Dr hab. n. med. w zakresie biologii medycznej Monika Dmitrzak-W^glarz
Zaktad Genetyki w Psychiatrii
Katedra Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Recenzja
Rozprawy doktorskiej Pani Magister Darii Schneider-Matyki
pt. „Depresyjnosc kobiet w okresie ponnenopauzalnym- proba analizy czynnikow
osobowosciowych, srodowiskowych i genetycznych z uwzgJQdnieniem ich
wptywu na zachowania zdrowotne i jakosc zycia."
Promotor: Dr hab. n. zdr. Elzbieta Grochans
Zaktad Piel^gniarstwa
Pomorski Uniwersytet Medyczny
w Szczecinie
Wydziat Nauk o Zdrowiu
1
Zgodnie z uchwatg Rady Wydziatu Nauk o Zdrowiu Pomorskiego Uniwersytetu
Medycznego w Szczecinie, powotujqcq mnie do wypetnienia obowiqzkow
recenzenta w przewodzie doktorskim Pani Darii Schneider-Matyki, przedktadam
recenzjQ rozprawy przygotowanej pod kierownictwem naukowym
Pani dr hab. n. zdr. Elzbieta Grochans. Rownoczesnie pragn^ stwierdzic,
CO nastQpuje:
1. rozprawa doktorska Pani mgr Darii Schneider-Matyki pt. „Depresyjnosc
kobiet w okresie pomenopauzalnym - proba analizy czynnikow
osobowosciowych, srodowiskowych i genetycznych z uwzgl^dnieniem ich
wptywu na zachowania zdrowotne i jakosc zycia." stanowi oryginalne
rozwigzanie jasno sprecyzowanego przez Doktorantka problemu
naukowego;
2. w przedstawionej do oceny rozprawie Doktorantka wykazata ogoln^ wiedzy
teoretyczn^ z zakresu medycyny oraz genetyki;
3. lektura przedtozonej pracy potwierdza umiej^tnosci Doktorantki
do samodzielnego prowadzenia pracy naukowej.
Przygotowana przez Doktorantka rozprawa doktorska w petni odpowiada
kryteriom wynikajgcym z ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym.
W uzasadnieniu tych ocen przedstawiam nast^pujgce uwagi i spostrzezenia
merytoryczne dotyczgce recenzowanej rozprawy doktorskiej.
2
1. Uwagi ogolne
Swiatowa Organizacja Zdrowia w roku 1990 powotata do zycia specjainq grupQ
badawczg, ktorej zadaniem byta ocena problematyki okresu meno
i pomenopauzalnego kobiet. Wyniki tych badari zostaty opublikowane w raporcie
w 1996 r (WHO, Geneva, 1996). Przedstawione ramy czasowe wskazujg, ze temat
rozprawy doktorskiej Pani mgr Darii Schneider-IVIatyki wpisuje si^ w nurt badah,
ktore dotyczg niezwykle aktualnego problemu zarowno w uj^ciu medycznym, jak
i spoteczno-socjologicznym, ktorym gremia naukowe zajmujq s\q stosunkowo od
„niedawna". We wst^pie wyzej wymienionego raportu kilkukrotnie poruszana jest
kwestia braku podstawowych danych epidemiologicznych z badah populacyjnych
w krajach rozwijajqcych s\q. Szczegoinq uwagQ zwracajq zawarte w raporcie liczby
wskazujqce, ze szacowana liczba kobiet w wieku powyzej 50 lat to 470 milionow
oraz, ze liczba ta w roku 2030 r. wzrosnie do 1,2 miliarda. Oznacza to, ze wiek
menopauzalny b^dzie osi^gato rocznie 25 milionow kobiet a tym samym
przyrastac b^dzie liczba kobiet w podstawowej opiece medycznej z powodu
szeregu zaburzeh i chorob zwigzanych z okresem pomenopauzalnym takich jak
np.: zaburzenia sercowo-naczyniowe, osteoporoza, cukrzyca, nowotwory czy
zaburzenia nastroju. Zaburzenia nastroju w tym depresja dotykajq dwa razy
czQsciej kobiety niz m^zczyzn. Dysproporcja ta ttumaczona jest biologicznym
powigzaniem zaburzeh nastroju z zaburzeniami hormonalnymi w szczegolny
sposob wpisanymi w menopauzalny i pomenopauzalny etap zycia kobiety.
