tatmin etmeye ynelmek olmutur. 19
uncu Yzy l ' n byk kef i tar ih merak,
debdebe l i a la r n sembo l le r in i ak ta ran ,
tantan, sevdi ren bi r d is ip l in o larak da
rabet grecektir. ster ressam, ister
heykeltra, isterse do mimar olsun, sa-
nat ar t k mter is in in keyf ine gre ha-
reket eden; smarlanan, hoa giden ey-
le r i yapan , tekra r layan b i r k imsed i r .
Duyguyla dnce metodlarnn b i rb i in-
sz form zenginlemesi de San at iin
Sanat anlaynn yeni batan geer l i
hale gelebi lecei -hatt baz rneklerde
geld i i - iz lenimini uyan drm aktad r . Gi -
r ite z ikrett i imiz tehl ike anlarn hare-
kete get i ren fakt r de bu iz lenimdir . e-
i t l i k imselerce yap lan uyarmalar , yer
alan tar t malar bura da etraf l ca sun-
mak olduka mkl . En nem l i veya ka-
rakter ist ik b i rka yla yet inecek olursak,
derh al Theo Crosby, Jrgen Joedicke,
Pier Luigi Nervi, Nikolaus Pevsner gibi
is imler i sayabi l i r iz .
Yzy l balar nda Bat mimaris in in belk i
de en ferd iyeti rnekler in i yaratan nl
spanyol mimar Anto nio Ga udi (1852-
1926) hakknda yaymlad b i r incele-
me yazsnda, Prof. Joedicke bal k o la-
rak Antonio Gaudi 'n in Eser inde Keyf l ik
den tamamen ayr l d b i r o r tamda, ge-
leneksiz bir ktlen in sahte ihtiy ala rn
g idermeye al an bi r h izmetkr, aktel
ger ekler le i l ikisini kesmi, gem iten,
baka d i ya r la rdan h i kye le r an la tmaya
alan bir sana tdr. Victo r Cousin'in
1818 y l nda ortay a att Sanat i in
Sanat ( l 'ar t-pour- l 'ar t) forml, 19 uncu
Yzy l ' n yuk arda zet lemeye al t -
mz esprisini bel ir l i bir gerekeye oturta-
caktr . Baka bi r deyim le, sanat teza-
hr ler in i aktel , gerek hayatn ereve-
sinden koparp a larak, onlar sun' l i in,
keyf l i in, takl i t i l i in sembol ler i hal ine
geti recekt i r . Bu durum da, mim ariy i be-
l i r leyen fonksiyon-strktr- form bants
her trl ly aacak ekilde gevemi,
ad geen faktr de apayr yol lara
ynelmitir (ek. 1).
Son y l larda kar la lan hesapsz, l-
I. Madcleine Kilisesi ( 1 8 0 6 - 4 2 ) , Paris.
Pln, v D Grn ler.
W uncu V iizyl l, eski slplar dirilime aba-
lar fonksiyon-str ktr-lorm bantsn her tiir-
lii iiliiyii aacak ekilde gevetmitir. Mdelcine
de grld zere, iki kart a nlay ou kere
ayn konuya zorla uygulanacaktr. Anlamn her
eyden nce i meknnda bulmas gereken kilise,
d mckyla yaayan, tpk bir heykel gibi ele
lan Yunan tapnann ksr kalb iine d-
klecektir. ISann i dzeniyle d grn , v-
liimelrisi arasndaki uyumazlk Sanat-iin-Sa nat
anlaynn tipik nitelii halinde belirmektedir.
-
7/24/2019 bulent ozer
2/12
ve So rumlulu k ibaresin i semit ir (1) .
Takr iben 5 y l nce yay m lanan bu der in
e td , de rg i yaz ku ru lunun i lve e t t i i g i -
b i , as l nda mimar ide m add ge reke ve
b a l a r d a n k u r t u l m a y a a l a n a k m l a r n
kar s na uyar c b i r i f adey le kmakta -
d r . Pro f . Joed icke 'n in ispa t lam aya a -
l t husus, Gaudi 'de daima bir fonksi-
yon-konst rks iyon- fo rm b i r l i i uur ve so -
rumlu luu nun va r o ldu udu r . Y ine J r -
g e n Jo e d i c k e , b u d e f a M o d e r n M i m a r i '
n in Bugnk Durumu ad l yaz s nda fo rm
zengin lemesin i yer yer yle tar i f ede-
cek t i r ( 2 ) ; . . . hudu tsuz imk n la r m imar
artmakta
1
, gerek l i ve meru b ir form
farkl lamas (Ne olursa o lsun yenin in pe-
inden komak ) z lemi ha l inde be l i r t -
mekted i r . Baka la r ndan ayr , ha t t b iz -
za t kend in in az ncek i du rumundan a -
payr o lmaya ' a l mak, as l nda o ana
kadar s rege len ge l i im in devaml l na
da se t ekmek dem ekt i r . . . M in ru Ya-
masa'ki ve Phi l ip Johnson'un b inalar y la
Saar ine n ' in son p ro je le r inde gr leb i le -
cei zere, b i imsel zengin leme dtan
ie denendi i srece, e lde edi lecek so-
nu , imd iye kadar yap lm o lan n de-
iik kla
1
b rnmes inden teye gee-
miyecekf i r . Fo rma ih t imam ederek m i-
mar in in bugnk grev ine ceva p ve r i ld i -
i phe gt ren b ir husustur. Biimsel
i l iki ler in f i ld i i ku lesine eki lmekle, mi-
mar i acaba esas grev inden de uzak la-
m o lmu yor mu?. . Gnm z mimar is in in
grev i mn fe r i t an t la r ya ra tmak de i l ,
f aka t top lumun ih t i ya la r na cevap ve re -
b i lecek b i r evren in dzen ine e i lmekt i r .
ada m imar ya ln z fo rm sana t y la ye -
t inemiyecek duru md ad r . . . Bugnn mi -
mar , va r l mz i lg i lend i r en p rob lemle -
r i , onu tehd i t eden teh l ike le r i de r in leme-
s ine b i len , ada insan n ih t i ya la r y la
duygu la r n an layan , e i t l i ma lzeme le r le
konst rks iyon metod la r no vk f , ve b tn
bu b i lg i le re dayanarak bugnn insan na
a i t evrey i dzen leyen k imsed i r .
Geen y l n en neml i m imar o lay la r n -
dan b i r i de phes iz Pau l Rudo lph 'un
N e w H a v e n ' d e k i Y a l e S a n a t v e M i m a r -
l k Okulu 'nun a l yd (ek. 30) .
A konumasn yapan dnyaca tan nm
mim ar l k tar ihis i Prof . Niko laus Pevsner
b inan n tek de faya mahsus ka rak te r i -
ze r inde durmu, renc i le r in d ikka t in i -
( 1 ) J i i r g e n J o e d i c k e , W I I L K R U N D B I N D U N G
M V /E R K V O N A N T O N I O G A U D , B a ue n
u . VVo h n e n d e r g i s i , s a y 1 9 6 0 / 5 , s . S
( 2 ) J r g e n J o e d i c k e , D E S I T U A T I O N D ER
H E U T I G E N A R C H I T E K T U R , A r c h l t e k t u r u n d
. S t a e d t e b a u , Ka r i K r a e me r Ve r l a g , S t u t t -
ga r 196? , s . 9
nemle bugnk mimar in in k r i t i k ka rak-
te r i ze r ine ekerek on la rdan i inde bu-
lunduk la r b inay tak l i t e tmemele r i husu-
sunda eref sz istemitir (3). Prof.
Pevsner 'e gre , 1930 y l la r nn slbu
k t sonu la ra g t rmeks iz in i z len i leb i -
lecek b i r mah iye te sah ip t i. Z i r a , bu yo l -
dan da ima rasyone l , i e ya rayan , mte -
cav iz o lmayan rnek le re u lamak mm-
knd . Ge lge le l im , Vay Pau l Rudo lph 'u ,
Saar inen ' i , Ph i l ip Johnson 'u , ya da Ya-
masa ki 'y i t ak l ide ka lk acak la r n ha l ine I
Bylesine b ir teebbs fe lket le sonulan-
maya mah km dur . nk , he r eyden
nce b izza t kend i le r in i i f adeye a l an
byk fe rd iye t i le r , san a t -m imar lo r tak-
l i t ed i lmeye ge lmez le r .
