Cyberpesten bij jongeren in Vlaanderen:
een upgrade.
Studiedag ELLA vzw
Brussel – dinsdag 26 mei 2015
Wat komt aan bod?
• Inleiding
• Jongeren in Vlaanderen en nieuwe media
• Pesten – cyberpesten: ‘good to know’
• Onderzoekscijfers pesten-cyberpesten Vlaanderen
• Gevolgen (cyber-)pesten
• Welke jongeren komen in beeld?
• En wat met jongeren met allochtone achtergrond?
• Vraagstelling
INLEIDING - KIEZEN VOOR EEN INCLUSIEVE DAN WEL EXCLUSIEVE BENADERING
Inclusieve vs. exclusieve kijk
• Jongeren zijn jongeren
• Ruimte krijgen/maken/vinden voor eigen ontwikkeling en levensproject
• Etnisch-culturele achtergrond is één laag van de persoonlijke identiteit-in-wording
• Ik – Wij: ‘roots’ & ‘(hyper)routes’ (Paul Gilroy, 1993)
• Fluïde identiteit = manier om zich te handhaven en te situeren in een wereld die permanent verandert
SNS & adolescenten met allochtone
achtergrond (De Mey, V., 2012)
Steekproef (Brussel): n= 150
12-18j
45% meisjes - 55% jongens
½ allochtoon - ½ autochtoon
Geen significante verschillen tenzij voor ‘communicatie met mensen in het buitenland’ allochtone groep scoort hier significant hoger
Online&Offline (Leurs, K. , 2012)
• De on- en offline wereld werken permanent op elkaar in en zijn wederzijds constructief
• Wat in de reële wereld gebeurt, kent zijn vervolg in de online wereld: vriendschap, racisme en stigmatisatie, …
• Verticale beïnvloeding (traditie, gezagsdragers) en horizontale (met o.a. peer-to-peer) beïnvloeding lopen door elkaar
‘Free zone’
• Internet biedt ruimte om zich etnisch, religieus, … te
herpositioneren (vrijheid)
– informatie zoeken
– vrijuit praten
– taboes ontsluiten (‘hchouma’)
• ‘Roots’ opzoeken (‘digitale diaspora’s’ (Leurs)
• Nieuwe routes uitproberen
• Zich affirmeren
JONGEREN IN VLAANDEREN EN NIEUWE MEDIA
Meest gebruikte sites, games & apps
Facebook, doe iets!
Jongeren doen appel op Facebook (K. Van Royen, UAntwerpen)
• Automatische detectie- en afweersystemen (cf. AMICA/SPION)
– Haatpagina’s
– Naaktfoto’s
• ‘Bovendien zijn jongeren misnoegd over het meldingssysteem omdat er vaak zelfs helemaal géén reactie volgt op hun meldingen’
Nieuwe media & jongeren: a perfect fit!
– IK HOOR ERBIJ!
– ‘THIS IS ME!’ (echt waar?)
– IK STA OP EIGEN BENEN
– IK EXPLOREER EN PROBEER
– IK DURF!
The Fear of Missing Out
(het FOMO-syndroom)
- Delen van ervaringen, geheimen, roddels… ‘verbondenheid’ & nieuwsgierigheid
- Media zelf eisen aanhoudend onze aandacht (geluiden, pushberichten, aandachttrekkers, beloningen, ‘snapberichten, …)
- ‘Ik mag niets missen!’ & ‘Ik moet me tonen!’
PESTEN-CYBERPESTEN: GOOD TO KNOW
Pesten & cyberpesten
Ten aanzien van het slachtoffer/slachtoffer(s):
• Schadend gedrag
• Intentioneel
• Repetitief/herhaaldelijk
• Machtsonevenwicht
• “Zorgt voor veel ‘drama’”(jongeren)
grens tussen plagen en pesten?