Spektrum zaburzeh depresyjnych w tym okresie w roznym nasileniu obejmuje:
obnizenie nastroju, brak zadowolenia, utrat^ zainteresowah, zmniejszenie energii,
poczucie winy, zaburzenia snu a nawet mysli lub zachowania samobojcze.
Potwierdzeniem tego faktu sq obserwacje wskazujgce, ze wtasnie grupa kobiet
3
w wieku 50-59 lat jest najliczniejsz^ grupg wsrod osob przyjmujqcych leki
przeciwdepresyjne. Wielu badaczy - chocby Tsiligianni, i wsp. 2014 wskazuJQ,
ze wiQkszosc dotychczasowych badan skupia si^ na okresie okotomenopauzalnym,
podczas gdy badania koncentrujgce SIQ na objawach i uwarunkowaniach depresji
w okresie pomenopauzalnym s nadal ograniczone. Takie czynniki jak: warunki
socjoekonomiczne, poziom wyksztaicenia, palenie tytoniu, mieszkanie
w pojedynkQ, wskaznik masy ciata (BMI) czy wyst^powanie cukrzycy wigzg si^
z predyspozycje do wyst^powania i podtrzymywania objawow depresyjnych
w tym okresie. Ich rola w powstawaniu objawow depresyjnych w okresie
pomenopauzalnym wymaga jednak dalszych badah. Z kolei wsrod genetycznych
markerow zidentyfikowano jedynie polimorficzne warianty dIa receptora witaminy
D, ktore mogg bye stosowane w ocenie ryzyka i screeningu rozwoju osteoporozy.
Natomiast nie dysponujemy takimi markerami w odniesieniu do zaburzeh
depresyjnych. Wedtug modelu neurochemicznego przyczynq depresji moze bye
niedobor amin biogennych - gtownie serotoniny, co potwierdza wysoka
skutecznosc dziatania lekow przeciwdepresyjnych takich jak SSRI w leczeniu tego
zaburzenia. Poszukiwanie markerow posrod genow kandydujgcy zwiqzanych
z hipotezq serotoninergiczng depresji jest trafnym i uzasadnionym wyborem. W
tym wzglQdzie zaproponowany temat pracy doktorskiej Pani mgr Darii Schneider-
Matyki juz na wstQpie ujawnia prob^ holistycznego podejscia do problemu, ktory
wyroznia si^ na tie pismiennictwa swiatowego z nowatorskim uwzgl^dnieniem
czynnikow osobowosciowych, genetycznych i oceng jakosci zycia kobiet w wieku
pomenopauzalnym, ktore cierpiq z powodu zaburzeh depresyjnych.
4
2. Uwagi szczegotowe
Recenzowana praca obejmuje 158 stron tekstu. Na zasadniczg CZQSC
pracy sktadajq s\q: „WstQp" - liczqcy 22 strony, „Cele pracy" - 1 strona
„Materiaty i Metody- 23 strony, „Wyniki" - 34 strony, „Dyskusja"- 16 stron oraz
„Wnioski" - 1 strona. Ponadto, zamieszczono streszczenie w JQzyku polskim
i angielskim oraz wykaz skrotow. Zostata zachowana wtasciwa proporcja mi^dzy
poszczegolnymi cz^sciami rozprawy doktorskiej. Pismiennictwo obejmujqce 110
pozycji jest umiejQtnie wyselekcjonowane, dobrze dobrane i aktualne. Praca
napisana jest w sposob logiczny i systematyczny. Ilustrowana jest dobrze
opisanymi rycinami (w liczbie 13) i tabelami (w liczbie 50 w tym 3 w aneksie),
bardzo starannie opracowana pod wzgl^dem edytorskim.
We „WstQpie" Doktorantka przedstawia poJQcie menopauzy wg. WHO, wraz
z podziatem na jego fazy. Ponadto przedstawia w sposob syntetyczny
ale wyczerpujqcy objawy charakterystyczne dIa okresu menopauzy oraz opisuje
szereg zaburzeh jakie mogq towarzyszyc poszczegolnym okresom wraz
z przedstawieniem dotychczasowej wiedzy na temat ich etiologii. Opisy
uzupetnione sg w informacje dotyczgce biologicznych i pozabiologicznych
czynnikow ryzyka sprzyjajqcych ich rozwojowi.