Arh i tec tu re d 'Au jourd 'hu i de rg is in \ ' n b i r
anke t in i cevap land ran Theo Crosby i le
Pier Luig i Nervi 'n in de nemli uyur -
m a l a r d a b u l u n d u k l a r n g r m e k t e y i z
(4 ) . C rosby ' ye gre gnmz mima-
r is in in o lumsuz ta ra f ondak i o r i j i -
nal l ik ih t i rasd r . Prof . Nervi ise yap
sana t n n bugnk durumunu bvk -
b i r f i k i r ve yn ka rgaa l d iye
n i te lend i rmekten ek inmemi t i r. Kend is i -
ne gre Nas l k i hz, randman ve hare-
ke t yasa la r g ib i f ak t r le r uak , o tomo-
bi l ve gemi formlar n etki lemilerse, ok
yak n b i r ge lecek te tekn ik , ekonomik ve
konst rk t i f zo run lu luk la r da ina m imar i -
ye has s lbu empoze edecek le rd i r .
3 . A DA MMARYE AT GELMN
SSTEMATK VE SOYUT YORUMU
zet led i im iz takd i r de , b tn bu uyar -
ma la ra sebeb iye t ve ren durum, Y i rm inc i
Yzy l Mimar is i 'ne a i t gel ime emasnn
ad a safhasd r . Gel i ime sistemat ik
b i r sana t ta r ih is i gzy le bak t mz an-
dan i t iba ren , bugnk durumu gene l l i k le
man ie r is t b i r devre o la rak yo rumlamak
mm knd r . Birok sanat tar ihis in 'n pek
hak l o la rak b i r le t i i f o rm la r n tekm l
meselesi , h i phe yok ki en salam teo-
r ic i ler inden bir ine Henr i Foci l lon 'un ah-
snda kavumutur (1881 -1943 ) . nl
Fransz sanat tar ihis ine gre, formlar da
can l va r l k la r g ib i do ar la r , by r le r ,
kema le e re r le r , inh i ta t devres ine g i r e r le r ,
ve n ihaye t gemie ma lo lu r la r ( 5 ) . e-
mann tamam fo rm la r n haya t n tek i l
eder . Bu durum a gre , ge l i im in teme l
durak nok ta la r a r ka ik , k ls ik , akademik
( 3 ) B a u e n u. W o h n e n d e r g i s i , S a y 1 9 6 4 / 1 1 ,
s . 4?4
( 4 ) A r c h i t e c t u re d ' A u j o u r d ' h u i d e r g i s i , s a v 1 1 9
( 5 ) Bu k o n u d a b a k . : B l e n t z e r , PL ST K
V E M M A R F O R M L A R I N M A H Y E T V E
TEKAML , M i ma r l k v e Sa n a t d e r g i s i , s a y
1, s. 17
veya man ie r is t , ve n ihaye t ba rok sa fha-
la rd r . Ar ka izm ba lang devres id i r . l-
ke l ve emat ik b i r f o rm dnyasna sah ip -
t i r . Klsik sanat ise, rasyon el l ler le
geomet r ik dzen in hk im o lduu , n isbe t -
ler s isteminin en yksek noktaya er it i i
b i r ad r . Bundan sonra ge l i im ik iye
ayr l r . Baz k imse le r k ls ik a da y ap -
lan la r n zer ine a r t k yen i baar la r ek-
lenemiyece i kan s na va ra rak k ls ik s-
lbu ba tac eder le r . s tad la r n eser -
le r in i , r ee te le r in i t ekra r lamaya koyu lu r -
la r . Vey a on la rdan a ld k la r e ' tl i e le -
man la r b i r b i r ine ek leyerek szde yen i
zmle re g ide r le r . Gerek te o r tay a -
kan la r akademizm' in baka baka teza-
hr le r id i r . Man ie r izm 'e ge l ince , bu e i-
l im k ls ik ten sonrak i tu tumla rdan ik inc i -
s id ir , gel i im bak mn dan soylu, pozi t i f
o lan d r . Man ie r is t davran k ls ie ba-
ka ld r acak , idde t l i b i r t epk i gs te recek-
t i r . Baka b i r dey im le , s tad la r n izd i i
yo lun , fo rm le e t t i i ku ra l la r n ka r s na
var gcy le kacak t r . Barok ise, fo rm-
la r n haya t la r n da son sa fhad r . A r b i r
tepk iy le k ls ik g r y k ld k tan sonra
fo rm la r yava yava skna kavua cak,
mtecav iz d inamik l i in ye r in i denge l i , -
henk l i b i r can l l k a lacak t r .
Ar ts and Arch i tec tu re ad l Amer ikan
derg is in in 1965 /uba t say s nda yay m-
lanan Modern M imar i : Douu , Yer le i i
ve Ge lece i ba l k l maka le le r inde
Thymio Papayann is i le Anna Venez is ' in
bugnk durumu nc s a fha o la ra k
kabu l e t t i k le r in i , ve a k lama la r n takr i -
ben yukardak i gene l emaya uygun e -
k i lde yap t k la r n g rmek tey iz . Yazar -
la ra gre , b i r inc i devre 19 uncu Yzy l ' n
nc ler ine a i t t i r . Bunlar yeni akmn te-
mel ler in i atan i ler i grl kimselerdir .
Daha sonra Gropius, Mies van der Rohe,
Le Corbus ie r rne i s tad la r Modern M i -
mar i ' n in k ls ik sa fhas n be l i r leyecek le r -
d i r . Ve n ihaye t son on y l l k devred e ,
p ls t ik l ' in e i t l i t ezahr le r i ha l inde , -
z lme hareke t i bagste recek t i r .
Prof . Joedicke'n in de hem ei t l i konu-
ma la r nda , hem de yaz la r nda l nes i l
gel i imine sk sk temas et t i in i b i l iyoruz.
Kend is i 1920 y l la r n be l i r leyen ve o -
un lu k la r asyona l is t le r d iye an lag e len
Mies, Le Corbusier ve Gropius'u b ir inci
nesl in temsi lc i ler i sayar . Aa lto ise, 1930
y l la r m imar is ine ge t i r d i i b i r tak m ma l -
zeme deiik l ik ler i ve form serbest leme-
ler iy le ik inci nesl in sem bold r . Ve ni-
haye t gnmz mimar is in
n be l i r ley ic i le r i
ha l inde de Kahn ' la r , Rudo lph ' le r , Yama-
sak i ' le r o r taya ka r .
Y ine para le l an lamdak i b i r s n f land r -
maya S ieg f r ied G ied ion 'da ras t l yo ruz .
Space , T ime and Arch i tec tu re (Mekn ,
-
7/24/2019 bulent ozer
3/12
Z aman v e M imar i ) ad l n l es e r in s on
bas k s nda J rn U t z on ' un t ems i l e t t i i
dav ran n , nc nes l i n s embo l ha l i n -
de e le a l n p i r de lend i ine ah i t o lmak -
t ay z . P ro f . G ie d ion s on ge l i me le r i n be -
l i r l ey i c i n i t e l i k l e r i n i u ek i l de z e t l i y o r :
M i m a r i d e p l s t ik e i l i m l e r i n d a h a d a
k uv v e t l enmes i . . . i v e d f o rm la r a ras n -
d a o l d u u k a d a r m e k n d a k i k t l e l e r a -
ras nda da daha serbest b i r i l in t i .
By lec e , k u bak b i r m ahedey le , Y i r -
m inc i Yz y l m imar i s in in de s ana t b i lm i -
n in (Kunstv / issenschaf t ' n) i ler i srd
ge l i im emas n b t n b t ne ineme-
d i i , f o r m l a r n h a y a t n b e l i r l e y e n g e n e l
g id i e az ok ay ak uy durduu s y lene-
b i l i r . N i t ek im , bu rad a da k ls i k dev re y e
t ek b l eden b i r ras y ona l i z m in a rk as n -
dan z lme ba lam , v e n ihay e t du rum
bugnk an t i t ez s a f has na u la m t r .
