Geschiedenis van de Europese Integratie 1979-1997
Peter BursensUniversiteit Antwerpen
1979 – 1984: trage relance tweede uitbreiding en directe EP verkiezingen
• Griekenland wordt lid van de EG op 1 januari 1981
hernieuwde contacten na het Kolonelsregime (1967-1974)
onderhandelingen van 1976, vooral economische discussies
• Eerste rechtstreekse verkiezingen voor het EP in juni 1979
afschaffing van aanduiding van de leden door de lidstaten
Groot-Brittannië en Frankrijk waren tegenstanders
Duitsland, Italië, Benelux en de Commissie waren voorstanders
EP blijft wel verstoken van legislatieve en controlerende macht
1979 – 1984: trage relance het Europees Monetair Systeem (EMS)
• Zoektocht naar monetaire stabiliteit en naar een project voor de Europese Commissie doet voorzitter Jenkins het EMS-idee lanceren.
• Duitsland wordt een overtuigd voorstander en overhaalt Frankrijk.
• Duitsland en Frankrijk lanceren het EMS voorstel in 1978.
European Currency Unit (ECU)
Exchange Rate Mechanism (ERM)
• EMS start in maart 1979.
half binnen, half buiten de institutionele structuur van de EG
belangrijke stap richting uiteindelijke EMU
1979 – 1984: trage relance Thatcher en de Britse EG bijdrage
• Thatcher wordt premier in 1979: voorstander van economische integratie (interne markt), maar tegenstander van het opgeven van Britse soevereiniteit en vooral verdediger van de Britse (financiële) belangen.
• Thatcher wil opnieuw onderhandelen over de Britse bijdrage die in realiteit inderdaad onevenwichtig was.
• Jaren van discussies, voorstellen, verwerpingen, interimakkoorden, (1980 – 1983); Pas na jaren was de positie van Thatcher sterk genoeg en wilden de andere lidstaten van de discussie af.
• Top van Fontainebleau (1984):
66% van de bijdrage vloeit terug (‘rebate’).
Financiële hervormingen: GLB, BTW-bijdrage tot 1,4%
Start Dooge-committee: studie over de creatie van een interne markt en van de daarvoor nodige institutionele hervormingen
1979 – 1984: trage relance relance in de economische integratie
• Ideologische overeenstemming over een neo-liberale aanpak: deregulering op het nationale niveau en zo weinig mogelijk herregulering op het Europese niveau
• Campagne van Etienne Davignon t.a.v. de bedrijfswereld:
ESPRIT programma: onderzoek
European Round Table: contacten tussen grote bedrijven
• Commissie maakt werk van verdere economische integratie
• ‘Cassis de Dijon’ arrest van het Europees Hof van Justitie
1979 – 1984: trage relance relance in de politieke integratie
• Talrijke dossiers die spanningen oproepen tussen de EEG en de VS …
Gaspijplijn tussen de Soviet-Unie en West-Europa
Plaatsing van Amerikaanse raketten in West-Europa
Onenigheid over het conflict in het Midden-Oosten
• … nopen de EG tot meer politieke samenwerking:
Genscher-Colombo initiatief: meer samenwerking op het vlak van het buitenlands beleid (‘Draft European Act’ - 1981)
‘Plechtige Verklaring over de Europese Unie’ (Stuttgart - 1984)
Europarlementsleden vormen de ‘Crocodile Club’
installatie van een commissie institutionele zaken in het EP
EP: ‘Draft Establishing the European Union’
1985-1988: naar de interne markt derde uitbreiding
• Onderhandelingen vanaf 1978 (Portugal) en 1979 (Spanje)
Hulp van de EG om Portugal klaar te stomen
Probleemgebieden: textiel, landbouw, visserij, vrij verkeer van werknemers, aanpassing van de administratieve structuren
Toetreding lang tegengehouden door Franse bezorgdheid inzake landbouw
Persoonlijke inzet van Soares en Gonzales
• Top van Fontainebleau (1984): groen licht voor de toetreding
