Dişi Genital Sisteminin Gelişimi

Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMENAdnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji

Anabilim Dalı

Gonad Gelişimi

• Posteriyor karın duvarını döşeyen sölom epiteli

• Sölom epitelinin altındaki mezenşim

• İlkel cinsiyet hücreleri

Farklanmamış Gonad

• 7. haftadan önce, her iki cinsin gonadları benzerdir ve farklanmamış gonad olarak adlandırılır.

Cinsiyetin Belirlenmesi

• Kromozomal Cinsiyet• Gonadal Cinsiyet: Y kromozomu üzerinde ki Sry

lokusunun testis gelişimini uyarmasıdır. • Somatik Cinsiyet: Embriyonik testislerin

salgıladığı AMH ve testosteron

AMH Müller kanallarının gerilemesinden, testosteron ise Wolff kanallarının korunması ve erkek genital yollarının ve erkek fenotipinin oluşmasından sorumludur.

Primordiyal Germ Hücreleri(İlkel Eşey Hücreleri)

• Arka barsağın dorsal mezenteri boyunca amipsi hareketlerle göç ederek, 6. hafta dolaylarında gelişmekte olan gonadlara ulaşır ve birincil cinsiyet kordonlarının içine sokulurlar.

Ovaryumun Gelişimi

• Birincil cinsiyet kordonları, başlangıçta gelişmekte olan ovaryumun medullasına kadar uzanır.

• Burada birbirleriyle ağızlaşıp, rete ovariyi oluştururlar.

• Rete ovari, daha sonra bozunur ve kaybolur. • Gonadın yüzeyini örten sölom epiteli, tekrar

çoğalır ve 7. haftada korteks mezenşiminin içine doğru uzanan ve kortikal kordonlar (ikincil cinsiyet kordonları) olarak adlandırılan yeni hücre gruplarını oluşturur.

Ovaryumun Gelişimi

• Primordiyal cinsiyet hücreleri, bu yeni kordonların içine yerleşir ve oogonyumlara dönüşür.

• 16. haftada, kortikal kordonlar parçalanır.• Her bir hücre grubunun ortasında, bir

oogonyumla onu çevreleyen tek sıralı yassı epitel hücreleri vardır.

• Bu şekilde oluşan yapılar, primordiyal folliküllerdir.

Köken

• Oogonyumlar, vitellus kesesinin endoder minden köken alır.

• Follikül hücreleri mezoderm kökenlidir.

Oogonyum

• İntrauterin 20. haftaya kadar çoğalırlar.

• Doğumdan sonra, yeni oogonyum oluş maz.

Oogenez

• Olgun dişi cins hücresinin oluşması anlamı na gelir.

• Prenatal dönem ve postnatal dönem

Prenatal Dönem

• Primordiyal germ hücreleri, gelişimin ikinci haftasında, epiblastın veya primer ektodermin içinde oluşurlar ve daha sonra vitellus kesesinin içine göç ederler.

• Primordiyal germ hücreleri, vitellus kesesinin endodermi içinde 4. haftada farklanırlar ve 6. haftada, cinsiyet kordonlarının içinde belirirler.

Primordiyal Germ Hücrelerinin Seyri

• Gonadlara ulaşınca, oogonyumlara dönüşürler ve mitozla çoğalırlar.

• 20. haftanın sonlarına kadar, mitozla bölünmeye devam ederler.

• Bu dönemde, sayıları 6 – 7 milyon kadardır. • Bu dönemde, hem oogonyumlarda ve hem de oluşmuş

birincil oositlerin içinde bulundukları folliküllerde atrezi başlar.

• Doğumda, follikül sayısı 700.000 ile iki milyon arasındadır.

• Puberte öncesinde, overlerde 400.000 kadar follikül kalmıştır.

• Bunlardan, ancak 500 – 700 kadarı ovülasyon döngüsüne girer.

Genital Boşaltım Yollarının Gelişimi

• Farklanmamış Dönem: 5. ve 6. haftalarda, dişi ve erkek embriyolarının birbirine benzer şekilde mezonefrik (Wolff) ve paramezonefrik (Müller) kanal denilen iki çift genital boşaltım yolu vardır.

