Download - ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİ
1
Hazırlayan: Uzm. Psikolojik Dan. Sanem TOPUZ
ETKİLİ İLETİŞİM ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİBECERİLERİ
Sunan: Sevgi ÖÇALSunan: Sevgi ÖÇAL
Sanem TOPUZSanem TOPUZ
2
Ajanda
İletişim
- Nedir?
- Neden Önemlidir?
- Neden bu kadar zordur?
- Becerilerimi nasıl geliştirebilirim?
Sonuç
3
İletişim Nedir?
Bir gönderici tarafından alıcıya iletilen ve alıcının davranışını bilinçli bir niyetle etkileyen mesaj iletişimdir.
İletişim döngüsel bir süreçtir. Herkes aynı anda mesaj alır,
yorumlar,
gönderir, sonuç çıkarır; ne başlangıcı
ne de sonu vardır.
4
İletişim Süreci
Kodlama
Çözümleme
Çözümleme
Kodlama
Alıcı Gönderici(Kaynak)
Geribildirim
Mesaj
Gürültü
GürültüGürültü
Gürültü
KANAL
5
Mesajlar Nasıl Gönderilir ve Alınır?
7%Sözcükler
38%Ses
55% Beden Dili
(Sözsüz İletişim)
Ne Söylendiği, duygusal anlamını nasıl söylendiğinden alır. İçeriğin duygusal anlamı ilişkiye bağlıdır.
6
İletişim Neden Önemlidir?
7
İletişimin Önemi
İletişim yoluyla:
Birbirimizi anlamaya Sevmeyi öğrenmeye İlişkileri başlatmaya ve sonlandırmaya Kendimiz hakkında daha fazla bilgi edinmeye Başkalarının bizi nasıl algıladıklarını öğrenmeye
ULAŞIRIZ…
8
Durumu Değerlendir
İletişimi Geliştir
Etkin Dinle
Güven Duy(-ur)
Mesajı Alanı Destekle
Buraya Nasıl Ulaşacağız?
İletişim Biçimini Değiştirme
9
İletişim - Birleştirici Güç
Planlama
Organize
Etme
Motive
Etme
Gelişme İletişim
10
İletişim Neden Bu Kadar Zor?
11
Mesaj
Gönderici AlıcıMesaj
Çevresel Engeller
Çevresel Engeller
12
Gönderici
İletişim Yok
Çatışma ya da
Tutarsızlık Sinyalleri
Konu Hakkında
Bilgi
İletişime Gönüllülük
Yetersiz İletişim
Yetersiz İletişim
Yetersiz İletişim
13
Alıcı
Kültürel, Cinsel & Kişilik
Yargıları
Konudan Etkilenme
Yetersiz Dinleme
Alışkanlıkları
İletişim Yok
Yetersiz İletişim
Yetersiz İletişim
Yetersiz İletişim
14
Kişilerarası Dinamikler
Kişlerarası Dinamikler
Algılar Anlamlandırma Duygular . . .
. . . Dinleme
Alışkanlıkları ParadigmalarStatü
Farklılıkları
. . . GüvensizlikZamanBaskısı Filtreler
(Süzgeç)
15
…küçük bir parantez…(Paradigmalarımız)
Paradigma
Algılama
Davranışlar
Sonuç Paradigma değişikliği
yapılmadan,
davranış ve tutumda
yapılan değişiklikler
Yüzeysel
ve
Kısa süreli
OLUR…
16
Çevresel Engeller
Gürültü Aşırı Yük
17
İletişim Engelleri
Çözüm Üretici Olarak Kullanılanlar:
Emretme, yönetme Uyarma, tehdit etme, ahlak dersi verme Öğüt verme, fikir verme Mantık yoluyla inandırma Araştırma, sorgulama
18
İletişim Engelleri
Yargılayıcı olarak kullanılanlar:
Eleştirme, suçlama Ad takma, gülünç duruma düşürme Tahlil etme teşhis, tanı koyma
19
İletişim Engelleri
Sorunu hafifletmek, geçiştirmek için kullanılanlar:
Övme, görüşüne katılma Güven verme, teselli etme Konuyu değiştirme,işi alaya vurma
20
Hep böyle geç kalıyorsun saatin farkında değil misin? (eleştirme, suçlama, yargılama)
Okuldan eve dönünce tam saatinde derse başlamalısın ve programlı bir şekilde her gün çalışmalısın.’ (Emretme, yönetme, ahlak dersi verme, öğüt verme)
Aldırma, biraz neşelen! Bu yaşlarda bunlar olur, zamanla kendini daha iyi hissedersin. Sen onlara, onlar da sana alışır.’ (Güven verme, teselli etme, geçiştirme)
Sen neden bu dünyayı yönet miyorsun? (Konuyu değiştirme,işi alaya alma)
Senden ne zaman bir şey istesem ya hasta ya da yorgun olduğunu söylüyorsun. Beni hiç düşünmüyorsun. (Ahlak dersi verme, suçlama, eleştirme)
Bir kez daha ödevini yapmazsan seni sınıfta bırakacağım. (Uyarma, tehdit etme)
Bu hakaretin altında kalamazsın. Hemen harekete geçmelisin. (Emretme, yönetme)
Büyüyünce beni anlayacaksın ve hak vereceksin; eminim. (Tahlil etme,teşhis,tanı koyma, mantık yolu ile inandırma)
21
İletişim Engelleri – Kalıplaşmış Davranışlar Aşırı genelleme: “Anasına bak, kızını al; kenarına bak bezini al”
Kutuplaştırma: “Ya hep, ya hiç”, “Ne ben onun ölüsüne giderim, ne o benim ölüme gelsin” “Ya nefret ederler, ya da çok aşırı severler”
Kişileştirme: “Kendi üzerine alınma”, “Misafirin yanında çocuk azarlanmaz”
Mutlakacılık: (meli- malı) “Herkes beni sevmeli”, “Hiç hata yapmamalıyım”, “Ne istediğimi gözümden anlamalı”, “Her zaman her işte birinci olmalıyım” .....gibi.....
Değiştirme gayreti: “Benim gibi düşünmeli”, “Çok iyi bir insan ah! Şu huyu da olmasa. Neyse, evlenelim değiştirelim”
Aşırı fedakarlık: “Yumuşak atın çiftesi sert olur”, “Bunlar günün birinde yoğun bir öfke yaşarlar”
Keşkecelik: Bu günümüzü çalan iki hırsız vardır. Birisi geçmişe ilişkin pişmanlıklarımız, diğeri ise geleceğe ilişkin kaygılarımızdır. “Bana nasıl öyle der, keşke şöyle deseydim”..... bu iç konuşmalar sürer.....öfke artar.
Toptancılık: (Bütün yumurtaları aynı sepete koymak) Bir insanın pek çok özelliği vardır. Güzeldir, çirkindir, uzundur, kısadır, ev hanımıdır, anadır, babadır, seçmendir, ev sahibidir, kiracıdır.
22
İletişimimi Nasıl Geliştirebilirim?
İletişim becerisi, insanlara doğuştan verilen bir yetenek değildir.
Öğrenilebilir ve Geliştirilebilir Becerilerdir.