Kolejna czesc „WstQpu" poswi^cona jest systematycznemu przedstawieniu
zaburzeh psychicznych typowanych dIa okresu okotomenopauzalnego.
W szczegolnosci, Doktorantka skupia si^ na zaburzeniach depresyjnych okresu
okotomenopauzalnego, co stanowi istotQ problematyki niniejszej rozprawy.
Rowniez w tej czQsci, Autorka w sposob logiczny, systematyczny i wyczerpuj^cy
temat, przedstawia zarowno kryteria diagnostyczne depresji, hipotezy
5
etiologiczne, oraz dane epidemiologiczne dotyczgce kobiet z klinicznymi objawami
depresji zgtaszajgcymi siQ do Poradni Menopauzy Instytutu Centrum Zdrowia
Matki Polki. Uzupetnieniem tematu jest opis problemow diagnostycznycli oraz
kryteria roznicujqce zaburzenia depresyjne okresu menopauzalnego z depresjq w
innych okresach zycia kobiety
W dalszej czQsci Doktorantka dokonata przegigdu pismiennictwa badah
molekularnych szczegolnie w odniesieniu do genow uktadu serotoninergicznego
- genu transportera serotoniny i monoaminooksydazy A, jako istotnie
skorelowanych z zaburzeniami depresyjnymi. Opisat tez struktur^ i polimorfizmy
genow kodujqcych te biatka. Przeglgd pismiennictwa zawarty w tym rozdziale
nawigzuje bezposrednio do tematu rozprawy doktorskiej Pani Darii Schneider-
Matyki.
W dalszej kolejnosci Pani Daria przedstawita temat genetycznego
uwarunkowania osobowosci. W mojej ocenie tresc tego rozdziatu nie do kohca
odpowiada tytutowi. Zbyt duzo miejsca Doktorantka poswiecita na opis koncepcji,
ktore mozna znalezc w innych opracowaniach a zbyt mato wyeksponowata
genetyczne uwarunkowanie cech temperamentu - genow kandydujqcych jako
potencjalnie silnych markerow biologicznych. Brakuje tez bezposredniego
odniesienia do tematu pracy tj. cech osobowosci, ktore mog^ predysponowac do
zaburzeh depresyjnych w okresie menopauzy, ktory we wczesniejszej cz^sci
wstQpu zostat zasygnalizowany a w tym miejscu winien bye wyeksponowany.
Opis jakosci zycia zamieszczony w kolejnej cz^sci wst^pu, jako coraz
powszechniej wykorzystywanej miary zdrowia, rowniez nawiqzuje do tematu
pracy. Stanowi uzasadnienie wykorzystania narz^dzi oceniajgcych ten aspekt
6
szczegolnie w okresie pomenopauzalnym, ktory wiqze SIQ Z post^pujqcym
pogorszeniem jakosci zycia kobiety.
Jakosc zycia kobiety wiqze si^ bezposrednio z kolejnym podrozdziatem
dotyczgcym menopauzalnej terapii hormonalnej (MHT). Doktorantka po raz
kolejny w sposob wyczerpujgcy dokonuje skrupulatnego przedstawienia
pismiennictwa dotyczqcego zarowno zaieceh i zagrozeh wynikajqcych ze
stosowania MHT. Wskazuje na zaieznosc stosowania MHT i poprawQ jakosci zycia
kobiet w okresie okotomenopauzalnym z podkresleniem, ze dIa maksymalnego
ograniczenia potencjalnego ryzyka terapii wymagana jest indywidulana ocena
wskazah i przeciwwskazan do jej stosowania.
Rozdziat Wstqpu kohczy podrozdziat dotyczqcy zachowan zdrowotnych
kobiet w okresie okotomenopauzalnym. Stanowi kompendium wiedzy na temat
zachowan sprzyjajqcych zdrowiu i szkodliwych dIa zdrowia w tym szczegolnym
okresie zycia kobiet. Przedstawiony w sposob skrotowy zasob wiedzy koneentruje
siQ gtownie na diecie, aktywnosci fizycznej oraz stosowaniu uzywek i lekow.
