Download - De Zwarte Hond - Voorland Hinterland deel 1
-
4Voorland Hinterland
versie februari 2012
Grenzeloze perspectieven voor de Euregios Eems-Dollard, Maas-Rijn en Scheldemond
Deel I: Quickscan regios en hypothese ontwerpend onderzoek
Amsterdam
Londen
Maastricht
Aken
Luik
Groningen
Emden
Middelburg
Brugge
Gent
Luxemburg
Bratislava
Geneve
Parijs
Brussel
Berlijn
Kopenhagen
Praag
Wenen
SCHELDEMOND
MAAS-RIJN
EEMS DOLLARD
Het buurtschap groeit organische ontwikkeling van een nieuw zeer duurzaam buurtschap in Midden-Drenthe
Dennis Moet | GIDZ en Remco Rolvink voeren, in opdracht van de gemeente Midden-Drenthe, een verkennend onderzoek uit naar de mogelijkheden om stap voor stap ten oosten van Beilen een nieuw in brede zin zeer duurzaam buurtschap te ontwikkelen. De menselijke maat en sociale aspecten zijn daarbij de maat der dingen. Het onderzoek heeft een participatief karakter. Bovenstaand geeft een overzicht van de twee hoofdfasen (eerst dromen, dan landen), stappen en deelproducten van het onderzoek. Het resulteert zomer 2012 in een inspiratieatlas met routebeschrijving voor het vervolg van het planproces.
-
2
-
3VoorwoordIn de discussie over de toekomstige inrichting van Nederland is er een duidelijke focus op de Randstad en haar directe ommeland. Deze keuze is te waarderen, maar de ambities van West-Nederland dicteren ook de economische en ruimtelijke opgaven in de rest van het land. Wij denken dat met een ontwerpend onderzoek naar de mogelijkheden van verschillende grensregios een nieuwe input kan worden gegeven aan het debat over de inrichting van Nederland.
De specifieke kenmerken en soms wonderlijke eigenaardigheden hebben een grote invloed op het leven en handelen in een bepaalde streek. Door drie Euregios individueel te onderzoek worden de kwaliteiten en problemen van de regios afzonderlijk duidelijk. Maar door de regios ook met elkaar te vergelijken worden de mogelijke kansen en oplossingen per regio in een bredere context geplaatst. Tevens wordt duidelijk hoe universeel regionalisme is. Het territoriaal kapitaal is van cruciaal belang voor alle Euregios. De toekomst van grensregios ligt niet in het eindeloos beconcurreren van elkaar. Gezocht moet worden naar complementaire scenarios. Terwijl op de schaal van Europa en Nederland men op zoek is naar een overkoepelende identiteit liggen op het schaalniveau lager genoeg ruimte voor een specifieke ontwikkeling.
Deze quickscan is een eerste opzet voor een ontwerpend onderzoek naar economisch-ruimtelijk kansen van de Euregios. Met ontwerpoplossingen voor verschillende economische, sociale, cul-turele en ruimtelijke vraagstukken wordt met het onderzoek Voorland Hinterland kennis gege-nereerd over de Euregios. Het doel is grote en kleine ruimtelijke opgaven op aansprekende wijze op de kaart te zetten en kan het debat over de Euregios een inhoudelijke input geven. Wij hopen met genteresseerde partners dit onderzoek te kunnen uitvoeren en te komen tot een aantal uitdagende ruimtelijke opgaven en ontwerpvisies die complementair zijn. Met een ontwerpend onderzoek naar territoriale cohesie voor de Euregios wordt het achterland het nieuwe voorland.
Op eigen initiatief zijn wij, Jeroen de Willigen (De Zwarte Hond), Marty van de Klundert (Spacevalue) en Dennis Moet (GIDZ), vorig jaar reeds gestart met onderzoek Voorland Hinterland. Fase I: Quickscan regios en hypothese ontwerpend onderzoek hebben wij afgerond. Met dit onderzoeksvoorstel willen wij onze studie vervolgen met regionale sleutelfactoren. Het doel is onze kennis en bevindingen te delen en uit te diepen met regionale bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Het resultaat leidt tot ruimtelijke randvoorwaarden ter versterking van de ontwikkeling van een regionale economie. Voor de tweede fase van het onderzoek willen wij graag een subsidieaanvraag indienen.
Jeroen de Willigen (De Zwarte Hond), Marty van de Klundert (Spacevalue), Dennis Moet (GIDZ)
-
4
-
5InhoudInleiding
Vergelijkende analyse drie Euregios KerndataHistorieDichtheidMorfologieLandschapRuimtegebruikBereikbaarheidNetwerkEconomieToerismeSportSterren
Ruimtelijk-economisch perspectief drie EuregiosEems-DollardMaas-RijnScheldemond
Agenda
7
11121418202426303236404246
49516171
81
-
6
-
7InleidingDe kustlijn van de Noordzee is een duidelijke natuurlijke grens die al eeuwenlang een herkenbare contour geeft aan Nederland. Via de wereldzeen heeft Nederland haar grenzen verkend en al vroeg handel gedreven met een aantal exotische gebieden. Zo proactief als Nederland te werk is gegaan over zee, zo inactief heeft Nederland haar overige landgrenzen in het verleden onderhouden. De zuidelijke en oostelijke grens van Nederland kennen een wispelturige geschiedenis. Als zeenatie is het eeuwenlang een doel geweest om land in te pikken of te bezetten in gebieden die ver weg lagen. Nabij gelegen gebieden actief bemachtigen of verdedigen is alleen gebeurd als het echt noodzakelijk was. En waarom een oorlog voeren vanwege een gebied als land zelf kan worden gemaakt? Bij voorkeur werd land overmeesterd op het water. Niet legers, maar ingenieurs hebben voor een groot deel het huidige Nederlandse grondgebied veroverd.
Van oudsher ligt het economische zwaartepunt dus in het westen van Nederland, aan de Noordzee. Maar de Randstad is geen ruimtelijk gentegreerde metropool, het is een uitdijend ruimtelijk netwerk tot ver in Brabant en Gelderland. Inmiddels is een woon-werkgebied te benoemen in het ommeland dat een duidelijke relatie heeft met de Randstad. De Brabanste Stedenrij, het Knooppunt Arnhem-Nijmegen, de Vallei Ede-Waginingen, de Stadsdriehoek Apeldoorn-Deventer-Zutphen en Netwerkstad Zwolle Kampen vormen het achterland van de Randstad. Door een functionele constructie van stedelijke regios, infrastructuur en landelijke gebieden met grenzen die afhangen van een bepaald (economisch) thema wordt een steeds groter gebied onderdeel van Randstad. De stedelijke agglomeraties in de regios hebben maximaal profijt van deze ontwikkelingen, zij zijn de laatste decennia economisch gegroeid en hebben tegelijk hun regionale betekenis kunnen versterken.
Het gevaar is dat het noordoosten, zuidoosten en zuidwesten restgebieden worden in Nederland. Het achterland van het achterland. Ver van het dynamische deel van Nederland, dichtbij de rest van Europa. Dit klinkt interessant, maar kan ook een onduidelijke en kwetsbare positie voor een regio zijn. De Randstad met haar ommeland heeft niet zoveel interesse eigenaar te worden van de problemen van deze grensregios. Fenomenen als bijvoorbeeld vergrijzing en bevolkingsdaling die deze regios medekenmerken moeten door de regios zelf worden opgelost. Het is voor grensregios niet de vraag of zij kunnen aansluiten bij de Randstad en haar achterland, maar eerder of ze meten aansluiten. Kunnen de grensregios niet beter de relatie met Duitsland en Belgi verdiepen en gaan uitwerken?
