1
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé y tÕ
ViÖn dinh dìng
Ph¹m hoµng hng
HiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn
®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ
t×nh tr¹ng dinh dìng bµ mÑ, trÎ em
Chuyªn ngµnh: Dinh dìng céng ®ång
M· sè: 62.72.88.01
luËn ¸n tiÕn sü DINH DƯỠNG CỘNG ĐỒNG
ngêi híng dÉn:
1. PGS.TS. Lª ThÞ hîp
2.PGS.TS. NguyÔn Xu©n Ninh
Hµ néi 2008
2
Lêi c¸m ¬n
Hoµn thµnh ®îc b¶n luËn ¸n nµy t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì, hç trî
ch©n t×nh vµ cã hiÖu qu¶ cña rÊt nhiÒu c¸ nh©n vµ tËp thÓ, cña c¸c thµy c« gi¸o,
c¸c b¹n ®ång nghiÖp gÇn xa.
Tríc tiªn t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o,
Bé Y tÕ, §¶ng uû, Ban Gi¸m ®èc, Trung t©m ®µo t¹o, Trung t©m truyÒn th«ng,
Phßng Vi chÊt dinh dìng, Phßng kÕ ho¹ch tæng hîp, Phßng nghiªn cøu khoa
häc vµ chØ ®¹o tuyÕn ®· cho phÐp t«i ®îc tham dù häc nghiªn cøu sinh kho¸ 1
cña ViÖn Dinh dìng vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i häc tËp vµ hoµn
thµnh luËn ¸n nµy.
T«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n GS.TSKH. Hµ huy Kh«i, nguyªn viÖn trëng
ViÖn Dinh dìng, PGS.TS. NguyÔn C«ng KhÈn, nguyªn viÖn trëng ViÖn dinh
dìng, PGS.TS. Lª ThÞ Hîp viÖn trëng ViÖn Dinh dìng, PGS.TS. NguyÔn
Xu©n Ninh trëng phßng Vi chÊt Dinh dìng. Ts Ph¹m Thuý Hoµ Gi¸m ®èc
Trung t©m ®µo t¹o vµ c¸c thÇy c« ë Trung t©m ®· tËn t×nh gióp ®ì vÒ mäi mÆt,
t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó t«i hoµn thµnh luËn ¸n.
T«i xin ®Æc biÖt c¸m ¬n PGS.TS. Lª ThÞ Hîp vµ PGS.TS. NguyÔn Xu©n
Ninh nh÷ng ngêi thÇy mÉu mùc ®· nhiÖt t×nh híng dÉn, gióp ®ì rÊt hiÖu qu¶
trong suèt thêi gian nghiªn cøu cña t«i gióp t«i hoµn thµnh b¶n luËn ¸n nµy.
Trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu t«i lu«n lu«n nhËn ®îc sù ®éng viªn,
gióp ®ì tËn t×nh cña §¶ng uû, Ban Gi¸m ®èc BÖnh viÖn Trung ¬ng HuÕ. Ban
chñ nhiÖm khoa Nhi, Ban chñ nhiÖm khoa sinh ho¸, Ban Gi¸m ®èc Trung t©m
HuyÕt häc truyÒn m¸u, Phßng kÕ ho¹ch tæng hîp, Phßng chØ ®¹o tuyÕn ®· t¹o
mäi ®iÒu kiÖn vÒ thêi gian, nguån lùc gióp t«i hoµn thµnh b¶n luËn ¸n nµy.
T«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n Ban Gi¸m ®èc së Y tÕ tØnh Thõa Thiªn HuÕ,
Ban Gi¸m ®èc Trung t©m Y tÕ huyÖn Phong ®iÒn, §¶ng uû vµ Ban l·nh ®¹o x·,
Tr¹m Y tÕ hai x· Phong Xu©n vµ Phong s¬n.
3
T«i xin ®Æc biÖt c¸m ¬n c¸c ®ång nghiÖp ThS. Vò ThÞ B¾c Hµ vµ c¸c b¹n
®ång nghiÖp cña khoa Dinh dìng BÖnh viÖn Trung ¬ng HuÕ. ThS.§Æng Oanh-
ViÖn VÖ sinh dÞch tÔ T©y nguyªn, ThS. Phan ThÞ Liªn Hoa-Trung t©m Y tÕ dù
phßng tØnh Thõa Thiªn HuÕ , c¸c b¹n sinh viªn n¨m cuèi cña Trêng §¹i häc Y
huÕ ®· s¸t c¸nh bªn t«i trong mäi ho¹t ®éng ®iÒu tra, can thiÖp t¹i céng ®ång.
T«i lu«n ghi nhí c«ng ¬n cña mäi thµnh viªn trong gia ®×nh cha mÑ, vî
con t«i ®· chia sÎ, ®éng viªn hç trî t«i ®Ó t«i yªn t©m häc tËp, nghiªn cøu vµ
hoµn thµnh b¶n luËn ¸n tiÕn sü.
Mét lÇn n÷a t«i xin c¸m ¬n tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®· trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp
gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó t«i hoµn thµnh b¶n luËn ¸n tiÕn sü nµy.
Ngµy 6 th¸ng 3 n¨m 2009
T¸c gi¶
Ph¹m Hoµng Hng
4
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña t«i, ®îc tiÕn hµnh
nghiªm tóc, trung thùc. C¸c th«ng tin, sè liÖu trong nghiªn cøu nµy lµ míi.
Mét phÇn sè liÖu trong b¶n luËn ¸n thuéc vÒ dù ¸n “Thö nghiÖm ChiÕn lîc
TruyÒn th«ng Vi chÊt dinh dìng vµ §a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ë c¸c céng ®ång khã
kh¨n t¹i ViÖt nam” do ViÖn Dinh dìng thuéc Bé Y tÕ - phèi hîp víi Khoa
Ph¸t triÓn N«ng th«n, §¹i häc N«ng nghiÖp Uppssala, Thuû §iÓn tiÕn hµnh,
T«i ®îc ph©n c«ng lµm chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh t¹i Thõa Thiªn HuÕ vµ ®îc
phÐp sö dông mét phÇn sè liÖu mµ t«i trùc tiÕp tham gia. C¸c kÕt qu¶ trong
luËn ¸n kh«ng trïng lÆp víi bÊt kú c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ nµo
kh¸c.
Ngêi viÕt luËn ¸n
Ph¹m Hoµng Hng
5
NH÷NG CH÷ VIÕT T¾T TRONG LUËN ¸N
BMI - ChØ sè khèi c¬ thÓ (Body Mass Index)
CBYT - C¸n bé y tÕ
CC - ChiÒu cao
CDC - Trung t©m kiÓm so¸t vµ phßng bÖnh
(Center For Disease Control and Prevention)
CED - Chronic Energy Deficiency,
CLB - C©u l¹c bé
CN - C©n nÆng
Cs - Céng sù
CSHQ - ChØ sè hiÖu qu¶
CSSKB§ - Ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu
CTV - Céng t¸c viªn
DDS - §a d¹ng nhãm thøc ¨n (Dietary Diversity Score)
DI - Pháng vÊn s©u ( In Depth Interview)
FGD - Th¶o luËn nhãm cã chñ ®Ých (Focus Group Discussion)
FVS - §a d¹ng lo¹i thùc phÈm(Food Variety Score)
GDTT - Gi¸o dôc truyÒn th«ng
HAZ - Heigth for Age Zscore
Hb - Hemoglobine
HQCT - HiÖu qu¶ can thiÖp
IEC - Truyªn truyÒn gi¸o dôc
IMCI - ChiÕn lîc lång ghÐp ch¨m sãc trÎ bÖnh
(Intergrated Management Of Childhood Illness)
IMMPaCt - Trung t©m kiÓm so¸t vµ phßng thiÕu
vi chÊt dinh dìng quèc tÕ
KAP - KiÕn thøc, th¸i ®é vµ thùc hµnh
( Knowledge, Attitude, Practice)
6
KHQGDD - KÕ ho¹ch Quèc gia Dinh dìng
NCHS - QuÇn thÓ tham chiÕu (National Center For Heath
Statistic)
SD - §é lÖch chuÈn (Standard Deviation)
SDD - Suy Dinh Dìng
TB - Trung b×nh
TCYTTG - Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi
TMTS - ThiÕu m¸u thiÕu s¾t
TNLTD - ThiÕu n¨ng lîng trêng diÔn
TT-GDSK - TruyÒn th«ng gi¸o dôc søc khoÎ
TTTC - TruyÒn th«ng tÝch cùc
UNICEF - Quü nhi ®ång liªn hiÖp quèc
(United Nation Children's Fund)
VAC - Vên-Ao-Chuång
WAZ - Weigth for Age Zscore
WHZ - Weigth for Heigth Zscore
YNSKC§ - ý nghÜa søc khoÎ céng ®ång
7
MôC LôC
LêI C¸M ¥N I
LêI CAM §OAN III
NH÷NG CH÷ VIÕT T¾T TRONG LUËN ¸N IV
MôC LôC VI
DANH MôC C¸C B¶NG X
DANH MôC C¸C BIÓU §å, S¥ §å XIII
®Æt vÊn ®Ò .........................................................................................................1
Ch¬ng 1 Tæng quan .......................................................................................17
1.1. T×nh tr¹ng dinh dìng vµ thiÕu m¸u ë phô n÷ vµ trÎ em ViÖt Nam .............. 17
1.1.1. §Þnh nghÜa, ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh dìng..17
1.1.2. §Þnh nghÜa, ph©n lo¹i t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ...........................................20
1.1.3. T×nh tr¹ng dinh dìng vµ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î ë ViÖt Nam 21
1.1.4. T×nh tr¹ng dinh dìng vµ thiÕu m¸u ë trÎ em ë ViÖt nam....................251
1.2. C¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu vi chÊt dinh dìng .............................30
1.2.1. C¶i thiÖn ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n th«ng qua chiÕn lîc truyÒn th«ng.........306
1.2.2. Bæ sung viªn s¾t..................................................................................351
1.2.3. T¨ng cêng vi chÊt vµo thùc phÈm. ....................................................384
1.3. ¸p dông truyÒn th«ng tÝch cùc thóc ®Èy ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n c¶i thiÖn
kiÕn thøc, thùc hµnh dinh dìng phßng chèng thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em..... 439
1.3.1. §Þnh nghÜa........................................................................................ 4329
1.3.2. C¸c giai ®o¹n cña truyÒn th«ng tÝch cùc............................................ 4430
1.3.3. Khã kh¨n, h¹n chÕ, u vµ nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng
cã sù tham gia cña céng ®ång....................................................................... 496
1.4. ý nghÜa cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi thùc hµnh ®a d¹ng hãa b÷a ¨n..... 517
1.5. Thay ®æi kiÕn thøc, hµnh vi - ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thay ®æi kiÕn thøc,
hµnh vi ...............................................................................................................39
1.5.1. Kh¸i niÖm hµnh vi søc kháe..................................................................39
1.5.2. C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn kÕt qu¶ cña truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi....39
1.5.3. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó cã hµnh vi søc kháe tèt ..........................................54
1.5.4. Qu¸ tr×nh thay ®æi hµnh vi søc khoÎ......................................................55
1.5.5. C¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thay ®æi hµnh vi ..........................................57
1.6. Mét sè ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc ¸p dông trong truyÒn th«ng........ 60
1.6.1. Sù kh¸c biÖt gi÷a ph¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh vµ ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng....61
8
1.6.2. C¸c nghiªn cøu ®îc sö dông trong 5 bíc cña triÕn tr×nh truyÒn th«ng 49
1.7. Mét sè nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng t¹i ViÖt nam
vµ trªn thÕ giíi ...................................................................................................63
1.7.1. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc trªn thÕ giíi ..63
1.7.2. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ë ViÖt nam....65
Ch¬ng 2 §èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ..............................67
2.1. §Þa ®iÓm vµ §èi tîng nghiªn cøu .............................................................67
2.1.1. §Þa ®iÓm...............................................................................................67
2.1.2. §Æc ®iÓm chung vÒ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu...............................................67
2.1.3. §èi tîng nghiªn cøu............................................................................67
2.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu .............................................................................68
2.2.1. ThiÕt kÕ nghiªn cøu ..............................................................................68
2.2.2. Ph¬ng ph¸p can thiÖp vµ c¸ch ®¸nh gi¸ ...............................................71
2.2.3. C¸c biÕn sè, chØ tiªu vµ ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu............................73
2.3. Xö lý ph©n tÝch sè liÖu.................................................................................74
2.4. Thêi gian nghiªn cøu...................................................................................74
2.5. C¸c bíc tæ chøc nghiªn cøu.......................................................................75
2.7. VÊn ®Ò y ®øc ...............................................................................................77
Ch¬ng 3 KÕt qu¶ nghiªn cøu.....................................................................77
3.1. T×nh tr¹ng dinh dìng, thiÕu m¸u dinh dìng ë trÎ em, phô n÷ vµ c¸c yÕu
tè liªn quan t¹i ®iÒu tra ban ®Çu..........................................................................78
3.1.1. Tû lÖ TNLTD ë phô n÷ tuæi 20-35 t¹i ®iÒu tra ban ®Çu..........................78
3.1.2. T×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em <60 th¸ng t¹i ®iÒu tra ban ®Çu..............80
3.1.3. T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi 20-35 t¹i ®iÒu tra ban ®Çu...............88
3.1.4. T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em t¹i ®iÒu tra ban ®Çu ................................89
3.1.5. C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u.......................................90
3.1.6. Thùc tr¹ng vÒ gi¸ trÞ dinh dìng cña khÈu phÇn ¨n vµ tÝnh ®a d¹ng thùc
phÈm ph©n tÝch theo ®iÒu tra khÈu phÇn ¨n/24 giê vµ tÇn suÊt tiªu thô thùc
phÈm t¹i céng ®ång nghiªn cøu. .....................................................................94
3.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi kiÕn thøc, thùc hµnh
®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ë phô n÷ tuæi 20-35 vµ bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng..................96
3.2.1. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi kiÕn thøc, th¸i ®é,
thùc hµnh (KAP) trong ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ë phô n÷ tuæi 20-35 vµ bµ mÑ cã
con tuæi 6-24 th¸ng.........................................................................................96
9
3.2.3. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi kiÕn thøc thùc
hµnh trong ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ë phô n÷ tuæi sinh në vµ bµ mÑ cã con tuæi 6-
24 th¸ng Ph©n tÝch theo tÇn suÊt tiªu thô thùc phÈm........................................89
3.3. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh tr¹ng
dinh dìng vµ thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em........................................................91
3.3.1.HiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh
dìng cña bµ mÑ vµ trÎ em t¹i ®Þa ph¬ng tríc vµ sau can thiÖp....................91
3.3.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em................................................................ 108
Ch¬ng 4 bµn luËn......................................................................................... 113
4.1. Thùc tr¹ng vÒ t×nh tr¹ng dinh dìng, thiÕu m¸u dinh dìng vµ c¸c yÕu tè
liªn quan ë bµ mÑ vµ trÎ em.............................................................................. 113
4.1.1. T×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em t¹i céng ®ång nghiªn cøu..................119
4.1.2. T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em t¹i céng ®ång nghiªn cøu ...................113
4.1.3. T×nh tr¹ng dinh dìng ë phô n÷ tuæi sinh ®Î ......................................121
4.1.4. T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë ë phô n÷ tuæi sinh ®Î ..................................... 117
4.1.5. C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u:....................................123
4.1.6. Thùc tr¹ng vÒ gi¸ trÞ dinh dìng cña khÈu phÇn ¨n vµ tÝnh ®a d¹ng
thùc phÈm ph©n tÝch theo ®iÒu tra khÈu phÇn ¨n/24 giê vµ tÇn suÊt tiªu thô
thùc phÈm t¹i céng ®ång nghiªn cøu.............................................................128
4.1.7 X¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò cÇn can thiÖp. ..................................................129
4.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn kiÕn thøc, thùc hµnh ®a
d¹ng ho¸ b÷a ¨n cña phô n÷ vµ c¸c bµ mÑ nu«i con nhá ...................................132
4.2.1. C¶i thiÖn kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p
phßng chèng thiÕu m¸u : .............................................................................. 135
4.2.2. C¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n th«ng qua kÕt qu¶ tÇn suÊt
tiªu thô thùc phÈm: ....................................................................................... 139
4.2.3. C¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n th«ng qua hµm lîng s¾t vµ
vitamin C trong khÈu phÇn ¨n: ......................................................................141
4.3. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh
dìng, thiÕu m¸u dinh dìng trÎ em vµ bµ mÑ .................................................142
4.3.1.HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn c¶i thiÖn t×nh tr¹ng
dinh dìng trÎ em vµ bµ mÑ..........................................................................143
4.3.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh tr¹ng
thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em......................................................................... 146
4.4. Nh÷ng u ®iÓm cña can thiÖp ....................................................................149
10
4.4.1. TÝnh thùc thi cña ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña ®ång.149
4.4.2. TÝnh Khoa häc cña ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña ®ång.
..................................................................................................................... 149
4.5. Nh÷ng h¹n chÕ cña can thiÖp..................................................................... 151
kÕt luËn ........................................................................................................ .140
KIÕN NGHÞ ...................................................................................................... 1523
11
DANH MôC B¶NG
Trang
B¶ng 1.1: Ph©n lo¹i SDD møc YNSKC§ theo TCYTTG . ......................................18
B¶ng 1.2. Ph©n lo¹i thiÕu n¨ng lîng trêng diÔn møc YNSKC§ theo Tæ chøc
YTTG. ................................................................................................20
B¶ng 1.3. Ph©n lo¹i thiÕu m¸u dùa vµo Gi¸ trÞ cña Hemoglobin. ............................21
B¶ng 1.4. §¸nh gi¸ møc YNSKC§ Theo TCYTTG n¨m 2001. ..............................21
B¶ng 1.5. Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ theo vïng sinh th¸i . .......................................23
B¶ng 1.6. Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î qua 6 tØnh ®¹i diÖn ë ViÖt Nam
n¨m 2006............................................................................................24
B¶ng 1.7. Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î ë khu vùc néi thµnh vµ ngo¹i
thµnh t¹i c¸c tØnh ®¹i diÖn. ..................................................................25
B¶ng 1.8 . Tû lÖ suy dinh dìng qua 5 cuéc ®iÒu tra(1990-2004). ..........................26
B¶ng 1.9. So s¸nh tû lÖ SDD ë c¶ 3 thÓ nhÑ c©n, thÊp cßi vµ gÇy cßm t¹i 3 vïng. ...26
B¶ng 1.10. Tû lÖ (%) thiÕu m¸u ë trÎ em díi 5 tuæi ë ViÖt nam n¨m 1987. ..........28
B¶ng 1.11. Tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em qua 6 tØnh ®¹i diÖn ë ViÖt nam 2006..............28
B¶ng 1.12.Tû lÖ thiÕu m¸u trÎ em ë khu vùc néi thµnh vµ ngo¹i thµnh t¹i c¸c tØnh
®¹i diÖn . .............................................................................................29
B¶ng 1.13. Ph©n bè vÒ tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em theo nhãm tuæi vµ theo c¸c t¸c gi¶
kh¸c nhau. ..........................................................................................29
B¶ng 1.14. Díi ®©y lµ M« h×nh 5 giai ®o¹n thay ®æi hµnh vi søc khoÎ..................55
B¶ng 1.15. Møc ®é ®ång ý (cã thÓ chia 3 møc hoÆc 5 møc nh sau) ......................59
B¶ng 1.16. Kh¸c biÖt gi÷a ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng.................................................61
B¶ng 3.1: Tû lÖ TNLTD ë phô n÷ tuæi 20-35 t¹i ®iÒu tra ban ®Çu. .........................78
B¶ng 3.2: Tû lÖ TNLTD ë phô n÷ tuæi 20-35 ph©n tÝch theo nhãm tuæi t¹i ®iÒu tra
ban ®Çu. ..............................................................................................79
B¶ng 3.3: Tỷ lệ suy dinh dưỡng thể nhẹ cân ở trẻ <60 th¸ng (%) ...........................80
B¶ng 3.4: Tû lÖ SDD trÎ em< 60 th¸ng thÓ nhÑ c©n ph©n tÝch theo løa tuæi (%)......80
B¶ng 3.5: Tû lÖ suy dinh dìng thÓ thÊp cßi ë trÎ <60 th¸ng . ...............................69
B¶ng 3.6: Tû lÖ SDD ë trÎ em < 60 th¸ng thÓ thÊp cßi ph©n tÝch theo løa tuæi(%)..69
B¶ng 3.7.Tû lÖ suy dinh dìng thÓ gÇy cßm ë trÎ <60 th¸ng(%) ............................83
B¶ng 3.8: Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm ë trÎ em < 60 th¸ng ph©n tÝch theo løa tuæi (%)84
B¶ng 3.9: Tû lÖ SDD /nhãm tuæi/ 2 quÇn thÓ tham kh¶o NCHS 1977 vµ WHO
2005. ..................................................................................................85
B¶ng 3.10: Møc ®é thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î t¹i 2 x· nghiªn cøu ...............88
12
B¶ng 3.11: Møc ®é thiÕu m¸u ë trÎ em 6-24 th¸ng t¹i ®iÒu tra ban ®Çu ................89
B¶ng 3.12: C¸c yÕu tè x· héi liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ. .............90
B¶ng 3.13: C¸c yÕu tè Dinh dìng liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ ....91
B¶ng 3.14: C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em .......................79
B¶ng 3.15: C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em .......................93
B¶ng 3.16: Thùc tr¹ng vÒ gi¸ trÞ dinh dìng cña khÈu phÇn ¨n cña c¸c bµ mÑ t¹i
céng ®ång nghiªn cøu.........................................................................94
B¶ng 3.17: TÇn suÊt tiªu thô mét sè thùc phÈm giµu s¾t cña c¸c bµ mÑ tuæi 20 -35
vµ bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng t¹i x· nghiªn cøu. ....................................95
B¶ng 3.18: §iÓm trung b×nh vÒ KiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n
vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë phô n÷ tuæi 20-35
tríc vµ sau can thiÖp..........................................................................96
B¶ng 3.19: §iÓm trung b×nh vÒ KiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n
vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë bµ mÑ cã con tuæi 6-
24 th¸ng tríc vµ sau can thiÖp. ..........................................................97
B¶ng 3.20. ChØ sè hiÖu qu¶ vµ hiÖu qu¶ can thiÖp vÒ KiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh
®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë
phô n÷ tuæi 20-35 tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x· Phong s¬n vµ Phong
xu©n....................................................................................................98
B¶ng 3.21. ChØ sè hiÖu qu¶ vµ hiÖu qu¶ can thiÖp vÒ KiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh
®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë
bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x· Phong s¬n vµ
Phong Xu©n. .......................................................................................99
B¶ng 3.22: Gi¸ trÞ dinh dìng(S¾t vµ vitaminC) cña khÈu phÇn ¨n/24 giê ë phô n÷
tuæi 20-35 tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x· Phong s¬n vµ Phong Xu©n. 100
B¶ng 3.23: Gi¸ trÞ dinh dìng (S¾t vµ vitaminC) cña khÈu phÇn ¨n/24 giê ë bµ mÑ
cã con tuæi 6-24 th¸ng tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x· Phong s¬n vµ
Phong xu©n. ......................................................................................101
B¶ng 3.24: HiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi TÇn suÊt tiªu thô/ tuÇn, mét
sè thùc phÈm giµu s¾t ë phô n÷ tuæi 20-35 vµ bµ mÑ cã con tuæi 6-24
th¸ng tríc vµ sau can thiÖp t¹i x· Phong xu©n. ..................................89
B¶ng 3.25: HiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng ®èi víi tÇn suÊt tiªu thô mét sè thùc phÈm
giµu s¾t rÊt Ýt ®îc sö dông t¹i ®Þa ph¬ng tríc vµ sau can thiÖp t¹i
x· Phong xu©n. .................................................................................103
B¶ng 3.26: T×nh tr¹ng dinh dìng cña bµ mÑ tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x· Phong
s¬n vµ Phong xu©n. ...........................................................................104
13
B¶ng 3.27: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi t×nh tr¹ng dinh
dìng thÓ nhÑ c©n ë trÎ em < 60 th¸ng tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x·
chøng vµ vµ can thiÖp........................................................................ 105
B¶ng 3.28: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng dinh dìng thÓ nhÑ c©n ë trÎ em ph©n tÝch theo møc ®é SDD
tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x· chøng vµ vµ can thiÖp. ........................105
B¶ng 3.29: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng dinh dìng thÓ thÊp cßi trÎ em ph©n tÝch theo møc ®é SDD t¹i 2
x· tríc vµ sau can thiÖp. ..................................................................106
B¶ng 3.30: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng dinh dìng thÓ gÇy cßm trÎ em (C©n nÆng/chiÒu cao) t¹i 2 x·
tríc vµ sau can thiÖp........................................................................ 107
B¶ng 3.31: T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ 20-35 tuæi tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2
x· chøng vµ can thiÖp........................................................................ 108
B¶ng 3.32: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ ph©n tÝch theo møc ®é thiÕu m¸u t¹i 2 x·
tríc vµ sau can thiÖp........................................................................ 109
B¶ng 3.33: T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x· chøng vµ
can thiÖp ...........................................................................................110
B¶ng 3.34: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em ph©n tÝch theo møc ®é thiÕu m¸u t¹i 2 x·
tríc vµ sau can thiÖp..........................................................................99
B¶ng 3.35: HiÖu qu¶ thùc sù cña can thiÖp. ..........................................................112
14
DANH MôC BIÓU §å - S¥ §å
Trang
BiÓu ®å 1.1 Tû lÖ TNLTD ë bµ mÑ ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau
(n¨m 2004)
8
BiÓu ®å 1.2 Møc gi¶m TNLTD ë bµ mÑ ë 2 khu vùc thµnh thÞ vµ
n«ng th«n
9
BiÓu ®å 3.1 Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n (CN/T) theo nhãm tuæi 68
BiÓu ®å 3.2 Tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi (CC/T) theo nhãm tuæi 70
BiÓu ®å 3.3 Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm (CN/CC) theo nhãm tuæi 71
BiÓu ®å 3.4 Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n (CN/T) theo nhãm tuæi 73
BiÓu ®å 3.5 Tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi (CC/T) theo nhãm tuæi 74
BiÓu ®å 3.6 Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm (CN/CC) theo nhãm tuæi 74
BiÓu ®å 3.7 Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi 20-35 t¹i ®iÒu tra ban ®Çu 75
BiÓu ®å 3.8 Tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em t¹i ®iÒu tra ban ®Çu 76
S¬ ®å 1.1 C¸c giai ®o¹n truyÒn th«ng tÝch cùc 30
S¬ ®å 1.2 S¬ ®å tæ chøc can thiÖp 57
15
®Æt vÊn ®Ò
ThiÕu vi chÊt dinh dìng, ®Æc biÖt ë trÎ em vµ phô n÷ tuæi sinh ®Î ®ang
cßn lµ vÊn ®Ò søc khoÎ céng ®ång ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã
ViÖt Nam[24][33][44][56]. Trong thêi gian qua, mÆc dÇu ®· cã nhiÒu thµnh
tùu trong viÖc phßng chèng thiÕu vi chÊt dinh dìng, ®Æc biÖt lµ thiÕu vitamin
A, thiÕu iod ë trÎ em, song thiÕu vitamin A tiÒn l©m sµng vµ thiÕu iod vÉn cÇn
®îc quan t©m gi¶i quyÕt. MÆt kh¸c, thiÕu m¸u do thiÕu s¾t vÉn lµ vÊn ®Ò søc
khoÎ céng ®ång quan träng ë níc ta.
Mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng cña ChiÕn lîc quèc gia dinh
dìng 2001 - 2010 [6] lµ cÇn tiÕp tôc gi¶m c¸c bÖnh thiÕu vitamin A, iod,
bÖnh thiÕu m¸u do thiÕu s¾t ë céng ®ång. Bèn gi¶i ph¸p chÝnh ®îc sö dông
®Ó phßng thiÕu vi chÊt dinh dìng hiÖn nay trªn thÕ giíi lµ: §a d¹ng ho¸ b÷a
¨n, bæ sung vi chÊt , t¨ng cêng vi chÊt vµo thùc phÈm vµ c¸c gi¶i ph¸p céng
®ång. Níc ta còng nh hÇu hÕt c¸c níc kh¸c tËp trung vµo bæ sung vitamin
A, t¨ng cêng iod vµo muèi vµ nh÷ng gi¶i ph¸p nµy ®· cã kÕt qu¶ rÊt tèt .Tuy
nhiªn, ®Ó gi¶m thiÕu vi chÊt dinh dìng mét c¸ch bÒn v÷ng dùa vµo tiÕp cËn
thùc phÈm, ®¶m b¶o khÈu phÇn ¨n ®Çy ®ñ vµ ®a d¹ng cÇn quan t©m ®Õn c¸c
vÊn ®Ò réng h¬n nh nguån thùc phÈm t¹i chç cho ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n, ®¸p
øng nhu cÇu vi chÊt dinh dìng ë c¸c céng ®ång d©n c.
¡n uèng lµ mét hµnh vi c¸ nh©n cã thÓ ®iÒu chØnh ®îc th«ng qua tiÕp
cËn thay ®æi hµnh vi. Nh chóng ta ®· biÕt, kh«ng mét lo¹i thøc ¨n nµo cã thÓ
cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c chÊt dinh dìng. V× vËy, ho¹t ®éng truyÒn th«ng thóc
®Èy ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vÉn ®îc xem lµ chiÕn lîc l©u dµi vµ bÒn v÷ng ®Ó
c¶i thiÖn vi chÊt dinh dìng cña khÈu phÇn.
ë ViÖt Nam, ch¬ng tr×nh ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, ®a d¹ng c¸c lo¹i thùc
phÈm th«ng qua hÖ thèng Vên-Ao-Chuång (VAC) ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh
tùu ®¸ng ghi nhËn. Ngoµi ra, truyÒn thèng l©u ®êi dïng c¸c lo¹i rau d¹i, rau
tù nhiªn ®· ®îc sö dông víi môc ®Ých dinh dìng vµ ch÷a bÖnh, nh÷ng
truyÒn thèng ®ã lµ nÒn t¶ng c¬ b¶n, tiÒm n¨ng cho viÖc c¶i thiÖn vi chÊt dinh
dìng th«ng qua chiÕn lîc truyÒn th«ng ®Æc hiÖu.
16
Bªn c¹nh thiÕu vitamin A tiÒn l©m sµng, thiÕu iod th× vÊn ®Ò thiÕu m¸u
dinh dìng lµ mét vÊn ®Ò bøc xóc hiÖn nay vÒ søc khoÎ céng ®ång. ThiÕu
m¸u ¶nh hëng ®Õn ph¸t triÓn tinh thÇn cña ®øa trÎ, ¶nh hëng ®Õn hiÖu suÊt,
kh¶ n¨ng lao ®éng vµ cã thÓ lµ mèi ®e do¹ cho sù sèng cña bµ mÑ lóc sinh.
N¨m 1995, cuéc ®iÒu tra toµn quèc cho thÊy tû lÖ thiÕu m¸u cao ë c¶ phô n÷
cã thai (53%) vµ phô n÷ kh«ng cã thai (45%); vµ ë trÎ em, ®Æc biÖt lµ trÎ < 2
tuæi 60% [6, 18].
Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p ®· ®îc sö dông tõ rÊt l©u trong truyÒn th«ng ®Ó
thay ®æi hµnh vi dinh dìng c¸c ph¬ng ph¸p thêng ®îc dïng lµ: Truyªn
truyÒn gi¸o dôc (IEC) hoÆc lµ gi¸o dôc dinh dìng céng ®ång. C¶ hai ph¬ng
ph¸p nµy ®Òu ®îc thiÕt lËp tõ trªn xuèng vµ dùa vµo c¸c tµi liÖu gi¶ng d¹y lý
thuyÕt. Thùc tÕ cho thÊy ph¬ng ph¸p ®îc x©y dùng dùa trªn kinh nghiÖm cã
®îc tõ tiÕp xóc x· héi vµ sù tham gia cña c¸c nhãm d©n c x¸c ®Þnh ngµy
cµng trë nªn phæ biÕn vµ chóng chøng tá ®îc viÖc tiÕp tôc thay ®æi hµnh vi
mét c¸ch bÒn v÷ng. §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù
tham gia cña céng ®ång víi c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng tËp trung vµo §a d¹ng
ho¸ b÷a ¨n, c¶i thiÖn vi chÊt dinh dìng nh»m c¶i thiÖn t×nh trang dinh dìng
vµ thiÕu m¸u dinh dìng cña phô n÷ vµ trÎ em. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ nãi trªn
chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu nh»m môc tiªu lµ:
1. §¸nh gi¸ t×nh trang dinh dìng, thiÕu m¸u dinh dìng, c¸c yÕu tè
liªn quan ë bµ mÑ vµ trÎ em ë mét sè x· thuéc huyÖn Phong ®iÒn,
Thõa Thiªn HuÕ.
2. T×m hiÓu hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn kiÕn thøc
dinh dìng vµ thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n cña phô n÷ vµ c¸c bµ
mÑ nu«i con nhá.
3. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn c¶i thiÖn
t×nh tr¹ng dinh dìng, thiÕu m¸u dinh dìng trÎ em vµ bµ mÑ.
17
Ch¬ng 1
Tæng quan
1.1. T×nh tr¹ng dinh dìng vµ thiÕu m¸u ë phô n÷ vµ trÎ em ViÖt Nam
1.1.1. §Þnh nghÜa, ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh
dìng
1.1.1.1. §Þnh nghÜa
T×nh tr¹ng dinh dìng lµ tËp hîp hîp c¸c ®Æc ®iÓm chøc phËn, cÊu tróc
vµ sinh ho¸ ph¶n ¸nh møc ®¸p øng nhu cÇu dinh dìng cña c¬
thÓ[8][22][32][131].
1.1.1.2. Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh dìng
§¸nh gi¸ dinh dìng lµ qu¸ tr×nh thu thËp vµ ph©n tÝch th«ng tin, sè liÖu
vÒ t×nh tr¹ng dinh dìng vµ nhËn ®Þnh t×nh h×nh trªn c¬ së c¸c th«ng tin sè
liÖu ®ã. Mét sè ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng chÝnh ®îc sö dông trong ®¸nh gi¸
t×nh tr¹ng dinh dìng nh [8][22][32][131]
+ Nh©n tr¾c häc
+ §iÒu tra khÈu phÇn vµ tËp qu¸n ¨n uèng
+ C¸c th¨m kh¸m thùc thÓ/ dÊu hiÖu l©m sµng ®Æc biÖt chó ý tíi c¸c
triÖu chøng thiÕu dinh dìng kÝn ®¸o vµ râ rµng.
+ C¸c xÐt nghiÖm cËn l©m sµng chñ yÕu lµ ho¸ sinh ë dÞch thÓ vµ c¸c
chÊt bµi tiÕt(m¸u, níc tiÓu...) ®Ó ph¸t hiÖn møc b·o hoµ chÊt dinh
dìng.
+ C¸c kiÓm nghiÖm chøc phËn ®Ó x¸c ®Þnh c¸c rèi lo¹n chøc phËn do
thiÕu dinh dìng.
+ §iÒu tra tû lÖ bÖnh tËt, tö vong. Sö dông c¸c thèng kª y tÕ ®Ó t×m hiÓu
mèi liªn quan gi÷a t×nh h×nh bÖnh tËt vµ t×nh tr¹ng dinh dìng.
+ §¸nh gi¸ c¸c yÕu tè sinh th¸i liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng dinh dìng vµ
søc khoÎ.
1.1.1.3. Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh dìng.
18
Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ díi 5 tuæi.
HiÖn nay ngêi ta nhËn ®Þnh t×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em chñ yÕu
dùa vµo 3 chØ tiªu sau[8][22][32][131]:
+ C©n nÆng theo tuæi
+ ChiÒu cao theo tuæi
+ C©n nÆng theo chiÒu cao
- C©n nÆng theo tuæi: Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (TCYTTG) ®Ò nghÞ lÊy
®iÓm ngìng díi 2 ®é lÖch chuÈn (-2SD) so víi quÇn thÓ tham chiÕu NCHS
(National Center for Health Statistics) ®Ó coi lµ nhÑ c©n. Tõ ®ã cã thÓ chia ra
c¸c møc ®é sau:
+ Tõ díi -2SD ®Õn -3SD : SDD ®é I (võa)
+ Tõ díi -3SD ®Õn -4SD : SDD ®é II (nÆng)
+ Díi -4SD : SDD ®é III (rÊt nÆng)
- ChiÒu cao theo tuæi: ChiÒu cao theo tuæi thÊp ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng
thiÕu dinh dìng kÐo dµi hoÆc thuéc vÒ qu¸ khø, lµm cho trÎ bÞ cßi (stunting).
+-2SD : B×nh thêng
+Tõ díi -2SD ®Õn -3SD : SDD ®é I
+ Díi -3SD : SDD ®é II
- C©n nÆng theo chiÒu cao: C©n nÆng theo chiÒu cao ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng
thiÕu dinh dìng ë thêi kú hiÖn t¹i, gÇn ®©y, lµm cho ®øa trÎ ngõng lªn c©n
hoÆc tôt c©n nªn bÞ cßm (wasting). C¸c ®iÓm ngìng gièng nh hai chØ tiªu
trªn. Khi c¶ hai chØ tiªu chiÒu cao theo tuæi vµ c©n nÆng theo chiÒu cao ®Òu
thÊp h¬n ngìng ®Ò nghÞ, ®ã lµ thiÕu dinh dìng thÓ phèi hîp, ®øa trÎ võa cßi
võa cßm.
+ -2SD : B×nh thêng
+ Díi -2SD : SDD
- Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh dìng theo møc ý nghÜa søc khoÎ céng ®ång
(YNSKC§) cña TCYTTG [20][42].
B¶ng 1.1: Ph©n lo¹i SDD møc YNSKC§ theo TCYTTG .
19
Møc ®é thiÕu dinh dìng cã YNKC§
theo tû lÖ %
CHØ TI£U
ThÊp Trung b×nh Cao RÊt cao
NhÑ c©n (Underweight) <10 10 -19 20 -29 ≥30
ThÊp cßi (Stunting) <20 20-29 30-39 ≥40
GÇy cßm (Wasting) <5 5-9 10-14 ≥15 Nguån WHO 2005 [41]
Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh dìng ë ngêi lín
- Dùa vµo c¸c chØ tiªu nh©n tr¾c ®Ó nhËn ®Þnh t×nh tr¹ng dinh dìng ë
ngêi trëng thµnh khã kh¨n h¬n ë trÎ em. C©n nÆng vµ chiÒu cao riªng rÏ
kh«ng ®¸nh gi¸ ®îc t×nh tr¹ng dinh dìng, mµ cÇn phèi hîp gi÷a c©n nÆng
víi chiÒu cao vµ c¸c kÝch thíc kh¸c.
Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi khuyÕn c¸o sö dông “chØ sè khèi c¬ thÓ” (Body
Mass Index, BMI) tríc ®©y cßn gäi lµ chØ sè Quetelet. ChØ sè BMI liªn quan
chÆt chÏ víi tû lÖ khèi mì trong c¬ thÓ do ®ã ®îc Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi
khuyÕn c¸o sö dông ®¸nh gi¸ møc ®é bÐo gÇy[20][42]:
C©n nÆng(kg)
BMI = ----------------------
(ChiÒu cao (m))²
T×nh tr¹ng gÇy hay thiÕu n¨ng lîng trêng diÔn (Chronic Energy
Deficiency, CED) ®îc ®¸nh gi¸ dùa vµo chØ tiªu c©n nÆng theo chiÒu cao
theo c¸c ngìng ph©n lo¹i nh sau:
< 16 : TNLTD ®é 3
16-17,9 : TNLTD®é 2
17-18,49 : TNLTD ®é 1
18,5-24,9 : B×nh thêng
25-29,9 : Tiền béo phì
30-34,9 : Béo phì độ I
20
35,0 - 39,9 : Béo phì độ II
40 : Béo phì độ III
- Møc thiÕu n¨ng lîng trêng diÔn cã YNSKC§:
Tæ chøc YTTG ®Ò nghÞ dïng c¸c ngìng sau ®©y(®èi víi ngêi trëng
thµnh < 60 tuæi)[20][42].
B¶ng 1.2. Ph©n lo¹i thiÕu n¨ng lîng trêng diÔn møc YNSKC§ theo Tæ chøc
YTTG.
Tû lÖ Møc YNSKC§
5-9% quÇn thÓ cã BMI<18,5 Tû lÖ thÊp
10-19% quÇn thÓ cã BMI<18,5 Tû lÖ võa
20-29% quÇn thÓ cã BMI<18,5 Tû lÖ cao
40 quÇn thÓ cã BMI<18,5 Tû lÖ rÊt cao
Nguån WHO 1995[22]
1.1.2. §Þnh nghÜa, ph©n lo¹i t×nh tr¹ng thiÕu m¸u
1.1.2.1. §Þnh nghÜa: Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi th× thiÕu m¸u dinh dìng lµ
t×nh tr¹ng bÖnh lý x¶y ra khi hµm lîng Hemoglobin trong m¸u xuèng thÊp
h¬n b×nhthêng do thiÕu mét hay nhiÒu chÊt dinh dìng cÇn thiÕt cho qu¸
tr×nh t¹o m¸u, bÊt kÓ do nguyªn nh©n g×.
1.1.2.2. ChÈn ®o¸n thiÕu m¸u thiÕu s¾t
XÐt nghiÖm dïng ®Ó chÈn ®o¸n thiÕu m¸u lµ ®Þnh lîng Hemoglobin vµ
dùa vµo ngìng ph©n lo¹i sau cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi ®Ó x¸c ®Þnh t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u.
21
1.1.2.3. Ph©n lo¹i møc ®é thiÕu m¸u YNSKC§ theo WHO.
- Ph©n lo¹i thiÕu m¸u dùa vµo gi¸ trÞ cña Hemoglobin.
B¶ng 1.3. Ph©n lo¹i thiÕu m¸u dùa vµo gi¸ trÞ cña Hemoglobin.
Nhãm tuæi Hemoglobin(g/dl)
TrÎ 6- 59 th¸ng
TrÎ 5-11 tuæi
TrÎ 12-14 tuæi
Phô n÷ ( Kh«ng cã thai)
Phô n÷( mang thai)
Nam>15 tuæi
<11
<11.5
<12
<12
<11
<13
Nguån WHO, 2001[199][204]
- §¸nh gi¸ møc thiÕu m¸u cã YNSKC§ Theo TCYTTG.
B¶ng 1.4. §¸nh gi¸ møc YNSKC§ Theo TCYTTG n¨m 2001.
Møc YNSKC§ Tû lÖ thiÕu m¸u(%)
NÆng > hoÆc= 40
Trung b×nh 20,0-39,9
NhÑ 5,0-19,9
B×nh thêng <hoÆc=4,9
Nguån WHO, 2001[199][204]
1.1.3. T×nh tr¹ng dinh dìng vµ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î ë ViÖt
Nam
1.1.3.1. T×nh tr¹ng dinh dìng phô n÷ tuæi sinh ®Î t¹i ViÖt Nam.
ChØ sè khèi c¬ thÓ (BMI) ®îc coi lµ chØ tiªu nh¹y ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng
dinh dìng cña ngêi trëng thµnh. Nghiªn cøu cña Ph¹m V¨n Hoan vµ Hµ
Huy Kh«i [23] t¹i x· B·i SËy, Hng Yªn n¨m 1997-1999 th× tû lÖ phô n÷ bÞ
thiÕu n¨ng lîng trêng diÔn lµ 40,1%, cña Lª B¹ch Mai, Hå Thu Mai, TuÊn
Mai Ph¬ng[48] t¹i Thanh MiÖn n¨m 2004 lµ 36,8%. KÕt qu¶ ®iÒu tra t×nh
tr¹ng dinh dìng bµ mÑ n¨m 2004 [41] cho thÊy tû lÖ thiÕu n¨ng lîng trêng
diÔn cña bµ mÑ ®ang cã con díi 5 tuæi lµ 22,9 %. Tû lÖ thiÕu n¨ng lîng
22
trêng diÔn cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. Vïng cã
tû lÖ cao nhÊt lµ T©y b¾c 26,1%, tiÕp theo lµ vïng B¾c Trung bé 25,7% vµ
®ång b»ng s«ng Hång 25,3%. Vïng T©y nguyªn cã tû lÖ thÊp nhÊt 20,3%.
(BiÓu ®å 1.1) NÕu so víi n¨m 2000 vµ n¨m 2002, tû lÖ TNLTD cña bµ mÑ lµ
26,7% vµ 24,8% th× ®Õn n¨m 2004, tû lÖ nµy cã xu híng gi¶m cßn 22,9%
BiÓu ®å 1.1: Tû lÖ TNLTD ë bµ mÑ ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau (n¨m 2004)
23,8
26,1 25,7
22,2
20,321
23,5 23,5
0
5
10
15
20
25
30
35
Tây N
guyê
n
Tỷ
lệ
%
TNLTD
Nguån: §iÒu tra ®¸nh gi¸ TTDD trÎ em vµ bµ mÑ, 2004[41].
Tû lÖ TNLTD còng nh møc gi¶m kh¸c nhau ®¸ng kÓ ë hai khu vùc
thµnh thÞ vµ n«ng th«n. N¨m 1987 tû lÖ TNLTD ë thµnh thÞ 44% cao h¬n so
víi n«ng th«n 33,4%. N¨m 2000 tû lÖ TNLTD bµ mÑ ë thµnh thÞ gi¶m cßn
23,8% trong khi ë n«ng th«n 27,4%. §Õn n¨m 2004, Tû lÖ TNLTD ë thµnh thÞ
lµ 19,2% vµ ë n«ng th«n lµ 24% ( BiÓu ®å 1.1 ).
23
44
33,4
23,8
27,4
19,224
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Tỷ
lệ
%
1987 2000 2004Năm
BiÓu ®å 1.2: Møc gi¶m TNLTD ë bµ mÑ ë hai khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n
Thành thị
Nông thôn
Nguån: §iÒu tra ®¸nh gi¸ TTDD trÎ em vµ bµ mÑ, 2004[41].
Nh vËy tû lÖ TNLTD ë ViÖt nam gi¶m râ rÖt tõ 1997 cho ®Õn 2004 tuy
nhiªn, tû lÖ TNLTD ë níc ta vÉn cßn møc cao so víi quy ®Þnh cña TCYTTG.
DiÔn biÕn vÒ t×nh tr¹ng TNLTD cßn rÊt phøc t¹p vµ kh¸c nhau ë c¸c vïng sinh
th¸i.
1.1.3.2. T×nh tr¹ng ThiÕu m¸u dinh dìng ë Phô n÷ tuæi sinh ®Î ë ViÖt Nam.
ThiÕu m¸u ë phô n÷ vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa søc khoÎ céng
®ång. Theo NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn C«ng KhÈn [54][55], n¨m 1995 tû lÖ
thiÕu m¸u 52% ë phô n÷ cã thai vµ 40,2% ë phô n÷ kh«ng cã thai. Tû lÖ nµy
gi¶m xuèng cßn 32,2% ë phô n÷ cã thai vµ 24,3% ë phô n÷ kh«ng cã thai.
Cßn ë møc trung b×nh vÒ YNSKC§. Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ gi¶m kh«ng
®ång ®Òu ë c¸c nhãm ®èi tîng. Phô n÷ cã thai gi¶m nhanh h¬n phô n÷ kh«ng
cã thai.
B¶ng 1.5. Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ theo vïng sinh th¸i .
24
Phô n÷ kh«ng cã thai Phô n÷ cã thai Vïng sinh th¸i
1995 2000 1995 2000
Vïng nói ph¸i b¾c 41,0 29,0 51,3 33,2
§B s«ng hång 33,2 15,2 51,9 23,7
B¾c miÒn Trung 49,4 25,7 58,6 34,9
Nam miÒn Trung 42,3 29,7 54,8 38,3
T©y Nguyªn 47,3 29,3 49,2 30,7
§«ng Nam bé 36,6 26,3 50,3 34,3
§B Mª k«ng 40,9 28,1 51,4 36,9
Toµn quèc 40,2 24,3 52,7 32,2
Nguån: §iÒu tra toµn quècvÒ thiÕu m¸u trÎ em vµ bµ mÑ, 1995 vµ 2000[41].
Mét nghiªn cøu c¾t ngang cña NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn Anh TuÊn
[54] vµ CS n¨m 2006 t¹i 6 tØnh ®¹i diÖn ë ViÖt nam cho thÊy tû lÖ thiÕu m¸u ë
phô n÷ tuæi sinh ®Î vÉn ë møc trung b×nh vÒ YNSKC§ (37,6%) ë phô n÷ cã
thai vµ (26,7%) ë phô n÷ kh«ng mang thai. Tû lÖ thiÕu m¸u cao nhÊt ë B¾c
c¹n 68,1% vµ 63,4%, ë HuÕ 41,2% vµ 12%, Hµ néi 36,7% vµ 25,5%. An
giang 28% vµ 21,9%, B¾c ninh 16,2% vµ 12,2% cho phô n÷ cã thai vµ kh«ng
cã thai.
B¶ng 1.6. Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î qua 6 tØnh ®¹i diÖn ë ViÖt
Nam n¨m 2006.
TØnh Phô n÷ cã thai Phô n÷ kh«ng cã thai
An giang 28,0% 21,9%
B¾c ninh 16,2% 12,2%
B¾c c¹n 68,1% 63,4%
Daclak 33,3% 19,6%
HuÕ 41,2% 12,0%
Hµ néi 36,7% 25,5%
Trung b×nh 37,6% 26,7%
Nguån: §iÒu tra t×nh tr¹ng thiÕu m¸u 6 tØnh ®¹i diÖn trÎ em vµ bµ mÑ, 2006[41].
Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ ë khu vùc néi thµnh cao h¬n khu vùc ngo¹i
thµnh ë tÊt c¶ c¸c ®Þa ph¬ng nghiªn cøu. Tuy nhiªn sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ thiÕu
25
m¸u ë hai khu vùc néi thµnh vµ ngo¹i thµnh kh«ng cã ý nghÜa.
B¶ng 1.7. Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi sinh ®Î ë khu vùc néi thµnh vµ ngo¹i
thµnh t¹i c¸c tØnh ®¹i diÖn.
§èi tîng TØnh Néi thµnh Ngo¹i thµnh
HuÕ 33,0% 38,3%
Hµ néi 25,0% 32,4%
Phô n÷
cã thai
Trung b×nh 29,1% 35,4%
HuÕ 12,2% 15,2%
Hµ néi 29,5% 35,5%
Phô n÷ kh«ng
cã thai
Trung b×nh 20,2% 24,7%
Nguån: §iÒu tra t×nh tr¹ng thiÕu m¸u 6 tØnh ®¹i diÖn trÎ em vµ bµ mÑ, 2006[41].
KÕt qu¶ ®iÒu tra ®¸nh gi¸ cho thÊy t¸c ®éng cña c¸c can thiÖp dinh
dìng, y tÕ vµ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng kinh tÕ x· héi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®·
gãp phÇn gi¶m ®¸ng kÓ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u, tuy nhiªn thiÕu m¸u dinh dìng
vÉn cßn møc cao cã YSNKC§ ®Æc biÖt khu vùc miÒn nói phÝa B¾c, khu vùc
MiÒn trung vµ §ång b»ng s«ng Cöu long. ThiÕu m¸u ë phô n÷, ®Æc biÖt lµ phô
n÷ cã thai vµ trÎ em vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò dinh dìng quan träng hµng ®Çu ë
níc ta. C«ng t¸c gi¸o dôc truyÒn th«ng ®Ó thay ®æi hµnh vi, n©ng cao nhËn
thøc, t×m sù ®ång t×nh vµ ñng hé cña c¸c cÊp lu«n cã vai trß quan träng hµng
®Çu.
1.1.4. T×nh tr¹ng dinh dìng vµ thiÕu m¸u ë trÎ em ë ViÖt nam
1.1.4.1. T×nh tr¹ng dinh dìng cña trÎ em ViÖt nam
Tû lÖ suy dinh dìng (SDD) ®· gi¶m nhiÒu nÕu tÝnh tõ 1985 (51,5%)
®Õn 1995(44,9%) mçi n¨m gi¶m trung b×nh 0,66%. Tõ n¨m b¾t ®Çu KÕ ho¹ch
Quèc gia Dinh dìng (KHQGDD )(1995), ChØ sau 4 n¨m tû lÖ SDD gi¶m
xuèng cßn 36,7%, trung b×nh mçi n¨m gi¶m 2%. Nh vËy, kÓ tõ khi b¾t ®Çu
KHQGDD ®Õn n¨m 2000, trung b×nh mçi n¨m ®· cã kho¶ng gÇn 200 ngµn trÎ
< 5 tuæi tho¸t khái SDD [5]. Theo sè liÖu cña tæng côc thèng kª n¨m 2000, tû
lÖ SDD ë trÎ em<5 tuæi cßn 33,1%. N¨m 2004, ViÖn Dinh Dìng quèc gia ®·
tiÕn hµnh tæng ®iÒu tra toµn diÖn, ph©n tÝch c¸c yÕu tè nguy c¬ dinh dìng,
®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña Dù ¸n Phßng chèng SDD ë trÎ em[42]. KÕt qu¶ cho
26
thÊy tû lÖ SDD trÎ em <5tuæi n¨m 2004 gi¶m xuèng cßn 26,6% [10],[42].