4 . S ST EMAT K VE SOYUT Y OR UML AM A-
N I N M A H Z U R L A R I
G e l g e l e l i m , y a l n z c a f o r m e l f e n o m e n o l o -
j i y e , y an i b i ims e l ge l i mey e a i t v i z e l
m a h e d e l e r e d a y a n l a r a k y a p l a n s o y u t
y o r u m l a m a l a r e 't li m a h z u r l a r l a y k l
o l m a k t a n k u r t u l a m a z l a r . B u m a h z u r l a r ,
ge l i men in s adec e b i ims e l y nd en , v e
b i r t a k m s o y u t g e n e l l e m e l e r e , f o r m l l e r e
s a d k k a l n a r a k e l e a l n m a s n d a n d o a r .
Y i rm inc i Yz y l m imar i s in in ge i rd i i de -
i me le r s os y a l , ek onom ik v e t ek n i k f ak -
t r l e r e b a l a n m a d , d e i m e l e r i n s o-
m u t n e d e n l e r i a k l a n m a d , b i i m l e r l e
be l i r l ey i c i f ak t r l e r a ras nda i l i k i k u ru l -
mad s rec e , y uk ardak i ema gene l -ge -
er , evrensel ve zorunlu b i r ema ni te l i -
ine s ah ip o lac ak t r . Bu ne dem ek t i r? Bu
u demekt i r k i , mesel b iz im gib i , Bat
l k e le r i ne k y as la daha ba k a s os y a l , e -
k onom ik v e t ek n i k z e l l i k l e re s ah ip l k e -
l e r d e d e , a a k a l m a m a k k a y g u s u y l a ,
a y n e v r e n s e l e m a y a a y a k u y d u r u l m a -
y a a l l ac ak t r . By les ine b i r dav ran -
n s onu de rg i c i l i k , t ak l i t i l i k t i r . U lus la r -
a r a s a k a d e m i z m , W r i g h t ' c l k , S c h a r o u n '
c u luk , U t z on ' c u luk t u r . He le f e rd i y e t i
d a v r a n l a r n g a l e b e a l d , m a n i e r is t
r n e k l e r i n o r t a y e r d e d o l a t d n e m -
le rde , P ro f . Pev s ner ' i n i f ade e t t i i g ib i ,
b i r f e lk e t t i r .
5 . A D A M MAR YE A T GEL M N
GEREK NEDENLER
Oy s a , Y i rm inc i Yz y l Ba t m imar i s in in ge -
l i im in i o la y la r n men e in i a ra t ra rak ,
s os y a l , e k onom ik v e t ek n i k f ak t r l e r i n
ro l l e r i n i hes aba k a t a rak i nc e led i im iz
t ak d i rde , i l k ba t ak i ras y ona l i s t s a f han n
s adec e s t il i st i k b i r ba lan g an lam na
g e l e m i y e c e i n i g r r z .
5 . 1 . 1900-1930
GEL M
YI LLARI ARASI NDAK
19 unc u Yz y l ' n t ak l i t i , bu a rada de -
k o r a t i f b a k m d a n m b a l a l d e r e c e d e
y k l , c ephec i m imar i s i phes iz bas i t -
l e me, s ade le me, f az la l k t an k u r t u lma
e i l im le r i n i y z y l n s on la r n da z o run lu
k lm t r. Ge m i t ak l i t i l i i n e t epk i o la -
rak be l i r i p onu t a r i h t e e i o lmay an y ep-
y e n i , d e t a s m a r l a m a b i r f o r m d n y a -
s y la y enmek i s t ey en Ar t Nouv eau (J u -
gends t i l ) ak m da as l nda dek ora t i v i z m in
ba k a b i r rne in i s ana t t a r i h ine hed iy e
e t mek t en , bas i t l i e k a r duy u lan i t i y ak
b s b t n k a m l a m a k t a n g e r i k a l m y a -
c ak t r . By lec e , f e rd i y e t i f o rm i rades i y -
le sz konusu ak mn espr is in i baz yn-
le rden t ems i l eden Gaud i g ib i b i r k i i l i -
in (ek . 2 ) k a r s nda , t ez y ina t c ina -
y e t t i r d i y ec ek k adar i l e r i g iden Ado l f
Loos i l e k a r l a y o ruz (ek . 3 ) . Mo de rn
M i m a r i ' n i n b i r b a k m a A v r u p a ' d a k i g e r -
ek ba lang c n t e k i l eden A lman Z a-
naa t l a r B i r l i i (Deu t s c her VVerk bund ,
1 9 0 7 ) b u a n l a m d a k i i l k t o p l u l u k o l d u u
i in t ak l i t t en k a an e i t l i e i l im le re s i -
nes inde y e r v e rm i , b i r y andan ras y ona-
l i s t m imar i v e d i z ay n n t eme l le r i n i a t a r -
k e n , t e y a n d a n A r t N o u v e a u ' c u l a r d a n
ge len f e rd i y e t i , ek s p res i y on is t dav ran -
l a r n oda k nok t as o lmu t u r . 191 4 ' de
K ln ' de a l an VVerk bund s e rg i s i , b i r l i i n
i k i nem l i k u ruc us unu , Mu t hes ius i l e v an
de Ve lde ' y i , i k i k a r t g r n s av unuc u-
la r ha l i nde k a r k a r y a ge t i rm i t i r . B i -
r i n c in i n t i p i fi k a s y o n a , s t a n d a r t l a m a y a
d o r u y n e l e n r a s y o n a l i s t e i l i m i n e m u -
k ab i l , v an de Ve lde y a ra t c l , f e rd i -
y e t i l i i t u t ma k t ad r . On a gre , s a -
na t dou t an i e i bu rnunda b i r f e r -
d i y e t id i r . T am ame n s e rbes t, anc a k k en-
d i y o lunu b i l en , s pon t ane b i r y a ra t c d r .
Herhang i b i r k a l b , he rhang i b i r t i p i k en -
d i s ine z o r la k abu l e t t i rmek i s t ey en d i s ip -
l i ne h i b i r z am an boy un eem ez . Dav -
ran la r n k s r l a t rab i l ec ek he r eng e le
kar sezgisel b i r phe duya r . Ay n e-
k i l d e , f i k i r l e r i n i s o n u n a k a d a r u y g u l a m a -
s n k s t l ay an la ra , y a da k end is ine ge -
ne l b i r f o rm an lay n be l l e t mek i s t ey en-
lere kar da gvens iz l ik bes ler . (6) .
Van de Ve lde ' n in bu s z le r i 1914-28 y l -
l a r a ras n dak i f e rd i y e t i dav ran la r n
g e r e k e l e r i n i e n a z n d a n z e t l e m e y e y e -
t e r l i d i r , s an r z . A lm an Ek s pres i y on iz m i
(ek. 4) , Hol lnda Ekspresyonizmi (
-
7/24/2019 bulent ozer
4/12
Sd. M. DE KLERK. Eigen IJaand Si
tesi
( 1 9 1 7 - 2 1 ) .
Amsterdam.
5b. M. DE KLERK. Henriette lion-
nerplei Sitesi (1921), Amsterdam.
4.
E. MENDELS OHN. Einstein Kulesi
( 1 9 2 0 - 2 1 ) ,
l otsdav.
L E I
A'
STERLN. Mimar Maket
( 1 9 2 0 ) .
Max TAUT. Renkli E skis
( 1 9 2 2 ) .
Mendelsohn da grdmz, ve genellikle ekspresi-
yonist diye nitelendirilen mimar davranta , olay,
bir bakma, allagelen mimar fenomenin znel
(sbjektif) de ormasyonundan ibarettir. Bu durum,
geleneksel mimariyi meydana getiren tayc, ta-
nan ve barndran elemanlarn allagelen grn-
lerine kyasla belirli bir deformasyon geirip, duy-
gululuk y ii kuvve tli plstik bir btn halinde orta
yere kmalar halinde tezahr etmitir.
M. de Klerk ile P. Kramer in nclk
ettikleri bir akm, Amsterdam Okulu
ad altnda, ferdiyet i bir sanat ira de-
sinin hkim olduu zengin bir form ya-
ratmasyla Hollanda Ekspresiyonizmi
ni douracaktr. uAmsterdam Okulu
lkenin geleneksel malzemesi tulay
plnda tutmu, ancak tuladan duvar-
lar rmek yerine, deta tuladan du-
varlar dkmtr. Bylesine bir dav-
ranla, arzulanan pittoresk, yer yer
fantasmagorik plstikliin kolayca elde
edilebilecei aka jarkolunmaktadr.
