Download - Enerji Yonetimi Energy Management
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
1/157
YILDIZ TEKNK NVERSTESFEN BLMLER ENSTTS
ENERJ YNETM
Elektrik Mh. Perihan ZBAKIR
FBE Elektrik Mhendislii Anabilim Dalnda
Hazrlanan
YKSEK LSANS TEZ
Tez Danman: Yrd. Do. Dr. Ferit ATTAR
STANBUL, 2006
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
2/157
NDEKLER
Sayfa
KISALTMA LSTES ................................................................................................................ i
EKL LSTES .........................................................................................................................ii
ZELGE LSTES ...................................................................................................................iii
NSZ...................................................................................................................................... iv
ZET.......................................................................................................................................... v
ABSTRACT ..............................................................................................................................vi
BLM 1
1. GR ....................................................................................................................... 1
BLM 2
2. ENERJ VERMLL VE ENERJ TASARRUFU.............................................3
2.1 Enerji Kavram ........................................................................................................32.2 Enerji Verimlilii ile lgili Kavramlar..................................................................... 4
2.3 Enerji Verimlilii yiletirme nlemleri .................................................................62.4 Enerji Tasarrufu Kavram ........................................................................................ 92.4.1 Enerji Tasarruf Prensipleri.....................................................................................102.4.2 Enerji Tasarruf nlemleri...................................................................................... 112.4.3 Ekonomik Yatrm Analizi ....................................................................................122.4.4 Yeni Enerji Tasarruf Projelerine Yatrm Yaplmas............................................. 132.4.4.1 Karllk Oran (KO) ............................................................................................... 142.4.4.2 Geri deme Sresi (GS).....................................................................................14
BLM 3
3. ENERJ YNETM KAVRAMI......................................................................... 15
3.1 Enerji Ynetimi Tanmlar.....................................................................................153.2 Enerji Ynetiminin Baarl Yrtlmesi in Dikkat Edilmesi Gereken Ana
Unsurlar ................................................................................................................. 173.2.1 Enerji Ynetim Programnn Yrtlmesi ............................................................183.2.2 zleme, Ett ve Hedef Oluturma .......................................................................... 203.3 Enerji Yneticisi .................................................................................................... 233.3.1 Enerji Yneticisi Kimdir?...................................................................................... 243.3.2 Enerji Yneticisinin Grevleri...............................................................................253.3.3 Enerji Verimlilii Maviri (EVM)nin Seim Kriterleri.......................................26
3.3.3.1 Uygun Enerji Verimlilii Mavirlerinin Seimi.................................................. 273.3.3.2 Listesi karlan EVM'lerinin ncelenmesi ...........................................................283.3.3.3 Etik Standart ..........................................................................................................28
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
3/157
3.3.3.4 Sorumluluk Konular ............................................................................................. 283.3.3.5 EVM'nin creti......................................................................................................293.4 Enerji Ynetimi Sistemi ........................................................................................293.4.1 Enerji Ynetimi Sisteminin Yaps........................................................................ 303.4.2 Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas............................................................32
3.5 Enerji Tasarruf Programnn Organizasyonu......................................................... 343.5.1 Tesis Dzeyinde Enerji Tasarrufu Organizasyonu................................................ 343.5.2 Blm Dzeyinde Enerji Tasarruf Organizasyonu................................................ 353.5.3 irket Bazl Enerji Tasarrufu Organizasyonu........................................................363.6 Enerji Tasarruf Teknolojileri .................................................................................373.7 Enerji Ynetim Teknolojileri.................................................................................37
BLM 4
4. DNYADA ENERJ YNETM ALIMALARI............................................39
4.1 Trkiyede Enerji Ynetimi almalar ...............................................................39
4.2 Japonyada Enerji Ynetimi almalar...............................................................40
BLM 5
5. FARKLI SEKTRLERDE ENERJ YNETM SSTEM................................42
5.1 HVAC Sistemlerinde Enerji Ynetim Sistemi ...................................................... 425.2 Binalarda Enerji Ynetimi Sistemi........................................................................ 435.2.1 Bir Binann Enerji Performansnn Belirlenmesinin Salad Yararlar...............435.2.2 Normalletirilmi Performans Gstergesi (NPG) ve Hesaplanmas......................445.2.3 NPG'nin Dier Binalarla Kyaslanmas .................................................................485.3 Ofislerde Enerji Tasarrufu nlemleri.................................................................... 49
5.4 Binalarda Enerji Performans ................................................................................505.5 Konut Sektrnde Kullanlan Enerji Verimlilik Gstergeleri ............................... 515.6 lkemiz Binalarnda Enerji Ynetim Sistemi Kurulmas Neden Gereklidir?.......53
BLM 6
6. ENERJ YNETMLE LGL YNETMELKLER VE YASALDZENLEMELER ............................................................................................... 59
BLM 7
7. ELEKTRK MOTORLARINDA ENERJ TASARRUFU VE ENERJYNETM ...........................................................................................................64
7.1 Motor Yk Dncesi Teknikleri ........................................................................ 647.2 Motor-Yklikisine Kar Verimlilik ..................................................................657.3 Motor Yk ve Hz Arasndaki liki ................................................................... 667.4 Byk Yklenmi Motorlarn Deitirilmesi ........................................................ 667.5 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesinin Motor Verimine ve Enerji Verimliliine
Etkisi...................................................................................................................... 677.5.1 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi..................................................................... 677.5.2 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi iin nerilen Davranlar...........................69
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
4/157
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
5/157
KAYNAKLAR.......................................................................................................................125
EKLER
Ek 1 Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmasin
Alacaklar nlemler Hakknda Ynetmelik ........................................................129Ek 2 irket Grmelerinde Yneltilen Sorular..........................................................142
Ek 3 Enerji Verimlilii Politikasyla lgili nlemler .................................................. 143
ZGEM............................................................................................................................146
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
6/157
i
KISALTMA LSTES
DM Deer Bime MhendisliiEEO Enerji Verimlilik Ofisi, ngiltere (Energy Efficiency Office)EE Elektrikleri Ett daresiEKEDB Enerji Kaynaklar Ett daresi Bakanl
EM Endstri MhendisliiEMAS Enerji Ynetimi Yardmc Plan, ngiltere (The Energy Management Assistance
Scheme)EVM Enerji Verimlilii Mavirli(k)iEVO Enerji Verim OranEVYT Enerji Verimlilii Yasa TasarsEY Enerji YneticisiEYS Enerji Ynetim SistemiFIDIC Mavir Mhendisler Uluslararas FederasyonuGS Geri deme SresiHDF Hava Dzeltme FaktrHVAC Istma, Havalandrma ve klimlendirmeIAC Industrial Assessment CentersIOF Industries of the FutureA letme AratrmasKO Karllk OranNA Faiz Oranlarna Dayalndirimli Nakit AkJERKY Japon Enerjinin Rasyonel Kullanm YasasKAM Kapasite Artrm ve Modernizasyonu ProjesiKK Kalite KontrolKO Karllk Oran
KSF Kullan
m Saatleri FaktrMEVO Mevsimsel Enerji Verimlilik OranNBD Net Bugnk DeerNEMA National Electrical Manufacturers AssociationNPG Normalletirilmi Performans GstergesiOIT The Office of Industrial TechonologiesPUK Planla, Uygula, Kontrol Et ve nlem Al-DzeltTDETO Tesis Dzeyinde Enerji Tasarufu OrganizasyonuTEP Ton Edeer PetrolTMMMB Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar BirliiUETM Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
7/157
ii
EKL LSTES
Sayfa
ekil 2.1 Dnyada deiim sreci .............................................................................................. 4ekil 3.1 Enerji ynetimi etkileimleri .....................................................................................16ekil 3.2 Enerji ynetim faaliyetleri......................................................................................... 19ekil 3.3 Baarl bir enerji program iin on anahtar unsur..................................................... 22ekil 5.1 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi; Brander'in Modeli ........... 51ekil 5.2 Enerji ynetim program akemas ........................................................................ 54ekil 8.1 2002 Ylnda Satn Alnan Birincil Enerji Kaynaklarnn Dalm..........................71ekil 8.2 Elektrik Enerjisi Kapasite ve retimin Tketimi Karlama Orannn Deiimi ..... 74ekil 8.3 Yllara Gre zgl Enerji Tketimi Eilimi............................................................. 75ekil 8.4 Trkiye ve Japonya zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii......79ekil 8.5 Erdemir'in zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii ....................80ekil 8.6 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g
deerleri......................................................................................................................84ekil 8.7 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar aydnlk dzeyi
(maksimum ve ortalama) deerleri............................................................................. 84ekil 8.8 Uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g deerleri...................85ekil 8.9 Uygulama ncesi ve sonras retim bantlar aydnlatmalar kurulu g deerleri....86ekil 8.10 Kazan dairesi doalgaz tketimleri ......................................................................... 88ekil 8.11 Kazan dairesi d hava klimatik scaklklar............................................................88ekil 8.12 Proje ncesi ve sonras ............................................................................................ 89ekil 8.13 Eldeki verilerle SQL Serverda oluturulan tablo...................................................98ekil 8.14 Tablolarn SQL Serverda grnm......................................................................99ekil 8.15 VB.net ile verilerin SQL Serverdan ekilmesi .................................................... 100
ekil 8.16 Crystal Report kullan
larak ilk aamada edilen tasarruf oranlar
n
n y
llara gredalm ................................................................................................................ 101ekil 8.17 Crystal Report kullanlarak 2. aamada edilen tasarruf.........................................102ekil 8.18 Crystal Report kullanlarak 3. aamada edilen tasarruf.........................................103ekil 8.19 Crystal Report kullanlarak elde edilen tasarrufun aamalara gre dalm ........104ekil 8.20 Yaplan yatrmn aamalara gre dalm ...........................................................105ekil 8.21 Tketilen enerji deiimi....................................................................................... 106ekil 8.22 Maliyet&Tasarruf karlatrlmas ....................................................................... 107
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
8/157
iii
ZELGE LSTES
Sayfa
izelge 1.1 Dnyada deiim sreci .......................................................................................... 1izelge 2.1 Enerjinin farkl tanmlar ......................................................................................... 3
izelge 2.2 Enerji nedir? ............................................................................................................5izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri..................................................7izelge 2.4 Enerji tasarrufu nlemlerinin aamas ..............................................................12izelge 3.1 Enerji ynetimi nedir? anketleri ........................................................................ 17izelge 3.2 Enerji verimlilii mavirinin seilmesinde ve birlikte allmasnda izlenecek
yol ..........................................................................................................................26izelge 3.3 Enerji ynetim matrisi ...........................................................................................31izelge 3.4 Enerji ynetim programnn elemanlar ................................................................33izelge 3.5 Tesis dzeyinde enerji tasarrufu............................................................................35izelge 3.6 Blm dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonu................................................. 36izelge 3.7 irket bazl enerji tasarrufu organizasyon emas ................................................. 37izelge 3.8 aamal bir enerji tasarruf teknolojisi ..............................................................38izelge 5.1 Yaktlarn kWh'e dntrmesinde kullanlan arpm faktrleri .......................... 45izelge 5.2 Yap durum faktrleri............................................................................................ 46izelge 5.3 Ofisler iin yllk standart kullanm saatleri ..........................................................47izelge 5.4 Ofisler iin performans kyaslama deerleri .........................................................48izelge 5.5 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi....................................... 51izelge 5.6 Farkl lkelerde konutlarn enerji talebindeki farkllklar aklayan baz
deikenler............................................................................................................. 53izelge 5.7 Binalar iin enerji inceleme formu........................................................................ 55izelge 5.8 Enerji Auditi Veri Formu ......................................................................................56
izelge 6.1 Enerji verimlilii ile ilgili ynetmelik ve duyurular ............................................. 61izelge 6.2 TEP (Ton Edeer Petrol)in bulunmasyla ilgili rnek hesaplama......................63izelge 7.1 1800 rpm iin tam ve paral yklerin verimi .......................................................65izelge 7.2 Gerilim dzensizliine bal motor verimi ...........................................................68izelge 8.1 2002 yl fiili ve 2003 yl programnn miktar ve TEP deerleri .........................71izelge 8.2 2002 yl fiili ve 2003 yl program verileri........................................................... 73izelge 8.3 Projenin birinci etab aklerin tesisiyle 19962001 yllar arasnda elde edilen
doalgaz tasarruf sonular tablosu ....................................................................... 93izelge 8.4 Projenin ikinci etab buhar kazanlarnn verimliliinin arttrlmas ile
20002001 .............................................................................................................94izelge 8.5 projenin zet toplam tablosu............................................................................ 97
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
9/157
iv
NSZ
Gnmzde enerji tketim giderlerinin azaltlmas ve dnyann doal kaynaklarnnkorunmas iin enerjinin etkin kullanm gerekmektedir. lkemiz sanayisinin bir yandan
enerjinin en byk kullancs durumuna gelmesi, dier yandan enerji potansiyeli bakmndanda dier sektrlere gre liderliini srdrmesi nedeniyle sanayide yaplacak olan enerjiverimlilii almalarnn nemi gn getike artmaktadr.
