Download - Edebiyat Bilgileri şEkil öZellikleri
Türkçe
Edebiyat Bilgileri
Edebiyat Bilgileri 1
Edebiyat Bilgileri 1
Şiir Bilgisi Şiir :
Okunduğunda insanı derinden etkileyen , duygulandıran
heyecanlandıran, coşturan ; kulağımıza hoş gelen , bir
ahenk taşıyan ; genellikle ölçü ve kafiyeye dayalı olarak
yazılan yazılardır. Duygu ve hayallerin ( imgelerin ) ağır bastığı
,dizelerle ( mısralarla ) yazılan sanatsal yazı türüdür.
Şiir Bilgisi Şiir :
Okunduğunda insanı derinden etkileyen , duygulandıran
heyecanlandıran, coşturan ; kulağımıza hoş gelen , bir
ahenk taşıyan ; genellikle ölçü ve kafiyeye dayalı olarak
yazılan yazılardır. Duygu ve hayallerin ( imgelerin ) ağır bastığı
,dizelerle ( mısralarla ) yazılan sanatsal yazı türüdür.
Şiirde Tema ( Ana Duygu )
Şiirde Tema ( Ana Duygu )
Tema ( Ana duygu ) Şiirde asıl anlatılmak istenen şeydir. Bir yerde verilmek istenen mesaj veya
ağır basan duygulardır. Düz yazıdaki “ ana fikrin” şiirdeki
karşılığı “ tema” dır.
Örnek GÜN EKSİLMESİN PENCEREMDEN Ne doğan güne hükmüm geçer Ne hâlden anlayan bulunur Ah aklımdan ölümüm geçer Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur. Ve gönül tahtına der ki : Pervam yok verdiğin elemden Her mihnet kabulüm, yeter ki Gün eksilmesin penceremden! Cahit Sıtkı
TARANCI Konu : İnsanın hayata bağlı olması. Tema : Bütün zorluklara rağmen hayat güzeldir.
Önemli olan , yaşanan olumsuzluklarına rağmen hayatı
sevmektir.
Örnek GÜN EKSİLMESİN PENCEREMDEN Ne doğan güne hükmüm geçer Ne hâlden anlayan bulunur Ah aklımdan ölümüm geçer Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur. Ve gönül tahtına der ki : Pervam yok verdiğin elemden Her mihnet kabulüm, yeter ki Gün eksilmesin penceremden! Cahit Sıtkı
TARANCI Konu : İnsanın hayata bağlı olması. Tema : Bütün zorluklara rağmen hayat güzeldir.
Önemli olan , yaşanan olumsuzluklarına rağmen hayatı
sevmektir.
Şiirin Biçimsel Özellikleri
Şiirin Biçimsel Özellikleri
Ölçü ( vezin ) Şiirde dizelerdeki hece sayısı eşitliği
veya hecelerdeki uyumdur. Türk edebiyatında Hece Ölçüsü Aruz Ölçüsü Serbest Ölçü olmak üzere üç tür ölçü ( vezin ) vardır.
Hece ÖlçüsüHece Ölçüsü Türkçenin yapı özelliklerine uyan bu ölçü ,
mısralardaki hece sayılarının eşitliğine dayanır. Hece ölçüsü, Türk edebiyatının ulusal
ölçüsüdür. Daha çok halk şiirinde kullanılır. Edebiyatımızda en çok kullanılan hece
kalıpları :• 7’li hece ölçüsü• 8’li hece ölçüsü• 11’li hece ölçüsü DURAK : Dizelerin belli yerlerden bölünmesine “ durak” adı verilir.
Örnek Örnek Çıkıp yücesine / seyran eyledim Gördüm ak kuğulu / göller perişan Bir firkat geldi de / durdum ağladım Öpüp kokladığım / güller perişan
Çı – kıp yü – ce – si – ne / sey – ran ey – le – dim
1 2 3 4 5 6 + 1 2 3 4 5
6 + 5 = 11’li duraklı hece ölçüsü
Aruz Ölçüsü Aruz Ölçüsü
Türk edebiyatına Arap edebiyatından girmiş olan
bir ölçüdür. Bu ölçü , hecelerdeki seslerin kısa ve uzun
olmasına dayanır. Divan edebiyatında kullanılan bir ölçüdür. Hecelerin ünlü veya ünsüzle bitişine göre
açık hece kapalı hece diye adlandırılan uygulanışı
zor bir ölçüdür.