6
7. B. TAUT. Alpler Mimarisi ( 1 9 2 0 ) .
.Bina yldzlarn bir sureti ve selm, manev kud-
retin direkt temsilcisi olacaktr. Taut un yakardaki
cmleyle de aklad zere, her tirHi rasyonel l-
ein dnda, tamamen topik bir grn belirle-
dii projeler allagelen her eit disiplinden uzak
urmaya alacaklardr.
-
7/24/2019 bulent ozer
5/12
9 . W. LUCKHA RDT. Suluboya Es-
kis
( 1 9 2 0 ) .
10 .
II. SCHARO UN. Eskis
( 1 9 2 0 ) .
11. II. IIAERNG. liir Ev Projesi
( 1 9 2 3 ) .
2 R. STEINER. Goetheamm ( 1 9 2 3 1 ,
Basel.
t e r Grop ius ' un y ne t im inde Grop ius -T au t -
Behne ls t a ra f ndan dz en lenen
T an nmam M imar la r Serg i s i ad l s e rg i
u i dd iay la a lm t r : Her ne o lu rs a o l -
s un , f ay da pe inde k o an m imar i y e s r t
ev r i l ec ek , ry ay la ge r ek , y l d z la r a le -
m iy le gn lk hay a t a ras nda y ak n la ma
s a lanac ak t r (9 ) .
O t e y a n d a n , a y n d n e m d e , y a n i 1 9 1 4 -
28 y l l a r a ras ndak i s rede , bas i t l e me
f i k r i n i n g r u p l a r v e o k u l l a r t a r a f n d a n k a -
bu l ed i l i p ge l i t i r i l d i in i , bu a rada b i l im -
s e l v e p ra t i k ge rek e le r o r t ay a a t l d n
g r r z . H o l l a n d a ' d a f a a l i y e t e g e e n D e
St i j l ak m (ek. 13) 1918 y l nda yay m-
lad b i l d i rgede y en i b i r an lay n t e -
me l l e r i n i a t m ay a a l ac ak t r . Buna g-
re, Esk i ve yeni o lmak zere ik i e i t de-
v i r uu ruy la kar lam akta y z . Eski uur
s b jek t i f l i e , f e rd i y e t i l i e y ne l i r , y en i -
s i i se ev ren s e l l i e . . . Ay n uur la man n
e t k i s inde k a lan s ana t l a r manev a lan -
da f e rd in egemen l i ine , k ey f l i i ne k a r
b i r d ny a savana g i r im i lerd i r (10) .
De St i j l ad a l t nda b i r leen kk b i r
s ana t l a r g rubunun o lum lu d nc e le r i ,
daha s onra n l Bauhaus ok u lunda
(1919-33) ge lec e in d i z ay nc l a r n y e t i -
t i r m e d e u y g u l a n a n m e t o d l a r n b i r b a k -
ma ncs say labi lecek n i te l ik tedi r (ek.
14).
1920 y l l a r ndak i i f t y n l ge l i im in s on
s ahnes in i C I AM ' n k u ru lu unda a ra ma k
gerek i y o r . Anc a k , bu t a r i he ge l i nc e y e
k ad ar , b i z z a t t op lum s a l , ek onom ik v e
t ek n ik z o run lu luk la r t op i s t m imar la r t e -
k e r t ek e r a r p ls t i k l i k t en k op ara rak
ras y on a l i z me s ev k edec ek t i r . Yan i , ras -
y o n e l l e m e b i r b a k m a k e n d i l i i n d e n
ger ek le ec ek t i r . Grop ius , k u rmu o ldu -
u Bauhc us ' da ak t e l a r t l a ra g re e -
i t l i d i z ay n a lan la r nda t op luma ger ek
t a t b i k a t y e t i t i rmek i s t ey ec ek , bu du -
rumda da t op i k f i k i r l e re v eda e t mek z o -
rund a k a lac a k t r . B runo T au t ' a ge l i nc e ,
o d a 1 9 2 0 y l n d a M a g d e b u r g e h ri n e
imar i l e r i ba k an o la rak g i t m i , t op lu -
mun ger ek i h t i y a v e imk n la r y la o ra -
da k a r l a a rak f onk s i y on an lay n ona
gre m imar i s ine uy gu lam t r . Dah a b i r -
ok la r i i n de du rum hep ay n d r . y -
les ine k i , 1927 y l nda Stut tgar t ' ta l .e
Corbus ie r , Grop ius , H i l be rs e imer , Ouc ,
Poe lz ig , M ies v an de r Rohe , Sc haroun g i -
b i is imler in kat l my la ina o lunan VVeis -
senhof s i tes inde (ek. 15) b in ala r hep
ay n ek i l l end i rme i rades in in be l i r t i l e r i
ha l i nd e o r t a y e re k m la rd r . 1928 y -
l nda , i l k de f ' a s v i re ' de La Sar raz ' da
t o p l a n a n C I A M ' a ( C o n g r e s I n t e r n a ti o -
nc ux d ' A rc h i t ec t u re Moderne - U lus la ra -
ras Modern M imar i Kongre le r i ) d ec ek
gc rev i se , du ru mun -ge r i y e v e i l e r i y e
bak mak s u re t i y l e - ad n k oy mak v e bu
arada hay a t neme s ah ip b i r t ak m i l k e -
ler i tesbi t e tmek o laca k t r (11) . Buna g-
re , m imar , dev r in ge r ek le r i ne v e a i t bu -
lunduu t op lumun ih t i y a v e ama la r na
( 9 ) b a k ( 8 ) s . 8
(10) bak (6 ) s . 36 -7
(11) bak (6 ) s . 10?
-
7/24/2019 bulent ozer
6/12
Ekspresiyonist, ferdiyeti davranlarn
gelitikleri dnemde basitleme, rasyo-
nellem e, birtakm geel ve objektif ka-
bullere gitme eilimlerinin de -ekono-
mik, teknik ve estetik gerekelerle- orta
yere ktklarn grmek teyiz.
13
-
7/24/2019 bulent ozer
7/12
iy ice nfuz ederek, eser ler in i ona gre
yara tan k imsed ir . N i tek im, top lum da ye r
a lan s t r k t r de ime le r i yap ya da yan-
s yacak , manev haya t mz la i lg i l i be l in le -
y ic i dzen kavramla r yap sana t n n d -
zen kavramla r da e tk i leyecekt i r .
C IA M b i ld i r ges in in i l k teme l maddes i
Gene l Ekonomi y i kapsar . M imar i -E-
konomi ba n t s n n y lece a k land -
n g rmektey iz : Modern an lamdak i m i -
mar i he rhang i b i r konunun gene l ekono-
miy le yak n b i r ba lan t ya sah ip o lduu-
nu ngr r . . . Ekonomik bakamdan e tk i l i
re t im in sonu lan rasyona l izasyon ve
s tandard iza syondu r . Bu fak t r le r gn-
mz yap sanat n hayat derecede et-
k i leyecekt i r . Rasyona l izasyon la s tandar -
d izasyon ayr f ak t r gerek t i r i r :
a ) M imar n yap ey lemle r in i son derece
azalt p basi t let i r ic i zmlere g i tmesi,
b ) Yap sana t nda bugnk ok yn l
ii l i in mmkn mer tebe azalt l p , tec-
rbesiz b ir ii i in dahi kolayca uygula-
nab i lecek zm ta r z la r n n ge l i t i r i lmes i ,
c) iverenin, yani b ina sahib in in yaama
a l kan l k la r n gn ge t ike daha bas i t
ve da'ha gene l yo l la ra sevketmesi. By-
lece , mn fe r i t a r zu la r t a tm in eden ha-
c im le r ye r ine , mmkn mer tebe k t len in
ih t iya la r n ka r layab i lecek c ins ten ha-
cimler in or ta yere konmas .
C IAM' n teb l i indek i d rdnc ana tema
Mim ar l k ve Devlet. Bir inci ve dr dn -
c mad de le rde un la r okuyoruz : Ya-
p y r asyone l ve ekonomik bak m la rdan
e le a lmak is teyen ada m imar in in ka r -
snda, estet ik ve b i imci dncelerden
hareket eden resm akademi ve niversi-
te le r c idd eng e l le rd i r . . . Bu bak m dan ,
bunlar n ei t im metodlar n esasl suret-
te r ev izyona tb i tu tma la r ge rek iyo r . . .