B¶ng 1.8 . Tû lÖ suy dinh dìng qua 5 cuéc ®iÒu tra(1990-2004).
1990 1994 2000 2002 2004
SDD c©n nÆng/tuæi
§é I
§é II
§é III
45,0%
29,8%
13,0%
2,2%
44,9%
33,9%
9,2%
1,8%
33,8%
27,8%
5,4%
0,6%
33,8%
25,3%
4,5%
0,3%
26,6%
22,8%
3,6%
0,2%
SDD chiÒu cao/tuæi
§é I
§é II
56,5%
24,4%
32,1%
46,9%
29,5%
17,4%
33,8%
23,8%
12,7%
33,0%
21,5%
11,5%
30,7%
19,9%
10,8%
SDD c©n nÆng/chiÒu cao 9,4 11,6 8,6 7,9 7,7
Nguån: KÕt qu¶ 5 cuéc ®iÒu tra cña VDD tõ n¨m 1994-2004
SDD gi¶m nhanh nhÊt ë khu vùc thµnh phè, ë c¶ 3 thÓ nhÑ c©n, thÊp cßi vµ
gÇy cßm. TiÕp theo lµ vïng n«ng th«n. Khu vùc miÒn nói tû lÖ SDD vÉn gi¶m
chËm h¬n.
B¶ng 1.9. So s¸nh tû lÖ SDD ë c¶ 3 thÓ nhÑ c©n, thÊp cßi vµ gÇy cßm t¹i 3
vïng.
N¨m ThÓ SDD Thµnh thÞ N«ng th«n MiÒn nói
C©n/ tuæi 40,6% 47,5% 54,7%
Cao/tuæi 44,4% 60,1% 61,8%
1990
C©n/cao 9,2% 14,2% 16,8%
C©n/ tuæi 21,2% 30,8% 39,7%
Cao/tuæi 23,4% 35,7% 42,3%
2004
C©n/cao 4,8% 7,6% 8,9%
Nguån: KÕt qu¶ 5 cuéc ®iÒu tra cña VDD tõ n¨m 1994-2004
27
+ Suy dinh dìng c©n nÆng/tuæi (thÓ nhÑ c©n).
- Tû lÖ SDD thÊp nhÊt ®Õn nay lµ vïng §«ng Nam bé (19,1%), tiÕp ®Õn
vïng §ång b»ng s«ng Hång (22,8%), Vµ vïng ®ång b»ng s«ng Cöu long. C¸c
vïng miÒn nói, T©y nguyªn vµ b¾c miÒn Trung tû lÖ SDD vÉn cßn cao tuy
nhiªn hiÖn nay kh«ng cßn vïng nµo trong 8 vïng sinh th¸i cña c¶ níc cã tû
lÖ SDD nhÑ c©n >40%.
-19 tØnh /thµnh cßn tû lÖ rÊt cao (≥30%), 41 tØnh/thµnh ë møc cao (tõ
20-29%), 4 tØnh/thµnh ë møc trung b×nh(10-19%) vµ cha cã tØnh/ thµnh nµo ë
møc thÊp.
+ Suy dinh dìng chiÒu cao/tuæi (thÓ thÊp cßi).
DiÔn biÕn vÒ SDD thÊp cßi gi÷a c¸c vïng sinh th¸i t¬ng tù nh ®èi víi
thÓ nhÑ c©n. Vïng T©y nguyªn cã tû lÖ thÊp cßi cao nhÊt (42,4%), tiÕp theo lµ
vïng T©y b¾c (36,9%), vïng B¾cTrung bé (36,4%), vïng §«ng B¾c (34,9%)
vïng ®ång b»ng s«ng Cöu long (29,2%)vµ vïng ®ång b»ng S«ng Hång
(25,5%). ThÊp nhÊt lµ vïng §«ng Nam bé (23,1%). Nãi chung, vïng cã tû lÖ
nhÑ c©n cao th× thÊp cßi còng cao vµ ngîc l¹i.
- 7 tØnh/thµnh cã tû lÖ SDD thÊp cßi møc r©t cao (≥40%), 35 tØnh /thµnh
ë møc cao (tõ 30-39%), 19 tØnh /thµnh møc trung b×nh(20-29%), vµ 3
tØnh/thµnh møc thÊp.
+ Suy dinh dìng c©n nÆng/chiÒu cao (thÓ gÇy cßm).
- Kh«ng cßn tØnh/thµnh nµo tû lÖ SDD gÇy cßm ë møc rÊt cao ( ≥15%).
1.1.4.2. T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em ViÖt nam
ThiÕu m¸u vÉn lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa søc khoÎ céng ®ång ë c¸c níc
®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt nam. Tõ nh÷ng n¨m 80, mét sè nghiªn cøu
cña Trêng §¹i häc Y Hµ néi vµ ViÖn Nhi Trung ¬ng[39] tiÕn hµnh ®iÒu tra
vÒ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u cña trÎ em t¹i bÖnh viÖn vµ mét sè ®Þa ph¬ng
28
B¶ng 1.10. Tû lÖ (%) thiÕu m¸u ë trÎ em díi 5 tuæi ë ViÖt nam n¨m 1987.
Th¸ng tuæi §ång b»ng MiÒn nói
n % n %
6-12 123 60,1 120 65,0
13-24 252 39,7 103 44,6
25-36 156 7,7 94 35,1
>36 50 8,0 9 11,1
Nguån: §iÒu tra ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u trÎ em ViÖt nam1987[130],
KÕt qu¶ ®iÒu tra ®¸nh gi¸ ®Þnh kú t¹i 6 tØnh ®¹i diÖn ViÖt nam n¨m 2006
cña NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn Anh TuÊn vµ CS [55] cho thÊy tû lÖ thiÕu
m¸u ë trÎ em lµ 36,7%, thuéc møc ®é trung b×nh vÒ ý nghÜa søc khoÎ céng
®ång, cao nhÊt ë B¾c c¹n 73,4%, thÊp nhÊt ë An giang. T¬ng tù nhau ë B¾c
ninh vµ Daklak 25,6%. Hµ néi 32,5% vµ HuÕ 38,6%.
B¶ng 1.11. Tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em qua 6 tØnh ®¹i diÖn ë ViÖt nam 2006.
TØnh Tû lÖ thiÕu m¸u
An Giang 17,0%
B¾c ninh 25,4%
B¾c c¹n 73,4%
Daclak 25,0%
HuÕ 38,6%
Hµ néi 32,5%
Trung b×nh 36,7%
Nguån: §iÒu tra ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u 6 tØnh phÝa B¾c,2006[55],
Theo c¸c t¸c gi¶ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em néi thµnh thÊp h¬n so víi
ngo¹i thµnh tuy nhiªn sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa. T¹i HuÕ, tû lÖ thiÕu m¸u
35,2% (møc trung b×nh vÒ YNSKC§) vµ 42,0% (møc nÆng b×nh vÒ YNSKC§)
cho ngo¹i thµnh; T¹i Hµ néi, tû lÖ thiÕu m¸u ë møc trung b×nh vÒ YNSKC§
29
(30% cho néi thµnh vµ 35% cho ngo¹i thµnh)[54] .
B¶ng 1.12.Tû lÖ thiÕu m¸u trÎ em ë khu vùc néi thµnh vµ ngo¹i thµnh t¹i c¸c
tØnh ®¹i diÖn .
TØnh Néi thµnh Ngo¹i thµnh
HuÕ 35,2% 42,0%
Hµ néi 30,0% 35,0%
Trung b×nh 35,5% 38,4%
Nguån: §iÒu tra ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u 6 tØnh phÝa B¾c,2006[55],
Ph©n bè vÒ tû lÖ thiÕu m¸u theo nhãm tuæi, c¸c t¸c gi¶ cho thÊy: tû lÖ
thiÕu m¸u cao nhÊt ë nhãm trÎ 6-12 th¸ng tuæi (56,9%), sau ®ã cã xu híng
gi¶m dÇn khi tuæi t¨ng lªn: 45% ë 12-24 th¸ng,38% ë 24-36 th¸ng, 29% ë trÎ
36-48 th¸ng vµ 19,7% ë trÎ 48-59 th¸ng. NhËn xÐt ph©n bè tû lÖ thiÕu m¸u
theo nhãm tuæi trªn cña NguyÔn Xu©n Ninh vµ CS phï hîp víi nhËn xÐt cña
Phan ThÞ Liªn Hoa vµ Cs [4] ë Thõa thiªn HuÕ, Vò thÞ BÝch V©n vµ Cs [18] ë
Th¸i nguyªn.
B¶ng 1.13. Ph©n bè vÒ tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em theo nhãm tuæi vµ theo c¸c t¸c
gi¶ kh¸c nhau.
Nhãm tuæi N.X. Ninh&CS P.L.Hoa&CS V.T.B.V©n&CS
<12 th¸ng 56,9% 77,6% 42,3%
12-<24 th¸ng 45,0% 64,1% 22,3%
24-<36 th¸ng 38,0% 66% 10,2%
36-<48 th¸ng 29,0% 50,8% 3,39%
48-59 th¸ng 19,9% 42,5% 0
Nguån: §iÒu tra ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u 6 tØnh phÝa B¾c,2006[55], trÎ em vµ bµ mÑ,
2004[41].
30
1.2. C¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu vi chÊt dinh dìng
Cho ®Õn nay bèn gi¶i ph¸p chÝnh ®îc sö dông trªn thÕ giíi ®Ó phßng
thiÕu vi chÊt dinh dìng: §a d¹ng ho¸ b÷a ¨n, bæ sung vi chÊt dinh dìng,
t¨ng cêng vi chÊt vµo thùc phÈm, biÖn ph¸p kÕt hîp víi ch¨m sãc søc kháe
kh¸c (tÈy giun, vÖ sinh m«i trêng, chñng ngõa)[112][122][148][197][212].
1.2.1. C¶i thiÖn ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n th«ng qua chiÕn lîc truyÒn th«ng.
§a d¹ng ho¸ b÷a ¨n lµ mét trong nh÷ng chiÕn lîc bÒn v÷ng ®Ó thanh
to¸n bÖnh ThiÕu m¸u thiÕu s¾t[70][71][72][88]. §a d¹ng ho¸ b÷a ¨n lµ sù tËn
dông triÖt ®Ó vµ phèi hîp nhiÒu lo¹i thùc phÈm vµ c¸c nhãm thøc ¨n s½n cã ë
®Þa ph¬ng ®Ó c¶i thiÖn chÊt lîng cña b÷a ¨n. Còng nh c¸c gi¶i ph¸p kh¸c,
TruyÒn th«ng cã mét vai trß rÊt quan träng vµ cã thÓ sö dông mét c¸ch hiÖu
qu¶ c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng ®Ó xóc tiÕn viÖc ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n.
1.2.1.1. TruyÒn th«ng cho ngêi d©n vÒ thiÕu m¸u dinh dìng:
. HËu qu¶ cña thiÕu m¸u dinh dìng
ThiÕu m¸u dinh dìng sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ sau:
¶nh hëng tíi kh¶ n¨ng lao ®éng:
ThiÕu m¸u do bÊt kú nguyªn nh©n nµo còng g©y ra t×nh tr¹ng thiÕu oxy
ë c¸c m«, ®Æc biÖt lµ ë mét sè c¬ quan nh tim, n·o. ThiÕu m¸u ¶nh hëng tíi
c¸c ho¹t ®éng cÇn tiªu hao n¨ng lîng. Nghiªn cøu nhiÒu n¬i cho thÊy n¨ng
suÊt lao ®éng cña ngêi thiÕu m¸u thÊp h¬n nh÷ng ngêi b×nh thêng
[18][ 26][38]. Ngêi ta cßn nhËn thÊy t×nh tr¹ng thiÕu s¾t (cha béc lé thiÕu
m¸u) còng lµm gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng.
¶nh hëng ®Õn trÝ tuÖ:
Theo Seshadri vµ cs nhËn thÊy c¸c biÓu hiÖn mÊt ngñ, mÖt mái, kÐm
chó ý, kÐm tËp trung, dÔ bÞ kÝch thÝch hay gÆp ë nh÷ng ngêi thiÕu m¸u.
Nh÷ng trÎ thiÕu m¸u cã Ýt n¨ng lîng ho¹t ®éng vµ häc tËp, v× vËy trÎ nµy cã
thÓ ph¸t triÓn chËm h¬n trÎ khoÎ m¹nh [64].
¶nh hëng tíi thai s¶n:
31
Tõ l©u ngêi ta ®· biÕt thiÕu m¸u t¨ng nguy c¬ ®Î non, ®Î con nhÑ c©n,
dÔ bÞ ch¶y m¸u sau ®Î, t¨ng tØ lÖ m¾c bÖnh, tö vong cña mÑ vµ con. Ngêi mÑ
dinh dìng tèt trong qu¸ tr×nh mang thai vµ t¨ng ®îc kho¶ng 10kg vµ dinh
dìng h»ng ngµy trong suèt thêi kú mang thai ph¶i cã hµm lîng s¾t Ýt nhÊt
28mg th× ®øa bÐ khi sinh ra cã c©n nÆng kho¶ng 3kg vµ kh«ng bÞ thiÕu m¸u
dinh dìng [40][ 119][133][202][215].
Nguyªn nh©n cña thiÕu m¸u dinh dìng.
Cung cÊp kh«ng ®ñ s¾t:
Lîng s¾t trong c¬ thÓ rÊt Ýt, chØ kho¶ng 2,5g ë n÷ vµ 4g ë nam, tuy vËy
gi÷ vai trß sinh häc rÊt quan träng. ChuyÓn ho¸ s¾t gÇn nh khÐp kÝn, c¬ thÓ
rÊt tiÕt kiÖm nhng h»ng ngµy vÉn hao hôt mét Ýt theo c¸c con ®êng kh¸c
nhau.
Nhu cÇu s¾t theo khuyÕn nghÞ cña ViÖn Dinh dìng - Bé Y tÕ n¨m
1997 [19][26] ®èi víi trÎ em nh sau: TrÎ tõ 3 ®Õn díi 6 th¸ng: cÇn 10mg
s¾t/ngµy; trÎ tõ 6 ®Õn 12 th¸ng: 11mg s¾t/ngµy; trÎ em tõ 1 ®Õn 3 tuæi: 6mg
s¾t/ngµy; trÎ tõ 4 ®Õn 6 tuæi: 7mg s¾t/ngµy; trÎ tõ 7 ®Õn 9 tuæi: 11mg s¾t/ngµy.
Nguån cung cÊp s¾t:
Trong thøc ¨n, s¾t ë d¹ng Hem vµ kh«ng ë d¹ng Hem. Hem lµ thµnh
phÇn cña Hemoglobin vµ Myoglobin cã trong thÞt vµ m¸u. Tû lÖ hÊp thu lo¹i
s¾t nµy cao 20-30%.
S¾t kh«ng ë d¹ng Hem chñ yÕu cã trong ngò cèc, rau cñ vµ c¸c lo¹i h¹t
cã tû lÖ hÊp thu thÊp kho¶ng 5%. S¾t kh«ng ë d¹ng Hem thêng kh«ng qua
®îc thµnh ruét vµ tuú theo sù cã mÆt cña c¸c chÊt hç trî hay øc chÕ trong
khÈu phÇn. S¾t trong s÷a mÑ cã gi¸ trÞ sinh häc cao h¬n vµ h¬n 50% ®îc hÊp
thu[37][38].
C¸c chÊt hç trî hÊp thu s¾t lµ: Vitamin C, c¸c thøc ¨n giµu pr«tªin. Sù
hÊp thu cña s¾t kh«ng ë d¹ng Hem cã thÓ t¨ng lªn 18% khi cã thªm acid
ascorbic hoÆc thùc phÈm cã chøa nhiÒu acid ascorbic. C¸c chÊt øc chÕ hÊp thu
s¾t lµ c¸c phytat, tanin. Ngoµi ra t×nh h×nh s¾t trong c¬ thÓ còng ¶nh hëng tíi
32
hÊp thu s¾t[50][135][211].
1.2.1.2. TruyÒn th«ng cho ngêi d©n vÒ ®èi tîng dÔ bÞ m¾c bÖnh, tÝnh phæ
biÕn cña bÖnh trong céng ®ång
TrÎ em vµ phô n÷ ®èi tîng thêng gÆp thiÕu m¸u dinh dìng.
TrÎ em, tuæi lín nhanh, nhu cÇu s¾t rÊt cao ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn
vµ ®Ó t¸i lËp lîng s¾t dù tr÷. ë trÎ g¸i tuæi dËy th×, bªn c¹nh lîng s¾t ®¸p
øng cho nhu cÇu c¬ thÓ ph¸t triÓn nhanh, th× trÎ g¸i b¾t ®Çu hµnh kinh, còng
nh phô n÷ cã thai, nhu cÇu s¾t l¹i cµng cao.
ë phô n÷, trÎ g¸i tuæi dËy th×, bªn c¹nh lîng s¾t ®¸p øng cho nhu cÇu c¬
thÓ ph¸t triÓn nhanh, th× trÎ g¸i b¾t ®Çu hµnh kinh nªn nhu cÇu s¾t l¹i cµng cao.
Phô n÷ tuæi sinh ®Î, bªn c¹nh lîng s¾t bï ®¾p do mÊt m¸u qua kinh nguyÖt
hµng th¸ng th× ë phô n÷ cã thai nhu cÇu s¾t l¹i cµng cao do bï ®¾p, cung cÊp
cho sù ph¸t triÓn cña thai, nhau thai vµ t¨ng khèi lîng m¸u cña ngêi mÑ.
Phô n÷ cho con bó nhu cÇu s¾t t¨ng cao do bï ®¾p, cung cÊp cho lîng s¾t
®îc tiÕt theo s÷a nu«i con [39][50][161].
ThiÕu m¸u thiÕu s¾t ë trÎ em vµ phô n÷ tuæi sinh ®Î lµ vÊn ®Ò søc khoÎ
céng ®ång ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt nam.
KÕt qu¶ ®iÒu tra ®¸nh gi¸ cho thÊy mÆc dÇu c¸c t¸c ®éng cña c¸c can thiÖp
dinh dìng, y tÕ vµ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng kinh tÕ x· héi trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y ®· gãp phÇn gi¶m ®¸ng kÓ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u, tuy nhiªn thiÕu m¸u dinh
dìng vÉn cßn møc cao cã YSNKC§ ë níc ta :
NguyÔn Xu©n Ninh vµ CS (2003) [55]tû lÖ thiÕu m¸u 52% ë phô n÷ cã
thai vµ 40,2% ë phô n÷ kh«ng cã thai. Tû lÖ nµy gi¶m xuèng cßn 32,2% ë phô
n÷ cã thai vµ 24,3% ë phô n÷ kh«ng cã thai. Tuy nhiªn vÉn ë møc trung b×nh
vÒ YNSKC§. Nghiªn cøu c¾t ngang cña NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn Anh
TuÊn [54] vµ CS (2006) t¹i 6 tØnh ®¹i diÖn ë ViÖt nam cho thÊy tû lÖ thiÕu m¸u
ë phô n÷ tuæi sinh ®Î vÉn ë møc trung b×nh vÒ YNSKC§ (37,6%) ë phô n÷ cã
thai vµ (26,7%) ë phô n÷ kh«ng mang thai. Tû lÖ thiÕu m¸u cao nhÊt ë B¾c
c¹n 68,1% vµ 63,4%, ë HuÕ 41,2% vµ 12%, Hµ néi 36,7% vµ 25,5%. An
33
giang 28% vµ 21,9%, B¾c ninh 16,2% vµ 12,2% cho phô n÷ cã thai vµ kh«ng
cã thai.
KÕt qu¶ ®iÒu tra ®¸nh gi¸ ®Þnh kú t¹i 6 tØnh ®¹i diÖn ViÖt nam n¨m
2006 cña NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn Anh TuÊn vµ CS [54] cho thÊy tû lÖ
thiÕu m¸u ë trÎ em lµ 36,7%, thuéc møc ®é trung b×nh vÒ ý nghÜa søc khoÎ
céng ®ång, cao nhÊt ë B¾c c¹n 73,4%, thÊp nhÊt ë An giang. T¬ng tù nhau ë
B¾c ninh vµ Daklak 25,6%, Hµ néi 32,5% vµ HuÕ 38,6%.
Ph©n bè vÒ tû lÖ thiÕu m¸u theo nhãm tuæi, c¸c t¸c gi¶ cho thÊy: tû lÖ
thiÕu m¸u cao nhÊt ë nhãm trÎ 6-12 th¸ng tuæi (56,9%), sau ®ã cã xu híng
gi¶m dÇn khi tuæi t¨ng lªn: 45% ë 12-24 th¸ng,38% ë 24-36 th¸ng, 29% ë trÎ
36-48 th¸ng vµ 19,7% ë trÎ 48-59 th¸ng. NhËn xÐt ph©n bè tû lÖ thiÕu m¸u
theo nhãm tuæi trªn cña NguyÔn Xu©n Ninh vµ CS phï hîp víi nhËn xÐt cña
Phan ThÞ Liªn Hoa vµ Cs [20] ë Thõa thiªn HuÕ, Vò ThÞ BÝch V©n vµ CS [68]
ë Th¸i Nguyªn.
Nh vËy, thiÕu m¸u ë phô n÷, ®Æc biÖt lµ phô n÷ cã thai vµ trÎ em vÉn
cßn lµ mét vÊn ®Ò dinh dìng quan träng hµng ®Çu ë níc ta. C«ng t¸c gi¸o
dôc truyÒn th«ng víi sù tham gia cña céng ®ång, c¸c cÊp, c¸c ban ngµnh, t×m
sù chia sÎ, ®ång t×nh vµ ñng hé cña céng ®ång, c¸c cÊp, ban ngµnh lu«n cã vai
trß quan träng vµ ®Æc biÖt cÇn thiÕt ®Ó thay ®æi hµnh vi, n©ng cao nhËn thøc.
Tríc tiªn, lµ ph¶i ®Ó céng ®ång thÊy râ ®îc bÖnh tËp trung chñ yÕu vµo hai
®èi tîng phô n÷ tuæi sinh ®Î vµ trÎ em ®Æc biÖt trÎ tõ 6-24 th¸ng.
1.2.1.2. TruyÒn th«ng vÒ c¶i thiÖn vµ ®a d¹ng hãa chÕ ®é ¨n
B÷a ¨n cña ngêi d©n ë c¸c vïng n«ng th«n, vïng khã kh¨n, cßn thiÕu
vÒ sè lîng vµ chÊt lîng c¸c chÊt dinh dìng. Theo ®iÒu tra gÇn ®©y cña
ViÖn Dinh Dìng, lîng s¾t cung cÊp hµng ngµy qua khÈu phÇn ¨n cña ngêi
d©n ViÖt Nam chØ ®¹t 50-70% nhu cÇu vÒ s¾t, c¸c chÊt dinh dìng cÇn cho t¹o
m¸u( protein, vitamin) còng cha ®¹t nhu cÇu khuyÕn nghÞ [5][6][12][34][61].
C¸c nghiªn cøu ë trªn thÕ giíi cho thÊy cã thÓ sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ c¸c
ho¹t ®éng truyÒn th«ng lÊy thÝnh gi¶ lµm träng t©m ®Ó b¶o vÖ vµ xóc tiÕn ®a
34
d¹ng ho¸ b÷a ¨n, qua ®ã c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u dinh dìng.
Môc ®Ých cña ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n:
+ T¨ng cêng c¸c lo¹i thùc phÈm cung cÊp s¾t cã gi¸ trÞ sinh häc cao
(s¾t hem) cã trong c¸c thøc ¨n ®éng vËt nh tiÕt bß, heo, gan tim bß, gµ, heo...
+ T¨ng cêng c¸c thùc phÈm hç trî hÊp thu s¾t.
+ H¹n chÕ t¸c dông øc chÕ hÊp thu s¾t cña mét sè chÊt cã trong thùc
phÈm nh h¹n chÕ phytate (lµm ®Ëu phô hay lªn men)
+ C¶i thiÖn chÕ ®é ¨n: ChÕ ®é ¨n cung cÊp ®îc ®Çy ®ñ n¨ng lîng vµ
cã ®ñ c¸c thùc phÈm giµu s¾t (thøc ¨n ®éng vËt, ®Ëu ®ç...)
Lµm t¨ng kh¶ n¨ng hÊp thu s¾t nhê Vitamin C cã tõ rau qu¶, Thùc hiÖn
nu«i con b»ng s÷a mÑ, khuyÕn khÝch c¸c c¸ch chÕ biÕn nh nÈy mÇm, lªn
men (da chua, gi¸ ®ç...) lµm t¨ng hµm lîng vitamin C vµ gi¶m lîng tanin,
axít.phitic cã trong thùc phÈm.
C¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng cÇn tËp trung truyªn truyÒn phæ biÕn c¸c
lo¹i thùc phÈm giµu s¾t cã nguån gèc tõ ®éng vËt hay thùc vËt s½n cã t¹i ®Þa
ph¬ng. H¹n chÕ sö dông c¸c chÊt øc chÕ hÊp thu s¾t, t¨ng cêng sö dông c¸c
thùc phÈm lµm t¨ng kh¶ n¨ng hÊp thu s¾t
TruyÒn th«ng thay ®æi tËp qu¸n s¶n xuÊt (®a d¹ng), tËp qu¸n tiªu thô
( ®a d¹ng).
TruyÒn th«ng thay đổi tập qu¸n sản xuất (đa dạng):
KhuyÕn khÝch, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn « dinh dìng ë tÊt c¶ c¸c gia
®×nh ®Ó t¹o ra nhiÒu loaÞ thùc phÈm giµu s¾t s½n cã ë ®Þa ph¬ng
VËy « dinh dìng gåm nh÷ng g×?
¤ dinh dìng cã thÓ lµ khu vùc riªng trong VAC gia ®×nh, còng cã thÓ
lµ nh÷ng m¶nh ®Êt tËn dông: c¸c gia ®×nh ë n«ng th«n dï quanh nhµ ®Êt hÑp
còng cè g¾ng t¹o ra mét « dinh dìng trång mét sè rau ¨n hµng ngµy: rau
l¸(rau muèng, rau dÒn, rau ngãt, rau mång t¬i, rau lang, rau bÝ...), rau
qu¶( bÇu, bÝ, míp,...), qu¶ chÝn( ®u ®ñ, chuèi...), gµ vÞt ®Î trøng. ¤ dinh
dìng t¹o c¬ së cã nguån thùc phÈm t¹i chç, gãp phÇn c¶i thiÖn b÷a ¨n gia
35
®×nh[21][35][107].
TruyÒn th«ng thay đổi tập qu¸n tiªu thô (đa dạng):
+ B÷a ¨n cña ngêi d©n thêng ®¬n ®iÖu thêng chØ ®¶m b¶o lµm sao
no Ýt chó ý ®Õn lµm sao ngon vµ nhiÒu chÊt bæ dìng. V× vËy, t¨ng cêng gi¸o
dôc kiÕn thøc, thùc hµnh dinh dìng th«ng qua c¸c héi thi, c¸c c©u l¹c bé, vËn
®éng sù tham gia ®«ng ®¶o c¸c tæ chøc ®oµn thÓ, c¸c héi Nh héi N«ng d©n,
Phô n÷ lµm thÕ nµo ®Ó mäi ngêi d©n biÕt vµ thùc hiÖn tèt c¸ch lùa chän thùc
phÈm ®a d¹ng s½n cã trªn thÞ trêng vµ c¸c s¶n phÈm s½n cã ë ®Þa ph¬ng..
+ Tổ chức bữa ăn đa dạng cã nhiều loại thực phẩm: Híng dÉn, ®éng
viªn ngêi d©n tæ chøc b÷a ¨n ®a d¹ng gåm ®Çy ®ñ c¸c lo¹i thùc phÈm tõ c¶
nguån ®éng vËt vµ thùc vËt
+ C¶i thiÖn s¾t cung cÊp tõ thùc phÈm
+ C¶i thiÖn s¾t cã gi¸ trÞ sinh häc tõ thùc phÈm b»ng ®a d¹ng hãa b÷a
¨n.
§èi víi an ninh thùc phÈm nªn chó ý ®Õn ph¸t triÓn ngµnh nghÒ, dÞch
vô, t¹o ra nhiÒu viÖc lµm ®Ó t¨ng thu nhËp, t¨ng cêng søc mua thùc phÈm,
thùc phÈm cÇn ®a d¹ng nªn chó ý ®Õn c¸c lo¹i thùc phÈm giµu s¾t cã nguån
gèc ®éng vËt, thùc vËt s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng nh c¸c lo¹i ®Ëu ®ç…
1.2.2. Bæ sung viªn s¾t
§©y lµ biÖn ph¸p cÊp b¸ch nh»m c¶i thiÖn nhanh t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt
dinh dìng ë céng ®ång ë nh÷ng nhãm ®èi tîng cã nguy c¬ cao ®· ®îc x¸c
®Þnh râ vµ ë nh÷ng n¬i mµ t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh dìng cßn ë tû lÖ
cao[25][26][36][76].
36
1.2.2.1. HiÖu qu¶ bæ sung viªn s¾t trªn thÕ giíi vµ ViÖt nam
§· tõ l©u, thö nghiÖm bæ sung s¾t cho phô n÷ trong thêi kú cã thai ®îc
triÓn khai, tõ nh÷ng n¨m tríc 1956 vµ cho tíi 1983 [82][97] vµ mét tËp hîp
®Çy ®ñ nh÷ng nghiªn cøu tõ n¨m 1966 ®Õn 1989 [117] kh¼ng ®Þnh r»ng bæ
sung s¾t trong thêi kú cã thai gi¶m ®¸ng kÓ tû lÖ Hb <100-105 g/l (OR =0,12,
kho¶ng tin cËy 95% lµ 0,07-0,2). Hµm lîng Hb trung b×nh thay ®æi kÕt hîp
víi c¶ thêi gian bæ sung, vµ Hb tríc khi bæ sung thÊp h¬n. ë c¸c phô n÷ cã
thai kh«ng ®îc uèng bæ sung s¾t, Hb gi¶m kÕt hîp víi t¨ng tû lÖ SF c¹n kiÖt
<10mcg/l t¹i 36-40 tuÇn thai (OR =0,05, kho¶ng tin cËy 95% lµ 0,02-0,11)
hay nãi c¸ch kh¸c lµ uèng viªn s¾t cã triÓn väng cho phô n÷ khi mang thai
trong viÖc phßng chèng thiÕu s¾t.
ë ViÖt nam, tõ n¨m 1989 cho tíi nay ®· cã nh÷ng nghiªn cøu thö
nghiÖm bæ sung viªn s¾t cho phô n÷ cã thai víi c¸c liÒu bæ sung kh¸c nhau
nh cña Hµ Huy Kh«i vµ cs n¨m 1989 [37] ®· thö nghiÖm bæ sung s¾t cho
phô n÷ cã thai 3 th¸ng cuèi víi liÒu 2 viªn/ngµy (120 mg s¾t nguyªn tè) vµ
Hßa vµ cs thö nghiÖm bæ sung cho phô n÷ cã thai tõ tuÇn thai thø 14 víi liÒu
lîng 60 mg s¾t nguyªn tè/ ngµy (1994) [27]vµ 120 mg s¾t nguyªn tè /tuÇn
(1998) [28] ®Òu cho thÊy cã hiÖu qu¶ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u râ rÖt ®èi
víi nh÷ng ®èi tîng ®îc bæ sung [25][26][27][36].
1.2.2.2. C¸c trë ng¹i cho sù thµnh c«ng cña gi¶i ph¸p vµ mét sè c¸ch kh¾c
phôc.
Bæ sung viªn s¾t lµ gi¶i ph¸p t×nh thÕ, cÊp b¸ch, cã hiÖu qu¶ ®Ó kh¾c phôc
nhanh t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh dìng ®ang lu hµnh còng nh dù phßng ë
nh÷ng ®èi tîng cã nguy c¬ cao. Tuy nhiªn, muèn thµnh c«ng, ë gi¶i ph¸p
nµy ®ßi hái sù gi¸m s¸t chÆt chÏ vµ céng t¸c triÖt ®Ó cña céng ®ång. Bªn c¹nh
®ã, nã ®ßi hái mét c¬ chÕ qu¶n lý, ®iÒu hµnh vµ chi phÝ tèn kÐm. VÝ dô:
ch¬ng tr×nh phßng chèng thiÕu m¸u do thiÕu s¾t, c¸c ®èi tîng cÇn bæ sung
hµng ngµy tuy hiÖu qu¶ nhng rÊt phøc t¹p cho nªn ®Õn nay vÉn cha cã nhiÒu
37
triÓn väng. Theo kinh nghiÖm cña nhiÒu níc trªn thÕ giíi, khi tû lÖ thiÕu vi
chÊt ®îc h¹ xuèng mét møc ®é nhÊt ®Þnh th× bæ sung vi chÊt dinh dìng sÏ
dÇn thay thÕ b»ng mét gi¶i ph¸p cã kh¶ n¨ng duy tr× thËt bÒn v÷ng vµ ®îc sù
chÊp nhËn cña céng ®ång [114][171][172].
Kh«ng thÓ phñ nhËn, gi¶i ph¸p nµy ®· cã nhiÒu ®ãng gãp trong phßng
chèng thiÕu m¸u thiÕu s¾t trªn céng ®ång ë c¸c ®èi tîng cã nguy c¬ thiÕu s¾t
cao nh trÎ em, phô n÷ cã thai, phô n÷ tuæi sinh ®Î.
VËy t¹i sao gi¶i ph¸p nµy ®· mang l¹i lîi Ých râ rÖt cho c¸c ®èi tîng
nguy c¬ thiÕu m¸u cao nh vËy mµ cho ®Õn nay thiÕu s¾t vÉn lµ vÊn ®Ò søc
kháe céng ®ång nghiªm träng vµ v× sao ®· cã nhiÒu nghiªn cøu thö nghiÖm th×
thÊy hiÖu qu¶ tèt l¹i cha ®îc ¸p dông réng r·i ®Ó phßng chèng thiÕu m¸u
cho c¸c ®èi tîng cã nguy c¬ cao? Cã c¸c lý do chÝnh sau ®©y:
+ ThiÕu chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ vµ c¸c ch¬ng tr×nh hç trî, thiÕu
nhËn thøc vÒ tÝnh chÊt trÇm träng cña c¨n bÖnh.
+ ThiÕu sù hiÓu biÕt râ rµng gi÷a thiÕu m¸u vµ thiÕu s¾t.
+ Møc ®é chÊp nhËn thÊp cña céng ®ång mµ nguyªn nh©n hoÆc do t¸c
dông phô, hoÆc do thiÕu s¾t cung cÊp, ®é bao phñ kÐm [25][79][80][106][169].
§· cã nhiÒu c¶i thiÖn ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy nh ë mét sè níc
®· ®a gi¶i ph¸p bæ sung viªn s¾t cho tÊt c¶ phô n÷ cã thai lµ ®iÒu b¾t buéc
trong chiÕn lîc phßng chèng thiÕu m¸u thiÕu s¾t cña nhµ níc (nh ë
Indonesia) hoÆc ®· nghiªn cøu c¸c thö nghiÖm gi¶m liÒu bæ sung ®Ó gi¶m c¸c
t¸c dông phô cña viÖc bæ sung s¾t nhng vÉn gi÷ ®îc hiÖu qu¶ c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng s¾t [25][183][193]. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, gi¶i ph¸p nµy vÉn cßn ®ang
lµ vÊn ®Ò cha ng· ngò trªn thÕ giíi [209].
1.2.2.3. Ph¸c ®å bæ sung cho c¸c ®èi tîng cã nguy c¬ cao thiÕu m¸u do thiÕu
s¾t
§Ó thùc hiÖn môc tiªu chiÕn lîc quèc gia vÒ dinh dìng lµ gi¶m tû lÖ
thiÕu vi chÊt dinh dìng nãi chung vµ thiÕu m¸u thiÕu s¾t nãi riªng, gi¶i ph¸p
t×nh thÕ lµ bæ sung viªn s¾t cho c¸c ®èi tîng cã tû lÖ thiÕu m¸u do thiÕu s¾t
38
cao nhÊt ë ViÖt Nam lµ trÎ díi 2 tuæi, phô n÷ tuæi sinh ®Î vµ phô n÷ cã thai
nh sau:
§èi víi phô n÷ cã thai
Bæ sung 1 ngµy/viªn s¾t (gåm 60 mg s¾t nguyªn tè + 400 mcg fotate)
ngay tõ khi biÕt m×nh cã thai cho tíi sau ®Î 1 th¸ng. ViÖc bæ sung theo ph¸c
®å hµng tuÇn hoÆc bæ sung viªn ®a vi chÊt cho phô n÷ cã thai còng ®· vµ ®ang
®îc thö nghiÖm ®Ó ®ãng gãp vµo chiÕn lîc phßng chèng TMTS ë ViÖt Nam
[25][114].
§èi víi phô n÷ løa tuæi sinh ®Î (tõ 15-49)
Hµng n¨m, cho uèng 1 viªn/tuÇn (gåm 60 mg s¾t nguyªn tè + 400 mcg
fotate) x 16 tuÇn liÒn/n¨m. Gi¶i ph¸p nµy nh»m t¨ng lîng s¾t dù tr÷ cho
ngêi phô n÷ ®Ó ®Õn khi cã thai ®ñ dù tr÷ s¾t ®¸p øng nhu cÇu.
§èi víi trÎ díi 2 tuæi
NÕu trÎ ®îc bó mÑ ®Çy ®ñ th× cÇn bæ sung tõ khi trÎ 6 th¸ng tuæi, nÕu
trÎ ®Î non hay c©n nÆng s¬ sinh thÊp th× ph¶i ®îc bæ sung tõ 2 th¸ng tuæi. S¾t
®îc dïng díi d¹ng siro víi liÒu 1 mg s¾t nguyªn tè/kg thÓ träng/ngµy. Tuy
nhiªn, d¹ng s¾t nµy thêng khã b¶o qu¶n vµ ®¾t.
HiÖn ®· cã c¸c thö nghiÖm bæ sung siro ®a vi chÊt (viatmin A, kÏm, s¾t)
hay bæ sung s¾t theo liÒu lîng kh¸c nhau ®· vµ ®ang ®îc thö nghiÖm ®Ó cã
mét gi¶i ph¸p phï hîp nhÊt cho løa tuæi nµy trong phßng chèng thiÕu m¸u do
thiÕu s¾t [171][193].
1.2.3. T¨ng cêng vi chÊt vµo thùc phÈm.
1.2.3.1. C¸c ®Þnh nghÜa t¨ng cêng vi chÊt
§Þnh nghÜa t¨ng cêng (fortification)
Lµ qu¸ tr×nh thªm c¸c chÊt dinh dìng vµo thùc phÈm ®Ó duy tr× hoÆc
t¨ng cêng chÊt lîng cña chÕ ®é ¨n cho mét nhãm ngêi, mét céng ®ång
[136].
§Þnh nghÜa t¨ng cêng (theo ñy ban tiªu chuÈn hãa quèc tÕ:
39
Codex Alimentarius) lµ thªm vµo 1 hay nhiÒu chÊt dinh dìng cÇn thiÕt vµo
thùc phÈm, mµ chÊt nµy cã thÓ cã hay kh«ng cã trong thùc phÈm víi môc ®Ých
phßng chèng hay bï ®¾p sù thiÕu hôt cña 1 hay nhiÒu chÊt dinh dìng trong
céng ®ång hay nh÷ng ®èi tîng ®Æc biÖt [104].
§Þnh nghÜa t¨ng cêng vi chÊt vµo thùc phÈm (theo quy ®Þnh vÒ
vÖ sinh an tßan t¨ng cêng vi chÊt vµo thùc phÈm ViÖt Nam): lµ viÖc ®a thªm
mét lîng nhÊt ®Þnh c¸c vi chÊt dinh dìng vµo trong thùc phÈm víi môc ®Ých
chèng sù thiÕu hôt vi chÊt th«ng qua ®êng ¨n uèng.
1.2.3.2. C¬ së cña viÖc lùa chän t¨ng cêng vi chÊt dinh dìng vµo thùc
phÈm:
T¨ng cêng vi chÊt dinh dìng vµo thùc phÈm ®· lµ mét gi¶i
ph¸p lùa chän hiÖu qu¶ cña thÕ giíi.
ThiÕu vi chÊt dinh dìng cã ¶nh hëng xÊu ®èi víi sù ph¸t triÓn
nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam, mµ ®©y lµ nh©n tè thiÕt yÕu cho sù ph¸t triÓn
kinh tÕ cña ®Êt níc. Trong chiÕn lîc quèc gia vÒ dinh dìng 2001-2010 do
Thñ tíng ChÝnh phñ phª duyÖt ®· nªu ra môc tiªu thanh tãan c¸c bÖnh thiÕu
vi chÊt dinh dìng, trong ®ã gi¶i ph¸p t¨ng cêng vi chÊt dinh dìng vµo thùc
phÈm lµ mét gi¶i ph¸p quan träng
ViÖt Nam, víi chÕ ®é ¨n l¬ng thùc chñ yÕu lµ g¹o, thµnh phÇn vi
chÊt dinh dìng cã trong khÈu phÇn thêng thÊp (ch¼ng h¹n nh s¾t trong
khÈu phÇn: sè lîng thÊp, gi¸ trÞ sinh häc cña s¾t kÐm, chñ yÕu lµ s¾t kh«ng
hem), l¹i cã mÆt nhiÒu yÕu tè øc chÕ hÊp thu s¾t. Do vËy, t¨ng cêng vi chÊt
vµo thùc phÈm nãi chung vµ s¾t nãi riªng phèi hîp cïng c¸c gi¶i ph¸p kh¸c ®Ó
c¶i thiÖn t×nh tr¹ng vi chÊt dinh dìng ë ViÖt Nam.
T¨ng cêng vi chÊt dinh dìng ®îc xem lµ chiÕn lîc dù phßng
cã hiÖu qu¶ cao. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam cã tèc ®é t¨ng trëng
kinh tÕ cao, trong ®ã cã c¶ sù ph¸t triÓn cña nghµnh c«ng nghiÖp thùc phÈm.
Ngêi d©n ®· cã møc thu nhËp cao h¬n, sù giao lu ph©n phèi thùc phÈm tèt
40
h¬n, nhu cÇu tiªu thô c¸c thùc phÈm chÊt lîng cao trë thµnh nhu cÇu cÊp
thiÕt cña ngêi d©n.
C¸c doanh nghiÖp thùc phÈm ë ViÖt Nam cã ®ñ tiÒm n¨ng ¸p
dông vµ triÓn khai c«ng nghÖ t¨ng cêng vi chÊt dinh dìng vµo thùc phÈm,
T¨ng cêng vi chÊt vµo thùc phÈm cßn lµ mét can thiÖp dinh
dìng an tßan.
1.2.3.3. T¨ng cêng vi chÊt trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam
T¨ng cêng vi chÊt trªn thÕ giíi
Tõ n¨m 1910, §an M¹ch ®· t¨ng cêng vitamin A vµo b¬ thùc vËt ®Ó
phßng thiÕu vitamin A, thanh to¸n bÖnh kh« m¾t. N¨m 1923, t¹i Anh vµ Mü
®· t¨ng cêng vitamin D vµo trong s÷a ®Ó phßng chèng bÖnh cßi x¬ng. N¨m
1930, thùc phÈm ®îc lµm giµu s¾t khi nã ®îc thªm vµo ngò cèc ®Ó thay thÕ
s¾t bÞ mÊt trong qu¸ tr×nh xay nghiÒn.
ViÖc t¨ng cêng c¸c vi chÊt dinh dìng nãi chung vµ s¾t nãi riªng vµo
mét sè thùc phÈm thiÕt yÕu ®îc tiªu thô thêng xuyªn vµ réng r·i ®· ®îc
chøng minh lµ gi¶i ph¸p cã hiÖu qu¶ vµ cã kh¶ n¨ng duy tr× cao ®Ó thanh to¸n
t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh dìng. C«ng nghÖ t¨ng cêng vi chÊt vµo thùc
phÈm hiÖn ®· cã s½n vµ ®¬n gi¶n. NhiÒu níc c«ng nghiÖp ®· t¨ng cêng s¾t
vµo s÷a vµ bét ®Ëu nµnh (ferrous sulphate, ferric ammonium citrate, ferric hay
sodium iron pyrophosphates) víi c¸c chÊt mang kh¸c nhau cho trÎ em [103].
HÇu hÕt c¸c t¨ng cêng hiÖn nay lµ s¾t sulphate (12mg s¾t/l)vµ thªm 55 mg
vitamin C. Mét vµi nghiªn cøu ë Chi Lª ®· chøng minh chØ cã s¾t hoÆc thªm
vitamin C) [120] ®· cã hiÖu qu¶ phßng chèng thiÕu s¾t vµ thiÕu m¸u ë trÎ em
[212]. C¸c nghiªn cøu nµy ®· khÝch lÖ cho s¶n xuÊt c«ng nghÖ thùc phÈm ph¸t
triÓn víi t¨ng cêng s¾t d¹ng hoÆc tan trong níc hay kh«ng tan trong níc
nhng tan trong acid vµo s¶n phÈm dinh dìng cho trÎ [118]. C¸c thøc ¨n bæ
sung s¾t ®îc chÕ biÕn kh¸c nhau dïng cho trÎ häc ®êng trªn nhiÒu níc. ë
Chi Lª, sö dông hµm lîng Hb bß t¨ng cêng vµo b¸nh quy cho trÎ em tuæi
häc ®êng thµnh c«ng [202][212]. HiÖu qu¶ cña ch¬ng tr×nh nµy ®· can thiÖp
41
thiÕu s¾t vµ t¨ng dù tr÷ s¾t ë c¸c thiÕu n÷ tuæi häc ®êng, gi¶m tû lÖ cña c¸c
thiÕu n÷ nµy cã SF <20ncg/l tõ 33% xuèng 17%.
NhiÒu nghiªn cøu kh¸c ®· chøng minh ®îc hiÖu qu¶ cña bæ sung s÷a
t¨ng cêng s¾t ferrous sulphate. ë mét sè níc ®ang ph¸t triÓn ®· t¨ng cêng
s¾t vµo ngò cèc. Níc m¾m, ®êng vµ bét ®· trë thµnh chÊt mang thµnh c«ng
khi s¾t t¨ng cêng víi NaFeEDTA vµo níc m¾m ë Th¸i Lan [106], vµo muèi
ë Ên ®é [146][147], vµo ®êng ë Guatemala [209][210] vµ vµo bét ë Nam phi
[73][74][208]. Thµnh c«ng trong c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu s¾t trªn
c¸c ®èi tîng nguy c¬[220][221]. C¸c l¬ng thùc thùc phÈm thiÕt yÕu ®îc
t¨ng cêng vi chÊt dinh dìng cã thÓ ®Õn ®îc ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp kh¸c
nhau trong x· héi[78][98][108][111][116][204][110].
T¨ng cêng vi chÊt t¹i ViÖt Nam.
T¨ng cêng vi chÊt vµo thùc phÈm trë thµnh gi¶i ph¸p then chèt
nh»m ®¹t môc tiªu gi¶i quyÕt c¬ b¶n thiÕu vitamin A, Iod vµ gi¶m ®¸ng kÓ
t×nh tr¹ng thiÕu m¸u dinh dìng. PhÊn ®Êu ®Õn 2005, c¸c gia ®×nh cã nguy c¬
thiÕu vi chÊt dinh dìng cã thÓ tiÕp cËn víi c¸c lo¹i thùc phÈm ®· ®îc t¨ng
cêng vi chÊt, ®¶m b¶o cung cÊp kho¶ng 30% nhu cÇu khuyÕn nghÞ ®èi víi
c¸c vi chÊt ®ã mét c¸ch an toµn vµ hiÖu qu¶.
§èi víi phßng chèng thiÕu m¸u thiÕu s¾t trong nh÷ng n¨m tíi sÏ ®a
s¾t vµo níc m¾m vµ b¸nh quy, bét dinh dìng, m× ¨n liÒn (bét gia vÞ), ®©y lµ
nh÷ng gi¶i ph¸p høa hÑn cho t¨ng cêng s¾t vµo thùc phÈm ë ViÖt Nam.
Mét sè nghiªn cøu ®·, ®ang vµ sÏ triÓn khai chiÕn lîc t¨ng cêng vi
chÊt vµo thùc phÈm tõ nay cho ®Õn hÕt n¨m 2003 nh s¾t t¨ng cêng vµo níc
m¾m, s¾t vµ vitamin A t¨ng cêng vµo b¸nh quy, vitamin A t¨ng cêng vµo
®êng, thøc ¨n cho trÎ t¨ng cêng vitamin A, s¾t vµ nhãm B, m× ¨n liÒn t¨ng
cêng s¾t, vitamin A vµ Iod [5][28] nh»m thùc hiÖn chiÕn lîc quèc gia vÒ
dinh dìng lµ h¹ tû lÖ thiÕu m¸u do thiÕu s¾t ë phô n÷ cã thai c¸c vïng cã
ch¬ng tr×nh phßng chèng thiÕu m¸u do thiÕu s¾t xuèng 30% vµo n¨m 2005
vµ 25% vµo n¨m 2010 [6].
42
MÆc dÇu, Gi¶i ph¸p t¨ng cêng vi chÊt vµo thùc phÈm ®· cã nhiÒu
thµnh c«ng tr«ng c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu s¾t trªn c¸c ®èi tîng
nguy c¬ nhng nã cïng cßn nhiÒu ®iÓm h¹n chÕ khi triÓn khai.
1.2.3.4. Khã kh¨n, h¹n chÕ cña gi¶i ph¸p t¨ng cêng vi chÊt vµo thùc phÈm
CÇn cã sù phèi hîp nhiÒu ban ngµnh liªn quan: Nhµ níc, Bé Y tÕ, Bé
C«ng nghiÖp, Bé kÕ ho¹ch - §Çu t, Bé tµi chÝnh, C¬ quan luËt ph¸p ngµnh
C«ng nghiÖp thùc phÈm...
TÝnh kh¶ thi an toµn: Møc ®é t¨ng cêng nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao mµ
kh«ng sî bÞ qu¸ liÒu.
M¹ng líi th«ng tin truyªn truyÒn gi¸o dôc thay ®æi hµnh vi dïng thùc
phÈm t¨ng cêng vi chÊt nh»m t¨ng cêng h¬n n÷a kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña
céng ®ång ®èi víi gi¶i ph¸p t¨ng cêng vi chÊt.
Sù chÊp nhËn cña ngêi tiªu dïng vÒ c¸c s¶n phÈm t¨ng cêng vi chÊt.
Thùc phÈm ®îc t¨ng cêng, cÇn ®îc u tiªn lùa chän nh÷ng thùc
phÈm mµ ngêi d©n hay dïng[29].
CÇn c©n nh¾c ®Õn nhu cÇu c¸c chÊt dinh dìng t¨ng cêng cã sù kh¸c
nhau rÊt nhiÒu vÒ løa tuæi, giíi vµ t×nh tr¹ng sinh lý. Khi bæ sung, kh«ng ®îc
qu¸ cao ®¶m b¶o ngêi d©n sö dông c¸c thùc phÈm ®ã kh«ng ®îc qu¸ thõa
¶nh hëng tíi søc khoÎ...
ChÊt bæ sung kh«ng ®îc ¶nh hëng ®Õn mïi vÞ, vµ kh«ng bÞ thay ®æi
trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn vµ ®¶m b¶o ®îc gi¸ trÞ dinh dìng cña thùc phÈm.
HÖ thèng gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ®Ó ®¶m b¶o thùc phÈm t¨ng cêng vi
chÊt cã liÒu lîng æn ®Þnh sau qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ph©n phèi tíi ngêi tiªu
dïng. Song song víi khuyÕn khÝch viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c s¶n phÈm ®ã
trong c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt.
VÊn ®Ò duy tr×nh ch¬ng tr×nh cÇn ®îc ®¶m b¶o cña c¸c bªn trong viÖc
chia sÎ g¸nh nÆng cña viÖc thay ®æi gi¸ c¶, ®Ó ®¶m b¶o cho sù thµnh c«ng cña
ch¬ng tr×nh[121][132][134][166].