Opracowanie „WstQpu" swiadczy o wiQcej niz ogolnej wiedzy teoretycznej
Doktorantki w prezentowanym temacie. Stanowi kompendium wiedzy moggce bye
przydatne dIa lekarzy i personelu medycznego pierwszego kontaktu z pacjentem.
Dane z pismiennictwa zawarte we „WstQpie" wskazujq na bardzo dobr^
znajomosc zagadnienia i merytoryczne przygotowanie Doktorantki do
prowadzenia badah.
Celem pracy byto poszukiwanie zaieznosci pomiedzy polimorfizmem VNTR
44 pz w rejonie promotora genu 5HTT (SLC6A4) oraz polimorfizmu VNTR 30 pz
w rejonie promotora genu MAO-A z nasileniem objawow depresji i cechami 7
osobowosci zdrowych kobiet w okresie pomenopauzalnym. Dokonano rowniez
oceny nasilenia objawow depresji, jakosci zycia i zachowan zdrowotnych
w zaieznosci od szeregu czynnikow w tym danych socjodemograficznych, nasilenia
objawow wypadowych czy stosowania MHT.
Uczestniczkami badania byty wolontariuszki zgtaszaj^ce si^ na Wydziat Nauk
o Zdrowiu PUM w Szczecinie na podstawie informacji i zaproszen umieszczonych
w gabinetach ginekologicznych, przychodniach POZ i poradniach K. W badaniu
uczestniczyto t^cznie 214 zdrowych kobiet po menopauzie mieszkajgcych na
terenie wojewodztwa zachodniopomorskiego. Przedziat wiekowy grupy badanej
wynosit 42-63 lat.
Wszystkie uczestniczki badania poddano test przesiewowemu do
wykrywania zaburzeh psychicznych PIRME-MD (Primary Care Evaluation of Mental
Disorders). Ponadto wykorzystano:
— autorski kwestionariusz zawierajgcy pytania dotyczgce danych
socjodemograficznych,
— inwentarz depresji Becka - do oceny nasilenia objawow depresji,
— indeks Blatta- Kuppermana - do okreslenia nasilenia objawow
wypadowych,
— kwestionariusz SF- 36 - do oceny jakosci zycia,
— Inwentarz Zachowan Zdrowotnych,
— kwestionariusz osobowosci NEO-FFI oraz Inwentarz Temperamentu i
Charakteru-TCI.
Izolacja genomowego DNA z leukocytow krwi obwodowej zostata
przeprowadzona metodg wysalania. Do oznaczeh genotypowych wybranych
8
polimorfizmow genow 5HTT (SLC6A4) oraz MAO-A zastosowano metody PCR-
VNTR. Zastosowane nnetody oceny klinicznej, nnetody badah laboratoryjnych,
analiz statystycznych odpowiadajg standardom badah naukowych.
W „Materiatach i Metodach" znalazta s\q rowniez bardzo szczegotowa
i rozbudowana charakterystyka grupy badanej daleko odbiegajgca od typowych
charakterystyk zamieszczanych w tego typu rozprawach. Znakomita jej cz^sc
z powodzeniem moze bye uznana za wyniki przeprowadzonych badah
i umieszczona w rozdziale „Wyniki". Rozumiejqc jednak zamyst Autorki, aby
zachowac porz^dek i spojnosc pracy, nie uwazam tego za nieprawidtowosc.
W kolejnym rozdziale pracy przedstawiono wyniki badah.
Pierwsza CZQSC wynikow dotyczy analizy zwiqzku polimorfizmow VNTR
genow 5HTT i MAO-A z wynikami skali Becka. Nie wykazano istotnych roznic
mi^dzy rozktadem genotypow polimorfizmu VNTR 44 pz w rejonie promotora
genu 5/-/rr (SLC6A4) a nasileniem objawow depresji wg ww. skali. Nie stwierdzono
istotnych roznic pomiedzy badanymi genotypami i allelami polimorfizmu 5HTT
a wystQpowaniem lub brakiem objawow depresji. Natomiast w przypadku
polimorfizmow genu MAO-A stwierdzono istotnie cz^stsze wyst^powanie
genotypu 4/4 i 4/3 i allelu 4 w przypadku kobiet bez objawow depresji, co moze
swiadczyc o jego protekcyjnym charakterze.
