Diagnostiek van taalstoornissen
bij
meertalige kinderen
Manuela Julien logopedist & linguïst30 september 2011
M. Julien, 30 september 2011 2
Overzicht
1. Terminologie
2. Uitdagingen
3. Valkuilen
4. Aanpak
M. Julien, 30 september 2011 3
1. TERMINOLOGIE
Taalachterstand?….
“Vorig jaar zag ik een foto in de krant
van een Turks jongetje met als
onderschrift: Achmed gaat met een
taalachterstand naar school.
Waarom zetten ze er niet bij: Achmed
begint met het leren van Nederlands?”
Sieneke Goorhuis-Brouwer, zie Lo&Fo nr.7/8, blz 245 en
www.kennislink.nl)
Taalachterstand: verschillende belangen & interpretaties
Gezondheidszorg:welzijn & vermogen omte communiceren
Bij screening van 2- à 3 jarigen 8% mogelijk taalachterstand in hun moedertaal.
Mogelijke oorzaken: gehoorproblemen,moeite met leren,…
Onderwijs:
functioneren op school
Kind is niet voldoende vaardig in het Nederlands (de taal van het onderwijs), waardoor het op school niet goed tot leren komt.
M. Julien, 30 september 2011 6
Wat is een (specifieke) taalstoornis (SLI)?
De taalontwikkeling in de moedertaal/talen blijft beduidend achter ten opzichte van andere aspecten van de ontwikkeling, zoals non-verbale intelligentie, motorische, sociale en emotionele vaardigheden.
M. Julien, 30 september 2011 7
SLI bij meertaligen
SLI bij een meertalig kind is per definitie SLI in alle talen dat een kind spreekt
Als de eerste taal (T1) van het kind op normaal niveau is, is er geen sprake van een taalstoornis
M. Julien, 30 september 2011 8
Implicatie voor diagnostiek
Alleen informatie over ontwikkeling in T1 geeft werkelijk zekerheid over de diagnose
We moeten dus nagaan of er een taalachterstand of afwijkende taalontwikkeling bestaat in de moedertaal of -talen (T1) van het kind.
M. Julien, 30 september 2011 9
2. UITDAGINGEN
M. Julien, 30 september 2011 10
Uitdaging I: Symptomen verschillen per taal!
Eenzelfde kind met SLI zal twee (of meer) grammaticale patronen laten zien, afhankelijk van de taal die het spreekt
Leonard (voorwoord bij Genesee, Paradis & Crago, 2004)
„rijke versus arme morfologie‟ Italiaans/Nederlands/Engels
dorm-o
dorm-i
dorm-e
dorm-iamo
dorm-ite
dorm-ono
sleep
sleep
sleep-s
sleep
sleep
sleep
M. Julien, 30 september 2011 11
slaap
slaap-t
slaap-t
slaap-en
slaap-en
slaap-en
„rijke versus arme morfologie‟ Nederlands/Zweeds
ik ren
jij ren-t
hij ren-t
wij ren(n)-en
jullie ren(n)-en
zij ren(n)-en
jag spring-er
du spring-er
han spring-er
vi spring-er
ni spring-er
de spring-er
M. Julien, 30 september 2011 12
M. Julien, 30 september 2011 13
Wat weten we (niet) van SLI in het Nederlands?
Omissie van morfeem in vervoeging 3de persoon enkelvoud (hij loop i.p.v. hij loopt)
Onvervoegd werkwoord (hij lopen i.p.v. hij loopt)
Getalfouten (De kinderen loopt i.p.v. de kinderen lopen)
Gebruik van lege hulpwerkwoorden i.p.v. vervoegd werkwoord?
Finietheid = vervoeging & plaats van het werkwoord
Nederlands
Hoofdzin
Ik eet een koekje (SVO)
Hoofdzin met inversie
Straks eet ik een koekje (XVSO)
Bijzin
Ik zeg dat ik straks een koekje eet (SXOV)
Wat moet het kind leren? Plaats (syntaxis)
1. hoofdzin
Zonder metinversie inversie(SVO) (XVSO)
2. bijzin
SXOV
Vervoeging (morfologie)
Hmm, hoe
ga ik dat
doen?