1.2.4. Phßng chèng mÊt m¸u do nhiÔm ký sinh trïng: NhiÒu nghiªn cøu gÇn
43
®©y cho thÊy vÊn ®Ò nhiÔm ký sinh trïng, ®Æc biÖt lµ giun mãc vµ hËu qu¶ cña
nã [185][213]. MÊt m¸u trêng diÔn qua ph©n do nhiÔm giun mãc ®· ®îc
biÕt tõ l©u lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña thiÕu s¾t vµ thiÕu m¸u
[150][180][181]. Lo¹i trõ nhiÔm giun mãc b»ng c¸ch cã ®Çy ®ñ hè xÝ vµ ®i
giµy dÐp lµ c¸ch gi¶i quyÕt tèt nhÊt. Nh mét can thiÖp t×nh thÕ, tÈy giun, ®Æc
biÖt hiÖu qu¶ phßng chèng t¸i nhiÔm giun lµ mét can thiÖp quan träng trong
phßng chèng thiÕu s¾t vµ thiÕu m¸u ®èi víi phô n÷ lµm n«ng nghiÖp ë c¸c
níc nhiÖt ®íi. HiÖn nay, mét sè lo¹i thuèc tÈy giun ®· cho phÐp t¨ng kiÓm
sãat nhiÔm giun mãc bëi sù uèng nh¾c l¹i ®Þnh kú mµ l¹i rÊt an toµn cho
ngêi. §©y lµ mét gi¶i ph¸p cã ý nghÜa trong phßng chèng nhiÔm giun mãc ë
trªn thÕ giíi.
1.3. ¸p dông truyÒn th«ng tÝch cùc thóc ®Èy ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n c¶i
thiÖn kiÕn thøc, thùc hµnh dinh dìng phßng chèng thiÕu m¸u ë bµ
mÑ vµ trÎ em
1.3.1. §Þnh nghÜa
"Gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc" lµ ph¬ng ph¸p GDTT cã sù tham
gia tÝch cùc cña céng ®ång [78][89][153][155][162].
Lµ ph¬ng ph¸p ®îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng kinh nghiÖm ®· cã ®îc
tõ tiÕp xóc x· héi nh»m t¹o ra mét sù tham gia tÝch cùc cã lùa chän cña c¸c
nhãm d©n c trong céng ®ång nghÜa lµ: céng ®ång tham gia tõ kh©u x¸c ®Þnh
vÊn ®Ò søc khoÎ u tiªn, lËp kÕ ho¹ch can thiÖp ®Õn kh©u gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸
kÕt qu¶ víi môc ®Ých ®Ó c¶i thiÖn tèt h¬n chÊt lîng cuéc sèng cña c¸c thµnh
viªn trong céng ®ång. Nguyªn lý "Sù tham gia cña céng ®ång” lµ nguyªn lý
ch×a kho¸ cÇn ®îc ¸p dông trong c¸c ch¬ng tr×nh ch¨m sãc søc khoÎ ban
®Çu vµ thùc tÕ mét sè nghiªn cøu ®· ¸p dông gi¶i ph¸p tham gia cña céng
®ång vµ thu ®îc kÕt qu¶ tèt.
Kh¸c víi c¸c ph¬ng ph¸p gi¸o dôc truyÒn th«ng tríc ®©y lµ c¸c
ph¬ng ph¸p thêng ¸p ®Æt c¸c gi¶i ph¸p lªn céng ®ång, kh«ng hiÓu hÕt
nh÷ng vÊn ®Ò tËp qu¸n cña ®Þa ph¬ng, thiÕu nh÷ng c©n nh¾c vÒ ®iÒu kiÖn
44
thùc tÕ vµ t«n träng nh÷ng nÐt v¨n ho¸ truyÒn thèng vèn cã t¹i ®Þa ph¬ng,
"nh÷ng gi¶i ph¸p” ®ã thêng thiÕu ®îc sù chÊp nhËn ®îc ®èi víi céng ®ång,
kÕt qu¶ lµ nh÷ng gi¶i ph¸p nµy hoµn toµn kh«ng bÒn v÷ng [78][89][179].
1.3.2. C¸c giai ®o¹n cña truyÒn th«ng tÝch cùc
Theo trung t©m kiÓm so¸t vµ phßng bÖnh(CDC), trung t©m kiÓm so¸t
vµ phßng thiÕu vi chÊt dinh dìng quèc tÕ (IMMPaCt), ch¬ng tr×nh c¸c ho¹t
®éng dinh dìng vµ thÓ lùc, phßng truyÒn th«ng Hoa kú[78]. C¸c giai ®o¹n
truyÒn th«ng tÝch cùc diÔn ra theo 6 bíc nh sau:
S¬ ®å 1.1. C¸c giai ®o¹n truyÒn th«ng tÝch cùc
Bíc1: X¸c ®Þnh vµ m« t¶ vÊn ®Ò
Nh÷ng yÕu tè chÝnh trong phÇn nµy liªn quan ®Õn lµm viÖc víi céng
sù(®èi t¸c) trong c¸ch xö sù nh»m:
- NhËn d¹ng vµ x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò søc khoÎ sÏ híng ®Õn trong
ch¬ng tr×nh can thiÖp.
- Xem xÐt vµ/ hoÆc bè côc nh÷ng nghiªn cøu cÇn thiÕt ®Ó m« t¶ nh÷ng
vÊn ®Ò.
- §¸nh gi¸ c¸c yÕu tè vµ nh÷ng biÕn cã thÓ ¶nh hëng ®Õn dù ¸n, bao
X¸c ®Þnh vµ m« t¶ vÊn ®Ò
C«ng bè/Ph¶n håi
TriÓn khai vµ lîng gi¸
Ph©n tÝch vÊn ®Ò
NhËn d¹ng vµ ®Þnh h×nh ®èi tîng
Ph¸t triÓn chiÕn lîc truyÒn th«ng
Toµn bé qu¸ tr×nh tham gia
45
gåm nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu , c¸c c¬ héi vµ c¸c khã kh¨n.
B¹n sÏ s½n sµng ®Ó tiÕp tôc thùc hiÖn kÕ ho¹ch truyÒn th«ng søc khoÎ
nÕu b¹n:
- BiÕt ®îc sù kh¸c nhau gi÷a nh÷ng g× ®ang diÔn ra vµ nh÷ng g× nªn
diÔn ra.
- Cã niÒm tin r»ng ch¬ng tr×nh cña b¹n sÏ híng ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò søc
khoÎ hiÖn t¹i.
- Cã thÓ m« t¶ nh÷ng phÇn quan träng cña vÊn ®Ò.
- §· ®¸nh gi¸ c¸c biÕn cã thÓ t¸c ®éng ®Õn kÕ ho¹ch cña b¹n hoÆc
nh÷ng nç lùc vÒ søc khoÎ cña céng ®ång (nh÷ng nguån lùc cã s½n, hoµn c¶nh
chÝnh trÞ…).
Lóc nµy, b¹n cã thÓ in ra nh÷ng g× ®· viÕt vµ sö dông nã ®Ó m« t¶
nh÷ng vÊn ®Ò søc khoÎ vµ nh÷ng lÝ do t¸c ®éng cña b¹n hoÆc c¸c tæ chøc
muèn tËp trung vµo.
Bíc 2: Ph©n tÝch vÊn ®Ò
Nh÷ng yÕu tè chÝnh trong giai ®o¹n nµy lµ céng t¸c víi c¸c ®ång
nghiÖp nh»m:
- LiÖt kª nguyªn nh©n cña mçi vÊn ®Ò mµ b¹n muèn híng ®Õn
- Ph¸t triÓn môc tiªu cho mçi vÊn ®Ò.
- Xem xÐt c¸c thÕ m¹nh, yÕu kÐm, c¬ héi, c¸c khã kh¨n, vÊn ®Ò d¹o ®øc
cña søc khoÎ 1) kü thuËt sö dông, 2) truyÒn th«ng/gi¸o dôc 3) chÝnh s¸ch/luËt
lÖ, 4) can thiÖp chän lùa cña céng ®ång.
Lùa chän kÕt hîp nh÷ng lo¹i can thiÖp cã thÓ sö dông híng ®Õn c¸c
vÊn ®Ò.
Hoµn thµnh giai ®o¹n 2 nÕu ®·:
- §ång ý vÒ nh÷ng vÊn ®Ò mµ sÏ híng ®Õn víi sù can thiÖp cña m×nh.
- Gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña c¸c vÊn ®Ò nµy.
- X¸c ®Þnh, trong qu¸ tr×nh tham gia, nh÷ng ho¹t ®éng phï hîp nhÊt ®Ó
söa ch÷a nh÷ng nguyªn nh©n cña c¸c vÊn ®Ò.
46
- QuyÕt ®Þnh nh÷ng thÕ m¹nh, yÕu kÐm, c¬ héi, c¸c khã kh¨n còng nh
c¸c vÊn ®Ò ®¹o ®øc cña c¸c can thiÖp, vµ
- Ph¸t triÓn tinh thÇn céng t¸c sÏ gióp cho viÖc lËp kÕ ho¹h trong t¬ng
lai, nh÷ng can thiÖp vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng nç lùc liªn quan dÕn ch¬ng tr×nh cña
b¹n.
Bíc 3: NhËn d¹ng vµ ®Þnh h×nh ®èi tîng
Nh÷ng yÕu tè chÝnh trong phÇn nµy liªn quan ®Õn lµm viÖc víi ®èi t¸c
®Ó:
- QuyÕt ®Þnh sù truyÒn th«ng lµ cÇn thiÕt nh lµ mét sù can thiÖp u thÕ
vµ/ hoÆc chØ lµ sù hç trî cho nh÷ng can thiÖp kh¸c.
+ NÕu truyÒn th«ng ®îc sö dông nh mét sù can thiÖp u thÕ, h·y liÖt
kª nh÷ng nhãm ho¹t ®éng cã thÓ vµ nh÷ng ®èi tîng.
+ NÕu truyÒn th«ng ®îc sö dông ®Ó hç trî c¸c dÞch vô cña céng ®ång,
c¸c kü thuËt cÇn thiÕt vµ/ hoÆc c¸c chÝnh s¸ch/ c¸c can thiÖp b¾t buéc, h·y liÖt
kª c¸c ®èi tîng cã thÓ tiÕp cËn ®Ó hç trî cho mçi can thiÖp ®îc lùa chän.
- Híng dÉn nh÷ng nhãm häat ®éng cÇn thiÕt vµ ®èi tîng nghiªn cøu
®Ó ph©n lo¹i nh÷ng nhãm ®· dù ®Þnh.
- Lùa chän c¸c nhãm vµ viÕt truyÒn th«ng môc tiªu cho tõng nhãm.
- Còng nh c¸c nhãm, viÕt mét b¶n tãm t¾t ®Ó cung cÊp nh÷ng chØ dÉn
trong viÖc lùa chän c¸c kh¸i niÖm/ th«ng ®iÖp , c¸c s¾p ®Æt, c¸c ho¹t ®éng vµ
c¸c tµi liÖu phï hîp.
Sau khi qua c¸c bíc trong phÇn nµy, b¹n ®· cã hiÓu biÕt tèt vÒ c¸c
nhãm mµ b¹n dù ®Þnh sÏ lµm viÖc trong qu¸ tr×nh truyÒn th«ng. Nã bao gåm
c¸c th«ng tin vÒ c¸ch tiÕp cËn vµ ®¹t ®îc môc tiªu cña m×nh tèt nhÊt víi mçi
nhãm ho¹t ®éng. Th«ng tin nµy sÏ ®îc sö dông trong giai ®o¹n 4 ®Ó cung cÊp
th«ng tin cho sù ph¸t triÓn cña c¸c ho¹t ®éng hoÆc c¸c th«ng ®iÖp vµ sù thö
nghiÖm vµ lùa chän c¸c bè trÝ, nh÷ng ho¹t ®éng ®Æc trng, vµ nh÷ng tµi liÖu sÏ
®îc sö dông trong qu¸ tr×nh.
Bíc 4: Ph¸t triÓn chiÕn lîc truyÒn th«ng vµ c¸ch thøc thùc hiÖn
47
Nh÷ng yÕu tè trong giai ®o¹n nµy liªn quan ®Õn sù hîp t¸c víi ®ång
nghiÖp bao gåm:
Trong ph¬ng ph¸p cã sù tham gia, cÇn ph¸t triÓn vµ thö nghiÖm c¸c
kh¸i niÖm, th«ng ®iÖp, sù thiÕt lËp c¸c kªnh ho¹t ®éng ®Æc hiÖu vµ tµi liÖu víi
ho¹t ®éng cña c¸c nhãm mong muèn.
- Hoµn chØnh vµ tãm t¾t ng¾n gän nh÷ng kÕ ho¹ch thùc hiÖn truyÒn
th«ng. KÕ ho¹ch ®ã nªn bao gåm:
+ NÒn t¶ng vµ sù biÖn minh bao gåm ®iÓm m¹nh, yÕu , c¬ héi, c¸c khã
kh¨n vµ ph©n tÝch ®¹o ®øc.
+ §èi tîng/ nhãm ho¹t ®éng.
+ TruyÒn th«ng môc tiªu.
+ Th«ng ®iÖp.
+ Sù thiÕt lËp vµ kªnh truyÒn t¶i c¸c th«ng ®iÖp.
+ Nh÷ng ho¹t ®éng(bao gåm ph¬ng thøc thùc hiÖn, tµi liÖu vµ nh÷ng
ph¬ng ph¸p kh¸c.
+ C¸c ®èi t¸c vµ nguån s½n cã.
+ NhiÖm vô vµ lÞch tr×nh (bao gåm tr¸ch nhiÖm cña mçi ngêi vÒ mçi
nhiÖm vô, thêi h¹n hoµn thµnh, nguån ®ßi hái cho mçi nhiÖm vô, thêi ®iÓm
cña qu¸ tr×nh sÏ ®îc kiÓm tra).
+ KÕ ho¹ch truyÒn th«ng trong vµ ngoµi.
+ Ng©n quü.
S¶n xuÊt vµ ph©n phèi tµi liÖu.
Sau khi hoµn thµnh c¸c bíc cña giai ®o¹n nµy, b¹n vµ ®èi t¸c sÏ:
- Tho¶ thuËn nh÷ng ho¹t ®éng vµ nh÷ng th«ng ®iÖp chÝnh mµ b¹n sÏ sö
dông ®Ó tiÕp cËn vµ g©y ¶nh hëng cho mçi nhãm.
- BiÕt nh÷ng ho¹t ®éng nµo vµ tµi liÖu nµo sÏ sö dông cho kÕ ho¹ch vµ ë
®©u b¹n cã kÕ ho¹ch tiÕp cËn víi c¸c nhãm ®èi tîng dù ®Þnh.
Tãm t¾t tÊt c¶ nh÷ng th«ng tin trong kÕ ho¹ch truyÒn th«ng bao gåm
®Æc trng vÒ vai trß vµ tr¸ch nhiÖm trong sè ®ång nghiÖp vµ ®èi t¸c bao gåm:
48
ai sÏ lµm c¸i g×, khi nµo, ë ®©u vµ bao l©u mét lÇn trong thùc hiÖn kÕ ho¹ch,vµ
Cã kÕ ho¹ch vµ ng©n quü cho mçi ho¹t ®éng truyÒn th«ng.
Bíc 5: KÕ ho¹ch ph¸t triÓn vµ ®¸nh gi¸
Trong ph¬ng ph¸p cã sù tham gia, x¸c ®Þnh nhøng th«ng tin cña ®èi
t¸c cÇn:
- QuyÕt ®Þnh lo¹i ®¸nh gi¸ nµo(vÝ dô: Sù thùc hiÖn, tiÕp cËn, hiÖu qu¶)
lµ cÇn thiÕt tho¶ m·n nhu cÇu th«ng tin ®èi t¸c.
- X¸c ®Þnh nguån th«ng tin vµ lùa chän ph¬ng ph¸p thu thËp d÷ liÖu.
- C«ng thøc ho¸ thiÕt kÕ lîng gi¸ nh»m minh ho¹ ph¬ng ph¸p nµo sÏ
®îc ¸p dông ®Ó thu nhËn ®îc th«ng tin cËy.
- Ph¸t triÓn ph©n tÝch sè liÖu vµ lËp kÕ ho¹ch b¸o c¸o.
- Hoµn thiÖn vµ tãm t¾t ng¾n gän kÕ ho¹ch thùc hiÖn ®¸nh gi¸. KÕ
ho¹ch gåm:
+ Nh÷ng c©u hái cña ®èi t¸c.
+ Nh÷ng chuÈn mùc can thiÖp.
+ Nh÷ng ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vµ thiÕt kÕ ®¸nh gi¸.
+ Ph©n tÝch vµ b¸o c¸o sè liÖu.
+ NhiÖm vô vµ kÕ ho¹ch (bao gåm tr¸ch nhiÖm cña mçi ngêi vÒ mçi
nhiÖm vô, thêi h¹n hoµn thµnh, nguån ®ßi hái cho mçi nhiÖm vô, thêi ®iÓm
cña qu¸ tr×nh sÏ ®îc kiÓm tra)
+ KÕ ho¹ch truyÒn th«ng trong vµ ngoµi.
C¸c bíc trong phÇn nµy sÏ cung cÊp cho b¹n nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c
vÒ nh÷ng ®iÒu cÇn lµm ®Ó c«ng thøc ho¸ vµ thùc hiÖn mét sù ®¸nh gi¸ tin cËy.
C¸c bíc nµy cßn tr×nh bµy cho mét c¸ch hÖ thèng vµ träng t©m vÒ ®¸nh gi¸
cho nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt cña ®èi t¸c. Nã còng cung cÊp hiÓu biÕt s©u s¾c
vÒ nh÷ng nhu cÇu cã thÓ gÆp ph¶i mét c¸ch hîp thêi, v× thÕ gia t¨ng kh¶ n¨ng
mµ c¸c dù liÖu ph¸t sinh bëi sù ®¸nh gi¸ sÏ ®îc sö dông. Giai ®o¹n nµy sÏ tËp
trung vµo nh÷ng tho¶ thuËn quan träng thu ®îc ®Ó b¶o vÖ nh÷ng vÊn ®Ò con
ngêi. Vµ b¶o ®¶m hä cã thÓ tham gia vµo bÊt kú giai ®o¹n nµo cña qu¸ tr×nh
49
®¸nh gi¸. HoÆc trao cho quyÒn ®¸nh gi¸, tiÕp tôc ®îc th«ng tin vµ hiÓu nh÷ng
vai trß vµ tr¸ch nhiÖm kh¸c nhau cña hä.
Bíc 6: C«ng bè/Ph¶n håi.
YÕu tè trong phÇn nµy liªn quan ®Õn nh÷ng c«ng viÖc mµ b¹n cÇn hîp
t¸c víi ®ång nghiÖp bao gåm:
- Lång ghÐp, n¾m b¾t, qu¶n lý truyÒn th«ng vµ c¸c kÕ ho¹ch ®¸nh gi¸.
- ý kiÕn ph¶n håi vµ nh÷ng bµi häc thu ®îc.
- Bæ sung, thay ®æi cÊu tróc ch¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së nh÷ng ý kiÕn
ph¶n håi.
- Th¶o luËn vÒ nh÷ng bµi häc thu ®îc vµ nh÷ng sè liÖu ®¸nh gi¸ víi
c¸c nhãm ®èi t¸c.
Sau khi hoµn thµnh c¸c bíc trong giai ®o¹n nµy, b¹n nªn cã kÕ ho¹ch
lång ghÐp mµ nã sÏ ph¸c th¶o lµm thÕ nµo ®Ó b¹n ®øng bªn ngoµi c¸c ho¹t
®éng truyÒn th«ng, chØ ®¹o ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng ®ã, kiÓm so¸t nh÷ng nç lùc
mµ ®¶m b¶o ch¾c ch¾n r»ng chóng ®ang ®óng môc tiªu, ®óng thêi gian, ®óng
ng©n s¸ch. B¹n nªn cã c¸c c¬ chÕ ®óng cho phÐp b¹n dù b¸o tríc, nhËn ®Þnh,
®Æt ra c¸c kh¶ n¨ng tiÒm Èn cã thÓ cã ®Ó ch¬ng tr×nh cña b¹n cã hiÖu qu¶.
B¹n còng nªn cã nh÷ng chiÕn lîc cho sö dông c¸c sè liÖu ®¸nh gi¸ ®Ó th«ng
b¸o vµ c¶i thiÖn nh÷ng nç lùc cña b¹n . Qu¶n lý c¸c kh¶ n¨ng dù b¸o vµ sö
dông ph¶n håi ®¸nh gi¸ ®Ó c¶i thiÖn nh÷ng nç lùc cña ch¬ng tr×nh, ®ßi hái
b¹n truyÒn th«ng hiÖu qu¶ víi ®èi t¸c v× mäi ngêi cã thÓ ý thøc vµ ®îc trë
l¹i víi kÕ ho¹ch gèc ban ®Çu.
1.3.3. Khã kh¨n, h¹n chÕ, u vµ nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng
cã sù tham gia cña céng ®ång
1.3.3.1. ¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång
Sù phæ biÕn ngµy cµng t¨ng cña ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham
gia cña céng ®ång trªn thÕ giíi ®ã lµ sù c«ng nhËn[78][89][153][155][162] :
+ C¸c dù ¸n ph¸t triÓn ¸p dông ph¬ng ph¸p cã sù tham gia lµ bÒn v÷ng
50
vµ l©u dµi h¬n.
+ Ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång thiÕt thùc
thóc ®Èy vµ huy ®éng mäi ngêi trë thµnh ngêi thùc hiÖn vµ nh÷ng ngêi
gi¸m s¸t chÝnh sù ph¸t triÓn cña hä.
+ Trong ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång
nh÷ng ngêi tham gia cã c¬ héi h¬n n©ng cao kü n¨ng, kinh nghiÖm phª b×nh.
N©ng cao n¨ng lùc tæ chøc qu¶n lý cña c¸c tæ chøc ®Þa ph¬ng : Kü n¨ng qu¶n
lý, tÝnh tù lùc, tÝnh tù tin, kh¶ n¨ng tù ®¸nh gi¸ vµ kh¶ n¨ng g¸nh v¸c tr¸ch
nhiÖm.
+ C¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia gióp khuyÕn khÝch nh÷ng c¸ nh©n tham
gia vµo vµo c¸c quy tr×nh ho¹t ®éng theo nhãm bÊt kÓ tuæi t¸c, giíi tÝnh, tr×nh
®é v¨n ho¸.
+ Nh÷ng lîi Ých thu ®îc tõ qu¸ tr×nh nµy gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ t¹i ®Þa ph¬ng.
+ Ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång ®Æc biÖt
khuyÕn khÝch sù tham gia cña n÷ giíi trong mäi ho¹t ®éng.
+Trong ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång cã
nh÷ng u ®iÓm lín trong qu¸ tr×nh gi¸m s¸t :
- Qu¸ tr×nh theo dâi gi¸m s¸t trong qu¸ tr×nh cung cÊp cËp thêng
xuyªn nh÷ng h×nh ¶nh vÒ c¸c ho¹t ®éng ®ang diÔn ra sÏ gióp céng ®ång x¸c
®Þnh ®îc c¸c ho¹t ®éng ®ã cã diÔn ra cã ®óng híng kh«ng ®Ó cã nh÷ng ®iÒu
chØnh kÞp thêi.
- Th«ng tin ph¶n håi liªn tôc cña c¸c bªn tham gia trong suèt tiÕn tr×nh
cña c¸c ho¹t ®éng b¶o ®¶m c¸c ho¹t ®éng ®ñ chÊt lîng ®Ó mang l¹i nh÷ng
kÕt qu¶ chÝnh x¸c.
1.3.3.2. Nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng
®ång.
NhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña
céng ®ång lµ ‘‘mÒm’’ vµ ‘‘tiªu phÝ thêi gian’’ vµ cho dï ph¬ng ph¸p cã sù
51
tham gia ®ang ngµy cµng trë nªn phæ biÕn th× b¶n th©n nã còng cã mét sè
nhîc ®iÓm sau[78][89][153][155][162] :
+ §ßi hái nhiÒu thêi gian vµ nh©n lùc.
+ ThiÕu râ rµng vÒ b¶n chÊt.ThiÕu kh¸ch quan khi ®¸nh gi¸.
+ NÕu sù ph©n ®Þnh kh«ng râ rµng, thiÕu sù ®¸nh gi¸ kh¸ch quan th×
trong ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia khi sù trao quyÒn cho nhau
trong c¸c ho¹t ®éng sÏ lµm sai lÖch kÕt qu¶.
+ Nh÷ng c«ng cô cã thÓ ®îc ®iÒu chØnh ®Ó ®¶m b¶o mét kÕt qu¶ phï
hîp víi nh÷ng g× thóc ®Èy viªn mong muèn.
1.4. ý nghÜa cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi thùc hµnh ®a d¹ng hãa
b÷a ¨n
ThiÕu vi chÊt dinh dìng vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò ®Æc biÖt ë c¸c céng
®ång khã kh¨n. Cã thÓ c¶i thiÖn suy dinh dìng thiÕu vi chÊt b»ng nhiÒu h×nh
thøc can thiÖp: bæ sung, t¨ng cêng, ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n - tÊt c¶ c¸c biÖn
ph¸p nµy cã thÓ nhê vµo c¸c chiÕn lîc truyÒn th«ng hç trî
[11][104][151][152] Nh chóng ta ®· biÕt kh«ng mét lo¹i thøc ¨n nµo hoµn
h¶o vµ ®Çy ®ñ tÊt c¶ c¸c chÊt dinh dìng cÇn thiÕt. C¸c lo¹i thøc ¨n kh¸c nhau
cã thÓ ®¶m b¶o dinh dìng ®Çy ®ñ vµ còng ®¶m b¶o ®îc lîi thªm tõ c¸c chÊt
ho¹t tÝnh sinh häc kh¸c nhau ®Æc biÖt trong rau. H¬n n÷a, c¸c lý do vÒ mÆt
v¨n ho¸, liÖu ph¸p ®iÒu trÞ, y tÕ vµ kinh tÕ ë mçi níc, mçi quèc gia ®Òu cã thÓ
¶nh hëng ®Õn viÖc chän lùa u tiªn ®èi víi viÖc tiªu thô mét sè lo¹i thøc ¨n
nµy hoÆc tr¸nh mét sè lo¹i thøc ¨n kh¸c. ChÝnh v× vËy trªn thÕ giíi, hiÖn nay
ngêi ta rÊt quan t©m ®Õn viÖc ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n [12][104]. ViÖt Nam cã
truyÒn thèng l©u ®êi vµ cã nhiÒu hiÓu biÕt ®Þa ph¬ng vÒ viÖc ®a d¹ng ho¸
thøc ¨n ( vÝ dô, vên ao chuång, tr¸i c©y vµ rau). Tuy nhiªn, nh÷ng hiÓu biÕt
cña chóng ta cßn h¹n chÕ vÒ chiÕn lîc nµo cÇn dïng ®Ó truyÒn th«ng cã hiÖu
qu¶, vÒ tÇm quan träng cña nã trong thóc ®Èy viÖc ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n ë c¸c
céng ®ång nghÌo. Thùc tÕ cho thÊy ph¬ng ph¸p ®îc x©y dùng dùa trªn kinh
nghiÖm cã ®îc tõ tiÕp xóc x· héi vµ sù tham gia cña c¸c nhãm d©n c x¸c
52
®Þnh ngµy cµng trë nªn phæ biÕn vµ chóng chøng tá ®îc viÖc tiÕp tôc thay ®æi
hµnh vi mét c¸ch bÒn v÷ng. C¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng cã sù tham gia lÊy
thÝnh gi¶ lµm trung t©m cã thÓ sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ ®Ó b¶o vÖ vµ
thóc ®Èy viÖc ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n qua ®ã c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh
dìng [121][153][154]. ChiÕn lîc hç trî b»ng truyÒn th«ng ®Ó thóc ®Èy viÖc
®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n qua ®ã c¶i thiÖn vi chÊt dinh dìng cÇn tr¶ lêi c¸c c©u hái
sau :
+ Chóng ta cã thÓ sö dông truyÒn th«ng mét c¸ch hiÖu qu¶ ®Ó b¶o vÖ vµ
xóc tiÕn viÖc ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n trong nhãm bµ mÑ vµ trÎ em - nÕu nh vËy
th× nh thÕ nµo ?
+ Mét c¸ch nh×n tæng thÓ vÒ th¸i ®é, thùc hµnh cña phô n÷ ®èi víi ®a
d¹ng ho¸ b÷a ¨n ®Æc biÖt cho phô n÷ cã thai, phô n÷ cho con bó khoÎ m¹nh vµ
ph¸t triÓn trÎ trong nh÷ng n¨m ®Çu ®êi nh thÕ nµo?
+ T¹i c¸c céng ®ång khã kh¨n, nh÷ng vÊn ®Ò ®èi víi viÖc truyÒn th«ng
lµ g×?
+ Lµm thÕ nµo chóng ta cã thÓ chän lùa c¸c chiÕn lîc truyÒn th«ng
mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n dùa trªn c¬ së ®ã.
+ Nh÷ng chiÕn lîc truyÒn th«ng nµo lµ hiÖu qu¶ trong viÖc ®èi tho¹i
nh»m b¶o vÖ vµ xóc tiÕn viÖc ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n ®èi víi phô n÷ ë c¸c céng
®ång khã kh¨n?
1.5. Thay ®æi kiÕn thøc, hµnh vi - ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thay ®æi kiÕn
thøc, hµnh vi
1.5.1. Kh¸i niÖm hµnh vi søc kháe
Hµnh vi søc kháe lµ nh÷ng thãi quen, viÖc lµm hµng ngµy ¶nh hëng tèt
hoÆc xÊu ®Õn søc kháe. Hµnh vi søc kháe chÞu ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè sinh
th¸i, m«i trêng, x· héi, v¨n hãa, kinh tÕ, chÝnh trÞ[1][16][53].
Mçi hµnh vi lµ sù biÓu hiÖn cña tÊt c¶ c¸c hîp phÇn: kiÕn thøc, th¸i ®é,
niÒm tin vµ thùc hµnh
53
Hµnh vi = kiÕn thøc + th¸i ®é + niÒm tin + thùc hµnh
1.5.2. C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn kÕt qu¶ cña truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi
1.5.2.1. YÕu tè kinh tÕ
YÕu tè kinh tÕ ®ãng vai trß rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh thay ®æi vµ
duy tr× hµnh vi. Mét bµ mÑ mÆc dï biÕt ®îc khi mang thai cÇn ¨n uèng båi
dìng h¬n ®Æc biÖt lµ c¸c thøc ¨n ®éng vËt giµu chÊt s¾t nhng v× kh«ng cã
tiÒn mua nªn lu«n ph¶i tiÕt kiÖm, ¨n uèng kham khæ. Bµ mÑ biÕt ®Î t¹i cë së y
tÕ lµ tèt nhng kh«ng cã tiÒn ®Ó ®Õn c¬ së y tÕ ®Î hoÆc kh«ng chÞu chuyÓn
tuyÕn khi cã dÊu hiÖu nguy hiÓm [1][16][53].
1.5.2.2. Thãi quen truyÒn thèng v¨n hãa
TruyÒn thèng v¨n hãa ®Æc biÖt lµ phong tôc tËp qu¸n l¹c hËu lµ nh÷ng
yÕu tè ¶nh hëng rÊt lín ®Õn viÖc thay ®æi hµnh vi nh tËp qu¸n cho trÎ ¨n bét,
¨n c¬m nhai sím ®Ó trÎ cøng c¸p, v¾t bá s÷a non sau khi sinh[1][16][53]...
1.5.2.3. DÞch vô x· héi
Sù s½n cã cña c¸c dÞch vô x· héi nh hÖ thèng v¨n hãa th«ng tin vµ gi¸o
dôc gióp n©ng cao nhËn thøc, sù tiÕp cËn dÔ dµng víi c¬ së y tÕ còng ¶nh
hëng rÊt lín tíi viÖc thay ®æi hµnh vi. VÝ dô, mÆc dï bµ mÑ mang thai biÕt lîi
Ých cña viÖc uèng bæ sung viªn s¾t/a xit folic nhng tr¹m y tÕ lµ n¬i cã thuèc
l¹i qu¸ xa nhµ sÏ khã kh¨n ®Ó bµ mÑ cã thÓ mua viªn s¾t/a xit folic. C¸c bµ
mÑ rÊt muèn tiÕp nhËn c¸c th«ng tin vÒ dinh dìng vµ ch¨m sãc trÎ qua hÖ
thèng loa truyÒn thanh ®Þa ph¬ng nhng loa l¹i qu¸ xa nhµ vµ kh«ng nghe
®îc râ[1][16][53].
1.5.2.4. Tr¹ng th¸i vÒ thÓ chÊt
Lµ yÕu tè bªn trong mçi c¸ nh©n, nã cã thÓ lµ yÕu tè thóc ®Èy hoÆc k×m
h·m sù thay ®æi hµnh vi, vÝ dô, nh mét bµ mÑ cã thÓ lùc vµ søc kháe tèt nªn
qu¸ tr×nh mang thai, sinh ®Î thuËn lîi dÔ dµng nªn dÔ dµng cã suy nghÜ coi
thêng vµ khã kh¨n chuyÓn tõ kiÕn thøc thµnh th¸i ®é vµ hµnh vi
54
®óng[1][16][53].
1.5.2.5.YÕu tè t©m lý, t×nh c¶m
Ngêi phô n÷ ®îc ngêi chång, ngêi th©n vµ gia ®×nh th¬ng yªu,
®éng viªn ch¨m sãc tèt sÏ dÔ dµng chÊp nhËn vµ duy tr× c¸c hµnh vi cã lîi
trong khi mang thai. Ngêi chång th¬ng yªu vî còng s½n sµng chia sÎ tr¸ch
nhiÖm víi vî trong viÖc ch¨m sãc vî khi cã thai, chia sÎ tr¸ch nhiÖm trong
viÖc nu«i d¹y con c¸i[1][16][53].
1.5.2.6. KiÕn thøc vµ kü n¨ng
Lµ n¨ng lùc cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn mét hµnh vi cã lîi cho søc kháe.
Ngêi phô n÷ vµ ngêi th©n trong gia ®×nh kh«ng hiÓu ®îc c¸c dÊu hiÖu
nguy hiÓm khi mang thai hoÆc khi chuyÓn d¹ sÏ kh«ng t×m ®Õn c¬ së y tÕ kÞp
thêi khi cã c¸c biÓu hiÖn kh«ng b×nh thêng. BiÕt ®îc lîi Ých nu«i con b»ng
s÷a mÑ nhng kh«ng cã kü n¨ng trong viÖc cho con bó vµ duy tr× nguån s÷a
mÑ còng cã thÓ kh«ng cã ®ñ s÷a cho con bó[1][16][53]..
1.5.3. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó cã hµnh vi søc kháe tèt
Mét c¸ nh©n muèn cã hµnh vi søc kháe tèt cÇn cã:
- KiÕn thøc: HiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ hµnh vi ®ã;
- NiÒm tin vµ th¸i ®é tÝch cùc, muèn thay ®æi;
- Kü n¨ng ®Ó thùc hiÖn hµnh vi;
- Sù ñng hé: Cã sù hç trî cña gia ®×nh vµ x· héi ®Ó duy tr× hµnh vi l©u
dµi.
Tãm l¹i: Hµnh vi lµ mét phÇn cña c¸ch sèng hoÆc v¨n hãa céng ®ång
nªn cÇn ph¸t hiÖn vµ nhËn ®Þnh ®îc hµnh vi hiÖn t¹i cña ®èi tîng cã ¶nh
hëng ®Õn søc kháe nh thÕ nµo, hµnh vi nµo cã lîi, hµnh vi nµo cã h¹i, v« h¹i
®Ó quyÕt ®Þnh lùa chän nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m c¶i thiÖn hµnh vi søc kháe. §ã
lµ khuyÕn khÝch c¸c hµnh vi cã lîi ®· cã, thay ®æi dÇn c¸c hµnh vi cã h¹i b»ng
c¸c hµnh vi míi cã lîi cho søc kháe. T¸c ®éng hîp lý víi c¸c hµnh vi kh«ng
cã lîi còng kh«ng cã h¹i cho søc kháe[1][53].
55
1.5.4. Qu¸ tr×nh thay ®æi hµnh vi søc khoÎ
Hµnh vi ngêi vµ hµnh vi søc khoÎ b¶n th©n nã lµ rÊt phøc t¹p, nªn qu¸
tr×nh thay ®æi nã còng rÊt phøc t¹p vµ khã kh¨n. ViÖc thay ®æi mét hµnh vi søc
khoÎ thêng dùa trªn c¬ së mét tiªn ®Ò lµ con ngêi ta lu«n mong muèn ®îc
khoÎ m¹nh h¬n lµ bÞ ®au èm, trong ®ã c¸c xóc c¶m nhiÒu khi ®ãng vai trß
quan träng h¬n lµ sù nhËn thøc vÒ t×nh tr¹ng søc khoÎ b¶n th©n ®Ó thóc ®Èy
mçi c¸ nh©n tù gi¸c hµnh ®éng dÉn tíi sù thay ®æi hµnh vi søc khoÎ .
Cã nhiÒu lý thuyÕt vµ m« h×nh gi¶i thÝch c¸c hµnh vi vµ qu¸ tr×nh thay
®æi hµnh vi søc khoÎ nh m« h×nh ABC, m« h×nh niÒm tin søc khoÎ cña
Rosentock, lý thuyÕt hµnh ®éng cã suy tÝnh cña Fishbein vµ Ajzen, lý thuyÕt
nhËn thøc x· héi cña Bandura vµ lý thuyÕt/m« h×nh ®îc sö dông nhiÒu nhÊt
®Ó gi¶i thÝch sù thay ®æi hµnh vi søc khoÎ cña céng ®ång lµ lý thuyÕt do
Everett M. Rogers ®Ò xíng n¨m 1971[1][53][54][59][62].
C¸c bíc cña qu¸ tr×nh thay ®æi hµnh vi:
Môc tiªu cuèi cïng cña TTGDDD lµ thay ®æi mét hµnh vi theo híng
cã lîi vÒ dinh dìng vµ søc khoÎ. Sù thay ®æi nµy lµ mét qu¸ tr×nh nhiÒu bíc
vµ tiÕn triÓn díi t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè t©m lý, x· héi vµ c¸c ho¹t ®éng
TTGD.
B¶ng 1.14. Díi ®©y lµ M« h×nh 5 giai ®o¹n thay ®æi hµnh vi søc khoÎ
Bíc 1 Bíc 2 Bíc 3 Bíc 4 Bíc 5
NhËn thøc Quan t©m,
thÝch thó
Xem xÐt, Cã ý
®Þnh thay ®æi
Lµm thö ChÊp nhËn vµ
duy tr×
Nh vËy qu¸ tr×nh thay ®æi hµnh vi diÔn qua 5 giai ®o¹n:
Giai ®o¹n 1: Tríc hÕt ®èi tîng ph¶i tù nhËn ra hµnh vi cña m×nh lµ
cã h¹i cho søc khoÎ b¶n th©n vµ cã thÓ cho c¶ céng ®ång. ViÖc nµy kh«ng
ph¶i lµ dÔ, v× con ngêi thêng cã xu híng tù cho r»ng c¸c hµnh vi cña m×nh
lµ ®óng ®¾n, kh«ng cÇn thiÕt ph¶i thay ®æi. CÇn ph¶i cã dÞp tr¶i qua c¸c kinh
nghiÖm kh«ng cã lîi cho b¶n th©n míi cã thÓ nhËn ra.
56
Giai ®o¹n 2: TiÕp theo, ®èi tîng ph¶i cã quan t©m ®Õn hµnh vi míi
lµnh m¹nh ®Ó thay thÕ hµnh vi cò vµ cã lîi cho søc khoÎ cña m×nh, råi ®i t×m
kiÕm c¸c th«ng tin vÒ hµnh vi míi ®ã, nhng ®Õn lóc nµy vÉn cha cã ý ®Þnh
thay ®æi. Bíc nµy cã thÓ kÐo dµi vµi th¸ng hoÆc tíi vµi n¨m, vµ thùc tÕ cã
nh÷ng ngêi kh«ng bao giê vît qua ®îc nã.
Giai ®o¹n 1 vµ 2 thuéc vÒ nhËn thøc c¶m tÝnh nªn c¸c ph¬ng tiÖn
th«ng tin ®¹i chóng cã t¸c dông tèt nhÊt.
Giai ®o¹n 3: ChuÈn bÞ cho sù thay ®æi. §©y lµ bíc ngoÆt chuyÓn tiÕp
tõ qu¸ tr×nh nhËn thøc c¶m tÝnh sang nhËn thøc lý tÝnh, khi mµ c¸ nh©n ®i ®Õn
quyÕt t©m ®Æt môc ®Ých thay ®æi vµ s½n sµng thùc hiÖn viÖc thay ®æi. Trong
bíc nµy c¸ nh©n chÞu t¸c ®éng m¹nh bëi c¸c yÕu tè bªn trong (lo sî bÞ bÖnh,
hoÆc coi thêng c¸c t¸c h¹i cña bÖnh ...) vµ c¸c t¸c ®éng bªn ngoµi (th¸i ®é
cña nh÷ng ngêi trong gia ®×nh vµ cña b¹n bÌ...). Lóc nµy vai trß vµ sù gióp
®ì trùc tiÕp cña nh©n viªn truyÒn th«ng lµ rÊt quan träng. C¸c ph¬ng tiÖn
th«ng tin ®¹i chóng kh«ng cßn t¸c dông tèt nh tríc n÷a.
Giai ®o¹n 4: Hµnh ®éng ®Ó kh¾c phôc c¸c vÊn ®Ò c¶n trë sù thay ®æi.
(§èi tîng ph¶i tù thö nghiÖm hµnh vi søc khoÎ míi råi tù ®¸nh gi¸ xem kÕt
qu¶ cã t¸c ®éng ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ b¶n th©n ra sao.) §©y lµ giai ®o¹n
lµm thËt ®Ó tù kiÓm nghiÖm trªn chÝnh b¶n th©n m×nh, vµ còng lµ giai ®o¹n
khã kh¨n nhÊt vµ quan träng nhÊt, cÇn cã sù gióp ®ì tÝch cùc cña truyÒn th«ng
viªn vµ nh÷ng ngêi th©n cã kinh nghiÖm.
Giai ®o¹n 5: Cuèi cïng, ®èi tîng ®i ®Õn chç chÊp nhËn hay lµ tõ chèi
hµnh vi søc khoÎ míi ®ã.
- NÕu chÊp nhËn th× ®èi tîng cÇn cã sù hç trî vÒ mäi mÆt ®Ó cã thÓ
duy tr× ®îc hµnh vi søc khoÎ míi ®ã trong mét thêi gian ®ñ dµi ®Ó nã trë
thµnh mét thãi quen míi, mét nÕp sèng míi. Duy tr× hµnh vi míi ®¹t ®îc
b»ng c¸ch tù kiÓm so¸t, n©ng cao vµ cñng cè c¸c kÕt qu¶ ®¹t ®îc víi sù hç trî
tõ bªn ngoµi.
- NÕu tõ chèi th× ®èi tîng l¹i quay trë l¹i bíc tríc ®ã hoÆc thËm chÝ
57
tõ bíc 1, råi tiÕn lªn tõng bíc nh ®· lµm. Nhí r»ng thÊt b¹i cã thÓ x¶y ra ë
bÊt cø giai ®o¹n nµo trong qu¸ tr×nh thay ®æi. V× vËy, ®èi tîng ph¶i kiªn tr×,
cã quyÕt t©m cao vµ lu«n ®îc sù hç trî tõ bªn ngoµi. trong qu¸ tr×nh thay ®æi.
CÇn nhí r»ng, ®Ó thay ®æi ®îc mét hµnh vi søc kháe cã h¹i ®Õn mét
hµnh vi søc khoÎ cã lîi, b¶n th©n ®èi tîng nhiÒu khi ph¶i tr¶i qua chu tr×nh
trªn ®©y nhiÒu lÇn. §èi tîng cã thÓ chèng ®èi l¹i sù thay ®æi do thiÕu hiÓu
biÕt, kh«ng ®îc ®éng viªn, thiÕu c¸c ph¬ng tiÖn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c khã kh¨n.
1.5.5. C¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thay ®æi hµnh vi
1.5.5.1. §inh nghÜa
Lµ ph¬ng ph¸p ®o lêng, íc lîng c¸c kÕt qu¶ vµ xÐt ®o¸n c¸c gi¸ trÞ
®Ó tõ ®ã ®a ra quyÕt ®Þnh c¶i thiÖn toµn bé qu¸ tr×nh[1][53][54].
1.5.5.2. C¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸
§o lêng: VÒ 3 mÆt cña: KiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh (KAP) ®ã lµ
c¸c chØ sè cho biÕt c¸c møc ®é hoµn thµnh cña môc tiªu truyªn truyªn gi¸o
dôc søc khoÎ(TT-GDSK).
Tuy vËy, viÖc ®o lêng nµy rÊt khã ®¶m b¶o chÝnh x¸c v× kiÕn thøc vµ
th¸i ®é lµ trõu tîng v× vËy cÇn bæ sung thªm c¸c ph¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh vµ
®Þnh lîng kh¸c nh: Gi¸m s¸t cã sù tham gia (Participatory observation),
Th¶o luËn nhãm cã chñ ®Ých (FGD)[1][53][54].64][73][88]...
XÐt ®o¸n gi¸ trÞ c¸c kÕt qu¶:
B»ng so s¸nh, ®èi chiÕu c¸c chØ sè ®· ®¹t ®îc víi c¸c chØ sè tríc khi
can thiÖp, hoÆc c¸c chØ tiªu ®Ò ra tríc khi can thiÖp.
B»ng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh: Th¶o luËn nhãm cã chñ ®Ých,
pháng vÊn s©u...
HoÆc b»ng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh lîng: §iÒu tra nh©n tr¾c,
®iÒu tra khÈu phÇn, xÐt nghiÖm m¸u[1][53][54].64][73][88]...
§a ra c¸c quyÕt ®Þnh c¶i tiÕn:
C¨n cø vµo kÕt qu¶ vµ c¸c xÐt ®o¸n c¸c gi¸ trÞ cña kÕt qu¶ ®Ó ®a ra c¸c
58
quyÕt ®Þnh c¶i tiÕn.
1.5.5.3. C¸c bíc ®¸nh gi¸ thay ®æi hµnh vi
X¸c ®Þnh râ c¸c môc tiªu vµ c¸c tiªu chuÈn:
Hoµn thµnh vÒ 3 mÆt: KiÕn thøc, th¸i ®é thùc hµnh mµ ®èi tîng ®·
®¹t ®îc ( ®¸nh gi̧ ai?) v× vËy vÊn ®Ò tríc tiªn cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ môc tiªu:
Môc tiªu cña TT-GDSK chÝnh lµ nh÷ng thay ®æi vÒ nhËn thøc, th¸i ®é vµ c¸ch
thùc hµnh mµ ®èi tîng ph¶i ®¹t ®îc.
KÕ tiÕp x¸c ®Þnh vµ ph©n lo¹i râ nhãm ®èi tîng ®Ých:
§Þnh nghÜa nhãm ®èi tîng ®Ých: Lµ c¸c nhãm ®èi tîng ®Æc hiÖu mµ
th«ng tin truyÒn th«ng, c¸c tµi liÖu, c¸c chiÕn dÞch truyÒn th«ng sÏ tËp trung vµo.
Ph©n lo¹i nhãm ®èi tîng ®Ých trong ho¹t ®éng truyÒn th«ng:
- §èi tîng u tiªn 1:
+ Lµ nhãm bÞ ¶nh hëng nhiÒu nhÊt cña cña vÊn ®Ò ®ang x¶y ra.
+ Lµ nhãm ®èi tîng quan träng nhÊt mµ th«ng ®iÖp truyÒn th«ng tiÕp cËn.
+ Lµ nhãm ®èi tîng ®· tõng cã ®¸p øng tèt nhÊt tríc can thiÖp.
- §èi tîng u tiªn 2: Lµ nh÷ng ®èi tîng trùc tiÕp ¶nh hëng nhiÒu nhÊt
®Õn nhãm ®èi tîng u tiªn 1.
- §èi tîng u tiªn 3: (§èi tîng quan träng) Lµ nh÷ng ®èi tîngmµ
ch¬ng tr×nh cÇn ®Õn sù gióp ®ì ë ®ã nhiÒu nhÊt( tµi chÝnh, chÝnh s¸ch, chÝnh trÞ...)
Tuú tõng vÊn ®Ò ®îc x¸c ®Þnh mµ mµ c¸c nhãm u tiªn còng ®îc x¸c
®Þnh cho phï hîp.
Trong TT-GDSK, chó ý ®Õn c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng h¬n lµ c¸c tiªu chuÈn
sè lîng.
Lùa chän c¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thÝch hîp:
Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ còng cÇn chó ý ®Õn c¸c chØ sè vÒ chÊt lîng h¬n c¸c
chØ sè vÒ sè lîng.
Mét c¸ch tèt nhÊt ®Ó gióp lîng ho¸ c¸c tiªu chuÈn hay c¸c chØ sè vÒ chÊt
lîng thµnh sè lîng gióp dÔ ®¸nh gi¸ lµ: Ên ®Þnh cho mét tiªu chuÈn hay chØ sè
mét con sè.
VÝ dô: “ChØ th¸i ®é ®ång ý hay kh«ng ®ång ý cña viÖc röa tay tríc khi
59
¨n vµ sau khi ®i vÖ sinh”
B¶ng 1.15. Møc ®é ®ång ý (cã thÓ chia 3 møc hoÆc 5 møc nh sau)
Hoµn toµn
®ång ý
§ång ý Cha râ Ph¶n ®èi Hoµn toµn
ph¶n ®èi
4 ®iÓm 3 ®iÓm 2 ®iÓm 1 ®iÓm 0 ®iÓm
Ph©n tÝch kÕt qu¶:
So s¸nh c¸c chØ sè víi tiªu chuÈn hoµn thµnh cho thÊy sù chªnh lÖch
gi÷a hai lo¹i sè. §©y lµ bíc khã kh¨n, phøc t¹p vµ quan träng nhÊt v× vËy ®Ó
®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c, ®óng ®¾n ph¶i thËt kh¸ch quan, trung thùc trong khi
ph©n tÝch ®¸nh gi¸.
Ra quyÕt ®Þnh:
Dùa trªn c¬ së ph©n tÝch,®¸nh gi¸ c¸c kÕt qu¶ ®ã mµ ®a ra quyÕt ®Þnh.
1.5.5.4. Khi nµo th× ®¸nh gi¸
§¸nh gi¸ ban ®Çu
Tríc khi triÓn khai c«ng t¸c TT-GDSK, nh»m:
+ T×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò søc khoÎ , nhu cÇu søc khoÎ vµ c¸c hµnh vi søc
khoÎ cña ®èi tîng gi¸o dôc, c¸c ®iÒu kiÖn thùc tÕ chñ quan vµ kh¸ch quan.
+ Dùa trªn c¸c c¸c c¬ së ®ã mµ x¸c ®Þnh ®îc c¸c môc tiªu TT-GDSK
cô thÓ cho thÝch hîp.
§¸nh gi¸ tøc thêi
+ Thu thËp c¸c th«ng tin ph¶n håi tõ ®èi tîng gi¸o dôc biÓu hiÖn b»ng
lêi nãi, th¸i ®é vµ viÖc lµm cô thÓ cña ®èi tîng.
+ Trªn c¬ së ®ã mµ ®iÒu chØnh ngay ®îc néi dung vµ ph¬ng ph¸p TT-
GDSK cho phï hîp h¬n víi ®èi tîng vµ víi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh thùc tÕ.
§¸nh gi¸ kÕt thóc:
60
§¸nh gi¸ sau khi ®· tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p can thiÖp.
+ X¸c ®Þnh ®îc cã nh÷ng thay ®æi g× trong kiÕn thøc, th¸i ®é vµ thùc
hµnh cña ®èi tîng ®ang diÔn ra nh thÕ nµo.
+ Rót ra ®îc nh÷ng kinh nghiÖm, nguyªn nh©n ®· dÉn ®Õn thµnh c«ng
hay thÊt b¹i, do chñ quan hay kh¸ch quan.
+ Kh¼ng ®Þnh hµnh vi míi mµ ®èi tîng ®· ®¹t ®îc, tõ ®ã cã kÕ ho¹ch
hç trî tiÕp tôc cho ®èi tîng duy tr× vµ ph¸t triÓn hµnh vi
míi[1][53][54].64][73][88]....