Favoriete cyberpestkanalen
Favoriete cyberpestvormen (Friesland)
• Lastig vallen
• Roddels verspreiden
• Ongewenst seksueel voorstel doen
leunt sterk aan bij traditioneel pestgedrag
Overlap pesten-cyberpesten (Wegge, D., 2013)
65% van de pestslachtoffers wordt ook online gepest
Extra power/Extra pijn Cyberpester Slachtoffer
Geen toezicht Ongenaakbaarheid Onmacht versterkend
Anonimiteit/ Onzichtbaarheid
Veilig, machtig gevoel Des-inhibitie-effect
Onmacht, angst, onveiligheid, onzekerheid
24/7 Permanent machtsgevoel
Permanente dreiging en stress
Cockpit-effect ‘Afstand’ onverschilligheid; minder inleving
‘Objectivering’
Gebrek aan ‘social cues’
Des-inhibitie-effect Verharding
Onzekerheid – stress – angst
1 keer = veel keer Macht Onmacht – stress versterkend
Desinhibitie- of ontremmingseffect
“Op het internet deed ik me harder voor
dan ik ben. Ik heb via Ask.fm ook wel
eens iemand uitgescholden. Gewoon om
te proberen hoe dat voelt. Nu doe ik dat
niet meer omdat ik weet tot wat dat kan
leiden.” (D., 16j)
ONDERZOEKSCIJFERS PESTEN-CYBERPESTEN (VLAANDEREN)
Klassiek pesten (HBSC-studie, 2012)
Prevalentie (11- t.e.m. 18-jarigen)
• 24,5% - laatste 2 maanden minstens 2 x
slachtoffer
• 7% - … minstens 2x iemand gepest
• 5,5% - … minstens wekelijks slachtoffer
• 3,2% - … meer dan één keer per week slachtoffer
Pabian, S., mei 2013 KLASSIEK PESTEN CYBERPESTEN afgelopen half jaar
minstens één keer
gepest (SL) 10.4 % 5.3 %
afgelopen half jaar
minstens één keer
iemand gepest (PK) 6.8 % 5.8 %
afgelopen half jaar
minstens één keer
gepest en heb zelf
ook minstens één
keer gepest (PK/SL)
2.4 % 1.5 %
HBSC-Nederland (Van Dorsselaer, De Looze & Vermeulen-Smit, 2010)
• Allochtone jongeren pesten iets meer (11-16-
jarigen) en verschil is toegenomen sinds 2006
0
5
10
15
2005 2009
Autochtoon
Allochtoon
10,1 8,3 8,3
6,1
10,5
DICA-studie (Pabian & Vandebosch)
• Meisjes: vaker slachtoffer – Jongens: vaker pestkop
• Piek cyberpesten: tussen 11 en 13 jaar
• 48% cyberpesters zit op zelfde school als slachtoffer
• Meisjes tillen gemiddeld zwaarder aan de
cyberpesterijen die hen treffen (‘appearance’)
DICA-studie (Pabian & Vandebosch)
Slachtofferschap cyberpesten:
(Minstens één keer in de afgelopen 6 maanden)
Meetpunt: Mei 2013, totaal 2038 leerlingen
Bron: DICA (2013), Pabian, S. & Vandebosch, H.
6de lj 1ste 2de 3de 4de 5de
15.6% 10.2% 5.9% 5.4% 6.1% 4%
DICA-studie (Pabian & Vandebosch)
Dader van cyberpesten:
(Minstens één keer in de afgelopen 6 maanden)
6de lj 1ste 2de 3de 4de 5de
6.9% 4.6% 4.3% 8% 4.9% 4.6%
Meetpunt: Mei 2013, totaal 2038 leerlingen
Bron: DICA (2013), Pabian, S. & Vandebosch, H.
DICA-studie (Pabian & Vandebosch)
Andere onderzoeksbevindingen
EUKidsonline (2009)
– 48% van Vlaamse jongeren: onbekende toegevoegd aan lijst contactpersonen
– 1/3 jongeren: minstens 1x/maand in contact met onbekende(n)
– 30%: offline afspraak gehad met online contactpersoon (50%: ouders geïnformeerd)
–50%: ‘het is makkelijker om mezelf te zijn op
het internet’
GEVOLGEN (CYBER)PESTEN
Jongeren vertellen over hun ervaringen
Effect varieert
• Naar gelang persoonlijkheid slachtoffer
• Steun van omgeving of niet?
