WWW.ENERGIEKTURKIJE.NL
De Turkse markt biedt uitstekende kansen voor de realisatie van uw internationale ambities op het
gebied van duurzame energie en energie-effi ciency
ENERGIEK
TURKIJE
KANSRIJKDE TURKSE CLEANTECHSECTOR IS DOOR HET GROTE POTENTIEEL EN HET GEVOERDE OVERHEIDSBELEID EEN KANSRIJKE MARKT VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS. TURKIJE HEEFT EEN STERK STIJGENDE ENERGIECONSUMPTIE EN IS NU VRIJWEL VOLLEDIG AFHANKELIJK VAN ENERGIE-IMPORTEN. DAAROM ZET DE TURKSE OVERHEID ZWAAR IN OP DUURZAME ENERGIE EN ENERGIE-EFFICIENCY. NIEUWE WETGEVING OP HET GEBIED VAN DUURZAME ENERGIE, DE RECENTE TURKSE RATIFICATIE VAN HET KYOTO-PROTOCOL (2009) EN DE UITDRUKKELIJKE OVERHEIDSWENS OM DE INDUSTRIE IN LIJN TE BRENGEN MET EUROPESE PRODUCTIE- EN MILIEUNORMEN ILLUSTREREN DIT. OOK UW BEDRIJF KAN HIERVAN PROFITEREN.
Groeiende energievraag De huidige Turkse energieconsumptie ligt nog ver onder het
OECD-gemiddelde. Door de Turkse welvaartstijging en bevolkings-
groei stijgt de energievraag echter sterk, ook in de komende
jaren. Met een jonge uitdijende bevolking (50% jonger dan 30)
en gunstige economische groeiverwachtingen zit er veel rek
in de Turkse energieconsumptie.
Turkse energietransitie: van importafhankelijkheid naar cleantechVermindering van de importafhankelijkheid is een topprioriteit
voor de Turkse overheid. Om aan de energievraag te kunnen
voldoen is Turkije nu voor het merendeel afhankelijk van energie-
import. De oplossing moet komen van de cleantechsector, die het
grote potentieel aan duurzame energie en energie-effi ciency in
Turkije moet gaan aanboren.
De Turkse overheid heeft ambitieuze milieu- en energiedoelstel-
lingen verwoord in Visie 2023. Om op een duurzame manier in de
groeiende energiebehoefte te voorzien is de komende 10 jaar ruim
€ 85 miljard aan investeringen nodig. De Turkse overheid heeft een
omvangrijk pakket maatregelen, waaronder de nieuwe Duurzame
Energiewet, aangekondigd om het investeringsklimaat voor de
private sector te stimuleren. Soner Aksoy, hoofd van de parlemen-
taire energiecommissie, voorspelt dat de nieuwe wet in combinatie
met de gelijktijdige invoering van een complementair economisch
stimulatiepakket de aantrekkingskracht van de Turkse cleantech-
markt sterk zal stimuleren.
De Wereldbank onderkent de potentie van de Turkse markt en heeft
voor dit land de eerste wereldwijde fi nanciering in het kader van het
nieuwe Clean Tech Fund ter beschikking gesteld. Voor fi nanciering
van private duurzame energieproductie en energiebesparingpro-
jecten in Turkije is ruim € 420 miljoen aan kredietmogelijkheden
beschikbaar.
0
Mtoe: Miljoeneninwoners
50
100
150
200
1990 1995 2000 2005 2010 2015 202040
60
80
100
De Turkse economie groeit naar verwachting tot 2020 nog jaarlijks met 6% (vergeleken met 1-3% in West-Europa). Er wonen
bijna 75 miljoen mensen in Turkije, en met een gemiddelde leeftijd van 27 speelt vergrijzing voorlopig geen enkele rol
Turkije was in 2008 voor meer dan 75% van de energieconsumptie afhankelijk van energie import, wat voor een kostenpost zorgde
van € 28 miljard. De huidige Turkse elektriciteitsproductie is vooral gebaseerd op gas (43%), kolen (29%) en waterkracht (17%)
Turkse energieconsumptie tussen 1990-2020 in Mtoe (miljoenen ton olie equivalent), bron IEA
Turkse bevolkingsgroei tussen 1990-2020, bron OECD
Bedrijvigheid op de Bosporus
WindenergieHet Turkse windenergiepotentieel wordt geschat op 48.000 MW.