1.6. Mét sè ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc ¸p dông trong truyÒn
th«ng
Nh chóng ta ®· biÕt, môc ®Ých cña gi¸o dôc truyÒn th«ng lµ thay ®æi
hµnh vi cã lîi søc khoÎ cho nhãm ®èi tîng ®Ých. V× v©y ®Ó lËp kÕ ho¹ch cho
tõng bíc cô thÓ cña tiÕn tr×nh truyÒn th«ng th× nghiªn cøu mang tÝnh lîng
gi¸ ®ã lµ nghiªn cøu ®Þnh híng thêng ®îc sö dông ®Ó gióp cho ngêi lµm
kÕ ho¹ch cã ®îc c¸i nh×n thÊu ®¸o vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh liªn quan
®Õn dinh dìng cña ®èi tîng hoÆc nhãm ®èi tîng cïng c¸c yÕu tè c¨n
nguyªn ®i kÌm. Nghiªn cøu ®Þnh híng lµ nghiªn cøu lîng gi¸, ®îc tæ chøc
thùc hiÖn khi b¾t ®Çu x©y dùng c¸c ch¬ng tr×nh. C¸c kü thuËt ®Æc trng ®îc
sö dông trong nghiªn cøu ®Þnh híng gåm [20][32]:
+ Th¶o luËn nhãm cã träng t©m (FGD),
+ Pháng vÊn s©u (DI),
+ Quan s¸t hµnh vi,
+ Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu dù kiÖn thø cÊp.
Nghiªn cøu ®Þnh híng sÏ gióp khªu gîi c¸c ý tëng cho c¸c nghiªn
cøu ®Þnh lîng tiÕp theo hÆc cung cÊp dù liÖu ®Ó thiÕt lËp ch¬ng tr×nh.
Nghiªn cøu ®Þnh híng ®îc sö dông nh mét c«ng cô th¨m dß ph¶n øng cña
c¸c nhãm ®èi tîng ®Ých, ®Ó kÝch thÝch sù chó ý, ®Ó g©y nhËn thøc hoÆc t¹o sù
chÊp nhËn hoÆc thóc ®Èy hµnh vi. Nghiªn cøu ®Þnh híng ®îc sö dông trong
mäi c«ng ®o¹n cña tiÕn tr×nh truyÒn th«ng tõ kh©u lËp kÕ ho¹ch ®Õn triÓn khai,
61
theo dâi vµ ®¸nh gi¸ nh»m:
+ X©y dùng kÕ ho¹ch trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu,
+ Thu thËp c¸c ®¸p øng cña ®èi tîng víi c¸c s¶n phÈm truyÒn th«ng.
+ HiÓu ®îc c¨n nguyªn cña c¸c thÊt b¹i.
VËy sù kh¸c nhau cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng
lµ g×? Trong c¸c giai ®o¹n cña dù ¸n truyÒn th«ng chóng ®îc sö dông nh thÕ
nµo?
1.6.1. Sù kh¸c biÖt gi÷a ph¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh vµ ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng
B¶ng 1.16. Kh¸c biÖt gi÷a ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng
§Æc ®iÓm §Þnh tÝnh §Þnh lîng
Môc
®Ých/môc
tiªu
1. Kh¸m ph¸, m« t¶ x©y
dùng lý luËn.
2. §«i khi kiÓm ®Þnh gi¶
thuyÕt.
1. M« t¶, ®¸nh gi¸ , kiÓm ®Þnh gi¶
thuyÕt.
2. §«i khi cã thÓ x©y dùng lý luËn
3.Nh»m thu ®îc kÕt qu¶ cã thÓ kh¸i
qu¸t hãa cho nh÷ng nhãm ®èi tîng
kh¸c.
Gi¶ thuyÕt Kh«ng hoÆc kh«ng cô thÓ Thêng cô thÓ chÝnh x¸c
Kh¸i niÖm Thay ®æi , thêng xuÊt
hiÖn trong qu¸ tr×nh
nghiªn cøu
Thêng ®îc x©y dùng tõ c¸c lÝ luËn
cã tríc
Bèi c¶nh Tù nhiªn, kh«ng can thiÖp
vµ kiÓm so¸t
Ýt tÝnh tù nhiªn, hoÆc ®îc dùng
nªn(phßng thÝ nghiÖm) cã kiÓm so¸t
Ph¹m vi hÑp Réng
Th«ng tin Mang tÝnh c¸ nh©n Kh«ng cßn tÝnh c¸ nh©n
Ng«n
ng÷/dù liÖu
Ng«n ng÷ cña ®èi tîng Lµ nh÷ng con sè
62
MÉu nhá lín h¬n
TiÕp xóc
®èi tîng
NhiÒu tiÕp xóc trao ®æi víi
®èi tîng
It tiÕp xóc trao ®æi víi ®èi tîng
Ph©n tÝch
thèng kª
kh«ng cã/ b¾t buéc
1.6.2. C¸c nghiªn cøu ®îc sö dông trong 5 bíc cña triÕn tr×nh truyÒn
th«ng
1.6.2.1. X¸c ®Þnh vÊn ®Ò vµ ®èi tîng
- B¶n chÊt vÊn ®Ò.
- Ai bÞ ¶nh hëng nhiÒu nhÊt.
- Nguyªn nh©n nµo?
- §iÒu kiÖn kinh tÕ v¨n ho¸ x· héi?
Trong bíc nµy c¸c nghiªn cøu ®Þnh lîng vÉn lµ chñ yÕu nh ®iÒu tra
nh©n tr¾c häc, ®iÒu tra khÈu phÇn, xÐt nghiÖm m¸u...tuy nhiªn c¸c nghiªn cøu
®Þnh tÝnh còng ®îc sö dông. KÕt qu¶ c¸c nghiªn cøu sÏ ®îc sö dông ®Ó nhËn
®Þnh t×nh h×nh vµ ®¸nh gi¸ vÊn ®Ò.
1.6.2.2. X©y dùng kÕ ho¹ch
KÕt qu¶ nghiªn cøu ë bíc 1 ®îc sö dông ®Ó lËp kÕ ho¹ch, chiÕn lîc
vµ ®a c¸c ph¸t hiÖn tõ nghiªn cøu vµo c¸c th«ng ®iÖp, tµi liÖu Ên phÈm còng
nh c¸c khÝa c¹nh kh¸c cña truyÒn th«ng.
1.6.2.3. Thö nghiÖm
- Tµi liÖu truyÒn th«ng nªn tr×nh bµy thÕ nµo?
- Th«ng ®iÖp cã ®îc chÊp nhËn, cã dÔ hiÓu kh«ng, cã ®îc ®ång t×nh
kh«ng?
- Tr×nh bµy ®· hÊp dÉn cha?
- CÇn ph¶i thay ®æi nh÷ng g×?
§Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ tèt vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái ®Æt ra, th«ng ®iÖp truyÒn
th«ng cÇn ng¾n gän, dÔ hiÓu, thÓ hiÖn ®îc c¸c néi dung cÇn thiÕt vµ phï hîp
63
víi v¨n ho¸ cña ®Þa ph¬ng. §Ó ph¸t hiÖn ®îc ®èi tîng gi¸o dôc hiÓu ®îc
tµi liÖu nh thÕ nµo? c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu sau thêng ®îc ¸p dông:
- Nghiªn cøu ®Þnh tÝnh: Pháng vÊn s©u, th¶o luËn nhãm cã träng t©m.
- Nghiªn cøu ®Þnh lîng: Ph¸t tê r¬i, ®iÒn mÉu phiÕu gãp ý.
Nghiªn cøu ®Þnh tÝnh lµ nghiªn cøu chñ yÕu trong bíc thö nghiÖm.
Tuy nhiªn, viÖc phèi hîp nhiÒu lo¹i ph¬ng ph¸p nghiªn cøu nªn ®îc
khuyÕn khÝch.
1.6.2.4. TriÓn khai vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch
C¸c ®Çu vµo cña s¶n phÈm gåm: Ên phÈm in Ên, b¨ng ph¸t qu¶ng c¸o,
tËp huÊn, gi¸m s¸t triÓn khai. ViÖc triÓn khai cÇn ®îc g¾n liÒn víi hç trî vµ
cñng cè.
C¸c nghiªn cøu trong bíc triÓn khai cã thÓ lµ c¸c nghiªn cøu ®Þnh
tÝnh: nh th¶o luËn nhãm, pháng vÊn s©u… hoÆc c¸c nghiªn cøu ®Þnh lîng
nh ®iÒu tra KAP, ®iÒu tra vÒ khÈu phÇn…®îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh theo
dâi vµ gi¸m s¸t ®Ó cã c¸c ®iÒu chØnh thÝch hîp vµ kÞp thêi.
1.6.2.5. Theo dâi vµ ®¸nh gi¸
Th«ng ®iÖp ®· ®îc truyÒn t¶i vµ ®èi tîng hiÓu ®îc nh thÕ nµo? cã
khã kh¨n trë ng¹i g×? cã theo ®óng kÕ ho¹ch kh«ng? truyÒn th«ng cã hiÖu qu¶
kh«ng?
§Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn vµ ®Ó cã c¸c ®iÒu chØnh kÞp thêi c¸c nghiªn
cøu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng ®Òu ®îc ¸p dông trong bíc nµy.
1.7. Mét sè nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng t¹i ViÖt
Nam vµ trªn thÕ giíi
1.7.1. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc trªn thÕ
giíi
Mét nghiªn cøu tryÒn th«ng tÝch cùc thay ®æi hµnh vi lµm giµu thøc ¨n
bæ sung cho trÎ em b»ng c¸c s¶n phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng ë Haiti. KÕt qu¶
cho thÊy cã sù thay ®æi ý nghÜa gi÷a 2 nhãm bµ mÑ vÒ kiÕn thøc còng nh
thùc hµnh tríc vµ sau can thiÖp [170][179].
64
T¹i Peru, Carrasco Sanez vµ céng sù [136][141][142] n¨m 1998, mét sù
cè g¾ng tiÕp thÞ x· héi vÒ c¶i thiÖn chÊt lîng b÷a ¨n b»ng thÞt gµ ®îc cung
cÊp tõ céng ®ång, kÕt qu¶ cho thÊy sù c¶i thiÖn cã ý nghÜa vÒ chÊt lîng khÈu
phÇn ¨n vµo giµu s¾t vµ vitamin C còng nh tæng lîng khÈu phÇn ¨n hµng
ngµy vÒ vitamin C, s¾t vµ tû lÖ hÊp thu s¾t ë nhãm ®èi tîng ®Ých lµ phô n÷ ë
løa tuæi sinh në. KÕt qu¶ còng cho thÊy tû lÖ thiÕu m¸u còng gi¶m cã ý nghÜa
sau khi can thiÖp.
T¹i Ethiopia, Ahmed, Ehui vµ Jabbar [136][141][142] n¨m 1999 víi
kÕt qu¶ nghiªn cøu ban ®Çu cho thÊy hiÖu qu¶ tiÕp thÞ x· héi gia t¨ng 72% thu
nhËp ë c¸c hé gia ®×nh trong ®ã sù chi tiÕu cho mua s¾m thùc phÈm chØ gia
t¨ng 20%. C¶ lîng vitaminA vµ s¾t trong khÈu phÇn t¨ng cao h¬n ë nhãm
can thiÖp khi so s¸nh víi nhãm chøng. T¸c gi¶ kh«ng so s¸nh sù kh¸c biÖt vÒ
nguån cña c¸c yÕu tè vi lîng lµ thùc phÈm thùc vËt hay ®éng vËt. C¸c ph©n
tÝch tiÕp theo sÏ ®Ò cËp ®Õn ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh dìng cña trÎ em.
NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Smitasiri S t¹i Th¸i Lan
[181][182][183] vµo nh÷ng n¨m 1988-1991 phÝa b¾c Th¸i Lan t¹i huyÖn
Kanthararom thuéc tØnh Srisaket. Ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia
cña céng ®ång trong nghiªn cøu nµy lµ t¨ng cêng sù tiÕp cËn víi c¸c s¶n
phÈm giµu vitanin A s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng kÕt qu¶ cho thÊy cã sù th©y ®æi cã
y nghÜa vÒ KAP, thùc hµnh tiªu thô c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A, sö dông
dÇu thùc vËt ®Ó chÕ biÕn thùc phÈm còng nh t×nh tr¹ng thiÕu vitamin A gi÷a
hai nhãm can thiÖp vµ kh«ng can thiÖp [182][183]. GÇn ®©y 1995-1997, ®¸nh
gi¸ sù thay ®æi kiÕn thøc, th¸i ®é vµ thùc hµnh (KAP) vÒ sù lùa chän sö dông
c¸c lo¹i thùc phÈm giµu vitamin A, vitamin C vµ S¾t. KÕt qu¶ cho thÊy cã sù
thay ®æi cã ý nghÜa vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh th«ng qua ®¸nh gi¸ KAP
vµ sù c¶i thiÖn vÒ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u dinh dìng còng nh thiÕu Vitamine A
th«ng qua ®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu cËn l©m sµng gi÷a hai nhãm chøng vµ nhãm
cã can thiÖp truyÒn th«ng trùc tiÕp qua kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tríc vµ sau can thiÖp
truyÒn th«ng [154].
65
1.7.2. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ë ViÖt nam
NhiÒu nghiªn cøu vÒ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu s¾t còng nh c¸c yÕu tè
¶nh hëng ®îc thùc hiÖn ë nhiÒu vïng ®ång b»ng cña c¸c tØnh phÝa B¾c,
Nam bé , miÒn Trung [17][18][19][45]vµ T©y nguyªn [46]. C¸c nghiªn cøu
can thiÖp bæ sung vi chÊt ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu s¾t còng ®·
®îc thùc hiÖn ë nhiÒu n¬i vµ cho nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÝch lÖ [5]. NhiÒu
nghiªn cøu ®iÒu tra vÒ KiÕn thøc, Th¸i ®é, Thùc hµnh cña ngêi d©n vÒ thùc
hµnh vÖ sinh thùc phÈm cña Hµ ThÞ Anh §µo ë Hµ néi [10], ... C¸c nghiªn cøu
trªn chØ míi ph¶n ¸nh m« t¶ t×nh h×nh vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh vÒ mét
sè vÊn ®Ò, cha ®i xa h¬n ®Ó thay ®æi hµnh vi cña ®èi tîng.
Nghiªn cøu cña Tõ GiÊy, Hµ Huy Kh«i, Lª B¹ch Mai vµ CS [12] vÒ c¶i
thiÖn t×nh tr¹ng dinh dìng bµ mÑ, trÎ em tiÕn tíi thanh to¸n ®ãi nghÌo víi
môc tiªu ®Õn n¨m 2000 c¸c c¬ së cã thÓ duy tr× ®îc c¸c ho¹t ®éng nhê sù
tham gia tÝch cùc cña céng ®ång t¹i huyÖn Ninh Thanh, H¶i Hng .
Mét nghiªn cøu gÇn ®©y (1999-2000) cña Ogle BM, Ph¹m Hoµng Hng
vµ CS vÒ tÝnh ®a d¹ng thøc ¨n, nguån dinh dìng ®a vµo vµ søc khoÎ cña
ngêi phô n÷ t¹i A Líi - huyÖn miÒn nói Thõa Thiªn HuÕ cho thÊy nhãm bµ
mÑ cã chÕ ®é ¨n ®a d¹ng cao khÈu phÇn ¨n kh«ng nh÷ng ®Çy ®ñ n¨ng lîng
mµ cßn cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c vitamin vµ c¸c yÕu tè vi lîng. ë ®©y ph¶i nhÊn
m¹nh ®Õn vai trß cña nguån rau d¹i tù nhiªn chiÕm tíi 50% vµ gãp phÇn ®¸ng
kÓ trong toµn bé nguån vi chÊt dinh dìng ®a vµo cña khÈu phÇn [150][156].
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña Hµ ThÞ Anh §µo n¨m 2001 t¹i Hµ Néi cho thÊy
viÖc gi¸o dôc kiÕn thc kÕt hîp víi híng dÉn thùc hµnh vÖ sinh thùc phÈm
trùc tiÕp cho ngêi lµm dÞch vô thøc ¨n ®êng phè bao gåm: biªn so¹n tµi liÖu
s¸t víi thùc tÕ, ph¬ng tiÖn tËp huÊn ®¬n gi¶n, th¶o luËn nhãm kÕt hîp víi
kiÓm tra thêng xuyªn ®É c¶i thiÖn cã ý nghÜa t×nh tr¹ng vÖ sinh thøc ¨n
®êng phè. Sè c¬ së dÞch vô thøc ¨n ®êng phè phôc vô víi thøc ¨n nãng t¨ng
tõ 29% lªn 88%, b¶o qu¶n bµy b¸n thøc ¨n trong tñ kÝnh t¨ng tõ 9% lªn 57%,
sö dông dông cô lÊy thøc ¨n t¨ng 20 lªn 89%, thùc phÈm sèng chÝn riªng biÖt
66
35% lªn 73% [9].
Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi ®· nhÊn m¹nh tÝnh chÊt quan träng cña viÖc c¶i
thiÖn thùc hµnh ch¨m sãc søc khoÎ cña gia ®×nh vµ céng ®ång trong chiÕn
lîc IMCI - Lª Anh TuÊn ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· tiÕn hµnh mét nghiªn
cøu can thiÖp truyÒn th«ng trùc tiÕp ®Ó c¶i thiÖn kiÕn thøc thùc hµnh ch¨m sãc
søc khoÎ trÎ em t¹i 3 tØnh L©m §ång, VÜnh Long vµ Trµ Vinh (8/1999 -
12/2001). Ph¬ng ph¸p can thiÖp truyÒn th«ng duy nhÊt trong nghiªn cøu nµy
lµ ®iÒu hµnh th¶o luËn nhãm. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ sau can thiÖp cho thÊy ®· cã
c¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ch¨m sãc trÎ cña bµ mÑ cã trÎ díi 5 tuæi mét c¸ch ý
nghÜa so víi tríc khi can thiÖp [64].
67
Ch¬ng 2
§èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.1. §Þa ®iÓm vµ §èi tîng nghiªn cøu
2.1.1. §Þa ®iÓm
Hai x· Phong S¬n vµ Phong Xu©n thuéc huyÖn Phong §iÒn tØnh Thõa
Thiªn HuÕ lµ mét cÆp x· c¸c ®Æc ®iÓm vÒ ®Þa lý, kinh tÕ, d©n c t¬ng ®èi
gièng nhau ®îc lùa chän tõ c¸c cÆp x· thuéc ba huyÖn: Phong §iÒn, Qu¶ng
§iÒn vµ H¬ng Trµ.
2.1.2. §Æc ®iÓm chung vÒ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu
Phong s¬n lµ mét x· b¸n trung du c¸ch thµnh phè HuÕ 32 km vÒ phÝa
T©y b¾c. Gåm 13 th«n víi sè hé gia ®×nh 2000, sè d©n 10.624, trong ®ã phô
n÷ løa tuæi sinh ®Î 1000 ngêi, trÎ em < 15 tuæi 3000, trÎ em < 60 th¸ng tuæi
lµ 850. 99.9% lµ d©n téc Kinh vµ 0.1% lµ d©n téc V©n KiÒu. M¹ng líi c¬ së
y tÕ cã 1 tr¹m y tÕ gåm 1 b¸c sü, 2 y t¸ vµ 1 n÷ hé sinh.
Phong Xu©n lµ mét x· c¸ch thµnh phè HuÕ kho¶ng 38 km vÒ phÝa T©y
nam lµ mét x· kinh tÕ míi vµ vïng ®åi nói. Gåm 15 th«n vµ sè d©n 5250
ngêi. Phô n÷ ë løa tuæi sinh ®Î 514 trÎ em < 15 tuæi 1500, trÎ em < 5 tuæi
500. D©n sè t¹i x· Phong Xu©n 100 % lµ d©n téc Kinh. M¹ng líi c¬ së y tÕ
cã mét tr¹m y tÕ víi 1 y sü, 2 y t¸ vµ 1 n÷ hé sinh.
2.1.3. §èi tîng nghiªn cøu
Tiªu chuÈn chän ®èi tîng:
-Bµ mÑ tuæi sinh në: 20-35 tuæi.
-TrÎ em díi 5 tuæi.
-§ång ý tham gia nghiªn cøu
68
Tiªu chuÈn lo¹i trõ:
-TrÎ em díi 5 tuæi bÞ c¸c bÖnh bÈm sinh (ThiÓu n¨ng n·o, søt m«i hë
hµm Õch, Tim bÈm sinh...)
- C¸c bµ mÑ bÞ m¾c c¸c bÖnh nh ung th, sèt rÐt, ch¶y m¸u d¹ dµy ruét,
uèng bæ sung viªn s¾t trong 1 n¨m qua hoÆc cã dÊu hiÖu bÞ m¾c c¸c bÖnh m·n
tÝnh : ThËn, gan...
2.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§©y lµ nghiªn cøu can thiÖp "gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc trªn céng
®ång"
2.2.1. ThiÕt kÕ nghiªn cøu
T¬ng øng c¸c môc tiªu cña, ®Ò tµi ®îc thùc hiÖn bëi hai nghiªn cøu:
- ThiÕt kÕ nghiªn cøu m« t¶:
+ Môc tiªu: §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh dìng bµ mÑ, trÎ em. T×nh tr¹ng
thiÕu m¸u vµ kiÕn thøc thùc hµnh dinh dìng.
+ Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: Nghiªn cøu c¾t ngang, m« t¶ thùc tr¹ng
dinh dìng vµ thiÕu m¸u ë bµ mÑ, trÎ em cã so s¸nh. C¸c yÕu tè ¶nh hëng
kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh dinh dìng ®îc xem xÐt lµ: v¨n ho¸, nghÒ
nghiÖp, tuæi ngêi mÑ, thu nhËp kinh tÕ hé gia ®×nh, sù s½n cã c¸c ph¬ng tiÖn
truyÒn th«ng...
+ Cì mÉu: ¸p dông c«ng thøc chän mÉu
z²p(1-p)
n = --------------------
e²
Víi tû lÖ suy dinh dìng ë trÎ em díi 5 tuæi 35%, bµ mÑ lµ 32% ®îc
xem nh lµ p íc ®o¸n vµ ®Ó cã sai sè cho phÐp e= 0,05 (5%) ë ngìng tin
cËy 95% ta sÏ tÝnh ®îc 353 trÎ vµ 334 bµ mÑ cÇn tham gia vµo ®iÒu tra c¸c
69
chØ sè nh©n tr¾c. Tuy nhiªn theo kh¶o s¸t s¬ bé t¹i thùc ®Þa chóng t«i thÊy sè
trÎ vµ sè bµ mÑ trong ®èi tîng trªn t¹i hai x· nghiªn cøu nhiÒu h¬n kh«ng
nhiÒu v× vËy chóng t«i quyÕt ®Þnh ®iÒu tra c¸c chØ sè nh©n tr¾c trªn toµn bé trÎ
em díi 5 tuæi vµ toµn bé bµ mÑ 20-35 tuæi.
- ThiÕt kÕ nghiªn cøu can thiÖp:
+Môc tiªu: §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña GDTTTC lµm gi¶m tû lÖ thiÕu m¸u:
+ Ph¬ng ph¸p chän mÉu: Theo ph¬ng ph¸p ngÉu nhiªn hÖ thèng tõ
danh s¸ch c¸c bµ mÑ tuæi sinh ®Î vµ c¸c bµ mÑ cã con tõ 6-24 th¸ng.
+ Cì mÉu: Cì mÉu ®îc tÝnh theo c«ng thøc Hassard.
(Z+Z)
n = 2 [ --------------------- ]²
₁ -₂
- Z+Z: ChØ sè lîng mÉu mong muèn
- Z =1,96 (=0.05)
- Z = 0.84(= 0.02)
- Z+Z = 2,8
- ₁ -₂ =Hai trÞ sè trung b×nh kh¸c nhau mong muèn cña Hb = 5g/l
[2].
- : §é lÖch chuÈn gia hai sè trung b×nh kh¸c nhau cña Hb = 9 [2].
2,8X9
n = 2 [ --------------------- ]² = 51
5
§Ò phßng sè trÎ bá dë nghiªn cøu nªn ®îc céng thªm 20% cña 51 lµ
10.
X· Phong S¬n X· Phong Xu©n
70
S¬ ®å 1.2. S¬ ®å tæ chøc can thiÖp
3. §iÒu tra KAP ---------------------------------------- 4. §iÒu tra khÈu phÇn + Hái ghi 24 giê qua + §iÒu tra tÇn suÊt tiªu thô thùc phÈm
Toµn bé bµ mÑ 20-35 tuæi
1. §iÒu tra nh©n tr¾c
2. XÐt nghiÖm m¸u: 60 Bµ mÑ mçi x·: 60 Bµ mÑ cã con XN m¸u: XN Hemoglobin
Toµn bé trÎ em < 5 tuæi
2. XÐt nghiÖm m¸u: 60 trÎ 6- 24 th¸ng mçi x·: + XN Hemoglobin + XN Ferritin
1. §iÒu tra c¬ b¶n
X· can thiÖp X· chøng
§iÒu tra cuèi
C¸c ho¹t ®éng can thiÖp truyÒn th«ng
71
-Chän ngÉu nhiªn mét x· ®Ó can thiÖp vµ x· cßn l¹i lµ ®èi chøng. KÕt
qu¶ lµ x· Phong Xu©n lµ x· can thiÖp can thiÖp vµ x· Phong S¬n lµ x· ®èi
chøng.
2.2.2. Ph¬ng ph¸p can thiÖp vµ c¸ch ®¸nh gi¸
Nhãm can thiÖp: TruyÒn th«ng tÝch cùc cã sù tham gia cña céng ®ång
vÒ phßng chèng bÖnh thiÕu m¸u dinh dìng b»ng:
- T¨ng cêng kiÕn thøc, thùc hµnh dinh dìng: biÕt c¸ch lùa chän thùc
phÈm ®a d¹ng s½n cã trªn thÞ trêng.
- KhuyÕn khÝch ®Èy m¹nh c¸c nghÒ tiÓu thñ c«ng t¹i ®Þa ph¬ng ®Ó t¨ng
thu nhËp, t¨ng søc mua c¸c ®a d¹ng thùc phÈm c¶i thiÖn b÷a ¨n
- Ph¸t triÓn « dinh dìng gia ®×nh th«ng qua hÖ sinh th¸i VAC ®Ó cã
nhiÒu thùc phÈm ®a d¹ng t¹i ®Þa ph¬ng c¶i tiÕn b÷a ¨n gia ®×nh.
Nhãm chøng: Kh«ng can thiÖp.
C«ng cô truyÒn th«ng:
-Th«ng qua héi th¶o vµ th¶o luËn nhãm ®Ó cïng céng ®ång ®Ó thèng
nhÊt mét cuèn s¸ch nhá (Booklet) vÒ phßng chèng bÖnh thiÕu m¸u dinh dìng
gåm nh÷ng néi dung sau:
+ ThiÕu m¸u thiÕu s¾t lµ gi?
+ Nh÷ng dÊu hiÖu ®Ó nhËn biÕt cña thiÕu m¸u dinh dìng
+ HËu qu¶ cña thiÕu m¸u dinh dìng
+ Nguyªn nh©n cña thiÕu m¸u dinh dìng
+ C¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u dinh dìng.
+ lµm thÕ nµo ®Ó thøc ¨n thËt phong phó vµ ®a d¹ng víi c¸c thùc
phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng.
+ Lµm thÕ nµo ®Ó t¨ng thu nhËp, t¨ng søc mua c¸c thùc phÈm c¶i
thiÖn ®a d¹ng b÷a ¨n.
+ Lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t triÓn « dinh dìng gia ®×nh th«ng qua hÖ
sinh th¸i VAC ®Ó cã nhiÒu thùc phÈm ®a d¹ng t¹i ®Þa ph¬ng c¶i tiÕn
b÷a ¨n gia ®×nh (Giíi thiÖu nh÷ng thùc phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa
72
ph¬ng).
- Biªn so¹n tê r¬i, poster víi nh÷ng th«ng ®iÖp chÝnh vÒ thiÕu m¸u dinh
dìng vµ c¸ch phßng chèng.
- In nh÷ng th«ng ®iÖp chÝnh vÒ c¸ch phßng bÖnh thiÕu m¸u b»ng sö
dông ®a d¹ng ho¸ nh÷ng nguån thùc phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng lªn cÆp s¸ch
cña häc sinh.
C¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng:
- Tæ chøc héi th¶o víi l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng, tr¹m y tÕ , Ban gi¸m hiÖu
c¸c trêng t¹i ®Þa ph¬ng th«ng b¸o t×nh h×nh t×nh tr¹ng dinh dìng vµ thiÕu
m¸u qua kÕt qu¶ ®iÒu tra ban ®Çu, th¶o luËn nh÷ng biÖn ph¸p can thiÖp truyÒn
th«ng thÝch hîp ®èi víi ®Þa ph¬ng.
- TËp huÊn cho c¸n bé y tÕ t¹i ®Þa ph¬ng vÒ chiÕn luîc truyÒn th«ng.
- TËp huÊn cho c¸c céng t¸c viªn (CTV y tÕ, CTV Dinh dìng, Héi phô
n÷, héi n«ng d©n) vÒ nguy c¬, hËu qu¶, c¸ch nhËn biÕt, c¸c biÖn ph¸p phßng
chèng cã hiÖu qu¶ bÖnh thiÕu m¸u dinh dìng (cã thùc hµnh cho CTV vÒ c¸c
thùc phÈm giµu s¾t, c¸ch c¶i tiÕn b÷a ¨n trong gia ®×nh b»ng sö dông ®a d¹ng
thøc ¨n b»ng nh÷ng nguån thùc phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng).
- Ph¸t ®éng vµ tæ chøc héi thi:
+ Ph¸t ®éng vµ tæ chøc héi thi t¹i trêng häc ®Ó huy ®éng sù tham gia
cña gi¸o viªn häc sinh t×m hiÓu kiÕn thøc vÒ bÖnh thiÕu m¸u dinh duìng vµ
c¸ch phßng chèng. Gi¸o viªn tham gia biªn so¹n c©u hái vµ ®¸p ¸n cho héi thi.
Ph¸t ®éng phong trµo thi ®ua trong khèi häc sinh phæ th«ng vÒ t×m hiÓu kiÕn
thøc vÒ bÖnh thiÕu m¸u vµ c¸ch phßng chèng. LiÖt kª nh÷ng lo¹i thùc phÈm
giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng.
+ Ph¸t ®éng héi thi vên xanh vµ tæ chøc héi thi vên xanh t¹i c¸c th«n
trong x· do héi n«ng d©n, héi phô n÷ vµ céng t¸c viªn Y tÕ ®¶m nhiÖm.
- Tæ chøc sinh ho¹t c©u l¹c bé phßng chèng bÖnh thiÕu m¸u dinh dìng
cho c¸c bµ mÑ t¹i c¸c th«n sinh ho¹t ®Þnh kú do CTV phô tr¸ch: Trong nh÷ng
buæi nµy c¸c ®èi tîng sÏ ®îc cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ bÖnh thiÕu m¸u
73
dinh dìng. Chia sÎ víi nhau kinh nghiÖm trong x©y dùng hÖ sinh th¸i VAC
tËn dông ®a d¹ng nguån thùc phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng ®Ó c¶i tiÕn b÷a ¨n
gia ®×nh. NÕu cã thÓ sÏ khuyÕn khÝch c¸c h×nh thøc v¨n nghÖ nh ®ãng kÞch,
tiÓu phÈm vµ c¸c bµi h¸t...
- Céng t¸c viªn: Lµ kªnh truyÒn th«ng trùc tiÕp, quan träng vµ quyÕt
®Þnh tíi sù thµnh c«ng trong giai ®o¹n can thiÖp. Hä võa lµ ngêi truyÒn th«ng
trùc tiÕp cho c¸c ®èi tîng võa lµ ngêi trùc tiÕp th¨m viÕng, gióp ®ì vµ theo
dâi (sö dông checklist) sù thay ®æi thùc hµnh cña c¸c ®èi tîng. Mçi CTV sÏ
phô tr¸ch mét sè lîng nhÊt ®Þnh ®èi tîng can thiÖp.
- Hç trî vÒ c¬ së vÊt chÊt ®Ó thùc hiÖn c¶i thiÖn hÖ sinh th¸i VAC:
C¸c gièng c©y con giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng: Rau dÒn, rau muèng,
rau c¶i, rau mång t¬i, c©y bÝ ®á...
Hç trî kinh phÝ lµm hµng rµo, mua gµ con: mçi hé 100.000®
- Hç trî 200 cÆp s¸ch cã in logo vµ in nh÷ng th«ng ®iÖp chÝnh vÒ c¸ch
phßng bÖnh thiÕu m¸u b»ng sö dông ®a d¹ng ho¸ nh÷ng nguån thùc phÈm s½n
cã t¹i ®Þa ph¬ng.
2.2.3. C¸c biÕn sè, chØ tiªu vµ ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu
+ C¸c chØ tiªu Kinh tÕ x· héi (ph¬ng ph¸p pháng vÊn)
+ KiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh (KAP) sö dông c¸c s¶n phÈm giµu s¾t
phßng chèng bÖnh thiÕu m¸u x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p KAP, pháng vÊn s©u
(in depth interview), th¶o luËn nhãm cã ®Þnh híng (Focus Group Discussion)
+ KhÈu phÇn ¨n (®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p hái ghi vµ tÇn suÊt
tiªu thô thùc phÈm)
+ C¸c chØ sè nh©n tr¾c: C©n nÆng - C©n SECA, chiÒu cao: Thíc gç:
ChiÒu cao n»m víi trÎ < 2 tuæi vµ chiÒu cao ®øng víi trÎ ≥ 2 tuæi.
+ XÐt nghiÖm m¸u:
*XÐt nghiÖm Hemoglobin m¸u:
Sö dông m¸y Hemocue: Do thuû ®iÓn s¶n xuÊt, m¸y gän, nhÑ, thuËn
tiÖn khi sö dông t¹i céng ®ång. Lµ m¸y quang kÕ, ®Þnh lîng Hemoglobin
74
m¸u mao m¹ch, tÜnh m¹ch hoÆc ®éng m¹ch. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi ®· cã nhËn
®Þnh ph¬ng ph¸p nµy cã ®é nh¹y cao lµ 82.4% vµ ®é ®Æc hiÖu 94.2%. Trong
®iÒu kiÖn vµ nguån lùc cho phÐp viÖc ®Þnh lîng trùc tiÕp b»ng ph¬ng ph¸p
trùc tiÕp lµ tiªu chuÈn vµng. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn c¸c phßng xÐt nghiÖm
b×nh thêng t¹i vïng s©u vïng xa th× cã thÓ sö dông ph¬ng ph¸p nµy [30].
ChuÈn bÞ thiÕt bÞ ®o hµm lîng Hemoglobin: M¸y hemocue: cãng
chuÈn (Control cuvette) vµ cãng lÊy m¸u (microcuvette).
C¸ch ®o: Kh«ng dïng b«ng cån ®Ó lau m¸u, bá 2 giät m¸u ®Çu tiªn
b»ng giÊy thÊm s¹ch. Khi thÊy giät m¸u tiÕp ®ñ lµm ®Çy cãng, ®a ®Çu nhän
vµo chÝnh gi÷a giät m¸u, m¸u sÏ tù ch¶y vµo cãng. §Æt cãng vµo vÞ trÝ ®o cho
m¸y ph©n tÝch. Sau 30-50 gi©y, mµn h×nh xuÊt hiÖn kÕt qu¶ Hb. §äc kÕt qu¶
vµ ghi vµo phiÕu.
2.3. Xö lý ph©n tÝch sè liÖu
+ Ph©n tÝch khÈu phÇn: PhÇn mÒm ACCESS
+ NhËp sè liÖu vµ tÝnh t×nh tr¹ng dinh dìng cña trÎ < 5 tuæi víi quÇn
thÓ tham chiÕu NCHS cña Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi: C©n nÆng/ tuæi- ChiÒu cao/
tuæi - C©n nÆng/ chiÒu cao.
+ C¸c chØ sè nh©n tr¾c: c©n nÆng, chiÒu cao), tû lÖ thiÕu m¸u
(Hemoglobin, feritin), mèi liªn quan gi÷a t×nh tr¹ng dinh dìng, thiÕu m¸u vµ
khÈu phÇn ¨n - so s¸nh tríc vµ sau can thiÖp: PhÇn mÒm SPSS10.0.
2.4. Thêi gian nghiªn cøu
Tõ th¸ng 7/2005 ®Õn th¸ng 12/2006.
75
2.5. C¸c bíc tæ chøc nghiªn cøu
Bíc 1: NhËn ®Þnh vÊn ®Ò.
Tæ chøc héi th¶o c¸c chuyªn gia vÒ lÜnh vùc dinh dìng truyÒn th«ng
t¹i Th¸i nguyªn víi môc ®Ých x¸c ®Þnh kÕ ho¹ch tæng thÓ. Trong héi th¶o sÏ
dùa vµo th«ng tin chung vÒ t×nh tr¹ng thiÕu dinh dìng, thiÕu vi chÊt dinh
dìng ë ViÖt nam vµ c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi ®Ó nhËn ®Þnh vÊn ®Ò.
Trong héi th¶o còng x¸c ®Þnh vµ ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm cña mçi thµnh viªn
trong dù ¸n. X©y dùng vµ thiÕt kÕ bé c«ng cô ®iÒu tra c¬ b¶n, thèng nhÊt vÒ
ph¬ng ph¸p.
Bíc 2: ChuÈn bÞ cho kÕ ho¹ch can thiÖp.
TiÕn hµnh héi th¶o víi l·nh ®¹o huyÖn vµ l·nh ®¹o hai x· triÓn khai dù
¸n giíi thiÖu ý ®Þnh vµ kÕ ho¹ch triÓn khai dù ¸n. Tranh thñ sù ñng hé vµ gióp
®ì cña ®Þa ph¬ng trong triÓn khai dù ¸n. TiÕp tôc hoµn thiÖn vµ thö bé c«ng
cô ®iÒu tra. Sau khi ®· hoµn thiÖn vµ thö bé c©u hái tiÕn hµnh thµnh lËp vµ tËp
huÊn cho nhãm ®iÒu tra. §iÒu tra c¬ b¶n ®îc tiÕn hµnh ngay sau khi c¸c
nhãm ®· ®îc tËp huÊn vµ ®· ®iÒu tra thö t¹i thùc ®Þa. Sè liÖu ®iÒu tra ®îc
nhãm ®iÒu tra lµm s¹ch sè liÖu tríc khi göi vÒ ViÖn Dinh dìng quèc gia xö
lý sè liÖu. KÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n sÏ ®îc th¶o luËn kü trong héi th¶o t¹i thÞ
x· Héi an víi c¸c chuyªn gia dinh dìng, truyÒn th«ng ®Ó ®Þnh râ môc tiªu vµ
dù kiÕn kÕ ho¹ch can thiÖp.
Bíc 3: KÕ ho¹ch can thiÖp t¹i céng ®ång.
TiÕn hµnh héi th¶o t¹i HuÕ víi c¸c chuyªn gia dinh dìng, truyÒn th«ng.
Trong héi th¶o tiÕp tôc th¶o luËn vÒ kÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n vµ cïng nhau x¸c
®Þnh ®èi tîng truyÒn th«ng cña dù ¸n gåm:
+§èi tîng ®Ých: Phô n÷ tuæi sinh ®Î vµ trÎ em 6-24 th¸ng.
+§èi tîng u tiªn 1: Phô n÷ tuæi sinh ®Î vµ phô n÷ cã con 6-24 th¸ng.
+§èi tîng u tiªn 2: Nh©n viªn Y tÕ, Héi phô n÷, Héi n«ng d©n, C¸c
thÇy c« gi¸o tiÓu häc vµ trung häc.
+§èi tîng u tiªn 3: C¸c c¸n bé l·nh ®¹o x·, huyÖn.
76
Th¶o luËn kÕ ho¹ch triÓn khai cô thÓ t¹i céng ®ång gåm:
+ Héi th¶o t¹i céng ®ång th«ng b¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ t×nh
tr¹ng dinh dìng, thiÕu m¸u c¸c yÕu tè liªn quan.
+ Cïng thèng nhÊt vÒ c¸c gi¶i ph¸p can thiÖp truyÒn th«ng, kÕ ho¹ch
chi tiÕt cho tõng ho¹t ®éng.
Bíc 4: Thùc hiÖn kÕ ho¹ch can thiÖp.
Sau khi ®· x¸c ®Þnh vÊn ®Ò vµ ph©n nhãm ®èi tîng, bíc tiÕp theo x¸c
®Þnh môc tiªu cÇn ®¹t tíi ë c¸c nhãm ®èi tîng. Th¶o luËn lªn kÕ ho¹ch triÓn
khai ho¹t ®éng cho mçi nhãm. Ph¸t hµnh c¸c tµi liÖu truyÒn th«ng cho mçi
nhãm vµ ®Æt chØ tiªu ®Çu ra cho mçi nhãm.
Bíc 5: Theo dâi vµ ®¸nh gi¸.
-Theo dâi trong giai ®o¹n can thiÖp lµ phÇn quan träng ®Ó xem xÐt, gãp
ý vµ thóc ®Èy cho kÕ ho¹ch truyÒn th«ng, nã còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸
tiÕn ®é cña truyÒn th«ng. §Ó thùc hiÖn ®îc ®iÒu ®ã c¸c quan s¸t, c¸c phiÕu
theo dâi kiÓm tra (Check-list), c¸c pháng vÊn s©u, c¸c buæi th¶o luËn nhãm cã
träng t©m rÊt quan träng. ViÖc tiÕn hµnh giao ban ®Þnh kú víi c¸n bé chñ chèt
®Ó xem xÐt, kiÓm tra mäi viÖc cã diÔn ra theo ®óng kÕ ho¹ch kh«ng, c¸i g×
®ang x¶y ra? Lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i quyÕt? ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu trong c¸c ho¹t
®éng vµ thùc hiÖn? lµ rÊt cÇn thiÕt.
- ViÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ ¶nh hëng cña can thiÖp ®Ó tr¶ lêi c©u hái:
KiÕn thøc, Th¸i ®é, Hµnh vi ®· thay ®æi cha? B¨ng c¸ch nµo? so s¸nh víi c¸I
g×? Cã sù kh¸c nhau kh«ng? ®¸nh gi¸ cã sù tham gia cña céng ®ång lµ sù xem
xÐt ®¸nh gi¸ chung vÒ cña can thiÖp vÒ c¸c nhãm ®îc hëng lîi Ých cña nã.
T¹o ®iÒu kiÖn cho nhãm ®èi tîng ®Ých th¶o luËn c¸i g× tèt, xÊu? Lêy ý kiÕn
cña céng ®ång bao gåm c¶ nh÷ng ý kiÕn ®Ò xuÊt cña céng ®ång bæ sung,
chØnh söa cho sù ®æi míi. Sù trëng thµnh kh«ng chØ thÓ hiÖn ë c¸c thµnh viªn
cña céng ®ång, c¸c ban ngµnh tham gia mµ cßn trëng thµnh ë ngay c¶ nh÷ng
nghiªn cøu viªn. Nh vËy, sù tham gia cña céng ®ång ®· l«i cuèn mäi ngêi
77
hoc tËp, tù mçi ngêi c¶i thiÖn ®Ó trë nªn th¸o v¸t h¬n trong nh÷ng quyÕt ®Þnh
cña m×nh.
Bíc 6: C«ng bè kÕt qu¶, ph¶n håi víi l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng.
2.7. VÊn ®Ò y ®øc
TÊt c¶ c¸c ®èi tîng ë hai x· ®Òu ®îc gi¶i thÝch vÒ môc ®Ých cña
nghiªn cøu vµ lîi Ých cña ngêi tham gia. C¸c ®èi tîng ®ñ tiªu chuÈn nghiªn
cøu ph¶i tù nguyÖn ®ång ý tham gia nghiªn cøu vµ ký giÊy cam kÕt tríc khi
tiÕn hµnh ®iÒu tra.
Ch¬ng 3
78
KÕt qu¶ nghiªn cøu
3.1. T×nh tr¹ng dinh dìng, thiÕu m¸u dinh dìng ë trÎ em, phô n÷ vµ
c¸c yÕu tè liªn quan t¹i ®iÒu tra ban ®Çu.
3.1.1. Tû lÖ TNLTD(%) ë phô n÷ 20-35 tuæi.
B¶ng 3.1: Tû lÖ TNLTD ë phô n÷ 20-35 tuæi.
X· Phong S¬n
(n=342)
X· Phong Xu©n
(n=223)
Chung 2 x·
(n=565)
BMI 18.5 76,3 69,5 73,6
BMI<18,5 23,7 30,5*** 26,3
17-18,49 19,9 23,8 21,2
16-16,99 3,2 6,3 4,4
<16 0,9 0,4 0,7
***P<0,001 gi÷a 2 x· nghiªn cøu; 2 test
NhËn xÐt: Tû lÖ TNLTD chung ë phô n÷ løa tuæi 20-35 t¹i 2 xã nghiªn
cøu lµ 26,4% (Phong S¬n lµ 23,7% vµ Phong Xu©n có tỷ lệ TNLTD cao hơn
một cách có ý nghĩa (30,5%). Tuy nhiªn, tû lÖ TNLTD t¹i hai x· nghiªn cøu
chñ yÕu ë møc ®é nhÑ 21%, trung b×nh 4,4% vµ møc ®é nÆng 0,7%.
79
B¶ng 3.2: Tû lÖ TNLTD (%) ë phô n÷ tuæi 20-35 theo nhãm tuæi.
X· Phong S¬n
(n=342)
X· Phong Xu©n
(n=223)
20-29 tuæi
(n=144)
30-35 tuæi
(n=198)
20-29 tuæi
(n=112)
30-35 tuæi
(n=111)
BMI18,5 62,6 45,2 32,4 46,5
BMI<18,5 18,7 27,4* 33,9 26,5
17-18,49 16,6 21,8 25,0 22,5
16-16,99 1,4 4,6 8,9 3,6
<16 0,7 1,0 0 0,9
*P<0,05 gi÷a c¸c nhãm tuæi nghiªn cøu; 2 test
NhËn xÐt: Tû lÖ thiÕu n¨ng lîng trêng diÔn chung ë nhãm phô n÷ løa
tuæi 20-29 lµ 23,6 % vµ nhãm phô n÷ løa tuæi 30-35 lµ 26,9%. Cã sù kh¸c
biÖt cã ý nghÜa(p<0,05) vÒ tû lÖ TNLTD gi÷a hai nhãm tuæi. Tuy nhiªn, t¹i x·
Phong S¬n nhãm phô n÷ tuæi 30-35 tû lÖ TNLTD cao h¬n nhãm phô n÷ tuæi
20-29 trong khi t¹i x· Phong Xu©n nhãm phô n÷ tuæi 20-29 tû lÖ TNLTD cao
h¬n nhãm phô n÷ tuæi 30-35.
80
3.1.2. T×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em <60 th¸ng t¹i ®iÒu tra ban ®Çu.
3.1.2.1. T×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em <60 th¸ng thÓ nhÑ c©n(CN/T)
B¶ng 3.3: Tỷ lệ SDD(%) thể nhẹ cân ở trẻ <60 th¸ng
Møc ®é SDD X· Phong S¬n
(n=558)
X· Phong Xu©n
(n=423)
Chung 2 x·
(n=981)
B×nh thêng 71,7 60,3 66,7
SDD 28,3 39,7*** 33,3
SDD ®é I 22,9 32,4 27,0
SDD ®é II 4,7 7,7 5,7
SDD®é III 0,7 0,2 0,5
P<0,001 gi÷a 2 x· nghiªn cøu; 2 test
NhËn xÐt: KÕt qu¶ nghiªn cøu trªn 981 trÎ <60 th¸ng t¹i 2 x· Phong
S¬n vµ Phong Xu©n cho thÊy tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n cßn cao 33,3%. Trong ®ã:
tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n ë x· Phong Xu©n lµ 39,7% cao h¬n cã ý nghÜa(p<0,01)
so víi x· Phong S¬n lµ 28,3%. Tuy nhiªn, suy dinh dìng thÓ nhÑ c©n ë 2 x·
chñ yÕu lµ suy dinh dìng nhÑ: SDD ®é I lµ 27,0%, SDD ®é II lµ 5,7% vµ
SDD ®é III lµ 0,5%.
B¶ng 3.4: Tû lÖ SDD (%)trÎ em< 60 th¸ng thÓ nhÑ c©n theo løa tuæi
Nhãm tuæi
(th¸ng)
X· Phong S¬n
(n=558)
X· Phong Xu©n
(n=423)
Chung 2 x·
(n=981)
81
Chung <60 th¸ng 28,3 39,7*** 33,3
<12 th¸ng 8 19,6 11,3
13-24 th¸ng 28,9 35,2 31,4
25-36 th¸ng 34,7 39,2 36,9
37-48 th¸ng 35,7 50,0 37,9
49-60 th¸ng 34,3 40,9 37,2
***P<0,001 gi÷a 2 x· nghiªn cøu; 2 test
BiÓu ®å 3.1: Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n(CN/T) theo nhãm tuæi
28,8
8
34,335,734,7
19,6
35,5
40,9
50
39,2
05
1015202530354045505560
<12 13-24 25-36 37-48 49-60
Nhãm tuæi (th¸ng)
Tû
lÖ S
DD
(%
)
Ph. S¬n
Ph. Xu©n
NhËn xÐt: Ph©n tÝch TTDD theo nhãm tuæi cho thÊy tû lÖ nhÑ c©n chung
c¶ 2 x· ®Òu t¨ng lªn tõ 11,3% ë nhãm trÎ <12 th¸ng ®Õn 31,4% ë nhãm trÎ
13-24 th¸ng, 36,9% nhãm trÎ 25-36 th¸ng sau ®ã tiÕp tôc duy tr× ë møc trªn
35% ë nh÷ng nhãm tuæi tiÕp theo.
3.1.2.2. T×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em < 60 th¸ng thÓ thÊp cßi(CC/T)
B¶ng 3.5: Tû lÖ SDD(%) thÓ thÊp cßi ë trÎ em <60 th¸ng .
82
Møc ®é SDD X· Phong s¬n
(n=558)
X· Phong xu©n
(n=423)
Chung 2 x·
(n=981)
B×nh thêng 51,8 46,7 49,6
SDD 48,2 53,3 NS 50,4
SDD ®é I 32,7 33,6 33,1
SDD ®é II 15,5 19,7 17,3
NS, P>0,05 gi÷a 2 x· nghiªn cøu; 2 test
NhËn xÐt: Tû lÖ SDD thÊp cßi chung ë trÎ < 60 th¸ng cho c¶ hai x· lµ
50,4%. Trong ®ã, Phong s¬n lµ 48,2% vµ Phong xu©n lµ 53,3%. Kh«ng cã sù
kh¸c biÖt(p>0,05) vÒ tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi t¹i 2 x· nghiªn cøu. SDD thÓ thÊp
cßi chung c¶ hai x· chñ yÕu lµ nhÑ: SDD ®é I: 50,4% vµ SDD ®é II lµ 17,3%.
B¶ng 3.6: Tû lÖ SDD(%) thÓ thÊp ë trÎ em/ cßi theo løa tuæi
Nhãm tuæi
(th¸ng)
X· Phong s¬n
(n=558)
X· Phong xu©n
(n=423)
Chung 2 x·
(n=981)
Chung <60 th¸ng 48,2 53,3NS 50,5
<12 16,1 26,0 18,9
13-24 45,8 58,0 50,6
25-36 54,5 50,5 52,5
37- 48 58,2 63,9 61,0
49-60 34,3 55,0 59,5
NS, P>0,05 gi÷a 2 x· nghiªn cøu; 2 test
83
BiÓu ®å 3.2: Tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi(CC/T) theo nhãm tuæi
45.8
16.1
34.3
58.2
54.5
26
58
5563.9
50.5
0
20
40
60
80
100
<12 13-24 25-36 37-48 49-60 (th¸ng)
Tû
lÖ
SD
D (
%)
Ph. S¬n
Ph. Xu©n
NhËn xÐt: Tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi 18,9% ë nhãm tuæi <12 th¸ng, t¨ng
lªn 50,6% ë nhãm 13-24 th¸ng vµ tiÕp tôc duy tr× ë møc cao trªn 50% ë
nh÷ng nhãm tiÕp theo. Nhãm 25-36 th¸ng: 50,5%, 37-48 th¸ng: 61,0%, 49-60
th¸ng: 59,5%.
3.1.2.3. T×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em <60 th¸ng thÓ gÇy cßm(CN/CC)
B¶ng 3.7.Tû lÖ SDD(%) thÓ gÇy cßm ë trÎ em <60 th¸ng
Møc ®é SDD X· Phong S¬n
(n=558)
X· Phong Xu©n
(n=423)
Chung 2 x·
(n=981)
B×nh thêng(%) 94,8 94,8 94,8
SDD(%) 5,2 5,2 NS 5,2
SDD ®é I(%) 3,8 4,3 4,0
SDD ®é II(%) 1,4 0,9 1,2
NS, , P>0,05 gi÷a 2 x· nghiªn cøu; 2 test
84
NhËn xÐt: Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm chung hai x· lµ 5,2% Trong ®ã,
Phong s¬n lµ 5,2% vµ Phong xu©n tû lÖ t¬ng tù còng lµ 5,2%. Kh«ng cã sù
kh¸c biÖt (p>0,05) vÒ tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm gi÷a 2 x·. SDD thÓ gÇy cßm
chung ®é I lµ 4,0%, SDD thÓ gÇy cßm ®é II lµ 1,2%.