De grensregios moeten zelf kansen creren en met nieuwe economische en ruimtelijke coalities dienen deze kansen te worden benut. Om vitale ontwikkelingen mogelijk te maken moet het denken in termen van vaste grenzen van eigen gemeente, provincie of land veranderen. Deze quickscan
-
8SCHELDEMOND
Amsterdam
Londen
Maastricht
Aken
Luik
Groningen
Emden
Middelburg
Brugge
Gent
Luxemburg
Bratislava
Geneve
Parijs
Brussel
Berlijn
Kopenhagen
Praag
Wenen
inventariseert drie Nederlandse grensregios en speurt naar kansen op Europees niveau. De gekozen Eems-Dollard, Maas-Rijn en Scheldemond zijn alle gedefinieerd als Euregio. Op economisch gebied hebben zij alle drie min of meer een samenwerkingsverband, maar alle drie de regios hebben verschillende relaties met Duitsland en Belgi. Op basis van hun ligging aan de uiterste grenzen van Nederland wordt het vergelijken van deze regios een interessante exercitie.
In het eerste deel van deze publicatie worden voor elke regio cijfers, morfologie en ontstaansgeschiedenis in kaart gebracht om de internationale overeenkomsten, verschillen en kansen voor ontwikkelingen te vinden. Door goed te kijken naar ondergrond, netwerken, cultuur, sociaal maatschappelijke fenomenen en bestaande bedrijvigheid worden de eigenschappen zichtbaar die de ontwikkelingen van de regio kunnen aandrijven. In het tweede deel wordt gezocht naar een mogelijke toekomstige transformatie van een regio. Het voorgestelde ruimtelijkeconomisch perspectief per regio is gebaseerd op de analyse van het eerste deel. De specifieke ruimtelijke kwaliteiten worden gecombineerd met de economische kansen. Per regio is een specifieke thema uitgewerkt.
-
9SCHELDEMOND
Amsterdam
Londen
Maastricht
Aken
Luik
Groningen
Emden
Middelburg
Brugge
Gent
Luxemburg
Bratislava
Geneve
Parijs
Brussel
Berlijn
Kopenhagen
Praag
Wenen
MAAS-RIJN
EEMS DOLLARD
-
10
-
11
Vergelijkende analyse drie EuregiosAan de hand van kaartmateriaal, feiten en cijfers is een eerste analyse van de regios gemaakt. Door de regios per thema naast elkaar te zetten en met elkaar te vergelijken worden interessante overeenkomsten en verschillen zichtbaar. Dit geeft interessante inzichten en helpt bij het duiden van de specifieke kwaliteiten en kenmerken van iedere regio. De gegevens van de vergelijkende analyse worden als input gebruikt om de regios te typeren en regiospecifieke ruimtelijk-economische perspectieven te maken.
Voor de analyse is veel gebruik gemaakt van de statistische informatie die verkrijgbaar is via Eurostat. Deze statistieken zijn beschikbaar in NUTS 2 of NUTS 3 regios. De nomenclatuur van territoriale eenheden voor de statistiek is een samenhangend systeem voor de indeling van het grondgebied van de Europese Unie met het oog op de opstelling van regionale statistieken. De NUTS 2 gebieden zijn gelijk aan de Nederlandse en Belgische provincies en aan de Duitse Regierunsbezierke. De NUTS 3 regios zijn kleinere eenheden en zijn gelijk aan de Nederlandse COROP regios, de Belgische Arrondissementen en de Duitse Kreise. Wanneer data voor alle regios beschikbaar was in NUTS 3 gebieden is deze eenheid gebruikt. Dit was echter alleen het geval bij de bevolkingsaantallen. Voor de overige analyses zijn de NUTS 2 gebieden gebruikt. De NUTS 2 regios zijn in een aantal gevallen echter groter dan de grens van de Euregios. Dit is het geval bij Weser-Ems (Eems-Dollard), Keulen (Maas-Rijn) en Nederlands Limburg (Maas-Rijn).
-
12
Kerndata
De grootste van de drie regios is Eems-Dollard, bijna drie-kwart van deze regio bestaat uit Duits grondgebied. In oppervlak is de Eems-Dollard ruim twee keer zo groot als Scheldemond. Het aantal inwoners van Eems-Dollard is in vergelijking met de andere twee regios echter het laagst.De Maas-Rijn regio is de enige van de onderzochte Euregios die uit drie verschillende landen bestaat: 2/3 van de totale regio ligt in Belgie, bijna 1/3 is Duits, en slechts 8% wordt gevormd door Nederlands Zuid- en Midden-Limburg. De Maas-Rijn regio heeft het hoogste inwoneraantal en het hoogste BNP. Vergeleken met de andere twee regios is het BNP per persoon in deze regio echter het laagst, vooral in het Belgische deel. De Scheldemond regio is de kleinste van de drie. De regio bestaat voor ruim driekwart uit Belgisch grondgebied. 87% van de bevolking in Scheldemond woont in Belgie.
Bron bevolking: Eurostat 2009
Bron BNP: Eurostat 2008 in NUTS 2 regios
LK Aachen
K Aachen
LK Dren
LK Euskirchen
Huy
Liege
Verviers
Waremme
d'Hasselt
Maaseik
Tongres
Midden-Limburg
LK Heinsberg
Zuid-Limburg
Overig-Zeeland
Zeeuwsch-Vlaanderen
Sint-Niklaas
Oudenaarde
Gent
Eeklo
Aalst
Dendermonde
Brugge
Oostende
Veurne
Diksmuide
Ieper
Kortrijk
Roeselare
Tielt
LK Emsland
LK Leer
Oost-Groningen
Noord-Drenthe
Zuidoost-Drenthe
Zuidwest-Drenthe
Overig Groningen
Delfzijl en omgeving
K Emden
LK Aurich
LK Cloppenburg
LK Ammerland
LK Friesland
LK Wittmund
48
52
4.100 (GRONINGEN EN DRENTHE)
3.800 (WESER-EMS)
3.200 (LIMBURG NL)
3.000 (KOLN)
2.550 (LIMBURG B. EN LIEGE)
41 59
13
87
47
21
32
22
16 62
8515
3.300(ZEELAND)
2.950 (WEST- EN OOST-VLAANDEREN)
6139 3257 3268
11
%%%
Bevolking
BNP in NUTS 2
BNP/persoon in NUTS 2
Eems-Dollard
2.210.000
110.261 miljoen
3.950
miljoen/persoon
Oppervlak
NUTS 3 regios
14.500 km2
-
13
110.261 miljoen
3.950
miljoen/persoon
LK Aachen
K Aachen
LK Dren
LK Euskirchen
Huy
Liege
Verviers
Waremme
d'Hasselt
Maaseik
Tongres
Midden-Limburg
LK Heinsberg
Zuid-Limburg
Overig-Zeeland
Zeeuwsch-Vlaanderen
Sint-Niklaas
Oudenaarde
Gent
Eeklo
Aalst
Dendermonde
Brugge
Oostende
Veurne
Diksmuide
Ieper
Kortrijk
Roeselare
Tielt
LK Emsland
LK Leer
Oost-Groningen
Noord-Drenthe
Zuidoost-Drenthe
Zuidwest-Drenthe
Overig Groningen
Delfzijl en omgeving
K Emden
LK Aurich
LK Cloppenburg
LK Ammerland
LK Friesland
LK Wittmund
48
52
4.100 (GRONINGEN EN DRENTHE)
3.800 (WESER-EMS)
3.200 (LIMBURG NL)
3.000 (KOLN)
2.550 (LIMBURG B. EN LIEGE)
41 59
13
87
47
21
32
22
16 62
8515
3.300(ZEELAND)
2.950 (WEST- EN OOST-VLAANDEREN)
6139 3257 3268
11
%%%
LK Aachen
K Aachen
LK Dren
LK Euskirchen
Huy
Liege
Verviers
Waremme
d'Hasselt
Maaseik
Tongres
Midden-Limburg
LK Heinsberg
Zuid-Limburg
Overig-Zeeland
Zeeuwsch-Vlaanderen
Sint-Niklaas
Oudenaarde
Gent
Eeklo
Aalst
Dendermonde
Brugge
Oostende
Veurne
Diksmuide
Ieper
Kortrijk
Roeselare
Tielt
LK Emsland
LK Leer
Oost-Groningen
Noord-Drenthe
Zuidoost-Drenthe
Zuidwest-Drenthe
Overig Groningen
Delfzijl en omgeving
K Emden
LK Aurich
LK Cloppenburg
LK Ammerland