Samen met Groot-Brittannië heeft Turkije het grootste potentieel
van Europa. Dit potentieel wordt met 1.000 MW aan productie-
capaciteit (eind 2009) nog beperkt benut. De Turkse overheid wil
daar verandering in brengen en ambieert om in 2020 20.000 MW
aan geïnstalleerd vermogen te realiseren. De Turkse windenergie-
markt biedt Nederlandse bedrijven grote kansen. In het bijzonder
voor Nederlandse toeleveranciers en projectontwikkelaars bij de
realisatie van middelgrote windenergieprojecten.
KANSRIJKE TURKSE SECTORENTURKIJE BESCHIKT OVER EEN GUNSTIG KLIMAAT VOOR ZONNE-ENERGIE, EEN UITSTEKENDE SITUERING VOOR WINDENERGIE, OMVANGRIJKE ONBENUTTE LANDBOUWGRONDEN VOOR BIOMASSA, WATERKRACHT VOOR HYDROENERGIE EN GEOTHERMALE BRONNEN VOOR ENERGIE- OPWEKKING. DAARNAAST LAAT DE HUIDIGE ENERGIE-INTENSITEIT VEEL POTENTIEEL VOOR ENERGIE-EFFICIENCY ZIEN IN DE TURKSE INDU-STRIE (INCLUSIEF KASSEN), DE ICT EN DE BOUW.
Zonne-energieTurkije benut slechts beperkt het aanzienlijke potentieel voor
zonne-energie. Hier liggen grote kansen voor de overwegend
internationaal georiënteerde Nederlandse zonne-energiesector.
Samen met Spanje ontvangt Turkije de grootste hoeveelheid
zonnestraling in Europa. Het Turkse zonne-energiepotentieel wordt
geschat op 35 Mtoe p/j.
Zonne-energie wordt in Turkije nu voornamelijk gebruikt voor
zonthermische toepassingen in de ontwikkelde kustregio’s.
Het huidige geïnstalleerde PV-vermogen bedraagt slechts 2 MW.
Zonthermische systemen waarbij zonnewarmte wordt gebundeld
(Concentrated Solar Power, CSP) om elektriciteit op te wekken zijn
kansrijk vanwege lagere investeringkosten en mogelijkheden om
bestaande Turkse centrales aan te passen.
Turkse solarmap. Zonnestraling 3,6 kWh/m2 per dag. Turkije is een belangrijk wingebied van siliciumdioxide, een belangrijke grondstof voor de productie van zonnepanelen.
Sinds 1990 stijgt de elektriciteitsvraag in Turkije jaarlijks met gemiddeld 7,2%. Tussen 1990 en 2007 steeg de elektriciteitscon-
sumptie van 46.820 GWh naar 155.135 GWh. Deze groei zet door de verwachte economische en bevolkingsgroei zeker door tot 2020
Diyarbakir solarhuis, onderdeel van een gemeentelijke zonne-energieproject
V (m/s) > 7.5 6.5 - 7.5 5.5 - 6.5 4.5 - 5.5 < 4.5
P (W/m2) >500 300 - 500 200 - 300 100 - 200 < 100
Windatlas Turkije
De Egeïsche kust en de Hatay regio zijn uitermate geschikt
voor windenergie. Hatay valt bovendien in de meest gunstige
categorie van het in juni 2009 aangekondigde Greenfi eld Investment
Programme. Ook de voor optimale windenergieproductie noodzake-
lijke aanpassingen aan transmissie en distributienetwerken bieden
kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven.
BiomassaBiomassa vormt een belangrijk deel van de totale energieconsump-
tie in Turkije. Biomassa wordt nu nog voornamelijk traditioneel
gebruikt voor koken en warmte. De totale biomassaproductie
was 7,3 Mtoe in 2005 en stijgt volgens verwachting in 2030 tot
52,5 Mtoe. Turkije beschikt over een grote landbouwsector en
energiewinning uit mest, houtresten, biomassa en afval is een zeer
kansrijke sector. Nederlandse consortia zijn al actief in deze sector.