B¶ng 3.8: Tû lÖ SDD(%)thÓ gÇy cßm ë trÎ em < 60 th¸ng ph©n theo løa tuæi
Nhãm tuæi
(th¸ng)
X· Phong S¬n
(n=558)
X· Phong Xu©n
(n=423)
Chung 2 x·
(n=981)
Chung <60 th¸ng(%) 5,2 5,2 5,2
<12 3,6 2,2 3,1
13-24 12,3 8,1 10,7 *
25-36 4,0 5,2 4,5
37-48 3,0 6,1 4,6
49-60 4,0 4,1 6,5
*P<0,05 so víi nhãm <12 th¸ng.
BiÓu ®å 3.3: Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm(CN/CC) theo nhãm tuæi
12,3
3,6
43
4
2,2
8,1 4,1
65,1
0
5
10
15
20
<12 13-24 25-36 37-48 49-60
Nhãm tuæi (th¸ng)
Tû
lÖ S
DD
(%
) Ph. S¬n
Ph. Xu©n
85
NhËn xÐt: Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm thay ®æi theo nhãm tuæi: 3,1% ë
nhãm tuæi 1-12 th¸ng t¨ng lªn 10,7% ë nhãm tuæi 13-24 th¸ng vµ sau ®ã ë
møc thÊp h¬n lµ 4,5% ë nhãm 25-36 th¸ng vµ tiÕp tôc duy tr× ë møc cao t¬ng
tù ë c¸c nhãm tiÕp theo.
3.1.2.4. Tæng hîp t×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em<60 th¸ng, cho 3 chØ sè, theo
quÇn thÓ tham kh¶o NCHS 1977vµ WHO 2005
B¶ng 3.9: Tû lÖ SDD /nhãm tuæi/ 2 quÇn thÓ tham kh¶o NCHS 1977 vµ WHO
2005.
Nhãm tuæi(th¸ng) QT
Tham
chiÕu
ChØ sè
0-12 13-24
25-36
37-48
49-60
Chung<60
CN/T 11,3 31,4 36,9 37,9 37,2 33,3
CC/T 18,9 50,6 50,5 61,0 59,9 50,5
NCHS
1977
CN/CC 3,1 10,7 4,5 4,6 6,5 5,2
CN/T 11.3
24.5
27.3
37.8
33.8
28.1*
CC/T
26,4
56,0
67,7
79,9
61,3
58,2***
WHO
2005
CN/CC
6,3
9,4
5,1
5,6
5,2[
6,1 NS
NS, p>0,05; *, p<0,05; **,p<0,01; ***, p<0,001 Vs cïng chØ sè, cïng nhãm tuæi.
86
NhËn xÐt: Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n(CN/T) ë trÎ <60 th¸ng theo quÇn thÓ
tham kh¶o WHO 2005 28,1% thÊp h¬n cã ý nghÜa(p<0,05) khi so s¸nh víi
cïng víi chØ sè ®ã theo quÇn thÓ tham kh¶o NCHS 1977 lµ 33,3% (biÓu ®å
3.4). Tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi(CC/T) ë trÎ <60 th¸ng theo quÇn thÓ tham kh¶o
WHO 2005 lµ 58,2% l¹i cao h¬n cã ý nghÜa(p<0,01) khi so s¸nh cïng chØ sè
®ã víi quÇn thÓ tham kh¶o NCHS 1977 lµ 50,5% (biÓu ®å 3.5). Tû lÖ SDD thÓ
gÇy cßm (CN/CC) ë trÎ <60 th¸ng theo quÇn thÓ tham kh¶o WHO 2005 6,1%
cao h¬n khi so s¸nh víi cïng víi chØ sè ®ã theo quÇn thÓ tham kh¶o NCHS
1977 lµ 5,2%(biÓu ®å 3.6) tuy nhiªn, sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa (p>0,05).
BiÓu ®å 3.4: Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n (CN/T) theo nhãm
tuæi*
33,331,4
11,3
37,2
43,9
37,4
28,1
11,3
24,5
33,8
37,827,3
05
1015202530354045505560
0-12 13-24 25-36 37-48 49-60 Chung>60
Nhãm tuæi (th¸ng)
Tû
lÖ
(%
)
NCHS
WHO
*p<0,05, NCHS Vs WHO
87
BiÓu ®å 3.5: Tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi (CC/T)theo nhãm
tuæi***
50,550,3
18,9
59,561,7
52,5
58,2
26,4
5661,3
71,967,7
05
101520253035404550556065707580
0-12 13-24 25-36 37-48 49-60 Chung<60
Nhãm tuæi (th¸ng)
Tû
lÖ
(%)
NCHS
WHO
***p<0,01, NCHS Vs WHO
BiÓu ®å 3.6: Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm (CN/CC) theo nhãm
tuæi NS
5,2
10,7
3,1 4,14,6
4,5
6,16,3
9,45,25,6
5,1
0
5
10
15
20
0-12 13-24 25-36 37-48 49-60 Chung<60
Nhãm tuæi (th¸ng)
Tû
lÖ
(%
) NCHS
WHO
NS,p>0,05, NCHS Vs WHO
88
3.1.3. T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi 20-35 t¹i ®iÒu tra ban ®Çu.
3.1.3.1. Tû lÖ thiÕu m¸u(%)ë phô n÷ tuæi 20-35
24,0%
36,0%
0
10
20
30
40
50
60
Tû
lÖ
%
Phong s¬n Phong xu©n
BiÓu ®å 3.7: Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi 20-35
NhËn xÐt: Tû lÖ thiÕu m¸u chung ë phô n÷ løa tuæi 20-35 lµ 29,7%.
Trong ®ã ë Phong S¬n lµ 24% vµ Phong Xu©n lµ 35,3%.
3.1.3.2. Møc ®é thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi 20-35 t¹i 2 x· nghiªn cøu
B¶ng 3.10: Møc ®é thiÕu m¸u(%) ë phô n÷ 20-35 tuæi
Møc ®é
ThiÕu m¸u
Phong S¬n
(n=50)
Phong Xu©n
(n=50)
Tæng 2 x·
(n=100)
B×nh thêng Hb≥12g/dl 76,0 64 70,0
ThiÕu m¸u Hb<12g/dl 24,0 36,0NS 30,0
10-11,9g/dl 22,0 22,0 22,0
7-9,9g/dl 2,0 12,0 7,0
<7g/dl 2,0 1,0
NS, P>0,05 gi÷a 2 x· nghiªn cøu; 2 test
89
NhËn xÐt: Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi 20-35
t¹i ®iÒu tra ban ®Çu. Møc ®é thiÕu m¸u nhÑ chung lµ 22,0%. thiÕu m¸u trung
b×nh lµ 7,0% vµ thiÕu m¸u nÆng lµ 1%.
3.1.4. T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em t¹i ®iÒu tra ban ®Çu
3.1.4.1. Tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em t¹i ®iÒu tra ban ®Çu
5852
0
20
40
60
80
%
Phong S¬n Phong Xu©n
BiÓu ®å 3.8: Tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em
NhËn xÐt: Tû lÖ thiÕu m¸u løa tuæi 6-24 th¸ng t¹i ®iÒu tra ban ®Çu lµ
55,0%,trong ®ã Phong s¬n lµ 58,0% vµ Phong xu©n lµ 52,0%.
3.1.4.2. Møc ®é thiÕu m¸u ë trÎ em løa tuæi 6-24 th¸ng t¹i ®iÒu tra ban ®Çu
B¶ng 3.11: Møc ®é thiÕu m¸u(%) ë trÎ em 6-24 th¸ng t¹i ®iÒu tra ban ®Çu
Møc ®é thiÕu m¸u (Hb) Phong s¬n (n=50)
Phong xu©n (n=50)
Tæng 2 x· (n=50)
B×nh thêng Hb≥11g/dl 42,0 48,0 45,0
ThiÕu m¸u Hb<11g/dl 58,0 52,0NS 55,0
10-10,9g/dl 18,0 28,0 23,0
7-<10g/dl 38,0 22,1 29,0
<7g/dl 2,0 2,0 2,0
NS, P>0,05 gi÷a 2 x· nghiªn cøu; 2 test
90
NhËn xÐt: Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em løa tuæi 6-
24 th¸ng t¹i 2 x· nghiªn cøu. Møc ®é thiÕu m¸u ë trÎ em løa tuæi 6-24 th¸ng
chñ yÕu lµ thiÕu m¸u nhÑ 23,0%, thiÕu m¸u trung b×nh lµ 29,0% vµ thiÕu m¸u
nÆng 2,0%.
3.1.5. C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u.
B¶ng 3.12: C¸c yÕu tè x· héi liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ.
C¸c yÕu tè liªn quan
ThiÕu m¸u
(n=30)
Kh«ng thiÕu
m¸u
(n=70)
OR(CI 95%) P, 2 test
<18.5 80,0 10,0
BMI 18,5 20,0 91,4
OR=36,5, p<0,001
CI 95%=11,2-19,9
< cÊp 1 56,7 52,8 Tr×nh ®é
v¨n ho¸ > cÊp 1 43,3 48,6
OR=1,2, p>0,05
CI 95%=0,5-2,8
>2 60,0 52,8 Sè con /
gia ®×nh 2 40,0 48,6
0R=1,4, p>0,05
CI 95%=0,6-3,3
>4 76,7 60,0 Sè khÈu/
gia ®×nh 4 23,3 41,4
OR=2,3, p>0,05
CI 95%=0,9-5,9
≤250.000 80,0 91,4 Thu nhËp
(®/th¸ng) >250.000 20,0 10,0
OR=0,4, p>0,05
CI 95%=0,1-1,4
NhËn xÐt: Ph©n tÝch c¸c yÕu tè x· héi liªn quan tíi t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ
mÑ cho thÊy: ChØ sè khèi BMI bµ mÑ< 18,5 kh¸c nhau cã ý nghÜa thèng kª
OR= 36,6; (P<0,01)gi÷a hai nhãm bµ mÑ thiÕu m¸u vµ kh«ng thiÕu m¸u. Cßn
c¸c yÕu tè kh¸c nh : Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña bµ mÑ, sè con trong gia ®×nh, sè
khÈu trong gia ®×nh, møc thu nhËp b×nh qu©n trong gia ®×nh còng cã sù kh¸c
91
nhau. Tuy nhiªn, sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (P>0,05) gi÷a hai
nhãm bµ mÑ thiÕu m¸u vµ kh«ng thiÕu m¸u.
B¶ng 3.13: C¸c yÕu tè Dinh dìng liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ
mÑ
C¸c yÕu tè liªn quan
ThiÕu m¸u
(n=30)
X ± SD
Kh«ng thiÕu m¸u
(n=70)
X ± SD
P
t- test
§iÓm trung b×nh: +KiÕn thøc
+Th¸i ®é
+Thùc hµnh
19,5 ± 7,7
58.2 ± 14,2
29,5 ± 9,6
44,3 ± 8,0
67,9 ± 15,5
54,6 ± 7,5
<0,001
<0,01
<0,001
§iÓm ®a d¹ng thøc ¨n:
+§a d¹ng nhãm thøc ¨n( Dietary
Diversity Score)
+§a d¹ng lo¹i thùc phÈm(Food
Diversity Score)
4,1 ± 0,7
5,1 ± 0,9
6,2 ± 0,7
9,1 ± 1,3
<0,001
<0,001
S¾t vµ Vitamine C trong khÈu phÇn :
S¾t (mg)
Vitamin C (mg)
8,2 ± 2,8
22,9 ± 19,5
9,5 ± 2,8
29,0 ± 25,1
<0,05
<0,01
NhËn xÐt: YÕu tè liªn quan cã ý nghÜa (P <0,01) tíi t×nh tr¹ng thiÕu
m¸u cña bµ mÑ ®ã lµ: kiÕn thøc (K), th¸i ®é (A), thùc hµnh(P) cña c¸c bµ mÑ
vÒ c¸c s¶n phÈm giµu s¾t, c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u. Thùc hµnh
®a d¹ng nhãm thøc ¨n (DDS) còng nh ®a d¹ng lo¹i thùc phÈm (FVS) còng cã
sù kh¸c biÖt(P<0,01) ë hai nhãm. KhÈu phÇn ¨n / 24 giê ë nhãm bµ mÑ thiÕu
m¸u hµm lîng vitamin C vµ s¾t trong khÈu phÇn ¨n thÊp h¬n cã ý
nghÜa( p<0,05 ®èi víi s¾t, p<0,01 ®èi víi vitamine C) so víi nhãm bµ mÑ
kh«ng thiÕu m¸u.
B¶ng 3.14: C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em
92
C¸c yÕu tè liªn quan ThiÕu m¸u
(n=55)
Kh«ng
thiÕu m¸u
(n=45)
OR(CI 95%) P, 2 test
BMI bµ mÑ <18.5(%)
BMI bµ mÑ >18.5(%)
65,4
34,6
26,7
73,3 OR=5,2; p<0,001
CI 95%= 2,2-12,4
Tr×nh ®é v¨n ho¸ bµ mÑ<cÊp 1
Tr×nh ®é v¨n ho¸ bµ mÑ>cÊp 1
54,5
45,5
44,4
55,5 OR=1,5; p>0,05
CI 95%= 0,7-3,3
Sè con trong gia ®×nh >2
Sè con trong gia ®×nh <2
45,5
54,5
53,3
46,7 OR=0,73; p>0,05
CI 95%= 0,3-1,6
Sè khÈu trong gia ®×nh >4
Sè khÈu trong gia ®×nh <4
65,4
34,6
60,0
40,0 OR=1,3; p>0,05
CI 95%= 0,6-2,9
Thu nhËp b×nh qu©n ≤250®/th¸ng
Thu nhËp b×nh qu©n >250®/th¸ng
92,7
7,3
91,1
8,9 OR=1,2; p>0,05
CI 95%= 0,3-5,3
T×nh tr¹ng dinh dìng cña trÎ:
+(CN/tuæi)SDD nhÑ c©n
+(CC/tuæi)SDD thÊp cßi
+(CN/ CC)SDD gÇy cßm
47,3
36,3
20,0
21,7
13,3
2,0
OR=3,1.p<0,05
CI 95%= 1,3-7,6
OR=3,7.p<0,05
CI 95%= 1,3-10,3
OR=5,4.p<0,05
CI 95% =1,1-25,7
NhËn xÐt: Ph©n tÝch c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ
em cho thÊy: ChØ sè khèi BMI bµ mÑ< 18,5 kh¸c nhau cã ý nghÜa thèng kª
(P<0,01) gi÷a hai nhãm trÎ thiÕu m¸u vµ kh«ng thiÕu m¸u. Tû lÖ nhÑ c©n,
thÊp cßi vµ gÇy cßm cao h¬n cã ý nghÜa (p<0,05) ë nhãm thiÕu m¸u so víi
nhãm kh«ng thiÕu m¸u. Cßn c¸c yÕu tè kh¸c nh : Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña bµ
mÑ, sè con trong gia ®×nh, sè khÈu trong gia ®×nh, møc thu nhËp b×nh qu©n
trong gia ®×nh còng cã sù kh¸c nhau. Tuy nhiªn, sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý
nghÜa thèng kª (P>0,05) gi÷a hai nhãm trÎ
93
B¶ng 3.15: C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em
C¸c yÕu tè liªn quan
ThiÕu m¸u
(n=55)
X ± SD
Kh«ng thiÕu m¸u
(n=45)
X± SD
P
t-test
§iÓm KAP cña bµ mÑ
+KiÕn thøc
+Th¸i ®é
+Thùc hµnh
15,4 ± 7,8
45,0 ± 14,1
31,1 ± 11,2
33,7 ± 11,9
53,6 ± 10,7
46,4 ± 9,3
<0,01
<0,01
<0,01
NhËn xÐt: §iÓm trung b×nh vÒ kiÕn thøc (K), th¸i ®é (A), thùc hµnh (P)
cña c¸c bµ mÑ vÒ c¸c s¶n phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng còng nh c¸c
biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u dinh dìng cho trÎ kh¸c biÖt cã ý nghÜa
thèng kª(p<0,01) khi so s¸nh gi÷a hai nhãm trÎ thiÕu m¸u vµ kh«ng thiÕu
m¸u.
94
3.1.6. Thùc tr¹ng vÒ gi¸ trÞ dinh dìng cña khÈu phÇn ¨n vµ tÝnh ®a d¹ng
thùc phÈm ph©n tÝch theo ®iÒu tra khÈu phÇn ¨n/24 giê vµ tÇn suÊt tiªu thô
thùc phÈm t¹i céng ®ång nghiªn cøu.
B¶ng 3.16: Gi¸ trÞ dinh dìng khÈu phÇn ¨n cña c¸c bµ mÑ t¹i céng ®ång
nghiªn cøu.
Phong S¬n
X ± SD
Phong xu©n
X ± SD
Nhu cÇu
khuyÕn nghÞ
Phô n÷ 20-35 tuæi
(n=50)
8,9 ± 2,5 8,6 ± 3,1 S¾t (mg)
Bµ mÑ-trÎ 6-24Th¸ng
(n=50)
8,76 ± 3,2 9,3 ± 3,1
24mg(§¹t
gÇn 30% nhu
cÇu khuyÕn
nghÞ
Phô n÷ 20-35 tuæi
(n=50)
25,6 ± 22,9 28,1 ± 25,2 VitaminC
(mg)
Bµ mÑ-trÎ 6-24Th¸ng
(n=50)
27,8 ± 34,1 37,1 ± 36,3
74mg(§¹t
gÇn 50% nhu
cÇu khuyÕn
nghÞ)
NhËn xÐt: Ph©n tÝch gi¸ trÞ dinh dìng cña khÈu phÇn ¨n cña c¸c bµ mÑ
t¹i céng ®ång nghiªn cøu vÒ kho¸ng chÊt vµ vitamin cho thÊy : hµm lîng s¾t,
hµm lîng vitamin C trong khÈu phÇn ¨n cña c¸c bµ mÑ t¹i hai x· Phong S¬n
vµ Phong Xu©n rÊt thÊp, chØ ®¹t kho¶ng 1/3 so víi nhu cÇu khuyÕn nghÞ cña
ViÖn Dinh dìng Quèc gia.
95
B¶ng 3.17: TÇn suÊt tiªu thô mét sè thùc phÈm giµu s¾t ë phô n÷ tuæi 20 -35
vµ bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng
TT Lo¹i thùc phÈm TÇn suÊt tiªu thô/ tuÇn(%)
1 §Ëu nµnh 3
2 §Ëu xanh 1
3 Rau dÒn 3
4 Rau ngãt 6
5 Rau khoai 46
6 §u ®ñ 1
7 Rau muèng 8
8 Trøng vÞt 6
9 ThÞt vÞt 2
10 C¸ ®ång 1
11 Rau mïi tµu 1%
12 Rau mïi ta 2
13 Rau th¬m kh¸c 7
14 Níc m¾m 99
15 §Ëu ®en 0
16 §Ëu ®òa 0
17 Cïi dõa 0
18 TiÕt bß 0
19 TiÕt lîn 0
20 ThÞt gµ 0,5
21 ThÞt Õch 0
NhËn xÐt: Ph©n tÝch tÝnh ®a d¹ng trong khÈu phÇn ¨n qua ®iÒu tra tÇn
suÊt tiªu thô thùc phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng cña c¸c bµ mÑ t¹i céng
®ång nghiªn cøu cho thÊy: TÇn suÊt sö dông c¸c thùc phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i
®Þa ph¬ng møc tiªu thô hµng ngµy vµ hµng tuÇn rÊt thÊp nh : Võng 1%, ®Ëu
96
nµnh 3%, rau ®Òn 3%, rau ngãt 6%...nhiÒu lo¹i thùc phÈm giµu s¾t vµ rÊt
s½ncã t¹i ®Þa ph¬ng hÇu nh cha ®îc sö dông: ®Ëu ®en, ®Ëu ®òa, cïi dõa,
tiÕt bß, tiÕt lîn, thÞt gµ, thÞt Õch.
3.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi kiÕn thøc, thùc
hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ë phô n÷ tuæi 20-35 vµ bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng
T¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra ban ®Çu cã 50 phô n÷ tuæi 20-35 vµ 50 bµ mÑ cã
con 6-24 th¸ng tham gia ®iÒu tra ë mçi x·. T¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra ®¸nh gi¸
cuèi sè phô n÷ tuæi 20-35 lµ 60 vµ bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng lµ 60 tham gia
®iÒu tra ë mçi x·.
3.2.1. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi kiÕn thøc, th¸i
®é, thùc hµnh (KAP) trong ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ë phô n÷ tuæi 20-35 vµ bµ
mÑ cã con tuæi 6-24 th¸ng
B¶ng 3.18: §iÓm trung b×nh vÒ KiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a
¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u ë phô n÷ tuæi 20-35
Thêi ®iÓm X· chøng
X±SD
X· can thiÖp
X±SD
(T0,n=50) 24.4 11,6 19,8 9,9
(T12,n=60) 29,2 12,3 64,6 21,7***
KiÕn thøc
T¨ng( T12-T0) 4,8 44,8
(T0,n=50) 66,9±19,9 64,6±21,7
(T12,n=60) 52,1±18,9 80,1±12,8***
Th¸i ®é
T¨ng( T12-T0) -14,8 15,5
(T0,n=50) 45,8±13,2 43,9±11,4
(T12,n=60) 43,3±16,1 67,6±8,4***
Thùc hµnh
T¨ng( T12-T0) -2,5 23,7
*** p<0,001 vs x· chøng , vs T0 cïng nhãm; (t-test)
NhËn xÐt: §iÓm trung b×nh vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸
b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë phô n÷ tuæi 20-35 cã
97
sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P<0,001)khi so s¸nh ë cïng thêi ®iÓm T12
gi÷a x· chøng vµ x· can thiÖp vµ khi so s¸nh víi thêi ®iÓm T0 ë x· can thiÖp.
B¶ng 3.19: §iÓm trung b×nh vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a
¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u ë bµ mÑ cã con tuæi 6-24 th¸ng.
Thêi ®iÓm X· chøng
X±SD
X· can thiÖp
X±SD
(T0,n=50) 21,5±12,5 16,6±12,1
(T12,n=60) 26,7±13,6 63,6±10,5***
KiÕn thøc
T¨ng( T12-T0) 5,1 47,0
(T0,n=50) 49,9±14,4 49,6±13,3
(T12,n=60) 48,9±17,8 76,1±14,1***
Th¸i ®é
T¨ng( T12-T0) -1,0 26,5
(T0,n=50) 36,4±12,5 41,2±10,1
(T12,n=60) 38,1±16,3 67,6±12,1***
Thùc hµnh
T¨ng( T12-T0) 1,7 26,4
***p<0,001 vs x· chøng , vs T0 cïng nhãm; (t-test)
NhËn xÐt: §iÓm trung b×nh vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh ®a d¹ng
ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë c¸c bµ mÑ cã con
tuæi 6-24 th¸ng cã sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P<0,001) khi so s¸nh ë
cïng thêi ®iÓm T12 ë x· chøng vµ x· can thiÖp vµ khi so s¸nh thêi ®iÓm T0 vµ
T12 ë x· can thiÖp
98
B¶ng 3.20. ChØ sè hiÖu qu¶ vµ hiÖu qu¶ can thiÖp vÒ KiÕn thøc, th¸i ®é, thùc
hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë phô
n÷ tuæi 20-35 tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x· Phong S¬n vµ Phong Xu©n.
Thêi ®iÓm X· chøng
(%)
X· can thiÖp
(%)
(T0,n=50) 6,0 10,0
(T12,n=60) 10,0 98,3*
ChØ sè H.Qu¶ 66,7 883,0
§iÓm kiÕn thøc tõ
trung b×nh trë lªn
HQ. Can thiÖp 816.3
(T0,n=50) 72,0 52,0
(T12,n=60) 61,7 98,3
ChØ sè H.Qu¶ 14,3 89,0
§iÓm th¸i ®é tõ
trung b×nh trë lªn
HQ. Can thiÖp 74,7
(T0,n=50) 24,0 26,0
(T12,n=60) 28,3 96,7
ChØ sè H.Qu¶ 17,9 271,9
§iÓm thùc hµnh tõ
trung b×nh trë lªn
HQ. Can thiÖp 254,0
NhËn xÐt: Tû lÖ % ®iÓm trung b×nh, kh¸ vµ kh¸, giái vÒ kiÕn thøc, thùc
hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë phô
n÷ tuæi 20-35 ®Òu t¨ng c¶ 2 x· tríc vµ sau can thiÖp. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶
can thiÖp (HQCT) ë nhãm truyÒn th«ng tÝch cùc tû lÖ ®iÓm kiÕn thøc trung
b×nh kh¸ vµ kh¸ giái t¨ng gÊp 8 lÇn, vÒ th¸i ®é t¨ng gÊp 0,75 lÇn, vÒ thùc
hµnh t¨ng gÊp 2,5 lÇn khi so s¸nh víi x· chøng.
99
B¶ng 3.21. ChØ sè hiÖu qu¶ vµ hiÖu qu¶ can thiÖp vÒ KiÕn thøc, th¸i ®é, thùc
hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë bµ
mÑ cã con 6-24 th¸ng tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x· Phong S¬n vµ Phong
Xu©n.
Thêi ®iÓm X· chøng
(%)
X· can thiÖp
(%)
(T0,n=50) 4,0 6,0
(T12,n=60) 8,3 90,0
ChØ sè H.Qu¶ 107,5 1400%
§iÓm kiÕn
thøc tõ
trung b×nh
trë lªn HQ. Can thiÖp 1292,5%
(T0,n=50) 64,0 56,0
(T12,n=60) 55,0 95,0
ChØ sè H.Qu¶ 14,1 69,6
§iÓm th¸i
®é tõ trung
b×nh trë lªn
HQ. Can thiÖp 55,5%
(T0,n=50) 20,0 24,0
(T12,n=60) 23,3 +95,0
ChØ sè H.Qu¶ +16,5 +295,8
§iÓm thùc
hµnh tõ
trung b×nh
trë lªn HQ. Can thiÖp 279,3
NhËn xÐt: Tû lÖ ®iÓm ®¹t trung b×nh,kh¸, giái vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh
®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë bµ mÑ cã
con 6-24 th¸ng ®Òu t¨ng c¶ 2 x· tríc vµ sau can thiÖp. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶
can thiÖp (HQCT) ë nhãm truyÒn th«ng tÝch cùc tû lÖ ®iÓm kiÕn thøc kh¸ giái
t¨ng gÊp 13 lÇn, tû lÖ ®iÓm kh¸ giái vÒ thùc hµnh t¨ng gÊp 2,8 lÇn khi so s¸nh
víi x· chøng.
100
3.2.1.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi kiÕn thøc thùc
hµnh trong ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ë phô n÷ 20-35 tuæi vµ bµ mÑ cã con 6-24
th¸ng Ph©n tÝch theo ®iÒu tra khÈu phÇn ¨n/24 giê.
B¶ng 3.22: Gi¸ trÞ dinh dìng(S¾t vµ vitaminC) cña khÈu phÇn ¨n/24 giê ë
phô n÷ tuæi 20-35 tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x· Phong s¬n vµ Phong Xu©n.
Thêi ®iÓm X· chøng
X±SD
X· can thiÖp
X±SD
(T0,n=50) 8,9 ± 2,5 8,6 ± 3,1
(T12,n=60) 7,6 ± 2,6 12,8 ± 3,7ª***
S¾t
(mg) T¨ng( T12-T0) -1,3 4,2
(T0,n=50) 25.6 ± 22.9 28.1 ± 25.2
(T12,n=60) 44.4 ± 51.6 76.2 ± 100.5ªª***
Vitamin C
(mg)
T¨ng( T12-T0) 18,8 48,1
ª p<0,001, ªªp<0,05 vs T12 x· chøng ,*** p<0,001 vs T0 cïng nhãm; (t-test)
NhËn xÐt: Hµm lîng s¾t trong khÈu phÇn ¨n /24 giê ë phô n÷ tuæi 20-
35 cao h¬n cã ý nghÜa (P<0,01) khi so s¸nh thêi ®iÓm T12 gi÷a x· chøng vµ x·
can thiÖp vµ T0 víi T12 t¹i x· can thiÖp. Hµm lîng vitamin C trong khÈu phÇn
¨n /24 giê ë phô n÷ tuæi 20-35 cao h¬n cã ý nghÜa (P<0,01) khi so s¸nh víi
thêi ®iÓmT0 t¹i x· can thiÖp vµ p<0,05 t¹i thêi ®iÓm T12 víi x· chøng.
101
B¶ng 3.23: Gi¸ trÞ dinh dìng (S¾t vµ vitaminC) cña khÈu phÇn ¨n/24 giê ë bµ
mÑ cã con tuæi 6-24 th¸ng tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x· Phong S¬n vµ Phong
Xu©n.
Thêi ®iÓm X· chøng
X±SD
X· can thiÖp
X±SD
(T0,n=50) 8,8 3,2 9,3 3,1
(T12,n=60) 8,0 3,3 13,6 2,7***
S¾t
(mg) T¨ng( T12-T0) -0,8 4,3
(T0,n=50) 27,8 34,1 37,1 36,3
(T12,n=60) 35,6 47,4 70,5 91,9***
VitaminC
(mg)
T¨ng( T12-T0) 7,8 33,4
***p<0,001 vs T12 x· chøng vµ vs T0 cïng nhãm; (t-test)
NhËn xÐt: Hµm lîng s¾t trong khÈu phÇn ¨n /24 giê ë bµ mÑ cã con 6-
24 th¸ng tuæi cao h¬n cã ý nghÜa (P<0,01) khi so s¸nh thêi ®iÓm T12 gi÷a x·
chøng vµ x· can thiÖp vµ T0 víi T12 t¹i x· can thiÖp. Hµm lîng vitamin C
trong khÈu phÇn ¨n /24 giê ë phô n÷ tuæi 20-35 cao h¬n cã ý nghÜa (P<0,01)
khi so s¸nh víi thêi ®iÓm T0 t¹i x· can thiÖp vµ t¹i thêi ®iÓm T12 víi x· chøng
102
3.2.3. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi kiÕn thøc thùc
hµnh trong ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ë phô n÷ tuæi sinh në vµ bµ mÑ cã con tuæi
6-24 th¸ng Ph©n tÝch theo tÇn suÊt tiªu thô thùc phÈm.
B¶ng 3.24: HiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi tÇn suÊt tiªu thô/ tuÇn,
mét sè thùc phÈm giµu s¾t ë phô n÷ tuæi 20-35 vµ bµ mÑ cã con tuæi 6-24
th¸ng tríc vµ sau can thiÖp t¹i x· Phong Xu©n.
TÇn suÊt tiªu thô/tuÇn TT Lo¹i thùc phÈm
2006
(n=100)
(%)
2007
(n=120)
(%)
P
t-test
1 Võng 1 14 <0,05
2 §Ëu nµnh 3 64,5 <0,01
3 Rau dÒn 3 67,7 <0,01
4 Rau ngãt 6 82,6 <0,01
5 Rau khoai 46 88,4 <0,01
6 §u ®ñ 1 40,5 <0,01
7 Rau muèng 8 89,3 <0,01
8 Trøng vÞt 6 52,9 <0,01
9 ThÞt vÞt 2 30,6 <0,01
10 C¸ ®ång 1 42,1 <0,01
11 Rau mïi tµu 1 29,7 <0,01
12 Rau mïi ta 2 28,1 <0,01
13 Rau th¬m kh¸c 7 33,9 <0,05
14 Níc m¾m 99 97,5 >0,05
NhËn xÐt: TÇn suÊt tiªu thô c¸c lo¹i thùc phÈm giµu s¾t ë nhãm thøc ¨n
cã nguån gèc thùc vËt nh: võng, ®Ëu nµnh, rau dÒn, rau ngãt, rau khoai, rau
muèng. còng nh c¸c nhãm thùc phÈm giµu s¾t cã nguån gèc ®éng vËt nh:
Trøng vÞt, thÞt vÞt, c¸ ®ång, ®Òu t¨ng lªn mét c¸ch cã ý nghÜa P<0,01 khi so
s¸nh tríc vµ sau can thiÖp t¹i x· can thiÖp Phong Xu©n.
103
B¶ng 3.25: HiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng ®èi víi tÇn suÊt tiªu thô mét sè thùc
phÈm giµu s¾t rÊt Ýt ®îc sö dông t¹i ®Þa ph¬ng tríc vµ sau can thiÖp t¹i x·
Phong Xu©n.
TÇn suÊt tiªu thô/tuÇn TT Lo¹i thùc phÈm
2006
(n=100)
(%)
2007
(n=120)
(%)
P
t-test
1 §Ëu xanh 1 33,5 <0,01
2 §Ëu ®en 0 28,9 <0,01
3 §Ëu ®òa 0 13,8 <0,01
4 §Ëu t¬ng 0 10,7 <0,01
4 Cïi dõa 0 24,8 <0,01
5 CÇn t©y 0 20,4 <0,01
6 Cñ c¶i 0 12,4 <0,01
7 ThÞt bß 0,5 12,45 <0,05
8 ThÞt gµ 0,5 22,4 <0,01
9 ThÞt Õch 0 29,4 <0,01
10 TiÕt bß 0 7,4 >0,05
11 TiÕt lîn 0 14,0 <0,05
NhËn xÐt: TÇn suÊt tiªu thô c¸c lo¹i thùc phÈm giµu s¾t s½n cã nhng
vèn l¹i rÊt Ýt ®îc sö dông t¹i x· Phong Xu©n: ë nhãm thøc ¨n cã nguån gèc
thùc vËt nh: nhãm ®Ëu ®ç nh ®Ëu xanh, ®Ëu ®en,®Ëu t¬ng, cïi dõa còng
nh c¸c nhãm thùc phÈm giµu s¾t cã nguån gèc ®éng vËt nh: thÞt gµ, thÞt Õch,
tiÕt bß tiÕt lîn, ®Òu t¨ng lªn mét c¸ch cã ý nghÜa P<0,01 khi so s¸nh tríc vµ
sau can thiÖp t¹i x· can thiÖp Phong Xu©n.
3.3. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng dinh dìng vµ thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em
104
3.3.1.HiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh
dìng cña bµ mÑ vµ trÎ em t¹i ®Þa ph¬ng tríc vµ sau can thiÖp
3.3.1.1.HiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh
dìng cña bµ mÑ t¹i ®Þa ph¬ng tríc vµ sau can thiÖp
B¶ng 3.26: T×nh tr¹ng dinh dìng cña bµ mÑ tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x·
Phong S¬n vµ Phong Xu©n.
Thêi ®iÓm X· chøng
(%)
X· can thiÖp
(%)
T0 76,3 69,5
T12 74.3 78,0.1
BMI 18.5
T¨ng( T12-T0) -0,4 10,9
T0 23,7 30,5
T12 25,7 22,0NS*
BMI<18,5
T¨ng( T12-T0) 3,0 -8,9
T0 19.6 23.8
T12 2 0.1 19.1NS,NS
17-18,49
T¨ng( T12-T0) 0,5 - 4,7
T0 3.,2 6.3
T12(%) 4.1 2.9NS*
16-16,99
T¨ng( T12-T0) 0,9 - 3,4
T0 0.9 0.4
T12 1.4
<16
T¨ng( T12-T0) 0,5 -0,4
NS, p>0,05 Vs x· chøng, Vs T0; *, p<0,05 Vs T0 x· can thiÖp-
NhËn xÐt: Tû lÖ TNLTD t¹i x· can thiÖp 30,5% ë thêi ®iÓm T0 vµ
22,0% ë T12 gi¶m cã ý nghÜa(p<0,05)sau can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ
tû lÖ TNLTD ë hai x· sau can thiÖp. Tû lÖ TNLTD ®é II vµ ®é III gi¶m cã ý
105
nghÜa(p<0,05) khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12 vµT0 t¹i x· can thiÖp. Kh«ng cã sù
kh¸c biÖt vÒ tû lÖ TNLTD ®é II vµ III gi÷a hai x· sau can thiÖp.
3.3.1.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng dinh dìng ë trÎ em
B¶ng 3.27: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi t×nh tr¹ng
dinh dìng thÓ nhÑ c©n ë trÎ em < 60 th¸ng
Thêi ®iÓm X· chøng$
(%)
X· can thiÖp#
(%)
T0 28.3 39.7
T12 27.9 31.8NS;*
T¨ng( T12-T0) 0,4 - 7,9
ChØ sè H.Qu¶ 1,2 20,1
HQ. Can thiÖp 18,9
$T0: n =558, T12: n=641; #T0: n=423, T12: n=400
NS, p>0,05 Vs x· chøngcïng thêi ®iÓm ; *, p<0,05 Vs T0 cïng x·
NhËn xÐt: Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n ë trÎ em < 60 th¸ng ®Òu gi¶m ë c¶ hai
x· Phong s¬n vµ Phong xu©n sau can thiÖp. Tuy nhiªn, Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n
ë trÎ em < 60 th¸ng gi¶m cã ý nghÜa thèng kª ( P<0.05) khi so s¸nh ë T12 vµ
T0 t¹i x· can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n khi so
s¸nh ë hai x· sau thêi ®iÓm T12.
B¶ng 3.28: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng dinh dìng thÓ nhÑ c©n ë trÎ em ph©n tÝch theo møc ®é SDD tríc vµ
sau can thiÖp t¹i 2 x· chøng vµ vµ can thiÖp.
106
Thêi ®iÓm X· chøng$
(%)
X· can thiÖp#
(%)
T0 71,7 60,3
T12 68,8 68,3
B×nh thêng
T¨ng( T12-T0) -2,9 8,0
T0 28,3 39,7
T12 31,2 31,7NS*
Suy dinh dâng
chung
T¨ng( T12-T0) 2,9 -8,0
T0 22.9 32.4
T12 22.4% 26.50NS
SDD nhÑ
T¨ng( T12-T0) - 0,5 -5,9NS
T0 4.7% 7.1%
T12 4.8% 5,3%NS
SDD trung
b×nh
T¨ng( T12-T0) 0,1 -1,8NS
T0 0.7%[4] 0.2%
T12 0.3% 0
SDD nÆng
T¨ng( T12-T0) -0,4 -0,2
$T0: n =558, T12: n=641; #T0: n=423, T12: n=400
NS, p>0,05 Vs x· chøngcïng thêi ®iÓm ; *, p<0,05 Vs T0 cïng x·
-
NhËn xÐt: Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n ph©n tÝch
theo møc ®é SDD khi so s¸nh víi x· chøng ë thêi ®iÓm T12 vµ x· can thiÖp ë
thêi ®iÓm T0.
B¶ng 3.29: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng dinh dìng thÓ thÊp cßi trÎ em ph©n tÝch theo møc ®é SDD t¹i 2 x· tríc
vµ sau can thiÖp.
107
Thêi ®iÓm X· chøng$
(%)
X· can thiÖp#
(%)
T0 48,0 53,4
T12 37,8 37,5NS;***
T¨ng( T12-T0) -10,2 -15,9
ChØ sè H.Qu¶ 21,55 29,80
HQ. Can thiÖp 8,25
$T0: n =558, T12: n=641; #T0: n=423, T12: n=400
NS, p>0,05 Vs T12 x· chøng; ***, p<0,001 Vs T0 x· can thiÖp
NhËn xÐt: T×nh tr¹ng dinh dìng thÓ thÊp cßi trÎ em ®Òu gi¶m t¹i hai x·.
Tuy nhiªn, Tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi ë trÎ em < 60 th¸ng gi¶m cã ý nghÜa thèng
kª ( P<0.001) khi so s¸nh ë T12 vµT0 t¹i x· can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt
vÒ tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi khi so s¸nh ë hai x· t¹i thêi ®iÓm T12.
B¶ng 3.30: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng dinh dìng thÓ gÇy cßm trÎ em (C©n nÆng/chiÒu cao) t¹i 2 x· tríc vµ
sau can thiÖp.
108
Thêi ®iÓm X· chøng$
(%)
X· can thiÖp#
(%)
T0 5,2 5,2
T12 7,3 7,8NS
T¨ng( T12-T0) 2,1 2,6
ChØ sè H.Qu¶ 39,9 49,0
HQ. Can thiÖp 9,2
$T0: n =558, T12: n=641; #T0: n=423, T12: n=400
NS, p>0,05 Vs x· chøng T12 vµ x· can thiÖp T0.
NhËn xÐt: Kh«ng cã sù kh¸c biÖt ý nghÜa vÒ tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm
(p>0,05) khi so s¸nh víi x· chøng cïng thêi ®iÓm T12 vµ x· can thiÖp ë thêi
®iÓm T0.
3.3.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em
3.3.2.1. HiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu
m¸u cña bµ mÑ t¹i ®Þa ph¬ng tríc vµ sau can thiÖp
B¶ng 3.31: T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë phô n÷ 20-35 tuæi tríc vµ sau can thiÖp.
109
Thêi ®iÓm X· chøng
(%)
X· can thiÖp
(%)
(T0,n=50) 24,0 36,0
(T12,n=60) 26,7 15,0NS,*
T¨ng( T12-T0) 2,7 -21,0*
ChØ sè H.Qu¶ 10,8 58,3
HQ. Can thiÖp 47,5
NS, p>0,05 Vs T12 x· chøng; *, p<0,05 Vs T0 x· can thiÖp.
NhËn xÐt: Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ 20-35 tuæi gi¶m cã ý nghÜa(p<0,05)
khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12 vµ T0 t¹i x· can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt ý
nghÜa(p>0,05) vÒ tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ 20-35 tuæi t¹i thêi ®iÓm T12 khi so
s¸nh víi x· chøng.
B¶ng 3.32: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u ë phô n÷ 20-35 tuæi theo møc ®é thiÕu m¸u tríc vµ sau can
thiÖp.
Thêi ®iÓm X· chøng
(%)
X· can thiÖp
(%)
(T0,n=50) 76,0 66,0
(T12,n=60) 73,3 86,7
B×nh thêng
Hb≥12g/dl
T¨ng( T12-T0) -2,7 20,7
110
(T0,n=50) 24,0 36,0
(T12,n=60) 26,7 15,0NS,*
ThiÕu m¸u Hb<12g/dl
T¨ng( T12-T0) 2,7 -21,0
(T0,n=50) 22,0 22,0
(T12,n=60) 21,6 13,3NS
ThiÕu m¸u nhÑ
T¨ng( T12-T0) -0,4 -6,7
(T0,n=50) 2,0 12,0
(T12,n=60) 5,0 1,7NS,*
ThiÕu m¸u trung
b×nh
T¨ng( T12-T0) 3,0 -10,3
(T0,n=50) 0 2,0
(T12,n=60) 0 0
ThiÕu m¸u nÆng
T¨ng( T12-T0) -2,0
NS, p>0,05 Vs x· chøng T12; *, p<0,05 Vs T0 x· can thiÖp
NhËn xÐt: T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë phô n÷ 20-35 tuæi t¹i 2 x· tríc vµ
sau can thiÖp, ph©n tÝch theo møc ®é thiÕu m¸u cho thÊy: Kh«ng cã sù kh¸c
biÖt vÒ tû lÖ thiÕu m¸u nhÑ khi so s¸nh víi x· chøng ë thêi ®iÓm T12 vµ x· can
thiÖp ë thêi ®iÓm T0. Cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ thiÕu m¸u nÆng vµ trung
b×nh(p<0,05) khi so s¸nh víi thêi ®iÓmT0 ë x· can thiÖp. Tuy nhiªn, kh«ng cã
sù kh¸c biÖt(p>0,05) khi so s¸nh cïng thêi ®iÓm T12 víi x· chøng.
3.3.2.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em
B¶ng 3.33: T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em tríc vµ sau can thiÖp t¹i 2 x·
chøng vµ can thiÖp
111
Thêi ®iÓm X· chøng
(%)
X· can thiÖp
(%)
(T0,n=50) 58,0 52,0
(T12,n=60) 55,0 23,3***
T¨ng( T12-T0) - 3,0 -28,7
ChØ sè H.Qu¶ 5,2 55,2
ThiÕu m¸u
Hb<11g/dl
HQ. Can thiÖp 50,0
*** p<0,001 Vs T0 x· can thiÖp vµ T0 x· chøng.
NhËn xÐt: Tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em gi¶m cã ý nghÜa (p<0,001) khi so
s¸nh cïng thêi ®iÓm T12 ë x· chøng vµ khi so s¸nh víi thêi ®iÓm T0 ë x· can
thiÖp.
B¶ng 3.34: HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em ph©n tÝch theo møc ®é thiÕu m¸u t¹i 2 x· tríc vµ
sau can thiÖp.
Thêi ®iÓm X· chøng
(%)
X· can thiÖp
(%)
(T0,n=50) 42,0 48,0
(T12,n=60) 46,7 76,7
B×nh thêng Hb≥11g/dl
T¨ng( T12-T0) 4,7 28,7
ThiÕu m¸u Hb<11g/dl (T0,n=50) 58,0 52,0
112
(T12,n=60) 55,0 23,8***
T¨ng( T12-T0) -3,0 -28,2
(T0,n=50) 18,0 28,0
(T12,n=60) 20,0 5,1ª***
ThiÕu m¸u nhÑ
10-10,9g/dl
T¨ng( T12-T0) 2,0 -22,9
(T0,n=50) 38,0 22,0
(T12,n=60) 36,3 18,6NS
ThiÕu m¸u trung
b×nh
7-<10g/dl T¨ng( T12-T0) -1,7 -3,4NS
(T0,n=50) 2,0 2,0
(T12,n=60) 0 0
ThiÕu m¸u nÆng
<7g/dl
T¨ng( T12-T0) -2,0
NS, p>0,05 Vs x· chøng, Vs T0; *, p<0,05 Vs T12 x· chøng; ***,p<0,01 Vs T0 x· can thiÖp
NhËn xÐt: Cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ thiÕu m¸u nhÑ(p<0,01) khi so s¸nh ë
thêi ®iÓm T12 víi T0 ë x· can thiÖp vµ (p<0,05) khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12
gi÷a x· can thiÖp vµ x· chøng. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt(p>0,05) vÒ tû lÖ thiÕu
m¸u trung b×nh vµ nÆng khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12 vµ T0 ë x· can thiÖp vµ
thêi ®iÓm T12 gi÷a x· can thiÖp vµ x· chøng.
B¶ng 3.35: HiÖu qu¶ thùc sù cña can thiÖp.
Tªn chØ sè ®¸nh gi¸
CSHQ
x·
chøng(
%)
CSHQ
x· can
thiÖp(
%)
HQCT
(%)
1.KiÕn thøc ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p
phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë phô n÷ tuæi 20-35
66,7 883 816.3
2.Th¸i ®é ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng 14,3 89,0 74,7
113
chèng thiÕu m¸u kh¸c ë phô n÷ tuæi 20-35
3.Thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p
phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë phô n÷ tuæi 20-35
17,9 271,9 254,0
4.KiÕn thøc ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n, c¸c biÖn ph¸p phßng
chèng thiÕu m¸u kh¸c ë bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng
107,5 1400 1292,5
5. Th¸i ®é ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng
chèng thiÕu m¸u kh¸c ë bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng
14,1 69,6 55,5
6. Thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n, c¸c biÖn ph¸p phßng
chèng thiÕu m¸u kh¸c ë bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng
16,5 295,8 279,3
7. T×nh tr¹ng dinh dìng thÓ nhÑ c©n ë trÎ em < 60
th¸ng tríc vµ sau can thiÖp
1,2 20,1 18,90
8.T×nh tr¹ng dinh dìng thÓ thÊp cßi trÎ em <60 th¸ng
tríc vµ sau can thiÖp.
21,6 29,8 8,3
9.T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ 20-35 tuæi tríc vµ
sau can thiÖp
10,8 58,3 47,5
10.T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em tríc vµ sau can
thiÖp t¹i 2 x· chøng vµ can thiÖp
5,2 55,2 50,0
Ch¬ng 4
bµn luËn
4.1. Thùc tr¹ng vÒ t×nh tr¹ng dinh dìng, thiÕu m¸u dinh dìng vµ c¸c
yÕu tè liªn quan ë trÎ em vµ phô n÷
4.1.1. T×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em t¹i céng ®ång nghiªn cøu
Nghiªn cøu cña chóng t«i (b¶ng 3.3) cho thÊy tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n
chung lµ 33,3% thuéc møc rÊt cao vÒ YNSKC§ cña TCYTTG vµ cao h¬n tû lÖ
SDD chung toµn quèc theo ®iÒu tra cña ViÖn Dinh dìng quèc gia n¨m 2004
ë trÎ em < 5 tuæi lµ 26,6% [41]. Tuy nhiªn, Tû lÖ nµy t¬ng ®¬ng tû lÖ SDD
t¹i khu vùc phÝa B¾c miÒn Trung lµ 31,7%[41] vµ ®iÒu tra ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng
114
SDD trÎ em díi 5 tuæi ë khu vùc phÝa nam cña Huúnh V¨n Nªn vµ CS
(2002)[51] lµ 32,9%. T×nh tr¹ng thiÕu dinh dìng trÎ em còng lµ mét vÊn ®Ò
®îc quan trªn thÕ giíi. Theo íc tÝnh toµn thÕ giíi hiÖn nay cã kho¶ng 150
triÖu trÎ em tríc tuæi häc ®êng bÞ SDD. Theo sè liÖu thèng kª cña Unicef
n¨m 2006 cho thÊy h¬n mét phÇn t (27%) trÎ em díi 5 tuæi sèng ë c¸c níc
®ang ph¸t triÓn lµ nhÑ c©n vµ 73% trong sè ®ã hiÖn ®ang sèng ë 10 quèc gia.
Tû lÖ SDD ë trÎ em díi 5 tuæi cao nhÊt vÉn lµ khu vùc Nam ¸ 46%. SDD ®Ó
l¹i nh÷ng hËu qu¶ vÒ ph¸t triÓn thÓ chÊt vµ tinh thÇn cho trÎ em nh÷ng ngêi
chñ nh©n, t¬ng lai cña ®Êt níc g©y ¶nh hëng lín cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ
vµ x· héi. Héi nghÞ thîng ®Ønh thÕ giíi nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90 ®· ®Ò ra
môc tiªu gi¶m mét nöa trÎ em <5 tuæi bÞ SDD vµo n¨m 2000. Khu vùc Nam
Mü lµ khu vùc ®Çu tiªn ®¹t ®îc môc tiªu nµy víi tû lÖ SDD chung gi¶m ®îc
50%. Riªng c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, tû lÖ SDD ®· gi¶m xuèng tõ 32% xuèng
28%, gi¶m ®îc 4% trong thËp kû qua. TiÕn tr×nh gi¶m SDD m¹nh nhÊt lµ ë
c¸c níc khu vùc §«ng ¸ vµ Th¸i B×nh d¬ng. ë ViÖt nam, theo ®iÒu tra cña
ViÖn Dinh dìng quèc gia th× tû lÖ SDD chung toµn quèc n¨m 2004 ë trÎ em
< 5 tuæi lµ 26,6%. Tuy cßn ë møc SDD cßn cao nhng theo ®¸nh gi¸ cña
Unicef th× ViÖt nam lµ mét trong nh÷ng níc cã møc gi¶m SDD Ên tîng nhÊt.