Kolejna CZQSC wynikow obrazuje poszukiwanie zaieznosci pomiedzy
polimorfizmem VNTR 44 pz w rejonie promotora genu 5HTT (SLC6A4) oraz
polimorfizmu VNTR 30 pz w rejonie promotora genu MAO-A a cechami
osobowosci badanych kobiet. Nie stwierdzono istotnych roznic pomiedzy
posiadanymi genotypami czy allelami w przypadku polimorfizmu genu 5HTT a
9
nasileniem cech osobowosci ocenianych przy pomocy kwestionariusza NEO- FFI.
Natomiast w przypadku polimorfizmu genu MAO-A stwierdzono, ze kobiety z
genotypem 3/3 charakteryzuja si^ istotnie nizszymi wartosciami nasilenia cechy
otwartosci na nowe doswiadczenia niz kobiety z pozostatymi genotypami.
Analiza asocjacji polimorfizmu genu 5HTT wskazata istotny zwigzek
pomiedzy posiadanymi genotypami a kilkoma podskalami inwentarza TCI
a mianowicie:
genotyp s/s wyst^powat istotnie cz^sciej u kobiet z wyzszymi wynikami
nasilenia l ku przed niepewnosciq (HA2) od genotypu I/I,
genotyp l/s wystQpowat istotnie cz^sciej w grupie z wyzszymi wynikami
nasilenia podskali dobre nawyki (SD5) niz genotyp I/I,
genotyp l/s wyst^powat cz^sciej w grupie badanych z wyzszymi wynikami
nasilenia empatii (C2) niz genotyp I/I.
W przypadku analogicznej analizy asocjacji polimorfizmu genu MAO-A
1 nasileniem cech osobowosci ocenianych kwestionariuszem TCI nie stwierdzono
istotnych zaieznosci.
Kolejny etap analiz dotyczyt analizy korelacji stopnia nasilenia depresyjnosci
mierzonej przy pomocy skali depresji Becka w zaieznosci od danych
socjodemograficznych, nasilenia objawow wypadowych, stosowania MHT,
zachowan zdrowotnych, jakosci zycia i cech osobowosci. Wykazano nast^pujqce
istotne zaieznosci:
— poziomu wyksztatcenia z nasileniem depresyjnosci,
— nasilenia objawow wypadowych z nasileniem depresyjnosci,
10
— cech osobowosci wg kwestionariusza NEO- FFI z nasileniem depresyjnosci,
— skalg i podskalami unikania przykrosci (HA) na podstawie kwestionariusza
TCI a nasileniem depresyjnosci,
— skalq i podskalq unikania przykrosci a nasileniem objawow wypadowych
Przedostatnia CZQSC rozdziatu „Wyniki" poswi^cona jest ocenie jakosci zycia
kobiet po menopauzie mierzonq skalg SF-36 w zaieznosci od danych
socjodemograficznych, nasilenia objawow wypadowych, stosowania MHT i cech
osobowosci. Wykazano nast^pujqce istotne zaieznosci:
— pomiedzy czterema sferami jakosci zycia- sprawnoscig fizyczn^, bolem,
ogolnym stanem zdrowia i stanem psychicznym a wyksztatceniem badanych
kobiet,
— pomiedzy sprawnosciq fizycznq, ograniczeniami w wykonywaniu codziennych
czynnosci z powodu stanu zdrowia fizycznego i bolem a aktywnosci^
zawodowg badanych kobiet,
— pomiedzy wszystkimi sferami jakosci zycia wg SF-36 a nasileniem objawow
wypadowych,
— pomiedzy wszystkimi sferami jakosci zycia wg SF-36 a cechami osobowosci
takimi jak nasilenie neurotycznosci i ekstrawersji wg NEO- FFI,
— korelacje o umiarkowanej sile pomiedzy:
• jakosciq zycia we wszystkich sferach, poza odczuwaniem bolu,
a dobrymi nawykami (SD5) inwentarza TCI,
• ogolnym staniem zdrowia, witalnosciq, funkcjonowaniem spotecznym,
funkcjonowaniem emocjonalnym i stanem psychicznym a identyfikacjq
z innymi osobami (ST2) inwentarza TCI,
11
• wytrwatosciq, funkcjonowaniem spotecznym i stanem psychicznym
a celowosciq postQpowania (SD2),
• wytrwatoscig, funkcjonowaniem spotecznym, funkcjonowaniem
emocjonalnym i stanem psychicznym a uduchowieniem (ST).