ÖrnekÖrnek
Göz gördü / gönül sevdi / seni ey yü / zü mâhım
_ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Kurbânı /n olam var mı / benim bunda /
günâhım _ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Mef'ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün
(Nahîfî) İstiklâl Marşı aruzun “Fe i lâ tün / Fe i lâ tün /Fe i lâ tün /Fe i lün”
kalıbıyla yazılmıştır.
Serbest Ölçü Serbest Ölçü
Dizeler arasında kafiye sayısı bakımından bir eşitlik
yoktur. Kafiye düzeni de bu ölçünün kullanıldığı
şiirlerde yoktur. Aslında bu , bir ölçü değil , şiirde ölçüsüzlüktür. Hece sayıları birbirinden faklıdır. Günümüzde şiirler en çok bu tarzda
yazılmaktadır.Bu tarz şiir yazan şairler : Nazım Hikmet Ran Orhan Veli Kanık
Örnek ANLATAMIYORUM
Ağlasam sesimi duyar mısınız, Mısralarımda; Dokunabilir misiniz, Gözyaşlarıma, ellerinizle? Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel, Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu Bu derde düşmeden önce. Bir yer var, biliyorum; Her şeyi söylemek mümkün; Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum; Anlatamıyorum.
Orhan VELİ
Şiirde Biçim ( Şekil )
Kafiye ( Uyak )
Kafiye ( Uyak )Kafiye ( Uyak )
Kafiye ( Uyak ) Dize sonlarındaki ses benzerliklerine
kafiye denir. Kafiye ( uyak ) , sadece ses benzerliğidir;
uyakta anlam benzerliği aranmamalıdır. Kafiyeler dize sonlarında aranmalıdır. Bu ses benzerlikleri bir veya birden çok
sese dayalı benzerliklerdir.
RedifRedif
REDİF Dize sonlarındaki yazılışları , anlamları ve
görevleri aynı olan sözcük veya eklere “ redif ” denir. Redifler kafiyeden sonra gelir. Dize sonlarında her zaman redif olmayabilir. Dizelerde önce kafiye ( uyak ) bulunur ; daha
sonra da varsa redif aranır.
REDİF Dize sonlarındaki yazılışları , anlamları ve
görevleri aynı olan sözcük veya eklere “ redif ” denir. Redifler kafiyeden sonra gelir. Dize sonlarında her zaman redif olmayabilir. Dizelerde önce kafiye ( uyak ) bulunur ; daha
sonra da varsa redif aranır.
Kafiye ( Uyak ) Çeşitleri
YARIM KAFİYE ( YARIM UYAK ) Dize sonlarındaki tek sesin
benzerliğine dayanır. Yarım kafiye , halk edebiyatında
yaygın olarak kullanılmıştır.
Örnek 1 Örnek 1 Huri melek var mı senin Kız nazarım kaldı usul Kadir gecesinde bayram Üstüne gölge olan dallar öğünsün. Yukarıdaki dörtlükte ahengi oluşturan “ soy
”, “ boy ” ve “ ay ” köklerinde ortak olan “ y ”
sesidir. “ – unda” ekleri de “ redif ” olarak
bilinmelidir.
so y unda bo unda
y
a y ındaYarım
Kafiye
Örnek 2
Örnek 2
Elif kaşların
Gamzesi sineme
Ak elleri kalem
Yazar Elif Elif diye.
Elif kaşların
Gamzesi sineme
Ak elleri kalem
Yazar Elif Elif diye.
ça t
ba ar t
tu ar t
ar
YARIM KAFİYE
REDİF
Örnek 3
Örnek 3
Yunus okur
Ol kumru
di l ler
bülbü
ler
l
ile
ile
REDİF
YARIMKAFİYE
Tam Kafiye Tam Kafiye
Tam Kafiye ( Tam Uyak ) Dize sonlarındaki iki ses
benzerliğine dayanan kafiyelere tam kafiye ( tam uyak )
adı verilir. Bir sesli bir sessiz harf benzerliğine
dayalı kafiyedir.