Lege hulpwerkwoorden gevonden in de corpora
Rijden, gaat rijden (Josse 2;02)
*Hij is niet huilen (Josse 2;06)
*Dat is ə liggen (Iris 2;08)
*Die doe bouwen (Laura 2;03)
*Ik doe ook praten (Sarah 2;05)
M. Julien, 30 september 2011 18
Uitdaging II: Heterogeniteit (aanvang, kwaliteit, kwantiteit van taalinput)
Verschillende soorten meertaligheid: simultaan versus sequentieel (successief)
Verschillende groepen meertaligen: grote minderheid versus kleine minderheid
Verschil in taalaanbod (kwantitatief en kwalitatief)
M. Julien, 30 september 2011 19
Typologie van meertaligen
Grote minderheid
Kleine minderheid
Simultane meertaligheid
Successieve meertaligheid
M. Julien, 30 september 2011 20
Typologie van meertaligen
Grote minderheid
Kleine minderheid
Simultane meertaligheid
Successieve meertaligheid
Turken
M. Julien, 30 september 2011 21
Typologie van meertaligen
Grote minderheid
Kleine minderheid
Simultane meertaligheid
Turken
Successieve meertaligheid
Turken
M. Julien, 30 september 2011 22
Typologie van meertaligen
Grote minderheid
Kleine minderheid
Simultane meertaligheid
Turken; Friezen;…
Kinderen uit gemengde huwelijken;…
Successieve meertaligheid
Turken; Friezen;
Chinezen;
Marokkanen
Russen; Polen;
Portugezen
M. Julien, 30 september 2011 23
Uitdaging III: beperkte materiaal & kennis
Beperkte kennis over markeerders van SLI in T1
Weinig materiaal dat T1 in kaart brengt
Fouten van eentalige SLI kinderen = fouten van
kinderen die het Nederlands als T2/T3 leren
Diagnostici beheersen de T1 van het kind vaak
niet.
Diagnostici afhankelijk van een tolk
M. Julien, 30 september 2011 24
Taalachterstand? of Taalstoornis? of(nog) beperkte kennis van het Nederlands?
Hoe halen we ze uit elkaar?
M. Julien, 30 september 2011 25
3. Valkuilen
M. Julien, 30 september 2011 26
Meest gebruikte instrumenten(mijn observatie/vermoeden)
De TalleK en lexilijst Nederlands worden het meest gebruikt.Alleen de beheersing van het Nederlands (schooltaal) wordt gemeten
Risico!: over- of onderdiagnose
M. Julien, 30 september 2011 27
Er zijn andere instrumenten!voor meertaligen
Hiermee meet je alleen T2 TAK/ TalleK & lexilijst (Nederlands)
Hiermee meet je T1 & T2 Lexiconlijsten (Nederlands, Turks, Marokkaans-
Arabisch, Tarifit-Berbers) Toets Tweetaligheid (Nederlands, Marokkaans-
Arabisch, Turks, Papiamento)
M. Julien, 30 september 2011 28
4. Aanpak
M. Julien, 30 september 2011 29
Alternatieve
onderzoeksbenaderingen
Anamnese taalaanbod
Dynamische diagnostiek O.a. Test-teach-retest
Het meten van de conceptuele en cumulatieve woordenschat
Beoordelen van onderliggende cognitieve processen
M. Julien, 30 september 2011 30
Anamnese Taalaanbod(naast de gewone anamnese!)
Anamnese meertaligheid (Blumenthal & Julien, 2000);
AMK-Anamnese Meertalige Kinderen (www.sig-net.be). Beschikbaar in Frans, Engels, Spaans, Italiaans en Turks;
Anamnese taalaanbod (Julien, 2008)
M. Julien, 30 september 2011 31
Dynamische diagnostiek(beoordeling van leerbaarheid)
versus
Statische diagnostiek (beoordeling van opgedane ervaring)
M. Julien, 30 september 2011 32
Dynamisch diagnostiek:Test-Teach-Retest
Meten van de receptieve woordenschat
met de BPVS (Camilleri en Law (2007):
Test: non-verbale cognitieve vaardigheden en BPVS, volgens handleiding
Teach: oefening met 6 fout-items uit de BPVS
Retest: non-verbale cognitieve vaardigheden en test met 6 geoefende woordenschat- items.
Resultaat: eentalige en meertalige kinderen hadden vergelijkbare scores met deze procedure, ondanks significante verschillen tussen hun scores in de testfase.
M. Julien, 30 september 2011 33
Meten van woordenschat: een andere benadering
Kinderen met taalstoornissen hebben vaak een beperkte woordenschat. NT2-kinderen hebben vaak een beperkte woordenschat inhet Nederlands.
Wat zie je als je naar de conceptuele woordenschat kijkt?
Wat zie je als je de woordenschat in alle talen optelt (cumulatieve woordenschat)?
M. Julien, 30 september 2011 34
Conceptuele en cumulatieve woordenschat
Opgaven Nederlands Urdu Conceptuele
woordenschat
Cumulatieve
woordenschat
1 paddenstoel - - 0 0
2 rat/muis + + 1 2
3 bril - + 1 1
Totaal 1 2 2 3
+ = kent woord voor dat concept in die taal
- = kent woord voor dat concept niet in die taal
M. Julien, 30 september 2011 35
Beoordelen onderliggende cognitieve processen
Kinderen met taalstoornissen hebben vaak ook (auditieve) informatie verwerkingsproblemen (aandacht, perceptie, geheugen, snelheid van verwerking…)
Beoordeel deze onderliggende processen en, indien toepasselijk en mogelijk, test ze in alle talen die het kind gebruikt.