LK Friesland
LK Wittmund
48
52
4.100 (GRONINGEN EN DRENTHE)
3.800 (WESER-EMS)
3.200 (LIMBURG NL)
3.000 (KOLN)
2.550 (LIMBURG B. EN LIEGE)
41 59
13
87
47
21
32
22
16 62
8515
3.300(ZEELAND)
2.950 (WEST- EN OOST-VLAANDEREN)
6139 3257 3268
11
%%%
Maas-Rijn Scheldemond
4.020.000 2.950.000
2.917
miljoen/persoon
3,125
miljoen/persoon
216.892 miljoen 88.585 miljoen
11.000 km2 9.000 km2
-
14
Eems-Dollard
1815-1830
Historie
Bron historische kaarten: De Bosatlas van de geschiedenis
van Nederland, 2011
1810-1813
1780
1555
1350
1350
1555
1780
1810
1830Nederfrankisch
Mittelfrankisch
Frans
Waals
Ripuarisch
Limburgs
Zeeuws
Oost-Vlaams
West-Vlaams
Drents
Gronings
Oost-Fries
Westfaals
Noord- Nedersaksisch
Fries
Nedersaksisch
Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied
Duits landsgebied
Oosterijkse nederlanden
Spaanse Nederlanden
Nederlandse republiek
Koninkrijk der Nederlanden
Drents
Gronings
Noord-Nedersaksisch
Oost-Fries
Westfaals
Fries
Ripuarisch
Waals
Limburgs
Zeeuws
West-Vlaams
Oost-Vlaams
Dialecten
Terugkijkend in de historie hebben de regios een bewogen geschiedenis gekend waarin de landsgrens lang niet altijd binnen de regio lag. Rondom 1350 was een groot deel van Eems-Dollard onderdeel van de Friese Landen, behorend bij het Duitse Rijk. De Friese Landen liepen van het huidige westen van Friesland tot aan de rivier de Weser in het huidige Duitsland. Vanaf 1555 is er echter al een grens zichtbaar tussen het huidige Nederland en Duitsland. Toch heeft hun sterke gezamenlijke geschiedenis ervoor gezorgd dat er in een klein deel van Duitsland nog steeds Fries gesproken wordt. Daarnaast zijn de dialecten allemaal onderdeel van het Nedersaksisch.Maas-Rijn heeft lange tijd bestaan uit verschillende landen en kleine hertogdommen. Vanaf 1815 is er een duidelijke Nederlands-Duitse grens te trekken en in 1839 erkent Nederland vervolgens de onafhankelijkheid van Belgi. De Scheldemond regio is tot aan dit moment voornamelijk n land geweest, bestaande uit verschillende gewesten. Niet voor niets wordt hier overal dialecten afkomstig uit het Nederfrankisch gesproken gesproken.
1350
1555
1780
1810
1830Nederfrankisch
Mittelfrankisch
Frans
Waals
Ripuarisch
Limburgs
Zeeuws
Oost-Vlaams
West-Vlaams
Drents
Gronings
Oost-Fries
Westfaals
Noord- Nedersaksisch
Fries
Nedersaksisch
Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied
Duits landsgebied
Oosterijkse nederlanden
Spaanse Nederlanden
Nederlandse republiek
Koninkrijk der Nederlanden
Drents
Gronings
Noord-Nedersaksisch
Oost-Fries
Westfaals
Fries
Ripuarisch
Waals
Limburgs
Zeeuws
West-Vlaams
Oost-Vlaams
Frans landsgebied
Duits landsgebied
Spaanse Nederlanden
Duits landsgebied
Oostenrijkse Nederlanden
Nederlandse republiek
Duits landsgebied
Frans landsgebied
Koninkrijk der Nederlanden
Duits landsgebied
Nedersaksisch
-
15
1350
1555
1780
1810
1830Nederfrankisch
Mittelfrankisch
Frans
Waals
Ripuarisch
Limburgs
Zeeuws
Oost-Vlaams
West-Vlaams
Drents
Gronings
Oost-Fries
Westfaals
Noord- Nedersaksisch
Fries
Nedersaksisch
Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied
Duits landsgebied
Oosterijkse nederlanden
Spaanse Nederlanden
Nederlandse republiek
Koninkrijk der Nederlanden
Drents
Gronings
Noord-Nedersaksisch
Oost-Fries
Westfaals
Fries
Ripuarisch
Waals
Limburgs
Zeeuws
West-Vlaams
Oost-Vlaams
Nederfrankisch - Mittelfrankisch - Frans
Maas-Rijn Scheldemond
1350
1555
1780
1810
1830Nederfrankisch
Mittelfrankisch
Frans
Waals
Ripuarisch
Limburgs
Zeeuws
Oost-Vlaams
West-Vlaams
Drents
Gronings
Oost-Fries
Westfaals
Noord- Nedersaksisch
Fries
Nedersaksisch
Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied
Duits landsgebied
Oosterijkse nederlanden
Spaanse Nederlanden
Nederlandse republiek
Koninkrijk der Nederlanden
Drents
Gronings
Noord-Nedersaksisch
Oost-Fries
Westfaals
Fries
Ripuarisch
Waals
Limburgs
Zeeuws
West-Vlaams
Oost-Vlaams
1350
1555
1780
1810
1830Nederfrankisch
Mittelfrankisch
Frans
Waals
Ripuarisch
Limburgs
Zeeuws
Oost-Vlaams
West-Vlaams
Drents
Gronings
Oost-Fries
Westfaals
Noord- Nedersaksisch
Fries
Nedersaksisch
Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied
Duits landsgebied
Oosterijkse nederlanden
Spaanse Nederlanden
Nederlandse republiek
Koninkrijk der Nederlanden
Drents
Gronings
Noord-Nedersaksisch
Oost-Fries
Westfaals
Fries
Ripuarisch
Waals
Limburgs
Zeeuws
West-Vlaams
Oost-Vlaams
1350
1555
1780
1810
1830Nederfrankisch
Mittelfrankisch
Frans
Waals
Ripuarisch
Limburgs
Zeeuws
Oost-Vlaams
West-Vlaams
Drents
Gronings
Oost-Fries
Westfaals
Noord- Nedersaksisch
Fries
Nedersaksisch
Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied
Duits landsgebied
Oosterijkse nederlanden
Spaanse Nederlanden
Nederlandse republiek
Koninkrijk der Nederlanden
Drents
Gronings
Noord-Nedersaksisch
Oost-Fries
Westfaals
Fries
Ripuarisch
Waals
Limburgs
Zeeuws
West-Vlaams
Oost-Vlaams
1350
1555
1780
1810
1830Nederfrankisch
Mittelfrankisch
Frans
Waals
Ripuarisch
Limburgs
Zeeuws
Oost-Vlaams
West-Vlaams
Drents
Gronings
Oost-Fries
Westfaals
Noord- Nedersaksisch
Fries
Nedersaksisch
Eems Dollard Maas - Rijn ScheldemondFrans landsgebied
Duits landsgebied
Oosterijkse nederlanden
Spaanse Nederlanden
Nederlandse republiek
Koninkrijk der Nederlanden
Drents
Gronings
Noord-Nedersaksisch
Oost-Fries
Westfaals
Fries
Ripuarisch
Waals
Limburgs
Zeeuws
West-Vlaams
Oost-Vlaams
Nederfrankisch
-
16
Grote kerk Emden
Martinitoren Groningen
Grote kerk Emmen
Eems-Dollard
-
17
Sint Pauluskathedraal Luik Lange jan Middelburg
Basiliek Sint Servaas Maastricht St Salvatorkathedraal Brugge
Dom Aken Sint Niklaaskerk Gent
Maas-Rijn Scheldemond
-
18
5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378
188
131
130
420
301
685
365
154
Dichtheid
Dichtheid (personen/km2)
Dichtheid (m2/persoon)
6.511
De gebieden van de Eems-Dollard behoren tot de meest dunbevolkte regios van Nederland en Duitsland. De gemiddelde dichtheid in Eems-Dollard is slechts 164 personen per km2. De grootste concentratie mensen in deze regio is te vinden in het Duitse Emden.Maas-Rijn is van de 3 regios het dichtstbevolkt. Bijna 1/3 van het totaal aantal mensen in Maas-Rijn woont in het Nederlandse Zuid-Limburg en het Belgische Liege. Deze gebieden hebben een dichtheid van respectievelijk 566 en 741 personen per km2.In Scheldemond is het verschil tussen de twee landen opvallend: het Nederlandse deel is dun bevolkt, terwijl het Belgische deel veel dichter bevolkt is, met name de arrondissmenten Dendermonde, Aalst en Kortrijk.