23
İletişimi Geliştirme - Kendimizi Tanımakla Başlar
Bilinen
Bil
inen
Bilinmeyen
Bil
inm
eyen
Açık Kör
Gizli Bilinmeyen
Diğ
erle
ri
Kendi
24
Açık Olmayı Arttırma
Open
Hidden
Kör
Bilinmeyen
Açık
Gizli
Açığa çıkarma
Ger
ibil
dir
im
Bilinen
Bil
inen
Bilinmeyen
Bil
inm
eyen
Diğ
erle
ri
Kendi
25
Amaç
AMAÇ
Motive Etme
Bilgilendirme
Eğlendirme
SONUÇ
Yaratıcılık, karar, yöneltme
Bilgi transferi
Eğlenme, Kaçış
26
Sözel İletişim Becerisini Geliştirme
GÖNDERİCİ ALICI HERİKİSİSözsüz Mesajları
izlerEtkin Dinleme
Becerilerini GeliştirirBilgi akışını
düzenlerler
Tekrarlar kullanır Geribildirimalır ve gönderir
Zamanı düzenler Duyarlı olur
Dili sadeleştirir Güveni destekler
Tahminlerinikontrol eder
27
Etkili Mesaj Gönderme – “Sen Dili” Yerine, “Ben Dili” Kullanmak
BEN DİLİ
Davranışa yöneliktir Öğrenciye öğretmen ile
ilgili bilgi söyler Benlik saygısına olumlu
katkısı vardır Gönderende yardım
isteği doğurur Atılgan insanlar yaratır
SEN DİLİ
Kişiye yöneliktir Kişiye kendi ile ilgili bir
şeyler söyler Benlik Saygısını zedeler
ya da tümden yok eder Öfke ve nefret duyguları
oluşturur Çekingen ya da saldırgan
insanlar yaratır
28
Etkili Mesaj Gönderme – “Sen Dili” Yerine, “Ben Dili” Kullanmak
Aynı davranışın iki dilde anlatılması arasında gece ile gündüz kadar fark vardır. İki kişinin aralarındaki iletişimi farklı yönlere götürmeleri bu nedenle çok doğaldır.
“Sürekli bağırarak konuşuyorsunuz”
“Bağırarak konuştuğunuz zaman yan sınıftakilerin rahatsız olduğunu düşünüp üzülüyorum”
Davranışın tanımı: Bağırarak konuştuğunuz zamanSomut etkisi : Yan sınıftakilerin rahatsız olduğunuDuygumuz : Üzülüyorum
29
Etkili Mesaj Gönderme
Mesajı Tam ve Belirgin Yapmak
Mesaj, bütün gerekli bilgilerin açık ifadelerini içermelidir:
Görüş açınız Yaptığınız tahminler Sahip olduğunuz niyet
30
Etkili Mesaj Gönderme
Mesajı Tekrarlamak
Mesajınızı birden fazla tekrarlayın Birden fazla iletişim kanalı kullanın
(resim, afiş, sözsüz mesajlar, vb.)
31
Etkili Mesaj Gönderme
Geribildirim İstemek
Alıcının mesajı nasıl yorumladığını, nasıl işlemden geçirdiğini ve doğruluğunu anlamak için geribildirim isteyin.
Öğrenci : (kaygılı) Yakında sınav mı var?
Öğretmen : Yakında sınava gireceğin için endişelisin.
(Öğretmen öğrencinin kaygısını anlamıştır)
32
Etkili Mesaj Gönderme
Mesajı Alıcının Bakış Açısına Uygun Yapmak
Belli bir alandaki aynı bilgiyi o alandaki uzman kişiye açıklamak, dışarıdan birine açıklamak birbirlerinden farklıdır.
Mesaj gönderenin alıcının koşullarını bilmesi önemlidir.
33
Etkili Mesaj Gönderme
Duyguları Adlandırarak Hareket ile Tanımlamak
Duyguları iletirken özellikle tanımlayıcı olmak önemlidir.
Adlandırma : “ Üzgünüm ”Hareketlendirme : “ Ağlamaklıyım ”Figürlendirme : “ Belanın içine düştüm ”
Tanımlama, duyguları iletirken açık ve çetrefilsiz anlaşılmasına yardım eder.
34
Etkili Mesaj Gönderme
Başkalarının Davranışlarını Yargılamadan Tanımlamak
Birinin davranışına tepki gösterdiğimizde, davranışını tanımladığımızdan emin olmamız önemlidir.
“Derse geç gelmekle beni rahatsız etmeye devam
ediyorsun.”
Kesinlikle değerlendirmemeliyiz.
“Sen egoistsin, şımarığın tekisin ve kimseye saygın yok!”
35
Etkin Dinleme
Dikkatli dinleme
Başka sözcüklerle açıklama
(Açımlama)
Duyguları belirleme
Sözsüz ipuçlarını adlandırma
36
Etkin DinlemeEtkin Dinleme – Dikkatini Verme
Taklit etme
Savunma
Yargılama
37
Etkin Dinleme
Yansıtma (açımlama) – Ne söylendiğini kendi sözcükleri ile yeniden ifade etmek.
Konuşmaya Davet + İçerik veya Duygu + Neden
38
Etkin DinlemeDuyguları belirleme
Kızgınlık Neşe Korku Üzüntü
Sözsüz ipuçlarını adlandırma El jestleri Yüz ifadeleri Beden Duruşu
39
İyi Dinlemenin On Emri
1. Konuşma!
2. Konuşmacıyı rahatlat
3. Dinlemek istediğini göster
4. Dikkatini dağıtan engelleri kaldır
5. Konuşmacı ile empati kur
6. Sabırlı ol
7. Sakinliğini koru
8. Tartışma veya eleştiride bulunma
9. Açıklayıcı sorular sor
10.Konuşma!
İki kulağımız ama sadece bir dilimizin olması hassas bir işaret! Konuştuğumuzdan daha çok dinleyelim...
40
İpuçları- Konuşmaya Davet, Kapı Aralayıcı
Paylaşmaya Hazır Olmak, Konuşmaya Davet:
‘Bana ondan söz et’ ‘Senin görüşün ilgimi çekti’ ‘Bu konuda konuşmak ister misin?’ ‘Bunu tartışalım’ ‘Anlatacaklarını dinlemek istiyorum’ ‘Dinliyorum’ ‘Bu konuda bir şeyler söyleyecek gibisin’ ‘Bu senin için önemli görünüyor’ ‘Anlıyorum’ ‘Oh!’ ‘ Hımm’ ‘İlginç’ ‘Yaptın ha?’ ‘Öyle mi?’ ‘Doğru mu?’ ‘Yaa!’