Bu almada, enerji ynetimi ve verimlilii kavramlar ele alnm ve bu konuyla ilgili olarakbugne kadar yaplm almalar incelenerek, Trkiyede enerji ynetimi uygulamalarkonusunda faaliyet gsteren irketlerle grlp konuya genel bir bak as kazandrlmayaallmtr.
Konuyla ilgili olarak yaplan aratrmalar lkemizde Enerji Ynetimi Yasasnn bir an ncekarlmas gerekliliini ortaya koymutur.
al
malar
m s
ras
nda yak
n ilgi ve desteklerini grdm, al
malar
m
ynlendirendanman hocam Sayn Yrd. Do. Dr. Ferit ATTARa, beni destekleyen kardeim MusaZBAKIRa ve yakn arkadam Seda TURANa teekkr bor bilirim.
Ocak 2006
Perihan ZBAKIR
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
10/157
v
ZET
Globalleen dnyamzda iki nemli kavram karmza kmaktadr: Enerji ve ynetim. Gn
getike artan enerji ihtiyac, kaynaklarn etkin kullanmn zorunlu klmakta; bu nedenle de
enerji verimlilii ve enerji tasarrufu gibi kavramlar da gndeme getirmektedir. Enerjiyle ilgili
olarak ele alnan tm bu kavramlar enerji ynetiminin nemini vurgulamaktadr.
Enerji ynetimi, esas olarak, enerjinin optimum kullanlmasdr. Bu amala, irketler, enerji
ynetim programnn dorudan sorumlularn kararlatrmak, bir enerji yneticisi atamak,
kaynaklar tahsis etmek, etkin sonular elde etmek iin gerekli destei salamak zorundadr.
irketler, enerjiyi etkin birekilde ynetilmek iin farklekillerde enerji tasarruf programlar
oluturabilmektedirler. Baz irketler tesis dzeyinde tasarruf organizasyonu kurarken,
bazlar blm bazl yapy tercih etmekte, bazlar da irket bazl organizasyon kurmaktadr.
Enerji ynetimi ve tasarrufu almalar sadece belli bir alanda faaliyet gsteren firmalar iin
geerli deildir. Bu almada da farkl sektrlerdeki enerji ynetimi ve tasarrufu almalar
genel hatlaryla ele alnm, Trkiyede bu konuda faaliyet gsteren firmalarla grlm ve
sonu olarak enerji ynetimi almalarnn salam bir zemine oturtulabilmesi adna bir
yasann karlmas ve uygulamaya konulmas gerekliliine varlmtr.
Anahtar kelimeler: Enerji, Enerji Ynetimi, Enerji Verimlilii, Enerji Tasarrufu, Elektrik
Motoru
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
11/157
vi
ABSTRACT
There are two important concepts that we face with in todays world: Energy and
management. The resources have to be used efficiently because of the energy demand which
is growing day by day, so the concepts of energy efficiency and energy savings come up. All
these concepts which are discussed with energy emphasize the importance of energy
management.
Mainly the mean of energy management is the usage of energy in optimum level. For this
reason, companies have to decide who will be the directly responsible of energy management
program, appoint an energy manager, allocate the resources and provide the required support
to obtain efficient results.
Firms can constitute energy savings programs in different forms for managing the energy
efficiently. Some of the firms establish the savings organization at plant level while the others
prefer department or company level.
Working on energy management and savings are not only valid for the firms which perform in
a specific area. Therefore, working on energy management and savings in different sectors are
discussed generally in this dissertation, in-depth interviews were conducted with the firms
which work in this sector and the necessity of making laws and executing them are proposed
to reinforce the studies of energy management as conclusion.
Key words: Energy, Energy Management, Energy Efficiency, Energy Savings, Electrical
Motor
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
12/157
1
BLM 1
1. GR
Dnyada bugn bir deiim sreci yaanmaktadr. Artan kreselleme, daha fazla uluslararas
anlay ve ibirliini gerektirmektedir. Bunun yan sra, dnyamz, yerkrenin snmas ve
asit yamurlar gibi ciddi evresel sorunlarla kar karyadr. Salk, evresel ve ekonomik
nedenlerden tr, hava kirliliini azaltmak iin stratejiler gelitirilmektedir.
Bu deiim srecine paralel olarak, "srdrlebilir gelime" kavram, endstriyel strateji
planlamas ve projelerde gittike artan birekilde ortaya kmaktadr. Enerji ifadelerinde bu
kavram, sadece finansal bak asndan deil, ayn zamanda snrl kaynaklarn ve evre
kirlenmesi dzeylerindeki art ynnden, enerjinin verimli kullanm gibi, enerji tasarrufunu
iine almaktadr (Contreras vd., 1997). Bunun sonucunda, enerjinin verimli kullanmn
salayacak enerji ynetim sistemleri gndeme gelmektedir.
Gelimekte olan lkeler, rnein Japonya, enerji politikasnda; ekonomik byme, enerji
gvencesi ve evre korumasnn (ngilizce szcklerin ba harflerinden oluan, 3E) birlikte
salanmasn amalamaktadr. Japonya'nn enerji politikas, lkenin srekli olarak ekonomik
geliiminin nemli bir ksmn oluturmaktadr. Enerjinin kararl ve verimli temini gelime
iin son derece nemli tutulmaktadr. Bu balamda, enerji tketimi, CO2 emisyonlar gibi,
evresel konularla son derece yakndan ilgilidir. Bununla beraber, 3E'yi birlikte elde etmek
gerekten gtr (Kyushu Bureau of International Trade and Industry, 1998). Baka bir
deyile, bir yandan enerji gvencesi salanacak, dier yandan ekonomik gelime elde edilecek
ve te yandan da evre korunacaktr.
lkemizde, firmalar rnlerinin rekabet unsurunu arttrmak amacyla, ISO Kalite Belgesi
almak iin byk aba harcamaktadrlar. 1960 ylnda, herey retim iin gr, gnmzde
artk yetersiz kalmtr. izelge 1.1'de gsterildii gibi bir deiim sreci yaamtr.
izelge 1.1 Dnyada deiim sreci (Hepbal, 2001a)
Sra No Yl Aklama
1 1960 Herey retim iin
2 1970 Herey retim iin ve maliyet
3 1980 Herey retim iin + maliyet ve kalite
4 1990 Herey retim + maliyet + kalite ve termin
5 2000 Herey retim + maliyet + kalite + termin + ynetim ve evre bilinci
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
13/157
2
Yukardan da anlalaca zere, ISO 14001 evre Ynetim Sistemi amzda byk nem
tamaktadr. Ayrca, bunun belgesini almaya alan firma says da gn getike artmaktadr.
Burada, firmalar neden evreye bu kadar ilgi duyuyor? sorusu akla gelmektedir. Bunun
nedenleri iki ksmda ele alnabilir. Birincisi, zorunluluk; tketici talebi, pazarlama arac,
yasalar, ekonomik nedenler ve ikincisi; evresel sorumluluktur. Belki de ileride, burada evre
iin sz geen zorunluluklar ve enerji sorumluluu artan bir ekilde n plana kacak,
"Enerji Ynetim Sistemi" bir ISO ekline dntrlecek, firmalar iin bir rekabet unsuru
olarak grlebilecektir.
Enerji ynetiminde kullanlan teknikler, bir irkette veya kurulutaki herhangi bir kaynan
ynetimi iin gerekli olan tekniklerle ortaklaa bir yapya sahiptir. Bir performansn izlenmesi
veya hedeflerin konmas, giderlerin kontrol ve ayn zamanda enerji kullanmyla ilikili olan
alanlarn motivasyonu iin nemlidir (Hepbal, 2001a).
Bu balamda, bu almada, enerji ynetimi ve enerji verimlilii kavramlar genel olarak ele
alnmtr. almann ikinci blmnde enerji verimlilii ve enerji tasarrufu, nc
blmnde enerji ynetimi kavramlar, drdnc blmnde dnyadaki enerji ynetimi
almalar, beinci blmnde farkl sektrlerdeki enerji ynetim sistemleri, altnc
blmnde enerji ynetimiyle ilgili ynetmelikler ve yasal dzenlemeler, yedinci blmnde
elektrik motorlarnda enerji tasarrufu ve ynetimi, sekizinci blmnde enerji ynetimi
konusunda Trkiyede yaplm olan uygulamalardan rnekler, dokuzuncu blmnde ise
enerji ynetimi konusunda Trkiyede faaliyet gsteren firmalar zerinde durulacak ve sonu
olarak enerji ynetimi ve verimlilii kavramlarnn nemi vurgulanmaya allacaktr.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
14/157
3
BLM 2
2. ENERJ VERMLL VE ENERJ TASARRUFU
Enerji verimlilii, sk sk enerji tasarrufuyla kartrlr. Tasarruf; basite, tipik olarak "enerji
tketen ekipmanlarn kapatlmasyla" daha az enerji kullanm anlamna gelmektedir. Bunun
yan sra, verimlilik ise, daha dk enerji giri seviyesiyle, enerjinin "son kullanmnn"
(rnein; stma, soutma, aydnlatma ve TV seyretme gibi ) ayn kalite ve dzeyde
tutulmasnn salanmasyla ilgilidir (Hepbal, 2001a).
Enerji verimlilii ile ilgili kavramlara gemeden nce enerji tanmlarn gzden geirmek
gerekir.
2.1 Enerji Kavram
Kalknmann motoru olarak nemi anlatlmaya allan enerji kavram ile ilgili yaplan
aratrmalar sonucu izelge 2.1' de gsterilen tanmlar ortaya kmtr.
izelge 2.1 Enerjinin farkl tanmlar (Hepbal, 2001a)
SIRANO
ENERJ NEDR?
1 Bir cismi bir yerden bir yere gtrmek iin harcanan gtr.
2 yapabilme yeteneidir. Herhangi bir i veya sdr.
3 Bir iin, bir retimin gereklemesi iin gerekli olan madde, katalizrdr.
4nsanolunun yaamn srdrebilmesi iin kulland veya kullanmak zorunda olduu doadan direktolarak ya da treterek kulland kaynaktr.
5 Herhangi bir iin yaplabilmesi iin gerekli olan vasta, kabiliyettir.
6 G eldesi iin kaynaktr.
7 retim iin muhakkak surette bulunmas gereken potansiyel bir birikimdir.
8 in ortaya kmasna gtren tek yoldur.
9 Maddede bulunan ve uygun parametre ve artlarda aa kp dnebilen bir kavramdr.
10Tabiatta bulunan maddelerden bazlarnda bulunan zel kuvvetlerin birekilde aa kartlarak,
bunun ie dntrlmesinde kullanmaktr.
11Bir iin, bir olayn, bir hareketin gereklemesi iin bulunmas gereken bir girdi veya herhangi biregzotermik kimyasal olay sonunda meydana gelen kt ya da ktlardan birisidir.