5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378
188
131
130
420
301
685
365
Dichtheid in NUTS 3
Bron: Eurostat 2009-2010
Eems-Dollard
Dichtheid (personen/km2)
600 - 750
551 - 600
501 - 550
451 - 500
401 - 450
351 - 400
301 - 350
251 - 300
201 - 250
151 - 200
101 - 150
51 - 100
-
19
5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378
188
131
130
420
301
685
365
5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378
188
131
130
420
301
685
365
365 326
2.743 3.064
5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378
188
131
130
420
301
685
365
5310 7621 3319 1459 2739 7701 2378
188
131
130
420
301
685
365
Maas-Rijn Scheldemond
-
20
Morfologie
GENT
BRUGGE
ROESELARE
KORTRIJKEMENEN
WAREGEM
VLISSINGEN
MIDDELBURG
GERAARDSBERGEN
NINOVE
AALST
SINT-NIKLAS
LOKEREN
DENDERMONDE
IEPER
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
POPERINGE
OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM
DEINZETIELT
OOSTKAMP
TORHOUT
BLANKENBERGE
MAASTRICHT
LIEGE
AACHEN
HERSTAL
VERVIERS
MAASMECHELENGENK
BERINGEN
LOMMEL
HEUSDEN-ZOLDER
ROERMOND
ECHT-SUSTEREN
SITTARD-GELEEN
HEINSBERG ERKELENZ
HUCKELHOVEN
JULICH
DUREN
EUSKIRCHEN
HEERLEN
KERKADE
STOLBERG
ESCHWEILERWURSELEN
ALSDORFHERZOGENRATH
SERAING
SINT-TRUIDEN
HASSELT
EUPEN
HUY
BAD MUNSTEREIFEL
MECHERNICH
BRUNSSUM
GEILENKIRCHEN
UBACH-PALENBERG
DILSEN
ZULPICH
HOUDHALEN-HELCHTEREN
LANAKEN
DIEPENBEEK
BILZEN
TONGEREN
GRONINGEN
EMMEN
HOOGEZAND-SAPPEMEER
ASSEN
LINGEN
MEPPEN
HARENCLOPPENBURG
LEER
EMDEN
AURICH
PAPENBURG
HOOGEVEEN
COEVORDEN
MEPPEL
WINSCHOTEN
WITTMUND
SCHORTENS
WESTERSTEDE
BAD ZWISCHENAHN
FRIESOYTHE
NORDEN
VEENDAM
STADSKANAAL
DELFIJL
OUPEYE
ZONHOVEN
MAASEIK
CHAUDFONTAINE
FLEMALESAINT-NICOLAS
GRACE-HOLLOGNEANS
KREUZAU
MIDDELKERKE
VEURNE
DIKSMUIDE
KOKSIJDE
BREDENE
AALTER
GOES
EEKLOMALDEGEM
TERNEUZEN
EVERGEM
LOCHRISTI
MARELBEKE
LEDE
TEMSE
ZELE
RONSE
Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants
CITIES AND TOWNS bebouwd gebied
gemeente met > 100.000 inwoners
gemeente met 30.000 - 100.000 inwoners
gemeente met 17.500 - 30.000 inwoners
GENT
BRUGGE
ROESELARE
KORTRIJKEMENEN
WAREGEM
VLISSINGEN
MIDDELBURG
GERAARDSBERGEN
NINOVE
AALST
SINT-NIKLAS
LOKEREN
DENDERMONDE
IEPER
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
POPERINGE
OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM
DEINZETIELT
OOSTKAMP
TORHOUT
BLANKENBERGE
MAASTRICHT
LIEGE
AACHEN
HERSTAL
VERVIERS
MAASMECHELENGENK
BERINGEN
LOMMEL
HEUSDEN-ZOLDER
ROERMOND
ECHT-SUSTEREN
SITTARD-GELEEN
HEINSBERG ERKELENZ
HUCKELHOVEN
JULICH
DUREN
EUSKIRCHEN
HEERLEN
KERKADE
STOLBERG
ESCHWEILERWURSELEN
ALSDORFHERZOGENRATH
SERAING
SINT-TRUIDEN
HASSELT
EUPEN
HUY
BAD MUNSTEREIFEL
MECHERNICH
BRUNSSUM
GEILENKIRCHEN
UBACH-PALENBERG
DILSEN
ZULPICH
HOUDHALEN-HELCHTEREN
LANAKEN
DIEPENBEEK
BILZEN
TONGEREN
GRONINGEN
EMMEN
HOOGEZAND-SAPPEMEER
ASSEN
LINGEN
MEPPEN
HARENCLOPPENBURG
LEER
EMDEN
AURICH
PAPENBURG
HOOGEVEEN
COEVORDEN
MEPPEL
WINSCHOTEN
WITTMUND
SCHORTENS
WESTERSTEDE
BAD ZWISCHENAHN
FRIESOYTHE
NORDEN
VEENDAM
STADSKANAAL
DELFIJL
OUPEYE
ZONHOVEN
MAASEIK
CHAUDFONTAINE
FLEMALESAINT-NICOLAS
GRACE-HOLLOGNEANS
KREUZAU
MIDDELKERKE
VEURNE
DIKSMUIDE
KOKSIJDE
BREDENE
AALTER
GOES
EEKLOMALDEGEM
TERNEUZEN
EVERGEM
LOCHRISTI
MARELBEKE
LEDE
TEMSE
ZELE
RONSE
Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants
CITIES AND TOWNS
De ruimtelijke verschijningsvorm van de drie regios verschilt sterk. Eems-Dollard bestaat voornamelijk uit kleine dorpen en gemeenschappen in een weids landschap. In de morfologie is er geen onderscheid of grens zichtbaar tussen het Duitse en het Nederlandse deel.In Maas-Rijn liggen drie middelgrote steden, Maastricht, Aken en Luik, elk in een ander land. Tussen deze steden bevindt zich een dicht, fijnmazig netwerk van kleinere steden en dorpen.Ook de Scheldemond regio kent een fijnmazig verspreid stedelijk netwerk, maar dit geldt vooral voor het Belgische deel. Opvallend in deze regio is dat de grens tussen Nederland en Belgie hier duidelijk zichtbaar is: het Nederlandse deel bestaat uit compacte kleine kernen in het landschap.