Kapı Aralayıcılar:
‘ Senden öğreneceğim şeyler olabilir’ ‘ Düşüncelerin dinlemeye değer’ ‘ Seninle ilgileniyorum’ ‘ Seni daha iyi tanımak istiyorum’
41
Uygulama…
42
Yansıtıcı Dinleme – Kapalı Tepki, Açık Tepki
Öğrencinin Sözü Kapalı Tepki Açık Tepki
(Ağlayarak) “Annem babam boşanıyor”
“Ah yavrum, ne kadar kötü!” “Üzgün hissediyorsun”
“Öğretmenim! Ali benden kopya çekti”
“Şimdi Ali’yi kenara çeker, bu işi hallederim”
“Ali’nin kopya çekmesine kızmış görünüyorsun”
“Ortayı bitirip liseye geçmek iyi gibi…İstediğin dersi seçebiliyorsun, daha çok spor var…Ama bazı hocalar çok sertmiş galiba…”
“Evet, bazıları sert ama sen söyleneni yaparsan her şey yolunda gider”
“Liseye geçiyorsun diye hem heyecanlı hem de endişelisin çünkü hoş şeyler olacak ama katı öğretmenlere de rastlayabilirsin”
“Bu yaz kampa gidiyorum!”“Çok iyi – şimdi lütfen otur ve dersimize devam edelim”
“Çok heyecanlı!”
“Siz dünyanın en aksi öğretmenisiniz!”
“Benle nasıl böyle konuşabilirsin?”
“Bana çok kızgınsın”
“Yetenek yarışmasında finale kaldım.Yalnız, yarışma gerçekten çok çetin”
“Merak etme, kazanırsın”“Yarışma ile ilgili kaygıların olduğunu seziyorum”
43
Dinleme ve Mesaj GöndermeÖğretmenin sorunun kimde olduğunu saptadığı ve dinlemeye mi yoksa ben-mesajı mı göndereceğine karar verdiği durumlar
Durum Sorun Sahibi Dinleme Ben-mesajı
Öğrenci karnesine ağlıyor
Öğrenci
“Çok üzgün hissediyorsun çünkü notların istediğin gibi değil”
Öğretmen sınıfa girer ve havada kağıtların uçuştuğunu görür
Öğretmen
“Sınıftan kısa süre ayrılıp döndüğümde, bunları görünce hayal kırıklığına uğruyorum çünkü sizinle ben yokken nasıl davranacağınız konusunda anlaştık sanıyordum”
Öğrenci, bir arkadaşı ile kavga edip ona kötü bir söz söylediği için üzgün olduğunu anlatır
Öğrenci“Arkadaşını incittiğin için çok kötü hissettiğini görüyorum”
Öğrenci iskemlesinde düşecek gibi oturmaktadır
Öğretmen
“İskemlende kaykılarak oturduğunda düşüp bir yerini inciteceksin diye bayağı korkuyorum”
Öğrenci, annesinin hastanede ve ameliyat olacağını söyler
Öğrenci“Annen hakkında endişe duyuyorsun”
44
Sonuç
ETKİLİ İLETİŞİM
Nedir? -- Anlamayı başarmadır
Neden Önemli? -- Değişmeye zorlar ve her türlü birliktelikte birleştirici güçtür
Neden bu kadar zor? -- Kişilerarası dinamikler algılarımızı ve anlayışımızı önyargı ile etkiler
Nasıl geliştirebilirim? -- Açık ve dürüst ol
-- Geribildirim ver ve al
-- Tahminlerinin geçerliliğini kontrol et
-- Etkin dinlemeyi kullan
45
Davranışlar
Davranışlarımızın temelinde gereksinimlerimiz yatar.
Olumlu – Olumsuz bütün davranışlarımız için bu geçerlidir.
Davranışlarımızın ortaya çıkma temelinde başkaları
ve dış çevre ile ilişki kurma gereksinimi yatar.
Bunun sağlanmasında da en temel gereksinmemiz
varlığımızın onanmasıdır.
46
Davranışlar – Varlığımızın Onanması
Fiziksel Onanma
Beslenme, temizlenme, okşanma, dokunulma, sevilme, varlığın kabul görülmesi
Psikolojik Onanma
Güvenilme, değerli olma, sevilme, kendin olma
Toplumsal Onanma
Takdir görme, kabul görme, değerli olma, saygı görme, sevilme, ait olma
47
Davranışlar – Varlığımızın Onanması
Onanma Gereksinimimizi TEMAS İLETİSİ ile gideririz.
Temas iletisi, bir insanın varlığını onamaya yarayan herhangi bir mesajdır:
Güzel bir manzara, kuş cıvıltısı, koku, yiyecek, sözlü ve sözsüz tüm mesajlar varlığı onayan iletilerdir.
48
Davranışlar – Varlığımızın Onanması – Temas İletisi
Temas İletileri,
Dışsal Kaynaklı
Çevreden veya başka insanlardan alınan mesajlardır.
İçsel Kaynaklı
Kişinin kendisi ile olan iletişimi, düşünceleri, fantazileri ve
anılarıdır.
49
Davranışlar – Varlığımızın Onanması – Temas İletisi
Temas iletileri,
Seni Seviyorum Sözel, olumlu, koşulsuz
Yaptıklarından hoşlanmıyorum Sözel, olumsuz, koşullu
İyi ödev yapmışsın Sözel, olumlu, koşullu
Senden nefret ediyorum Sözel, olumsuz, koşulsuz
Sözel – Sözsüz – Olumlu – Olumsuz – Koşullu – Koşulsuz
50
Uyarılma Açlığı
Tanınma Açlığı
Zamanı Yapılandırma Açlığı
Davranışlar – Varlığımızın Onanması – Üç Temel Açlık
51
Üç Temel Açlık – Uyarılma
Sinir sisteminin sağlıklı olarak işlevini yerine getirmesi için beynin belli bir bölgesi içinde bulunan “uyarılma sitemi” nin düzenli olarak uyarıcı olması gerekir.
Örnek: İyi bir ücret karşılığı, tüm uyaranlardan arıtılmış bir hücrede kalmayı kabul eden denekler, birkaç saat içinde alacakları paradan vaz geçip dışarı çıkmak istemişlerdir.
Doğum anından itibaren uyarılma açlığının zihinsel ve fiziksel olarak giderilmesi önemlidir. Dokunma uyarıcısını çok az ya da hiç almayan bebekler ruhsal ve fiziksel gelişimlerinde gerilik gösterir, hatta ölümle bile sonuçlanabilir.
52
Üç Temel Açlık – Tanınma
Fiziksel sıvazlanma ihtiyacı bebeklikten itibaren yaşam boyu sürmekle beraber benlik gelişimiyle birlikte tanınma açlığı hissedilir.
Bu açlık, başkalarının bizim varlığımızı gördüklerini ve hissettiklerini bize iletmeleriyle karşılanır.
Yeni insanlar tanımak, okul, işyeri, dernekler, vb. kurumlar bu gereksinimi karşılamak için uygun ortam sağlarlar.
Başkaları tarafından tanındıkça psikolojik olarak sıvazlanma, fiziksel olarak sıvazlanmanın yerine geçer.
Bebeklikten itibaren fiziksel sıvazlanma gereksinimi karşılanmayan yetişkinler tanınma açlığını gidermek için kendilerini popüler olmaya adar, bu uğurda herşeyi yapar.
53
Üç Temel Açlık – Zamanı Yapılandırma
Yaşama mührünü vurma, “ Ben de burada varım ” diyebilmek için Yapılandırma Açlığı , davranışlarımızla kendimizin veya başkalarının yaşamında bir etki yaratma ile karşılanır.