12 Sanayi, yaam ve her trl doa olaylarnn ham maddesi, kayna veya itici gcdr.
13 Hareket yetenei salayan g olup, eitli ekillerde grnrler: Is, elektrik, gel-git vb.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
15/157
4
2.2 Enerji Verimlilii ile lgili Kavramlar
Enerjinin verimli ve gider bakmndan etkin kullanm, birekilden dierine enerji dnm
yntemlerinin incelenmesi ile balamaldr. Bu enerji dnmnn etkilenebildii olas
yollar, ekil 2.1'de ematik olarak gsterilmitir. Enerji dnmnn ana yolu, bir yak
t
nkimyasal enerjisinden bir kazandaki buhar veya scak suyun sl enerjisine veya bir iten
yanmal motorda scak gazlarn sl enerjisine dorudur. Bylece, retilen sl enerji bir
trbinde veya pistonlu motorda mekanik enerjiye dntrlebilir ve bunun tam tersi,
fabrikalardaki makineleri veya kara, deniz ve hava aralarn iletmek iin kullanlabilir.
Ayrca, seenek olarak, retilen mekanik enerji; bir jeneratr kullanlarak elektrik enerjisine
dorudan dntrlebilir. Ayn enerji dnm yolu, nkleer enerji, jeotermal enerji veya
gne enerjisinden balayarak devam eder. Mekanik enerjiye ve buradan elektrik enerjisine
giden dorudan dnm yolu, hidrolik, dalga veya gel-git enerjisinin kullanlmasndan
olumaktadr (Hepbal, 2001a).
Kimyasal
Gne
Jeotermal Nkleer
Isl
Elektrik Mekanik
Hidro
Rzgr
Dalga
ekil 2.1 Dnyada deiim sreci (Hepbal, 2001a)
ekil 2.1de kesik izgi ile gsterilen hatlar, gelimenin bugnk durumunda, byk bir
lekle uygulanabilir (feasible) olan, ama ekonomik bak
mdan deerli olmayan enerji
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
16/157
5
dnm yollarn gstermektedir. Kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dorudan dnm
bir yakt hcresiyle; gne enerjisinden elektrik enerjisine dorudan dnm fotovoltaik
hcrede; sl enerjiden elektrik enerjisine dorudan dnm Seebeck etkisi (veya Peltier
etkisiyle elektrik enerjisi kullanlan soutma) ile olur (Eastop ve Craft, 1996).
Enerji verimliliinden sz etmeye baladmz zaman, enerji szcnden balayarak birok
kavram kullanrz. Yasalarda ise bu konu ayr bir ekilde belirtilebilir. rnein; "Enerji
Verimlilii Yasa Tasars (EVYT)nda enerji; bir sistemin kendi dnda etkinlik retme
yetenei olarak tanmlanmaktadr (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998). Japon Enerjinin
Rasyonel Kullanm Yasas (JERKY)nda, enerji; sv yakt, yanabilir doal gaz ve kmr gibi
yakt ekilleriyle bunlardan elde edilen s ve elektrik olarak aklanmtr (Energy
Conservation Center Japan, 1998). Bunlar
n yan
s
ra, enerji tasarrufu konusunda Japonya' da defa dl alm Naoto Shinkawa'ya gre enerji; "konforlu ve rahat (uygun) geimi
salamak iin (satn almak iin) gerekli olan para" olarak ifade edilmekte (Shinkawa, 1998)
ve ngiltere'deki Enerji Verimlilik Ofisi'nce "pein para" olarak da vurgulamaktadr (EEO,
1998). Bu tanmlar, bir bakma, izelge 2.2'de geni kapsaml gsterildii gibi, "enerji = para"
armn da yapmaktadr.
izelge 2.2 Enerji nedir? (Shinkawa, 1998)
ENERJ NEDR?
ENERJTASARRUFU= PARA TASARRUFU
ENERJ = PARA
Enerji verimlilii ile ilgili olarak, EVYT'de belirtilen tanmlamalar aklanmtr (Enerji
Verimlilii Yasa Tasars, 1998).
Enerji Kayna: Fosil kkenli kaynaklar, biyoktle kkenli kaynaklar, ikincil kaynaklar,
yenilenebilir enerji kaynaklar, hidrojen ve nkleer kaynaklar enerji kayna olarak
adlandrlr.
Enerji Verimlilii: Enerji ve enerji kaynaklarnn retimden tketime en yksek etkinlikte
deerlendirilmesini aklar.
Enerji Tasarrufu: Enerjinin verimli olarak deerlendirilmesi amacyla, reticiler, datclar ve
kullanclar tarafndan alnan tedbirler sonucunda belirli miktardaki retimi ve hizmeti
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
17/157
6
gerekletirmek iin her aamada harcanan enerji miktarlarndaki azalmadr.
Enerji Tasarrufu Etd (Enerji Auditi): Enerjinin; retim, evrim, datm ve tketiminde,
fabrika, bina, tesis ve cihazlarla ilgili olarak enerji tasarrufu olanaklarn ortaya karmak
amacyla yaplan almalardr. Bu almalar; bilgi toplama, lm, deerlendirme ve raporaamalarndan oluur.
Enerjinin Rasyonel Kullanm: Enerjinin tketiciler tarafndan sosyo-ekonomik ve ekolojik
adan en elverili biimde kullanlmas ve enerji kaynaklarnn uygun yerine konmasdr.
Enerji Ynetimi: Enerji ve enerji kaynaklarnn olanaklar iersince en verimli biimde
kullanlmasn salamak zere uygulanan nlemlerin tmn kapsar.
Yukarda belirtilen genel kavramlara paralel olarak, HVAC (Heating, Ventilating, and Air-
Conditioning; Istma, Havalandrma ve klimlendirme) sistemlerinde kullanlan eitli etkinlik
ve verim tanmlar bilmek de byk nem tamaktadr (Hepbal, 1999a).
2.3 Enerji Verimlilii yiletirme nlemleri
200'den fazla imalat tesisinden elde edilen kombine enerji ynetim deneyimleri dorultusunda
ve literatr incelemesinden, kullanlan bir ok enerji tasarruf olanaklar bulunmutur
(Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996; Thumann ve Mehta, 1991). Akll enerji
yneticisi bu olanaklarla yakndan ilgilenmeli ve bunlar enerji ynetimi almalarnda
uygulamaya aba gstermelidir.
Farkl sektrlerde, yrtlen almalara dayanarak, izelge 2.3te gsterildii gibi,
teknolojik olarak uygulanabilir olan birok enerji tasarrufu teknikleri ve yntemleri
snflandrlarak belirlenmitir. Burada, yaygn olarak kullanlan esas tasarruf nlemleri ele
alnacaktr (Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996).
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
18/157
7
izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri
(Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996)
GrupKodu
Grup Ad Aklamas
AAtk EnerjidenGeri Kazanm
Tesis ekipmannn (piiriciler, kurutucular, frnlar, mekanik kompresrler) atkssndan yararlann.
Atk scak sudan s geri kazann.
eriye verilen havay n iklimlendirmek iin havalandrma egzost havasnnstma veya soutma etkisinden s geri kazann (rnein; s tekerlei veyadier tip s deitiricileri kullanarak yap egzost havasn taze hava ile s alveriinde bulundurun).
Yap egzozlarn ve bylece stma, havalandrma ve iklimlendirme iin tazehavay veya sirklasyon havasn azaltn.
Giren aklar soutmak iin dk scaklktaki atklar kullann.
B
ElektrikEnerjisi
Kullanmnnyiletirilmesi
Tesisin g faktrn optimize edin.
G faktrn ve verimi iyiletirmek iin motor boyutlarn ve pompalaroptimize edin.
Daha verimli k kaynaklarn kullann. rnein; lambalarnz floresan, civa,sodyum veya yksek younluklu direkt aydnlatmaya dntrn.
Doal aydnlatmann yeterli olduu yerlerde genel aydnlatmay azaltn veyakullanmayn.
Genel aydnlatmay emniyet iin gerekli olan minimum dzeye drn.
Soutma iin multi kapasiteli kompresrleri kullann.
C
Kazan ve
BuharVerimininArttrlmas
Kazan blfn minimize edin.
Gerekli blf miktarn azaltmak iin daha iyi besi suyu artlandrmas yapn.
Scak blften s geri kazanm salayn.
Daha fazla kondensi kazana yollayn.
Kazan besi suyunu ve yakma havasn stmak iin duman gazlarnnenerjisinden yararlann.
Yakma kontrol kapasitesini optimum yapmak ve iyiletirmek iin yakma havas
miktarn azaltn.
Kondenstoplar doru kullann ve arzal olanlar deitirin.
Kazan borularn daha sk temizleyin.
Suya olan s geiini arttrmak iin, kazanlarda trblatrler kullann.
Yakt atomizasyonunu iyiletirin.
Brlr ve pskrtme sistemlerinin bakmn daha iyi yapn.
Dk kapasite alan veya yedek kazanlarn kullanmn minimize edin.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
19/157
8
izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri (Devam)
DYaltmnnUygulamas
Buhar ve kondens hatlarn yaltn.
Frnlar, kazanlar, ocaklar, piiriciler veya dier proses ekipmannda yaltmnkalitesini ykseltin.
Duvarlar, tavanlar ve atlar yaltn.
ESoutma ve
Hacimklimlendirmesi
K mevsimi boyunca daha dk ve yaz mevsimi sresince daha yksekhacim scaklklar salayn.
atdan suyun buharlatrlmasyla iklimlendirme ykn drn.
allmayan saatlerde iklimlendirme cihazn iletmeyin.
Hacim stmas iin prosesin atkssndan yararlann.
Istlan ve soutulan alanlar arasnda ift kaplar veya perdeler kullann.
Ykleme kaplarnn etrafndaki hava kaaklarn nleyin.
Kullanlmad zaman ykleme kaplarn kapal tutun.
F
Kurutucu,Buharlatrc ve
Dier Proses
Ekipman
lave etkileri kullanarak buharlatrc verimini iyiletirin.
Buharlatrma proseslerinde mekanik buhar sktrmasn kullann.
Kurutma ncesi rnn suyunu almak iin daha byk pnomatik ve vidalpresler kullann.
Is gei yzeylerinin bakmn iyiletirin.
Frnlara kaak hava giriini nleyin.
Hava kompresrlerini gerek ihtiyalara gre ayarlayn.
Uzun buhar stma zamanlarn yok etmek iin kurutma ve piirmedemikrodalgay kullann.
Is geiini iyiletirmek iin buharlatrclarn vakum tavalarna kartrclarkoyun.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
20/157
9
GGenel Enerji
Ynetimi
Proses atkssndan yararlann.
Optimum boyutta ekipman kullann.
Maksimum kapasitesinde en fazla verimli ekipman ve sadece gerektiizaman daha az verimli ekipman kullann.
Kullanlmad zaman proses stma ekipmann durdurun.
Ekipmann alma zaman gerekten gerekli olan zamana drn.
Verimsiz birka nite yerine k gc yksek olan daha az sayda nitekullann.
Filtreleri dzenli olarak temizleyin veya deitirin.
Yn (batch) iletmesini srekli iletmeye dntrn.
Dolayl yakmay dolaysz (rnein; frnlarda) yakmaya dntrn.
Alttan yakmal svstclar daldrmalstmaya dntrn.
Buhar kayplarn yok etmek iin, buhar yerine yksek scaklkta su kullann.
Bu nlemler, aada ayrntl olarak incelenmitir.
2.4 Enerji Tasarrufu Kavram
Bilindii gibi, enerji tasarrufu ile evre arasnda yakn bir iliki vardr. Enerji tasarrufuyla
kullan
lan yak
t miktar
azalt
labilecektir. Bu da, daha az karbondioksit gaz
ve evreyikirletici emisyon demektir. Bunun yan sra, niin enerji tasarrufu yapmamz gerektii ile
ilgili olarak, aada baz nemli hususlar belirtilmitir (Payne, 1980).
Fosil yakt (esasen kmr, sv yakt ve doal gaz ) rezervleri tkenecei iin, baka ve
daha g aratrmayla retim iin nemli lde yeni sermaye gerekecektir.