• Erkekte mezonefrik kanal• Dişide paramezonefrik kanal gelişir.• Her iki kanal çiftinin birlikte bulunduğu bu

dönem, farklanmamış dönemdir.

Testislerin Gelişimi

• Y kromozomun kısa kolu üzerindeki testis belirleyici faktörler için SRY geni, farklanmamış gonadın testis olarak gelişiminde bir anahtar işlevi görür.

• TBF, primer cinsiyet kordonlarını uyararak, onların farklanmamış gonadın medulla derinlerine doğru uzamasına sebeb olur.

Testislerin Gelişimi

• Kordonlar dallanarak anastomoz yapıp, rete testisi oluşturur.

• Cinsiyet kordonlarından (seminifer =testiküler kordonların) seminifer tübüllere, tubuli rekti ve rete testise farklanır.

Seminifer Tübüller

• İnterstisyel hücreleri oluşturan mezenşimden ayrılırlar.8. haftadan itibaren leydig hücreleri, androjenik hormonları salgılamaya başlarlar.

• Bu hormonlar mezonefrik kanalların ve dış genitallerin erkek yönde farklanmasını teşvik ederler.

Seminifer Tübüller

• Seminifer tübüller, püberteye kadar solid halde kalırlar. Püberteden itibaren lümen gelişir.

Seminifer Tübüller

• İki çeşit hücre bulunur:

• Sertoli hücreleri

• Spermatogonyum

• Fetal testiste sertoli hücreleri seminifer tübüllerde çoğunluğu oluşturur.

Erkek Genital Kanal ve Bezlerinin Gelişimi

• Fetal testiste sertoli hücreleri MIS sentezler.

• Testosteron erkekte mezonefrik kanallardan erkek genital kanalların oluşumunu uyarırken, MIS paramezonefrik kanalın epitelyal-mezenşimal dönüşümü ile kaybolmasına sebeb olur.

Erkek Genital Kanal ve Bezlerinin Gelişimi

• Mezonefroz dejenere olduğunda, mezonefrik kanallardan bazıları kalıcıdır ve duktuli efferentesleri oluştururlar.

• Duktuli efferentesler, mezonefrik kanala açılırlar ve mezonefrik kanal bu bölgede duktus epididimise dönüşür.

Erkek Genital Kanal ve Bezlerinin Gelişimi

• Epididimis distalinde mezonefrik kanal, kalın bir düz kas tabakası kazanır ve duktus deferens oluşur.

• Mezonefrik kanalların kaudal uçlarının lateralinden dışa doğru seminal veziküller gelişir.

Genital Boşaltım Yollarının Gelişimi

• Mezonefrik kanal, mezonefrik böbrekte oluşan idrarı kloakaya taşır.

• Paramezonefrik kanallar, kalınlaşmış sölom epitelinin kraniyo-kaudal yönde 3. torasik segmentten ürogenital sinusun arka duvarına doğru uzamasıyla oluşur.

Uterovajinal Primordiyum

• Her iki paramezonefrik kanalın ucu, pelvik üretrayla birleşmeden kaynaşarak, Y biçimli uterovajinal primordiyumu oluşturur.

• Bu yapı, ürogenital sinusun arka duvarına yaslanıp sinus (Mülleriyan) tüberkülü adı verilen bir kabartı oluşturur.

Hormonlar

• Fetal testiste, Sertoli hücreleri MIS salgılar.• Bu madde, 6. – 7. haftada paramezonefrik

kanalın gerilemesine yol açar.• Fetal leydig hücrelerinin salgıladığı testosteron

ve dihidrotestosteron ise, mezonefrik kanalların genital boşaltım yollarına farklanmasını ve dış genital organların gelişmesini sağlar.

• Dişide MIS salgılanmadığı için, paramezeonefrik kanallar ileri gelişme gösterip, uterusa ve uterin tüplere farklanır.

Dişi Genital Boşaltım Yollarının ve Ek Bezlerinin Gelişimi

• Dişi genital yollarının çoğu, paramezonefrik kanallardan gelişir.