Bir varoluş boşluğunun içinde yaşarız. Bir yanda varoluşumuzun onanma gereksinimi, diğer yanda bilinmez bir zaman boşluğu içinde yaşamın sorumluluğunu üstlenmek durumu ile karşı karşıyayız. Bu nedenle, sıvazlanma açlığımızı zamanı çeşitli şekillerde yapılandırarak gidermeye çalışırız.
54
Üç Temel Açlık – Zamanı Yapılandırma Yolları
Geri
Çekilme
Törenler
Vakit Geçirme
Etkinlik
Psikolojik Oyunlar
Samimiyet
55
Zamanı Yapılandırma Yolları
Geri Çekilme
Yorgunken, kendimize zaman ayırırken, önemli kararlar verirken geri çekilme normaldir.
Başkaları ve kendisi ile temas iletisi yoksa, zamanının büyük bölümü bu şekilde geçiyorsa sonuç depresyondur.
56
Zamanı Yapılandırma Yolları
Törenler
Kültürün, geleneksel ortamın kazandırdığı otomatik temas iletisi kalıplarıdır.
İnformal: Büyüklerin ellerinden öpme, kucaklaşma,
düğün, bayram ziyareti
Formal : Tokalaşma, “Nasılsınız?”, resmi törenler
57
Zamanı Yapılandırma Yolları
Vakit Geçirme
Moda, enflasyon, politika konularında konuşma;
dedikodu yapma, psikolojik uzaklık ve fiziksel varlık
onanır.
Örnek: Tv izleme, maç izleme
58
Zamanı Yapılandırma Yolları
Etkinlik
Ortak amaca yönelik çalışmalardır.
Öğrenci ilişkileri, projeler üreten toplantılar,
mesleki çalışmalar, tavla oynama, spor takımında
oynama…
59
Zamanı Yapılandırma Yolları
Psikolojik Oyunlar
Sözlü veya sözsüz olarak mesajlarımız ile karşımızdaki kişilere sosyal veya gizli boyutta olumlu - olumsuz iletiler göndermedir.
SamimiyetEn yoğun ve doyurucu temas iletisidir.
İlişkide her iki tarafında samimiyeti vardır.
60
Üç Temel Açlık – Zamanı Yapılandırma Yolları
Geri
Çekilme
Törenler
Vakit Geçirme
Etkinlik
Psikolojik Oyunlar
Samimiyet
61
Zamanı Yapılandırma Yolları
Her birey gündelik yaşamında zamanı yapılandırma yollarını kullanır.
Bireyde bu yöntemlerin bazıları daha çok öne çıkar. Çünkü herkesin kendine özgü farklı seçimleri vardır.
Birey kendine uygun bir partner (eş) arar ve bulduğunda bu yöntemleri kullanarak temas iletilerini devam ettirir.
62
Davranışlar – Varlığımızın Onanması – Temas İletisi
Bireyler, zamanı yapılandırırken temas iletilerinin düzenlenmesinde diğerleri ile ilişkilerini, kendilerini ve başkalarını nasıl algıladıklarına ilişkin olarak gerçekleştirir.
Bunu yaparken kendisini ve başkalarını algılamalarını dört farklı yaşam pozisyonuna dayandırır.
63
Davranışlar – Varlığımızın Onanması – Yaşam Pozisyonları
1. Ben değerliyim, sen değerlisin (+ , +)“Hepimiz kazananız”
2. Ben değerli değilim, sen değerlisin (- , +)“Ben, kazananlar arasındaki kaybedenim”
3. Ben değerliyim, sen değerli değilsin (+ , -)“Kimin kazanan olduğunu onlara göstereceğim”
4. Ben değerli değilim, sen değerli değilsin (- , -)“Bazıları diğerlerinden daha büyük
kaybedenlerdir”
64
Yaşam Pozisyonları ve Yaşam Planı
Herkesin bir yaşam planı vardır. Hepimizin ilk yaşantıları çok önemlidir. Ana-baba ve çevreden alınan temas iletilerinin tümü yaşam pozisyonlarını ve planını belirler.
Sözlü ve sözsüz alınan mesajlar, başkaları tarafından
nasıl düşünmemizhissetmemizdavranmamız beklendiğini gösterir.
Ebeveynlerden alınan mesajlara tepki olarak aldığımız kararlar temel yaşam pozisyonunu ve planını belirler.
65
Yaşam Pozisyonları ve Yaşam Planı
Küçükken davranışlar spontandır (kendiliğinden). Zamanla çevre bunları hoş görmez ve belli bir şekle dönüştürür.
Doğal çocuk, uygulu çocuğa dönüşür. Bu dönemde olumsuz temas mesajları olumlulardan daha yoğun algılanır. Çocuğun Doğal Çocuğuna sınırlandırmalar getiren kararlar almasında değişik etmenler rol oynar.
Bu etmenler Çocuğun;
Güçsüz olması Stresle baş etmede yetersiz olması Düşünce kapasitesinin
olgunlaşmaması Bilgi eksikliğinin olması Çok seçeneğinin olmaması (çevreyi seçme
– değiştirme)
66
Yaşam Pozisyonları ve Yaşam Planı
Erken çocuklukta model olan ana-baba davranışları, bizim ne ve kim olduğumuzla ilgili yükleme mesajları veya kıyaslamalar, imalar yaşam pozisyonlarımızı ve benlik durumlarımızı etkiler.
“Bunlar hep senin başının altından çıkıyor”
“Benim akıllı oğlum” “Sen yaramazsın ablan akıllı”“Komşunun oğluna helal olsun! Bütün
çocukları korkutuyor”“Ah, şu Ayşe gibi çalışkan olsan”
67
Benlik Durumları
Ç
Çocuk
Y
Yetişkin
AB
Anne-Baba
Koruyucu
AB
Eleştirici
AB
Doğal
Ç
Uslu
ÇAsi
Ç
Y
Uyarlanmış
Ç
Ahlakçı
Yönümüz
Mantıklı
Yönümüz
Doğal, Duygusal
Yönümüz
Düşünür,
Karar verir
68
Benlik Durumları - Gelişimi
Varolma Gücü – Doğum-6ay: Doğal Çocuk (Fiziksel onanma)
Yapma Gücü – 6ay-18ay: Küçük Profesör (Bağımsızlık, güven, keşif)
Düşünme Gücü – 18ay-3yaş: Yetişkin
Kimlik Gücü – 3-6yaş : Süper Doğal Çocuk
Becerikli olma Gücü – 6-12yaş: Anababa
Üretme Gücü – 13-18yaş: Anababa, Yetişkin, Çocuk (Kişisel felsefe, yetişkinler arasında yer edinme, cinsel varoluş)
Yeniden Dönüştürme Gücü – 19- Yaşam boyu devam eder.
69
Yaşam Pozisyonu Oluşumu
AB
AB
AB
Y Y
Y
Çocuk Baba
Ç
Ç
Ç
Anne
(Karşıt) Komut
Program
İzinler + Komutlar
70
Yaşam Pozisyonu Oluşumu
Komutlar
Olumsuz, sözsüz, yararsız mesajlardır. Anne ve babanın Çocuk (Ç) egosundan, Çocuğun Ç egosuna gider.