Dnyann nfusu artaca ve dnyann daha az gelimi blgeleri yaam koullarn
gelitirmek amacyla alacaklar iin, enerjiye olan toplam talep artmaya devam
edecektir.
ayet politik veya dier nedenlerden tr daha fazla konvansiyonel yakt salanmalarna
engel olunursa, uzun sreli talepleri karlamak iin yeterli enerji mevcut olmayacaktr.
Yeni enerji kaynaklarnn ortaya karlmas, bir dnem iin yerel temin gvencesi
verecektir. Ancak, yeni enerji kaynaklarnn, dnyadaki fiyatlar artaca iin, uzun sreli
ucuz kaynaklar olmas mmkn olmayacaktr.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
21/157
10
2.4.1 Enerji Tasarruf Prensipleri
Enerji tasarruf programlarnn uygulanmasnda, aada belirtilen ana prensiplerin gz nnde
bulundurulmas gerekir (Payne, 1980):
Proses ynteminin uygunluu ve gz nne alnan tesisin boyutu dahil olmak zere,kullanlan her enerjinin tr ve kullanm miktarlar tartlmaldr.
ayet mmknse, scaklk ve basn azaltlmasnn her aamasnda yararl i
yaplmaldr. Enerjinin ou, eninde sonunda seklinde d evreye kaybolur ve bu
ekilde mmkn olduu kadar daha fazla i yaplmaldr.
Enerji tasarrufu nemli lde lmlerle desteklenir. ayet lmler ve kyaslamalar
anlaml ise, birbirine uyan birim ve tanmlar kullanlmaldr.
Is geri kazanm salanmaldr.
Grnen enerji gider tasarruflarnn, baka yerde gider artlarna neden olmadndan
emin olmak iin, tasarruflar iyi birekilde incelenmelidir.
Her ekildeki atk, sadece insan gcnn, zamann ve malzemenin bo yere
harcanmasna neden olmaz, ayrca enerji kullanmna da yol aar. Enerji miktarlar
yksek olan malzemelerin kullanld yerlerde, atk miktarndaki azalma zellikle
istenir. Metaller, cam, plastikler ve kt enerjisi yksek olan malzemelere rnektir.
Bu tr malzemelerin tasarmnda yaplan iyiletirmeler, nemli lde enerji
tasarrufuna yol aar.
Yaygn olarak uygulanan enerji tasarrufu iin sistematik teknikler, geleneksel s ynetimi ve
genel ynetim sistemleri olarak fazla kullanlan, endstri mhendislii (EM), kalite kontrol
(KK), iletme aratrmas (A), deer bime mhendislii (DM) gibi kavramlarn
birletirilmesiyle belirlenebilir. Bundan tr, enerji tasarruf teknikleri, ok ynl ynetim
teknikleri olarak adlandrlabilir.
EM kavram; olas etkileri nceden analiz ederek, fiyatlarn azaltlmas ve verimliliin
arttrlmas iin; insan, malzeme ve ekipman lsnn planlama ve iyiletirme sonularn
tahmin etmeyi ve deerlendirmeyi aklar. Tahmin ve deerlendirme iin deiik
matematiksel teknikler varlr.
Kalite kontrol (KK), gnmzde uygulanan daha geni anlamyla toplam kalite kontrol
kavram; mteri ihtiyalarn en ekonomik ekilde karlamak veya baka bir deyile en
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
22/157
11
ekonomik yoldan mteri tatmini olarak aklanabilir (Doan, 1993).
letme Aratrmas (A) kavram; ynetime optimum zm vermektir. Ann ierikleri
zaman ierisinde deiime uramtr.
DM kavram; rnlerin veya hizmetlerin her bir fonksiyonunu ve maliyetini analiz ederek ve
kyaslayarak toplam maliyeti minimum yapmak iin malzeme, imalat prosesleri ve satn alma
yntemlerini gelitirmek anlamna gelir.
Bu ynetim tekniklerinin ve s ynetiminin uygulanmasndan ortaya kan enerji tasarrufu
tekniklerinin ou, enerji tketimi fazla olan irketlerde nemli rol oynar. Bu irketler, bu
tekniklerin uygulanmasnda bilgisayar programlar kullanrlar. Bununla beraber, kk ve orta
lekteki firmalar, enerji tasarruf teknolojisi ve yntemi zerine bilgi eksikliine sahiptir.
2.4.2 Enerji Tasarruf nlemleri
Enerji tasarruf nlemleri, izelge 2.4te gsterildii gibi, temel olarak aamada ele
alnabilir (Saibu Gas Co. Ltd., 1998).
Birinci aamada, ok az yatrm gereklii iin, hibir yatrm riski yoktur ve iin iyiletirilmesi
kolaylkla mmkndr. zellikle, enerji tasarrufunun ihmal edildii kurulularda, %2 veya
zerindeki etki ksa srede gerekletirilebilir. Bununla beraber, bu aamadaki baar, enerji
tasarrufuyla ilgili faaliyetlerin yrtlmesinde, ynetimin ve enerji tasarrufuna scak bakan
kimselerin beklentilerine baldr. Enerji tasarruf nlemlerinin yeterli yatrm sonucu sanld
ikinci aama, hali hazrda byk kurulularda gerekletirilir. Bu koullar altnda, ikinci
aamada imdi dnm noktasndadr denilir. Deiik faktrler sadece yatrm sonular
ynnden deil, ayn zamanda teknoloji ynnden de artar. Bundan tr, koullar, enerji
tasarrufu yatrmyla ilgili olarak neriler ve kararlar alnmasn gittike zorlatrmaktadr.
Bununla beraber, kk ve orta lekli iletmeler gibi, byk lekli iletmeler, enerji tasarruf
nlemlerinin gerek aamas olarak ikinci aamada bulunuyor. Yani, ikinci aamann enerji
tasarrufu nlemlerinde nemli bir rol oynad sylenebilir.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
23/157
12
(Saibu Gas Co. Ltd., 1998)
Aama No Aamann Kapsam Aama rnekleri
2.4.3 Ekonomik Yatrm Analizi
ou enerji tasarruf projesinde nispeten byk miktarlarda parann yatrm sz konusudur
(Hepbal, 2000a).
Enerji tasarruflarnn deerinin hesaplanmas ve enerji kullanmyla ilikili giderlerin tipleri
unlardr:
1. lk Yatrm (Projenin sermaye giderleri)
2. Yakt Giderleri (Gaz, fuel-oil, kmr, elektrik vb.)
3. Dier letme Giderleri (Bakm, malzeme, iilik, yardmc hizmetler, depolama, tama
1.Hemen
balatlabilir veiyi sonular
verebilir.
Enerji yneliminin mevcutekipmana bal olarak balansona kadar glendirildii vei koulunun iyiletirilmesiyle%5 ile %7 arasndaki enerjitasarrufunun kastedildiiaama
Ekipman ve boru hattnn slyaltmnn yaplmas
Ocaktaki fazla hava miktarnnnormalize edilmesi
Buhar kapanlarnn kontrol veiyiletirilmesi
letme ve kontrol yntemleriningzden geirilmesi.
Egzost gazlarndan etkin birbiimde yararlanmakamacyla ekipmann ksmeniyiletirilmesi iin kklekle yatrmn gereklii ve%10 ile %20 arasnda enerjitasarrufunun kastedildiiaama
Egzost gazarndan ve dar atlanscak sudan yararlanlmas2.
Yatrmverimliliinin gz
nndetutulmasyla
karldr.
Yakt olarak atklarn kullanlmas
Mevcut prosesin ksmiiyiletirilmesine dayal enerjitasarrufu
3.Enerji tasarrufu
iin lider olarak roloynar.
Yeni proseslerin gelitirilmesive ekipmann batan tekrar
yaplmas iin gerekli olanbyk lekli yatrmngerektii ve %30 ve zerindeenerji tasarrufununkastedildii aama
Enerji tasarrufu salayanekipmann gelitirilmesi vedeitirilmesi
malat prosesinin deitirilmesinedayal enerji tasarrufu
Enerji tasarrufu salayanendstriyel kompleksin tasarm
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
24/157
13
vb.)
Projelerin iletme giderleriyle ilgilenen imalat endstrileriyle ilgili birok baka giderler
vardr. malat giderleri bakmndan; ham malzemeler, iilik, yakttan baka enerji giderleri ve
bakm giderleriyle ilgili direkt giderler vardr. Depolama ve kira gibi endirekt (dolayl)giderlerde sz konusudur.
Giderlerlelgili Genel Aklamalar:
Giderleri sabit giderler ve deiken giderler olarak snflandrlr.
Sabit Giderler:
Tesisin ktsyla deimeyen giderlerdir. rnein; tesis, yer ve sigorta gibi tesis
giderlerindeki amortisman ve faiz deiimleri (Hepbal, 2000a).
Deiken Giderler:
Tesisin ktsyla dorudan deien giderlerdir. rnein; yakt, bakm ve iilik giderleri
(Hepbal, 2000a).
2.4.4 Yeni Enerji Tasarruf Projelerine Yatrm Yaplmas
Burada u soruyu hatrlatmak yararldr: Enerji tasarruf projesine sermaye yatrm yapmann
en etkin yntemi nedir?
Byle bir yntem iin temel gereklilik, bir projeyle ilgili tm tahminleri zetlemek ve ideal
olarak onun kabul edilebilirliini len tek bir deeri vermektir. yle ki enerji yneticisi
uygulama ynn seebilsin (Hepbal, 2000a).
Tutarl ve mantkl (anlaml) sonular veren birok yntem vardr. Bunlar:
Karllk oran (rate of return): KO
Geri deme sresi (payback time): GS
Faiz oranlarna dayal indirimli nakit ak ( accounting rate of return) (NA);
1 Net bugnk (imdiki) deer (net present value) : NBD
2 karllk oran ( internal rate of return) : KO
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
25/157
14
2.4.4.1 Karllk Oran (KO)
KO = Ort. Yllk Net Tasarruflar (Amortismandan Sonra) / Sermaye Gideri (2.1)
Ana Fikir: Enerji tasarruf projelerine yatrm yaplmakla ne dzeyde kar elde edileceini
belirlemektir.
2.4.4.2 Geri deme Sresi (GS)
Geri deme Sresi, projenin sermaye giderine eit olan amortismandan nce toplam net
tasarruflarn iletilmesi iin gerekli olan zamann sresidir. Geri deme sresi ne kadar ksa
ise, yatrm o kadar caziptir.
Geri deme Sresi (GS) = lk Yatrm / Net Yllk Nakit Ak (2.2)
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
26/157
15
BLM 3
3. ENERJ YNETM KAVRAMI
Bu blmde Enerji Ynetiminin basamaklar ve bir Enerji Yneticisinin nasl olmas gerektii
anlatlacaktr.
3.1 Enerji Ynetimi Tanmlar
Enerji ynetiminin tanmnn ne olduunu anlamadan nce ynetimle ilgili olarak baz
aklamalarda bulunmak gerekir (Shinkawa, 1998).
Ynetim; bir kimsenin emri altnda bulunanlarla, iyi sonular elde etmesidir.
Ynetim; bir plan oluturmak ve amaca ulamak iin gerekli olan tm etkinlikleri
ierir.
Bir yneticinin esas ii, makul bir kiiyle etkin bir ii kombine etmektir.
Ynetim; temel olarak, toplam kalite felsefesini oluturan PUK (Planla, Uygula,
Kontrol Et ve nlem Al-Dzelt) evriminin tekrarna dayanan mantkl ve etkin bir
ekilde belirli bir amaca ulamak iin gerekli olan tm faaliyetleri ierir (ekil 3.1).
Ynetim; her ama gden faaliyette, insan faaliyetini hedefler ynnde
ynlendirmedir.
Ynetim; hepimizce de bilindii gibi, gelimekte olan bir lkeyle gelimi bir lke
arasndaki en byk fark gsteren bir edir. Buna rnek olarak, 1948 ylnda Japon
irketlerinin ynetim durumu aada verilmitir (Shimizu, 1998). Bugnk durumla
kyasland zaman, ynetimin nemi bir kez daha ortaya kacaktr.
Ynetim, irkette almyordu.
irketin st ynetimi gelecee ynelik plan dnmek iin ok megul idi.
irketin politikas, amac ve hedefi ak deildi.