WaterkrachtTurkije benut slechts een fractie (13.000 MW) van het totale hydro-
elektriciteitpotentieel. Het land beschikt over 678 geschikte locaties
voor waterkrachtcentrales waarvan er slechts 135 benut worden.
In 2008 werd 18% van de binnenlandse elektriciteitsproductie
opgewekt via waterkracht, waarvan 5-10% via middelgrote
centrales. De realisatie van kleinere en middelgrote centrales is
kansrijk. Grootschalige stuwdamprojecten stuiten in toenemende
mate op economische, milieutechnische of politieke obstakels.
Getijde-energieTurkije beschikt over een uitgebreide kustlijn (7.200 km) en momen-
teel lopen er verschillende pilotprojecten om de kansen van getij-
denenergie in kaart te brengen. Vanwege onze offshore-expertise
is Nederland een aantrekkelijke partner bij de verdere ontwikkeling
van deze nieuwe vorm van energieopwekking in Turkije.
Geothermische energieTurkije beschikt met 11 geothermale velden in de ontwikkelde
zuidwestelijke provinciën over 1/8e van het wereldwijde geother-
mische potentieel. Kansrijk zijn vooral elektriciteitsopwekking en
warmtegeneratie. Van de potentiële 31.500 MW aan geothermale
energieproductiecapaciteit wordt momenteel slechts 3 MW benut.
Geothermische elektriciteit kan nu al tegen concurrerende prijzen
worden opgewekt. In 2008 werd ondanks gunstige vooruitzichten
slechts 0,04% van de elektriciteitsopwekking uit geothermische
centrales verkregen.
Greenfi eld Investment Programme: een pakket van de Turkse overheid waarin stimuleringsmaatregelen in het vooruitzicht
worden gesteld voor investeringen in specifi eke Turkse regio’s en sectoren. Meer informatie verkrijgbaar bij de EVD
Geothermale energiecentrale in Denizli
Montage van de windturbines bij de Bares Windenergie Centrale in de nabijheid van Bandirma
Cleantech kansen in andere sectorenTurkije zet naast duurzame energie ook in op energie-effi ciency.
De gemiddelde Turkse energie-intensiteit ligt fors hoger dan het
OECD-gemiddelde. Daarnaast wil de overheid de Turkse industrie
in lijn brengen met de EU-richtlijnen. Nederland ondersteunt via
SenterNovem de Turkse overheid bij het opzetten van een
Voluntary Agreements Program voor de verbetering van de
energie-effi ciency bij de grotere bedrijven. De Nederlandse
know-how op het gebied van procesoptimalisatie en energie-
besparing in de industrie en de jarenlange ervaring met de
implementatie van MeerJaren Afspraken (MJA), bieden de
Nederlandse bedrijven goede aanknopingspunten om in te
spelen op de energie-effi ciency slag die de komende jaren
gemaakt wordt in de Turkse industrie.
Daarnaast is de dynamische Turkse bouwsector kansrijk voor
groene en energiebesparende technieken. Ook in de exponentieel
groeiende Turkse ICT-sector stijgt de vraag naar schone en
besparende koeltechnieken. Dat biedt kansen voor Nederlandse
bedrijven die gespecialiseerd zijn in duurzame koelsystemen met
70% en meer energiebesparing, koude/warmte opslag in de bodem
voor de glastuinbouw en de gebouwde omgeving, en indirecte
verdampingskoeling in grote ruimten.
De Turkse ambitie om zich door modernisatie van het elektriciteits-
netwerk en de aanleg van interconnectoren naar Zuidoost-Europa
verder te ontwikkelen als energiecorridor biedt perspectieven voor
de Nederlandse (smart)gridsector.