Var olma Kendi olma Çocuk olma Büyüme Belli bir şeyi yapma Önemli olma Ait olma Yakın olma Sağlıklı olma Düşünme Hissetme mesajları iletilir.
71
Yaşam Pozisyonu Oluşumuİzinler
Olumlu, sözsüz, yararlı mesajlardır.
Anne ve babanın Çocuk (Ç) egosundan, Çocuğun Ç egosuna gider. Doğal Ç’a sınırlama getirmez; kendi olmasına izin verilir, seçme özgürlüğü tanınır.
Var olma izni Kendi duygularını hissetme izni Kendisi olma izni Duygusal olarak başkalarına yakın olma izni Temel varoluş pozisyonunun farkında olma izni Varoluş pozisyonunu isterse değiştirebilme izni İş ve cinsel yaşamında başarılı olma izni Yaşamın anlamını bulma iznini ileten mesajlardır.
Bir sonraki izin daha önceki izne bağlıdır.
72
Yaşam Pozisyonu Oluşumu
Program
Anne ve Babanın yaşamla başetme de kullandığı yolu gözleme, model alma, hangi durumda ne yapacağını kasdetme Ana-Babanın Yetişkininden (Y), Çocuğun Y’ne giden mesajlardır.
Nasıl yemek yenir büyüklerle konuşulur derli toplu olunur güzel / yakışıklı olunur İstekler elde edilir Bazı duygular gizlenir mesajları iletilir.
73
Yaşam Pozisyonu Oluşumu
Karşıt Komutlar
Sözel, Olumlu ve fonksiyonel, “Yap – Yapma” mesajlarıdır. Anne ve babanın Ana-baba (AB) egosundan, Çocuğun AB egosuna gider.
Yaramazlık yapma Akıllı ol Temiz ol Çok çalış Sözümü dinle Ellerini iyi yıka Dediklerimi aynen yap mesajları iletilir.
Topluma uyum sağlama adına yararlı ancak, engelleyici ve sınırlandırıcı ise zararlı olabilecek mesajlardır.
74
Yaşam Pozisyonu Oluşumu
Karşıt komutlar yaşam boyu içsel mesajlar olarak tanınır.
Sürücüler
Mükemmel ol Başkalarını (beni) hoşnut et Güçlü ol Kendini zorla Acele et
Serbest Bırakıcılar
Sen, sen olarak iyisin Kendini hoşnut et Açık ol, isteklerini ifade et Yapabildiğin gibi yap Zamanını rahatça kullan
Yaşam pozisyonu ve planı, komutlara ve izinlere tepki olarak alınan kararlardır.
Karşıt komutları yerine getirmek üzere çocuğun aldığı kararlar dizisi ise, yaşam
şeklini oluşturur.
75
Ego DurumlarıEgo durumlarımız arasında sınırlar vardır.
Bu sınırlar ruhsal enerjinin bir ego durumundan diğerine akmasını sağlayan, yarı geçirgen dokulardır. Sınırlar bozulursa bulaşmalar oluşur.
AB – Y Bulaşması: Ön yargı ve sloganlar“Erkeklere güvenilmez” “Kısa boylular kurnazdır” bu tür ön
yargılar gerçek gibi algılanır.
Ç – Y Bulaşması: Fobiler, batıl inançlar, delüzyonlar gerçek gibi algılanır.
“Bazı insanlar beynimi kontrol ediyor”“Merdiven altından geçersem kısmetim
bağlanır”
Y – AB – Ç Birleşmesi: Çifte bulaşma oluşur. Ön yargılar gerçek gibi algılanır. Sonuçları korku olarak yaşanır.
AB
Y Ç
BulaşmaBulaşm
a
Bu
laşm
a
76
Ego Durumları
X X X
Katı Sınır
Yalnızlık İletişim eksikliği
Aşırı Geçirgen
Sınır
Bağımlılık Bireyselleşmeme
Esnek Sınır
Bağlılık Bireyselleşme Sağlıklı İletişim
77
Ego Durumu ve Meslekler
Sanatçı Çocuk Egosu Duygusal
Mühendis
Doktor Yetişkin Egosu Mantıklı
Hakim
Savcı
Öğretmen Ana-baba Egosu Ahlakçı
Politikacı
Yönetici
HANGİ EGO DURUMUNA MESAJ GİDERSE,
O EGO DURUMU İLE İLGİLİ DAVRANIŞLAR ORTAYA ÇIKAR.
78
Ego Durumuna Giden Mesajlar
A/B
Y
A/B
Y
A/B
ÇÇ
Y
Ç
Çocuk + A/B Toplumu Bağımlılık Güven duygusu Akıl Korkusu
Yetişkinler Toplumu Yalnızlık Bireysellik Kendi aklına güven
Empatik Toplum Bağlılık Akılcı
dayanışma Bireysellik
EMPATİK İLETİŞİM için:1. Algısal ve bilişsel anlamda ben merkezcilikten kurtulma / karşıdakinin rolünü alma
(YETİŞKİN ROLÜ)2. Duygusal anlamda ben merkezcilikten kurtulma / karşıdakinin rolünü alma (ÇOCUK
ROLÜ)3. Empatiyi ileterek sıkıntıda olana yardım etme (ANA - BABA ROLÜ)
79
Ego Durumuna Giden Mesaj Hangi Davranışı Ortaya Çıkarır?
Gevşek Eğitim
Aşırı Sevgi
Katı Eğitim
Yetersiz Sevgi
Çekingen
Pasif
Suçlu
Şımarık
Kendine Güvensiz
Bağımlı
Nevrotik
Saldırgan
80
Olumsuz Davranış - Öğrencinin Amacı
Öğrencinin amacını anlamak için;
Olumsuz davranışa gösterdiğiniz hisleri ve tepkileri inceleyin
Söylediklerinize ve yaptıklarınıza öğrencinin yanıtını inceleyin
81
Olumsuz Davranış - Dört AmaçÖğrencinin Yanlış İnancı
Öğrenci Amacı
Öğretmen
Hisleri
Öğretmen Tepkileri
Tepkiye Verilen Yanıt
Olumsuz Davranışı Yönlendirme
Sadece fark veya hizmet edildiğimde ait oluyorum
İlgi Sinirlenmiş
Hatırlatmakİkna etmek
Geçici olarak olumsuz davranışı durdurur
Görmezden GelBeklemediği zaman ilgi göster Olumlu davranışı fark et
Sadece kontrol ettiğim ve kimsenin zorlamayacağını kanıtlayınca ait oluyorum
Güç
Kızgın,
Kışkırtılmış
Teslim olmakGüce güç ile karşılık vermek
Güç gösterisini tırmandırMeydan okuyucu tavırla teslim ol
Çaışmadan çekilÖğrencinin gücünü yapıcı olarak kullanmasına yardım et
Sadece birini incitince ve öc alınca ait oluyorum.
Kimsenin beni sevmesine olanak yok
İntikam İncinmiş
Karşılık vermekHesaplaşmak
İntikam arayışını sürdürür
Ceza verme ve hesaplaşma yollarından, incinme hissinden kaçınGüven verici ilişki kur
Sadece yetersiz olduğuma başkalarını inandırınca ait oluyorum.