Organizasyon sistemi irket tarafndan iletilmiyordu.
Yneticilerin sorumluluk ve yetkisi ak deildi.
Blmler arasnda ibirlii ok zayft.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
27/157
16
Ar-Ge
malat
Yasal
Finansal
Plan. ve
MuhasebeHalkla
likiler
alan
Gruplar
Satn
Alma
Tesisin
Enerji
Ynet.
Blm
EnerjiKoordi.
Enerji
Komitesi
ENERJYNETM
ekil 3.1 Enerji ynetimi etkileimleri (Shinkawa, 1998)
Ynetici ve eflerin yetenekleri ok zayft.
irkette ynetime dayal eitim sistemi yoktu.
irkette, kalite, gider veya teslimle ilgili ynetim sistemi yoktu.
Enerji ynetimi; krlar maksimuma karmak (giderleri minimuma drmek) ve rekabet
konumlarn arttrmak iin enerjinin aklc ve etkin kullanmdr. Baka bir deyile, PUK
evriminin tekrarndan baka bir ey deildir. Enerji ynetimi; plan ynetimi ve insan
ynetimi olarak iki ksmda ele alnabilir. izelge 3.1' de deiik enerji ynetimi tanmlar
zetlenmitir.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
28/157
17
izelge 3.1 Enerji ynetimi nedir? anketleri (Shimizu, 1998)
SIRANO
ENERJ YNETMNN TANIMI
1 Enerjinin optimum kullanlmasdr.
Enerinin en verimli ekilde kullanlmasn temin etmek amacyla oluturulmuorganizasyondur.
2
Kaynaklarn doaya zarar vermeyecekekilde etkin kullanm iin yaplan etkinlilerintmdr.
3
Enerjinin para, verimlilik dzeyinde optimum fayday salayacak biimdekullanlmas iin yaplan almalarn tmdr.
4
Kullanlan enerjinin llmesi, denetlenmesi, birim rn ya da eylem bana enerjitketiminin asgariye indirilmesi, bunun iin bir sorumlu atanmasdr.
5
6 Var olmay srdrrken en ekonomik yolun seilebilme almalardr.7 Yakt + Elektrik Tasarrufu = Para
Enerjinin bandan sonuna izlenmesi, zayi edilmemesi, yeterli orandafaydalanlmasdr.
8
Enerjinin verimli oranda kullanlmas iin alnacak tedbirler, tasarruf almalar vegelitirme, aratrma almalardr.
9
10 nsanlk iin gerekli rahatlk ve konforun daha uzun sre salanmasdr.11 Paray kullanma ekli ve yntemidir.
Doada mevcut bulunan enerjinin insan ihtiyac dorultusunca optimum ekildekullanlmasdr.12
Enerji=Para'nn etkin kullanmn salamak, paradan maksimum tasarruf salamak
amac ile bir sistemin uygulanmas, gelitirilmesi ve devamllnn salanmasdr.13
Enerji kayplarnn azaltlmas ve doru kullanlmas ynnde yaplan almalardr.Ksaca; gereksiz harcamalarn, boa giden paralarn engellenmesi iin yaplanalmalardr.
14
15 Ekonomik gllk iin gerekli olan parann verimliliinin salanmasdr.Gnlk hayatn verimli ekilde gemesi iin, ie zg tarzda parann kullanmeklidir. nlemler, tasarruflar, vs.
16
17 Enerjiyi optimum ekilde, yani en verimli ekilde kullanmaktr.
3.2 Enerji Ynetiminin Baarl Yrtlmesi in Dikkat Edilmesi Gereken Ana
Unsurlar
Bilindii gibi, bir iletmede bir sistemin oturtulmasnda (rnein; ISO 9000 Kalite ve ISO
14001 evre Ynetim Sistemlerinin yerletirilmesinde olduu gibi) st ynetimin destei
mutlak suretle gereklidir. Bu erevede, st ynetimin belli bal fonksiyonlar belirtilecektir
(ASHRAE, 1991):
a) Enerji gider/kar merkezini kurmak,
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
29/157
18
b) Enerji ynetim programnn dorudan sorumlularn kararlatrmak,
c) Bir enerji yneticisi atamak,
d) Kaynaklar tahsis etmek,
e) Etkin sonular elde etmek iin gerekli destei salamak amacyla enerji ynetim
programnn tm blmlere duyurulmasn salamak,
f) Programn gider bakmndan etkinliini izlemek,
g) Enerji ynetim programn izlemek iin raporlama ve analiz fonksiyonunun ilemesini
salamaktr.
3.2.1 Enerji Ynetim Program
n
n YrtlmesiProgramn yrtlmesinde, etkin enerji tasarrufu iin dikkatler enerji kullanm zerinde
odaklanmaldr. Ancak, bu ayr dnlmemelidir. Tm program yrtlrken, aadaki
dier nemli grler de gz ard edilmemelidir.
Enerjinin temin gvencesi
Emniyet ve salk dnceleri
Gerekli sermaye veya tasarruf edilen sermaye
Her dzeydeki alanlarn durumlar
Herhangi bir deiikliin evresel etkileri
Tesis ve ekipmann bakm
Acil veya yedek ihtiyalar
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
30/157
19
Hedef oluturma
Ett izleme
alann
Motivasyonuve Eitimi
Prosesin Enerji
Younluu
Gider tasarruflarnn deerlendirilmesive
Parasal yatrmn deerinin belirlenmesi
ENERJ
YNETCS
Ayn Kullanm
Tarife nlemleriyle
iderleri azaltmak
Daha Az Kullanm
yi i idaresi:Mevcut tesisi dahaverimli iletmek
Daha Az Kullanm
Enerji tasarrufu fikriyleyeni ekipman/proses
gelitirmek
Daha Az KullanmUygun enerji tasarrufu
nlemleriyle tesisinperformansnn
iyiletirmek
ekil 3.2 Enerji ynetim faaliyetleri (Eastop ve Craft, 1996)
ekil 3.2de verilen enerji ynetim faaliyetleri, aada ksaca aklanacaktr (Eastop ve Craft,
1996):
Ayn Kullanm: Tarife nlemleriyle giderleri azaltma. Birirketin yakt ve elektrik fiyatlar,
tedarikiler tarafndan belirlenen tarifelerle yakndan ilikilidir. rnein; elektrikte tarife
snflar vardr. Uygun tarife seimiyle, tasarruf salanabilir.
Daha Az Kullanm: Mevcut tesisin daha verimli iletilmesiyle iyi idare. Enerji ynetimi
tartld zaman, "iyi idare" genellikle iitilir. Bu, genel olarak bir kurulutaki tm
personelin her zaman enerji giderinin farknda olduu ve enerjiden tasarruf etmek iin basit
nlemleri benimsedii durumu belirtir. Buna rnek olarak, kullan
lmad
zaman bir
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
31/157
20
ekipmann kapatlmas gsterilebilir; klar ve seyyarstclar bunun rnekleridir. Buhar, ya
veya daha fazla k, basnl hava kaaklarnn srekli olarak farknda olma da saylabilir.
Enerji yneticisi, personel eitimiyle bu tr kayplar yok edebilmelidir.
Daha Az Kullanm: Uygun enerji tasarruf nlemleriyle tesis performansn iyiletirme.Enerjinin izlenmesi, hedef oluturma ve enerji ett sistemleriyle, enerji maliyetleri kontrol
edilebilir. Temel olarak, bir enerji yneticisi, bir dizi enerji faturalarndan bir yerin toplam
enerji tketimi hakknda veri toplad zaman, enerji tketiminin izlendiini syleyebiliriz.
Enerji kullanm verimliliini gstermek iin, bu veri analiz edildii zaman, enerji etd
yaplyor denilir. Sonu olarak, ayet enerji etd ya iyi idare ya da fazladan enerji
tasarrufuyla cihazlarnn enerji kullanmnda iyiletirmeler salayacaksa, o zaman gelecek
tketim deerleri iin hedefler oluturulabilir.
Daha Az Kullanm: Enerji tasarruf fikriyle yeni ekipman/yeni proses gelitirme. Bu durum,
esas tesisin yetersiz koullar nedeniyle, tm tesisin yeni tesisle deitirilmesi gerektiinde
ortaya kar.
3.2.2 zleme, Ett ve Hedef Oluturma
Enerji ynetim programnn yrtlmesinde nem tayan, enerjinin izlenmesi, etd ve hedef
oluturma hakknda daha fazla aklamada bulunulacaktr:
Enerjinin izlenmesi, tesisin tek bir ksmndan tmne kadar olan herhangi bir eyin enerji
performans verisinin dzenli olarak kaydedilmesiyle yaplr. rnein; tm yerin elektrik
tketimi fatura deerlerinin bulunmas amacyla, ilgili yerlere konulan sayalarla etkin olarak
izlenebilir. Bir irket tketimi hakknda daha geni kapsaml bilgi edinmeyi istenebilir ve
bunun iin ana kullanmnn birok yerine ayr sayalar konulabilir. Bu bilgi kaydedilebilir ve
ana talep alanlarndaki eilimleri gstermek iin analiz edilebilir. Benzer bir sistem, fuel-oil,
gaz ve su gibi dier tketimlerin detayl llmesi iin kullanlabilir. Scaklk ve basn gibi
dier veriler de, duyar elemanlarla llp tekrar kaydedilebilir.
zlemeden sonra, bir sonraki aama, veriyi analiz etmek ve bir enerji etd yapmaktr.
irketler, elektrik, gaz, fuel-oil ve kmr gibi yaktlar iin faturalar der. Enerji etd; enerji
ve su, hava gibi giderleri kontrol etmek isteyen herhangi bir organizasyon iin nemli bir
faaliyettir. Enerjinin nasl satn alndn, ynetildiini ve kullanldn yapsal olarak
incelemeyi mmkn klar (Energy Efficiency Office, 1993a).
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
32/157
21
Enerji etdnn (enerji taramas, enerji incelemesi, enerji tasarrufu etd, enerji analizi gibi
farkl isimlerle de anlr) amac: irketin enerjiyi ne kadar iyi kullandn ve sonuta rnn
fiyatnda yer alan enerji giderini belirlemektir (Hepbal, 1999c). Enerjinin nasl kullanld
belirlendikten sonra, birok endstri, enerji tketiminin iyi idare ve daha fazla sistematik
bakm uygulamasyla, rnein, ylda %5 dolaynda azaltlabilmesi grn uygular. Bu tr
azaltmalarn balang noktasn, genellikle, birim retim (rnein MJ/t) veya yapnn birim
alanyla (rnein; kWh/m2 veya MJ/m2) ilgili mevcut yllk tketimler oluturur. Byle bir
yaklamn iki nedeni vardr: Birincisi, bir sistemin dier bir sistemle kyaslanmasna
yardmc olur. rnein: hastanelerin gnlk enerji tketimi kWh/m2 birimde ifade edilir ve
enerji yneticileri 440 ile 470 kWh/m2 arasndaki deerleri elde etmeye aba gsterir. Bu
deerden nemli lde daha byk hastaneler, genellikle, ksa sreli hedef olan daha kk
bir deeri elde etmek iin, gider bakmndan etkin nlemler alr. Tketimin izlenmesi, hedefe
ne kadar iyi ulaldnn kontroln salayacaktr. Enerji tketiminin birim gider bakmndan
ifade edilmesinin dier yarar ise, rnein; bina boyutundaki gibi deiimler, enerji
kullanmnn verimliliiyle ilgili olmayan tketimdeki deiimlere yol aacaktr.
Hedefler oluturulduktan sonra, izleme ve ett, gerek enerji kullanmnn ve giderlerin hedef
rakamlarla kyaslanmasnda enerji yneticisine yardmc olur. Hedefler tutturulsa bile, enerji
yneticisi, rnein; tesisin deitirilmesiyle daha fazla azaltmalar isleyebilir Daha sonra,
ekonomik hesaplama yntemlerini kullanarak, yeni veya iyiletirilmi sistemlerin potansiyel
tasarruflarn deerlendirir.
Enerji ynetiminin planlanmas ve uygulanmasnda, aklda tutulmas gereken baz nemli
hususlar vardr.