• Delors (nieuwe voorzitter van de Europese Commissie) ruimt de laatste (landbouw)obstakels op (1985): de financiering van de ‘Geïntegreerde Mediterrane Programma’s’
• Portugal en Spanje worden lid op 1 januari 1986
• Neveneffect: hernieuwd vertrouwen in het integratieproces
1985-1988: naar de interne markt het ontwerp van de interne martkt
• Delors stelt een ambitieus werkplan op voor de Commissie en de EG
Voltooiing van de interne markt tegen eind 1992
Nieuwe poging tot ontwikkeling van een EMU
Hervorming van het buitenlands beleid
Nieuwe besluitvormingsprocedures
• Zeer grote steun van de business lobbies voor de interne markt
• Witboek over de voltooiing van de interne markt tegen eind 1992’, door Delors en Cockfield
Lijst van 300 maatregelen, met timing, nodig voor de voltooiing
Plan raakt aan een breed gamma beleidsdomeinen
1985-1988: naar de interne markt de top van Milaan en de IGC (1985 - 1986)
• Witboek interne markt aanvaard
• Verslag van het ‘Dooge Committee’ over institutionele hervormingen
suggesties voor nieuwe besluitvormingsprocedures
uitbreiding van de EG-bevoegdheden
• Na zware discussies wordt beslist om een IGC te houden
• IGC van september 1985 tot februari 1986
rel over de deelname van het Europees Parlement aan de IGC
dubbele besprekingen
verdragswijzigingen in functie van de besluitvorming
samenwerking op het gebied van buitenlands beleid en defensie
uiteindelijk samengevoegd in de Europese Eenheidsakte
1985-1988: naar de interne markt de Europese Eenheidsakte
• Ondertekening in twee stappen (Italië, Denemarken, Griekenland)
• Weinig discussie en vooruitgang inzake buitenlands beleid en defensie
• Zware discussies over de verdragswijzigingen:
het invoeren van gekwalificeerde meerderheid inzake een deel van de harmonisatiemaatregelen
Europees Parlement: introductie van de samenwerkingsprocedure (interne markt) en de ‘assent procedure’ (verdragen)
weinig vooruitgang inzake de EMU
• Ratificatie door de lidstaten in 1986-1987
• Europese Eenheidsakte van kracht sinds 1 juli 1987
• Gemengde beoordeling: (kleine) stap vooruit in de integratie
1985-1988: naar de interne markt voltooiing van de interne markt
• Trage goedkeuring van de 300 maatregelen
• Grote effecten voor het bedrijfsleven: fusies, samenwerking, …
• Cecchini rapport: ‘The cost of non-Europe’
• Onenigheid over het financieel pakket ‘Delors I’ doen de ‘Top van Kopenhagen’ mislukken (1987)
liberalisering versus cohesiefondsen
budgettaire discipline en hervorming van het landbouwbeleid
• Pas overeenstemming op een extra Top (Brussel, 1988)
Verdubbeling van de structuurfondsen
Hervorming van het landbouwbeleid
Nieuwe begrotingsregels
• De weg lag nu open om de deadline van ‘Europa 1992’ te halen
1989 – 1992 van Gemeenschap naar Unieveranderende omstandigheden
• ‘annus mirabilis 1989’: val van de Berlijnse muur
• ‘Rapport Delors’ goedgekeurd op de ‘Top van Madrid’ (1989)
Naar een EMU in drie stappen, te beginnen in 1990
IGC om de nodige verdragswijzigingen door te voeren
• de Duitse eenmaking (1990) …
verkiezingen in Oost-Duitsland (maart 1990)
Duitse monetaire Unie (juli 1990)
volledige eenmaking (oktober 1990)
• … betekent een nieuwe boost voor het integratieproces
Delors pleit voor Politieke integratie
Kohl pleit voor gelijktijdige Duitse en Europese eenmaking
• ‘Top van Straatsburg’ (1989): beslissing over nieuwe IGC
1989 – 1992 van Gemeenschap naar Unieaanloop naar twee parallelle IGC’s
• ‘Top van Dublin’ (1990): besluit om een dubbele IGC op te starten
Economische en Monetaire Unie (EMU): fase II en III
Europese Politieke Unie (EPU): de Kohl-Mitterand brief