Yetersizlik gösterisi
Umutsuz,
Çaresiz
Hiçbirşey yapılmayacağına öğrenci ile birlikte inanmakVazgeçmek
Gelişme göstermez
Öğrencinin umutsuzluğunu anlaVazgeçme, Acıma, EleştirmeHer olumlu çabayı teşvik et
82
Olumlu Davranış - Amaçlar
Öğrencinin İnancı Amaçlar Davranış
Olumlu Davranışları Teşvik Yolları
Davranışımdan sorumluyum
İlgiİşbirliğiKatkıda bulunmak
Yardım ederGönüllü olur
İşbirliğinin fark edildiğini ve takdir edildiğini öğrenciye belli et
Katkıda bulunarak ait olabilirim
BağımsızlıkSorumluluk alma
Kendini kontrol edebilirKendi işini kendi yapabilirBecerikli
Karar vermeyi teşvik etÖğrencinin iyi-kötü her tür deneyimden geçmesine izin verÖğrenciye güvendiğini belli et
Hesaplaşmadan çok işbirliği yapmaya hazırım
AdaletDürüstlükEşitlik
İncinmeye iyilikle karşılık verirKüçültücü sözlere aldırış etmez
Öğrencinin işbirliğinde bulunma çabasını takdirle karşıladığını belli et
Çatışmalardan çekilmeye karar verebilirim
Çatışmadan çekilmekKavga etmeyi reddetmekBaşkalarının fikirlerini kabul etmek
Tahriklere aldırış etmezGüç gösterisinden çekilirNasıl davranacağına kendi karar verir
Öğrencinin olgun davranma çabalarını fark et
83
Öğretmen –Etkisiz ÖzellikleriÖğretmenin İnancı Öğretmenin Davranışı Öğrencilere Etkileri
Kontrol etmeliyim
İtaat talep ederCeza ve Ödül verirKazanmaya çalışırKendi haklı, öğrenci haksızdırAşırı korur
İsyan eder; kazanmalı ve haklı olmalıdırEndişelidirİntikam araştırırYaşamın adaletsiz olduğuna inanırVazgeçerKaçar, yalan söyler, çalarÖz disiplin yoktur
Ben üstünüm
Öğrencilere acırSorumluluğu üstlenirAşırı korurKendi üstünlüğüne inanırÖğrencileri aşağılar
Kendine acımayı ve başkalarını suçlamayı öğrenirBaşkalarını eleştirirYaşamın adaletsiz olduğuna inanırYetersiz hissederBağımlı olurÜstün olma ihtiyacı hisseder
Hakkım var
Bana borçlusun
Eşitlik ve dürüstlük ile aşırı ilgilenirŞartlı verir
Başkalarına güvenmezYaşamın adaletsiz olduğuna inanırSömürüldüğünü düşünürSömürmeyi öğrenir
Mükemmel olmalıyım
Herkesin mükemmel olmasını beklerHata bulurBaşkalarının ne düşündüğüne aşırı önem verirKendi çıkarları için öğrencileri zorlar
Hiçbir zaman yeteri kadar iyi olmadığına inanırMükemmelliyetçi olurUmutsuz hissederBaşkalarının fikirlerine aşırı önem verir
Ben önemli değilim
GevşektirKılavuz sınır çizmezÖğrencilerin isteklerine boyun eğerHayır demekten suçluluk duyar
Kendi istediğini elde etmeyi beklerKafası karışıktırBaşkalarının haklarına saygı göstermezBencildir
84
Öğretmen –Etkili ÖzellikleriÖğretmenin İnancı Öğretmenin Davranışı Öğrencilere Etkileri
Öğrencilerin karar verebileceğine inanıyorum
Seçeneklere izin verirTeşvik eder
Özgüven hissederKatkıda bulunur, çabalarSorun çözer, beceriklidir
Herkesle eşitliğe inanıyorum
Öğrencilere inanır ve saygı duyarBağımsızlığı teşvik ederSeçim hakkı tanırSorumluluk verirÖğrencilerden işbirliği yapmalarını bekler
Özgüven, sorumluluk, bağımsızlık duyguları geliştirirKarar vermeyi öğrenirKendine ve diğerlerine saygı duyarEşitliğe inanır
Karşılıklı saygıya inanıyorum
Eşitliği desteklerKarşılıklı saygıyı teşvik ederSuçluluk duygusuna destek vermez
Kendine ve diğerlerine saygı duyarTopluma ilgisi artarBaşkalarına güvenir
Ben insanım; mükemmel olmama cesaretine sahibim
Gerçekçi standartlar koyarOlumlu yönlere yoğunlaşırTeşvik eder, sabırlıdırKendi imajı ile ilgilenmez
İşi ile ilgilenirKendini yüceltmeyi bırakırHataları, gelişme için fırsat sayarYeni deneyimlere girmekten korkmaz
Kendim dahil herkesin önemli olduğuna inanıyorum
Karşılıklı saygıyı teşvik ederKatılımı destekler“Paspas” olmayı redederNe zaman sınır koyacağını ve “Hayır” diyeceğini bilir
Sınırları bilir ve kabul ederBaşkalarının haklarına saygı gösterir
85
Odak NoktasıÖğrenciye Gönderilen Mesaj
Olabilir Sonuçlar
Odak NoktasıÖğrenciye Gönderilen Mesaj
Olabilir Sonuçlar
Dıştan kontrol
Benim istediklerimi yaptığında değerlisinSana güvenilmez
Öğrenci, uyum sağladığı sürece değerli olduğunu öğrenir. İsyan edebilir.
Öğrencinin yaşamını yapıcı şekilde sürdürebilmesi
Sorumlu ve bağımsız olabileceğine inanıyorum
Öğrenci, hata yapma ve deneme cesareti edinirÖzgüveni vardır, davranışları için sorumluluk alır
Dıştan değerlendirme
Değerli olman için benim istediklerimi yapmalısın
Başkalarını memnun ederek değer kazandığına inanır. Beğenilmemekten korkar.
İçten değerlendirme
Kendin ve çalışmaların hakkında hissettiklerin en önemlisidir
Gelişmelerini değerlendirmeyi ve kendi başına karar vermeyi öğrenir
Ödül: Sadece bitirilmiş ve iyi işler için verilir
Değerli olman için benim standartlarımı tutturmalısın
Gerçekçi olmayan standartlar koyar ve mükemmel oldukça değerinin arttığına inanır. Kaybetmekten korkar.
Çaba ve gelişme
Mükemmel olmak zorunda değilsin. Önemli olan çaba ve gelişmedir.
Kendisinin – başkalarının çabalarını kabulü ve işinde sebat göstermeyi öğrenir
Kendini yüceltme ve çıkar
En iyisi sensinDeğerli olmak için başkalarından üstün olmayı sürsürmelisin
Aşırı bir yarış içine girer. Başkaları pahasına öne geçmeye çabalar. Sadece tepede olduğunda değer kazandığına inanır.
Olumlu yönler, katkılar ve takdir etme
Katkın önemliSenle daha iyi çalışabiliyoruz.Yaptıklarını takdirle karşılıyoruz.