Her blm veya departman iyi enerji ynetimiyle ilgili olarak pe pee planlar yapar.
Ancak, bu planlar birbiriyle entegre edilmezler.
Sadece baz departmanlarda, iin bandaki ve sorumlu kiiler bu ilerin yrtlmesi
iin aba sarf ederler. st ynetim ve ilgili departmanlar, sadece onlara kulak verirler.
Bir baka deyile, sadece dinleyici olurlar.
Enerji ynetiminde bir kere iyileme elde edildii zaman, bunun izlenmesi iin aba
gsterilmez ve gelime iin srekli etkinliklerde bulunulmaz.
yi sonular elde etmek ve gerekli koordinasyonu salamak iin, baz n koullarn gz
nnde bulundurulmas
yararl
d
r (Hepbal
, 2000a).
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
33/157
22
st ynetimin katlm ve srekli etkin liderlii
lgili departmanlar arasnda uygulanabilir ibirlii sistemi
Projelerin yrtlmesi iin yetenekli kiilerden bir ekip oluturma
Enerji tasarrufunun yaplmas iin uygun yntemin gelitirilmesi ve kurulmas
Baarnn en iyi ekilde elde edilmesi gryle, yetenekleri gelitiren tarafsz bir
klavuz
Enerji ynetim program ele alnrken, insan ynetimi byk nem tar. Enerji tasarrufuyla
insan ilikisi gz ard edilmemelidir. nk insanlar olmadan makineler iletilemez. Bir
enerji tasarruf almasnn baarl yrtlmesi, insana odakldr. Enerji ynetim
programlar prensip olarak benzer olup, ok farkl ekillerde aklanabilir [1]. ekil 3.3te,baarl bir enerji ynelim program iin on unsur belirtilmitir [2].
1. Enerji Verisini Organize Edin ve Bir Enerji Auditi Yapn.
2. st Ynetimin Desteini Aln.
3. Uzun Sreli Enerji Ynetimi in Bir Politika Oluturun.
4. Bir Enerji Yneticisini Atayn.
5. Bakm ve letme Personelinin Samimi Desteini Aln.
6. Teviklerle alanlar zendirin.
7. Enerji Eitimini Enerji Ynetimiyle Entegre Edin.
8. Enerji Kullanmnzleyin ve Aylk Raporlar Hazrlayn.
9. Tm Dzeydeki alanlar Destekleyin.
10. Yllk Program Amalarn ve Enerji Tasarruf Hedeflerini Belirleyin.
ekil 3.3 Baarl bir enerji program iin on anahtar unsur [2]
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
34/157
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
35/157
24
kursiyerlerin ilaveten u n koullar yerine getirmesi gereklidir: Enerji Yneticisi Adaylar,
kursa balaman nce, yakt, elektrik ve benzerlerini ieren enerjinin rasyonel kullanmnda en
azndan yllk bir deneyime sahip olmal ve ayrca baz ek koullar salamaldr.
3.3.1 Enerji Yneticisi Kimdir?
Bir Enerji Yneticisinin sahip olmas gereken temel ve profesyonel zellikler aada
aklanmtr.
1. Enerji Yneticisinde Aranan Temel zellikler
lkemizde bugne kadar gerek EE (Elektrik leri Ett daresi) gerekse de EE tarafndan
yetki verilen kurulularca 18 kurs dzenlenmi olup, bu kurslara 306 kii katlm ve
bunlardan 176 kiiye, EE tarafndan "Enerji Yneticisi Sertifikas (EYS)" verilmitir.Buradan, lkemizde bu saynn ne kadar az olduu ve EYS'nin alnmasnda Enerji Tasarrufu
alma Raporu'nun (EYS'nin alnabilmesi iin bu raporun hazrlanmas gerekmektedir)
nemi ortaya kmaktadr (Stebbins, 1994).
a) Sistemlerin ve proseslerin enerji verimlilii bakmndan tasarmnda deneyim sahibi olmak,
teknik dzeyde eitimi olmak (tercihen mhendislikte),
b) Pratik olmak, sistemler ve ekipmanla ilgili deneyimlerini bakasna aktarabilme zellii,
c) Hedefe ynelebilme zellii,
d) Operatrler ve bakm personelinden st ynetime kadar her dzeyde insanla uyum iinde
alabilme yeteneine sahip olmak gerekir.
2. Enerji Yneticisindenstenen Eitimsel ve Profesyonel zellikler:
a) Tercihen makine, elektrik, kimya, endstri ve evre mhendislii dalnda lisans derecesine
sahip olmak,
b) Devletin idari yapsn iyi bilmek.
c) Enerji kullanmyla ilgili teknik ve istatistiksel bilgi ve raporlar analiz edebilme,
derleyebilme yeteneine sahip olmak,
d) Enerji tasarrufu ve planlamasyla ilgili bilgi ve kaynaklar bilmek,
e) Dier alanlarla etkin alma ilikileri ve dorudan kontrol olmadan ilerin yaplmasn
salayan motivasyonu kurabilme yeteneine sahip olmak,
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
36/157
25
f) Amaca ynelen bir ynetici olarak ilevi grme yeteneine sahip olmak,
g) Fabrika niteleri ile ilgili planlar ve teknik bilgileri yorumlayabilme yeteneine sahip
olmak,
h) Otomatik kontrol ve sistem bilgisine sahip olmak,
i) Enstrmantasyonla ilgili temel tipleri bilmek,
j) Enerjiyle ilgili ekipman lmn ve uygulamalar bilmek,
k) Organizasyonun retim proseslerini bilmek,
l) Tesis elemanlarnn tasarm ve iletilmesi ve/veya tesis elemanlarnn bakm konusunda
bilgisi olmak,
m) Enerjinin verimli kullanm iin ilgi duyabilmek ve aba harcayabilmek, organizasyonun
tm birimlerine fikirleri sunabilme yetenei, ilerin yaplmasn salayan motivasyonu
kurabilme yeteneine sahip olmak gerekir.
3.3.2 Enerji Yneticisinin Grevleri
"Mavir Mhendislik ve Mimarlk Hizmeti" bir fikrin dnce aamasndan, fonksiyonunun
icra edilebilir hale getirilmesine kadar geen her srele, bir yatrmn fiziki bnyesine dnk
tm hizmetlerin gerekletirilmesi iidir. lkemizde, mavirlik, danmanlk ve kontrollk
hizmetleri, kavram, yetki ve sorumluluk ynlerinden bir karklk iindedir. Genellikle
mavirlik hizmetinde, bilgiden ok deneyim aranr. Belki de bunun nedenlerinden bazlar,
retimin bilgi ve teknie dayal olarak gerekletirilmesindeki eksiklikler, yrrlkteki
mevzuatn ileri teknolojiye uymamas olarak saylabilir (Okutan, 1997).
Bilindii gibi, lkemizde, Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii (Trk MMMB)
1980 ylnda kurulmutur. yeleri ise, mavirlik hizmeti veren tam bamsz kurulularn
sahibi veya orta olan ve meslekte belli bir sreyi doldurmu mhendisler ve mimarlardr.
Trk MMMB, 1987 ylnda FIDIC (Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonu)a ye
olmutur. Burada, mavirin tanmn yapmakta byk yarar vardr.
Tabii veya ina edilmi evre zerinde, teknolojiye dayal zihinsel hizmet veren mhendis ve
mimarlara teknik mavir denir. Baka bir deyile, kanun, tzk ve ynetmeliklere gre
altrlan aylkl, cretli, yevmiyeli ve szlemeli personelin istihdam hari olmak zere;
gerek veya tzel kiilere veya bunlarn kuraca ortak giriimlere cret karlnda yaptrlan
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
37/157
26
her trl planlama, fizibilite, tasarm paras olan sondaj, ett, tasarm, metraj, keif, teknik ve
idari artnameler, ihale dosyas hazrlama, ihale deerlendirme, mesleki kontrollk, inaat
kontroll, tasarm kontroll, teknik eitim, ynetim mavirlii, teknik danmanlk ve
benzeri hizmetlerdir (Resmi Gazete,1993).
3.3.3 Enerji Verimlilii Maviri (EVM)nin Seim Kriterleri
Bir mavirin seiminde, niteliklerin ve deneyimin nemli kriterler olduu aktr. zel
endstri deneyimi daha az nemli olmasna ramen, bakm iletmesi deneyimi byk nem
tar. yi bakm prensipleri tm endstrice yaygn olarak bilinir. Baz durumlarda iyi
organizasyon yaplarnn bilinmesi bakm deneyimi kadar nemlidir. Mavirin teknik
zelliklerine ilaveten, szel ve yazl olarak etkin bir iletiim kurabilme zellii aranr
(Hepbal, 2001b).
ngiltere'deki Enerji Verimlilik Ofisi (Energy Efficiency Office, EEO) tarafndan, uygun
EVM'nin seilmesine ilikin bir klavuz hazrlanmtr (EEO, 1997). Bu klavuzla,
iletmelerinde az veya hi Enerji Yneticisi (EY) bulunmayan ve daha nceden herhangi bir
EY kullanmam olan organizasyonlara yardmc olmak amalanmtr. EEO'nin almalarna
gre, enerji taramasna harcanan her bir pound iin ortalama yllk 35 enerji tasarrufunun
ortaya kt grlyor. izelge 3.2'de, EEO tarafndan nerilen, EVM'nin seilmesinde ve
ibirlii yaplmasnda izlenecek yol gsterilmitir.
izelge 3.2 Enerji verimlilii mavirinin seilmesinde
ve birlikte allmasnda izlenecek yol (EEO, 1997)
SraNo
ZLENECEK YOLUN AIKLAMASI
Kiisel nerilere gre bir mavir bulamazsanz, bu konuda yol gsteren kurumlarlaveya derneklerle (ngiltere'de Sanayi Aratrma Birlii veya Ticaret Federasyonuna
bavurulmas neriliyor) temasa gein.1
Seiminizi profesyonel yrtme kodu olan mavirlerle snrlandrn (lkemizde, bylebir kodlama sistemi kullanlmyor) ve menfaatlerden bamsz olduklarn gsterenyazl bir taahhtname aln.
2
Profesyonel teminat sigortas olmayan snrl taahhtl herhangi bir irketten kann(Trk MMMB tarafndan, Profesyonel Sorumluluk Sigortas ve Mteahhit'inSigortasndan sz edilmektedir).
3
4Listesini kardnz her bir adaydan bir n grme isteyin. Bir firma sz konusuysa,
eninde sonunda al
may
yrtecek kiiyle grn.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
38/157
27
Amalarnzdan tam olarak emin deilseniz, her bir adaydan ksa bir teklif vermesiniisteyin.
5
6 Daima referanslar aln ve her zaman onlar izleyin.
7 S
r olan eyleri de iererek, seilen mavirinizle resmi bir anlama yap
n.Mavirinize ihtiya duyduu bilgilerde yardmc olun ve mmknse, mavirinizinyerinde yapt ziyaretler boyunca onun yannda yer aln.
8
9 Proje boyunca mmkn olduunca esnek olun.
Maviriniz sonu raporunu kaleme almadan nce, mavirinizin bulgularn birliktetartn.
10
3.3.3.1 Uygun Enerji Verimlilii Mavirlerinin Seimi
ngiltere'deki baz organizasyonlar, mavirlerin, aklayc bilgilerini yaynlarlar. Aada
belirtilen bazlar da yrtme kodu kullanrlar (EEO, 1997).
Mavir Mhendisler Birlii (Association of Consulting Engineers)
Yap Hizmetleri Mhendisleri Patent Enstits (Chartered Institution of Building
Services Engineers)
Bamsz Enerji Mavirleri Grubu (Independent Energy Consultants Group)
Enerji Enstits (Institute of Energy)
Ynetim Mavirleri Enstits (Institute of Management Consultants)
Elektrik Mhendisleri Enstits (Institution of Electrical Engineers)
Makine Mhendisleri Enstits (Institution of Mechanical Engineers)
Bir EVM ilk defa tutulduunda, muhtemelen, enerji verimlilii teknolojisi alannda geni bir
bilgisi olan ve kar karya kalnan durumlara genel bir bak verebilen biri arzulanr. EVM,
tarifelere, aydnlatma, stma, yaltm, proses enerjine, bu konularn hepsinde, ama diyelim ki
kazanlar konusunda uzman olmayarak bakacaktr. Byle bir EVM, i tipiyle ilgili iyi enerji
tketim deerlerini bilecek ve bilinen iyi uygulamalarla giderleri kyaslayacaktr.