Burada kabu l ed i lecek teme l i l ke le r , d i -
e r a lan la rda maks imum re t ime va rmak
zere ihdas edi len kurulular n ruhuna
uygun o lmak zo rundad r .
By lece , r asyona l izm veya fonks iyona-
l i zm ad a l t nda tan nan s lbun 1928
CIAM top lan t s nda a r basan b i r tak m
gereke le r le de ta tesc i l ed i ld i in i g r -
mek teyiz. La Sar ra z toplant s b ir bak -
ma muthesius-Van de Valde al masnn
sonu demekt i r ; baka b i r dey im le , m ima-
r ide ar p lst ik l ie, manier izme, topist
zmlere -o gnk ar t lar ier is inde- set
ekmey i ge rek l i k lan b i r t op lan t d r . Bu-
nu Haer ing-L e Corbusier at mas ek-
l inde deer lend i r en Pro f . Joed icke y le
d iyo r : Bugnk gr a s ndan bak l -
d takd i r d e , sz konusu ge l i im in ge-
rek l i ve doru b i r yo l o lduu sy leneb i -
l i r . Hae r ing ' in dn celer in i benimsem ek,
o gn i in a k lay c o lmaktan ok ka r -
t r c b i r e tk i yapab i l i r d i . . . Le Corbus ie r '
n in kolayca
1
an la lab i len tez le r i b i r ok
mimara yardmc o lmutur . (12) .
Avru pa mimar is in i o ta r ih le rde rasyona-
l i zme, fonks iyona l izme, veya -daha z iya -
de sanat tar ihi ler in in soyut gr a-
s ndan- k ls ik davran la ra s rk leyen
akt el ar t lar ac aba nelerd i? Bunun ok
gzel b ir tarzda J. M. Richards taraf n-
dan ze t lend i in i g ryoruz (13 ) : 1919
y l nda y r r lk te bu lunan a r t la r , yan i
sava y l la r n n suku tu haya l in den do-
an yen i b i r idea l izm in b i im lend i r -
d i i yeni b ir dzen; yeni b ir mes-
ken p rob lemi ; ekonomi ve endst r i
a lan la r nda g i r i i len tam b i r ka lk nma
hareke t i ; ve n ihaye t , ancak gerek l i ve
prat i k o la na ynel i .nmesin i tevik eden
papa sknt s modern mimar iye muhta
o lduu h z sa lam t r . . . ( te yandan)
A lm any a y les ine b i r r konst rks iyona
gir imek saf basn day d k i , bylesine b ir
a l mada ancak uza g reb i len k r a t -
ta , top lumun ak te l ih t i ya la r na gre
p l n l a m a y a p a b i l e c e k m i m a r l a r a i d -
eb i l i r d i . Yoksa , b ina la ra daha z iyade
kend i ya ra tma kab i l i ye t le r in i meydana -
ka r taca k mnfe r i t f r sa t la r ha l inde ba-
kan kimselere dei l .
5 . 2 . R A S Y O N A L Z M N G ER E K M A H -
YET
Aka fa r ko lunab i lece i zere , r asyona-
l i zm ya da pr izm mima r ide ya ln zca
keyf , es te t is ist m lh aza la r la o r taya a -
t lm, veya sadece sanatdaki rasyonel
gdnn evk iy le Y i rm inc i Yzy l m ima-
r is in in i lk bas am an , k lsik safhasn
teki l e tmeye adanm b ir form dnyas
de i ld i r . Burada ancak k saca ve ye te r -
s izce de ineb i ld i im iz 1900-30 y l la r a -
rasndaki gel imede ik i u ei l im kar -
karya gelmi, mcadele etmi, ve n iha-
ye t -mevcu t top lumsa l , ekonomik ve tek-
n ik zo run lu luk la r n e tk is iy le - r asyona l izm
gal ebe almt r . Dah a kesin b ir syle-
y i le , 1920 y l la r nda Avrupa gerek l i ve
gerek s lbunu dnerek , tecrbe le r in
sonular n i rdeleyerek e lde etmit i r . Gro-
p ius durumu y le a k la r ( 14 ) : Uzun
sred i r i f ade ta r z mzda o r tak paydadan
mahrumduk. 'Sana t i in Sana t ' an lay -
nn hkm srd uzun, karm akar k
b i r dnemden sonra , bugn a r t k yen i b i r
v ize l d i l ' zevk ' g ib i , ' duygu ' g ib i b i r ta -
k m kavramla r m yer ine ob jek t i f geer l i -
e sah ip kav ram la r i kame e tmekted i r .
F iz ikse l , ps iko lo j i k ve b iyo lo j i k fak t r le re
dayanmak su re t iy le , bu yen i d i l b i r b i r in i
iz leyen nesi l ler in k i i -tesi grg ve b i l -
g i ler i n i yans t r hai le gel iyor . Gere k ge-
lene in de b i r bak ma bu o lduu sy le -
nebi l i r .
5.3. RASYONALZM'DEN BMSEL ZEN-
GNLEMEYE DORU
Total i ter lkelerdeki an tsal ve neo-klsik
davran la r n d nda , 1930 y l la r s l -
bu gene l l i k le r asyona l izm in be l i r led i i
b i r ehreye sah ip o lacak t r . N i tek im,
Hugo Haer ing g ib i b i r m imar n dah i ,
1940 'a kada r , 14 y l boyunc a doksan
derece l ik dzen in d na kmamaya gay-
ret et t i in i grmekteyiz (15) (ek. 16) .
( 1 2 ) J r g e n J o e d i c k e , H U G O H A E R N G , B a u e n
u . VVo h n e n d e r g i s i , s a y 1 9 6 0 / 1 1 , s . 4 1 9
( 1 3 ) J . M . R i c h a r ds , A N I N T R O D U C T I O N T O
MO DE RN ARCH TECTU RE, s . 7 6 - 7 v e 8 0
Pe n g u i n Bo o k s , L o n d r a , 1 9 6 0
( 1 4 ) Wa l t e r Gr o p i u s , ARC HI TEKTUR, s . 4 7
F i s c h e r Ta s c h e n b u c h v e r l a g , F r a n k f u r t , 1 9 5 9
( 1 5 ) L a u t e r b a c h / J o e d i c k e , H U G O H A E R N G , s .
1 5 3 Ka r i K r a e me r Ve r l a g , S t u t t g a r t , 1 9 6 5
2 0
in ci Yzyl n ilk eyreindeki atma-
larn sonucu Rasyonalizm ya da Fonksi-
yonalizm diye anlagelen akmn galebesi-
dir. Jirgen Joedicke nin dedii gibi, uHu-
go Haering in dncelerini benimsemek, o
giin iin aklayc olmaktan ok kart-
rc bir etki yapab ilirdi... Le Corbus ier
nin kolayca anlalabilen tezleri birok mi-
mara yardmc olmutur. Evrensellie
doru ynelen bu form iradesi, bir sre
iin Haering ile Scharoun a da sirayet et-
mesini bilecektir.
16a.
H. HAERNG Siemens Sitesi nde
ok Katl Mesken ( 1 9 2 9 - 3 1 ) , ' Berlin.
16b. H. SCHAR OUN. Siemens Sitesi nde
ok Katl Mesken
( 1 9 2 9 - 3 1 ) ,
Berlin.
-
7/24/2019 bulent ozer
8/12
E. L. IVRIGHT. Johnson and Son Inc. Binas
( 1 9 3 - J 9 ) ,
Racine.
17 .
A. AALTO. Mairea Kr Evi
( 1 9 3 8 - 3 9 ) ,
Bjrneborg.
Bu a ra da , ras y on a l i z m in i lk dne m ind ek i
d i s ip l i n y av a y av a z lmey e ba lay a -
cak , tabi malzeme ve b i imsel serbest -
l eme be l i r l ey i c i e lem an la r ha l i ne ge le -
c ek t i r . G e i dne m in in by k y k n
o m u z l a r n d a t a y a n A l v a r A a l t o b u a -
landa sek in b i r yere sahipt i r (ek. 17) .