Zaken doen met TurkijeDe Nederlands-Turkse betrekkingen zijn intensief en gaan bijna
4 eeuwen terug. Nederland behoort inmiddels tot de grootste
investeerders in Turkije. Onderzoek van de ING laat zien dat
Nederlandse ondernemers naast de strategische ligging vooral
goede afzetmogelijkheden en kostenvoordelen zien in Turkije.
Natuurlijk gaat het zakendoen met Turkije niet vanzelf en ervaren
ondernemers ook problemen, zoals het opbouwen van een zakelijk
netwerk, of de Turkse taal en cultuur. Diverse organisaties kunnen
u hierbij helpen.
De huidige Turkse energieconsumptie bedraagt nog maar 1/4e van het OECD-gemiddelde. De elektriciteitsconsumptie
per hoofd van de bevolking bedraagt in Turkije vooralsnog 1/3e van die van Spanje
Groene en energiebesparende datacooling
Santralist, museum voor energie in Istanbul
COLOFONSenterNovem, voor innovatie en duurzaamheid
Een sterk innovatief bedrijfsleven in een leefbare,
duurzame samenleving. SenterNovem stimuleert
duurzame economische groei door een brug te slaan
tussen markt en overheid, nationaal en internationaal.
Bedrijven, (kennis)instellingen en overheden kunnen bij
SenterNovem terecht voor advies, kennis en fi nanciële
ondersteuning. Wij verbinden partijen die met passie
en gedrevenheid willen werken aan een duurzame en
innovatieve samenleving. SenterNovem is een agent-
schap van Economische Zaken en realiseert beleid in
opdracht van de Rijksoverheid op een professionele,
effectieve en inspirerende wijze.
Meer informatie
www.senternovem.nl, [email protected]
of telefoon (030) 239 35 33.
Deze brochure werd vervaardigd door het
Turkije Instituut in opdracht van SenterNovem.
Wat kan de Nederlandse overheid voor u doen?Als belangrijk energietransitland en opkomende markt is Turkije
een van de prioritaire landen van het Nederlandse overheidsbeleid.
In 2008 tekende het Ministerie van Economische Zaken met haar
Turkse counterpart een Memorandum of Understanding voor
intensievere samenwerking op het gebied van energie. Om invulling
te geven aan deze MoU, werkt SenterNovem samen met de Turkse
overheid aan projecten rondom energie-effi ciency en duurzame
energie.
Veel van de projecten die SenterNovem uitvoert worden gefi nan-
cierd door de EVD, via de zogenaamde G2G oftewel ‘Government
to Government’-projecten. Het gaat dan om kennisoverdracht
tussen Nederlandse en Turkse overheidsorganisaties om te
voldoen aan de Europese Richtlijnen.
Bij deze activiteiten wordt ook gekeken naar de mogelijkheden voor
de BV Nederland. De contacten met de Turkse overheid kunnen
een ingang bieden voor het Nederlandse bedrijfsleven om hun
exportkansen te vergroten. Vaak hebben individuele bedrijven geen
goed beeld van wat speelt op overheidsniveau: beleid, wetgeving,
vergunningsprocedures en andere drempels. Hier kan SenterNovem
faciliteren, samen met de ambassade, het consulaat-generaal,
de Netherlands Business Support Offi ces en de EVD. Bijvoorbeeld
om de knelpunten die bedrijven ondervinden te identifi ceren en
onder de aandacht te brengen bij de juiste overheidsmensen.
Daarnaast is voor het Nederlandse bedrijfsleven het 2g@there-
programma van de EVD interessant. Hierin vormen bedrijven
samen een consortium om sterker te staan in het betreden van
een buitenlandse markt.
Wilt u ook profi teren van de kansen die de opkomende
clean-techsector in Turkije biedt, maar kunt u best een steuntje
in de rug gebruiken? Kijk dan eens op www.energiekturkije.nl
voor een overzicht van relevante organisaties en geplande
informatiebijeenkomsten.
Voor meer informatie:
www.energiekturkije.nl
Tekst: Ali Yazgili - www.turkije-instituut.nl
Ontwerp: Peter Boersma - www.hehallo.nl
Foto omslag: Zakendistrict M
aslak, Istanbul, bij avond