Ostatnia czesc wynikow dotyczy oceny zachowan zdrowotnych kobiet po
menopauzie mierzonej przy pomocy skali IZZ w zaieznosci od danych
socjodemograficznych, nasilenia objawow wypadowych, stosowania MHT i cech
osobowosci. Stwierdzono nast^pujqce istotne zaieznosci:
— pomiedzy stosowaniem prawidtowych nawykow zywieniowych a miejscem
zamieszkania badanych kobiet,
— analiza korelacji zachowan zdrowotnych i cech osobowosci ocenianych
z wykorzystaniem kwestionariusza NEO-FFI wykazata zaieznosc pomiedzy:
• prawidtowymi nawykami zywieniowymi a otwartosciq na
doswiadczenia,
• nasileniem neurotycznosci a zachowaniami zdrowotnymi,
pozytywnym nastawieniem psychicznym oraz stosowaniem praktyk,
• zachowaniami zdrowotnymi i poszczegolnymi kategoriami zachowan
zdrowotnych a ekstrawersja w badanej grupie kobiet,
• zachowaniami zdrowotnymi badanej grupy, pozytywnym
nastawieniem psychicznym, zachowaniami profilaktycznymi i
prawidtowymi nawykami zywieniowymi a sumiennoscig.
— zachowaniami zdrowotnymi a poszczegolnymi cechami osobowosci:
impulsywnosci^ (NS2), pesymizmem (HAl), niesmiatosciq (HA3),
m^czliwosciq (HA4), uzaleznieniem od nagrody (RD), przywiqzaniem (RD3),
12
celowosciq postQpowania (SD2), zaradnoscig {SD3), samoakceptacj^ (SD4),
dobrymi nawykami (SD5), zdolnosciq do wspotpracy (C), uducliownieniem
(ST) oraz identyfikacjg z innymi osobami (ST2).
W „Dyskusji" skonfrontowano wyniki badah wtasnych z doniesieniami
literaturowymi zarowno zwigzku badanych polimorfizmow z depresyjnosci^ jak i
cechami osobowosci. Porownano rowniez wyniki badah wtasnych dotyczgcych
czynnikow osobowosciowych, srodowiskowych, zachowan zdrowotnych i jakosci
zycia z dotychczasowymi, niezbyt licznymi pracami dotyczqcymi kobiet w wieku
okotomenopauzalnym.
Po przeczytaniu „WstQpu" swiadczqcym o bardzo dobrym przygotowaniu
teoretycznym Autorki, rozdziatu „Materiaty i Metody" - potwierdzajqcym rzetelne
przygotowanie warsztatu naukowego oraz przeprowadzeniu niezwykle obszernych
i szczegotowych analiz zamieszczonych w „Wynikach", dyskusja nieco
rozczarowuje. Brakuje systematycznosci odzwierciedlajgcej kolejnosc wykonanych
analiz. Czytajgcy ma wrazenie pewnego chaosu, poniewaz pewne informacje
powtarzaje si^, przeplatajq s\q np. informacje o badaniach nad depresja i cechami
osobowosci tam gdzie autorka powotuje SIQ na jeden z etapow analiz. W dyskusji
brakuje tak cennego krytycznego gtosu samej Doktorantki dotyczqcego oceny
wynikow badah wtasnych i innych autorow - szczegolnie w sytuacji wynikow
rozbieznych lub niejednoznacznych. Brakuje wskazania potencjalnych przyczyn
takiego stanu rzeczy. Wyniki innych autorow sq czesto wymienione bez
bezposredniego odniesienia czy opisane wyniki sg zgodne czy sprzeczne
z wynikami uzyskanymi przez Autork^. Tym trudniej czyta s\q tekst, ze czesto
przytaczane prace tyiko czQsciowo wykorzystujq narz^dzia stosowane przez
AutorkQ. Niemniej sformutowane wnioski sq adekwatne do uzyskanych wynikow.