Frank L loyd VVr ight 'e gel ince, nadi r ras t -
l a n a n y a r a t m a g c n - i h t i y a l a r d a n z i -
y ade imk n la r n s a lad n i s be t t e - e -
i t li z m t a rz la r na ay n k o la y l k la
s ev k edeb i l en bu n l m imar dogmat i z me
k ar s on de rec e gn l b i r k a t a l i z r ha -
l inde bel i re cek t i r (ek. 18) . Da ha sonra,
s av a y l l a r nda , bu de f ' a Av rupa-d b i r
l k en in , B rez i l y a ' n n , B i r i nc i Dny a Sa-
v a ' nda Ho l l nda ' y a d en g rev i k s -
m e n y k l e n m e k z o r u n d a k a l d n g r -
mek tey iz . Brez i lya esas Le Cor bus ior 'n in
i l ham e t t i i r as y ona l i z m i , be l i r l i de i me-
l e r e u r a t a r a k , g n m z e k a d a r g e t i r e -
cek t i r (ek. 19) . Bi r le ik Am er ik a ise, sa-
v a y l l a r na ra men , Grop ius v e M ies
van der Rohe gib i ik i nl hoca ve tatb i -
k a t n n e t k i s i y le , ras y o na l i z m i l k en in
ar t lar na ve cam, el ik g ib i endst r i le -
m i m a l z e m e l e r i n e u y g u l a y a c a k , b u n d a n
da pr i z m y a da b i ims e l p r i t an i z m de-
n i l en ak m doac a k t r (ek . 20 ) . Bu a -
rada , s av a s onras Av rupas na bak t -
m z anda , a r t l a r n b i r hay l i k t le t i in i
g r rz . Po l i ti k a la nda k i i k i k am p l l a
r a m e n , e k o n o m i k b a k m d a n g a l i b i y l e
m a l b u a a y u k a r a y n d u r u m d a o -
lan Av rupa l k e le r i , bu de f ' a ba ar s an -
c ak muc iz e added i l eb i l ec ek b i r rk ons -
t rk s i y onun ba n day d la r . N i t ek im , P ro f .
J oed ic k e ' n in i f ade e t t i i g ib i (16 ) , mes e-
l A lmany a uc uz v e s on de rec e abuk
in a e t mek , k a l i t eden ok k an t i t ey i gz
n n d e b u l u n d u r m a k z o r u n d a y d . S o n u
o la rak , t op lums a l i h t i y a la r n by k l -
de g ide r i lmes ine ramen, o r t ay a k an
m imar i ras y ona l i z m in uc uz la t lm , y av an-
la t r lm rnek le r i nden iba re t k a lac ak -
t r. t e y an dan , i ng i l t e re ' de de du rum
ay ek i lde gel imi , J . M. R ichards ' n
be l i r t t i i z e re (17 ) , m imar la r z e l l i k l e
mes k en , ok u l v e f ab r i k a g ib i k onu la ra
s ev k ed i l o rek k end i l e r i t op lums a l i h t i y a -
lar la, ko lay , abuk ve ucuz ina etmek
z orun lu luuy la k a r k a r y a b rak lm la r -
d r . Ho l l nda g ib i , F rans a g ib i b t n d i-
e r l k e le r i n de t ak r i ben ay n muk ad-
dera t pay la t k la r b ir ge r ek t i r . K sa -
c as , 1950-53 y l l a r nda Av rupa m imar i -
s in in d grn mekanik , k s r b i r ras-
y ona l i z m in i z l e r i n i t a mak t an k u r t u lam -
y ac ak t r .
19 . COSTA, LEAO, MOREIRA, NIEME-
YER, REIDY, VASCO NCEI.OS. Ma-
vir Mimar : LE CORBUSER. Rio de Ja-
ueiro da Miili Eitim Bakanl
( 1 9 3 7 - 4 3 ) .
2 0.
MES VAN DER ROHE. Lake Shore
Drive de kamet Bloklar ( 1 9 5 1 ) , Chicago.
( 1 6 ) J r g e n J o e d i c k e , C OUP D ' OEI L SUR l ' -
ARCHI TECYURE A \ ODERNE EN AL L EMAGNE,
Arch i tec tu re , Formes o t Fonc t ions derg is i ,
1 9 6 4 / 6 5 , s . 1 1 7
17) bak (13 ) s . 113-4
-
7/24/2019 bulent ozer
9/12
5.4. BMSEL ZENGNL EM E VE S ON
O N YILLIK GELM
Bugn Ba t m imar i s in i k a ak t e r i z e eden
f o rme l z eng in le me, b i ims e l f e rah lama
ger ek t e Av rupa t op lumunun s os y a l , ek o -
nom ik v e t ek n i k a r t l a r ndak i gen i lemey -
le , z eng in le me y le , f e ra h la ma y la e le le
y ry e n b i r f enom end i r . Ends t ri dz e-
n ine t amamen adap t e o lmu , k a l k nm
Ba t ' n n k l t r t a r i h ine ge rek e le r i y l e o t u -
ran b i r o lay d r . Her y n den ne f es a lan ,
k emer le r i gev e t en b i r t op lumun m imar
a la nda da fe rah la y d r . Ba k a b i r de -
y im le , t ek nok ra t i k dz en in i l k s a f has y -
l a b i r l i k t e i ns ano lunun y a ay n , b i r -
t a k m k a l p l a r a , n o r m l a r a , s t a n d a r t l a r a
sokan; monoton, is ims iz , renks iz b i r me-
k an iz m ay a s d rmay a a l an s i st em in
k ar s ndak i t epk id i r . Buna f e rd l e me,
s b jek t i f l e me, ba k a la ma aba la r da
d iy eb i l i r i z . T ek nok ra t i k dz en in be l i r l e -
d i i m imar i y e k a r duy u lan ne f re t i n b -
by k ln , gnm z n en n l res -
s am la r n dan Av us t u ry a l Hunder t was s er
y le d i l e ge t i r i y o r (18 ) : Se f a le t ma-
ha l l e le r i n in madd o t u ru lmaz l , f onk s i -
y one l , y a ra rc m imar in in manev o t u ru l -
maz l na t e rc ih ed i lm e l i d i r . Se f a le t ma-
h a l l e l e r i d i y e a d l a n d r l a n y e r l e r d e n e
olursa insann vcu dun a olur . Szde in-
s ano lu i i n p l n la nan m imar idey s e
mah v o lan ey ruh t u r . Bu bak m dan , s e -
f a le t maha l l e le r i n in , y an i k end i l i inden
b i t en m imar in in p rens ib i dz e l t i l i p ha re -
k e t nok t as o la rak a l nma l d r . Yok s a ,
f onk s i y one l o la rak n i t e lend i r i l en m imar i
de i l .
Ha len ah i t o lduumuz b i ims e l z eng in -
l e men in Av r upa ' da k i i l k y ay c l a r v e
s av unuc u la r a ras nda , t edenber i s e r -
bes t ve ferd iyet i b i r yo l iz leyegelen A.
A a l t o ' y a p a r a l e l o l a r a k , H a n s S c h a r o u n ,
Le Corbus ier , Bruno Zev i , Al ison ve Peter
Smit 'nson g ib i is imler i derhal sayabi l i r iz .
1920 y l l a r ndan i t i ba ren dev am e t t i r d i -
i organms mimar i etdler in i Kassel ve
AAannhe im t i y a t ro la r y a r ma la r nda y e -
n iden c an l ha le ge t i ren Pro f . Sc haroun ,
bugn h l ak t e l ge er l i l i e s ah ip b i r
ak m n t eme l le r i n i a t ac ak t r (ek . 21 ) . O-
t e y andan , Le Corbus ie r , Ronc hamp k i l i -
s es indek i dav ran y la de t a y en i b i r dev -
r in ba ladn hat r la t r (ek. 22) . Bru-
no Z ev i i se W r igh t hay ra n l n , O rga n ik
M imar i k av ram n z e l l i k l e k i t ap la r y la ,
mak a le le r i y l e , k on f e rans la r y la i t a l y a v e
d ie r Av rupa l k e le r i ne y ay may a a l -
(18 ) Uc lo Ku l te rm ann , DER 5CHLSSEL ZUR
ARCHI TEKTUR V O N HEUTE, s . 6 7 Ec o n Ve r
log , Osse ldor f , 196?
