Executieve functies bij kinderen met dyscalculie
Lic. Frauke De Weerdt
Promotor: Prof. Dr. Annemie Desoete
Copromotor: Prof. Dr. Herbert Roeyers
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Overzicht presentatie
1. PROBLEEMSTELLING Dyscalculie Executieve functies Executieve functies en dyscalculie
2. ONDERZOEKSDESIGN Onderzoekshypotheses Instrumenten
3. VOORLOPIGE RESULTATEN
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
1. PROBLEEMSTELLING:Dyscalculie
Definitie dyscalculie (DC): Beperking in rekenvaardigheden Prevalentie: 2 - 8% (Geary, 2004; Petermann & Lemke, 2005)
Belang van ernst-, exclusie- en hardnekkigheidcriterium
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
1. PROBLEEMSTELLING:Dyscalculie
Verklaringsmodellen dyscalculie:
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Subitizeren (o.a. Landerl, Bevan & Butterworth, 2004)
Rekenprocedures (o.a. Rouselle & Noël, 2007)
Visuospatiale vaardigheden (o.a. Geary,
2004)
Semantisch geheugen (o.a. Landerl et al.,
2003)
Mentale getalrepresentatie (o.a. Jordan,
Hanich & Kaplan, 2003)
Executieve functies (o.a. Passolunghi & Siegel, 2004)
1. PROBLEEMSTELLING:Dyscalculie
Subtypes dyscalculie (Stock, Desoete, & Roeyers, 2007)
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
• Getallenkennis dc• Procedurele dc• Visuospatiale leerstoornis • Semantisch geheugen dc
1. PROBLEEMSTELLING:Dyscalculie
Comorbiditeit = Samen voorkomen van twee of meer
stoornissen bij eenzelfde persoon (Neale & Kendler, 1995).
Comorbiditeit DC & DL:•DC en DL: Tussen 30-40% (Light & De Fries, 1995; Lyytinen et al.,
2005)
•DC en DO: 50 % (Shalev, 2000;2004)
Weinig ‘zuivere’ vormen van dyscalculie
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
1. PROBLEEMSTELLING:Executieve functies
Definitie executieve functies
Geen consensus (Brocki & Bohlin, 2004)
Geheel van cognitieve processen nodig om doelgericht gedrag uit te voeren (Anderson, 2002; Brocki & Bohlin, 2004; Friedman et al., 2006).
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Overzicht voornaamste EF-modellen Baddeley & Hitch (1974); Baddeley (2000)
WERKGEHEUGEN: fonologische lus
visuospatiaal schetsblok
centraal executief
episodische buffer
Barkley (1999)INHIBITIE
Pennington & Ozonoff (1996)Inhibitie, werkgeheugen, verbal fluency, shifting, planning
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Sig. ≠ tussen personen met/zonder DC voor werkgeheugen (bv. Geary, Hoard, Byrd-Craven, & DeSoto, 2004; Swanson, 2006)
Sig. ≠ tussen personen met/zonder DC voor inhibitie, meer bepaald interferentie (bv. Bull & Scerif, 2001)
MAAR: Overige executieve functies: nauwelijks onderzoekWeinig onderzoek naar inhibitie en werkgeheugen samen
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
1. PROBLEEMSTELLING:Executieve functies bij dyscalculie
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Modaliteiten EF bij dyscalculie
Evidentie modaliteitspecificiteit
• DC: sig. zwakker op rekengerelateerd domein
(bv. Bull & Scerif, 2001; Passolungi & Siegel, 2004)
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Onderzoekshypotheses
1. Deficit in EF
Kinderen met DC vallen uit op werkgeheugen en inhibitie (Landerl
et al., 2004; Passolunghi , & Siegel, 2001).
2.Modaliteitspecificiteit
Kinderen met DC vallen vaker uit op rekengerelateerde EF-maten (Bull & Scerif, 2001).