• ‘Top van Rome’ (oktober 1990): akkoord om fase II van de EMU te starten op 1 januari 1994
• Thatcher wordt opgevolgd door Major (1990)
• ‘Top van Rome’ (december 1990): start van de twee IGC’s
1989 – 1992 van Gemeenschap naar Uniede EMU en EPU IGC’s
• Onderhandelingen van december 1990 tot december 1991
parallelle EMU en EPU onderhandelingen, vooral op vraag van Duitsland
Duitsland: pro EMU met onafhankelijke ECB en pro EPU
Frankrijk: pro EMU en pro EPU, pro meer macht voor de Raad
Groot-Brittannië: anti EMU, anti supranationaliteit
Italië: pro supranationaliteit, pro EMU, pro EPU, geen twee snelheden
vorming van allerhande coalities
belangrijke inbreng van de Europese Commissie (Delors) m.b.t. EMU, maar veel minder m.b.t. EPU en de pijlerstructuur
het Europees Parlement speelde geen rol
1989 – 1992 van Gemeenschap naar Uniede EMU en EPU IGC’s
• Het ontwerpverdrag van het Luxemburgse voorzitterschap:
De pijlerstructuur
EMU-afspraken (fasen, convergentiecriteria, opt-outs)
• Afsluitende onderhandelingen onder de Nederlandse voorzitter
andere prioriteiten (Joegoslavië, Gatt Uruguay Round)
nieuw ontwerp-verdrag zonder pijlerstrcutuur verworpen
EMU met twee snelheden voorstel verworpen
• Het uiteindelijke ‘Verdrag van Maastricht’
Rel over het Europees sociaal beleid: ontstaan van het Sociaal Protocol
Fase III van de EMU ten laatste in 1999
Twee nieuwe intergouvernementele pijlers: GBVB en JBZ
Medebeslissingsprocedure, meer EU bevoegdheden, meer QMV
1989 – 1992 van Gemeenschap naar Uniede ratificatie van Maastricht (1992)
• Referenda in drie lidstaten:
Deens referendum verwerpt het Verdrag zeer nipt (50.7% tegen)
Iers referendum aanvaardt het Verdrag zeer ruim (69% vóór)
Frans referendum aanvaardt het Verdrag zeer nipt (51% vóór)
• Antwoorden op het Deense ‘Nej’ en het nipte Franse ‘Oui’
Commissie en Europese Raad leggen nadruk op subsidiariteitsprincipe en op meer transparantie in de besluitvorming
‘Top van Lissabon’ (1992) bevestigt het ratificatieproces
‘Top van Edinburgh’ (1992): opt-outs voor Denemarken inzake fase III van de EMU en defensie-aspecten van het GBVB
• Laatste ratificaties:
Nieuw Deens referendum aanvaardt het Verdrag (56.7% vóór)
Late ratificatie in GB (ERM) en Duitsland (juridische vragen)
1990 – 1997: uitbouw van de Europese Uniede Europese Economische Ruimte (EER)
• Onderhandelingen over de Europese Economische Ruimte (EER)
Oostenrijk, Finland, IJsland, Liechtenstein, Noorwegen, Zweden, Zwitserland
overname van het interne markt acquis (visserij, Alpentransport)
deelname aan interne markt besluitvorming en het juridisch toezicht
• EEA gaat van start in 1992
• EEA wordt wachtkamer voor EU-lidmaatschap
Economische stagnatie in EEA-landen
Vrees voor uitsluiting EMU en besluitvorming
Neutraliteit niet langer van belang
• Aanvragen voor lidmaatschap van de Europese Unie
Oostenrijk, Finland, Noorwegen, Zweden, Zwitserland
1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unievierde uitbreiding
• Vrij vlotte onderhandelingen vanaf februari 1993
rijke landen
ontwikkelde administratieve structuren
enthousiaste politieke elites
het acquis communautaire was reeds aanwezig (EEA)
discussiepunten: milieu, landbouw, energie, visserij, cohesie, …
• Tijdconstraints: 1996 IGC en EP 1994 verkiezingen
akkoorden over milieu, landbouw, cohesie
Ioannina-compromis over de blokkerende minderheid en het aantal MEP’s
• Ondertekening van de toetredingsakkoorden in maart 1994
1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unieratificatie en gevolgen van de uitbreiding
• Ratificatie van de toetredingsakkoorden (1994)
Oostenrijks referendum aanvaardt toetreding (66.4% vóór)