DiÔn biÕn vÒ t×nh h×nh SDD rÊt kh¸c nhau ë mét sè níc mÆc dÇu cã cïng
mét møc t¨ng trëng kinh tÕ so víi c¸c níc kh¸c. DiÔn biÕn SDD ë ViÖt nam
còng nh mét sè níc kh¸c cho thÊy khi tû lÖ SDD cµng xuèng thÊp th× tèc ®é
gi¶m sÏ cµng chËm l¹i. ViÖc xem xÐt, ®iÒu tra t×m hiÓu ®Æc ®iÓm t×nh h×nh,
c¸c yÕu tè liªn quan ®Æc trng ë tõng ®Þa ph¬ng, x¸c ®Þnh nh÷ng nhãm u
tiªn cho can thiÖp t¹i céng ®ång cÇn ®îc quan t©m vµ chó ý. KÕt qu¶ ph©n
tÝch t×nh tr¹ng SDD thÓ nhÑ c©n theo nhãm tuæi (b¶ng 3.4) cho thÊy tû lÖ SDD
thÓ nhÑ c©n t¨ng lªn tõ 5,6% nhãm trÎ 1-6 th¸ng ®Õn 22,4% ë nhãm trÎ 7-12
th¸ng, 30,4% ë nhãm trÎ 13-24 th¸ng sau ®ã duy tr× ë møc trªn 30% ë nh÷ng
th¸ng tiÕp theo. Nh vËy, SDD thÓ nhÑ c©n b¾t ®Çu t¨ng tõ giai ®o¹n trÎ b¾t
®Çu ¨n thøc ¨n bæ sung ®©y lµ giai ®o¹n chuyÓn tiÕp tõ s÷a mÑ sang thøc ¨n bæ
115
sung ®ång thêi lµ giai ®o¹n chuyÓn tõ miÔn dÞch thô ®éng nhê s÷a mÑ sang
miÔn dÞch chñ ®éng nªn dÔ nh¹y c¶m víi c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn. Sau 2 n¨m tû
lÖ SDD nhÑ c©n vÉn duy tr× ë møc cao thùc chÊt ®ã lµ tû lÖ SDD tÝch lòy. Nh
vËy, nh÷ng can thiÖp vÒ dinh dìng tèt nhÊt ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng SDD nhÑ
c©n tèt nhÊt lµ giai ®o¹n trÎ b¾t ®Çu ¨n bæ sung vµ b¾t ®Çu cai s÷a mÑ. NhËn
xÐt vÒ t×nh tr¹ng dinh dìng theo nhãm tuæi cña chóng t«i phï hîp víi ghi
nhËn cña Phan ThÞ Liªn Hoa[19] khi nghiªn cøu vÒ t×nh h×nh SDD t¹i 2 x·
Thñy phï vµ thñy b»ng, H¬ng thñy Thõa Thiªn HuÕ ®ång thêi còng phï hîp
víi c¸c nhËn xÐt truyÒn thèng ®· ®îc viÕt trong s¸ch gi¸o khoa hay Y
v¨n[103][131][163][164][199][200][201]. VÒ møc ®é SDD thÓ nhÑ c©n, trong
kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i( b¶ng 3.3) cho thÊy, tû lÖ SDD ®é I lµ 27,0%,
SDD ®é II 5,7%, SDD ®é III lµ 0,5% nh vËy chñ yÕu møc võa vµ nhÑ. So
s¸nh víi kÕt qu¶ ®iÒu tra cña ViÖn Dinh dìng Quèc gia n¨m 2004 trªn c¶
níc lµ SDD ®é I 22,8%. SDD ®é II 3,6% vµ SDD ®é III 0,2% th× møc ®é
SDD thÓ nhÑ c©n trong nghiªn cøu cña chóng t«i cao h¬n. KÕt qu¶ nµy phï
hîp víi nh÷ng nhËn ®Þnh trong ®iÒu tra cña ViÖn dinh dìng trªn ph¹m vi
toµn quèc lµ: ®èi víi nh÷ng khã kh¨n nh c¸c vïng n«ng th«n vµ miÒn nói th×
tû lÖ SDD vÉn gi¶m chËm h¬n.
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi 50,4% (b¶ng
3.5) thuéc møc rÊt cao vÒ YNSKC§ cña TCYTTG vµ cao h¬n nhiÒu so víi tû
lÖ SDD thÊp cßi chung trong toµn quèc 30,7% vµ cña khu vùc vïng n«ng th«n
lµ 40,6%[41][42], cña Huúnh V¨n Nªn vµ CS(2003)[51] t¹i An Giang 30,9%,
ghi nhËn cña Ph¹m v¨n Phó, NguyÔn Xu©n Ninh, Ph¹m Duy Têng(2005) t¹i
Qu¶ng nam lµ 29,5%[57] . Theo NguyÔn C«ng KhÈn[41] th× do møc sèng
vïng ®« thÞ cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n, khu vùc n«ng th«n mÆc dÇu ®· cã nhiÒu
dù ¸n gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng SDD cÊp tÝnh. Tuy vËy, ®èi víi SDD thÓ thÊp cßi
cÇn cã thªm nhiÒu thêi gian. Ph©n tÝch theo nhãm tuæi (b¶ng 3.6) cho thÊy tû
lÖ SDD thÓ thÊp cßi còng t¨ng nhanh tõ 18,9% ë nhãm trÎ 0-12 th¸ng lªn
50,6% ë nhãm trÎ 13-24 th¸ng vµ tiÕp tôc duy tr× møc cao trªn 50% ë c¸c
116
nhãm trÎ lín h¬n.
Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm trong nghiªn cøu cña chóng t«i lµ 5,2% thuéc vÒ
møc trung b×nh vÒ YNSKC§ cña TCYTTG. Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm ë møc
t¬ng ®¬ng nhau t¹i hai x· nghiªn cøu (b¶ng 3.7). So víi kÕt qu¶ ®iÒu tra ë
c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau trong toµn quèc cña viÖn Dinh dìng quèc gia
[41][42]lµ 7,7% th× kÕt qu¶ cña chóng t«i thÊp h¬n. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ nµy
t¬ng ®¬ng víi ghi nhËn cña Phan ThÞ Liªn Hoa vµ CS (2002) còng t¹i Thõa
Thiªn HuÕ [19]. Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm qua c¸c nhãm tuæi t¨ng lªn cã ý
nghÜa (p<0,05) tõ 3,1% ë nhãm <12 th¸ng t¨ng lªn 10,7% ë nhãm tuæi 13-24
th¸ng vµ chØ duy tr× ë møc cao trªn 4,5% ë c¸c nhãm tiÕp theo. KÕt qu¶ nµy
phï hîp víi ghi nhËn cña NguyÔn C«ng KhÈn vµ CS[42] tuy vËy, trong nghiªn
cøu cña chóng t«i, nh÷ng nhãm tuæi tiÕp theo møc SDD thÓ gÇy cßm duy tr× ë
møc thÊp h¬n.
Ph©n tÝch t×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em<60 th¸ng, cho 3 chØ sè, theo
quÇn thÓ tham kh¶o NCHS 1977 vµ WHO 2005: Tõ n¨m 1980, TCYTTG ®·
dùa trªn c¸c sè liÖu cña Trung t©m Thèng kª søc khoÎ cña Hoa kú (NCHS)
lµm quÇn thÓ tham kh¶o ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh dìng trÎ em. Do quÇn thÓ
nµy thu thËp tõ hai nguån kh¸c nhau vÒ thêi gian vµ c¸ch chän mÉu: trÎ <2tuæi
tõ c¸c nghiªn cøu däc Fels ë Yellow Spring bang Ohio, trong thêi gian 1929
®Õn 1975. PhÇn lín trÎ trong nghiªn cøu nµy ®îc nu«i b»ng s÷a nh©n t¹o vµ
¨n bæ sung sím. TrÎ >2 tuæi , sè liÖu ®îc lÊy tõ nguån ®iÒu tra c¾t ngang tõ
1960-1970 ë Mü. Do sù kh¸c biÖt kh¸ lín cña chiÒu cao tríc 2 tuæi ( chiÒu
cao n»m) vµ sau 2 tuæi (chiÒu cao ®øng) do vËy ®êng ph©n phèi c©n nÆng v«
t×nh ®· bao gåm mét sè trÎ thõa c©n. V× v©y, khi sö dông quÇn thÓ tham chiÕu
NCHS sÏ cã mét phÇn “kh«ng b×nh thêng” v× bá sãt trÎ thõa c©n mµ vÉn ®îc
coi lµ b×nh thêng. H¬n n÷a quÇn thÓ nµy kh«ng thÝch hîp cho nh÷ng trÎ ®îc
nu«i b»ng s÷a mÑ. Do tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy ®èi víi søc khoÎ.
TCYTTG ®· quyÕt ®Þnh r»ng cÇn cã bé tham kh¶o míi. KhuyÕn c¸o nµy ®·
®îc TCYTTG phª duyÖt n¨m 1994 vµ ®îc thùc hiÖn nghiªn cøu tõ 1997 ®Õn
117
2003. Sau khi hoµn thµnh phÇn xö lý sè liÖu. Th¸ng 4/2006, TCYTTG ®· xuÊt
b¶n cuèn” ChuÈn t¨ng trëng trÎ em”. Khi sö dông quÇn thÓ tham chiÕu míi
cña TCYTTG so s¸nh víi sè liÖu ph©n tÝch theo quÇn thÓ tham chiÕu NCHS
(b¶ng 3.9) chóng t«i cã mét sè nhËn xÐt sau: Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n(CN/T) ë
trÎ <60 th¸ng theo quÇn thÓ tham kh¶o WHO 2005 28,1% thÊp h¬n cã ý
nghÜa(p<0,05) khi so s¸nh víi cïng víi chØ sè ®ã theo quÇn thÓ tham kh¶o
NCHS 1977 lµ 33,3% (biÓu ®å 3.4). Tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi(CC/T) ë trÎ <60
th¸ng theo quÇn thÓ tham kh¶o WHO 2005 lµ 58,2% l¹i cao h¬n cã ý
nghÜa(p<0,01) khi so s¸nh cïng chØ sè ®ã víi quÇn thÓ tham kh¶o NCHS 1977
lµ 50,5% (biÓu ®å 3.5). Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm (CN/CC) ë trÎ <60 th¸ng theo
quÇn thÓ tham kh¶o WHO 2005 6,1% cao h¬n khi so s¸nh víi cïng víi chØ sè
®ã theo quÇn thÓ tham kh¶o NCHS 1977 lµ 5,2%(biÓu ®å 3.6) tuy nhiªn, sù
kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa (p>0,05). Do ®©y lµ quÇn thÓ tham chiÕu míi mÆc
dÇu cã rÊt nhiÒu u ®iÓm nhng v× phÇn lín tµi liÖu tham kh¶o so s¸nh trong
nghiªn cøu cña chóng t«i c¸c t¸c gi¶ ®Òu sö dông quÇn thÓ NCHS. V× v©y, ®Ó
so s¸nh cã sù t¬ng ®ång chóng t«i ph©n tÝch kÕt qu¶ can thiÖp cña m×nh theo
quÇn thÓ tham chiÕu NCHS[223][224].
4.1.2. T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em taÞ céng ®ång nghiªn cøu.
Nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy (biÓu ®å 3.8) tû lÖ thiÕu m¸u chung
ë trÎ em løa tuæi 6-24 th¸ng t¹i céng ®ång nghiªn cøu lµ 54,5% thuéc møc
nÆng vÒ YNSKC§. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt (p>0,05) vÒ tû lÖ thiÕu m¸u trÎ em
t¹i hai x·: x· Phong s¬n lµ 57.1% vµ x· Phong xu©n lµ 52%. KÕt qu¶ cña
chóng t«i cao h¬n so víi kÕt qu¶ ®iÒu tra t¹i 6 tØnh ®¹i diÖn ViÖt Nam cña
NguyÔn Xu©n Ninh vµ CS (2006)[54] vÒ tû lÖ thiÕu m¸u chung ë trÎ em < 5
tuæi lµ 34,1%. Theo t¸c gi¶[54] tû lÖ nµy ®· gi¶m ®i râ rÖt so víi n¨m 1995
nhng nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng gi¶m nµy lµ do tû lÖ thiÕu m¸u
gi¶m ®i ë nhãm trÎ 24-60 th¸ng. Tû lÖ thiÕu m¸u ë nhãm trÎ 0-24 th¸ng vÉn
cßn cao 51,2% t¬ng ®¬ng víi sè liÖu ®iÒu tra n¨m 1995. So s¸nh víi kÕt qu¶
cña NguyÔn C«ng khanh vµ CS(1987) [130][131] th× kÕt qu¶ trong nghiªn
118
cøu cña chung t«i møc thÊp h¬n. C¸c t¸c gi¶ [130][131] còng ghi nhËn tÇn
suÊt thiÕu m¸u cao nhÊt lµ løa tuæi 6-24 th¸ng: 60,1% vïng ®ång b»ng vµ 65%
vïng miÒn nói. KÕt qu¶ nghiªn cøu Ph¹m V¨n Phó vµ CS(2005)[57] t¹i Nói
thµnh vµ Th¨ng b×nh, Qu¶ng nam, cña Phan ThÞ Liªn Hoa vµ CS (2003)[19] vÒ
thùc tr¹ng thiÕu m¸u cña trÎ em 2-60 th¸ng tuæi t¹i Thñy phï, H¬ng thñy,
Thõa Thiªn HuÕ cho còng cho thÊy tû lÖ thiÕu m¸u lµ 60,9%. Trong khi ,
nghiªn cøu cña Tr¬ng Ngäc Lan vµ CS (1996)[45] t¹i B×nh ®Þnh víi tû lÖ
thiÕu m¸u ë trÎ em thÊp h¬n lµ 36,98%. KÕt qu¶ cña sù chªn lÖch trªn cã thÓ
®ã lµ biÓu hiÖn vÒ møc ®é thiÕu m¸u trÎ em kh¸c nhau ë nh÷ng vïng sinh th¸i
kh¸c nhau. Còng cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña sù kh«ng ®ång ®Òu trong kü thuËt chän
mÉu hoÆc lµ sù kh¸c nhau vÒ thêi ®iÓm nghiªn cøu cña mçi t¸c gi¶. Nhng dï
sao nã vÉn nªu lªn mét bøc tranh chung lµ tû lÖ thiÕu m¸u cßn cao ë trÎ em <5
tuæi ë níc ta. Theo TCYTTG [212][213]th× thiÕu m¸u ë trÎ em vÉn cßn lµ
vÊn ®Ò YNSKC§. Tû lÖ thiÕu m¸u trÎ em t¹i c¸c níc kh«ng c«ng nghiÖp møc
cao 39% nhãm tuæi 0-4 vµ møc rÊt cao 48,1% ë nhãm tuæi 5-14. T¹i c¸c níc
c«ng nghiÖp tû lÖ nµy thÊp h¬n møc trung b×nh 20,1% ë nhãm tuæi 0-4 vµ møc
nhÑ 5,9% ë nhãm tuæi 5-14.
Trªn thÕ giíi nh×n chung tû lÖ thiÕu m¸u ë nhãm tuæi häc ®êng(5-14
tuæi) ë møc rÊt cao 53% cao h¬n nhãm trÎ tuæi tiÒn häc ®êng (0-4 tuæi) 43%.
Khu vùc §«ng Nam ¸ tû lÖ thiÕu m¸u ë c¶ hai nhãm tuæi nµy ë møc rÊt
cao>50%. KÕ tiÕp lµ Ch©u Phi tû lÖ thiÕu m¸u møc rÊt cao ë nhãm tuæi häc
®êng vµ møc cao víi nhãm trÎ tiÒn häc ®êng. C¸c níc kh«ng c«ng nghiÖp
ch©u Mü vµ §«ng ®Þa Trung H¶i tû lÖ thiÕu m¸u ë c¶ hai nhãm tuæi nµy ë møc
cao. Riªng c¸c níc kh«ng c«ng nghiÖp T©y Th¸i b×nh d¬ng thiÕu m¸u møc
rÊt cao ë nhãm trÎ häc ®êng 56,9% vµ møc nhÑ ë nhãm trÎ tiÒn häc ®êng.
Mét sè níc cã tû lÖ thiÕu m¸u cao nh Nepal 68,8%, Pakistan 65,0%,
Srinlanka 53,0%, KaZakhstanb 50,1%, Indonesia 45,0%.
Theo NguyÔn Xu©n Ninh[54] vÊn ®Ò h¹ thÊp thiÕu m¸u hiÖn nay còng cßn
gÆp nhiÒu khã kh¨n, theo Marson[54] th× gÇn ®©y tû lÖ thiÕu m¸u vÉn gi¶m
119
mét c¸ch chËm ch¹p ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay WHO vÉn cha
®a ra ®îc ph¸c ®å phßng vµ ®iÒu trÞ thiÕu m¸u ë trÎ em mét c¸ch cã hiÖu
qu¶.
KÕt qu¶ ®iÒu tra cña chóng t«i (b¶ng 3.11) cho thÊy møc ®é thiÕu m¸u ë
trÎ em løa tuæi 6-24 th¸ng chñ yÕu lµ thiÕu m¸u nhÑ 23,2%, thiÕu m¸u trung
b×nh lµ 29,3% vµ thiÕu m¸u nÆng víi tû lÖ thÊp 2%. NhËn xÐt nµy phï hîp víi
nhËn xÐt cña Phan Liªn Hoa vµ CS (2003)[19] t¹i Thñy phï, H¬ng thñy Thõa
thiªn HuÕ còng nh nhËn xÐt cña Tr¬ng Ngäc Lan vµ CS(1996) [45] t¹i B×nh
®Þnh. NguyÔn C«ng Khanh vµ CS [7][38][127][128] còng cho r»ng thiÕu m¸u
ë trÎ 6-24 th¸ng ë c¸c vïng kh¸c nhau t¹i ViÖt nam chñ yÕu lµ thiÕu m¸u nhÑ,
hiÕm gÆp thiÕu m¸u trung b×nh vµ rÊt hiÕm gÆp thiÕu m¸u nÆng. Trong nghiªn
cøu cña chóng t«i tû lÖ thiÕu m¸u nhÑ 23,2%, trung b×nh 29,3% . Nghiªn cøu
cña Vò ThÞ BÝch V©n vµ CS (2006) t¹i Th¸i Nguyªn th× thiÕu m¸u nhÑ lµ
50,8%, trung b×nh lµ 39,0% cao h¬n nhiÒu trong nghiªn cøu cña chóng t«i vµ
mét sè t¸c gi¶ kh¸c. Cã thÓ lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña nhãm t¸c gi¶ t¹i Th¸i
nguyªn lµ trÎ em thiÕu m¸u nhËp viÖn trong khi nghiªn cøu cña chóng t«i
®îc tiÕn hµnh t¹i c«ng ®ång. §©y lµ ®iÓm thuËn lîi cho chóng t«i khi ®Æt vÊn
®Ò can thiÖp vÒ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u cho c¶ ®èi tîng bµ mÑ, trÎ em t¹i céng
®ång nghiªn cøu b»ng biÖn ph¸p can thiÖp dinh dìng: Xóc tiÕn, c¶i thiÖn §a
d¹ng ho¸ b÷a ¨n, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng vi chÊt dinh dìng ë bµ mÑ trÎ em gãp
phÇn h¹ thÊp tû lÖ thiÕu m¸u t¹i céng ®ång nghiªn cøu.
4.1.3. T×nh tr¹ng dinh dìng ë phô n÷ 20-35 tuæi
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i tû lÖ TNLTD ë phô n÷ løa tuæi 20-35
chung t¹i céng ®ång nghiªn cøu lµ 26,3%, trong ®ã Phong s¬n lµ 23,7% vµ
Phong xu©n 30,5%. Chñ yÕu lµ TNLTD thÓ nhÑ 21,2%, trung b×nh 4,4% vµ
nÆng 0,7%.(b¶ng 3.1), Tû lÖ TNLTD chung ë nhãm bµ mÑ tuæi 29-39 lµ
23,6% vµ ë nhãm bµ mÑ tuæi 30-35 lµ 26,9%(b¶ng3.2) Kh«ng cã sù kh¸c biÖt.
Tû lÖ TNLTD trong nghiªn cøu cña chóng t«i ë møc cao theo møc ph©n lo¹i
YNSNKC§ theo TCYTTG. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ cña ViÖn Dinh
120
dìng Quèc gia vµ Tæng côc thèng kª[41] vÒ tiÕn triÓn cña t×nh tr¹ng dinh
dìng cña bµ mÑ vµ trÎ em vµ hiÖu qu¶ cña ch¬ng tr×nh can thiÖp ë ViÖt nam
giai ®o¹n 1999-2004 th× chØ sè khèi (BMI) cña bµ mÑ ViÖt nam n¨m 2004 lµ
22,9%. Tû lÖ thiÕu n¨ng lîng trêng diÔn cã xu híng gi¶m tõ 26,7% n¨m
2000 xuèng cßn 22,9% n¨m 2004, tû lÖ nµy thay ®æi theo vïng sinh th¸i, vïng
cã tû lÖ thiÕu n¨ng lîng trêng diÔn cao nhÊt lµ vïng T©y b¾c 26,1%, vïng
B¾c trung bé lµ 25,7%. DiÔn biÕn TNLTD còng kh¸c nhau ë hai vïng : thµnh
thÞ vµ n«ng th«n qua c¸c thêi kú 1987-2004. KÕt qu¶ ph©n tÝch còng cho thÊy
TNLTD bµ mÑ TNLTD kh«ng liªn quan tíi SDD nhÑ c©n vµ thÊp cßi ë trÎ em.
Nhng con cña bµ mÑ TNLTD cã nguy c¬ SDD gÇy cßm cao h¬n 1,6 lÇn so
víi c¸c bµ mÑ t×nh tr¹ng dinh dìng b×nh thêng. Nh vËy, TNLTD ë ngêi
mÑ cã liªn quan ®Õn SDD thÓ gÇy cßm( thÓ cÊp tÝnh do trÎ thiÕu ¨n t¹i thêi
®iÓm ®iÒu tra). Nh vËy, Tû lÖ TNLTD trong nghiªn cøu cña chóng t«i cao sè
liÖu ®iÒu tra chung cña toµn quèc tuy nhiªn, kÕt qu¶ nµy t¬ng ®¬ng kÕt qu¶
®iÒu tra toµn quèc vÒ tû lÖ TNLTD ë khu vùc B¾c miÒn Trung. KÕt qu¶ ®iÒu
tra cña chóng t«i ®èi chiÕu víi ph©n lo¹i møc YNSKC§ cña TCYTTG vµ kÕt
qu¶ ®iÒu tra cña ViÖn Dinh dìng quèc gia ®· cho thÊy ®îc thùc tr¹ng cña
t×nh tr¹ng dinh dìng cña bµ mÑ t¹i céng ®ång nghiªn cøu lµ vÊn ®Ò nghiªm
träng vµ cã tÝnh cÊp b¸ch, cÇn thiÕt ph¶i cã c¸c t¸c ®éng can thiÖp cña nhµ
níc vÒ mÆt Y tÕ ®èi víi céng ®ång.
T×nh tr¹ng thiÕu n¨ng lîng trêng diÔn(TNLTD) ë phô n÷ lµ mét vÊn
®Ò søc khoÎ ®îc quan t©m trªn thÕ giíi. Theo TCYTTG (1994) 21% phô n÷
løa tuæi 15-49 bÞ TNLTD. Theo Syed.M.A vµ Alyane.A[185], 17% phô n÷ ë
Bangladesh bÞ TNLTD. ë Zimbabwe18% phô n÷ [93] bÞ TNLTD trong khi
phô n÷ ë Ethiopian 57% vµ 61% phô n÷ ë Ên ®é bÞ TNLTD. Nghiªn cøu ë
Bihar [186] mét trong nh÷ng bang chËm ph¸t triÓn nhÊt phÝa B¾c Ên ®é tõ
1998-2003 cho thÊy 71,2% phô n÷ ë ®©y TNLTD ë c¸c møc ®é kh¸c nhau:
9,5% TNLTD ®é 3, 17,1% TNLTD ®é 2 vµ 44,6% TNLTD ®é 1. Nghiªn cøu
cña Nurdiati vµ CS t¹i Purworejo Indonesia cho thÊy 17% Phô n÷ ë ®©y
121
TNLTD. Mét ph©n tÝch håi quy ®a biÕn ®îc so s¸nh gi÷a nhãm phô n÷ b×nh
thêng vµ TNLTD cho thÊy TNLTD thêng gÆp ë nhãm trÎ hoÆc giµ h¬n 30-
39 tuæi, kh«ng sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai, kh«ng cã c¸c ph¬ng tiÖn
nghe nh×n nh radio, tivi, kh«ng cã c¸c ph¬ng tiÖn ®i l¹i nh xe ®¹p.
TheoSyed.M.A vµ Alyane.A [185] c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn TNLTD bao
gåm : Phô n÷ tuæi >35 cao h¬n 2 lÇn so víi nhãm phô n÷ trÎ. Phô n÷ ®îc ®i
häc Ýt nhÊt 2 n¨m ë trêng Ýt bÞ TNLTD h¬n so víi nhãm phô n÷ kh«ng ®îc
®i häc. Nhãm phô n÷ kinh tÕ kh¸ gi¶ 0,77 lÇn Ýt bÞ TNLTD h¬n so víi nhãm
phô n÷ hé nghÌo.
4.1.3. T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë phô n÷ 20-35 tuæi
Nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy (biÓu ®å 3.7) tû lÖ thiÕu m¸u chung
ë phô n÷ lµ 29,7% (Phong S¬n lµ 24% vµ x· Phong Xu©n lµ 35,3%) thuéc
møc trung b×nh vÒ YNSKC§. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt (p>0,05) gi÷a hai x·
nghiªn cøu. KÕt qu¶ cña chóng t«i cao h¬n so víi kÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ t×nh h×nh
thiÕu m¸u dinh dìng qua c¸c vïng sinh th¸i ®¹i diÖn cho toµn quèc qua 2
cuéc ®iÒu tra 1996-2000 cña NguyÔn Xu©n Ninh vµ Cs[55] th× tû lÖ thiÕu m¸u
ë nhãm phô n÷ kh«ng cã thai lµ 24,3%. NguyÔn Xu©n Ninh vµ
CS(2006)[54]nghiªn cøu vÒ t×nh h×nh thiÕu m¸u phô n÷ tuæi sinh ®Î t¹i 6 tØnh
®¹i diÖn ViÖt nam còng cho thÊy: víi phô n÷ kh«ng cã thai tû lÖ thiÕu m¸u
trung b×nh 26,7%. Theo c¸c t¸c gi¶, vïng nói, vïng khã kh¨n vÒ kinh tÕ cã tû
lÖ thiÕu m¸u cao nhÊt, nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi tèt h¬n th× tû lÖ
thiÕu m¸u sÏ h¹ thÊp h¬n. Tuy nhiªn còng trong cuéc ®iÒu tra nµy th× tû lÖ
thiÕu m¸u ë phô n÷ kh«ng cã thai t¹i HuÕ kÕt qu¶ thÊp h¬n trong nghiªn cøu
cña chóng t«i : khu vùc néi thµnh lµ 12,2% vµ ngo¹i thµnh 15,2%. So s¸nh kÕt
qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i víi mét sè t¸c gi¶ kh¸c trong níc th× tû lÖ thiÕu
m¸u phô n÷ tuæi sinh ®Î trong nghiªn cøu cña chóng t«i thÊp h¬n so víi kÕt
qu¶ nghiªn cøu vÒ t×nh h×nh thiÕu m¸u dinh dìng t¹i khu vùc T©y nguyªn
122
cña ngêi d©n téc Jrai, tØnh Gia lai cña Vâ ThÞ lÖ vµ CS (2003) [46] lµ 44,3%.
Tuy nhiªn, Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ trong nghiªn cøu cña chóng t«i cao h¬n
nhiÒu so víi nghiªn cøu t¹i khu vùc §ång b»ng t¹i Thanh MiÖn H¶i d¬ng cña
Lª ThÞ B¹ch Maivµ CS (2004)[48] lµ 9,3%. Nguyªn nh©n cã thÓ lµ do huyÖn
Thanh miÖn lµ mét huyÖn ®îc hëng thô nhiÒu ch¬ng tr×nh can thiÖp dinh
dìng liªn tôc cho c¸c nhãm nguy c¬ cao tõ n¨m 1994 ®Õn nay. Tû lÖ thiÕu
m¸u ë 2 x· trong nghiªn cøu cña chóng t«i cßn cao cã thÓ lµ do ®©y lµ c¸c x·
nghÌo, thuéc khu vùc trung du, xa thµnh phè, ngêi d©n thiÕu kiÕn thøc thùc
hµnh dinh dìng, tËp qu¸n ¨n uèng l¹c hËu. MÆc dÇu ë ®©y vÉn cã c¸c ch¬ng
tr×nh ch¨m sãc søc khoÎ céng ®ång theo c¸c ch¬ng tr×nh Y tÕ quèc gia tuy
nhiªn, ®Ó ®îc hëng thô thËt sù mét ch¬ng tr×nh can thiÖp dinh dìng th×
®©y lµ ®iÒu mong mái cña mäi ngêi d©n.
C¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c quèc kh¸c nhau trªn thÕ giíi còng ®· giµnh
nhiÒu c«ng søc kinh phÝ ®Ó thanh c¨n to¸n bÖnh trªn trong nhiÒu n¨m. Tuy
nhiªn, cho ®Õn nay gÇn nh mét nöa phô n÷ trªn thÕ giíi ®îc íc ®o¸n lµ
thiÕu m¸u: 52% ë c¸c níc c«ng nghiÖp cha ph¸t triÓn so s¸nh víi 23% ë c¸c
níc ®ang ph¸t triÓn. [212] . T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë phô n÷ tá ra tréi h¬n ë
c¸c níc Nam ¸. VÝ dô ë Ên §é lªn tíi 88% ë phô n÷ cã thai. Toµn bé ch©u
Phi, kho¶ng 50% phô n÷ cã thai vµ 40% phô n÷ kh«ng mang thai bÞ thiÕu m¸u.
Phô n÷ ë T©y Phi hÇu hÕt bÞ thiÕu m¸u trong khi Nam Phi th× Ýt h¬n. ë ch©u
Mü la tinh lµ 40% vµ Caribean lµ 30%. Tû lÖ thiÕu m¸u cao nhÊt ë vïng
Caribean cã thÓ ®Õn 60% phô n÷ mang thai ë mét sè ®¶o. ë hÇu hÕt c¸c níc
c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ mang thai kho¶ng
20%[211][212]. Theo c¸c t¸c gi¶, c¸c ®èi tîng cã tû lÖ thiÕu m¸u cao theo
thø tù vÉn lµ: trÎ em tuæi tríc häc ®êng, phô n÷ cã thai, phô n÷ tuæi sinh ®Î.
C¸c khu vùc cã tû lÖ thiÕu m¸u cao xÕp theo ph©n lo¹i møc YNSKC§ lµ Nam
¸, ch©u Phi møc rÊt cao, ch©u Mü la tinh vµ vïng biÓn Caribbean møc ®é rÊt
cao ë nhãm phô n÷ cã thai vµ cao ë nhãm phô n÷ tuæi sinh ®Î.
123
VÒ møc ®é thiÕu m¸u, nghiªn cøu cña chóng t«i (b¶ng 3.10) cho thÊy
møc ®é thiÕu m¸u cho thÊy chñ yÕu lµ thiÕu m¸u nhÑ 21,8%. ThiÕu m¸u trung
b×nh lµ 6,9% thiÕu m¸u nÆng lµ 1%. §©y cã thÓ lµ ®iÓm thuËn lîi cho chóng
t«i khi muèn can thiÖp h¹ thÊp tû lÖ thiÕu m¸u t¹i céng ®ång b»ng can thiÖp
dinh dìng. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña Lª ThÞ B¹ch Mai vµ CS (2004) [48] t¹i
Thanh MiÖn - H¶i D¬ng còng cã nhËn xÐt t¬ng tù: thiÕu m¸u phô n÷ tuæi
sinh ®Î trong nghiªn cøu t¹i ®©y còng chñ yÕu lµ thiÕu m¸u nhÑ vµ trung b×nh,
kh«ng cã thiÕu m¸u nÆng.
4.1.5. C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u:
C¸c yÕu tè ¶nh liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ
Nghiªn cøu cña chóng t«i cßn chØ ra nh÷ng yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng
thiÕu m¸u cña phô n÷ tuæi 20-35 t¹i ®Þa bµn ®iÒu tra:
YÕu tè x· héi
Ph©n tÝch c¸c yÕu tè x· héi liªn quan tíi t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ
(b¶ng 3.12) cho thÊy: ChØ sè khèi BMI bµ mÑ< 18,5 kh¸c nhau cã ý nghÜa
thèng kª (P<0,01, OR=36,5) gi÷a hai nhãm bµ mÑ thiÕu m¸u vµ kh«ng thiÕu
m¸u. Nh vËy t×nh tr¹ng dinh dìng cña bµ mÑ liªn quan trùc tiÕp ®Õn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u, muèn c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u cÇn ®i ®«i víi c¶i thiÖn
t×nh tr¹ng dinh dìng. C¸c yÕu tè kh¸c nh : Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña bµ mÑ, sè
con trong gia ®×nh, sè khÈu trong gia ®×nh, møc thu nhËp b×nh qu©n trong gia
®×nh còng cã sù kh¸c nhau trong nghiªn cøu cña chóng t«i. Tuy nhiªn, sù
kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (P>0,05) gi÷a hai nhãm bµ mÑ thiÕu m¸u
vµ kh«ng thiÕu m¸u.
Theo ViÖn Tim phæi vµ HuyÕt häc quèc gia Hoa kú[141] ba nhãm nguy
c¬ chÝnh lµ: c¸c yÕu tè vÒ nh©n khÈu häc: gåm nh÷ng ngêi cao tuæi, thanh
thiÕu niªn, phô n÷..., C¸c yÕu tè vÒ chÕ ®é ¨n: gåm chÕ ®ä¨n nghÌo s¾t, nghÌo
124
vitamin C..., c¸c yÕu tè vÒ x· héi/thÓ t¹ng; gåm nghÌo, phiÒn muén, bÖnh
®êng tiªu ho¸
125
Theo Shersten K vµ CS (2007)[182], c¸c yÕu tè nguy c¬ thiÕu m¸u thiÕu
s¾t t¹i Hoa Kú, gåm 6 yÕu tè:
C¸c yÕu tè nguy c¬ ý nghÜa thèng kª
Da ®en Tû lÖ ë ngêi da tr¾ng; 7,1%.
Tû lÖ ë ngêi da ®en: 25,5%
HiÕn m¸u h¬n 2 ®¬n vÞ/n¨m ë phô n÷
vµ 3 ®¬n vÞ/n¨m ë nam
Kh«ng cã ý nghÜa thèng kª
Chñng téc Mexico sèng t¹i Hoa kú OR= 1,8
T×nh tr¹ng kinh tÕ x· héi thÊp vµ t×nh
tr¹ng sau sinh
0-6 th¸ng sau sinh OR=4,1
7-12 th¸ng sau sinh OR=3,1
TrÎ nhá vµ tuæi thiÕu niªn bÐo ph×
BMI < 85% vµ 95% percentile
BMI < 95% percentile
OR=2,0
OR=2,3
¡n chay 40% ngêi ¨n chay ®é tuæi 19-50 bÞ
thiÕu m¸u thiÕu s¾t
Theo Christopher vad CS (2007)[83], thiÕu m¸u thiÕu s¾t cã thÓ lµ hËu
qu¶ cña nhiÒu yÕu tè nguy c¬ nh: thiÕu s¾t trong b÷a ¨n, kÐm hÊp thu s¾t,
mÊt m¸u liªn tôc vµ giai ®o¹n c¬ thÓ ph¸t triÓn nhanh.
YÕu tè kiÕn thøc thùc hµnh dinh dìng
Trong nghiªn cøu cña chóng t«i, c¸c yÕu tè dinh dìng liªn quan ®Õn
t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ (b¶ng 3.13). KÕt qu¶ cho thÊy yÕu tè ®Çu tiªn
¶nh hëng cã ý nghÜa tíi t×nh tr¹ng thiÕu m¸u cña bµ mÑ ®ã lµ kiÕn thøc
(Knowledge), th¸i ®é (Atittude), thùc hµnh (Practice) cña c¸c bµ mÑ vÒ c¸c
thùc phÈm giµu s¾t, c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u cã sù kh¸c biÖt cã ý
nghÜa thèng kª gi÷a hai nhãm bµ mÑ thiÕu m¸u vµ kh«ng thiÕu m¸u (p<0,01).
Yªó tè vÒ ¨n uèng
126
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i (b¶ng 3.13) còng cho thÊy thùc hµnh
®a d¹ng nhãm thøc ¨n (DDS) còng nh ®a d¹ng lo¹i thùc phÈm (FVS) còng cã
sù kh¸c biÖt(P<0,01) ë hai nhãm bµ mÑ thiÕu m¸u hµm lîng vitamin C vµ s¾t
trong khÈu phÇn ¨n thÊp h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm bµ mÑ kh«ng thiÕu m¸u.
NguyÔn xu©n Ninh vµ CS (2006)[54] cho r»ng ba yÕu tè quan träng t¸c ®éng
®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ®ã lµ: thø nhÊt khÈu phÇn s¾t ¨n vµo mÆc dÇu ®· cã
nh÷ng c¶i thiÖn nhng chØ ®¹t 11,6mg( ®¹t 72% nhu cÇu). Thø hai, bæ sung
viªn s¾t : kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy viÖc bæ sung viªn s¾t ®· cã t¸c ®éng c¶i
thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u , ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng trªn ph¹m vi c¶ níc vµ
bæ sung viªn s¾t ë 61 tØnh tuy nhiªn chØ giíi h¹n ë 126 huyÖn vµ 1674 x·. Thø
ba, c¸c ch¬ng tr×nh ch¨m sãc søc kháe nh ch¬ng tr×nh tiªm chñng më réng,
ch¬ng tr×nh phßng chèng suy dinh dìng...lµ nh÷ng yÕu tè quan träng gãp
phÇn h¹ tû lÖ thiÕu m¸u. Nghiªn cøu cña Hå Thu Mai vµ CS (2007)[49] vÒ
thiÕu m¸u vµ khÈu phÇn ¨n cña häc sinh 11-14 tuæi cho thÊy lîng s¾t trong
khÈu phÇn ®¹t 11,24mg. tuy nhiªn, tiªu thô vitamin C trung b×nh ®¹t
100,88mg chñ yÕu tõ rau, qu¶ t¬i. Mét nghiªn cøu cña Ogle. BM vµ CS
(2001)[159] vÒ ph©n tÝch tÝnh ®a d¹ng trong thøc ¨n ë phô n÷ khu vùc ®ång
b»ng s«ng Mªk«ng vµ khu vùc miÒn nói Thõa Thiªn HuÕ cho thÊy cho thÊy
lîng s¾t trong khÈu phÇn ë ngêi kinh 12,5mg thÊp h¬n so víi phô n÷ Pa-Ko
19mg, phô n÷ d©n téc Ca-Tu lµ 15,1mg. Tuy nhiªn khi ph©n tÝch vÒ tÝnh ®a
d¹ng trong khÈu phÇn kÕt qu¶ cho thÊy nhãm bµ mÑ chØ sè thÊp vÒ ®a d¹ng
ho¸ nhãm thùc phÈm, lîng s¾t trong khÈu phÇn ë ngêi Kinh lµ 11mg, Pa-
Ko lµ 21,3 mg vµ Ca-Tu lµ 13,3mg. Trong khi ®ã nhãm bµ mÑ cã chØ sè cao vÒ
®a d¹ng ho¸ nhãm thùc phÈm ë ngêi Kinh lµ 15mg, Pa-Ko lµ 16,7 mg vµ Ca-
Tu lµ 18,7mg. Ph©n tÝch nµy cho thÊy ®a d¹ng ho¸ thøc ¨n gãp phÇn rÊt lín
trong c¶i thiÖn chÊt lîng b÷a ¨n, ®Æc biÖt c¶i thiÖn lîng s¾t trong khÈu phÇn.
C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em
127
Nghiªn cøu cña chóng t«i còng cho thÊy nh÷ng yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em:
YÕu tè ¨n uèng dinh dìng:
KÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë trÎ em
(b¶ng 3.14) cho thÊy: ChØ sè khèi BMI bµ mÑ< 18,5 kh¸c nhau cã ý nghÜa
thèng kª (P<0,01) gi÷a hai nhãm bµ mÑ cã trÎ bÞ thiÕu m¸u vµ kh«ng thiÕu
m¸u. KÕt qu¶ ph©n tÝch vÒ mèi liªn quan gi÷a thiÕu m¸u vµ t×nh tr¹ng dinh
dìng trong nghiªn cøu chóng t«i còng cho thÊy tû lÖ trÎ nhÑ c©n , thÊp cßi vµ
gÇy cßm cao h¬n cã ý nghÜa (P<0,05)gi÷a hai nhãm trÎ thiÕu m¸u vµ kh«ng
thiÕu m¸u.
YÕu tè ¨n uèng vµ kiÕn thøc, thùc hµnh dinh dìng
Nghiªn cøu cña chóng t«i (b¶ng 3.14) còng cho thÊy KiÕn thøc
(Knowledge), Th¸i ®é (Attittude), thùc hµnh (Practice) cña c¸c bµ mÑ vÒ c¸c
s¶n phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng còng nh c¸c biÖn ph¸p phßng chèng
thiÕu m¸u dinh dìng cho trÎ còng cã sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª
(P<0,01) khi so s¸nh gi÷a hai nhãm trÎ thiÕu m¸u vµ kh«ng thiÕu m¸u.
VÒ c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn thiÕu m¸u cã rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau cña
c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi níc: T¹p chÝ New york time(2008)[148] môc
híng dÉn søc khoÎ vÒ c¸c yÕu tè nguy c¬ chung thiÕu m¸u ë trÎ em: cã tíi
20% trÎ em Mü vµ 80% trÎ em ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn bÞ thiÕu m¸u trong
giai ®o¹n Êu th¬ ®Õn tuæi trëng thµnh. ThiÕu m¸u thiÕu s¾t lµ nguyªn nh©n
chñ yÕu. ThiÕu m¸u thiÕu s¾t cã thÓ do mét trong c¸c yÕu tè nguy c¬ sau ®©y:
ngõng bó mÑ qu¸ sím hoÆc sö dông s÷a c«ng thøc kh«ng t¨ng cêng s¾t, bó
b×nh qu¸ dµi, ¨n dÆm víi chÕ ®é ¨n nghÌo thùc phÈm giµu s¾t. Quü tµi trî
nghiªn cøu gi¸o dôc y tÕ Mayo, Arizona, Florida, Hoa Kú (2005)[141] cho
r»ng nh÷ng yÕu tè t¨ng nguy c¬ thiÕu m¸u thiÕu s¾t ë trÎ em lµ: chÕ ®é ¨n dÆm
víi ®Ëm ®é s¾t thÊp, trÎ nhá kh«ng ®îc nhËn ®Çy ®ñ s¾t trong s÷a c«ng thøc,
nhu cÇu cao ë trÎ cho sù ph¸t triÓn vµ vËn ®éng, nh÷ng trÎ kh«ng cã chÕ ®é ¨n
®a d¹ng. NguyÔn Lan Anh vµ CS(2005)[3] th× TrÎ cã c©n nÆng s¬ sinh thÊp,
128
m¾c bÖnh tiªu ch¶y, bµ mÑ thiÕu n¨mg lîng trêng diÔn, bµ mÑ kh«ng uèng
s¾t khi mang thai, thu nhËp b×nh qu©n gia ®×nh thÊp lµ nh÷ng yÕu tè liªn quan
®Õn thiÕu m¸u. Tr¬ng Ngäc Lan vµ CS (1994)[45] th× yÕu tè dinh dìng( do
thiÕu s¾t) cã lÏ lµ yÕu tè quan träng v× thiÕu m¸u chñ yÕu gÆp ë løa tuæi bó mÑ.
C¸c t¸c gi¶ còng cho thÊy mèi liªn quan mËt thiÕt gi÷a thiÕu m¸u vµ SDD:
52,78% víi SDD ®é II, 85,71% víi SDD ®é III. Bªn c¹nh ®ã c¸c yÕu tè nhiÔm
ký sinh trïng, nhiÔm khuÈn t¸i diÔn còng lµ nh÷ng yÕu tè quan träng liªn quan
tíi t×nh tr¹ng thiÕu m¸u.
Cßn c¸c yÕu tè kh¸c nh : Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña bµ mÑ, sè con trong gia
®×nh, sè khÈu trong gia ®×nh, møc thu nhËp b×nh qu©n trong gia ®×nh còng cã
sù kh¸c nhau gi÷a hai nhãm. Tuy nhiªn, sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng
kª (P>0,05) gi÷a hai nhãm trÎ thiÕu m¸u vµ kh«ng thiÕu m¸u. Còng cã thÓ
trong nghiªn cøu cña chóng t«i do cì mÉu cßn h¹n chÕ cha ®ñ lín ®Ó ph©n
tÝch thËt ®Çy ®ñ vÒ c¸c yÕu tè liªn quan.
4.1.6. Thùc tr¹ng vÒ gi¸ trÞ dinh dìng cña khÈu phÇn ¨n vµ tÝnh ®a
d¹ng thùc phÈm ph©n tÝch theo ®iÒu tra khÈu phÇn ¨n/24 giê vµ tÇn suÊt
tiªu thô thùc phÈm t¹i céng ®ång nghiªn cøu.
Ph©n tÝch gi¸ trÞ dinh dìng cña khÈu phÇn ¨n cña c¸c bµ mÑ t¹i céng
®ång nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy (B¶ng 3.16) vÒ kho¸ng chÊt vµ
vitamin: hµm lîng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn ¨n cña c¸c bµ mÑ t¹i hai
x· Phong s¬n vµ Phong Xu©n chØ ®¹t kho¶ng 30-50% so víi nhu cÇu khuyÕn
nghÞ cña ViÖn Dinh dìng Quèc gia nÕu cha tÝnh ®Õn tû lÖ hÊp thu hoÆc trõ
mÊt m¸t trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn. So ¸nh víi nghiªn cøu cña Hå Thu Mai,
Ph¹m V¨n Hoan[49] vÒ thiÕu m¸u vµ khÈu phÇn ¨n cña häc sinh 11-14 tuæi t¹i
Hoa l, Ninh b×nh vµ nghiªn cøu cña Ogle. BM, Ph¹m Hoµng Hng, Hå ThÞ
TuyÕt[150][156] vÒ tÝnh ®a d¹ng khÈu phÇn ¨n ë phô n÷ khu vùc §ång b»ng
s«ng Mªk«ng vµ khu vùc miÒn nói Thõa Thiªn HuÕ th× kÕt qu¶ trong nghiªn
cøu cña chóng t«i thÊp h¬n nhiÒu.
129
Ph©n tÝch tÝnh ®a d¹ng trong khÈu phÇn ¨n trong nghiªn cøu cña chóng
t«i(b¶ng 3.17) qua ®iÒu tra tÇn suÊt tiªu thô thùc phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa
ph¬ng cña c¸c bµ mÑ t¹i céng ®ång nghiªn cøu cho thÊy: TÇn suÊt sö dông
c¸c thùc phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng møc tiªu thô hµng ngµy vµ hµng
tuÇn rÊt thÊp nh : Võng 1%, ®Ëu nµnh 3%, rau ®Òn 3%, rau ngãt 6%...nhiÒu
lo¹i thùc phÈm giµu s¾t vµ rÊt s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng hÇu nh cha ®îc sö
dông: ®Ëu ®en, ®Ëu ®òa, cïi dõa, tiÕt bß, tiÕt lîn, thÞt gµ, thÞt Õch KÕt qu¶
nghiªn cøu ph©n tÝch vÒ khÈu phÇn ¨n vµ tÇn suÊt tiªu thô thùc phÈm cña phô
n÷ t¹i céng ®ång trong nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy c¸c can thiÖp dinh
dìng t¹i céng ®ång cÇn u tiªn tríc tiªn vµo c¶i thiÖn chÊt lîng b÷a ¨n, cô
thÓ ë ®©y lµ ph¶i c¶i thiÖn lîng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn. Muèn vËy,
ph¶i khuyÕn khÝch mäi ngêi t¨ng cêng sö dông c¸c s¶n phÈm giµu s¾t vèn
s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng nhng cha cã thãi quen sö dông.
4.1.7 X¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò cÇn can thiÖp
Tõ kÕt qu¶ cña nghiªn cøu m« t¶ ban ®Çu t¹i céng ®ång nghiªn cøu qua
thu thËp kÕt qu¶, ph©n tÝch thùc tr¹ng chóng t«i rót ra mét sè nhËn ®Þnh chung
vµ c¸c gi¶i ph¸p nh sau:
NhËn ®Þnh vÒ thùc tr¹ng Dinh dìng vµ thiÕu m¸u, c¸c yÕu tè ¶nh
hëng:
- Tû lÖ TNLTD ë phô n÷ cßn ë møc cao, chñ yÕu TNLTD ®é I vµ ®é II.
- T×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em <60 th¸ng t¹i céng ®ång nghiªn cøu: Tû
lÖ SDD thÓ nhÑ c©n chung cßn ë møc rÊt cao, chñ yÕu lµ møc ®é nhÑ.
Nhãm tuæi m¾c cao lµ nhãm tuæi b¾t ®Çu ¨n bæ sung vµ cai s÷a mÑ.
SDD thÓ thÊp cßi(CC/T) cßn møc rÊt cao, tû lÖ nµy t¨ng nhanh ë nhãm
trÎ sau 12 th¸ng.
- T×nh tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu m¸u ë bµ mÑ t¹i céng ®ång nghiªn cøu møc
trung b×nh vµ chñ yÕu thiÕu m¸u nhÑ .Tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em løa tuæi 6-24
th¸ng t¹i céng ®ång nghiªn cøu ë møc cao vµ còng chñ yÕu lµ thiÕu m¸u nhÑ
130
- VÒ nguyªn nh©n: ThiÕu kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh vÒ sö dông c¸c
s¶n phÈm giµu s¾t, thøc ¨n nghÌo nµn thiÕu ®a d¹ng , Hµm lîng s¾t vµ
vitamin C trong khÈu phÇn ¨n rÊt thÊp
Tõ kÕt nhËn ®Þnh trªn chóng t«i thÊy ®Ò cËp nh÷ng néi dung chÝnh
can thiÖp t¹i x· Phong Xu©n nh sau:
1. Héi th¶o víi l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng ®Ó chia sÎ kÕt qu¶ ®iÒu tra cã b¶n-
kh¼ng ®Þnh, thèng nhÊt kÕ ho¹ch truyÒn th«ng, thµnh l©p nhãm ®iÒu phèi.
2. N©ng cao kiÕn thøc vÒ thiÕu m¸u thiÕu s¾t, Phßng chèng thiÕu m¸u,
thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n cho CBYT, CTV, Gi¸o viªn th«ng qua héi th¶o,
tËp huÊn.
3. N©ng cao kiÕn thøc vÒ thiÕu m¸u thiÕu s¾t, Phßng chèng thiÕu m¸u,
thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n cho Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n, C¸c Gi¸o viªn
th«ng qua Héi th¶o, TËp huÊn: X©y dùng ®îc néi dung th«ng ®iÖp cña pano
vµ tranh ¸p phÝch, tê r¬i cña dù ¸n Víi c¸c TP giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng.
4.TËp huÊn vÒ kü n¨ng truyÒn th«ng cho CTV, Héi Phô n÷, Héi N«ng
d©n, x©y dùng kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch can thiÖp.
5.N©ng cao kiÕn thøc vÒ thiÕu m¸u thiÕu s¾t, Phßng chèng thiÕu m¸u cho
häc sinh, gi¸o viªn c¸c trêng th«ng qua c¸c buæi nãi chuyÖn víi chuyªn ®Ò
thiÕu m¸u thiÕu s¾t vµ c¸ch phßng chèng, th«ng qua c¸c héi thi t×m hiÓu kiÕn
thøc vÒ TMTS vµ c¸ch phßng chèng, hç trî gi¶i thëng, hç trî 200 cÆp s¸ch
cã in th«ng ®iÖp phßng chèng thiÕu m¸u cho häc sinh.
6. N©ng cao kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n víi c¸c thùc phÈm
giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng th«ng qua Héi thi vên xanh , sinh ho¹t C©u
l¹c bé Phßng chèng thiÕu m¸u do Héi N«ng d©n vµ Héi Phô n÷ vµ CTV tæ
chøc. Hç trî c©y gièng, hµng rµo, gi¶i thëng cho héi thi.
7. N©ng cao kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n víi c¸c thùc phÈm
giµu s¾t s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng th«ng qua x©y dùng in Ên pano, ¸p phÝch, tê r¬i
víi c¸c néi dung th«ng ®iÖp, h×nh ¶nh ®îc x©y dùng tõ nh÷ng phong trµo thi
®ua cña CTV, c¸c héi th¶o, c¸c buæi sinh ho¹t c©u l¹c bé.
131
8.T¨ng cêng m¹ng líi truyÒn th«ng t¹i céng ®ång th«ng qua m¹ng
líi CTV, thi ®ua gi÷a CTV, Ban v¨n ho¸ x· mçi tuÇn ph¸t 1 b¶n tin vÒ TMTS
vµ c¸ch phßng chèng. Tuyªn d¬ng c¸c ®iÓn h×nh trong phong trµo thi §ua
cña häc sinh vµ Héi N«ng d©n. Th«ng b¸o lÞch sinh ho¹t CLB c¸c th«n th¸ng
tíi.
9. C¸c ho¹t ®éng theo dâi gi¸m s¸t ®îc tiÕn hµnh th«ng qua c¸c buæi
giao ban hµng th¸ng víi c¸c c¸n bé chñ chèt.
10. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng héi th¶o, tËp huÊn, c¸c héi thi, ho¹t ®éng héi
phô n÷, n«ng d©n, CTV, c¸c buæi sinh ho¹t CLB, c¸c buæi giao ban ®Þnh kú
víi c¸n bé chñ chèt ®Òu cã sù gi¸m s¸t cña c¸n bé dù ¸n.
11. Huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång, truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi,
®a d¹ng ho¸ khÈu phÇn ¨n b»ng c¸c s¶n phÈm s½n cã cho phô n÷ trÎ em t¹i
céng ®ång nghiªn cøu lµ viÖc lµm cÇn thiÕt phï hîp víi nhãm gi¶i ph¸p chiÕn
lîc x· héi ho¸ c«ng t¸c y tÕ cña ngµnh Y tÕ hiÖn nay[8][30]. Gi¶i ph¸p tham
gia cña céng ®ång nghÜa lµ céng ®ång tham gia tõ kh©u x¸c ®Þnh vÊn ®Ò søc
khoÎ u tiªn cÇn ph¶i truyÒn th«ng: VÊn ®Ò ë ®©y lµ t×nh tr¹ng thiÕu m¸u,
thiÕu dinh dìng ë phô n÷ tuæi sinh ®Î vµ trÎ em 6-24 th¸ng. Nguyªn nh©n lµ
thiÕu kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh vÒ sö dông c¸c s¶n phÈm giµu s¾t, thøc ¨n
nghÌo nµn thiÕu ®a d¹ng , hµm lîng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn ¨n rÊt
thÊp. Sù tham gia cña céng ®ång cßn thÓ hiÖn ë chç bªn c¹nh viÖc tham gia
x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, lªn kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn can thiÖp th× céng ®ång còng ®îc
huy ®éng vµo kh©u gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶. Nguyªn lý “Sù tham gia cña
céng ®ång” lµ nguyªn lý ch×a kho¸ cÇn ®îc khuyÕn khÝch cho c¸c ch¬ng
tr×nh CSSKB§, trong ®ã cã TT-GDSK, ®· ®îc thùc tÕ chøng minh vµ ®· ®îc
vËn dông vµo thö nghiÖm can thiÖp. Thùc tÕ rÊt nhiÒu nghiªn cøu trªn thÕ giíi
vµ trong níc ¸p dông gi¶i ph¸p nµy vµ thu ®îc kÕt qu¶ tèt[12][29][47][92].
12. Huy ®éng Sù tham gia cña céng ®ång trong nghiªn cøu nµy t¹o ra c¬
héi vµ huy ®éng sù tham gia kh«ng chØ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, Y tÕ ®Þa
ph¬ng, toµn thÓ phô n÷, héi n«ng d©n, céng t¸c viªn y tÕ mµ cßn huy ®éng sù
132
phèi hîp cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c em hoc sinh nh÷ng ngêi lµm chñ t¬ng lai
cña ®Êt níc sÏ lµm t¨ng thªm tÝnh bÒn v÷ng, l©u dµi cña c¸c can thiÖp. Sù
tham gia nµy sÏ lµm gia t¨ng ®é bao phñ cña c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng, gãp
phÇn lµm gi¶m g¸nh nÆng cho c¸c c¸n bé y tÕ vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ tèt nhÊt cho
ho¹t ®éng TT-GDSK. KÕt qu¶ nµy cµng kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña gi¶i
ph¸p huy ®éng sù tham gia tÝch cùc cña c«ng ®ång vµo sù nghiÖp CSSK mµ
Bé Y tÕ ®ang chó träng x©y dùng vµ thùc hiÖn[5][30]. Gi¶i ph¸p nµy phï hîp
víi u tiªn n©ng cao søc khoÎ ®îc Tuyªn ng«n Jarkarta[65] vÒ N©ng cao søc
khoÎ trong thÕ kû 21 nhÊn m¹nh: “N©ng cao søc khoÎ ®îc tiÕn hµnh do d©n
vµ cïng d©n chø kh«ng ph¶i trªn d©n hay cho d©n”.
4.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn kiÕn thøc, thùc
hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n cña phô n÷ vµ c¸c bµ mÑ nu«i con nhá
C¸c chÊt dinh dìng chñ yÕu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®Çy ®ñ dinh dìng
kh«ng thÓ t×m thÊy trong mét lo¹i thùc phÈm (ngo¹i trõ s÷a mÑ trong nh÷ng
th¸ng ®Çu tiªn cña cuéc ®êi) nhng cã thÓ t×m thÊy trong mét tæng thÓ nhiÒu
lo¹i thùc phÈm (Hsu-Hage, Wahlqvist 1996). ChÕ ®é ¨n lµnh m¹nh ®îc cho
r»ng chóng cã ®Çy ®ñ tõ nhiÒu lo¹i thùc phÈm kh¸c nhau. Sù ®a d¹ng trong
khÈu phÇn ®· ®îc chøng minh cã thÓ chèng l¹i c¸c bÖnh m·n tÝnh nh ung
th (Vechia vµ CS, 1997) còng nh liªn quan chÆt chÏ ®Õn tuæi thä (Kant vµ
CS, 1995) vµ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng søc khoÎ (Hodson vµ CS, 1994); RÊt nhiÒu
c¸c híng dÉn vÒ tiÕt thùc ®· tõ l©u nhÊn m¹nh gi¸ trÞ cña ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n
(Sandstrom vµ CS, 1997). Tõ nh÷ng n¨m 1987, Krebs-Smith vµ CS, n¨m 1991,
Kant vµ CS, n¨m 1997, Drewnowski vµ CS ®· nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ®a d¹ng
ho¸ b÷a ¨n vµ tËp trung vµo hiÖu qu¶ cña nã trong khÈu phÇn ¨n tæng thÓ ë c¸c
níc ®ang ph¸t triÓn[110]. N¨m 1998, Hatloy, Torheim, L OshaugA[110]
nghiªn cøu t¹i Mali, Nam Phi ®· ®Æt c©u hái cho nghiªn cøu r»ng: ®¬n gi¶n sù
®Õm lo¹i thùc phÈm(food items) vµ nhãm thùc phÈm (Food group)cã thÓ dù
b¸o sù ®Çy ®ñ dinh dìng trong chÕ ®é ¨n ë céng ®ång c¸c níc kinh tÕ khã
kh¨n? KÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ cho thÊy ®¬n gi¶n sù ®Õm lo¹i thùc
133
phÈm(food items) vµ nhãm thùc phÈm sÏ cho mét bøc tranh vÒ sù ®Çy ®ñ dinh
dìng trong khÈu phÇn, kÕt qu¶ nghiªn cøu còng cho thÊy ®iÓm sè thùc
phÈm(food score) hoµn toµn rÊt tèt cho ®¸nh gi¸ sù ®Çy ®ñ dinh dìng trong
khÈu phÇn ¨n, ®Æc biÖt nÕu phèi hîp c¶ hai chØ sè.
Onle BM vµ CS(2001)[153], nghiªn cøu ph©n tÝch ®a d¹ng thùc phÈm
trong khÈu phÇn ¨n ë phô n÷ ViÖt nam cho thÊy, cã mèi liªn quan chÆt chÏ
gi÷a tÝnh ®a d¹ng vµ chÊt lîng khÈu phÇn: kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy phô
n÷ ë nhãm ®a d¹ng ho¸ cao lo¹i thùc phÈm (FVS) tiªu thô 21 lo¹i thùc phÈm
hoÆc h¬n trong 7 ngµy th× cao h¬n cã ý nghÜa vÒ c¸c chÊt dinh dìng ¨n vµo
khi so s¸nh víi nhãm ®a d¹ng ho¸ thÊp díi 15 lo¹i thùc phÈm ®îc tiªu thô
hoÆc Ýt h¬n trong cïng thêi gian. T¬ng tù, phô n÷ ®a d¹ng ho¸ cao vÒ nhãm
thùc phÈm(DDS) cao h¬n hoÆc b»ng 8 nhãm thùc phÈm trong 7 ngµy(tèi ®a 12
nhãm) cao h¬n cã ý nghÜa vÒ chÊt lîng dinh dìng khÈu phÇn vÒ n¨ng lîng,
protein vµ ®Æc biÖt lµ c¸c yÕu tè vi lîng so s¸nh víi phô n÷ ®a d¹ng thÊp vÒ
nhãm thùc phÈm.
Torheim L vµ CS(2002)[195][196], nghiªn cøu ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña hai
chØ sè FVS vµ DDS t¹i Mali ®i ®Õn kÕt luËn : Hai chØ sè nµy cã thÓ ®¸nh gi¸
th«ng qua bé c©u hái vÒ tÇn suÊt sö dông thùc phÈm. Hai chØ sè ®a d¹ng ho¸
thùc phÈm nµy ph¶n ¸nh chÊt lîng khÈu phÇn ¨n vµ lµ c«ng cô rÊt ®¬n gi¶n
cho viÖc theo dâi ®¸nh gi¸ dinh dìng.
Swidale A vµ CS(2005)[190] ®a ra chØ sè ®a d¹ng ho¸ nhãm thøc ¨n ë
hé gia ®×nh (HDDS), t¸c gi¶ chia thøc ¨n lµm thµnh 12 nhãm, Th«ng tin thu
thËp vÒ tiªu thô thùc phÈm hé gia ®×nh ®îc thùc hiÖn b»ng hái ghi qua 24 giê.
C¸c t¸c gi¶ chòng cho r»ng sù gia t¨ng tiªu thô sè lîng nhãm thùc phÈm
kh¸c nhau cung cÊp lµ sù ®o lêng gi¸ trÞ vÒ tiÕp cËn thùc phÈm ë hé gia ®×nh.
Marie Tvµ CS (2006)[137][138] cho r»ng chØ sè ®a d¹ng ho¸ thùc phÈm
(FVS vµ DDS) ®îc ghi nhËn nh lµ thµnh phÇn chñ yÕu cho mét chÕ ®é ¨n
lµnh m¹nh kh«ng chØ ë Hoa kú mµ trªn toµn thÕ giíi, nã kh«ng nh÷ng lµ chØ
sè chØ h÷u Ých cho an toµn thùc phÈm mµ cßn lµ chØ sè rÊt h÷u Ých cho ®¸nh
134
gi¸ chÊt lîng khÈu phÇn ¨n. Marie T còng kÕt kuËn r»ng hµng lo¹t nghiªn
cøu (Allen vµ Cs ë Mexico, 1991; Taren vµ Cs ë Trung quèc, 1993; Marquis
vµ Cs ë Peru, 1997; Onyango vµ Cs ë Keynia, 1998; Tarini vµ Cs ë Niger,
1999; Arimon vµ Cs ë Ethiopia, 2002; Brown vµ Cs ë Guatemala, 2002) cho
thÊy cã sù liªn quan chÆt chÏ gi÷a ®a d¹ng ho¸ thùc phÈm vµ sù ph¸t triÓn
dinh dìng cña trÎ[155][157][176][177][178].
T¹i ViÖt Nam, gi¶i ph¸p ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n tõ l©u ®· ®îc chó träng.
Trong ChiÕn lîc quèc gia vÒ dinh dìng giai ®o¹n 2001-2010[6], mét trong
bèn gi¶i ph¸p can thiÖp n»m c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh dìng lµ
gi¶i ph¸p ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n. C¸c ho¹t ®éng u tiªn cho nh÷ng vïng khã
kh¨n lµ ph¸t triÓn “« dinh dìng”, hÖ sinh th¸i vên-ao-chuång ®Ó t¨ng nguån
thùc phÈm cung cÊp t¹i chç t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho viÖc thùc hµnh ®a d¹ng ho¸
b÷a ¨n. Tõ GiÊy, Hµ Huy Kh«i(1994)[13] khi triÓn khai m« h×nh ho¹t ®éng
dinh dìng vµ gi¶m ®ãi nghÌo víi gi¶i ph¸p hç trî ph¸t triÓn tËp trung vµo
nhãm nguy c¬ vµ huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång. Mét trong nh÷ng gi¶i
ph¸p cô thÓ ë ®©y lµ triÓn khai lµ x©y dùng ho¹t ®éng gi¸o dôc dinh dìng ®a
kªnh, tËp trung gi¸o dôc cho céng ®ång vÒ sö dông c¸c thøc ¨n cã ë ®Þa
ph¬ng ®Ó ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ gi¸o dôc dinh dìng hîp lý. Tõ GiÊy[12]
[80][107]trong chiÕn lîc dinh dìng hé gia ®×nh ®· ®Ò cËp “Kh«ng nh÷ng
mçi b÷a ¨n cÇn cã ®ñ bèn nhãm thøc ¨n, mµ c¸c thøc ¨n trong mçi nhãm còng
ph¶i thay ®æi tõng b÷a, tõng ngµy. Tõng mãn ¨n còng cÇn hçn hîp nhiÒu lo¹i
thøc ¨n”. Do mçi lo¹i thùc phÈm chØ cung cÊp mét sè chÊt dinh dìng, nÕu
hçn hîp nhiÒu lo¹i thùc phÈm ta sÏ cã thªm nhiÒu chÊt dinh dìng vµ chÊt nä
bæ sung cho chÊt kia, ta sÏ cã mét b÷a ¨n c©n ®èi ®Çy ®ñ, gi¸ trÞ dinh dìng sÏ
t¨ng lªn. ThËt vËy, ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ®· ®îc kh¼ng ®Þnh cã vai trß rÊt quan
träng trong c¶i thiÖn chÊt lîng b÷a ¨n ®Æc biÖt c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh
dìng vµ thiÕu vi chÊt dinh dìng. Còng nh c¸c gi¶i ph¸p kh¸c, TruyÒn
th«ng cã mét vai trß rÊt quan träng vµ cã thÓ sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ c¸c
ho¹t ®éng truyÒn th«ng ®Ó xóc tiÕn viÖc ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n. TruyÒn th«ng lµ
135
mét môc tiªu quan träng nhÊt trong n¨m nhãm môc tiªu cña chiÕn lîc quèc
gia dinh dìng giai ®o¹n 2001-2010[6] ®· ®îc Thñ tíng chÝnh phñ phª
duyÖt t¹i quyÕt ®Þnh sè :21/2001/Q§-TTg ngµy 22/2/2001 ®· nªu râ :“ Ngêi
d©n ®îc n©ng cao vÒ kiÕn thøc vµ thùc hµnh dinh dìng hîp lý ”.
Ho¹t ®éng truyÒn th«ng víi sù huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång trong
nghiªn cøu nµy sÏ t¹o ra nhiÒu c¬ héi vµ sù tham gia kh«ng chØ chÝnh quyÒn
®Þa ph¬ng, Y tÕ ®Þa ph¬ng, toµn thÓ phô n÷, héi n«ng d©n, céng t¸c viªn y tÕ
mµ cßn huy ®éng sù phèi hîp cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c em hoc sinh lµm gia.
Sù huy ®éng nµy lµm t¨ng ®é bao phñ cña c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng, ®em l¹i
hiÖu qu¶ tèt nhÊt cho ho¹t ®éng TT-GDSK. KÕt qu¶ truyÒn th«ng ®¹t ®îc
trong nghiªn cøu cña chóng t«i tríc hÕt lµ :
4.2.1. C¶i thiÖn kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p
phßng chèng thiÕu m¸u :
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ hiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc
trong thay ®æi kiÕn thøc th¸i ®é, thùc hµnh cña ë hai nhãm bµ mÑ tríc vµ sau
can thiÖp cã ®èi chøng cho thÊy: §iÓm trung b×nh vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc
hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë phô
n÷ tuæi 20-35 cã sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P<0,001)khi so s¸nh ë
cïng thêi ®iÓm T12 ë x· chøng vµ x· can thiÖp vµ khi so s¸nh thêi ®iÓm T0 vµ
T12 ë x· can thiÖp (b¶ng 3.18). §iÓm trung b×nh vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc
hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë c¸c
bµ mÑ cã con tuæi 6-24 th¸ng cã sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P<0,001)
khi so s¸nh ë cïng thêi ®iÓm T12 ë x· chøng vµ x· can thiÖp vµ khi so s¸nh
thêi ®iÓm T0 vµ T12 ë x· can thiÖp (b¶ng 3.19). Tû lÖ % ®iÓm trung b×nh, kh¸
vµ kh¸, giái vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p
phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë phô n÷ tuæi 20-35 ®Òu t¨ng c¶ 2 x· tríc vµ
sau can thiÖp. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ can thiÖp (HQCT) ë nhãm truyÒn th«ng
tÝch cùc tû lÖ ®iÓm kiÕn thøc trung b×nh kh¸ vµ kh¸ giái t¨ng gÊp 8 lÇn, vÒ
th¸i ®é t¨ng gÊp 0,75 lÇn, vÒ thùc hµnh t¨ng gÊp 2,5 lÇn khi so s¸nh víi x·
136
chøng (b¶ng 3.20). Tû lÖ % ®iÓm trung b×nh, kh¸ vµ giái vÒ kiÕn thøc, thùc
hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u kh¸c ë bµ
mÑ cã con 6-24 th¸ng ®Òu t¨ng c¶ 2 x· tríc vµ sau can thiÖp. Tuy nhiªn, hiÖu
qu¶ can thiÖp(HQCT) ë nhãm truyÒn th«ng tÝch cùc tû lÖ ®iÓm trung b×nh, kh¸
vµ giái t¨ng gÊp 13 lÇn, th¸i ®é t¨ng 0,56 lÇn, thùc hµnh t¨ng gÊp 2,8 lÇn khi
so s¸nh víi x· chøng (b¶ng 3.21). KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ ChØ sè
hiÖu qu¶(CSHQ) vµ hiÖu qu¶ can thiÖp(HQCT) vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh ®a
d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u t¬ng tù víi nghiªn
cøu cña Hoµng Kh¶i LËp vµ CS(2006) t¹i Th¸i nguyªn[44]. B»ng can thiÖp
dinh dìng céng ®ång cã ®èi chøng. Sau mét n¨m can thiÖp truyÒn th«ng kÕt
qu¶ cho thÊy KiÕn thøc, Th¸i ®é, Thùc hµnh vÒ ch¨m sãc dinh dìng ë nhãm
bµ mÑ ®îc can thiÖp cao h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm chøng. C¸c t¸c gi¶ còng
cã nhËn xÐt hiÖu qu¶ can thiÖp tèt nhÊt ®ã lµ kü n¨ng, thùc hµnh víi HQCT lµ
219,19 tiÕp theo lµ kiÕn thøc 88,17 vµ th¸i ®é lµ thÊp nhÊt víi HQCT lµ
15,39%.
T¹i ViÖt nam tõ l©u ®· cã rÊt nhiÒu nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng
thay ®æi hµnh vi ë céng ®ång. Cho dï ph¬ng ph¸p, h×nh thøc, c«ng cô truyÒn
cña c¸c t¸c gi¶ cã kh¸c nhau nhng tõ l©u chØ sè KAP ®· ®îc ¸p dông nh lµ
chØ sè ®Çu tiªn cho biÕt c¸c møc ®é hoµn thµnh c¸c môc tiªu cña TT-GDSK cô
thÓ ®¨ x¸c ®Þnh.
Nghiªn cøu cña Hµ ThÞ Anh §µo vµ CS (2001)[10][11] t¹i Hµ Néi cho
thÊy viÖc gi¸o dôc kiÕn thøc kÕt hîp víi híng dÉn thùc hµnh vÖ sinh thùc
phÈm trùc tiÕp cho ngêi lµm dÞch vô thøc ¨n ®êng phè bao gåm: biªn so¹n
tµi liÖu s¸t víi thùc tÕ, ph¬ng tiÖn tËp huÊn ®¬n gi¶n, th¶o luËn nhãm kÕt hîp
víi kiÓm tra thêng xuyªn ®· c¶i thiÖn cã ý nghÜa t×nh tr¹ng vÖ sinh thøc ¨n
®êng phè. KÕt qu¶ cho thÊy kiÕn thøc vÒ vÖ sinh thùc phÈm vµ th¸i ®é chÊp
hµnh cña ngêi lµm dÞch vô thøc ¨n ®êng phè c¶i thiÖn cã ý nghÜa sau can
thiÖp. Sè c¬ së dÞch vô thøc ¨n ®êng phè phôc vô víi thøc ¨n nãng t¨ng tõ
29% lªn 88%, b¶o qu¶n bµy b¸n thøc ¨n trong tñ kÝnh t¨ng tõ 9% lªn 57%, sö
137
dông dông cô lÊy thøc ¨n t¨ng 20 lªn 89%, thùc phÈm sèng chÝn riªng biÖt
35% lªn 73% [10].
Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi ®· nhÊn m¹nh tÝnh chÊt quan träng cña viÖc c¶i
thiÖn thùc hµnh ch¨m sãc søc khoÎ cña gia ®×nh vµ céng ®ång trong chiÕn
lîc IMCI - Lª Anh TuÊn(2001) ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh[65] ®· tiÕn hµnh
mét nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng trùc tiÕp ®Ó c¶i thiÖn kiÕn thøc thùc
hµnh ch¨m sãc søc khoÎ trÎ em t¹i 3 tØnh L©m ®ång, VÜnh Long vµ Trµ Vinh
(8/1999 - 12/2001). Ph¬ng ph¸p can thiÖp truyÒn th«ng duy nhÊt trong
nghiªn cøu nµy lµ ®iÒu hµnh th¶o luËn nhãm. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ sau can thiÖp
cho thÊy ®· cã c¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ch¨m sãc trÎ cña bµ mÑ cã trÎ díi 5
tuæi mét c¸ch ý nghÜa so víi tríc khi can thiÖp .
Mét nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng tríc sau kh«ng ®èi chøng cña
Hoµng ThÕ Néi vµ CS (2006) t¹i HiÕn nam, Hng yªn[52] . Ph¬ng ph¸p can
thiÖp truyÒn th«ng trong nghiªn cøn nµy lµ thµnh lËp, triÓn khai sinh ho¹t c©u
l¹c bé dinh dìng, huy ®éng sù tham gia cña §oµn thanh niªn, tr¹m Y tÕ x·,
vµ héi N«ng d©n bªn c¹nh ®ã tæ chøc héi thi vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh ch¨m sãc
dinh dìng vµ søc khoÎ cho c¸c cÆp vî chång míi cíi. KÕt qu¶ cho cho thÊy
kiÕn thøc cña nhãm ®èi tîng ®Ých vÒ thµnh phÇn vµ nguån gèc c¸c chÊt dinh
dìng, biÕt khi cã thai ph¶i ¨n nhiÒu h¬n b×nh thêng: tríc can thiÖp 51,8%
vµ sau can thiÖp 100%.
Nghiªn cøu, huy ®éng céng ®ång truyÒn th«ng c¶i thiÖn hµnh vi ch¨m
sãc søc kháe sinh s¶n cho c¸c bµ mÑ t¹i §ång hû t¹i Th¸i nguyªn[16] cña
§µm Kh¶i Hoµn vµ CS (2007) cho thÊy sù huy ®éng céng ®ång tham gia tÝch
cùc vµo truyÒn th«ng gi¸o dôc søc khoÎ ®· thay ®æi cã ý nghÜa vÒ kiÕn thøc,
th¸i ®é, thùc hµnh vÒ CSSK bµ mÑ trÎ em : Sau can thiÖp kh«ng ®èi chøng, sè
bµ mÑ cã kiÕn thøc vÒ ch¨m sãc thai nghÐn, ch¨m sãc trÎ s¬ sinh, ý thøc vÒ
kh¸m bÖnh phô khoa, cho trÎ bó sím sau sinh, t« mµu b¸t bét cho trÎ, cã «
vu«ng thøc ¨n t¹i gia ®×nh kh¸c biÖt cã ý nghÜa so víi tríc can thiÖp.
Nh chóng ta ®· biÕt: môc tiªu cuèi cïng cña truyÒn th«ng lµ thay ®æi
138
®îc hµnh vi cña ®èi tîng. Valyasevi[99][100] t¹i Héi nghÞ Quèc tÕ vÒ diÒn
®µn Quèc tÕ cña nh÷ng nhµ lËp kÕ ho¹ch thiÕt kÕ Dinh dìng tËp trung vÒ
truyÒn th«ng dinh dìng ®· cho r»ng hiÖn t¹i cã rÊt nhiÒu h×nh thøc truyÒn
th«ng thay ®æi hµnh vi ®îc ¸p dông t¹i c¸c níc ch©u ¸ nhng cã thÓ chia
lµm ba nhãm: Phæ biÕn th«ng tin (Dissemination Communication) th«ng tin
mét chiÒu. Lo¹i thø hai Gi¸o dôc truyÒn th«ng (Education
Communication)xÕp vµo nhãm th«ng tin hai chiÒu nhng theo chiÒu híng
trªn déi xuèng(Top -down Orientation) vµ lo¹i thø ba Participatory
Communication)th«ng tin hai chiÒu nhng theo chiÒu híng tõ díi
lªn(Bottum-up Orientation. Thùc tÕ, TruyÒn th«ng tÝch cùc cã sù tham gia nã
lµ sù cÊu thµnh tõ thµnh phÇn truyÒn th«ng(Communication component ) vµ
thµnh phÇn ho¹t ®éng cã sù tham gia(Participatory Action) ®Ó t¹o ra mét kÕt
hîp díi lªn /trªn xuèng (Combined Top down/bottum up) ®ã lµ qu¸ tr×nh
truyÒn th«ng cã sù tham gia(Participatory Communication
Process)[124][143][145][165]. MÆc dÇu, h×nh thøc, ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng
cã kh¸c nhau: trùc tiÕp, gi¸n tiÕp, ®¬n kªnh hay ®a kªnh hoÆc phèi hîp ;
TruyÒn th«ng cã hay kh«ng cã sù tham gia cña céng ®ång. C¸c t¸c gi¶ còng
sö dông chØ sè KAP nh lµ chØ sè ®Çu tiªn vÒ sù ®o lêng vÒ ba mÆt: KiÕn
thøc(Knowledge), Th¸i ®é (Attittude) vµ Thùc hµnh (Practice) mµ ®èi tîng
®· ®¹t ®îc ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh truyÒn th«ng[15][53][63][95].
§©y lµ chØ sè cho biÕt c¸c møc ®é hoµn thµnh c¸c môc tiªu cña TT-GDSK cô
thÓ ®¨ x¸c ®Þnh.
NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Smitasiri Suttilak t¹i Th¸i lan
[186][187][188][189] vµo nh÷ng n¨m 1988-1991 phÝa b¾c Th¸i lan t¹i huyÖn
Kanthararom thuéc tØnh Srisaket ¸p dông ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù
tham gia cña céng ®ång trong nghiªn cøu nµy t¸c gi¶ sö dông ph¬ng ph¸p
TiÕp thÞ x· héi. lµ t¨ng cêng sù tiÕp cËn víi c¸c s¶n phÈm giµu vitanin A s½n
cã t¹i ®Þa ph¬ng. KÕt qu¶ cho thÊy cã sù thay ®æi cã ý nghÜa vÒ thùc hµnh
tiªu thô c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A, sö dông dÇu thùc vËt ®Ó chÕ biÕn thùc
139
phÈm [186][187]. GÇn ®©y 1995-1997, ®¸nh gi¸ sù thay ®æi kiÕn thøc, th¸i
®é vµ thùc hµnh (KAP) vÒ sù lùa chän sö dông c¸c lo¹i thùc phÈm giµu
vitamin A, vitamin C vµ S¾t. KÕt qu¶ còng cho thÊy cã sù thay ®æi cã ý nghÜa
vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh th«ng qua ®¸nh gi¸ KAP [189].
Mét nghiªn cøu tryÒn th«ng tÝch cùc thay ®æi hµnh vi cña purnima M vµ
CS (2003)[168][169]lµm giµu thøc ¨n bæ sung cho trÎ em b»ng c¸c s¶n phÈm
s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng lµm gi¶m tû lÖ suy dinh dìng ë Haiti. Víi môc tiªu:
nghiªn cøu tËp qu¸n ¨n dÆm hiÖn t¹i ë ®Þa ph¬ng, c¸c yÕu tè c¸ nh©n, hé gia
®×nh, céng ®ång lµm dÔ, c¶n trë thay ®æi hµnh vi ®îc khuyÕn c¸o, sö dông
c¸c th«ng tin ë nghiªn cøu ®Æc thï(Formative Research for programming)
pháng vÊn c¸ nh©n vµ pháng vÊn nhãm, bµi tËp ph©n nhãm thùc phÈm, tham
gia thö nghiÖm nÊu c¸c mãn ¨n. tõ nghiªn cøu ban ®Çu, u tiªn cho thiÕt kÕ vµ
truyÒn th«ng thay ®æi hµnh vi. KÕt qu¶ cho thÊy cã sù thay ®æi ý nghÜa gi÷a 2
nhãm bµ mÑ vÒ kiÕn thøc còng nh thùc hµnh tríc vµ sau can thiÖp [52][53].
4.2.2. C¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n th«ng qua kÕt qu¶ tÇn
suÊt tiªu thô thùc phÈm:
Bíc tiÕp theo ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc trong
nghiªn cøu cña chóng t«i ®ã lµ xÐt ®o¸n gi¸ trÞ c¸c kÕt qu¶ tríc vµ sau can
thiÖp. C©u hái ®Æt ra liÖu viÖc thùc hµnh vÒ sö dông ®a d¹ng c¸c s¶n phÈm
giµu s¾t cña ®Þa ph¬ng cña c¸c bµ mÑ cã g× thay ®æi sau truyÒn th«ng? TÇn
suÊt tiªu thô c¸c lo¹i thùc phÈm giµu s¾t t¨ng lªn cã ý nghÜa tríc vµ sau can
thiÖp t¹i x· can thiÖp. Nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ c¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ®a
d¹ng ho¸ b÷a ¨n ®Çu tiªn th«ng qua kÕt qu¶ ®o lêng tÇn suÊt tiªu thô thùc
phÈm tríc vµ sau can thiÖp (b¶ng 3.24) cho thÊy: TÇn suÊt tiªu thô c¸c lo¹i
thùc phÈm giµu s¾t ë nhãm thøc ¨n cã nguån gèc thùc vËt nh: võng, ®Ëu
nµnh, rau dÒn, rau ngãt, rau khoai, rau muèng còng nh c¸c nhãm thùc
phÈm giµu s¾t cã nguån gèc ®éng vËt nh: Trøng vÞt, thÞt vÞt, c¸ ®ång ®Òu
t¨ng lªn mét c¸ch cã ý nghÜa (p<0,01) khi so s¸nh tríc vµ sau can thiÖp t¹i x·
140
can thiÖp Phong xu©n. TÇn suÊt tiªu thô c¸c lo¹i thùc phÈm giµu s¾t s½n cã t¹i
®Þa ph¬ng nhng nh÷ng lo¹i thùc phÈm nµy vèn rÊt Ýt ®îc sö dông t¹i x·
Phong Xu©n(b¶ng 3.25): ë nhãm thøc ¨n cã nguån gèc thùc vËt nh: nhãm
®Ëu ®ç nh ®Ëu xanh, ®Ëu ®en,®Ëu t¬ng, cïi dõa còng nh c¸c nhãm thùc
phÈm giµu s¾t cã nguån gèc ®éng vËt nh: thÞt gµ, thÞt Õch, tiÕt bß tiÕt
lîn ®Òu t¨ng lªn mét c¸ch cã ý nghÜa p<0,01 khi so s¸nh tríc vµ sau can
thiÖp t¹i x· can thiÖp Phong xu©n.
Pollard vµ CS (1989)®· thµnh c«ng trong nghiªn cøu vÒ gi¸o dôc dinh
dìng vµ tiÕp thÞ x· héi t¹i Indonesia[137] . Víi ch¬ng tr×nh tiÕp thÞ x· héi
thay ®æi kiÕn thøc th¸i ®é thùc hµnh cña c¸c bµ mÑ vÒ tiªu thô thùc phÈm giµu
vitaminA. KÕt qu¶, cã mét sù thay ®æi cã ý nghÜa vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é thùc
hµnh cña c¸c bµ mÑ vÒ c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A. Tiªu thô rau mµu xanh
®Ëm t¨ng tõ 10 lªn 33% sau can thiÖp. Mét can thiÖp t¬ng tù vÒ tiÕp thÞ x·
héi t¹i Indonesia cña De pee vµ Cs[137], trong chiÕn dÞch xóc tiÕn sö dông c¸c
s¶n phÈm giµu vitamin A vµ trøng gµ. KÕt qu¶ gia t¨ng tû lÖ trÎ 12-36 th¸ng
®îc sö dông Ýt nhÊt mét qu¶ trøng/tuÇn vµ lîng rau l¸ xanh ®Ëm sö dông
t¨ng tõ 93 lªn 111gam/ ngêi vµ lîng vitaminA toµn thÓ ¨n vµo ë bµ mÑ vµ
trÎ em còng gia t¨ng cã ý nghÜa.
Mét nghiªn cøu ViÖn Helen Keller/AVRDC(2006) Bangladesh[137] vÒ
c¶i thiÖn lµm vên hé gia ®×nh phèi hîp gi¸o dôc truyÒn th«ng thay ®æi hµnh
vi. KÕt qu¶ cã sù gia t¨ng tÇn suÊt sö dông rau/tuÇn /c¸ thÓ ë c¸c hé nghiªn
cøu. Sè liÖu vÒ tiªu thô rau xanh ®Ëm mµu t¹i hé gia ®×nh gia t¨ng trong khÈu
phÇn ¨n trÎ em.
Nghiªn cøu cña Dyalchand A vµ CS (2004) t¹i Mahashtra Ên ®é[88] vÒ
mét can thiÖp truyÒn th«ng b»ng gi¸o dôc truyÒn th«ng th«ng qua th¨m hé gia
®×nh, Héi häp ®îc thùc hiÖn bëi c¸n bé y tÕ vµ huy ®éng sù tham gia cña
céng ®ång víi c¸c gian trng bµy c¸c s¶n phÈm, c¶i thiÖn c¸c ph¬ng tiÖn
nghe nh×n, tranh ¶nh, ¸p phÝc. KÕt qu¶ 28,4% gia t¨ng tÇn suÊt c¸c b÷a ¨n ë
nhãm nghiªn cøu so s¸nh víi 3,8% ë nhãm chøng. 31% trÎ g¸i løa tuæi 10-14
141
¨n hoa qu¶ vµ rau t¨ng ba lÇn nhiÒu h¬n/ tuÇn khi so víi nhãm chøng 22,6%.
4.2.3. C¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n th«ng qua hµm lîng s¾t
vµ vitamin C trong khÈu phÇn ¨n:
HiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn vÒ thùc hµnh ®a
d¹ng ho¸ b÷a ¨n trong nghiªn cøu cña chóng t«i ®ã lµ so s¸nh hµm lîng s¾t
vµ vitamin C trong khÈu phÇn tríc vµ sau can thiÖp: kÕt qu¶ nghiªn cøu cho
thÊy hµm lîng s¾t trong khÈu phÇn ¨n /24 giê ë phô n÷ tuæi 20-35 cao h¬n cã
ý nghÜa (P<0,01) khi so s¸nh thêi ®iÓm T12 gi÷a x· chøng vµ x· can thiÖp vµ
T0 víi T12 t¹i x· can thiÖp. Hµm lîng vitamin C trong khÈu phÇn ¨n /24 giê ë
phô n÷ tuæi 20-35 cao h¬n cã ý nghÜa (P<0,01) khi so s¸nh víi thêi ®iÓm T0
t¹i x· can thiÖp vµ p<0,05 t¹i thêi ®iÓm T12 so víi x· chøng (b¶ng 3.22). Hµm
lîng s¾t trong khÈu phÇn ¨n /24 giê ë bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng tuæi cao h¬n
cã ý nghÜa (P<0,01) khi so s¸nh thêi ®iÓm T12 gi÷a x· chøng vµ x· can thiÖp
vµ T0 víi T12 t¹i x· can thiÖp. Hµm lîng vitamin C trong khÈu phÇn ¨n /24
giê ë phô n÷ tuæi 20-35 cao h¬n cã ý nghÜa (P<0,01) khi so s¸nh víi thêi ®iÓm
T0 t¹i x· can thiÖp vµ t¹i thêi ®iÓm T12 so víi x· chøng (b¶ng 3.23). KÕt qu¶
nµy t¬ng tù víi nhËn xÐt cña Mary E mÆc dÇu hµm lîng s¾t cha ®¹t ®îc
theo nhu cÇu khuyÕn nghÞ ë nhãm can thiÖp nhng cã sù kh¸c biÖt cã ®èi
chøng khi so s¸nh ë hai nhãm bµ mÑ vÒ hµm lîng s¾t trong khÈu phÇn ¨n
tríc vµ sau can thiÖp.
Carrasco. S vµ CS (1998) ë Peru [137], mét sù cè g¾ng tiÕp thÞ x· héi vÒ
c¶i thiÖn chÊt lîng b÷a ¨n b»ng thÞt gµ ®îc cung cÊp tõ céng ®ång, kÕt qu¶
cho thÊy sù c¶i thiÖn cã ý nghÜa vÒ chÊt lîng khÈu phÇn ¨n vµo giµu s¾t vµ
vitamin C còng nh tæng lîng khÈu phÇn ¨n hµng ngµy vÒ vitamin C, s¾t vµ
tû lÖ hÊp thu s¾t ë nhãm ®èi tîng ®Ých lµ phô n÷ ë løa tuæi sinh në.
Ahmed vµ CS (1999) t¹i Ethiopia[138][139][140] b»ng tiÕp thÞ x· héi
cña ®· gia t¨ng 72% thu nhËp ë c¸c hé gia ®×nh trong ®ã sù chi tiªu cho mua
s¾m thùc phÈm chØ gia t¨ng 20%. C¶ lîng vitaminA vµ s¾t trong khÈu phÇn
t¨ng cao h¬n ë nhãm can thiÖp khi so s¸nh víi nhãm chøng. T¸c gi¶ kh«ng so
142
s¸nh sù kh¸c biÖt vÒ nguån cña c¸c yÕu tè vi lîng lµ thùc phÈm thùc vËt hay
®éng vËt. C¸c ph©n tÝch tiÕp theo cña t¸c gi¶ sÏ ®Ò cËp ®Õn ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng
dinh dìng cña trÎ em.
Mary E vµ CS (2005)[138][140], nghiªn cøu t¹i céng ®ång nghÌo t¹i
Peru, tõ nhiªn cøu ®Æc thï, can thiÖp gi¸o dôc truyÒn th«ng dinh dìng cã ®èi
chøng vÒ gia t¨ng ®é bao phñ vÒ gi¸o dôc ch¨m sãc dinh dìng cho nh÷ng
ngêi ®¹i diÖn cho hÖ thèng ch¨m sãc søc khoÎ ë nhãm can thiÖp. KÕt qu¶ trÎ
em ë nhãm can thiÖp thùc hµnh ¨n bæ sung víi thøc ¨n cã ®é ®Ëm ®Æc h¬n cã
ý nghÜa so víi nhãm chøng, hµm lîng s¾t trong khÈu phÇn tuy cha ®¹t ®îc
møc khuyÕn nghÞ nhng ë nhãm can thiÖp cao h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm
chøng. T×nh tr¹ng Suy dinh dìng thÓ cßi cäc ë nhãm chøng vÉn cßn cao h¬n
cã ý nghÜa so víi nhãm can thiÖp. Sù c¶i thiÖn trung b×nh vÒ c©n nÆng, chiÒu
cao ë nhãm can thiÖp tèt h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm chøng.vÒ c¶i thiÖn vÒ
4.3. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn c¶i thiÖn t×nh tr¹ng
dinh dìng, thiÕu m¸u dinh dìng trÎ em vµ bµ mÑ
Nghiªn cøu cña Khadka vµ Netra[127][128], t¹i Nepal víi tiªu ®Ò :
“TruyÒn th«ng tÝch cùc mét m« h×nh nªn ®îc lùa chän trong truyÒn th«ng
Dinh dìng t¹i Nepal”. C¸c t¸c gi¶ ®· cho r»ng rÊt nhiÒu sù tranh c·i cña c¸c
chuyªn gia vµ cña c¸c häc gi¶ r»ng mäi ngêi lµ nguån th«ng tin thùc tÕ trong
chÝnh sù ph¸t triÓn cña hä vµ sù tham gia cña hä lµ xuyªn suèt c¸c giai ®o¹n
cña dù ¸n nh : LËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, ®¸nh gi¸. BÊt chÊp ®iÒu ®ã, rÊt nhiÒu
dù ¸n chØ g¾n bã vµo c¸c nhµ tµi trî hoÆc híng vµo c¸c vÊn ®Ò gi¶i tr×nh dù
¸n vµ phÇn lín thêng lê ®i sù tham gia cña mäi ngêi ë tÊt c¶ hoÆc phÇn lín
c¸c giai ®o¹n. Nghiªn cøu cña Kadka dùa trªn nh÷ng sè liÖu thu thËp ®îc vµ
sù ph©n tÝch nhËn thøc cña céng ®ång vÒ ph¸t triÓn dù ¸n truyÒn th«ng dinh
dìng t¹i Nepal vÒ nh÷ng tiÕt lé r»ng céng ®ång tõ chèi m¹nh mÏ kiÓu truyÒn
th«ng th«ng thêng u thÕ mét chiÒu, a chuéng h¬n vµ ñng hé kiÓu truyÒn
th«ng hai chiÒu, ®èi tho¹i vµ cã sù tham gia cña céng ®ång. Nghiªn cøu ®îc
thùc hiÖn b»ng ph¬ng ph¸p ®iÒu tra pháng vÊn hé gia ®×nh, th¶o luËn nhãm
143
vµ pháng vÊn s©u nh÷ng ngêi cã tr¸ch nhiÖm t¹i ba huyÖn Nawalparasi,
Gorkha vµ Ramechhap vïng cao nguyªn miÒn trung Nepal. KÕt qu¶ vÒ sù a
chuéng h¬n vµ ñng hé kiÓu truyÒn th«ng hai chiÒu, ®èi tho¹i vµ cã sù tham gia
cña céng ®ång: Nawalparasi 85,8%, Gorkha 88,1% vµ Ramechhap 94,0%.
B»ng ph¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm tai ba huyÖn nghiªn cøu vÒ sù a thÝch vÒ
c¸ch tham kh¶o ý kiÕn: Nawalparasi 75,7%%, Gorkha 80,5% vµ Ramechhap
86,5% a thÝch vÒ c¸ch tham kh¶o ý kiÕn b»ng c¸ch ®îc mêi ®Õn tham gia
th¶o luËn nhãm h¬n lµ trë thµnh thµnh viªn ®îc tham kh¶o ý kiÕn t¹i céng
®ång hay trao ®æi trùc tiÕp hoÆc ®îc tham kh¶o ý kiÕn víi mét ngêi theo
kiÓu s¾p ®Æt.
Nh vËy truyÒn th«ng cã sù tham gia lµ mét ph¬ng ph¸p ®· vµ ®ang
ngµy cµng ®îc kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ vÒ nh÷ng u thÕ cña nã trong truyÒn th«ng
thay ®æi hµnh vi gãp phÇn c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh dìng ë céng ®ång trong
c¸c can thiÖp dinh dìng . RÊt nhiÒu nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ
ngoµi níc [44][52][84][95][138][143]®· ®Ò cËp ®Õn c¸c kÕt qu¶ cña truyÒn
th«ng cã sù tham gia bªn c¹nh thay ®æi hµnh vi ®èi tîng mét c¸ch hiÖu qu¶
th× c¸i ®Ých cña c¸c nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng dinh dìng muèn
híng tíi lµ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu vi chÊt dinh dìng vµ thiÕu dinh dìng
t¹i c«ng ®ång.
C©u hái ®Æt ra liÖu truyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång nh»m
thay ®æi hµnh vi sö dông c¸c s¶n phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng ®Ó ®a d¹ng ho¸
c¶i thiÖn chÊt lîng khÈu phÇn ¨n. Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ thu ®îc trong c¶i
thiÖn kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh cña c¸c bµ mÑ vÒ sö dông c¸c thùc phÈm
giµu s¾t, s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng th«ng qua c¶i thiÖn tÇn suÊt sö dông c¸c thùc
phÈm giµu s¾t, còng nh lîng s¾t vµ vitamin C t¨ng trong khÈu phÇn th× cã
¶nh hëng nh thÕ nµo ®Õn t×nh tr¹ng dinh dìng còng nh thiÕu vi chÊt dinh
dìng ë bµ mÑ vµ trÎ em t¹i céng ®ång nghiªn cøu?
4.3.1.HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®Õn c¶i thiÖn t×nh tr¹ng
dinh dìng trÎ em vµ bµ mÑ
144
Trong kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc
truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh dìng ë bµ mÑ. (B¶ng
3.26) tû lÖ TNLTD t¹i x· can thiÖp 30,5% ë thêi ®iÓm T0 vµ 22,0% ë T12 gi¶m
cã ý nghÜa(p<0,05) sau can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ TNLTD ë hai
x· sau can thiÖp(p>0,05). Tû lÖ TNLTD ®é II vµ ®é III gi¶m cã ý
nghÜa(p<0,05) khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12 vµ T0 t¹i x· can thiÖp. Kh«ng cã sù
kh¸c biÖt(p>0,05) vÒ tû lÖ TNLTD ®é II vµ III gi÷a hai x· sau can thiÖp. So
s¸nh víi nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng tríc sau kh«ng ®èi chøng cña
Hoµng ThÕ Néi vµ CS (2006) t¹i HiÕn nam, Hng yªn[52]. Ph¬ng ph¸p can
thiÖp truyÒn th«ng trong nghiªn cøu nµy lµ thµnh lËp, triÓn khai sinh ho¹t c©u
l¹c bé dinh dìng, huy ®éng sù tham gia cña §oµn thanh niªn, tr¹m Y tÕ x·,
vµ héi N«ng d©n bªn c¹nh ®ã tæ chøc héi thi vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh ch¨m sãc
dinh dìng vµ søc khoÎ cho c¸c cÆp vî chång míi cíi. KÕt qu¶ cho cho thÊy
bªn c¹nh sù thay ®æi kiÕn thøc cña nhãm ®èi tîng ®Ých vÒ thµnh phÇn, nguån
gèc c¸c chÊt dinh dìng, biÕt khi cã thai ph¶i ¨n nhiÒu h¬n b×nh thêng th× tû
lÖ TNLTD ë phô n÷ tuæi sinh në gi¶m tõ 17% xuèng cßn 12,2% sau mét n¨m
can thiÖp.
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn
th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh dìng ë trÎ em (B¶ng 3.27): Tû
lÖ SDD thÓ nhÑ c©n ë trÎ em < 60 th¸ng ®Òu gi¶m ë c¶ hai x· Phong s¬n vµ
Phong xu©n sau can thiÖp. Tuy nhiªn, Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n ë trÎ em < 60
th¸ng gi¶m cã ý nghÜa thèng kª ( P<0.05) khi so s¸nh ë T12 vµ T0 t¹i x· can
thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n khi so s¸nh ë hai x· t¹i
thêi ®iÓm T12. Ph©n tÝch theo møc ®é SDD ë thÓ nhÑ c©n ë trÎ em < 60 th¸ng
(B¶ng 3.28) Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n ph©n tÝch theo
møc ®é SDD khi so s¸nh víi x· chøng ë thêi ®iÓm T12 vµ x· can thiÖp ë thêi
®iÓm T0. KÕt qu¶ cña chóng t«i t¬ng tù víi nhËn xÐt cña Hoµng Kh¶i LËp vµ
CS (2005) t¹i Th¸i nguyªn [44] vµ nhËn xÐt cña Mary E vµ CS (2005)[138] khi
nghiªn cøu t¹i céng ®ång nghÌo t¹i Peru lµ sù thay ®æi cã ý nghÜa vÒ t×nh
145
tr¹ng dinh dìng chñ yÕu ë hai thÓ SDD thÓ nhÑ c©n vµ gÇy cßm cha cã sù
thay ®æi cã ý nghÜa ë thÓ SDD thÓ thÊp cßi. NhËn xÐt cña chóng t«i kh¸c víi
ghi nhËn trong can thiÖp truyÒn th«ng t¹i Mali ®· gi¶m tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n
tõ 48% cßn 28% hay Céng hoµ Dominica[143] gi¶m 37,8% SDD thÓ trung
b×nh vµ nÆng. Nh vËy, møc gi¶m vÒ tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n trong nghiªn cøu
cña chóng t«i thÊp h¬n. Cã thÓ lµ thêi gian can thiÖp hay cì mÉu trong nghiªn
cøu cña chóng t«i cha ®ñ lín cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu nµy. T×nh tr¹ng dinh
dìng thÓ thÊp cßi trÎ em ®Òu gi¶m t¹i hai x·. Tuy nhiªn, Tû lÖ SDD thÓ thÊp
cßi ë trÎ em < 60 th¸ng gi¶m cã ý nghÜa thèng kª ( P<0.001) khi so s¸nh ë
T12 vµ T0 t¹i x· can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi
khi so s¸nh ë hai x· t¹i thêi ®iÓm T12(B¶ng 3.29). So s¸nh vÒ hiÖu qu¶ can
thiÖp cho thÊy, ChØ sè can thiÖp t¹i x· chøng 21,5 vµ x· can thiÖp lµ 29,8 vµ
hiÖu qu¶ can thiÖp lµ 8,3. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt ý nghÜa vÒ tû lÖ SDD thÓ gÇy
cßm (p>0,05) khi so s¸nh víi x· chøng cïng thêi ®iÓm T12 vµ x· can thiÖp ë
thêi ®iÓm T0.(B¶ng 3.28) .
Nghiªn cøu can thiÖp truyÒn th«ng dinh dìng kh¸c ®îc tiÕn hµnh t¹i
Mali (1995)[143] bëi Dù ¸n truyÒn th«ng Dinh dìng víi kinh phÝ cña USAID
víi can thiÖp c¶i thiÖn truyÒn th«ng dinh dìng nh÷ng dù ¸n vÒ sù sèng cßn
cña trÎ em hiÖn nay sö dông trang gÊp, phiÕu bµ mÑ, truyÒn thanh qua radio.
KÕt qu¶ gi¶m tû lÖ suy dinh dìng thÓ nhÑ c©n tõ 48% cßn 28%. Suy dinh
dìng thÓ cßi cäc tõ 47% xuèng cßn 31%. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa khi so s¸nh
gi÷a hai nhãm can thiÖp vµ ®èi chøng tríc vµ sau can thiÖp.
Mét nghiªn cøu ë Céng hoµ Dominica (1999)[143], ®îc thùc hiÖn bëi
ch¬ng tr×nh øng dông dinh dìng thùc hiÖn t¹i 90 céng ®ång nghÌo vïng
n«ng th«n. Ph¬ng ph¸p can thiÖp lµ gi¸o dôc dinh dìng xóc tiÕn sù ph¸t
triÓn c¸ nh©n vµ nhãm ®Ó c¶i thiÖn hµnh vi cã liªn quan ®Õn nu«i dìng trÎ
nhá vµ ®iÒu trÞ tiªu ch¶y t¹i nhµ. KÕt qu¶ gi¶m 37,8% suy dinh dìng thÓ
trung b×nh vµ nÆng khi so víi khu vùc chøng chØ ®¬n thuÇn theo dâi c©n nÆng
t¹i trung t©m Y tÕ.
146
Mary E vµ CS (2005)[138] nghiªn cøu t¹i céng ®ång nghÌo t¹i Peru, tõ
nhiªn cøu ®Æc thï, can thiÖp gi¸o dôc truyÒn th«ng dinh dìng cã ®èi chøng
vÒ gia t¨ng ®é bao phñ vÒ gi¸o dôc ch¨m sãc dinh dìng cho nh÷ng ngêi ®¹i
diÖn cho hÖ thèng ch¨m sãc søc khoÎ ë nhãm can thiÖp. KÕt qu¶ sau can
thiÖp cho thÊy t×nh tr¹ng Suy dinh dìng thÓ thÊp cßi ë nhãm chøng cao h¬n
cã ý nghÜa so víi nhãm can thiÖp. Sù c¶i thiÖn trung b×nh vÒ c©n nÆng, chiÒu
cao ë nhãm can thiÖp tèt h¬n cã ý nghÜa so víi nhãm chøng.
4.3.2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em
Trong nghiªn cøu cña chóng t«i sau can thiÖp b»ng truyÒn th«ng tÝch
cùc tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ 20-35 tuæi gi¶m cã ý nghÜa(p<0,05) khi so s¸nh
ë thêi ®iÓm T12 vµ T0 t¹i x· can thiÖp. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt ý nghÜa(p>0,05)
vÒ tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ 20-35 tuæi t¹i thêi ®iÓm T12 khi so s¸nh víi x·
chøng. HiÖu qu¶ can thiÖp lµ 47,5%(b¶ng 3.31).T×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë phô n÷
20-35 tuæi t¹i 2 x· tríc vµ sau can thiÖp, ph©n tÝch theo møc ®é thiÕu m¸u
cho thÊy: Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ thiÕu m¸u nhÑ khi so s¸nh víi x·
chøng ë thêi ®iÓm T12 vµ x· can thiÖp ë thêi ®iÓm T0. Cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ
thiÕu m¸u nÆng vµ trung b×nh(p<0,05) khi so s¸nh víi thêi ®iÓm T0 ë x· can
thiÖp. Tuy nhiªn, kh«ng cã sù kh¸c biÖt(p>0,05) khi so s¸nh cïng thêi ®iÓm
T12 víi x· chøng (b¶ng 3.32).