21 . I I . SCHARO UN. Kassel Tiyatrosu ( 1 9 5 2 ) , Maket.
m, ya rat t ge rgin atm osfer le k sa za-
manda y en i ak ma b i r ok t a ra f t a r t op la -
yab i lmi t i r . A l ison ve Peter Smi thso n'a
ge l i nc e , bu n l ng i l i z m imar la r n n da
bugn pls t ik mimar in in en d is ip l in l is i ve
en ras y one l o lan d i y e k abu l ed i l s n Br -
t a l i z m ' i o r t a y a a t t k l a r n g rm ek t s y i z
(ek. 23 ) . Gen e l l i k l e by les ine y e eren
b i r e i l im , e it li oda k nok t a la r n dan
muht e l i f Ba t l k e le r i ne , bu a rada B i r l e -
ik Am er i k a ' y a , ng i l t e re ' y e , A lm any a ,
sv i re v e Dan ima rk a ' y a Uz a k do u ' d a
J apony a ' y a k o lay c a s ray ac ak , de i i k
grnm le r a lac ak t r (ek . 24 ) .
2 2 . LE CORliUSIER. Ronchamp Kilisesi
( 1 9 5 0 - 5 4 ) . Pln ve Grn.
2 3 . A. ve P. S MITII SON. Ilunstanfon 0-
hult ( 1 9 5 4 ) , Norfolk.
2 4 . J. UTZON. Sydney Operas ( 1 9 5 6 ) , Maket.
-
7/24/2019 bulent ozer
10/12
2 5 .
CHEN KUEN LEE. Stuttgart ta dei-
ik plnlara sah ip drt daireli apartman
( 1 9 6 2 ) .
Genel grn ve en st dairenin
pln.
. T -
t
v j f v V v / -
S
d o
2 6 . A 4 1 / 5
STIRL1NG ve JAMES GOW AN. Leicester niversitesi Mhendislik Blm
Binas ( 1 9 6 1 ) .
6 . M MAR DE SLUP O LUUM U VE
A D A B A T I M M A R S
By lec e , Av rup a l k e le r i nd e Y i rm inc i
Yz y l m imar i s ine a i t dnem le r in ne g ib i
ge rek e le r l e o lu t uk la r n , b i r i nden d ie -
r i ne nas l ge i l d i in i ge r ek neden le r i y -
l e k s ac a g rm o luy o ruz . Bura da esas
o lan nok t a , s z k onus u dnem le rden he r
b i r i n in ak t e l imk n v e i h t i y a la ra uy -
mak s u re t i y l e k end i k end i l e r i n i y ap t k la -
r , h i b i r z aman s un ' y o ldan y ap lmad k -
l a r d r . Ba k a b i r dey im le , ras t l anan f o rm
dny a la r ndan he r b i r i - t a r i h ak i e r i -
s inde- k e l imen in tam an lam y la g e r ek ,
s pon t ane b i r s lp t u r . s lp k av ram n ,
be l i r l i b i r mek n v e z amanda , benz er
i h t i y a v e i m k n l a r d a n d o a n i f a d e l e r i
b i r l e t i r en o r t ak pay da d i y e t a r i f eder -
s e k , y u k a r d a k i y a r g m z n y e r i n d e o l d u -
u k an s na v a r r z . Demek o luy o r k i ,
m imar f o rm , ge r ek t e , - t op lums a l , ek o -
nomik , teknik , ps ikolo j ik es tet ik , v .s . n i -
t e l i k l e r i y l e * be l i r l i b i r t op luma a i t y a a-
y n , duy u un , g r n m imar a landak i
y ank s d r . B i r y e rd en d ie r ine ak t a r l a -
m a z , d a h a d o r u s u a k t a r l m a m a s g e r e -
k i r . k i ay r t op lum , y uk ard a s z k onus u
e t t i im iz n i t e l i k l e r i nden do lay , a ra la r n -
d a g e r e k b i r p a r a l e l l i k k u r a m y a c a k d u -
rumda o lduk la r s rec e m imar ide b i r i n -
d e n d i e r i n e f o r m a k t a r m a s y a p m a k d a
m m k n o l a m y a c a k t r . Y a p l d t a k -
d i rde , f o rm h i b i r z aman k k s a lm y ac ak ,
ge i c i b i r hev es , b i r z en t i o lmak t an i l e r i
g i d e m i y e c e k t i r . z e l l i k l e 1 8 0 0 ' d e n b u
y a n a , m i m a r l k t a r i h i m i z m a a l e s e f b y -
les ine b i r y a lanc adap t as y on la r s i l s i l es i
o lm ak t a n t ey e ge emem i t i r. Ba t ' y a
ge l i nc e , a a y uk ar ay n uy gar l k s e -
v i y es in i t u t t u ra n bu l k e le rd e , C I A M ' n
n g r d c i n s t e n , d a h a z i y a d e o b j e k t i f
k u r a l l a r a g r e a y a r l a n a n , d u y g u s a l y -
n o lduk a n t r s lp la r n ge l i t i k l e r i
dnem le rde , b i ims e l benz er l i in de -pek
t ab i o la ra k - a r tmas bek len i r . 1930 y l -
lar mimar is ine Internat ional Sty le (U lus-
la ra ras s lp ) ad n n v e r i lmes i b i r ba -
k m a b u n d a n d r . G e l g e l e l i m , f e r d i y e t i
a k m l a r n p l n a g e t i i z a m a n t o p l u m -
la r n , u lus la r n , k i is e l k a rak t e r i s t i k l e r i n
a r bas t g r lec ek , f o rm dny a la r
a ras nd a -z bak m nda n o lmas a b i l e -
t a k d i m b a k m n d a n f a r k l b i i m l e n m e l e r
be l i r ec ek t i r . 1960 ' l a r m imar i s i bu k onu-
da en gzel misal i tek i l e tmektedi r . Form
z lm e s i A l m a n y a ' d a z e l l i k l e O r g a -
n ms M im ar i ' n in i l k e le r i e t ra f nda dne r -
k en (ek . 25 ) ng i l t e re ' de daha z i y ade
br t a l i s t an lay n ge l i t i ri lmes ine ba l
kalm (ek. 26) , sv i re 'de b i r bak ma
Le Co rbus ier 'de n es in lene n pls t ik b i r
t u t um ha l i ne ge lm i (ek . 27 ) , Ho l l nda '
da De S t i j l ge lene in in daha c an l , daha
-
7/24/2019 bulent ozer
11/12
5 a , 5 b , 1 5 b , 2 2 v e 2 5 n o . lu f o t o l a r B l e n t z e r ' e a i t t i r , l a p l n Y . M h . M i m a r e v k e t
S u n a r t ar af n d an i z i l m i , 1 b v e 1 c f o t o r a f l a r R o g e r - V i o l l e t m e ss e s e le r ip c e s a l a n -
m t r . D i e r e k i l l e r B a u w e l t , B a u e n - f - V V o h n e n , A r c h i t e c t ' s J o u r n a l , A r c h i t e c t u r a l D e s i g n ,
A r c h i t e c t u r e d ' A u j o u r d ' h u i , Z o d i a c , B a u m e i s t e r d e r g i l e r i n i n e i t l i s a y l a r y l a , G e s c h i c h te
d e r m o d e r n e n A r c h i t e k t u r ( J o e d i c k e ) , L e x i k o n d e r m o d e r n e n A r c h i t e k t u r , B a u e n s e i t 1 9 0 0 ,
P r o g r a m m e z u r A r c h i t e k t u r d e s 2 0 . J a h r h u n d e r t s a d l k i t a p l a r d a n v e G l a e s e r n e K e t t e
b a l k l L e v e r k u se n m ze s i k a t a l o u n d a n a l n m t r .
fcssLZ
k
I II I i l l i ]
11 " I u r >
2 7 . FRDERER, OTTO, ZWIMPFER. Aesch de Lise Binas ( 1 9 5 8 -
62
Basel. Giiney cephesinden detay fotoraf ve dou cephesi g-
rn.
3 0 .