Eems-Dollard
GENT
BRUGGE
ROESELARE
KORTRIJKEMENEN
WAREGEM
VLISSINGEN
MIDDELBURG
GERAARDSBERGEN
NINOVE
AALST
SINT-NIKLAS
LOKEREN
DENDERMONDE
IEPER
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
POPERINGE
OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM
DEINZETIELT
OOSTKAMP
TORHOUT
BLANKENBERGE
MAASTRICHT
LIEGE
AACHEN
HERSTAL
VERVIERS
MAASMECHELENGENK
BERINGEN
LOMMEL
HEUSDEN-ZOLDER
ROERMOND
ECHT-SUSTEREN
SITTARD-GELEEN
HEINSBERG ERKELENZ
HUCKELHOVEN
JULICH
DUREN
EUSKIRCHEN
HEERLEN
KERKADE
STOLBERG
ESCHWEILERWURSELEN
ALSDORFHERZOGENRATH
SERAING
SINT-TRUIDEN
HASSELT
EUPEN
HUY
BAD MUNSTEREIFEL
MECHERNICH
BRUNSSUM
GEILENKIRCHEN
UBACH-PALENBERG
DILSEN
ZULPICH
HOUDHALEN-HELCHTEREN
LANAKEN
DIEPENBEEK
BILZEN
TONGEREN
GRONINGEN
EMMEN
HOOGEZAND-SAPPEMEER
ASSEN
LINGEN
MEPPEN
HARENCLOPPENBURG
LEER
EMDEN
AURICH
PAPENBURG
HOOGEVEEN
COEVORDEN
MEPPEL
WINSCHOTEN
WITTMUND
SCHORTENS
WESTERSTEDE
BAD ZWISCHENAHN
FRIESOYTHE
NORDEN
VEENDAM
STADSKANAAL
DELFIJL
OUPEYE
ZONHOVEN
MAASEIK
CHAUDFONTAINE
FLEMALESAINT-NICOLAS
GRACE-HOLLOGNEANS
KREUZAU
MIDDELKERKE
VEURNE
DIKSMUIDE
KOKSIJDE
BREDENE
AALTER
GOES
EEKLOMALDEGEM
TERNEUZEN
EVERGEM
LOCHRISTI
MARELBEKE
LEDE
TEMSE
ZELE
RONSE
Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants
CITIES AND TOWNS
-
21
GENT
BRUGGE
ROESELARE
KORTRIJKEMENEN
WAREGEM
VLISSINGEN
MIDDELBURG
GERAARDSBERGEN
NINOVE
AALST
SINT-NIKLAS
LOKEREN
DENDERMONDE
IEPER
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
POPERINGE
OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM
DEINZETIELT
OOSTKAMP
TORHOUT
BLANKENBERGE
MAASTRICHT
LIEGE
AACHEN
HERSTAL
VERVIERS
MAASMECHELENGENK
BERINGEN
LOMMEL
HEUSDEN-ZOLDER
ROERMOND
ECHT-SUSTEREN
SITTARD-GELEEN
HEINSBERG ERKELENZ
HUCKELHOVEN
JULICH
DUREN
EUSKIRCHEN
HEERLEN
KERKADE
STOLBERG
ESCHWEILERWURSELEN
ALSDORFHERZOGENRATH
SERAING
SINT-TRUIDEN
HASSELT
EUPEN
HUY
BAD MUNSTEREIFEL
MECHERNICH
BRUNSSUM
GEILENKIRCHEN
UBACH-PALENBERG
DILSEN
ZULPICH
HOUDHALEN-HELCHTEREN
LANAKEN
DIEPENBEEK
BILZEN
TONGEREN
GRONINGEN
EMMEN
HOOGEZAND-SAPPEMEER
ASSEN
LINGEN
MEPPEN
HARENCLOPPENBURG
LEER
EMDEN
AURICH
PAPENBURG
HOOGEVEEN
COEVORDEN
MEPPEL
WINSCHOTEN
WITTMUND
SCHORTENS
WESTERSTEDE
BAD ZWISCHENAHN
FRIESOYTHE
NORDEN
VEENDAM
STADSKANAAL
DELFIJL
OUPEYE
ZONHOVEN
MAASEIK
CHAUDFONTAINE
FLEMALESAINT-NICOLAS
GRACE-HOLLOGNEANS
KREUZAU
MIDDELKERKE
VEURNE
DIKSMUIDE
KOKSIJDE
BREDENE
AALTER
GOES
EEKLOMALDEGEM
TERNEUZEN
EVERGEM
LOCHRISTI
MARELBEKE
LEDE
TEMSE
ZELE
RONSE
Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants
CITIES AND TOWNS
GENT
BRUGGE
ROESELARE
KORTRIJKEMENEN
WAREGEM
VLISSINGEN
MIDDELBURG
GERAARDSBERGEN
NINOVE
AALST
SINT-NIKLAS
LOKEREN
DENDERMONDE
IEPER
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
POPERINGE
OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM
DEINZETIELT
OOSTKAMP
TORHOUT
BLANKENBERGE
MAASTRICHT
LIEGE
AACHEN
HERSTAL
VERVIERS
MAASMECHELENGENK
BERINGEN
LOMMEL
HEUSDEN-ZOLDER
ROERMOND
ECHT-SUSTEREN
SITTARD-GELEEN
HEINSBERG ERKELENZ
HUCKELHOVEN
JULICH
DUREN
EUSKIRCHEN
HEERLEN
KERKADE
STOLBERG
ESCHWEILERWURSELEN
ALSDORFHERZOGENRATH
SERAING
SINT-TRUIDEN
HASSELT
EUPEN
HUY
BAD MUNSTEREIFEL
MECHERNICH
BRUNSSUM
GEILENKIRCHEN
UBACH-PALENBERG
DILSEN
ZULPICH
HOUDHALEN-HELCHTEREN
LANAKEN
DIEPENBEEK
BILZEN
TONGEREN
GRONINGEN
EMMEN
HOOGEZAND-SAPPEMEER
ASSEN
LINGEN
MEPPEN
HARENCLOPPENBURG
LEER
EMDEN
AURICH
PAPENBURG
HOOGEVEEN
COEVORDEN
MEPPEL
WINSCHOTEN
WITTMUND
SCHORTENS
WESTERSTEDE
BAD ZWISCHENAHN
FRIESOYTHE
NORDEN
VEENDAM
STADSKANAAL
DELFIJL
OUPEYE
ZONHOVEN
MAASEIK
CHAUDFONTAINE
FLEMALESAINT-NICOLAS
GRACE-HOLLOGNEANS
KREUZAU
MIDDELKERKE
VEURNE
DIKSMUIDE
KOKSIJDE
BREDENE
AALTER
GOES
EEKLOMALDEGEM
TERNEUZEN
EVERGEM
LOCHRISTI
MARELBEKE
LEDE
TEMSE
ZELE
RONSE
Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants
CITIES AND TOWNS
GENT
BRUGGE
ROESELARE
KORTRIJKEMENEN
WAREGEM
VLISSINGEN
MIDDELBURG
GERAARDSBERGEN
NINOVE
AALST
SINT-NIKLAS
LOKEREN
DENDERMONDE
IEPER
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
POPERINGE
OUDENAARDEDEBDERLEEUWZOTTEGEM
DEINZETIELT
OOSTKAMP
TORHOUT
BLANKENBERGE
MAASTRICHT
LIEGE
AACHEN
HERSTAL
VERVIERS
MAASMECHELENGENK
BERINGEN
LOMMEL
HEUSDEN-ZOLDER
ROERMOND
ECHT-SUSTEREN
SITTARD-GELEEN
HEINSBERG ERKELENZ
HUCKELHOVEN
JULICH
DUREN
EUSKIRCHEN
HEERLEN
KERKADE
STOLBERG
ESCHWEILERWURSELEN
ALSDORFHERZOGENRATH
SERAING
SINT-TRUIDEN
HASSELT
EUPEN
HUY
BAD MUNSTEREIFEL
MECHERNICH
BRUNSSUM
GEILENKIRCHEN
UBACH-PALENBERG
DILSEN
ZULPICH
HOUDHALEN-HELCHTEREN
LANAKEN
DIEPENBEEK
BILZEN
TONGEREN
GRONINGEN
EMMEN
HOOGEZAND-SAPPEMEER
ASSEN
LINGEN
MEPPEN
HARENCLOPPENBURG
LEER
EMDEN
AURICH
PAPENBURG
HOOGEVEEN
COEVORDEN
MEPPEL
WINSCHOTEN
WITTMUND
SCHORTENS
WESTERSTEDE
BAD ZWISCHENAHN
FRIESOYTHE
NORDEN
VEENDAM
STADSKANAAL
DELFIJL
OUPEYE
ZONHOVEN
MAASEIK
CHAUDFONTAINE
FLEMALESAINT-NICOLAS
GRACE-HOLLOGNEANS
KREUZAU
MIDDELKERKE
VEURNE
DIKSMUIDE
KOKSIJDE
BREDENE
AALTER
GOES
EEKLOMALDEGEM
TERNEUZEN
EVERGEM
LOCHRISTI
MARELBEKE
LEDE
TEMSE
ZELE
RONSE
Municipality > 100.000 inhabitantsMunicipality 30.000 -100.000 inhabitantsMunicipality 17.500 - 30.000 inhabitants
CITIES AND TOWNS
Maas-Rijn Scheldemond
-
22
Eems-Dollard
-
23
Maas-Rijn Scheldemond
-
24
Landschap
bebouwd gebied
akkerland
bos
struikgewas
grasland
kaal land
water / wetland
Het landschap in Eems-Dollard is plat, wijds en open. Bebouwing is vooral geconcentreerd binnen de dorpen en kleine steden. De eilanden in de Noordzee, het wad, de polders en zandgronden, maken samen een divers en karakteristiek landschap.In Maas-Rijn is het landschap heuvelachtig en veel meer gesloten. Het netwerk van steden en dorpen wordt afgewisseld met bosgebieden en kleinschalige gras- en akkerlanden. In Scheldemond wisselen open landschappen en bebouwd gebied zich af op een veel kleinere schaal als in Eems-Dollard. De rivier de Schelde stroomt dwars door de regio. De Scheldemonding, waar de regio haar naam aan ontleent, kan worden gezien als het gebied van noordelijk Oost-Vlaanderen (Gent), de stad Antwerpen, de Oosterschelde en de havens van Terneuzen, Vlissingen, Zeebrugge en Oostende.