Genelde mhendislik mavirlii bulunan daha byk firmalar, belirli bir teknoloji zerine
daha geni kapsaml bir iin eninde sonunda gerekli olaca yerlerde avantajl olabilirler.
Byle bir firma, rnein uygun olduu takdirde bileik s-g tesisinin kurulmasnda
yardmc olabilecektir.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
39/157
28
Byle bir firmann kullanm dnlyorsa, ie balamadan nce projeyle uraacak kiiyle
mutlaka grlmeli ve seilen kiinin ii yapan ana kii olmas bir szlemeyle garanti altna
alnmaldr. Bununla beraber, iin banda ynetici veya sat sorumlusuyla kar karya
kalnabilir. Bu yzden, herhangi bir taahht verilmeden nce, aday proje mhendisiyle
grerek onun onaynn alnmas gereklidir (Hepbal, 2001b).
3.3.3.2 Listesi karlan EVM'lerinin ncelenmesi
EVM'nin salam bir temeli ve ibirlii yapacak kiililerle uyumlu alaca belirlenmelidir.
EVM, daha nce mavirlik yapaca endstri dalnda alt m? Hayr ise, EVM'nin gemi
deneyi ikna edici midir? Bunu anlamann yolu, onunla konumak, ak sorular sorarak sonuca
varmaktr. Bunun yan sra, gemi mteri referanslarnn gzden geirilmesi de byk nem
tar.
Son olarak, seim yapld zaman, EVM'nin enerji giderleri ve tketimi ilgili profesyonel bir
fikir vereceinin aka belirtildii bir szlemenin yaplmas aklc bir tutumdur (Hepbal,
2001b).
3.3.3.3 Etik Standart
yi bir EVM, kendi yetenei dna kan ilerde asla almaz. Ama bildii herhangi bir
alternatif danman varsa, nerilerde bulunur. Bamszlk son derece nemlidir. Bazen i iin
ideal kiinin, bamszl etkileyebilecek ticari bir ilgisi olabilir. Belki de o kii, rnein;
enerji verimlilii ekipman satan birirketin ksmi-zamanl yneticisi konumundadr. Bunun
yan sra, EVM'nin hem irketle ilgili gizli veya ticari adan duyarl konular nc ahslara
iletmemesi hem de kazanlan bilginin baka bir ticari kullanmnn gereklememesi iin bir
anlama yaplmaldr (Hepbal, 2001b).
3.3.3.4 Sorumluluk Konular
Bazen, bir iletmede iler yanl gidebilir. rnein; geri demelerin gereklememesiyle
nerilen projeler finansal kayp riskleri tayorsa, EVM'in profesyonel garanti sigortas varsa,
kompanze etme ans artacaktr. Snrl sorumluluu olmayan firmalar, potansiyel riskin az
olduu yerlerde emin bir seim olabilir. Bunun yan sra, projelerin nemli finansal risk
tad projelerde profesyonel garanti sigortas olmayan snrlirketlerden kanlmaldr.
Bu balamda, Trk MMMB tarafndan, Profesyonel Sorumluluk Sigortas (Teknik
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
40/157
29
Mavirin iverene kar yaptraca hizmet sigortasdr) ve Mteahhitin Sigortalar
(Mteahhitin iverenine kar yaptraca, Performans Sorumluluu Sigortas veya benzer
adlarla anlan mteahhitlik hizmet sigortasdr) tanmlamalar yaplmtr (Hepbal, 2001b).
3.3.3.5 EVM'nin creti
Bir EVM'nin kullanmnn gider bakmndan etkin olduuna nasl karar verilebilir? ncelikle,
enerji ett almasnn masrafnn yaklak olarak alt ayda karlanacan tahmin etmek
mantkldr. Bu inceleme, ok az bir yatrmla %10'luk potansiyel enerji tasarruflarnn
(nemli kapital yatrmlarn ieren nlemler alnrsa, %2025 arasnda tasarruflara
ulalmasyla), muhtemelen ulalabileceiyle aklanabilir.
Alt
ayl
k geri deme sreli dk gider nlemlerinden tahmini %10luk bir tasarrufunkullanlmasyla, mavirlik btesi yllk harcamann %5'i olabilir: Yllk her 10.000 yakt
harcamas iin, 500 'dir. 1994 yl deerlerinde ve KDV hari, ngiltere'deki ou EVM'leri,
200 ile 400 arasnda gnlk bir cret alyor. Bunun yan sra, gnlk 180 'den az cret
alan firmalara dikkat edilmesi gerektii belirtiliyor.
Baz EVMleri tasarruflarn yzdesi olarak almay isterler. Bu, enerji etd almasnn ilk
giderini bulmanza gerek olmad anlamna gelir. Bununla beraber, daha sonra mavire
demek iin srekli bir taahht gerekecektir ve tasarruflarn gerek olduundan eminolunmaldr (Hepbal, 2001b).
3.4 Enerji Ynetimi Sistemi
Enerji ynetim program ele alnrken, insan ynetimi byk nem tar. Enerji tasarrufuyla
insan ilikisi gz ard edilmemelidir. nk insanlar olmadan makineler iletilemez. Bu enerji
tasarruf almasnn baarl yrtlmesi, "insana odakl"dr (Hepbal, 2000a).
Otomasyonla, bir endstriyel tesisteki ekipmann bir ksm kontrol edilebilir. Ancak, birokretim ilerinde insan operatrler gereklidir. Enerji tasarruf programnda, ynetimin ana
amalarndan birisi, daha verimli bir iletme salanmas amacyla insan etkinliklerinin
optimize edilmesidir (Witte vd., 1988).
ncelikle, dk enerji giderleri srecinde uygun olabilen standart iletme prosedrleri,
zamanla gncelletirilmelidir. Ayrca, bu standartlar kullanan personel, yeni standartlar
konusunda srekli eitilmeli ve bunlarn doru kullanmndan emin olmaldr. rnein, alevin
"iyi grn"ne gre yakma kapasitesini ayarlayan bir kazan operatr, fazla havann anlam
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
41/157
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
42/157
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
43/157
32
3.4.2 Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas
Byk irketlerde enerji ynetimi programn kurmak ve yakt kullanm ile giderlerinde
nemli tasarruflar salamak daha olasdr. Daha kk iletmeler ve tesislerde ise, etkin
programlar kurmak ve uygulamak iin genellikle teknik eleman ve ekipman eksiklii vardr.
Bu durumlarda, program balatmak iin dardan bir enerji verimlilii mavirinin tutulmas
gereklidir (Hepbal, 1999d). Bununla beraber, programn baarl olarak yrtlmesinde,
iletme iinde bulunan her dzeydeki kiinin katlm kanlmazdr. yi planlanm, organize
edilmi ve uygulanm bir enerji ynetim program, her eyden nce st ynetimin bir
taahhdn (kesin kararn) gerektirmektedir.
Ayn zamanda yerel kamu kurulularndan yardm da salanabilir. Bu kurulularn katks;
enerji ynetim programnn balatlmasn isteyen mterinin salanmasna yardmc olma,
teknik yol gsterme veya mevcut bilginin elde edilmesi eklinde olabilir. Gnmzdeki baz
kamu kurulularnda, personel eitimini veya teknik yardm salanmasn ieren etkin
programlar sz konusudur. izelge 3.4' te etkin bir enerji ynetim programnn elemanlar
gsterilmitir (Smith, 1997).
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
44/157
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
45/157
34
3.5 Enerji Tasarruf Programnn Organizasyonu
Kk tesislerde bile, enerji ynetimde birok kii bulunur. Enerji tasarruf organizasyonunun
detaylar, iletmenin boyutu ve yapsna baldr. Genellikle enerjiye harcanan para ne kadar
fazlaysa, harcamalar
n azalt
lmas
iin organizasyon o denli ayr
nt
l
olur. Enerjiyle ilgiliretim organizasyonunun tm blmlerinin birlikte almalarn salayacak bir organizasyon
ekli istenir. Aada, eitli organizasyon ekilleri verilecektir. Doal olarak, bu tipik
organizasyon yaplarnn tm elemanlar her duruma cevap vermez. Bununla birlikte, belirli
grler kkirketlerdeki enerji ynetim sistemine uygulanabilir (alkolu, 1999).
3.5.1 Tesis Dzeyinde Enerji Tasarrufu Organizasyonu
Tesis dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonun (TDETO) tipik bir rnei izelge 3.5te
gsterilmitir. Bu organizasyon yaps kk ve byk tesislerin her birine uygulanabilirlik
bakmndan ele alnacaktr. Genelde, TDETO ksa vadelidir ve nemli teknik odaklar vardr.
Esasen, gnden gne baznda faaliyet gsteren retim iletmelerinde sz konudur. Tesis enerji
tasarruf koordinatr, organizasyonda anahtar kii konumundadr. Koordinatr, esas olarak
tesis yneticisine (mdrne) ve birden fazla tesisi olan irketlerde ise, enerji tasarruf
geliimiyle ilgili olarak blm veya irket ynetimine bal olarak alr. Tesis koordinatr,
her bir iletme nitesinin retim yneticileri gibi sorumlulardan oluan tesis enerji ynetim
kurulunu yetkili klar. Bu kurum yaps, iletme departmanlarnn says fazla olan bir tesisle
skc olabilir. Bu durumda, kurum, halkla ilikiler ve ii-iveren ilikileri gibi byle anahtar
alanlardan seilen sorumlulardan oluan be veya alt yeyle snrlandrlabilir. Kurum, tm
tesis programnn gelitirilmesi ve yrtlmesinde tesis koordinatrne yardmc olur ve
tesisteki iletmelerin ana alanlaryla iletiim kanallarn kurar. Tesis enerji ynetim kuruluna
ilaveten, her iletme departmannn, departmandaki gelimelerden sorumlu olan ve tesis
koordinatrne bal seilmi bir enerji tasarruf sorumlusu olmaldr. Tam tersi, iki veya
vardiya iletmesinde, her iletme vardiyasndan sorumlu bir kii, departman sorumlusuna
rapor vermek zere atanmaldr. ou tesislerde bu deiik atamalar, vardiya bakm formeni
veya nite iletme mhendisleri gibi srekli iletme personeli tarafndan part-time baznda ele
alnmaldr. Tesis koordinatrnn pozisyonu bile, byk tesisler hari, hepsinde part-time
sorumluluktur. Bu sorumluluklar ayrlan zaman, tm imalat giderlerinde yer alan enerji
gideriyle nemli lde belirlenir.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
46/157
35
izelge 3.5 Tesis dzeyinde enerji tasarrufu (Hepbal, 2000a)
Tesis Ynetimi
Enerji Tasarrufu Tesis
Koordinatr
Tesis Ynetim Kurulu Bakm Departman Sorumlusuletme Departmannn Enerji
Tasarruf Sorumlular
letme Vardiya Sorumlusu
Enerji Tasarrufu
Blm Mdr
Deiik iletme nite sorumluluklarna ilaveten, sorumlu zel bir bakm departman
atanabilir. nk bu departman genel olarak enerji tasarruf programnda esas bir rol oynar
(Hepbal, 2000a).
3.5.2 Blm Dzeyinde Enerji Tasarruf OrganizasyonuBu organizasyon ekli, esas itibariyle, bir blmdeki birka tesisin enerji tasarrufu geliiminin
izlenmesinden ve orta vadede ( aylk bazda) tm blm programnn planlanmasndan
oluur. Faydal bilginin, corafi alarak dalm, ancak iletme bakmndan benzer tesisler
arasnda transferini kolaylatrr, merkezi mhendislik ve aratrma yetenekleri gibi, blm
apndaki kaynaklar etrafa yayabilir.