PAUL RUDOLPH. Yale niversitesi
Sanat ve Mimarlk Blm
( 1 9 6 1 ) ,
New
Haven.
d u y g u s a l b i r t a r z d a a h a p , a k b e t o n
v e t u lay la y en iden e le a l nmas ek l i n -
d e tez ah r etmi t i r (ek. 28) . Bi r le ik
A m e r i k a ' y a g e l i n c e , b u r a d a b i r y a n d a n
es k i y e , t a r i he y ne len gz e l l e t i rme le r
(embe l l i s hment ' l e r ) ba l y ac ak (ek . 29 ) ,
t e y a n d a n d a o l u m l u b i r t a k m s b j e k t i f
z e n g i n l e m e l e r g e t i r m e y e a l a n d a v r a -
n la r y e r a lac a k t r (ek . 30 , 31 ) . Kuz ey
A v r u p a ' d a i se , A a l t o ' n u n 3 0 y l l k g e l e -
ne i ou ha l l e rde y o l gs t e r i c i , i l ham
v er i c i b i r ro l oy n am ak t a d r . Ba t ' n n t ek -
n i k imk n la r na t am b i r y e t enek le s ah ip
J a p o n y a ' n n ,b u i m k n l a r m a d d - m a n e -
v i h t i y a la r y la nas l b i r l e t i r eb i l d i i , v e
by lec e ne g ib i b i r f o rm dny as na u l l a -
t da ma lmdur (ek . 32 ) .
3
2 8 .
VAN DEN BROEK ve BAKEMA.
Van Bchem Evi ( 1 9 6 1 ) , Rotterdam.
2 9 .
M. YAMAS AK. Wayne niversite
nde aCollege of Education Binas ( 1 9 5 9 ) ,
Detroit.
-
7/24/2019 bulent ozer
12/12
32
3 1 . L. KAIJN. Rkhards Tbbi Aratrm
Merkezi ( 1 9 5 8 - 6 0 ) , Miladelp/ia.
3 2 . K. TAN G E. Ka gama Belediye Binas
( 1 9 5 8 ) .
7. TRKYE'NN KRTK DURUMU
Biz ler in Trk iye 'de her eyden nce uu-
runa v a rmam z ge rek en hus us , m imar in in
mev s im modas o lam y ac a d r . E l l e ' l e re ,
B u r d a ' l a r a , V o g u e ' l a r a b a k l d g i b i A r -
c h i t ec t u re d ' Au jou rd ' hu i ' l e re , Bauv v e l t ' l e -
re , A r t s and Arc h i t ec t u re ' l a ra bak l am -
y ac a d r . Ka ld k i , e t ek le r i n uz amas -
k salmas meseles i dahi ik l im gib i , tresel
a l k an l k la r g ib i , ha t t k ad n n f i z i k s e l
y ap s k ab i l i n den b i r t ak m s n r l and r c
f a k t r l e r e b a l d r . O t e y a n d a n , y a b a n -
c de rg i l e r i n en by k t eh l i k e le r i nde n b i -
r i de phes iz bel i r l i b i r lke hakk nda
d a r y a y an l t c b i l g i v e rme le r id i r . Me-
s e l , A lman derg i l e r i n i i z l ey en le r A lman
mimar i s in i y a ln z o de rg i l e r i n penc eres in -
den g rec ek le r , b i r t ak m ek i l l e re bak p
m a k a l e l e r i o k u d u k t a n s o n r a, A l m a n y a '
dak i b t n m imar l k mes e le le r i n in s ank i
b i r k a m imar n e l i nde , ak adem ik t a r t -
m a l a r a k o n u o l a r a k z l d n z a n n e -
dec ek le r , by lec e k ra ld an f az la k ra l c
o lmak du rum una k o lay c a d eb i l ec ek -
le rd i r . Oy s a , A lmany a ' n n t op lums a l
p rob lem le r in e dev ge t i ren z m le rde
Grgan ms M imar i ' n in ro l hemen hemen
yok g ib id i r . Ay n ey Fransa, ngi l tere,
v .s. i in de sy le neb i l i r . An latm ak is tedi -
im iz , ada m imar i y i -Rnes ans y a da
Barok ' t a o lduu g ib i - y a ln z c a an t l a r s a -
n a t h a l i n d e y o r u m l a m a m a k g e r e k t i i d i r .
N i t ek im , he r l an g ib i r m imar l k re t im i
messeses in in -hele b iz im gib i b i r lkede-
en bata yapmas gereken i sadece or i -
j i na l rnek ve y o l l a r be l l e t mek de i l ,
f ak a t ren c i l e r i t op lum un m imar i h t i-
y a la r n k a r l y ac ak z m le r in a ra t -
r lmas na v e bu lunmas na s ev k e t mek o l -
ma l d r . s t anbu l ' un t a r i h k a rak t e r i n in
z ede lenmes inden m imar la r n i bu lama-
mas na k adar , bugnk m imar z av a l l l -
mz n e i t l i veheler i , h i phe yok k i ,
by k l de y uk ardak i hus us a ba l -
d r .
Bu y az d a a k lam ay a a l t m z z e re ,
ada Ba t m imar i s i f o rm la r n V i c t o r
Cous in ' i n Sana t i i n Sana t f o rm lne
g re e lde etmem i t i r . Bu yolu btn 19'
unc u Yz y l boy unc a e i t l i v a ry an t l a r y -
l a deney en Av rupa l k e le r i u rad k la r
hs ran n ac s n b i r t r l unu t amamak t a -
d r l a r . Ek lek ti s i zm d i y e ad land r l an t ak -
l i t i mimar iden kur tu lu son derece pa-
ha l y a ma lo lmu t u r . N i t ek im , 1920 y l l a -
r n d a k i a b a l a r , a k t a r m a d e i l , f a k a t
ge r ek b i r s lbun domas na y ne l t i l e -
cek t i r . Baka b i r dey imle , b izz at ak tel
ge r ek le r f o rm la r y ou rac ak t r . Ne v a r
k i , 1960 y l l a r n n gene l dz en i m imar i -
dek i z lmey i de b i r hay l i i l e r i y e g t r -
mek t e , baz ha l l e rde z eng in le me f onk -
s iyon-s t rk tr- form bant s nn ereves i
i i nde ge r ek le i r k en , t e y anda her t r -
l madd ge rek eden s y r l an , f o rma ih -
t imam ederek m imar g rev e c ev ap v e -
d i k le r i n i z anneden dpv ran la r o r t a y e -
re k mak t ad r . Bunun s onunda , y ine b i r
M imar i i i n M imar i an lay ndan y en i
b i r ek lek t is i z m do ab i l e c e i i i nd i r k i ,
Ba t ' da b i r t ak m t e l l uy a rma la r i i t e -
b i l i y o ruz .
T rk m imar l k ev re le r i n in , z e l l i k l e de
e i t im mes s es e le r im iz le n p lnda ge -
len, lkenin mimar g id i ine yn veren
m imar la r m z n bu k r i t i k dnemde s on de -
rec e uy an k bu lu nm a la r ge rek me k t ed i r .
Unu t u lmama s ge rek en hus us, Ba t ' dak i
ge l i men in de r in neden le re s ah ip o lduu
ve soyut b i r b i imler s i ls i les inden ibaret
bu lun mad d r . Bu bak m dan , Ba t f o rm-
la r n n -he le bugnk k omp lek s du rumda-
b i z e dorudan doruy a ak t a r lmas s z
konusu o la ma z. Aks i ha lde , Prof . Pevs-
ner ' in Bat i in fe lket o larak n i te len-
d i rd i i du rum b i z de bs b t n f ec b i r ha l
a lac ak , h l k end ine a i t i d i s ip l i nden ,
ge lene k t en v e s pon t ane g t en y ok s un
ada T rk m imar i s i i i nden k lmaz
bi r kaosa srk le ivere cekt i r . Yurd umu -
z un 1920 y l l a r n n Av rupas na k y as la
ok daha k r i t i k b i r dnemde o lduu mu-
hak k a k t r . By lec e , e i t im met od la r m -
7., d iz ayn ve inaat anla y ve s is temle-
r im iz i en az ndan C I AM ' n i l e r i s rd
i lke ve mkel lef iyet ler in a l t nda ye-
n i ba t an gz den ge i rmemiz k a n lmaz
b i r z o run lu lu k t u r . U lus a b i r ok a lan la r -
da k end im iz i bu lmay a a l t m z b i r d -
nemde, m imar ide de ev rens e l , gene l -ge -
e r z anned i l en b i r ok f o rm la r n a rk as n -
da t op lums a l , ek onom ik , t ek n i k , i k l ims e l
g ib i daha b i r t ak m z e l l i k l e r i n y a t t n
da ima ha t r l amam z , v e de rg i c i l i k t en , ak -
t a rmac l k t an b i r an nc e k u r t u lmam z
gerek ec ek t i r .