2. ONDERZOEKSDESIGN STUDIE 1
Steekproef Rekrutering via scholen en RC’s
TIQ ≥ 85
Klinische groep: voldaan aan
exclusie-, ernst-, discrepantie-
criteria
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Steekproef
Naam presentatie – Naam maker en/of presentator - 12/09/2005Faculteit Naam Faculteit – Dienst of Vakgroep (optioneel)
Dyscalculie (N=26) Controle (N=25)
Leeftijd in maanden 118.69 (10.82) 112.76 (10.35)
TIQ 99.46 (8.18) 111.04 (11.44)
M:V 13:13 12:13
Instrumenten
Leerkrachten VvGK (Oosterlaan et al., 2000)
BRIEF (Gioia et al.,2000)
SVS (Cornoldi et al., 2003)
Ouders VvGK (Oosterlaan et al., 2000)
BRIEF (Gioia et al., 2000)
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Kinderen: Testmoment 1 (80’)Pen en papier test spellen (20’) PI-dictee (Geelhoed & Reitsma, 2000)
Pen en papier rekentests (60’) TTR (de Vos, 1992):
‧ Rekenfeiten LVS – meetkunde (Dudal, 1998)
KRT-R (Baudonck et al., 2006)
‧ Getallenkennis en hoofdrekenen
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Testmoment 2 (75’):Pen en papier test lezen (20’)
Een Minuut Test (Brus & Voeten, 1999):
‧Bestaande woorden
Klepel (van den Bos, Spelberg, Scheepstra & de Vries, 1994)
‧Nonsenswoorden AVI (Verhoeven,1995)
‧Bestaande zinnen
Intelligentietest (45’) ‧Verkorte versie WISC-IIINL (Wechsler et al., 2002; Grégoire, 2000)
Testmoment 3 (120’):
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Inhibitie:
Stop Signal (Lohan, 1994)
Hoeveelheid Stroop (Bull & Scerif,2001)
Letter Stroop (Rubinsten & Henik, 2006)
Kleur-woord Stroop (Stroop, 1935)
Inhibitie: Stop Signal
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Experimentele conditie: 25 % van de trials met auditief signaal.
Baseline conditie:
500 ms 500 ms max. 2000 ms
500 ms 500 ms max. 2000 ms
Inhibitie: Hoeveelheid Stroop
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Baseline conditie 2: Snelheid van benoemen: hoeveelheden
Baseline conditie 1: Snelheid van benoemen: cijfers
500 ms 500 ms max. 5000 ms
500 ms 500 ms max. 5000 ms
Inhibitie: Hoeveelheid Stroop
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Incongruente conditie
Congruente conditie
500 ms 500 ms max.5000 ms
500 ms 500 ms max. 5000 ms
Inhibitie: Letter Stroop
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Congruente conditie
Baseline conditie: snelheid van benoemen letters
500 ms 500 ms max.5000 ms
500 ms 500 ms max. 5000 ms
Inhibitie: Letter Stroop
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Incongruente conditie
500 ms 500 ms max.5000 ms
Inhibitie: Stroop Kleur-Woord
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Baseline conditie 2: snelheid van benoemen: kleuren
Baseline conditie 1: leessnelheid kleuren
500 ms 500 ms max.5000 ms
500 ms 500 ms max. 5000 ms
Inhibitie: Stroop Kleur-Woord
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Incongruente conditie
Congruente conditie
500 ms 500 ms max.5000 ms
500 ms 500 ms max. 5000 ms
Testmoment 3 (120’):
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Werkgeheugen:
Spantaken 6 trials/span 3 fouten of meer/span: taak afgebroken
Testmoment 3 (120’):
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Fonologische lus (FL): Digit Recall (WMTB-C, Pickering & Gathercole, 2001)
Word Recall (WMTB-C, Pickering & Gathercole, 2001)
Visuospatiaal schetsblok (VSSP): Block recall (WMTB-C, Pickering & Gathercole, 2001)
Centraal executief (CE): Listening Recall (WMTB-C, Pickering & Gathercole, 2001)
Spatial Span (AWMA, Alloway, 2007)
Backward Digit Recall (WMTB-C, Pickering & Gathercole, 2001)
Backward Word Recall
FL: Digit Recall (DR)
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
500 ms 500 ms 1000 ms/digit;1000 ms between digits of same trial
FL: Word Recall (WR)
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
500 ms 500 ms 1000 ms/word;1000 ms between words of same trial
VSSP: Block Recall (BR)
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
500 ms 500 ms 1000 ms/block;1000 ms between blocks of same trial
CE: Listening span (LS)
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
500 ms 500 ms 2000 ms 500 ms
CE: Spatial Span (Spsp)
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
500 ms 500 ms unlimited 500 ms2000 ms 500 ms
CE: Backward Digit Recall (BDR)
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
500 ms 500 ms 1000 ms/digit;1000 ms between digits of same trial
CE: Backward Word Recall (BWR)
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
500 ms 500 ms 1000 ms/word;1000 ms between words of same trial
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Inhibitie Manova:• Factoren: Geslacht Dyscalculie of controle• Afhankelijke variabelen: RT interferentie Stroop Hoeveelheden RT interferentie Stroop Kleur-Woord• Multivariaat niveau:
F(2,29)=63.40, p ≤.001. Power=.89• Univariaat niveau:
Enkel leerstoornis en interferentie Stroop K-W sig:
F(1,30)=4.69, p ≤ .05. Power=.55.