Yetenek ve çabalarını başkaları içinde kullanmayı öğrenirKendi – başkalarının başarılarıyla mutluluk duyar
ÖVGÜ TEŞVİK
86
Seçenekleri Araştırmanın AdımlarıAdım Sorun Öğrenciye Ait Sorun Öğretmene Ait
Sorunu anlama ve açıklık getirme
“Ayşe’nin sana isim takması seni üzüyor. Bu durumda ne yapıyorsun?”
“Sınıf tartışması yapılırken şaka yapmayı sürdürürsen umutsuzluğa düşüyorum çünkü günün konusunu tamamlayamamış oluyorum. Tartışma sırasında sıkılıyorsun ve heyecan getirmek istiyorsun”
Olumsuz davranışın amacını ortaya çıkarma
“Hiç şunlar aklına geldi mi?...Ayşe’nin seni fark etmesini istiyor olabilir misin? Onunla alay etmenden ötürü intikam almak isteyebilir mi?” (Öğrencinin tepkilerini de izleyin)
“Hiç şunu düşündün mü?...”
“Ne düşündüğümü söyleyebilr miyim?... Sınıfı kontrol etmek istiyor olabilir misin? İkimiz de aynı anda baş olmak istiyoruz sanırım”
Beyin fırtınası ile seçenekleri gözden geçirme
“Ayşe’nin ilgisi senin için neden bu kadar önemli? Onun ilgisini çekeceğin başka yollar aramak ister misin? Onunda hoşuna gidecek ve ilgisini çekecek neler yapabilirsin?”
“İkimiz de baş olmak istediğimize göre bakalım ne yapabiliriz? Seçenekleri gözden geçirelim: yalnız bütün fikirleri ortaya atmadan incelemeye başlamayalım. Şimdi, sorunumuzu çözmek için senin ne gibi fikirlerin var?”
Önerilen bütün seçenekleri gözden geçirme
“Ayşe’ye biraz kompliman yapma fikrine ne dersin?”
“Şimdi bu fikirlerden hangilerini istiyoruz? Arkadaşlarını eğlendirmen için her gün sana 10 dk. versem nasıl olur?”
Çözüm yolunu seçme“Sence bu fikirlerden hangisi en iyi olabilir? Neden bu çözümü beğendin? Bu şekilde davranırsan sonuç ne olabilir?”
“Karar verdik mi? Gerçekten istediğimiz bu mu?”
Söz verme ve değerlendirme için zamanı saptama
“Her gün ona iyi bir şey söylemeyi kabul ediyor musun? Tamam buna karar verdin. Eğer sana laf atarsa yürüyüp gideceksin. Gelecek hafta şu gün durumu değerlendirmek için gene görüşelim. Bir hafta boyunca ne olursa olsun kararlarını uygulayacaksın değil mi?”
“Tamam, her gün 10 dk.lık bir şov karşılığında sınıf tartışmalarını bozmamaya karar verdin, ben de kabul ettim. Diğer zamanlarda şaka yaparsan sonucunun ne olacağını düşünüyorsun? Eğer ben anlaşmayı bozarsam neler olabilir sence? Bu anlaşmamızı 1 hafta uygulayalım. Gelecek hafta şu gün tekrar görüşelim mi?”
87
Özellikler Gönderilen Mesaj Olası Sonuçlar ÖzelliklerGönderilen
MesajOlası Sonuçlar
Kişisel ototritesini vurgular
“Benim dediğimi yap. Kontrol benim elimde”
İsyan, İntikam, Kendini disiplinden yoksun, Sinsi, Sorumsuz
Sosyal düzenin gerçekliği
“Kendine ve başkasının hakkına saygıyı öğreneceğine inanıyorum”
Kendini disiplin, İşbirliği, Kendine ve başkasına saygı, Güvenirlilik
Davranış ile ilgisi az, rastgele
“Sana gösteririm! Bunu hak ettin!”
Gücenme, İntikam, Korku, Karmaşa, İsyan
Davranışa mantıksal olarak uygun
“Sorumlu seçim yapacağına inanıyorum”
Deneyimden öğrenir
Değer yargısı getirir
“Bu sana öğretir! Sen kötü bir çocuksun!”
İncinme, Gücenme, Suçluluk, İntikam
Öğrenciye onurla davranır
“Sen değerli bir insansın”
Kişinin değil davranışın kabul edilmez olabileceğini öğrenir
Geçmiş davranışı vurgular
“Yaptığını unutmuyorum. Cezanı çekeceksin. Hiç öğrenmiyorsun”
Karar vermede yetersiz, Öğretmenin gözünde değersiz
O anki ve gelecekteki davranışla ilgilenir
“Kendi seçimini yapabilirsin ve kendine bakabilirsin”
Kendini yönlendirir ve değerlendirir
Tehdit eder (Açık / Kapalı)
“Kendinize gelin! Benim sınıfımda böyle davranamazsınız”
Hesaplaşma isteği, Korku, İsyan, Suçluluk
Saygı ve iyi niyet gösteren ses tonu
“Davranışını beğenmiyorum ama bunun kişiliğinle ilgisi yok”
Öğretmenin saygı ve desteği ile güvenli hisseder
İtaat ister
“Senin isteklerinin önemi yok. Karar vermede sana güvenmem”
Meydan okuyan itaat, Hesaplaşma isteği, Güven ve eşitlik yıkımı
Seçim hakkı tanır“Karar verebilirsin”
Sorumlu karar verir, Becerikli
CEZA MANTIKLI SONUÇLAR
88
Sınıf içi Sorunlara Etkili Yaklaşımlar
Yaklaşım Amaç Örnek
Yansıtıcı DinlemeÖğrencilerin karşılaştıkları sorunlarla ilgili hislerini anladığını iletme
“Arkadaşın artık seni sevmiyor diye çok üzgün hissediyorsun”
Ben mesajıÖğrencilere, size olan davranışları ile ilgili ne hissettiğinizi iletme
(Sınıfa)“Dersime ilgi göstermediğinizde umutsuzluğa kapılıyorum çünkü hazırlamak için bayağı çalıştım”
Seçenek araştırma
Öğrencilere sorunlarına çözüm bulmada yardım etme / Öğretmen sahipli sorunlar için öğrencilerle anlaşma yapma
“Sorununu halletmek için hangi yolları deyebilirsin?”, “Anlaşmazlığımızı nasıl halledebiliriz?”