• Cyberpesten met foto’s en video’s vinden
jongeren erger dan beledigingen via gsm/online
Controleverlies
• Effect kan variëren ngl. kenmerken van platform
- Vb. gezien als anonieme “haat-site”: jongeren
raden technische oplossingen aan of gaan hun profiel
verwijderen (controle-gevoel)
• Vooral incidenten waarover jongeren geen controle hebben,
worden als erger aanzien
–Vb. vals profiel, naakfoto’s verspreid, profiel hacken,…
Bewezen negatieve effecten (slachtoffer)
Stress en angst lopen hoog op
schadend effect op korte tot lange termijn
Schools functioneren onder druk
Psychisch en lichamelijk in de knoei
Omgaan met anderen wordt moeilijk(er)
Depressie, suïcide maar ook delinquentie loeren om de hoek
Schade reikt verder dan slachtoffer
• Pestkop
• Klasgroep
• Leerkracht(en) en school
• Gezin/thuis
• Vrije tijdsmilieu
• Samenleving
WELKE JONGEREN KOMEN IN BEELD?
SLACHTOFFERS VAN CYBERPESTEN IN BEELD
‘Profiel’ slachtoffers van cyberpesten
• Meer (afhankelijk van) internetgebruik • Onveiliger internetgebruik (contact met
onbekenden; wachtwoord delen; slecht beveiligen eigen profielsite (privacy-settings); …)
• Ouders met restrictieve stijl t.o.v. mediagebruik • Minder ‘close’ vrienden en minder populair • Vaker dader én omstaander van cyberpesten
‘Profiel’ slachtoffers van cyberpesten
• Vaker slachtoffer van klassiek pesten • Meer stress-symptomen – minder
oplossingsvaardig • Meisjes > jongens • Holebi-jongeren: vaker geviseerd • Allochtone jongeren (Friesland, 2010) • Zwaarlijvige jongeren (Friesland, 2010)
Hoe reageren slachtoffers? (DICA-onderzoek, 2012)
Spontane oplossingsgerichte strategieën:
Probleemoplossende strategieën
< Emotie-gebaseerde strategieën
DE CYBERPESTENDE LEERLING IN BEELD
‘Profiel’ cyberpestkoppen
• Jongens > meisjes
• Intensiever internetgebruik – risicovol
• Band met ouders minder o.k., hebben autoritaire opvoedingsstijl/restrictieve stijl t.o.v. mediagebruik
• Vaker slachtoffer en omstander van cyberpesten - minder steun van vrienden (?!)
‘Profiel’ cyberpestkoppen
• Minder empathisch en berouwvol - brutaler
• Vaker dader van klassiek pesten
• Minder schoolbetrokken
Wat cyberpesters onderscheidt?
(DICA, 2012)
Wat pestkoppen nodig hebben:
‘Zeg met dat ik ertoe doe!’
- Erbij horen
- Populariteit
- Status
- Dominantie tonen
+ Voordeel halen
Internet pakt ook pestkoppen aan!
BIJSTANDERS BIJ CYBERPESTEN
Ook onder druk
Wat omstaanders (niet) doen
• 35 % is getuige van cyberpesten
• Reactie omstaanders – Hulp geboden (eerder discreet) 45,6%
– Mee gepest 5%
– Niets gedaan 56,9%
- Zijn mijn zaken niet (30,1%)
- Angst om nadien zelf gepest te worden (19,1%)
- Niet weten wat gedaan (18,9%)
•Meer jongens dan
meisjes
•Meer in ASO
•Stijgt met leeftijd
•Slechter schools
klimaat
Passieve
toeschouwers
Verdedigen
& steunen
•Meer meisjes dan
jongens
troosten/geven
advies
•Daalt met leeftijd
•Assertief
verdedigen meer
in BSO
•Beter schools
klimaat
Rapporteren Aanmoe-
digen
Meedoen
•Meer meisjes
dan jongens
•Daalt met
leeftijd
•Meer in BSO
•Minder bij
jongeren die
thuis
anderstalig zijn
•Beter schools
klimaat
•Evenveel
meisjes als
jongens
•Meer
spijbelaars en
bissers
•Meer
anderstaligen
thuis
•Meer in BSO
•Slechter
schools klimaat
Te kleine
aantallen
Verschillen naar getuigengedrag
DICA:
Lagere
empathie
Minder vaak zelf
klassiek
slachtoffer
Passieve
toeschouwers
Verdedigen &
steunen
DICA:
Meer empathie
Vaker zelf
cyber/klass.