3. VOORLOPIGE RESULTATEN
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Inhibitie
Multivariaat niveau:
F(2,29)=63.40, p ≤.001. Power=.89
3. VOORLOPIGE RESULTATEN
Stroop kleur-woord Stroop hoeveelheden
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Werkgeheugen: FL en VSSP Manova:• Factoren: Dc of controle Geslacht• Afhankelijke variabelen: Percentage juiste antwoorden op DRPercentage juiste antwoorden op BR•Multivariaat niveau:
F(2,37)=5242.13, p≤.001. Power=1.00• Univariaat niveau:
Enkel leerstoornis en BR sig:
F(1,38)=6.912, p ≤ .01. Power=.73
3. VOORLOPIGE RESULTATEN
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Werkgeheugen: FL en VSSP Multivariaat niveau:
F(2,37)=5242.13, p≤.001. Power=1.00
3. VOORLOPIGE RESULTATEN
Percentage juist DR Percentage juist BR
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Werkgeheugen: Centraal executief Manova:
•Factor: Dc of controle
•Afhankelijke variabelen: Percentage juiste antwoorden op BDR Percentage juiste antwoorden op BWR Percentage juiste antwoorden op LS
3. VOORLOPIGE RESULTATEN
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Multivariaat niveau:F(3,37)=1640.98, p≤.001. Power=1.00
Univariaat niveau: BWR:
F(1,39)=4.63,p ≤.05, power=.55LS:
F(1,39)=3.047,p=.055, power=.49BDR:
F(1,39)=3.05, p= .09. Power=.40
3. VOORLOPIGE RESULTATEN
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Multivariaat niveau:F(3,37)=1640.98, p≤.001. Power=1.00
3. VOORLOPIGE RESULTATEN
Percentage juiste antwoorden
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Mann-Whitney U testsDC of controle en hoogst bereikte span op DR
U=187; p=nsDC of controle en hoogst bereikte span op WR
U=167; p ≤.01DC of controle en hoogst bereikte span op BR
U=154;p ≤.01DC of controle en hoogst bereikte span op LS
U=198.5; p=.07DC of controle en hoogst bereikte span op BDR
U=209; p=nsDC of controle en hoogst bereikte span op BWR
U=217; p=.ns
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Mean rankings werkgeheugentaken
Presentatie Rekengroep - Frauke De Weerdt – 21 april 2009
Correlaties met score op TTR, KRT-R en PI-dictee 3. VOORLOPIGE RESULTATEN
zscoreKRT zscorePIzscoreTT
Rpctotjws
b pctotjdsb pctotjlspctotjcor
si pctotjwsf totjdsfzscoreKRT 1 ,735(**) - - - - - - -
zscorePI ,735(**) 1 - - - - - - -
zscoreTTR
,710(**) ,825(**)1
- - - - - -
pctotjwsb
,535(**) ,451(**) ,410(*)1
- - - - -
pctotjdsb
,313 ,396(*) ,431(**) ,582(**)1
- - - -
pctotjls
,253 ,520(**) ,478(**) ,279 ,354(*)1
- - -
pctotjcorsi
,374(*) ,281 ,297 ,245 ,449(**) ,2621
- -
pctotjwsf
,129 ,058 -,011 ,314(*) ,235 -,006 ,055 1 -
totjdsf
,376(*) ,265 ,319 ,492(**) ,566(**) ,385(*) ,228 ,443(**) 1