Fins referendum aanvaardt toetreding (56.9% vóór)
Zweeds referendum aanvaardt toetreding (52% vóór)
Noors referendum verwerpt toetreding (52.5% tegen)
• Toetreding van Oostenrijk, Zweden en Finland op 1 januari 1995
• Gevolgen van de toetreding van de drie nieuwe landen:
netto-betalers aan het EU-budget
aandacht voor andere politieke cultuur: transparantie, participatie, openheid
aandacht voor andere beleidsdomeinen: milieu, sociale voorzieningen, ontwikkelingssamenwerking, buitenlands beleid
Zweden sceptisch (EMU), Oostenrijk en Finland enthousiast (defensie)
1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unievoorbereidingen van de nieuwe IGC
• Nieuwe IGC was vastgelegd in het Verdrag van Maastricht: de EU moest hervormd worden in functie van toekomstige uitbreidingen
• de ‘reflectiegroep’ o.l.v. Carlos Westendorp
start werkzaamheden in juni 1995 (Messina)
vertegenwoordigers van de lidstaten, het EP en de Commissie
voorbereidende rapporten van de instellingen
gesprekken overschaduwd door Bosnië en EMU convergentiecriteria
tegenstellingen tussen federale en niet-federale opties
• rapport van de ‘reflectiegroep’ op de ‘Top van Madrid’ (1995)
conclusies reflecteren tegenstellingen
Prioriteiten voor de echte onderhandelingen: de relevantie van de EU voor zijn burgers, het democratisch deficit en het buitenlands beleid
1990 – 1997: uitbouw van de Europese Uniede IGC-onderhandelingen
• Het debat over de flexibiliteit komt op de agenda
redenen: het aanhoudende Britse dwarsliggen, de EMU-vooruitzichten en de toekomstige grote uitbreiding
de Lamers/Schäuble paper: pro flexibiliteit
variabele geometrie, Europe à la carte?
• onderhandelingen door werkgroepen, ministers, Europese Raad
• Frans-Duitse as werkzaam, maar zwakker dan voorheen
• GB speelt pas echt mee nadat Labour aan de macht is gekomen (1997)
• Actief Spanje (Aznar), passief Italië (EMU-zorgen)
• Iers voorzitterschap: ontwerpverdrag (1997)
• Nederlands voorzitterschap: Verdrag van Amsterdam (1997)
1990 – 1997: uitbouw van de Europese Uniehet Verdrag van Amsterdam
• Flexibiliteit:
enkel als laatste mogelijkheid
acquis communautaire mag niet in gevaar komen
Blokkering door landen die niet willen meedoen
• Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB)
oprichting van een ‘Analysis and Planning Unit’
secretaris-generaal van de Raad wordt ook de ‘Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid’
introductie van de constructieve onthouding
Incorporatie van de ‘Petersbergtaken’ in het Verdrag
Mogelijkheid open tot integratie van de WEU in de EU
1990 – 1997: uitbouw van de Europese Uniehet Verdrag van Amsterdam
• besluitvorming
kleine uitbreiding van het gebruik van gekwalificeerde meerderheid
Geen overeenkomst over de herweging van de stemmen in de Raad en de samenstelling van de Europese Commissie
Europees Parlement: meer gebruik van de medebeslissingsprocedure
• vrij verkeer van personen
incorporatie van Schengen in het Verdrag, met opt-outs voor Groot-Brittannïe en Ierland
migratie en asiel naar de eerste pijler, met uitstel en beperkingen
toekomstige oprichting van de ‘Ruimte van Vrijheid, Veiligheid en Rechtvaardigheid
• Incorporatie van het Sociaal Protocol in het Verdrag
• Werkgelegenheid: introductie van de richtsnoeren
1990 – 1997: uitbouw van de Europese Uniehet Verdrag van Amsterdam
• Evaluatie: negatief
• Protocol over de drie ‘left-overs’: nieuwe IGC vóór uitbreiding
Samenstelling van de Europese Commissie
Gebruik van gekwalificeerde meerderheid
Herweging van de stemmen in de Raad
• Ratificatie: geen problemen
• In werking getreden op 1 mei 1999