slachtoffer
Rapporteren Aanmoedigen Meedoen
DICA:
Lagere
empathie
Vaker dader
klassiek
pesten
Verschillen naar getuigengedrag
Bijstandergedrag: invloed van anderen
Experimenteel onderzoek: jongeren (13 j) als bijstaander
blootgesteld aan fictieve cyberpestsituaties op SNS
Meer helpen bij meer ernstige situatie
Meer privé dan publiek helpen
Andere bijstaanders hebben belangrijke invloed
Surveyonderzoek bij jongeren: 525 jonge bijstaanders (+/-
16 j)
Normen van andere jongeren -> sociale druk om mee te
doen aan cyberpesten
Normen van ouders spelen belangrijke rol
CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
Samenspel
Jongere
Vrienden Thuis
School / leerkrachten /opvoeders
Media
Providers
Club
Jeugdwerk
Samenleving
Vertrouwen
Opvoeding eerst!
• In goed contact met kind(eren) en jongeren
– Tijd & aandacht
–Nabijheid & afstand ruimte geven + betrokken blijven
–Waarderend in communicatie
• Waarden – normen – grenzen: authentieke rolmodellen
• Emotionele geletterdheid en oplossingsvaardigheden stimuleren
Specifieke preventie
• Informeren (consument-informatie)
• Sensibiliseren – Mediawijsheid
– E-safety
– Digitaal burgerschap (netiquette)
• Activeren tot opnemen van verantwoordelijkheid
In een uitdagende en waarderende omgeving …
• Ontrading
• Effectieve opvolging en ondersteuning
… die tegelijk ook grenzen aangeeft en bewaakt
Als het fout is gelopen (slachtoffer)
• Emotionele opvang – Ruimte geven om te ventileren - niet beschuldigen
– Emoties spiegelen/teruggeven
• Probleemgerichte opvang oplossing zoeken – Bewijsmateriaal verzamelen
– Maximaal veilig stellen van communicatie-omgeving
– Contact met school, club, …
– Probleem melden (meld-knop)
– …
Als het fout is gelopen (kind heeft gepest)
• Expliciteren van wat niet door de beugel kon
(confronteren)
• Verbindende dialoog
• Verantwoordelijkheid blijven geven
– Veilig stellen slachtoffer
– Reduceren/herstellen van de toegebrachte schade
• Opvolging
• Samen met ouders/relevante derden/…
MEER PRAKTISCHE INFO NODIG?
www.digitaalpesten.nl
Websites
• www.clicksafe.be (+ ‘i respect’) (info – tips – lesmateriaal)
• www.ikbeslis.be (privacy)
• www.veiligonline.be (ouders en opvoeders)
• www.pestweb.nl (info en tips - lesmateriaal)
• www.kieskleurtegenpesten.be (tips)
• www.cyberpesten.be (info over cyberpesten)
Hulpinstanties
• CLB
• JAC
• CAW – CGG
• School
• Opvoedingswinkel(s)
• Politie / e-cops / RCCU-FCCU
Ontwikkeling van een wetenschappelijk
onderbouwde game tegen cyberpesten
Funded by www.iwt.be
Prof. Dr. Heidi Vandebosch
Prof. Dr. Karolien Poels
Dr. Katrien Van Cleemput
Gie Deboutte
Sara Bastiaensens
Prof. Dr. Olga De Troyer
Edgar Omar Cebolledo Gutierrez
Frederik Van Broeckhoven
Prof. Dr. Ilse De Bourdeaudhuij
Ann DeSmet Ing. Koen Samyn Olivier Janssens
Dr. Ir. Sofie Van Hoecke
Onderzoekconsortium: 4 partners
WISE
Fysieke activiteit, Fitheid en Gezondheid
Friendly ATTAC
Adaptive
Technological
Tool(s)
Against
Cyberbullying
Doelgroep:
12 tot en met 14-jarigen
Invalshoek:
Inzetten op de kracht van de
omstaanders
Educatieve game als onderdeel
van lessenpakket
en gesitueerd binnen een
whole school approach
1. “Behoeften-analyse”
2. “Verander-matrices”
3. “Verander-methoden”
4. “Ontwerp materiaal”
6. “Evaluatie”
Intervention Mapping proces
5. “Implementatie-plan” - Gezondheidsgevolgen
slachtoffer
- Belang van omstaanders
- Gedrag: niet meedoen,
troosten,
verdedigen/rapporteren
- Attitudes, eigen-effectiviteit
- Attitudes:
- Eigen-effectiviteit: modeling, uitproberen gedrag in game
- Serious game: scenario,
tekenen, aansluiten bij
‘evidence’
- In scholen? Breder pakket?