Blmde ba eken, her bir tesis koordinatrnn rapor verdii blm enerji tasarruf
mdrdr. Blm mdr, enerji tasarruf programnn planlanmas ve organizasyonundablmn tm elemanlarnn yer almasnda yardmc olan blm ynetim kurulunu yetkili
klar. Ynetim kurulu, alann dikkatinin ekilmesi, teknik projeler ve blm boyunca genel
bazda uygulanabilen gelitirilmi iletme prosedrleri iin fikirler retir. Bu kurul ayn
zamanda deiik tesislerin yllk enerji tasarruf programn oluturmak iin tarafsz inceleme
organ olarak etki eder ve abann dzgnln salar (izelge 3.6).
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
47/157
36
izelge 3.6 Blm dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonu (Hepbal, 2000a)
Enerji Tasarrufu
Direktr
Enerji Tasarrufu
Blm Mdr
Enerji Tasarruf
Koordinatr (Mh.)
Tesisin veya lgili
Yerin Enerji Tasarruf
Koordinatr
Ynetim
Kurulu
Enerji Tasarruf
Koordinatr (Mh.)
Ynetim
Kurulu
Terminal
Sorumlular
Ynetim
Kurulu
Terminal
Sorumlular
Tesis Ynetim
Kurulu
Mhendislik almalar byk irketlerde merkezi olarak ele alnd iin, mhendislik
departman iinde bir alt organizasyon istenebilir. Bu organizasyonun banda, dorudan
blm mdrne bal olan mhendislik departman enerji tasarruf koordinatr bulunur.
Ayn zamanda, rnn datm enerji tketimiyle ilgili olduundan ve normal olarak blm
baznda ele alnd iin, tama alannda enerji tasarrufu zerinde odaklanan bir blm
olarak, benzer bir organizasyon kurulabilir (Hepbal, 2000a).
3.5.3 irket Bazl Enerji Tasarrufu Organizasyonu
Birok blm olan bykirketlerde, dorudan st dzeydeki irket ynetimine bal olan,
irket dzeyli enerji ynetim sistemi kurulabilir. Bu organizasyon, genellikle, enerji tasarrufu
gibi tm enerji temini konusundan sorumludur ve blm enerji tasarruf programlarnniletmenin tm i planlarna entegrasyonuyla ilgilenir. Ayn zamanda, hkmet, ticaret odalar
ve enerji tedarikileri gibi d kurumlarla enerjiyle ilgili konularda karlkl ilikilerde
bulunur. Bununla beraber, gelecek enerji fiyatlarnn tahmini ve enerji tedarikilerinin uzun
sreli olarak planlanmas, bu organizasyonun faaliyetinin odak noktasn oluturur.
Organizasyon, irket yapsnn ana i planlamasndan oluan sorumlularn yer ald bir
ynetim kurulundan oluur (izelge 3.7). Ayrca, aratrma, gelitirme, mhendislik ve
iletmelere ynelik olarak oluturulmu teknik bir komite olabilir. nk enerji tketimi, son
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
48/157
37
analizde, dikkatli teknik ve ekonomik deerlendirme gerektirir. Blm (enerji tasarrufu
program) mdrleri, dorudan irket enerji tasarruf direktrne bal olarak alr(Hepbal,
2000a)
izelge 3.7 irket bazl enerji tasarrufu organizasyon emas (Hepbal, 2000a)
Bakan Yardmcs
Enerji Tasarruf
Direktr
Enerji Tasarrufu
Ynetim Kurulu
Program Blm
Mdrleri
Enerji Tasarrufu
Teknik Kurulu
Danman
3.6 Enerji Tasarruf TeknolojileriTemel yedi enerji tasarruf teknolojisi aada ana hatlaryla ksaca zetlenmitir (Hepbal,
2001b):
A) Yakma Sisteminin Rasyonelletirilmesi,
B) Istma-Soutma ve Is Transferinin Rasyonelletirilmesi,
C) Isletimi ve Inm Nedeniyle Olan Is Kaybnn nlenmesi,
D) Atk Enerjiden Is Geri Kazanm,
E) Isdan G Dnmnn Rasyonelletirilmesi,
F) Diren Kayplar Nedeniyle Olan Elektrik Kaybnn nlenmesi,
G) Elektrikten Is ve G Dnmnn Rasyonelletirilmesi.
3.7 Enerji Ynetim Teknolojileri
Literatrde, enerji ynetim teknolojileriyle ilgili eitli emalar mevcuttur. Bunlar prensipte
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
49/157
38
benzerdir. Bunlardan aamal enerji tasarruf teknolojisi, izelge 3.8'de gsterilmitir
(Shimuzu, 1998).
izelge 3.8 aamal bir enerji tasarruf teknolojisi (Shimuzu, 1998)
AAMA NO AAMANIN AIKLAMASI
1
Ynetimin Glendirilmesi
letmenin yiletirilmesi
Mevcut Koullarn Dzeltilmesi
2
Ekipmann yiletirilmesi
Kk lekli Yatrm Yaplmas
Verimliliin Arttrlmas
Atk Isdan Enerji Geri Kazanm
3
Prosesin Deitirilmesi
En Yksek Verimli Ekipmann Kullanlmas
Teknolojinin Gelitirilmesi ve Byk lekli Yatrm Yaplmas
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
50/157
39
BLM 4
4. DNYADA ENERJ YNETM ALIMALARI
Bu blmde Trkiyede ve Japonyada yrtlen enerji ynetimi almalarndan
bahsedilecek ve bu almalar ayrntl olarak incelenecektir.
4.1 Trkiyede Enerji Ynetimi almalar
Sanayi sektr, lkemiz nihai enerji tketimi iinde yaklak % 34 ve elektrik tketiminde %
54 paya sahiptir. Bunun yan sra, 1996 ylnda % 34 olan enerji tketimi paynn 2000, 2010
ve 2020 yllarnda srasyla; % 37, % 46 ve % 56 olaca sanlmaktadr (Hepbal, 2001a).
Sanayi sektrmz, bir yandan yksek enerji tasarruf potansiyeline sahiptir. te yandan da,
sanayide tketilen enerjinin ou ticari enerjidir. Bu durumlar, sanayi sektrmzn enerji
tasarrufu almalarnda ncelikle ele alnmasna neden olmutur. Bu erevede, lkemiz
sanayisindeki enerji tasarrufu almalarna ksa bir gz atmak yararl olacaktr:
lkemizdeki enerji tasarrufu almalar, 1980 ylndan beri Elektrikleri Ett daresi (EE)
Genel Mdrlnce eitli proje ve programlar erevesinde yrtlmektedir. Bununla
beraber, lkemizdeki planl enerji tasarrufu, EE iinde oluturulan Enerji Kaynaklar Ett
Dairesi Bakanl (EKEDB) tarafndan balatlmtr. Bu balamda, EE'nin yabanc yardm
desteiyle 1981 ylnda yrtm olduu sanayide enerji tasarruf projesi sonucunda, enerji
tasarruf potansiyelinin belirlenmesine ynelik nemli sonular elde edilmi ve bu konunun
nemi bir kez daha ortaya kmtr. 19881991 yllar arasnda yrtlen enerji tasarrufu
projesiyle, iin ana yap talarn oluturan, politika ve program almalarna arlk
verilmitir. 1992 ylnda ise, EKEDB; Enerji Tasarruf Merkezi kimliini kazanm ve bu
kimlikle almalar yrtmeye balamtr (Keskin ve Gmdereliolu, 1997).
Sanayide enerji tasarrufu potansiyelinin belirlenmesine ynelik EE tarafndan 60'tan fazla
enerji youn tesiste almalar yrtlmtr. Bunun sonucunda, ksa vadeli dk yatrml
(ya hi yatrm gerektirmeyen ya da dk yatrm gerektiren ve geri deme sresi en fazla bir
yl olan nlemler) ve uzun vadeli byk apl yatrm gerektiren nlemler belirlenmitir. Bu
nlemlerin gz nnde tutulmasyla, sanayi sektrnde 605 milyon dolar karl minimum
2,7 milyon TEP ile 1 milyar dolar karl maksimum 4,7 milyon TEP arasnda enerji tasarruf
potansiyeli olduu hesaplanmtr. Baka bir deyile, bu deerler bize, % 18 ile % 30 arasn
da bir enerji tasarruf potansiyelimizin olduunu gstermektedir. Bu, ortalama olarak, 800
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
51/157
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
52/157
41
Elektrik Ynetimi Snav Konular:
Is ynetimine giri, enerji tasarrufu ve gereleri
Elektrik teorisi ve kontrol
Elektrik ynetimi, elektrokimya, aydnlatma ve iklimlendirme,
Fabrika g dalm
Elektrik makineleri ve ekipman
Elektrik gc uygulamas
Snavlarn Deerlendirilmesi (1979'dan 1998'e kadar, kmlatif):
Is Ynetimi: 38096 kii bavurmu ve 11869 kii gemitir.
Elektrik Ynelimi: 39062 kii bavurmu ve 8820 kii baarmtr.
Toplam (Is + Elektrik Ynetimi); 78158 kii bavurmu ve 20689 kii baarmtr.
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
53/157
42
BLM 5
5. FARKLI SEKTRLERDE ENERJ YNETM SSTEM
Bu blmde, HVAC sistemlerindeki enerji ynetim sistemi, yaplarda enerji ynetim sistemi
ve enerji ynetim sisteminin nasl kurulaca konularna deinilecektir.
5.1 HVAC Sistemlerinde Enerji Ynetim Sistemi
Istma, iklimlendirme ve soutma endstrisinde, srasyla, etki (tesir) katsays (COP) ve
yanma verimi gibi, etkinlik ve verimi aklayan birok terim kullanlr. Genelde, bu terimlerin
birou e anlamldr. Deiik HVAC (Istma, Havalandrma ve klimlendirme) Sistemleri
kyasland zaman, bu terimlerin nasl belirlendiini ve ilikisini anlamak ok nemlidir.
lkemizde, rnein; kazan veriminden sz ettiimizde, doru bir kyaslama yapabilmekiin, kazan veriminin hangi kural veya standarda gre hesaplandn bilmemiz gerekir. Baka
bir deyile, ekipman tarafndan kullanlan enerjinin verimli olup olmadna karar vermek
iin, performansnn llmesi amacyla standartlar olmaldr (Hepbal, 1999a).
Enerji fiyatlarnn gnden gne artmas, tketicinin bilinlenmesi ve karlan yasal
ynetmelikler, bizi, enerjiyi daha verimli ve etkin bir biimde kullanmaya zorlamaktadr. Bu
erevede, enerjinin ne denli verimli kullanldnn belirlenmesinde, verimlilik (veya
etkinlik) ile ilgili kavramlarn ve bunlarn standart deerlerinin bilinmesi byk nem tar.
Bilinli mteriler, yeni bir araba satn alaca zaman, arabann km bana (km/litre) ka litre
tkettiini kontrol ederler. Benzin satn alacaklar zaman, oktan saysna da bakarlar. Bir
merkezi iklimlendirme sistemi satn aldklar zaman ise: Mevsimsel Enerji Verimlilik Oran
(MEVO veya SEER)n gzden geirirler. MEVO, otomobil endstrisindeki (km/litre)nin
kart olup, sistemin performansnn bir gstergesidir. MEVO ne kadar yksek ise, cihaz o
kadar fazla verimlidir ve bylece cihaz ne kadar verimliyse, iletme giderleri de o denli
dktr (Hepbal, 1999a).
Bu balamda, farkl model ve marka cihazlarn performansn kyaslayabilmek iin gz nne
alnan temel yol vardr [3]:
Evin stlmas veya soutulmas iin cihazn ne kadar enerji tkettii; verim
Cihazn varlnn ne kadar hissedildii; ses dzeyleri
Cihazn salad his; konfor
-
7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management
54/157
43
1992 ylnda, Amerika'da tm stma ve iklimlendirme ekipmanlar iin minimum verim (veya
etkinlik) deerleri belirlenmitir. Bu tarihten nce satn alnan ve montaj yaplan kazan, s
pompas veya iklimlendirme sistemi gibi HVAC