Örnek 1
Örnek 1
Dünyaya geldiğim Yürüdüm aynı
İki kapılı bir
Gidiyorum gündüz gece.
Dünyaya geldiğim Yürüdüm aynı
İki kapılı bir
Gidiyorum gündüz gece.
an da
zam
an da
h an da
TAMKAFİYE
REDİF
Örnek 2Örnek 2 Dere boyu
Gül açılır
Ben yarime gül demem
Gülün ömrü
Dere boyu
Gül açılır
Ben yarime gül demem
Gülün ömrü
s az
olur
y az
olur
az
olur
TAMKAFİYE
REDİF
Örnek 3
Örnek 3
Vurdukça efelerin yere çıplak
Sarsıntıdan dağların uçuyor
d iz leri
ben iz leri
TAMKAFİYE
REDİF
Zengin Kafiye ( Zengin Uyak ) Dize sonlarındaki ikiden fazla ses
benzerliğine dayanan kafiyelere “ zengin kafiye”
denir. Zengin kafiyede en az üç ses
benzerliği vardır.
Zengin KafiyeZengin Kafiye
Anadolu’m, cennet yurdum
Göğse dolan nefes, kalpte
Uğrunda can verip nöbet
Anadolu’m, cennet yurdum
Göğse dolan nefes, kalpte
Uğrunda can verip nöbet
Örnek 1
Örnek 1
va tan
ım
y tan
ım
tu tan
ım
ZENGİNKAFİYE
REDİF
Örnek 2
Örnek 2
Yıkanırdı gölgesi kuytu bir
Yaz kış yeşil bir saksı
Yıkanırdı gölgesi kuytu bir
Yaz kış yeşil bir saksı
d ere de
penc ere
de
ZENGİNKAFİYE
REDİF
Örnek 3
Örnek 3
Bilginin, bilgin’in
Annenin, sevginin
Askerin, inancın
Okul yapmaya koş, yaptırmaya koş.
Bilginin, bilgin’in
Annenin, sevginin
Askerin, inancın
Okul yapmaya koş, yaptırmaya koş.
o cağ
ı
ku cağ
ı
san
cağ
ı
okulokulokul
REDİF
ZENGİNKAFİYE
Cinaslı Kafiye Dize sonlarındaki yazılışları ve
okunuşları aynı anlamları farklı olan sözcüklerin
oluşturdukları ses benzerliğine “ cinaslı kafiye”
denir. Sesteş sözcüklerle yapılan kafiyedir. Cinas , aynı zamanda bir edebî sanattır.
Cinaslı Kafiye Dize sonlarındaki yazılışları ve
okunuşları aynı anlamları farklı olan sözcüklerin
oluşturdukları ses benzerliğine “ cinaslı kafiye”
denir. Sesteş sözcüklerle yapılan kafiyedir. Cinas , aynı zamanda bir edebî sanattır.
Cinaslı KafiyeCinaslı Kafiye
Örnek 1
Örnek 1
Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki
Ben yarimden ayrılmam
Götürseler
Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki
Ben yarimden ayrılmam
Götürseler
asmaya
asmay
a
ÜZÜM ÇUBUĞU
İDAM ETMEK
Her nefeste eyledik yüz bin
Bir günâha etmedik hiçbir
Her nefeste eyledik yüz bin
Bir günâha etmedik hiçbir
Örnek 2
Örnek 2
günâh
gün
âh
Haylice vakit oldu
Ben bu derde
Binmem namert atına
Ya mıh düşer
Örnek 3
Örnek 3
yanalı
ya nal ı
Şiirde Biçim ( Şekil )
Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması )
Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması )
Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması )
Uyak Dizilişi / Kafiye Düzeni / Kafiye Şeması Dörtlüğün ya da şiirin tümünün
dizelerindeki kafiyelerin ( uyakların ) belli bir düzene
göre sıralanışıdır. Dize sonlarındaki aynı uyaklara, aynı
harfler verilerek yapılır. Uyak dizilişleri şunlardır : Düz Uyak Çapraz Uyak Sarma Uyak
Uyak Dizilişi / Kafiye Düzeni / Kafiye Şeması Dörtlüğün ya da şiirin tümünün
dizelerindeki kafiyelerin ( uyakların ) belli bir düzene
göre sıralanışıdır. Dize sonlarındaki aynı uyaklara, aynı
harfler verilerek yapılır. Uyak dizilişleri şunlardır : Düz Uyak Çapraz Uyak Sarma Uyak
Düz Uyak ( Düz Kafiye ) Düz Uyak ( Düz Kafiye ) İki dizenin ya da dörtlüğün kendi
arasında uyaklı oluşudur. Düz uyaklarda her dize kendi arasında
uyaklıdır.