Bron kaart: Corine land cover 2006
Bron data: Eurostat 2009 in NUTS 2 regios
Bodemkaart Corine, NUTS 2 regios
Aandeel bodemgebruik per land
Eems-Dollard
Bodemgebruik
25
1
1
36
75
82
75
64
62
25
38
18
30
29
20
50
42
7
51
1
49
10
1
2
49
22
41
56
19
29
71
81
87
84
65
35 44
16
13 1
% % %
30
24
13 2 1
1
29
34
42
13 4 2
1 4
34
40
5 3 1
1
16
totaal8100km
2totaal
15959km2
totaal20091km
2
EEMS D
OLLA
RD R
EGIO
NEDE
RLAN
D
DUITS
LAND
MAAS
-RIJN
REG
Io
BE
LGIE
NE
DERL
AND
DU
ITSLA
ND
SCHELDEM
OND
BELG
IE
NEDE
RLAN
D
-
25
25
1
1
36
75
82
75
64
62
25
38
18
30
29
20
50
42
7
51
1
49
10
1
2
49
22
41
56
19
29
71
81
87
84
65
35 44
16 13 1
% % %
30
24
13 2 1
1
29
34
42
13 4 2
1 4
34
40
5 3 1
1
16
totaal8100km
2totaal
15959km2
totaal20091km
2
EEMS D
OLLA
RD R
EGIO
NEDE
RLAN
D
DUITS
LAND
MAAS
-RIJN
REG
Io
BE
LGIE
NE
DERL
AND
DU
ITSLA
ND
SCHELDEM
OND
BELG
IE
NEDE
RLAN
D
Maas-Rijn Scheldemond
-
26
Ruimtegebruik
Kenmerkend voor elk van de regios is dat zij alle drie een aanzienlijk oppervlak aan agrarisch gebied hebben. Vooral Eems-Dollard en de Scheldemond regio hebben een groot aandeel: ruim 2/3 van deze regios bestaat uit agrarisch gebied. De Scheldemond regio heeft daarnaast ook het grootste aandeel aan industrie van de drie regios.In Maas-Rijn is het ruimtegebruik duidelijk anders dan in Scheldemond en Eems-Dollard. Maas-Rijn heeft een groot aandeel industrie en in vergelijking met de andere 2 regios heeft Maas-Rijn het grootste aandeel bos en voorzieningen & woongebieden.
11%
70%
10%
4%
5%
22%
48%
16%
4%
10%
17%
67%
2%
3%
11%
(zware) industrie
bossen
agrarisch
woongebieden en voorzieningen
overig
services and residential
no visible use
agriculture
foresty
heavy environment
Bron: Eurostat 2009 in NUTS 2 regios
Aandeel ruimtegebruik per land
NL DE
Ruimtegebruik regio
Eems-Dollard
Ruimtegebruik
-
27
11%
70%
10%
4%
5%
22%
48%
16%
4%
10%
17%
67%
2%
3%
11%
11%
70%
10%
4%
5%
22%
48%
16%
4%
10%
17%
67%
2%
3%
11%
NLBENLBE DE
Maas-Rijn Scheldemond
-
28
Eems-Dollard
-
29
Maas-Rijn Scheldemond
-
30
Bereikbaarheid
De internationale bereikbaarheid van de regios verschilt. In elk van de drie is een regionaal vliegveld gelegen. Het vliegveld Eelde, bij Groningen in Eems-Dollard is echter maar een klein vliegveld met een lijnvlucht naar Aberdeen en verder voornamelijk vakantievluchten. In 2010 maakten 153.637 passagiers gebruik van dit vliegveld. De Luchthaven Oostende-Brugge in de Scheldemond regio is een stuk groter. In 2010 werd 64.041 ton vracht vervoerd en 213.638 passagiers. In de Maas-Rijn regio liggen twee luchtvelden van formaat: het vliegveld van Liege, de grootste goederenluchthaven van Belgie met 482.142 ton vracht in 2009 en 356.782 passagiers, en Maastricht-Aachen airport, gelegen bij Maastricht (270.000 reizigers in 2010). Vanaf hier gaan lijnvluchten van Ryanair naar voornamelijk Zuid Europa, en van Germanwings naar Berlijn. Ook vertrekken er diverse vakantievluchten vanaf dit vliegveld. Daarnaast is Maas-Rijn met 2 stations aangetakt op het Europese hoge snelheidsnetwerk, waardoor Brussel, Parijs, Keulen en Frankfurt goed en snel te bereiken zijn.
