Veterinary Protozoology
Weerapol Taweenan
สัตว์เซลล์เดียว (Protozoa)
• เคลื่อนไหวโดยใช้แส้
(flagellum)
– ทรัยโคโมแนด
(Trichomonads)
– ฮิสโตโมแนส (Histomonas)
– จัยอาเดีย (Giardia)
• เคลื่อนไหวโดยใช้เท้าเทียม
(Pseudopod)
– อะมีบา (Amoeba)
• เคลื่อนไหวโดยใช้ขน (Cilia)
– บาลันติเดียม (Balantidium)
Giardia
• Giardia duodenalis (syn. G. intestinalis,
G. lamblia)
• mammals
• Claw hammer – median body ขวางลําตัว
• รูปร่าง
– Trophozoite ลูกแพร์, bilateral symetry ยาว 5-15
μm, sucking (adhesive) disc, 2 นิวเคลียส,
median body (parabasal body) 2 แท่ง แส้ 4 คู่
– Cyst รูปไข่ 7-10 x 8-14 μm ผนังหนา เรียบ มี 4
นิวเคลียส มี median axoneme แบ่งซิสต์ออกเป็น
สองข้างเท่ากัน
• พบมากเขต tropical
• อาศัยอยู่ในลําไส้เล็ก
• Sucking disc เกาะติดเยื่อบุ
ลําไส้
• Trophozoite สืบพันธุ์โดย
longitudinal binary fission
• เป็น cyst เมื่อสภาพแวดล้อม
ในลําไส้ไม่เหมาะสม
การติดต่อและอาการทาง
คลินิก
• กินน้ํา หรืออาหาร ปนเปื้อน cyst
• Fat malabsorption >> steatorrhoea
• Asymptomatic infection /OR
• Abdominal pain
• Diarrhoea
• Gas or bloating
• Nausea
การวินิจฉัย
• cyst or trophozoite in
faeces (direct smear,
floatation using zinc
sulfate, formalin-ethyl
acetate
• Serology (detecting Ag)
• PCR
รักษาและป้องกัน• Benzimidazoles
(albendazole,
fenbendazole)
• Nitroimidazoles
(metronidazole,
tinidazole)
• Good hygiene
Trichomonas
• Tritrichomonas foetus (syn.
Trichomonas foetus)
• causing bovine genital
trichomoniasis
• โค อาจพบได้ใน กระบือ สุกร และม้า
• Pear-shaped or spindle-shaped, 3-15 x
10-25 μm, นิวเคลียส 1 อัน, แกน axostyle,
แส้ 4 เส้น (ด้านหน้า 3 เส้น ด้านท้าย 1 เส้น)
• ไม่มีระยะ cyst
• แบ่งตัวแบบ longitudinal binary fission
การติดต่อ การก่อโรค และอาการ
• ติดโดยการผสมพันธุ์ตามธรรมชาติ หรือ การ
ผสมเทียม
• แบ่งตัวในช่องคลอด >> vaginitis
• Early abortion (หลังผสม 1-10 weeks)
• Purulent metritis
• Secondary bacterial infection >> กลิ่น
เหม็น
• แม่โคอาจหายเอง
• พ่อโค พบเชื้อใน preputial cavity, testis,
seminal vesicle (อาจคงอยู่ตลอดชีวิต
การวินิจฉัย
• ประวัติการแท้งในระยะแรก
• อาการ เช่น อัตราการผสมติดต่ํา
หนองในมดลูก ของเหลวไหลออก
จากช่องคลอด
• การตรวจหาเชื้อ
– ตรวจโดยตรง จากของเหลวในช่อง
คลอด
– การเพาะเชื้อด้วย media แล้ว
ตรวจหาเชื้อ
การรักษาและป้องกัน
• แม่โคมักหายเอง
• พ่อโคมักคัดทิ้ง เพราะรักษายาก
• แม่โคติดเชื้อต้องพักการผสมพันธุ์ ราว 3 เดือน
• อาจรักษาตามอาการ หรือให้ dimetridazole orally or i.v.