Duurtijd?
- Effect en proces
Behoeften-analyse
Experiment: onderzoek naar
context-invloeden van omstaander-gedrag
Contextinvloeden die gemanipuleerd werden: Ernst van de situatie
Laag of hoog
Gedrag van andere bijstanders
Pestkop bevestigen of slachtoffer
verdedigen
Identiteit andere bijstanders
Kennissen of goede vrienden
Resultaten: Hoge ernst: minder vaak meedoen, vaker helpen
Meedoen met de pestkop: meer als andere bijstanders meedoen,
meer als andere bijstanders goede vrienden zijn
Slachtoffer helpen: bij ernstige situatie: meer geneigd om te helpen
als andere bijstanders goede vrienden zijn. Bij minder ernstige
situatie: meer geneigd om te helpen als andere bijstanders
kennissen zijn
Gepubliceerd in: Bastiaensens et al, (2014). Cyberbullying on social network sites. An experimental study into bystanders’ behavioural intentions to help the victim or
reinforce
the bully. Computers in Human Behavior, 31, 259-271
Gedragsdoelen voor bystanders EERST: nagaan of het bedoeld is om te kwetsen of
kwetsend werd opgevat?
NOOIT: lachen of tonen aan de pester dat je het eens
bent/leuk vindt ALTIJD: het slachtoffer troosten/advies/info geven
VRIEND: ALTIJD verdedigen
KENNIS: omstandigheden begrijpen
NOOIT: de schuld bij het slachtoffer leggen
UITGELOKT: leerkracht betrekken
ERNSTIG: leerkracht/ouders betrekken
CO
NTE
XT
Determinanten van getuigengedrag
Houding
Normen
Zelf-
effectiviteit
Intentie(s) Gedrag
Omgevings-
factoren
Vaardigheden en
competenties
Geringe gerichtheid op en bekommernis om het slachtoffer
- Positieve uitkomstverwachting
voor slachtoffer
- Neg. tav passief, pos. tav
verdedigen
1
2
4
3
- Vrienden verwachten dat ze
verdedigen
- Kan tegen de pester zeggen te
stoppen
Incalculeren omgevingsinvloeden
Welke steun verwacht het schoolpersoneel in het
aanpakken van cyberpesten?
Opleiding voor leerkrachten
Informatie voor leerlingen & geschikt lesmateriaal
Wetgeving en hoe gepast disciplineren?
Maatschappij: rol andere actoren (providers – media)
Begrenzing verwachtingen t.a.v. scholen
Inzetten van een educatieve game
Focusgroepgesprekken met 67 leerlingen uit het eerste
en tweede middelbaar
Verhaal, personages en tutorial getest op basis van
theorieën uit gezondheidsvoorlichting en entertainment-
education
Concept test: personages – toepassingen - design
Te oud voor doelgroep, kleding niet
modern genoeg
Lessenpakket en meer
Implementatie: van evidence-based game
naar whole school approach Educatief pakket (stap 1)
Educatief pakket met game ingebed in whole school approach
(modulair systeem, inspelen op sterktes in school) (stap 2)
Spel over zelfhandhaving,
relaties en groepsvorming
In verschillende cyberpestsituaties kunnen spelers
ervaren hoe het is om betrokken te zijn bij cyberpesten
als bijstaander
… en krijgen ze FEEDBACK
op hun individuele reacties
In een veilige en vertrouwelijke single player omgeving
Meer weten?
Volg ons via Twitter, Facebook en schrijf je in op onze
nieuwsbrief via de website
www.friendlyattac.be
Eindmeet project: 31 januari 2016
DANK VOOR JULLIE AANDACHT!