Doğal ve mantıklı sonuçlar
Öğrencilere belli sınırlar içinde davranma özgürlüğü tanıma ve aldıkları kararların sonuçlarına katlanmalarına izin verme
Doğal: Kavga eden öğrenciler incinebilir
Mantıklı: Kavga eden öğrenciler görüşme odasına çağırılır
Olumsuz davranışa izin verme
Bazı durumlarda beklenmedik yorumlar getirerek olumsuz davranışa izin verme
Küfür eden öğrenciye, odanın köşesine giderek istediği kadar küfür etmesi söylenir
Öğrencinin gücünü kabullenme
Öğrencinin üstünlüğünü, üstün gücünü kanıtlama / İntikam alma çabalarını ona karşı yenilgiyi kabul ederek dağıtma
“Kendini kanıtladın. Seni çalışmaya zorlayamam”
Yeni durumlar yaratma: Eksileri artıya döndürme
Olumsuz davranışları ve yanlış amaçları yapıcı yollara yönlendirme
Şaka yolları ile sınıf çalışmalarını aksatan öğrenciye sınıfın komedi oyununu yönetme görevi verilir
89
Tedavi Edici Güçler
Güç Amaç Örnek
KabulGrup üyeleri arasında karşılıklı saygı ve eşduyum yaratmak
“Lale’nin hislerine duyarlı olduğunu görüyorum”
Havalandırma Yansıtıcı dinlemek “Bu konu ile ilgili olarak çok kızgın görünüyorsun”
İzlemeGrup üyelerinin benzer konularda tartışmalarını izleyerek öğrencilerin kendi kaygılarını anlamalarına yardım etmek
“Ali’nin sorunu ile ilgili tartışmamızı kendi kardeşlerine nasıl uygulayabilirsin?”
GeribildirimÖğrencilerin “ben” mesajını kullanmalarını teşvik ederek başkasının davranışı hakkında düşüncelerini iletmelerini sağlamak
“Senle alay edildiğinde neler hissettiğini arkadaşına söyler misin lütfen?”
EvrenselleştirmeÖğrencilerin davranışlarında yalnız olmadıklarını, çoğunluğun benzer durumda olduğunu anlamalarını sağlamak
“Bu konuyu daha önce de düşünmüş olanlarınız var mı?”
Gerçekleşme denemeleri
Öğrencilerin yeni davranışları demelerini sağlamak“Bu sorunu aramızda rol yaparak tekrar ortaya çıkaralım ve çözmek için yeni yollar deneyelim”
Başkalarını düşünmek
Öğrencileri yarışma yerine, birbirlerine yardıma teşvik etmek
“Ali, arkadaşına fende yardım etmeni takdirle karşılıyorum”
EtkileşimÖğrencilerin sosyal yaşamlarını desteklemek ve teşvik edici sınıf ortamı yaratmak
“Can, Elif bu projede seninle çalışmaktan mutlu olduğunu söylüyor. Sen de ona nasıl hissettiğini söyler misin lütfen?”
TeşvikÖğrencilerin cesaretini ve toplumsal ilgilerini canlandırmak. Sorun çözmeye olumlu bakmalarını sağlamak
“Çalışma alışkanlıklarının bu projede sana yardımcı olacağına inanıyor musun?”
90
Liderlik Tarzları ve Sınıf Ortamı
Demokratik Otokratik Sınırsız Hoşgörü
Karşılıklı saygı ve güven Ödül ve Ceza yoluyla kontrol. Saygı talebi. Başkalarını düşünmeden istediğini yapma
Uygun olduğu zaman seçenek teklif etme
Talep eder. Hakim olmak ister. Anarşi
Teşvik yolu ile güdüleme
Olumluyu öne çıkarmaZayıflıklara ve hatalara yüklenme Her türlü davranışa izin verilir
Sınırlar içinde özgürlük. Çalışma özgürlüğü ile çalışma sorumluluğu arasında denge
Özgürlüksüz sınırlama. Bağımlılığı ve / veya isyanı körükleme
Sınırsız Özgürlük. Kargaşa.
İçten güdülenme. Öğretmen ve öğrenci hedefleri birlikte saptar
Dıştan güdülenme ve ceza Kararsız, düzensiz ve ani güdülenme
Başarıya yönelik ve özgüven arttırıcı etkinlik
Üstün sonuçlar üretmeye yönelik etkinliklerBazı etkinlikler öğrencilerin gelişmesini, bazıları ise geri kalmalarını sağlar
İşbirliği, paylaşılan sorumluluklar
YarışBaşkalarının haklarını gözetmeyen bireysel haklar
Disiplin eğitim sürecidir. Kendini disiplini teşvik.
Disiplin kontrol etmek içindir Disiplin beklenmez
Çakışan hedefler Hedefler öğretmen tarafından saptanır Olumlu hedef yoktur
Öğretmen fikir ve katkı ister
Öğretmen her şeye karar verir Belirli kararlar alınamaz
91
Grup Liderliği BecerileriBeceri Amaç Örnek
Grubu yapılama Tartışma ve sınırlarını saptama“Grubunuzda şu anda neler oluyor?
“Bu amacımızda nasıl yardımcı olur?”
Evrenselleştirme Kaygıların paylaşıldığını göstermek “Aranızda böyle hissetmiş olanınız var mı?”
Bağlantı kurma Öğrencinin söyledikleri ve hissettikleri arasında bağlantı kurma“Ali, kardeşi işine karıştığında çok sinirleniyor. Mine’nin kendi kardeşi hakkındaki hislerine çok benziyor”
YöneltmeTartışmaya tüm öğrencilerin katılmasını ve öğretmenin otorite rolünden sıyrılmasını sağlamak
“Başkaları bunun hakkında ne düşünüyor?”
“Ömer’in fikri için sen ne düşünüyorsun?”
Amacı bulmaÖğrencileri kendi olumsuz davranışlarının amacı ile ilgili düşündürmeye sevk etmek
“Seninle özel ilgilenmemizi istiyor olabilir misin?”
“Sana zorla bir şey yaptıramayacağımızı göstermek istiyor olabilir misin?”
Beyin fırtınası Fikir üretmede öğrencileri teşvik etmek“Bu sorunla ilgili fikirlerimizi paylaşalım.Tüm fikirler söylenmeden değerlendirmeyeceğiz”
Set çekme Yıkıcı konuşmaları durdurmak“Hislerini açıklar mısın?”
“Böyle konuştuğunda, Ali’nin ne hissettiğini merak ediyorum”
ÖzetlemeNeler söylendiğini, öğrencilerin neler öğrendiğini açıklığa kavuşturmak
“Bu tartışmadan neler öğrendiniz?”
“Bu durum hakkında neler öğrendik”
Görev ve söz verme Öğrencilerin kararı uygulamak için söz vermelerini sağlamak“Bu soruna ilişkin neler yapmayı düşünüyorsun?”
“Bu hafta ne yapacaksın?”
Geribildirimi destekleme
Başkalarının kendileri hakkında neler düşündüklerini öğrencilerin anlamalarını sağlamak
“Böyle uzun konuşup başkalarına hak tanımadığında kızıyorum. Acaba onlar ne düşünüyor?”
“Projeye başlamamızda yardımınız için memnun oldum”
Doğrudan etkileşimi destekleme
Uygun olan zamanda öğrencilerin birbirleriyle konuşmalarını sağlamak
“Ne hissettiğini Ali’ye söyler misin?”
Teşviği desteklemeÖğrencilerin benlik değerleri ve özgüvenlerini arttırmak için onlara örnek olmak ve onları teşvik etmek
“Yardımın için teşekkür ederim”
“Ayşe ile ilgilendiğin bir şey ne olabilir?”
92
KAYNAKÇA: Transaksiyonel Analiz,Füsun AKKOYUN
Etkili Öğretmenlik Eğitimi,Seminer Notları
İletişim Konulu Çeşitli Kaynak Kitaplar