• ใช้น้ําเชื้อผสมเทียมจากพ่อที่ปลอดเชื้อ
Trichomonada in other hosts• คน
– Trichomonas vaginalis– Pentatrichomonas hominis
• สัตว์ปกี (นกพิราบ นกเขา ไก่)– Trichomonas gallinae
• สุกร– Trichomonas suis
• สุนัข (พบได้ในคน)– Pentatrichomonas hominis
• แมว– Tritrichomonas foetus
Histomonas• Histomonas meleagridis
• causing Histomoniasis (sy. Black Head หรือ Typhlohepatitis หรือ Infectious Enterohepatitis)
• ไก่งวง ไก่ อาจพบได้ใน นกยูง หรือสัตว์ปีกอื่นๆ
• Trophozoite รูปร่างอาจกลมหรือยาว
– ระยะ tissue form ไม่มีแส้ แต่มี basal body, 4-21 μm
– ระยะใน lumen ของลําไส้ รูปร่างไม่แน่นอน (amoeboid), 5-30 μm มีแส้สั้น 1-2 เส้น
• ต่างจาก Trichomonas คือ Histomonas ไม่มี undulating membrane
• ไม่มีระยะ cyst และมีการแบง่ตัวแบบ asexual binary fission
การติดต่อ• อาศัยพยาธิไส้ตันของสัตว์ปีก
Heterakis gallinarum
• เชื้อออกจากไข่พยาธิ เจริญในไส้ตัน
(caecum) เกิด lesion
• ไปยังตับ >> hepatits
• ไก่ต้านทานโรค เป็น reservoir ให้
ไก่งวงอายุน้อย
• ไก่งวงอายุมาก เป็น carrier ให้ไก่
งวงอายุน้อย
การก่อโรคและอาการ• อ่อนเพลีย ง่วง หัว-ปีก-หางตก
• อุจจาระสีเหลืองเหมือนกํามะถัน
• หัวอาจเปลี่ยนเป็นสีดําหรือไม่
เปลี่ยนก็ได้ (ไม่ควรตั้งชื่อโรคว่า
blackhead disease)
• ไส้ตันอักเสบ ผนังหนา เนื้อตาย
กลิ่นเหม็น
• ตับ เนื้อตายเป็นแอ่งเหลือง
ขนาดราว 1 ซม.
การวินิจฉัย
• อุจจาระสีเหลืองเหมือน
กํามะถัน
• ตรวจหาเชื้อ Histomonas
ด้วย light microscope จาก
อวัยวะที่ผ่าซาก
• รอยโรคที่ตับ
การรักษา
• Carbasone
• Furazolidone
• Dimetridazole
• Ipronidazole
• Nitarsone
การป้องกัน
• ยาป้องกัน เช่น Furazolidone
• แยกไก่ต่างอายุ
• ไม่เลี้ยงไก่งวงปนกับไก่
• ถ่ายพยาธิไส้ตันให้ไก่
• เปลี่ยนวัสดุรองพื้นบ่อยๆ เพื่อ
กําจัดไข่พยาธิ
Amoeba• Entamoeba
• นิวเคลียสแบบ vesicular
• สร้าง cyst และมีนิวเคลียส 1-8 นิวเคลียส
• บางชนิดมีระยะ trophozoite และซิสต์ บาง
ชนิดมีเฉพาะระยะ trophozoite เท่านั้น
• E. histolytica มีนิวเคลียสเล็ก 4 อัน
chromatoid body เป็นแท่งปลายมน >> ก่อ
โรคมาก พบในคน primates สุนัข แมว
• E. coli มีนิวเคลียสใหญ่ 8 อัน chromatoid
body เป็นแท่งปลายแฉก >> ก่อโรคน้อย พบ
ในคน primates สุนัข แมว
E. histolytica• บิดมีตัว Amoebic dysentery หรือ
Amoebic enteritis หรือ
Amoebic colitis ในคน