• Tuba uterinalar, paramezonefrik kanalın birleşmemiş kraniyal kısmından gelişir.

• Bu kanalların birleşmiş kaudal kısmından, uterovajinal taslak şekillenir. Buradan, uterusun tamamı ve vajenin üst kısmı gelişir.

• Endometriyal stroma ve miyometriyum, bitişik splanknik mezenşimden türer.

Vajenin Gelişimi

• Uterovajinal kanalın ürogenital kanala temas ettiği yerde müller tüberkülü oluşmuştur.

• Müller tüberkülü, sinovajinal çıkıntı (bulbus) denilen bir çift endodermal yapının meydana gelmesini uyarır.

• Kısa sürede birleşen bulbuslar hızla büyüler ve içi dolu tek vajinal plağı meydana getirirler.

• 5. ayda, plağın ortasındaki hücreler parçalanır ve lümen oluşur.

• Bu lümen, vajina boşluğunu ve çevresindeki hücreler de vajina epitelini meydana getirir.

Vajen Epiteli

• 1 / 3’lük üst kısmı uterovajinal taslaktan, 2 / 3’lük alt kısmı ise ürogenital sinustan köken alır.

• Bütün vajen epiteli, vajinal plaktan kaynaklanır.

• Vajinal plak Endodermden köken alır.

Himen

• Geç fetal dönemde, vajina lümeni hiymen denilen bir zarla ürogenital sinus boşluğundan ayrılır.

• Vajinanın kaudal son parçasının gelişmesi sonucunda, ürogenital sinus duvarının invajinasyonuyla şekillenir.

• Vajinanın fibromüsküler tabakası, çevredeki splanknik mezenşimden gelişir.

• Perinatal dönemde, hiymen delinir ve vajina girişinde ince bir mukoza katlantısı olarak kalır.

Ek Bezler

• Dişide üretradan çevre mezenşime doğru oluşan tomurcuklar, üretral ve paraüretral bezleri oluşturur.

• Bu bezler, erkekteki prostat bezlerinin karşılığıdır.

• Dişide ürogenital sinustan çevre mezenşime doğru oluşan tomurcuklanmalar, erkekteki bulboüretral bezin benzeri olan büyük ve küçük vestibüler bezleri meydana getirirler.

Dış Genital Organların Gelişimi

• Gelişimin 7. haftasına kadar, dış genital organlar her iki cinste de birbirine benzer.

• Ayrım, 9. haftada başlar ve 12. haftaya kadar tam olarak farklanmaz.

• Gelişimin 3. haftasında primitif çizgi yöresinden köken alan mezenşim hücreleri, kloaka membranının etrafına göç ederler ve ürogenital katlantı denilen bir çift katlantıyı meydana getirirler.

Genital Kabartı

• Bu katlantılar, kraniyalde tam olarak birleşir ve genital çıkıntıyı oluşturur.

• Genital çıkıntı uzar ve fallusu meydana getirir.

• Fallus Erkekte penisi oluşturur.

Dişide klitorisi oluşturur.

Kloaka Membranı

• 6. haftada, ürogenital membran ve anal membran olmak üzere iki membranı vardır.

• Ürogenital katlantı anteriyorda üretra katlantılarını ve posteriyorda da anal katlantıları oluşturur.

• Üretra katlantılarının her iki tarafında, labiyoskrotal (genital) şişkinlik denilen yapı gelişir.

• Bu şişkinlikler, erkekte skrotuma ve dişide ise labiyumlara dönüşür.

• Üretral katlantılarının birleşmeyen kısımları, labiyum minorları oluşturur.

Genital Şişlik

• Posteriyor olarak birleşir ve posteriyor labiyal komissuru, anteriyorda birleşerek anteriyor labiyal komissuru ve mons pubisi meydana getirir.

Klinik

• Hermafroditizm

• Androjene Duyarsızlık Sendromu

• Hipos ve Epispadiyaslar

• Gonadal Disgenezi (Turner Sendromu)

• Uterin tüp anormallikleri

• Vajen ve over anormallikleri