M. Julien, 30 september 2011 36
Auditief geheugen in het Tarifit-Berbers
ḍar (voet) yis (paard)
ṭit (oog) iri (nek)ayrum (brood) tqacir (sok)
ṭinzar (neus) fenjan (kopje) rkazi (raam)qama (bed) aɣir (arm) aqzin (hond)
M. Julien, 30 september 2011 37
Analyseren van taalfouten
Wat zijn fouten in T1 (en T2) (fonologie, morfo-syntaxis, semantiek, pragmatiek)?
Beoordeel T1 (en T2) via o.a. analyse van de spontane taal van het kind om een indicatie te hebben van waar het probleem licht.
Analyse spontane taal
Beoordeling Spontane Taal
Uitingnummer: ……
Vraag/opmerking van gesprekspartner:___________________________________________________
Uiting + Letterlijke vertaling
Vrije vertaling
Vragen aan de tolk
1.Is de uiting correct? ja / nee
Correcte uiting
2.Wat is er mis met de uiting?
Taalvorm: Taalgebruik:
Taalinhoud: Fonologie:
Beoordeling Spontane TaalUitingnummer: ……
Vraag/opmerking van gesprekspartner:__________________________________________________
Uiting + Letterlijke vertaling
Vrije vertaling
Zij hebben henna op haar handen gedaan
Vragen aan de tolk
1.Is de uiting correct? ja / nee
Correcte uiting
2.Wat is er mis met de uiting?
Taalvorm:
Toevoeging van voegsel ‘si’
Taalgebruik:
Taalinhoud: Fonologie:
El-i-si-ne Hena vur-du-lar
Hand in haar Henna hebben gedaan zij
Eline Hena vurdular
Wat is nodig voor de analyse?
Goed opgeleide tolk
Kennis van de structuur van de betreffende taal
Kennis van de normale meertalige taalverwerving
Kennis van kenmerken van taalstoornissen in verschillende talen
M. Julien, 30 september 2011 42
En met het juiste denkkader…
Bij de interpretatie van de verzamelde
gegevens altijd rekening houden met duur,
kwaliteit, kwantiteit,... van taalinput in alle
talen:
Diversiteit is enorm
Inputsituatie (T1 & T2) verschilt per kind
Taaldominantie varieert in de loop van tijd
Taalverlies treedt op
M. Julien, 30 september 2011 43
Taalachterstand? of Taalstoornis? of(nog) beperkte kennis van het Nederlands?
… kunnen we ze uit elkaar halen!!!
M. Julien, 30 september 2011 44
Bedankt voor jullie aandacht
M. Julien, 30 september 2011 45
Vraag?
Vragen??
Opmerkingen??!
Discussie!
M. Julien, 30 september 2011 46
Literatuur
Blumenthal, M. & Julien, M. (2000)Diagnostiek van spraak- en taalproblemen bij meertalige kinderen.Geen diagnose zonder anamnese meertaligheid, Lo&Fo, 1, 13-17.
Camilleri en Law (2007). Assessing children referred to speech and language therapy: Static and dynamic assessment of receptive vocabulary. ASLP, 9 (4).
Dam, F.A. (2002). Grenzentesten bij Friestalige kinderen met de Reynell Test voor Taalbegrip. RUG.
Jong, J. de, e.a. (2007). Werkwoordscongruentie bij bilinguale kinderen met een taalstoornis. Stem-, spraak- en taalpathologie, vol. 15.
Julien, M. (2004) Kind en onderzoeker spreken niet dezelfde taal: mogelijkheden bij diagnostiek van spraak- en taalproblemen bij meertalige kinderen. Lo&Fo 76, 488-94.
Julien, M. & Blumenthal, M. (2004). Taalstoornissen bij meertalige kinderen. Stem-, spraak- en taalpathologie, vol. B8.1.5.
Julien, M. (2008) Taalstoornissen bij meertalige kinderen: diagnostiek en behandeling, Pearson.
M. Julien, 30 september 2011 47
http://www.kennislink.nl/publicaties/tweede-taal
Een aantal artikelen over meertaligheid
www.kindentaal.nl
Website over taalontwikkeling bij een- en meertalige baby's, peuters
en kleuters
www.taalstudio.nl
Talen in Balans
Ouderprogramma waarmee ouders leren over meertaligheid en de
mogelijkheden om hun kinderen meertalig op te voeden.
http://ecb.childbilingualism.org/
Project gericht op vragen zoals ‘wat is de beste leeftijd om te
beginnen met het leren van T2? Hoeveel taalaanbod is nodig om een
tweede taal met succes te leren?
Aanbevolen websites /
materiaal