• Trophozoite, precyst and cyst
Trophozoites of Entamoeba histolytica
Cysts of Entamoeba histolytica
EndoplasmEctoplasm
NucleusFood vacuoleRed blood cell
Chromatoid body
วงจรชีวิต• คนหรือสัตว์กินน้ําหรืออาหาร
ปนเปื้อนที่มี cyst
• Excystation ที่ลําไส้ใหญ่ caecum and colon
• Trophozoite เล็กๆ ออกมาจากซิสต์ > แบ่งตัว > แทรกเข้า mucosa ลําไส้ใหญ่
• นิวเคลียส 1 >> 2 >> 4
• บางทีกระจายไปอวัยวะอื่นๆ
การก่อโรคและอาการ• เริ่มจากท้องเสีย ถ่ายเป็น
มูก และเลือดปน กลิ่นเหม็นคล้ายหัวกุ้งเน่า
• ปวดท้อง ท้องอืด ท้องเฟ้อ
• Amoebic granulomaเกิดได้ทุกที่ในลําไส้ใหญ่
• ภาวะแทรกซ้อนจากการที่เชื้อกระจายไปยังอวัยวะอื่น โดยเฉพาะ ตับ พบบ่อยคือ ฝีที่ตับ (amoebic liver abscess)
การวินิจฉัย
• ตรวจหา trophozoite, precyst
หรือ cyst ในอุจจาระ
• เอ็กซเรย์ตับหรือปอด
• การส่องตรวจทางลาํไส้ตรง ด้วย
proctoscope และ
sigmoidoscope
• นําอุจจาระไปเพาะเชื้อ
• ตรวจทาง serology
การรักษา
• Tinidazole
• Metronidazole
• Emetine
• Dehydroemetine
• เจาะหนองในตับออก
• มีนิวเคลียสใหญ่ 8 อัน
• chromatoid body เป็นแท่งปลายแฉก
Entamoeba coli
Balantidium• Balantidium coli เป็นพวก ciliate ใช้ขน
(cilia) ในการเคลื่อนที่ ส่วนใหญ่เป็น free
living ส่วนน้อยเป็นปรสิต พบใน colon
• เกิดโรค Balantidiasis ในสุกร คน และ
primates อื่นๆ
• Trophozoite รูปไข่ 30-150 x 25-120 μm
ปกคลุมไปด้วย cilia มี macronucleus รูปไส้
กรอก (รูปไต) และ micronucleus
• Cyst รูปกลมหรือไข่ 40x60 μm สีเหลืองปน
เขียว ผนังมี 2 ชั้น
วงชีวิตและการก่อโรค• แบ่งตัว transverse binary
fission
• อาจมี conjugation หรือ budding
• ติดโดยกิน cyst หรือ trophozoite
• คนมักติดจากสุกร โดยรุนแรงเมื่อมีแผลในลําไส้ อาจท้องเสีย หรืออาจไม่มีอาการเลย
• สุกรมักไม่ค่อยก่อโรค แต่อาจท้องเสียในสุกรดูดนม และสุกรเล็ก
การวินิจฉัย• ตรวจหา cyst หรือ
trophozoite ในอุจจาระ
การรักษาและป้องกัน
• สุกร ไม่ต้องรักษา
• หรือให้ Oxytetracycline,
Furazolidone หรือ
Metronidazole
Cytostome (arrow) and cytopyge (arrow head)macronucleus and the cytostome
References และหนังสืออ่านเพิ่มเติม:
มานพ ม่วงใหญ่. 2540.วิทยาสัตว์เซลล์เดียวทาง
สัตวแพทย์.,
Taylor, M.A. et al. 2007. Veterinary
Parasitology. Blackwell.,
Urquhart, G.M. et al. 1996. Veterinary
Parasitology. Blackwell.