13
Z obowi zku recenzenta ponizej zatqczam listQ nast pujqcych uwag:
1. Zarowno w tytule jak 1 w dalszej czQsci pracy Autorka korzysta z poj^cia
„depresyjnosc". We „WstQpie" Autorka zamlesclta podrozdziat „Depresyjnosc i
depresja" zamieszczajgc kryteria dIa rozpoznania depresji natomiast nie zawarta
wyjasnienia i kryteriow rozpoznawania depresyjnosci. W zwigzku z powyzszym
nie jest dIa czytajgcego jasne czy Autorka traktuje ww. poj^cia jako tozsame czy
opiera si^ na definicji wtasnej lub innego autora, ktora wyraznie roznicuje te dwa
poJQcia.
2. Nie przedstawiono hipotez pracy, ktore stanowig istotny element
w merytorycznej ocenie pracy.
3. Nie zamieszczono informacji o rownowadze lub braku rownowagi Hardyiego
Weinberga dIa badanych polimorfizmow.
4. W „Wynikach" w punkcie 4.1 tabele 10 i 12 obrazujg rozktad genotypow
i alleli badanych polimorfizmow w podgrupach pacjentow wyroznionych
ze wzgl^du na nasilenie objawow depresji. Mozna byto zastosowac inne testy niz
X2 w celu uwidocznienia istotnych roznic mi^dzy wyodr^bnionymi kategoriami
(np. test ANOVA rang Kruskla-Wallisa z testem Dunn'a). Nie jest uprawnione
porownywanie wartosci % bez uwzgl^dnienia wielkosci podgrupy zamieszczone
w opisie (zaiecane przynajmniej zastosowanie testu istotnosci roznic mi^dzy
dwoma wskaznikami struktury). Wskazowka ta dotyczy rowniez dalszych analiz.
5. Niepotrzebnie w wynikach Autorka tak szczegotowo opisuje mato istotne
wyniki, ktore s zamieszczone w tabelach (np. wymienianie wartosci % dIa
genotypow i alleli). Przez to prezentacja wynikow traci na przejrzystosci i znaczqco
utrudnia zorientowanie siQ czy obserwowane roznice sq potwierdzone istotny
statystycznie wartosci^ „p".
14
6. Warto, aby analizy asocjacji badanych polimorfiznnow z cechanni osobowosci
mierzonynni roznymi kwestionariuszami byty uj^te w oddzielnych podpunktach.
7. W tytule Autorka zawarta zapowiedz analizy czynnikow genetycznych
z uwzgl^dnieniem ich wptywu na zachowania zdrowotne i jakosc zycia, tymczasem
w rozdziale wyniki takie analizy zostaty przeprowadzone tyIko w odniesieniu
do nasilenia depresyjnosci i cech osobowosci.
8. Niektore wyniki budzg wqtpliwosc np. wykazanie istotnej zaieznosci
pomiedzy wzrostem wyksztatcenia i wzrostem sprawnosci fizycznej przy
jednoczesnym zwi^kszeniu nasilenia bolu. Zgadzam si^, ze wraz z poziomem
wyksztatcenia rosnie swiadomosc i stosowanie prozdrowotnego stylu zycia -
w tym aktywnosci fizycznej, ale skoro jestesmy bardziej sprawni to jak
wyttumaczyc silniejsze odczuwanie bolu?
9. W „Dyskusji" panuje „lekki" chaos. Rozdziat ten wymaga pewnego
usystematyzowania i przyjQcia jednolitego schematu. Poszczegolne czQsci dyskusji
powinny konsekwentnie wynikac z kolejnosci prezentacji wynikow
np. z wykorzystaniem adekwatnych paragrafow, o czym wspominatam wczesniej.