Neden sonra sarsıldı altımda demir
Gözlerimin önünden geçti
İki dizenin ya da dörtlüğün kendi arasında uyaklı
oluşudur. Düz uyaklarda her dize kendi arasında
uyaklıdır.
Neden sonra sarsıldı altımda demir
Gözlerimin önünden geçti
yaylar
Kervansaraylar
a
a
Örnek 1
Örnek 1 ………… sancak ………… ocak ………… parlayacak ………… ancak
--------------------- --------------------- --------------------- ---------------------
a
a
a
a
Oh yavrular Sizi her gün Hatırıma neler
Geçmiş , o bir
Örnek 2
Örnek 2
seyrederk
en
penceremd
en
gel ir
defined
ir
a
a
b
b
DÜZUYAK
DÜZUYAK
Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye)
Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye)
Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye ) Dörtlüğün 1. dizesiyle 3. dizesi kendi
arasında , 2. dizesiyle de 4 . dizesi kendi
arasında kafiyelidir. Bu şekilde oluşan dizilişe Çapraz uyak
( Çapraz kafiye) denir.
Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye ) Dörtlüğün 1. dizesiyle 3. dizesi kendi
arasında , 2. dizesiyle de 4 . dizesi kendi
arasında kafiyelidir. Bu şekilde oluşan dizilişe Çapraz uyak
( Çapraz kafiye) denir.
Dağlar ile
Çağırayım Mevlâm seni
Seherdeki
Çağırayım Mevlâm seni.
Örnek 1
Örnek 1
ta ş lar ile
ku ş lar ile
a
a
b
b
1
2
3
4
ÇAPRAZUYAK
Dur yolcu! Bilmeden gelip
Bu toprak, bir devrin
Eğil de kulak ver, bu sessiz
Bir vatan kalbinin
Örnek 2
Örnek 2
bast
ığın
b at
tığı
yerdir
y ığın
at
tığı
yerdir
a
b
a
b
1
2
3
4
ÇAPRAZUYAK
Sarma Uyak ( Sarma Kafiye )
Sarma Uyak ( Sarma Kafiye )
Bir dörtlüğün
1. dizesiyle 4 . dizesinin 2. dizesiyle 3 . dizesinin
kendi aralarında kafiyeleşmesine “ sarma uyak ”
adı verilir.
Bir dörtlüğün
1. dizesiyle 4 . dizesinin 2. dizesiyle 3 . dizesinin
kendi aralarında kafiyeleşmesine “ sarma uyak ”
adı verilir.
Ne zaman ayrılık saati
Bir gariplik çöker içime
Kalan tek anı gibi bir
Durmadan çalınır o gamlı
Ne zaman ayrılık saati
Bir gariplik çöker içime
Kalan tek anı gibi bir
Durmadan çalınır o gamlı
Örnek 1
Örnek 1
gels
e
b ir
den
dev
ir
den
best
e
a
b
b
a
SARMAUYAK
Sular soğuk bir
Bakıyoruz
Suda omuz
İki gölge karışık
Sular soğuk bir
Bakıyoruz
Suda omuz
İki gölge karışık
Örnek 2
Örnek 2
ışık
hav
uz a
om
uz a
kar
ışık
a
b
b
a
SARMAUYAK