Tel Aviv
Antalya
Djerba
Enfidha
Pisa
Alicante
Girona
Reus
Alberdeen
Lige
Mlaga
Faro
Porto
Las PalmasTenerife
Ostende Maastricht
Berlin
Alberdeen
Groningen
-
31
Tel Aviv
Antalya
Djerba
Enfidha
Pisa
Alicante
Girona
Reus
Alberdeen
Lige
Mlaga
Faro
Porto
Las PalmasTenerife
Ostende Maastricht
Berlin
Alberdeen
Groningen
-
32
snelweg
nationale weg
vliegveld
highspeed station
intercity station
highspeed spoorlijn
intercity spoorlijn
stoptrein spoorlijn
vliegveld
Rivieren en kanalen
Ferry
Haven
A1 A29
A31
A31
A28
A31
E22
A28-E232
A28-E232
A28-E232
A7-E22
AMSTE
RDAM
A1
A32
A30-E30
ESSEN
BREMEN
BREM
EN
OSNABRUCK
ZWOLLE
LEEUWARDEN
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
EMDEN
HARLINGEN
HEEREN
WEEN
ZWOLLE
ZWOLLE
ALM
ELO
MNSTER
OSN
ABRUCK
BREMEN
NORHO
RN
FRSTENAU
Assen
Meppel
Emden
Leer
Mepen
Papenburg
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
Ems
Drenste Hoofdvaart
Hoogeveense Vaart
Knstenkanal
Winschoterdiep
Eemska
naal
Stadskanaal
Hunze
Reitdiep
Van Starken borghkanaal
Ems- Jade-Kanal
Elisabeth Kanal
Nordg
eorgsf
ehnk
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
EMDEN
Wegen
A1 A29
A31
A31
A28
A31
E22
A28-E232
A28-E232
A28-E232
A7-E22
AMSTE
RDAM
A1
A32
A30-E30
ESSEN
BREMEN
BREM
EN
OSNABRUCK
ZWOLLE
LEEUWARDEN
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
EMDEN
Spoorwegen
HARLINGEN
HEEREN
WEEN
ZWOLLE
ZWOLLE
ALM
ELO
MNSTER
OSN
ABRUCK
BREMEN
NORHO
RN
FRSTENAU
Assen
Meppel
Emden
Leer
Mepen
Papenburg
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
HARLINGEN
HEEREN
WEEN
ZWOLLE
ZWOLLE
ALM
ELO
MNSTER
OSN
ABRUCK
BREMEN
NORHO
RN
FRSTENAU
Assen
Meppel
Emden
Leer
Mepen
Papenburg
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
HARLINGEN
HEEREN
WEEN
ZWOLLE
ZWOLLE
ALM
ELO
MNSTER
OSN
ABRUCK
BREMEN
NORHO
RN
FRSTENAU
Assen
Meppel
Emden
Leer
Mepen
Papenburg
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
A1 A29
A31
A31
A28
A31
E22
A28-E232
A28-E232
A28-E232
A7-E22
AMSTE
RDAM
A1
A32
A30-E30
ESSEN
BREMEN
BREM
EN
OSNABRUCK
ZWOLLE
LEEUWARDEN
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
EMDEN
HARLINGEN
HEEREN
WEEN
ZWOLLE
ZWOLLE
ALM
ELO
MNSTER
OSN
ABRUCK
BREMEN
NORHO
RN
FRSTENAU
Assen
Meppel
Emden
Leer
Mepen
Papenburg
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
Waterwegen
Netwerk
A1 A29
A31
A31
A28
A31
E22
A28-E232
A28-E232
A28-E232
A7-E22
AMSTE
RDAM
A1
A32
A30-E30
ESSEN
BREMEN
BREM
EN
OSNABRUCK
ZWOLLE
LEEUWARDEN
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
EMDEN
HARLINGEN
HEEREN
WEEN
ZWOLLE
ZWOLLE
ALM
ELO
MNSTER
OSN
ABRUCK
BREMEN
NORHO
RN
FRSTENAU
Assen
Meppel
Emden
Leer
Mepen
Papenburg
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
Ems
Drenste Hoofdvaart
Hoogeveense Vaart
Knstenkanal
Winschoterdiep
Eemska
naal
Stadskanaal
Hunze
Reitdiep
Van Starken borghkanaal
Ems- Jade-Kanal
Elisabeth Kanal
Nordg
eorgsf
ehnk
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
EMDEN
Het netwerk van de regios verschilt sterk. De Maas-Rijn regio heeft een sterk wegennet met een hoge dichtheid aan internationale en nationale wegen. Ook is hier een vrij goed spoornetwerk aanwezig met verbindingen naar de verschillende landen en een hsl station in zowel Liege als Aachen. Het netwerk van Eems-Dollard is veel minder dicht, en er is slechts n kleine spoorverbinding tussen de twee landen. De regio is gelegen aan zee, wat voor de ontwikkeling van twee havens heeft gezorgd die van belang zijn voor de regio: de Eemshaven en de haven van Emden.Scheldemond is echter nog veel meer gericht op havens en goederen. De havens van Terneuzen, Vlissingen, Zeebrugge en Oostende zijn onderdeel van de gehele Rijn Schelde Delta, waar ook de havens van Antwerpen en Rotterdam onder vallen. Het netwerk van zowel wegen als spoor is in deze regio gericht op de verbindingen van de havens naar het achterland. De verbindingen zijn daarom voornamelijk west-oost gericht.
Ems
Drenste Hoofdvaart
Hoogeveense Vaart
Knstenkanal
Winschoterdiep
Eemska
naal
Stadskanaal
Hunze
Reitdiep
Van Starken borghkanaal
Ems- Jade-Kanal
Elisabeth Kanal
Nordg
eorgsf
ehnk
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
EMDEN
Ems
Drenste Hoofdvaart
Hoogeveense Vaart
Knstenkanal
Winschoterdiep
Eemska
naal
Stadskanaal
Hunze
Reitdiep
Van Starken borghkanaal
Ems- Jade-Kanal
Elisabeth Kanal
Nordg
eorgsf
ehnk
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
EMDEN
HARLINGEN
HEEREN
WEEN
ZWOLLE
ZWOLLE
ALM
ELO
MNSTER
OSN
ABRUCK
BREMEN
NORHO
RN
FRSTENAU
Assen
Meppel
Emden
Leer
Mepen
Papenburg
GRONINGEN
EMMEN
LINGEN
Eems-Dollard
Wegen
Spoorwegen
Waterwegen
-
33
A2
A1-E29
A73
E313
E40
E42
A2
A4
A4
A46
A61
E42
A61
E25
E40
A4
A61
BRUSSEL
CHARLEROI
LEUVENE
ANTWERPEN
LUXEMBOURG
KOBLENZ
EINDHOVEN
VENLOVENLO
KLN
KLN
DSSELDORF
LUDWIGSHAFEN
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
A10-E40
E403
A18-E40
A19
A11-E34
A14-E17
A 58
A 58
A 4
A18-E40
A14-E17
A10-E40
CALAIS
TOURNAI
BRUSSELS
BRUSSELS
ROTTERDAM
PARIS
IEPER
GENT
KORTRIJKE
AALST
SINT NIKLAS
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
HALLE
ANTWERPEN
DORDRECHT
Goes
Kruiningen-
Yerseke
Lichtervelde
Waregem
Moeskroen
Menen
Poperinge
Tielt
De Panne
Veurne
Zottegem
GeraardsbergenRenaix
BurstDenderleeuw
Oudenaarde
DeizeDePinte
Lokeren
Eeklo
Zeebrugge
IEPER
GENT
KORTRIJKE
AALST
KNOKKE-HEIST
BRUGGE
OOSTENDE
MIDDELBURG
ANTWERPEN
BRUSSEL
NAMUR
KLN
LEUVEN
RHEINBACH
ARLO
N
LUXEM
BURG
TURNHOUT
MNCHEGLADACH
Heerlen
Duren
Herzogenrath
Geleen Ooost
Weert
Vis
Tongeren
Flmalle- Haute
Borgworm
Verviers
Gouvy
Rivage
Welkenraedt
Huy
Genk
Neerpelt
Laden AACHEN
LIGE
HASSELT
Zuid Beveland
Ghent-Terneuzen
Uitwaterinskanaal
Schelde
Escaut
Ijzer
Schelde
Rupel
Stalhille
Schelde
RAMSGATE UK
ROSYTH UK
HULL U
K
GENT
OOSTENDE
ZEEBRUGGE
MIDDELBURG
BRUGGE
Maas
Roer
Roer
Maas
Albert
Kanaal
Willem
svaartNederweert
Wurm
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Maas-Rijn Scheldemond
-
34
A31
A7/E22
Grensovergang E22
Eems-Dollard
-
35
A3/E40 A58
Grensovergang E25 Grensovergang N410
A2/E25 A18
Maas-Rijn Scheldemond
-
36
Economie
Bedrijven
R&D centra
Universiteiten
Hogescholen
Elk van de drie regios heeft haar eigen economische clusters. In Eems-Dollard zijn relatief weinig industriegebieden. De winning van grondstoffen en primaire energie met de daaraan gerelateerde Eems-Dollardijvigheid en R&D-centra speelt een grote rol in de economie van de regio. De Eems-Dollard telt slechts n universiteit, de Rijksuniversiteit Groningen. Maas-Rijn heeft een veel grotere dichtheid aan industriegebieden. Er zijn een aantal grote bedrijven gevestigd die profiteren van de gunstige ligging van deze regio aan het Europese netwerk. Daarnaast zijn er vier universiteiten en 21 hogescholen in de regio gevestigd met een totaal van ruim 110.000 studenten. Opvallend is dat op de grootste universiteit, de RWTH Aachen, slechts vijf procent van de studenten afkomstig is uit de EU, terwijl de Universiteit van Maastricht bijna 14% Europese studenten kent. (Euregio Maas-Rijn in cijfers, 2007)De industriegebieden in de Scheldemond regio zijn voornamelijk geclusterd rondom de havens van Gent, Brugge en Vlissingen, waar een aantal belangrijke bedrijven voor de regio gevestigd zijn. Het grensoverschrijdende economisch cluster van biogebaseerde bedrijvigheid rondom de kanaalzone Gent-Terneuzen krijgt vorm onder de naam biobase Europe, en heeft de potentie en ambitie om uit te groeien tot een Europees topcluster met een wereldwijde uitstraling en aantrekkingskracht.