10. W „Dyskusji" pojawia s\q pewna niescistosc zwigzana z prawidtowym
rozumowaniem zaieznosci pomiedzy genami a cechami osobowosci. Nalezy
pami^tac, ze to geny stanowig pierwotng predyspozycje a WIQC to od posiadanego
polimorfizmu genu VNTR 30 pz w rejonie promotora genu MAO-A zaiezy
ksztattowanie impulsywnosci czy neurotycznosci a nie odwrotnie.
11. Niepotrzebnie Autorka w „Dyskusji" powtarza wyniki wraz z odwotaniami do
tabel i rycin. Nalezatoby dokonac pewnych uogolnieh a istotne szczegotowe wyniki
przytaczac tyIko w konfrontacji z wynikami analogicznych badah innych autorow.
15
12. W mojej ocenie niejednokrotnie w „Dyskusji" brakuje komentarza Autorki
dotyczqcego stwierdzanych rozbieznosci pomiedzy wynikami badah wtasnych
i innych autorow.
13. Podsumowanie zawierajqce opis ograniczeh badania oraz podkreslenie
praktycznego zastosowania zyskanych wynikow w podstawowej opiece
zdrowotnej nad kobietami w okresie pomenopauzalnym istotnie zwiekszytoby
wartosc pracy.
14. Brak paraleli pomiedzy 5 postawionymi celami badania a 7 sformutowanymi
wnioskami.
15. Nalezatoby cz^sciowo przeformutowac wniosek pierwszy z powodu
nieuprawnionej oceny cz^stosci wyst^powanie genotypow i alleli na podstawie
nominalnej wartosci % (szczegotowy opis w pkt 4.).
16. W przypadku nazw genow nalezy konsekwentnie stosowac kursyw^.
17. Przy podawaniu wartosci utamkow dziesi^tnych nalezy stosowac przecinki.
18. Konsekwentnie w catej pracy nalezy stosowac nazwQ „skala/inwentarz
depresji Becka" zamiast „skala depresyjnosci Becka"
Pomimo szeregu uwag natury porzgdkuj^cej i precyzujqcej pewne aspekty
rozprawy doktorskiej, pragn^ podkreslic, ze nie zmniejszajq one wartosci
merytorycznej zarowno przeprowadzonych badah, analiz jak i wnioskowania.
CzQsc uwag ma charakter dyskusyjny a pozostate charakter porzqdkujgcy
i edytorski. Reasumuj^c moge stwierdzic, ze rozprawa doktorska Pani Darii
Schneider-Matyki, dotyczy niezmiernie aktualnego problemu zaburzeh
depresyjnych w przebiegu menopauzy i okresie pomenopauzalnym
z uwzgl^dnieniem czynnikow osobowosciowych, srodowiskowych i genetycznych
z uwzgl^dnieniem ich wptywu na zachowania zdrowotne i jakosc zycia. Na 16
szczegolna uwage zastuguje fakt, ze przeprowadzone przez Paniq DariQ Schneider-
Matyke badania obejmujq zarowno aspekty biologicznego i pozabiologicznego
uwarunkowania zaburzeh depresyjnych w szczegolnym okresie zycia kazdej
kobiety. PodjQty temat jest niezwykle trudny metodologicznie z powodu szeregu
wykorzystanych narz^dzi, duzej liczby uzyskanych informacji oraz niezwykle
szczegotowych analiz. Pomimo to Doktorantka przeprowadzita je bezbtqdnie.
Praca jest nowatorska w kontekscie pismiennictwa swiatowego, zarowno
ze wzgl^dow poznawczych jak rowniez praktycznych, co bezposrednio wi^ze si^
z moziiwoscig wykorzystania uzyskanych informacji w usprawnieniu podstawowej
opieki medycznej nad kobietami w okresie meno i pomenopauzy jak rowniez
w typowaniu grup ryzyka rozwoju zaburzeh nastroju na podstawie np. szeregu
czynnikow socjodemograficznych, cech osobowosci, czy prezentowanych
postawach prozdrowotnych.
Praca spetnia wymogi stawiane rozprawom doktorskim.
Wniosek o dopuszczenie Pani Darii Schneider-Matyki do dalszych etapow
przewodu doktorskiego przedktadam Radzie Wydziatu Nauk o Zdrowiu
Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie.
Poznah 25. 07.2014 (Monika Dmitrzak-W^glarz)
17