Bedrijventerreinen
Bron bedrijventerreinen: www.openstreetmap.org
Bedrijventerreinen
Eems-Dollard
Groningen
Emmen
-
37
ESTG
Wirtschaft
Maastricht
Liege
AachenBrugge
Gent
Maas-Rijn Scheldemond
-
38
Eems-Dollard
-
39
Maas-Rijn Scheldemond
-
40
nationaal park
UNESCO werelderfgoed
museum
klooster
kasteel
kerk
Aantal nachten doorgebracht door
inwoners en niet-inwoners (x1.000.000)
1 - 3
3 - 5
5 - 7
7 - 9
9 - 11
> 11
Aantal bedplaatsen per km2
4 bedden
Toerisme
Nationalpark Nie
derschsisches W
attenmeer
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
The Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini tower
Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
Dwingelderveld
Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlanderen
West-Vlanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
Nationalpark Nie
derschsisches W
attenmeer
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
The Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini tower
Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
Dwingelderveld
Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlanderen
West-Vlanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
Toeristische trekpleisters
Accomodatie
Elke regio heeft een aantal belangrijke toeristische trekpleisters, van nationale parken tot theaters en musea. Vooral in de Maas-Rijn regio en het Nederlandse deel van Eems-Dollard is een hoge dichtheid aan toeristische attracties te vinden. De grootste dichtheid aan overnachtingsplaatsen is te vinden in Drenthe, Nederlands Limburg en West-Vlaanderen.Naast de toeristische attracties, is ook het cultuurlandschap van de drie regios een bron van toerisme. In Eems-Dollard bieden het veenlandschap, de eilanden en de kust veel toeristische mogelijkheden. Het vlakke landschap maakt de regio ook zeer geschikt voor fietsers. Net als in Eems-Dollard heeft ook in Scheldemond de kust een grote aantrekkingskracht op toeristen. In Maas-Rijn bieden de glooiende landschappen van de Ardennen en de nationale parken allerlei mogelijkheden voor recreatie en toerisme.
BRUSSELS
ANTWERPEN
LILLE
OLDENBURG
NP Niederschsi
sches Wattenmee
r
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
Het Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini toren
NP Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
NP Dwingelderveld
NP Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlaanderen
West-Vlaanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
BRUSSELS
ANTWERPEN
LILLE
OLDENBURG
NP Niederschsi
sches Wattenmee
r
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
Het Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini toren
NP Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
NP Dwingelderveld
NP Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlaanderen
West-Vlaanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
attracties >100.000 bezoekers of > 1.000 zitplaatsen,
nationale parken, UNESCO werelderfgoed
Eems-Dollard
Nationalpark Nie
derschsisches W
attenmeer
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
The Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini tower
Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
Dwingelderveld
Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlanderen
West-Vlanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
Nationalpark Nie
derschsisches W
attenmeer
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
The Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini tower
Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
Dwingelderveld
Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlanderen
West-Vlanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
Accomodatie
Bron: Eurostat 2009 in NUTS 2 regios
BRUSSELS
ANTWERPEN
LILLE
OLDENBURG
NP Niederschsi
sches Wattenmee
r
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
Het Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini toren
NP Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
NP Dwingelderveld
NP Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlaanderen
West-Vlaanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
-
41
klooster
kasteel
kerk
BRUSSELS
ANTWERPEN
LILLE
OLDENBURG
NP Niederschsi
sches Wattenmee
r
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
Het Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini toren
NP Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
NP Dwingelderveld
NP Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlaanderen
West-Vlaanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
zoo / dierenpark
recreatiepark
vakantiecomplex
thermen
theater
casino
Nationalpark Nie
derschsisches W
attenmeer
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
The Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini tower
Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
Dwingelderveld
Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlanderen
West-Vlanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
Nationalpark Nie
derschsisches W
attenmeer
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
The Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini tower
Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
Dwingelderveld
Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlanderen
West-Vlanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
Nationalpark Nie
derschsisches W
attenmeer
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
The Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini tower
Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
Dwingelderveld
Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlanderen
West-Vlanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
BRUSSELS
ANTWERPEN
LILLE
OLDENBURG
NP Niederschsi
sches Wattenmee
r
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
Number of bed places / km2
= 4 beds
NP Eifel
Brunssummerheide
NP Hoge Kempen
Gaiapark Kerkrade
Dreilnderpunkt
Glanerbrook Steinerbos
NP De Meinweg
Valkenburg
Bonnefantenmuseum
Snow ValleyPeer
Thermes Spa
Carolus thermen
Aachener Dom
Aquana Freizeitbad
Winterspotzentrum/ sommerbobbahn
Aachener tierpark
Brckenkopfpark
Rheinisches Freilichtmuseum
Tropicbad
Hallenbad Jahnstrabe
Hengebach
Wildgehege Hellenthal
Landcommanderij Alden Biesen
Stadttheater und Musikdirektion
Hulleband Jlich
Klassisches Casino
Abtei Mariawald
Palais Opra de Lige
Theater aan het Vrijthof
Bad Mnstereifel
MAASTRICHT
AACHEN
LIGE
HASSELT
Bokrijk
IEPER
GENT
KORTRIJKE
OOSTENDE
KNOKKE-HEIST
MIDDELBURG
BRUGGE
Deltapark Neeltje Jans
Het Zwin
Bellewaerde Park
Plopsaland De Panne
Earth Explorer Boudewijn Seapark
Het Museum voor Schone Kunsten
The Gravensteen
Concertgebouw Bruges
Groeningemuseum Memling in Sint-Jan
GRONINGEN
EMMEN
MEPPEN
ASSEN
PAPENBURG
EMDEN
LINGEN
CLOPPENBURG
LEER
Martini toren
NP Lauwersmeer
Groninger Museum
Kardinge
Hunebedden
Zeehondencrche
Nienoord
De Muzeval
Drents Museum
Holland Casino
Noorder Dierenpark Aquarena
Tropiqua
Bad Hesselingen
Drouwenerzand Speelstad Oranje
Aqualaren
Kunsthalle
Het Boomkroonpad
Parc Emslandermeer
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Gevangenismuseum Veenhuizen
Martiniplaza
Hunebedden
Hunebedden
Museumsdorf Cloppenburg
Waddenzee
NP Dwingelderveld
NP Drentse AA
Internationaal natuurpark Veenland
Koln
Liege
Limburg (BE)
Limburg (NL)
Zeeland
Oost-Vlaanderen
West-Vlaanderen
Weser-Ems
Drenthe
Groningen
Nature / Natural park
UNESCO world heritage
Museum
Monastery
Castle
Church
Thermes
Theatre
Casino
Zoo / Animal park
Recreational park
Vacation complex
Megalithic tomb
Seal water park
Snow valley
Sports facility
Swimming pool / water park
BRUSSELS
ANTWERPEN
LILLE
OLDENBURG
NP Niederschsi
sches Wattenmee
r
Number of nights spent by residents and non-residents
1000000 ~ 3000000
3000000 ~ 5000000
5000000 ~ 7000000
7000000 ~ 9000000
9000000 ~ 11000000
11000000 ~
N