KÕt qu¶ sau truyÒn th«ng tÝch cùc th× tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em còng
gi¶m cã ý nghÜa(p<0,001) khi so s¸nh cïng thêi ®iÓm T12 víi x· chøng vµ khi
so s¸nh víi thêi ®iÓm T0 ë x· can thiÖp. HiÖu qu¶ can thiÖp lµ 49,18. (B¶ng
3.32). Cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ thiÕu m¸u nhÑ(p<0,01) khi so s¸nh ë thêi ®iÓm
T12 víi T0 ë x· can thiÖp vµ (p<0,05) khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12 gi÷a x· can
thiÖp vµ x· chøng. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt(p>0,05) vÒ tû lÖ thiÕu m¸u trung
b×nh vµ nÆng khi so s¸nh ë thêi ®iÓm T12 vµ T0 ë x· can thiÖp vµ thêi ®iÓm T12
gi÷a x· can thiÖp vµ x· chøng.
Cohen vµ Cs, 1985 mét trong nh÷ng nghiªn cøu ®i ®Çu vÕ gi¸o dôc
147
dinh dìng, c¶i thiÖn vên rau hé gia ®×nh cã mét sù liªn quan râ rÖt ®Õn gi¶m
c¸c yÕu tè nguy c¬ thiÕu vitamin A. Solon vµ Cs 1986,víi ph¬ng ph¸p t¬ng
tù ®· lµm gi¶m c¸c dÊu hiÖu l©m sµng vÒ thiÕu vitamin A. Gillespi vµ Mason,
1994 víi c¶i thiÖn truyÒn th«ng t¨ng cêng tiÕp cËn thùc phÈm t¹i céng ®ång
còng ®· cã hiÖu qu¶ trong phßng thiÕu vitamin A. Greiner vµ Mitra 1995 ë
Bangladesh b»ng gi¸o dôc dinh dìng, c¶i thiÖn vên rau hé gia ®×nh ®· gi¶m
nhÑ qu¸ng gµ ®i ®«i víi gia t¨ng lîng rau xanh ®Ëm trong khÈu phÇn. De pee
1998, còng t¹i Bangladesh gi¸o dôc dinh dìng, gia t¨ng trøng vµ rau qu¶
xanh ®Ëm trong khÈu phÇn vµ kÕt qu¶ ®· c¶i thiÖn lîng retinol trong huyÕt
thanh ë bµ mÑ vµ trÎ em [137].
Nghiªn cøu Suttilak S. vµ CS (1997)[187][189] ë Kanthararom vïng
khã kh¨n ë phÝa B¾c Th¸i lan, ¸p dông ph¬ng ph¸p TiÕp thÞ x· héi víi c¸c
s¶n phÇm giµu vitamin A víi môc tiªu gia t¨ng kiÕn thc, th¸i ®é vµ thùc hµnh
tiªu thô c¸c s¶n phÈm giµu vitaminA, S¾t, vitamin C vµ chÊt bÐo ë phô n÷ vµ
gia t¨ng sö dông muèi iod t¹i hé gia ®×nh. Ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng trong
nghiªn cøu nµy lµ sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh híng(Formative
Research) thiÕt kÕ huÊn luyÖn cho l·nh ®¹o phô n÷ trong ph¬ng ph¸p gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò vµ kü thuËt huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång. BiÖn ph¸p cô
thÓ lµ khuyÕn khÝch sö dông l¸ rau xanh, gan ®éng vËt, trøng. ¸p dông nguyªn
t¾c tiÕp thÞ x· héi: Nhãm nghiªn cøu lµm viÖc víi Héi phô n÷ ®Ó ph¸t triÓn
th«ng tin vµ ph¸t hµnh th«ng tin qua hÖ thèng truyÒn thanh c«ng céng, tranh
¶nh, ¸p phÝch khuyÕn khÝch sö dông c¸c s¶n phÈm giµu s¾t, chiÕn dÞch truyÒn
th«ng ë trêng häc cho häc sinh g¸i 10-13 tuæi. KÕt qu¶, cã sù thay ®æi cã ý
nghÜa vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é trong tiªu thô c¸c s¶n phÈm giµu s¾t vµ kiÕn thøc,
th¸i ®é, thùc hµnh trong tiªu thô c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A. Møc ferritin
huyÕt thanh gia t¨ng nhng cha cã ý nghÜa ë nhãm can thiÖp so víi nhãm
chøng. Tuy nhiªn, tû lÖ thiÕu m¸u(Theo møc Hemoglobin) tõ 25% 1996
xuèng 16% n¨m 1997 ë nhãm phô n÷ can thiÖp khi so s¸nh víi nhãm chøng ë
®©y hoµn toµn kh«ng thay ®æi qua 2 n¨m 1996-1997 ë tû lÖ 25%.
148
Nghiªn cøu cña Carrasco Sanez vµ CS (1998) [138][139][140] vÒ tiÕp
thÞ x· héi vÒ c¶i thiÖn chÊt lîng b÷a ¨n b»ng thÞt gµ ®îc cung cÊp tõ céng
®ång nh»m vµo c¶i thiÖn chÊt lîng khÈu phÇn ¨n vµo giµu s¾t vµ vitamin C
trong khÈu phÇn ¨n hµng ngµy vÒ vitamin C, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë
phô n÷. Bªn c¹nh c¶i thiÖn hµm lîng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn th×
hiÖu qu¶ cña can thiÖp còng ®îc ghi nhËn qua tû lÖ thiÕu m¸u cña phô n÷ ë
løa tuæi sinh në còng gi¶m cã ý nghÜa sau khi can thiÖp.
Sutilak vµ CS (1999)[189] ë Th¸i lan th«ng qua tiÕp thÞ x· héi víi c¸c
s¶n phÈm giµu vitamin A. Ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng ë ®©y kh«ng chØ ph¬ng
tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng mµ cßn dùa vµo c¸c chiÕn dÞch truyÒn th«ng gäi lµ
“meet people” kho¶ng gÇn 400 ®Õn 800 ngêi tham dù. ChiÕn dÞch tiÕp thÞ x·
héi còng ®· cung cÊp kiÕn thøc cho 85 thÇy tu. Ngoµi ra, dù ¸n cßn thu hót c¸c
ho¹t ®éng cña céng ®ång vµo c¸c lÔ héi truyÒn thèng nh Héi thi trÎ
khoÎ…Trêng häc còng lµ mét ho¹t ®éng kh¸c cña ch¬ng tr×nh. T¹i ®©y, cã
c¸c gian trng bµy c¸c s¶n phÈm giµu vitamin A nh c¸c lo¹i rau, gµ , c¸…KÕt
qu¶ ®¸nh gi¸ sau can thiÖp møc retinol trong huyÕt thanh ë häc sinh n÷ nhãm
can thiÖp gia t¨ng cã ý nghÜa còng nh gi¶m tû lÖ thiÕu vitamin A.
Nghiªn cøu cña Amada J vµ CS(2001)[70] Nghiªn cøu c¶i thiÖn truyÒn
th«ng ®èi víi ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n so s¸nh víi nhãm bæ sung viªn s¾t ®Ó c¶i
thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u nhÑ ë phô n÷ tuæi sinh ®Î. KÕt qu¶, møc t¨ng
Ferritin ë nhãm bæ sung s¾t t¨ng 93,9 lªn 24,810. Trong khi nhãm c¶i thiÖn
truyÒn th«ng ®èi víi ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n møc t¨ng Ferritin ë nhãm bæ sung s¾t
t¨ng 8,9 3,1 lªn 15,29,5. C¶ hai nhãm c¶i thiÖn chÕ ®é ¨n vµ bæ sung viªn
s¾t møc Hemoglobin ®Òu c¶i thiÖn sau 6 th¸ng.
Dyalchand A vµ CS (2004)[88] ®· can thiÖp truyÒn th«ng cã ®èi chøng
®Ó thay ®æi hµnh vi ¨n uèng trong sè phô n÷ thiÕu niªn vµ trëng thµnh t¹i
Maharashtra, Ên ®é. KÕt qu¶ cho thÊy bªn c¹nh thay ®æi tÇn suÊt tiªu thô hoa
qu¶, t¨ng sè lîng b÷a ¨n ë nhãm can thiÖp. KÕt qu¶ cña can thiÖp truyÒn
149
th«ng thay ®æi hµnh vi trong ¨n uèng cña Dyalchand A ®· c¶i thiÖn t×nh tr¹ng
thiÕu m¸u ë phô n÷ thiÕu niªn vµ trëng thµnh: sau can thiÖp hµm lîng
Hemoglobin trung b×nh trong m¸u t¨ng 5,8 gm/dl lªn 9,5 gm/dl cho nhãm
thiÕu m¸u nÆng vµ 8,9 gm/dl lªn 11,2gm/dl ë nhãm thiÕu m¸u trung b×nh.
Nh vËy, nh÷ng can thiÖp t¹i x· Phong Xu©n ®· t¹o ra mét sù chuyÓn
biÕn thËt sù trong huy ®éng sù tham gia cña toµn x· héi t¹o nªn sù thay ®æi
thËt sù vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh trong ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n ë phô n÷. C¶i thiÖn
cã ý nghÜa vÒ t×nh tr¹ng dinh dìng còng nh thiÕu m¸u ë phô n÷ vµ trÎ em.
4.4. Nh÷ng u ®iÓm cña can thiÖp
Ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång trong
xóc tiÕn thay ®æi hµnh vi c¶i thiÖn ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n cho phô n÷ ë tuæi sinh
në, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh dìng vµ thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em t¹i nh÷ng
céng ®ång khã kh¨n lµ hoµn toµn thùc thi vµ bíc ®Çu tá ra hiÖu qu¶ víi
nh÷ng u ®iÓm chÝnh sau ®©y:
4.4.1. TÝnh thùc thi cña ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña ®ång
- TÝnh thùc thi thÓ hiÖn ë chç hoµn toµn xö dông hÖ thèng tæ chøc s½n
cã t¹i ®Þa ph¬ng mµ kh«ng cÇn kinh phÝ hay chÝnh s¸ch bæ sung cho hÖ thèng
tæ chøc nµy.
- TÝnh thùc thi thÓ hiÖn ë chç viÖc ¸p dông ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng
cã sù tham gia cña ®ång xóc tiÕn ®a d¹ng ho¸ khÈu phÇn ¨n b»ng c¸c s¶n
phÈm s½n cã xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ cña ®Þa ph¬ng. Céng ®ång ®îc
chia sÎ, ®îc thu hót vµo tham gia c¸c ho¹t ®éng. Ph¬ng ph¸p tæ chøc c¸c
ho¹t ®éng ®¬n gi¶n phï hîp víi n¨ng tæ chøc, qu¶n lý cña tuyÕn Y tÕ c¬ së
nªn cã thÓ thùc hiÖn vµ duy tr× ®îc t¹i c¸c ®Þa ph¬ng.
- TÝnh thùc thi cßn thÓ hiÖn ë chç c¸c ho¹t ®éng cña truyÒn th«ng cã thÓ
lång ghÐp vµo c¸c ho¹t ®éng cña ®Þa ph¬ng, gi¶m ®îc thêi gian, kinh phÝ.
4.4.2. TÝnh khoa häc cña ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña
®ång.
150
- TÝnh khoa häc ë chç ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng cã sù tham gia cña
®ång ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña TT-GDSK: X¸c ®Þnh hµnh vi søc
khoÎ, chän ®èi tîng ®Ých, lËp kÕ ho¹ch, triÓn khai c¸c ho¹t ®éng truyÒn
th«ng, gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng, thóc ®Èy céng ®ång ®Ó duy tr× hiÖu qu¶.
- TÝnh khoa häc cßn thÓ hiÖn ë chç sù phèi hîp liªn ngµnh, vËn ®éng
tham gia cña c¸c tæ chøc trong céng ®ång ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ho¹t ®éng
®ã thùc sù lµ c¸c ho¹t ®éng cña céng ®ång, do céng ®ång chø kh«ng ¸p ®¹t tõ
trªn xuèng, tõ bªn ngoµi vµo.
§iÓm míi vµ tÝnh s¸ng t¹o cña luËn ¸n:
LuËn ¸n ®· ®a ra ®îc mét bé sè liÖu míi vÒ t×nh tr¹ng dinh dìng vµ
thiÕu m¸u cung nh c¸c yÕu tè liªn quan mét c¸ch hÖ thèng vµ toµn diÖn. MÆc
dÇu ®· cã mét sè t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn nhng chØ ë møc ®¬n lÎ. V× v©y, sè liÖu
cña chóng t«i lµ c¬ së tèt ®Ó cã mét ph¬ng ¸n can thiÖp mét c¸ch toµn diÖn.
Nghiªn cøu cña chóng t«i lµ nghiªn cøu thö nghiÖm ®Çu tiªn ¸p dông
ph¬ng ph¸p truyÒn th«ng tÝch cùc cã sù tham gia cña céng ®ång t¹i ViÖt
Nam. Khi triÓn khai dùa vµo céng ®ång, ngêi d©n ®Þa ph¬ng lµ chÝnh víi sù
hç trî vÒ mÆt kü thuËt tõ dù ¸n. KÕt qu¶ ®· chøng minh can thiÖp cã hiÖu qu¶
râ rÖt thay ®æi cã ý nghÜa kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n, c¶i thiÖn
cã ý nghÜa t×nh tr¹ng dinh dìng vµ thiÕu m¸u ë phô n÷ vµ trÎ em.
TÝnh bÒn v÷ng cña can thiÖp truyÒn th«ng cã sù tham gia thÓ hiÖn ®Þa
ph¬ng vÉn tiÕp tôc duy tr× sau khi dù ¸n kÕt thóc v× c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ
chøc ban ngµnh nh Y tÕ ®Þa ph¬ng, Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n, CTV...®·
®îc huy ®éng vµo cuéc ngay tõ ®Çu víi sù hç trî vÒ mÆt vËt chÊt kh«ng ®¸ng
kÓ. Víi hiÖu qu¶ kinh tÕ: chi phÝ víi kinh phÝ cho dù ¸n rÊt thÊp ®· kh¼ng ®Þnh
®îc tÝnh bÒn v÷ng cña can thiÖp.
151
Nh vËy, nh÷ng can thiÖp truyÒn th«ng t¹i x· Phong Xu©n ®· tËp hîp
®ù¬c c¸c nh©n tè quan träng ®¶m b¶o cho m« h×nh cã thÓ duy tr× bÒn v÷ng vµ
®¹t hiÖu qu¶.
4.5. Nh÷ng h¹n chÕ cña can thiÖp
- Can thiÖp chØ míi triÓn khai ®îc trªn ®Þa bµn mét x· nhá;
- C¸c ho¹t ®éng can thiÖp chØ tËp trung vµo c¸c héi th¶o, tËp huÊn, c¸c
héi thi cha thËt sù phong phó, ®a d¹ng. Sù hç trî vÒ mÆt vËt chÊt gióp ®ì cho
céng ®ång trong khu«n khæ cña dù ¸n cßn qu¸ nhá.
- §èi tîng can thiÖp tËp trung cho bµ mÑ nªn cha cã sù phèi hîp víi
c¸c ho¹t ®éng TT-GDSK trªn ph¹m vi toµn céng ®ång.
152
kÕt luËn
Sau hai n¨m triển khai nghiªn cøu ¸p dông phương pháp truyÒn th«ng
tÝch cùc dùa vµo céng ®ång nhằm c¶i thiÖn thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n víi
c¸c thùc phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng, chóng t«i cã mét sè kÕt luËn sau:
1. T×nh tr¹ng dinh dìng, thiÕu m¸u dinh dìng ë bµ mÑ vµ trÎ em t¹i
céng ®ång nghiªn cøu:
1.1.Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n lµ 33% cßn ë møc rÊt cao, trong ®ã SDD ®é
I: 27,0%, SDD ®é II: 5,7% vµ SDD ®é III: 0,5%. Tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n t¨ng
dần khi tuổi của trẻ tăng lên (5,6% ë nhãm trÎ <6 th¸ng ®Õn 22,4% ë nhãm trÎ
7-12 th¸ng, 30,4% ë nhãm trÎ 13-24 th¸ng sau ®ã duy tr× ë møc cao trªn 30%
ë nh÷ng th¸ng tiÕp theo). Tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi còn ở møc rÊt cao: 50,4%.
Trong ®ã SDD ®é I lµ 33,1% vµ ®é II lµ 17,3%. Tương tự như SDD thể nhẹ
cân, tû lÖ nµy t¨ng khi tuổi của trẻ tăng lên (tõ 18,9% ë nhãm trÎ <12 th¸ng
lªn 50,6% ë nhãm trÎ 13-24 th¸ng vµ sau ®ã tiÕp tôc duy tr× møc cao trªn 50%
ë c¸c nhãm trÎ lín h¬n). ThÓ gÇy cßm(CN/CC): Tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm 5,5%
kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ nµy gi÷a c¸c nhãm tuæi.
1.2. Tû lÖ thiÕu n¨ng lîng trêng diÔn ë phô n÷ cßn ë møc cao 26,4%,
chñ yÕu thiÕu n¨ng lîng trêng diÔn ®é I: 21,2%; TNLTD ®é II: 4,4% vµ ®é
III: 0,7%.
1.3. Tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ em løa tuæi 6-24 th¸ng t¹i céng ®ång nghiªn
cøu ë møc cao 54,5% trong ®ã chñ yÕu lµ thiÕu m¸u nhÑ 23,2% v trung b×nh
29,3% vµ thiÕu m¸u nÆng khoảng 2%. Tû lÖ thiÕu m¸u ë phô n÷ l 29,7%,
trong ®ã thiÕu m¸u nhÑ 21,8%, thiÕu m¸u trung b×nh 6,9%, thiÕu m¸u nÆng
1%.
1.4. C¸c yÕu tè liªn quan đến TTDD và thiếu máu của trẻ em và phụ nữ
ở địa bàn nghiên cứu: ThiÕu kiÕn thøc v th¸i ®é, thùc hµnh chưa hợp lý vÒ
153
sö dông c¸c s¶n phÈm giµu s¾t, thøc ¨n nghÌo nµn, thiÕu ®a d¹ng. Lîng s¾t
vµ vitamin C tiªu thô trong khÈu phÇn ¨n ë møc rÊt thÊp.
2. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi kiÕn thøc,
thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n cña phô n÷ tuæi 20-35 vµ bµ mÑ cã con 6-24
th¸ng:
-Huy ®éng sù tham gia tÝch cùc cña céng ®ång vµo c«ng t¸c truyÒn
th«ng, xóc tiÕn ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh dìng vµ thiÕu vi
chÊt dinh dìng t¹i céng ®ång nghiªn cøu đã cải thiện kiến thức và thực hành
dinh dưỡng của phụ nữ tuổi sinh đẻ 20-35 tuổi vµ bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng:
+ §iÓm trung b×nh vÒ kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ c¸c
biÖn ph¸p phßng chèng thiÕu m¸u ë x· can thiÖp t¨ng lªn một cách cã ý nghÜa
so với trước can thiệp và cao hơn x· chøng.
+ TÇn suÊt tiªu thô c¸c lo¹i thùc phÈm giµu s¾t ë x· can thiÖp cũng t¨ng
lªn một cách cã ý nghÜa so với trước can thiệp và cao hơn x· chøng sau can
thiÖp.
+ Hµm lîng s¾t vµ vitamin C trong khÈu phÇn ¨n cña phô n÷ 20-35
tuæi vµ bµ mÑ cã con 6-24 th¸ng ë x· can thiÖp ®Òu t¨ng lªn cã ý nghÜa so với
tríc can thiệp (p<0,01) vµ cao hơn x· chøng sau can thiÖp (p<0,05).
+100% CBYT, CTV, GV Héi viªn Héi Phô n÷, N«ng d©n cã kiÕn thøc
vÒ TMTS vµ c¸ch phßng chèng, cã kiÕn thøc, kü n¨ng, c¸ch triÓn khai thùc
hiÖn, theo dâi, gi¸m s¸t,vÒ c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng.
+ Huy ®éng được sù tham cña c¸c cÊp l·nh ®¹o, Y tÕ ®Þa ph¬ng bao
gåm CBYT, CTVYT, c¸c ®oµn thÓ nh héi Phô n÷, héi N«ng d©n, gi¸o viªn
vµ häc sinh vµo c¸c ho¹t ®éng lËp tõ kÕ ho¹ch, triÓn khai, theo dâi gi¸m s¸t
c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc truyÒn th«ng, c¸c héi thi, c¸c c©u l¹c bé... Phèi hîp
lång ghép c¸c ho¹t ®éng cña dù ¸n vµo c¸c ho¹t ®éng cña ®Þa ph¬ng.
3. HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em:
154
- Tû lÖ TNLTD ë bµ mÑ t¹i x· can thiÖp gi¶m nhiều hơn và sự khác biệt
cã ý nghÜa (p<0,05) so víi x· chøng.
- Tû lÖ suy dinh dìng thÓ nhÑ c©n (P<0.05) vµ thÊp cßi (P<0.01) ë trÎ
em < 60 th¸ng t¹i x· can thiÖp gi¶m cã ý nghÜa thèng kª so với tríc can
thiÖp vµ so víi x· chøng;
- Tû lÖ thiÕu m¸u ë ë trÎ em vµ bµ mÑ cũng gi¶m cã ý nghÜa thèng kª
(p<0,05) so s¸nh víi x· chøng.
155
KIÕN NGHÞ
Tõ kÕt luËn trªn ®©y chóng t«i cã mét sè ý kiÕn nghÞ nh sau:
- Ngµnh Y tÕ tØnh Thõa Thiªn HuÕ cÇn cã kÕ ho¹ch triÓn khai tiÕp tôc c¸c
ho¹t ®éng trong theo dâi gi¸m s¸t ®Þnh kú, tríc m¾t ®Ó cñng cè vµ duy
tr× c¸c kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc cña dù ¸n.
- TT-TTGDSK tØnh Thõa Thiªn HuÕ cÇn phèi hîp víi TTYT huyÖn
Phong ®iÒn cã kÕ ho¹ch triÓn khai më réng c¸c ho¹t ®éng can thiÖp ra
trong toµn huyÖn.
- ¸p dông TruyÒn th«ng cã sù tham gia cña céng ®ång ®Ó xóc tiÕn ®a
d¹ng ho¸ b÷a ¨n, c¶i thiÖn chÊt lîng b÷a ¨n, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh
dìng vµ thiÕu m¸u lµ mét ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cao, kh«ng ®ßi hái
nhiÒu kinh phÝ, huy ®éng ®îc sù tham gia tèi ®a cña céng ®ång vµ c¸c
ban ngµnh. v× vËy, ph¬ng ph¸p nµy cÇn ®îc ph¸t triÓn vµ ¸p dông
réng r·i h¬n n÷a cho c¸c céng ®ång khã kh¨n ë khu vùc miÒn Trung vµ
ViÖt nam.
156
Tµi liÖu tham kh¶o
TiÕng viÖt
1. ADB/MI/ILSI . (2000), DiÔn ®µn Manila 2000: chiÕn lîc t¨ng cêng vi
chÊt vµo thùc phÈm thiÕt yÕu ë khu vùc ch©u ¸ Th¸i b×nh d¬ng, ng©n
hµng ph¸t triÓn ch©u ¸, Manila, Philippine, trang 42-53.
2. NguyÔn ThÞ H¶i Anh, Lª ThÞ Hîp(2005), “ T×nh tr¹ng dinh dìng vµ mét
sè yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng SDD cña trÎ em díi 5 tuæi tØnh Lµo
cai n¨m 2005”, Dinh dìng vµ thùc phÈm, tËp 2, sè 3+4, th¸ng 11 n¨m
2006,.tr 29-36.
3. NguyÔn Lan Anh, NguyÔn H÷u ChØnh, Ph¹m Duy Têng(2005).“ T×nh
tr¹ng thiÕu m¸u dinh dìng vµ mét sè yÕu tè liªn quan ë trÎ 0- 9 th¸ng
tuæi t¹i huyÖn KiÕn Thôy , H¶i Phßng”, Y häc thùc hµnh.
4. Bé Y tÕ (2006), “ Lý thuyÕt hµnh vi vµ qu¸ tr×nh thay ®æi hµnh vi”, Lý thuyÕt
truyÒn th«ng, Tµi liÖu sö dông néi bé.
5. Bé y tÕ (2001), Ch¬ng tr×nh hµnh ®éng t¨ng cêng vi chÊt dinh dìng
vµo thùc phÈm ë ViÖt nam giai ®äan 2001-2005, Ban chØ ®¹o ch¬ng
tr×nh t¨ng cêng vi chÊt dinh dìng vµo thùc phÈm, Hµ néi.
6. Bé Y tÕ (2001), ChiÕn lîc quèc gia vÒ dinh dìng giai ®o¹n 2001 - 2010
(2001), Nhµ xuÊt b¶n y häc, Hµ néi, 2001, tr 21-27.
7. Bé Y tÕ (2007), B¶ng thµnh phÇn thùc phÈm ViÖt nam, Nhµ xuÊt b¶n Y häc
Hµ néi, 2007.
8. §µo Ngäc DiÔn (1994), “Suy dinh dìng vµ mét sè bÖnh thiÕu hôt vi chÊt tai
ViÖn b¶o vÖ søc khoÎ trÎ em ”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, sè Kû yÕu
BVSKTE-1994.
9. Kh¬ng V¨n Duy(1995),“Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ sù tham gia cña céng ®ång
trong ch¨m sãc søc khoe ban ®Çu ë huyÖn §an Phîng, TØnh Hµ T©y”, Kû
yÕu c«ng tr×nh khoa häc, §¹i häc Y Hµ néi, tËp 4, tr. 104-105.
157
10. Hµ Anh §µo (2001), Nghiªn cøu c¶i thiÖn t×nh tr¹ng vÖ sinh thùc phÈm th«ng
qua gi¸o dôc kiÕn thøc cho ngêi lµm dÞch vô thøc ¨n ®êng phè, Lô©n ¸n
TiÕn sü Y häc, Hµ néi 2001.
11. Hµ Anh §µo (2001), “T×m hiÓu kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh vÖ sinh thùc
phÈm cña ngêi néi trî gia ®×nh vµ ngêi lµm dÞch vô ¨n uèng t¹i Hµ
néi”, Y häc thùc hµnh sè 1, tr 15-18.
12. Tõ GiÊy (2000), “ChiÕn lîc dinh dìng hé gia ®×nh”, C¶i thiÖn t×nh tr¹ng
dinh dìng cña ngêi ViÖt nam, Nhµ xuÊt b¶n Y häc Hµ néi,tr75-101.
13. Tõ GiÊy , Hµ Huy Kh«i, Lª B¹ch Mai (1994), X©y dùng m« h×nh ho¹t
®éng dinh dìng vµ gi¶m ®ãi nghÌo víi gi¶i ph¸p hç trî ph¸t triÓn tËp
trung vµo c¸c nhãm nguy c¬ vµ huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång,
Ch¬ng tr×nh Dinh dìng quèc gia, Dù ¸n khëi ®éng Dinh dìng,ViÖn
dinh dìng, tr 7-17.
14. Vò ThÞ B¾c Hµ (2005), “T×nh h×nh Suy dinh dìng trÎ em díi 5 tuæi t¹i
BÖnh viÖn Trung ¬ng HuÕ n¨m 2005”, Dinh dìng vµ thùc phÈm, tËp 2,
sè 3+4, th¸ng 11 n¨m 2006,.tr 189-193.
15. Herman Folmer, NguyÔn Thanh Mü(1999), “T×m hiÓu vÒ sù thay ®æi hµnh
vi”, §µo t¹o Gi¶ng viªn Gi¸o dôc Chñ ®éng vÒ Gi¸o dôc Søc khoÎ vµ Kü
n¨ng TruyÒn th«ng, Dù ¸n GDSKC§- HIEC, §µ n½ng 22/11-2/12/99,
tr.4-5.
16. §µm Kh¶i Hoµn, H¹c V¨n Hinh, Lý V¨n C¶nh(2007), “Huy ®éng céng
®ång truyÒn th«ng c¶i thiÖn hµnh vi ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n cho c¸c
bµ mÑ ë x· T©n long huyÖn §ång hû, TØnh Th¸i nguyªn”, Y häc thùc
hµnh(573), sè 6 n¨m 2007, tr. 23-25.
17. Lª ThÞ Hîp(2004),“TruyÒn th«ng gi¸o dôc dinh dìng”, Dinh dìng vµ an
toµn vÖ sinh thùc phÈm, Nhµ xuÊt b¶n Y häc Hµ néi, tr 445-463
18. Ph¹m Hoµng Hng, Lª ThÞ Hîp, NguyÔn Xu©n Ninh(2006), “T×nh tr¹ng
thiÕu m¸u ë phô n÷ vµ trÎ em t¹i 2 x· Phong s¬n vµ Phong xu©n, huyÖn
158
Phong ®iÒn tØnh Thõa Thiªn HuÕ”, Y häc thùc hµnh, sè 552, Bé Y tÕ 2006,
tr 494-501.
19. Ph¹m Hoµng Hng, Lª ThÞ Hîp, NguyÔn Xu©n Ninh(2006), “T×nh tr¹ng
Dinh dìng ë phô n÷ vµ trÎ em t¹i 2 x· Phong s¬n vµ Phong xu©n, huyÖn
Phong ®iÒn tØnh Thõa Thiªn HuÕ”, Y häc thùc hµnh sè, 552, Bé Y tÕ 2006,
tr 487 - 493.
20. Phan Liªn Hoa, NguyÔn §×nh S¬n, NguyÔn TÊn Viªn(2003), “ThiÕu m¸u
vµ t×nh h×nh Suy dinh dìng ë trÎ tõ 2 ®Õn 60 th¸ng tuæi t¹i 2 x· Thuû
phï, Thuû b»ng, HuyÖn H¬ng thuû, tØnh Thõa Thiªn HuÕ”, Y häc Thùc
hµnh, sè 447,2003. tr 173-176.
21. Ph¹m V¨n Hoan (2005), “Mét sè ph¬ng ph¸p x©y dùng kÕ ho¹ch c¸c dù
¸n can thiÖp”, Ph¬ng ph¸p x©y dùng kÕ ho¹ch, qu¶n lý, theo dâi vµ
®¸nh gi¸ c¸c dù ¸n can thiÖp ding dìng ë céng ®ång, Nhµ xuÊt b¶n Y
häc Hµ néi, tr 10-21.
22. Ph¹m V¨n Hoan, NguyÔn ThÞ L©m, BÐatricen SÐnÐmaud (1998), “C¸c
th«ng tin sè liÖu vµ c¸c ph¬ng ph¸p thu thËp”, Híng dÉn ®¸nh gi¸ t×nh
h×nh dinh dìng vµ thùc phÈm ë mét c«ng ®ång, Nhµ xuÊt b¶n Y häc Hµ
néi, tr. 12-46.
23. Ph¹m V¨n Hoan, Hµ Huy Kh«i(1999), “T×nh tr¹ng dinh dìng ngêi
trëng thµnh vµ biÕn ®éng suy dinh dìng trÎ em t¹i x· B·i sËy Hng
yªn”, 1997-1999.
24. Horton(1999), DiÔn ®µn Manila 2000: ChiÕn lîc t¨ng cêng vi chÊt vµo
thùc phÈm thiÕt yÕu ë khu vùc ch©u ¸ Th¸i b×nh d¬ng. Ng©n hµng ph¸t
triÓn ch©u ¸, Philippine, tr 43.
25. Ph¹m Thuý Hoµ (2002), HiÖu qu¶ cña bæ sung s¾t /acid folic lªn t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu s¾t cña phô n÷ cã thai n«ng th«n ®ång b»ng B¾c bé,
LuËn ¸n TiÕn sü Y häc, Hµ néi 2002, tr.59-80.
26. Ph¹m thóy Hßa vµ cs (1998), So s¸nh hiÖu qu¶ cña bæ sung viªn s¾t acid
159
folic hµng tuÇn vµ hµng ngµy lªn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u do thiÕu s¾t cña
phô n÷ cã thai t¹i huyÖn Mª linh, tØnh VÜnh phóc, §Ò tµi cÊp nhµ níc
KHCN-11-09, giai ®äan 1997-1998.
27. Ph¹m Thóy Hßa vµ cs (1997), “HiÖu qu¶ cña viÖc bæ sung viªn s¾t /acid
folic tíi t×nh tr¹ng ®ã trªn phô n÷ cã thai ë n«ng th«n”, T¹p chÝ VÖ sinh
phßng dÞch, 7(2), pp.24-9.
28. Ph¹m Thóy Hßa, Cao thu H¬ng, NguyÔn C«ng khÈn, Hµ Huy Kh«i
(1994), “Bíc ®Çu nghiªn cøu mét sè chØ tiªu y sinh häc ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh
tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu s¾t vµ hiÖu qu¶ cña viÖc bæ sung viªn s¾t acid folic
tíi c¸c chØ tiªu ®ã trªn phô n÷ cã thai ë n«ng th«n”, B¸o c¸o Khoa häc,
ViÖn Dinh dìng. Hµ néi 1994.
29. §ç ThÞ Hßa, §Æng ThÞ Lý, Hµ Huy Kh«i, Tõ GiÊy, NguyÔn ThÞ HiÒn,
NguyÔn Xu©n Ninh (2001), “ HiÖu qu¶ cña b¸nh bÝch qui ®· ®îc t¨ng
cêng Vitamin A vµ S¾t ®èi víi häc sinh trêng tiÓu häc”, Héi th¶o vÒ
t¨ng cêng vi chÊt dinh dìng vµo thùc phÈm. Hµ néi 2001.
30. Ph¹m M¹nh Hïng(2002),“ C¶i tiÕn c«ng t¸c qu¶n lý vµ ph¬ng thøc ho¹t
®éng ®Ó n©ng cao chÊt lîng c«ng t¸c CSSK ë tuyÕn c¬ së”, C¸c chÝnh
s¸ch vµ gi¶i ph¸p thùc hiÖn CSSKB§, Bé Y tÕ, Hµ néi 2002.
31. NguyÔn §ç Huy, TrÇn ThÞ Ph¬ng Mai(2004),T×nh tr¹ng dinh dìng,
bÖnh tËt vµ møc t¨ng c©n cña phô n÷ cã thai cña huyÖn VÜnh b¶o H¶i
phßng n¨m 2001, Y häc thùc hµnh(499), sè 12, 2004, tr. 29-31.
32. Hµ Huy Kh«i (1997), “C¸c ph¬ng Ph¸p nghiªn cøu”, Ph¬ng ph¸p dÞch
tÔ häc dinh dìng, Nhµ xuÊt b¶n Y häc Hµ néi 1997, tr 48-57.
33. Hµ Huy Kh«i (2006), “ThiÕu m¸u dinh dìng vµ søc khoÎ céng ®ång”,
Mét sè vÊn ®Ò Dinh dìng Céng ®ång ë ViÖt nam, Nhµ xuÊt b¶n Y häc,
Hµ néi , tr 35-42.
34. Hµ Huy Kh«i(2000), “Mét sè ®Æc ®iÓm t×nh h×nh dinh dìng vµ vÖ sinh an
toµn thùc phÈm cña nh©n d©n ViÖt nam hiÖn nay”, C¶i thiÖn t×nh tr¹ng
160
dinh dìng cña ngêi ViÖt nam, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ néi, tr. 7-29.
35. Hµ Huy Kh«i, Tõ GiÊy (1998), Tæ chøc b÷a ¨n hîp lý ë gia ®×nh, dinh
dìng hîp lý vµ søc khoÎ, Nhµ xuÊt b¶n Y häc Hµ néi, tr 88-89, 278-279.
36. Hµ Huy Kh«i, NguyÔn xu©n Ninh, Bïi thÞ Nh©n (1994), “Thö nghiÖm hiÖu
qu¶ cña bæ sung s¾t acid folic trªn phô n÷ cã thai bÞ thiÕu m¸u”, T¹p chÝ
Y häc ViÖt nam, Sè7, tr. 7-10.
37. Hµ Huy Kh«i , NguyÔn Kim C¶nh, Lª B¹ch Mai, Lª NguyÔn B¶o Khanh,
NguyÔn ThÞ Chi, NguyÔn ThÞ L¹ng (1989), “Mét vµi nhËn xÐt vÒ s¾t
trong khÈu phÇn”, B¸o c¸o tr×nh bµy trong Héi nghÞ khoa häc, ViÖn Dinh
dìng, Hµ néi.
38. NguyÔn C«ng Khanh, (2004), “ThiÕu m¸u thiÕu s¾t”, HuyÕt häc l©m sµng
Nhi khoa, Nhµ xuÊt b¶n Y häc Hµ néi, 2004.tr 63-78.
39. NguyÔn C«ng Khanh(1995),“ ThiÕu m¸u trÎ em tuæi häc ®êng qua nghiªn
cøu t¹i mét sè trêng thuéc Hµ néi vµ Hµ t©y”, Kû yÕu c«ng tr×nh nghiªn
cøu khoa häc ngµnh y tÕ n¨m 1991-1995, Hµ néi 1995, tr.221-222.
40. NguyÔn C«ng Khanh, Tr¬ng Thuý Vinh(1994), “¶nh hëng thiÕu m¸u
cña phô n÷ cã thai tíi h×nh ¶nh m¸u cña trÎ míi sinh”, Tãm t¾t kû yÕu
c«ng tr×nh Nhi khoa, Héi nghÞ Nhi khoa lÇn thø XVI, Hµ néi.
41. NguyÔn C«ng KhÈn, Hµ Huy Kh«i, Lª Danh Tuyªn, TrÇn Xu©n Ngäc,
Tr¬ng Hång S¬n, Tõ Ng÷, NguyÔn V¨n TiÕn(2005), “TiÕn triÓn cña t×nh
tr¹ng dinh dìng trÎ em vµ bµ mÑ” , HiÖu qu¶ cña ch¬ng tr×nh can thiÖp
ë ViÖt nam giai ®o¹n 1999-2004, Nhµ xuÊt b¶n thèng kª Hµ néi 2005,
pp.15-37.
42. NguyÔn C«ng KhÈn, Lª Danh Tuyªn, Ph¹m V¨n Hoan, TrÇn Xu©n Ngäc,
Tr¬ng Hång S¬n (2005), “TiÕn triÓn cña t×nh tr¹ng dinh dìng trÎ em
díi 5 tuæi tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 2004”, Dinh dìng vµ Thùc phÈm, TËp
1, sè 1 th¸ng 12 n¨m 2005, tr 14-20.
43. Lª Ngäc Khuª, Lª Ngäc Träng, Ng« V¨n Toµn(2002), “KiÕn thøc, th¸i ®é
161
vµ thùc hµnh cña ngêi d©n vÒ kh¸m ch÷a bÖnh b»ng thÎ b¶o hiÓm y tÕ
t¹i tr¹m y tÕ x·”, Y häc thùc hµnh sè 12, tr .2-6.
44. Hoµng Kh¶i LËp, Hµ Xu©n S¬n, NguyÔn Minh TuÊn(2006), “HiÖu qu¶ c¶i
thiÖn t×nh tr¹ng dinh dìng trÎ em b»ng gi¸o dôc dinh dìng céng
®ångcho c¸c bµ mÑ t¹i x· Nga My-HuyÖn Phó B×nh TØnh Th¸i Nguyªn”,
Dinh dìng vµ Thùc phÈm, TËp 2, sè 3+4 th¸ng 11 n¨m 2006, tr 36-43.
45. Tr¬ng Ngäc Lan, Ph¹m V¨n Dòng, Ph¹m ThÞ Oanh (1994), “T×nh h×nh
thiÕu m¸u ë trÎ em 0-5 tuæi t¹i tØnh B×nh ®Þnh”, Kû yÕu c«ng tr×nh Nhi
khoa, BÖnh viÖn TW HuÕ, tr34-38.
46. Vâ ThÞ LÖ, NguyÔn TiÕn Dòng, K'so H' Nhan(2003),“ Bíc ®Çu t×m hiÓu
t×nh h×nh thiÕu m¸u thiÕu s¾t ë ngêi d©n téc Jrai t¹i tØnh Gia lai”, T¹p
chÝ Y häc thùc hµnh, sè 447, tr 296-298.
47. NguyÔn ThÞ Kim Liªn(2005), Nghiªn cøu m« h×nh TT-GDSK trong lÜnh
vùc CCSK trÎ em t¹i tuyÕn Y tÕ c¬ së vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña nã, LuËn
¸n TiÕn Sü Y Häc, Trêng §¹i häc Y Hµ néi, 2005.
48. Lª B¹ch Mai, Hå Thu Mai, TuÊn Mai Ph¬ng (2004), “T×nh tr¹ng dinh
dìng vµ thiÕu m¸u cña phô n÷ tuæi sinh ®Î huyÖn Thanh miÖn n¨m
2004”, Dinh dìng vµ thùc phÈm, tËp 2, sè 3+4, th¸ng 11 n¨m 2006. tr
68-74.
49. Hå Thu Mai, Ph¹m V¨n Hoan(2007), T×nh tr¹ng ding dìng vµ thiÕu m¸u
vµ khÈu phÇn ¨n cña häc sinh tuæi 11-14 t¹i Hoa l, Ninh b×nh 2006, Y
häc thùc hµnh,(569+570) sã 4/2007, tr. 30-34.
50. TrÇn ThÞ KiÒu My, NguyÔn Hµ Thanh(2006), “ChuyÓn ho¸ s¾t trong c¬ thÓ
vµ qu¸ t¶i s¾t ë mét sè bÖnh m¸u”, Y häc thùc hµnh, sè 545, C«ng tr×nh
NCKH HuyÕt häc-TruyÒn m¸u, tr. 108-111.
51. Huúnh V¨n Nªn(2002). “Thùc tr¹ng Suy dinh dìng trÎ em díi 5 tuæi
tØnh An giang n¨m 2002”, Y häc thùc hµnh, sè 462, 2003, tr 41-47.
52. Hoµng ThÕ Néi, Ph¹m ThÞ V©n(2006), “HiÖu qu¶ cña gi¸o dôc truyÒn
th«ng dinh dìng ®Õn kiÕn thøc, thùc hµnh vÒ kiÕn thøc ch¨m sãc dinh
162
dìng vµ søc khoÎ cho n÷ thanh niªn”, Dinh dìng vµ thùc phÈm, tËp 2,
sè 3+4, th¸ng 11 n¨m 2006,.tr 74-81.
53. Ph¹m Sü Nghiªn , Thµnh Xu©n Nghiªm(1995), “ §¸nh gi¸ c«ng t¸c truyÒn
th«ng gi¸o dôc søc khoΔ, Sæ tay thùc hµnh vÒ truyÒn th«ng gi¸o dôc søc
khoÎ, Trung t©m TruyÒn th«ng b¶o vÖ søc khoÎ, Bé Y tÕ xuÊt b¶n, tr 64-74.
54. NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn Anh TuÊn , NguyÔn ChÝ T©m, NguyÔn §×nh
Quang, NguyÔn C«ng KhÈn( 2006), “T×nh tr¹ng thiÕu m¸u trÎ em vµ phô
n÷ tuæi sinh ®Î t¹i 6 tØnh ®¹i diÖn ë ViÖt nam 2006”, Dinh dìng vµ Thùc
phÈm, TËp 2, sè 3+4 th¸ng 11 n¨m 2006, tr 15-18.
55. NguyÔn Xu©n Ninh, NguyÔn C«ng KhÈn (2003), “Khuynh híng thay ®æi
bÖnh thiÕu Vitamin A, ThiÕu m¸u dinh dìng ë ViÖt nam trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y, mét sè khuyÕn nghÞ míi vÒ biÖn ph¸p phßng chèng”, Dinh
dìng vµ Thùc phÈm, Sè 3 th¸ng 12 n¨m 2003, tr. 1-6.
56. NguyÔn Xu©n Ninh (2004), “C¸c chÊt kho¸ng vi lîng”, Dinh dìng vµ
an toµn vÖ sinh thùc phÈm, Nhµ xuÊt b¶n Y häc Hµ néi, tr 119-129.
57. Ph¹m V¨n Phó, NguyÔn Xu©n Ninh, Ph¹m Duy Têng, NguyÔn C«ng
KhÈn, Serge Treche(2005), “Thùc hµnh nu«i dìng vµ mét sè yÕu tè ¶nh
hëng ®Õn t×nh tr¹ng dinh dìng cña trÎ 1-24 th¸ng tuæi t¹i hai huyÖn
Nói thµnh vµ Th¨ng b×nh, tØnh Qu¶ng nam”, Y häc thùc hµnh (505),
sè3/2005, tr.3-6.
58. Bïi thÞ T¸ T©m(2005), Nghiªn cøu t×nh h×nh nu«i dìng trÎ díi 5 tuæi t¹i
mét quÇn thÓ d©n c sèng ë trªn thuyÒn phêng Phó b×nh thµnh phè HuÕ,
LuËn v¨n th¹c sü, Trêng ®¹i häc Y HuÕ, 2002.
59. Hoµng Kim Thanh (2005), Tæ chøc ho¹t ®éng gi¸o dôc truyÒn th«ng dinh
dìng t¹i céng ®ång, Tµi liÖu tËp huÊn x©y dùng kÕ ho¹ch vµ triÓn khai
c¸c ho¹t ®éng dinh dìng. Bé Y tÕ, 4.2005,tr 73-83.
60. NguyÔn Xu©n Thao, NguyÔn V¨n Ch¸nh (2002), “KÕt qu¶ ®iÒu tra kiÕn
thøc, th¸i ®é, kü n¨ng cña ngêi d©n huyÖn C Mga tØnh Daklak trong
163
phßng chèng bÖnh sèt rÐt”, Y häc thùc hµnh sè 10, 432-433, tr. 5-9.
61. Ph¹m V©n Thuý, NguyÔn C«ng KhÈn, NguyÔn thÞ L©m, NguyÔn Xu©n
Ninh, TrÇn Thóy Nga, §Æng thÞ Lý, Hµ Huy Kh«i (2001), “§¸nh gi¸ kÕt
qu¶ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng s¾t qua nghiªn cøu thö nghiÖm sö dông níc
m¾m t¨ng cêng s¾t trªn phô n÷ bÞ thiÕu m¸u” Héi th¶o vÒ t¨ng cêng
thùc phÈm, Hµ Néi 2001.
62. TrÇn ThÞ Thanh Thuû, NguyÔn §ç Huy(2008), “X¸c ®Þnh tû lÖ thiÕu m¸u
dinh dìng, nhËn thøc , th¸i ®é thùc hµnh cña phô n÷ tuæi 20-35 vµ c¸n
bé t¹i 2 x· thuéc tØnh Nam ®Þnh vµ Yªn b¸i”, Y häc Thùc hµnh, sè 630,
Bé Y tÕ, 2008. tr196-197.
63. NguyÔn ThiÖn Trëng (2003), Huy ®éng sù hç trî cña céng ®ång, Kü
n¨ng truyÒn th«ng trùc tiÕp nh»m thay ®æi hµnh vi trong lÜnh vùc d©n sè
vµ ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n, Uû ban d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em,
Ch¬ng tr×nh ®µo t¹o TruyÒn th«ng sè 5, Hµ néi, tr82-95.
64. NguyÔn Quang Trung( 2003), HiÖu qu¶ øng dông bæ sung s¾t, kÏm trong
phßng chèng thiÕu m¸u vµ thóc ®Èy t¨ng trëng ë trÎ em díi 1 tuæi t¹i
QuÕ vâ, B¾c ninh, ViÖt nam, LuËn ¸n TiÕn sü Y häc, Hµ néi 2003.
65. Lª Anh TuÊn (2001), Lîng gi ̧hiÖu qu¶ ch¬ng tr×nh gi¸o dôc søc khoÎ trªn
kiÕn thøc cña c¸c bµ mÑ cã con díi 5 tuæi vÒ 12 ®iÓm thùc hµnh gia ®×nh
thiÕt yÕu. Héi nghÞ Tæng kÕt c«ng t¸c IMCI toµn quèc n¨m 2004.
66. Tuyªn ng«n Jarkarta vÒ n©ng cao søc kháe trong thÕ kû 21(1997)- Héi nghÞ
Quèc tÕ lÇn thø 4 vÒ N©ng cao søc khoÎ t¹i Jarkarta tõ 21/7 ®Õn 25/7/1997.
67. Ursula Gross (1997), Tµi liÖu gi¶ng d¹y vÒ lËp kÕ ho¹ch truyÒn th«ng cho c¸c
ch¬ng tr×nh dinh dìng céng ®ång, Tµi liÖu dù ¸n GCP/VIE/018/FRA, Hµ
néi 1997.
68. Vò BÝch V©n, Ph¹m ThÞ La, §inh Kim DiÖp(2006). “Nghiªn cøu mét sè
®Æc ®iÓm l©m sµng vµ xÐt nghiÖm ë trÎ em thiÕu m¸u thiÕu s¾t díi 5 tuæi
®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn ®a khoa trung ¬ng Th¸i nguyªn”, Y häc thùc hµnh
164
sè 545, 2006, tr.142-145.
TiÕng anh
69. Aree V, George A (2007), Nutrition Communication in South and East
Asia- Experiences and Lessons Learned, FAO Corporate
DocumentRepository,http://www.fao.org/DOCREP/T2860T/t2860t05.ht
m, P1-8.
70. Amanda J P, Wendy J B, David CK , Michael R (2001),“Dietary
treatment of iron deficiency in women of childbearing age” Americal
Journal Of Clinical Nutrition, V 74, N 5,November 2001.
71. Arimond M, Ruel MT (2006), “Dietary diversity Is Associated with Child
Nutritional Status: Evidence from 11 Demographic and Health Serveys”,
Community and International Nutrition, American Society for Nutrition
Sciences 0022-3166/04,2004, pp. 0022-3166.
72. Adelheild W, Onyango (2003), “Dietary diversity, childn nutrition and health
in contmporary African commmunities”, Biochemistry and Physiology, Part
A 136 (2003),p 61-69, CBP www.elsevier.com/locate/cbpa.
73. Ballot D.E,Mayet F.G (1989),“Fortification of curry powder with
NaFe(III)EDTA in an iron deficient population: initial survey of iron
status”, Am.J.Clin.Nutr, 49, pp.156-61.
74. Ballot D.E,Mayet F.G (1989b),“Fortification of curry powder with
NaFe(III)EDTA: report of a controled iron fortification trial”,
Am.J.Clin.Nutr, 49, pp.162-69.
75. Barbara A, Eugenia E, Amy JS, Edith AP(2005), “Community Assessment
and Diagnosis”, Methods in Community-Based Participatory Research
for Health, Jossey Bass, Sanfracisco, CA94103-1741.
76. Beaton G.H, MCCabe G.M (2000), “Efficacy of intermittent iron
supplementation in the control of iron deficiency anemia in developing
165
countries-An analysis of experience”, Final report to the micronutrient
initiative, MI.
77. Blum M(1995), Overview of iron fortification of foods. In: P. Nestel, (ed.).
Proceedings: Interventions for Child Survival. OMNI/USAID, Arlington,
VA, USA, p. 45
78. Bothwell T, Macphail P (1992),“Prevention of iron deficiency by food
fortification”, In Nutritional anemias, New York: Vevey-Raven.
79. CDC, UNICEF, GON(2006), Sahelian West Africa-Malnutrition situation
Report#1(FY2006), Hello Atical.com.
80. CDCynergy(2001), Micronutrient edition, your guide to health
communication, version 1.0, CDCynergy manager Center for Disease
Control and Prevention.
81. Charoenlarp P,Dhanamitta S and Kaewvichit R et al (1988),“A WHO
Collaborative study on iron supplementation in Burma and in Thailand”,
Am.J.Clin.Nutr, 47, pp.280-97.
82. Chew F,Torun B,Viteri F.E (1996),“Comparison of weekly and daily iron
supplementation to pregnant women in Guatemala Supervised and
unsupervised”, FASEB.J, 10, pp.A4221.
83. Christopher NF(2007), Iron deficiency anemia can be the consequence of
several factors, http://www.kidsheath.org/pareant/misc/reviewers.html#
84. Combs G.F,Welch R.M et al (1996), Food - Based Approaches to
Preventing Micronutrient Malnutrition: International research agenda,
Cornell University, Ithaca, New York.
85. Crape B(2003), “Weekly Iron Folate Supplementation and Social
Marketing in Cambodia”, Who meeting report, Manila, Philippines.
86. DeMeayer E.M (1990), “Diagnosing anaemia on the basis of haemoglobin
values and iron deficiency test”, Preventing and controling iron deficiency
anaemia through primary health care, Who-Geneva, Reprinted 1990, pp.25-
166
27.
87. De Pee S.C,West C,Karyadi D,Hauvast J (1996),” Can increased vegetable
consumption improve iron status?”, Food Nutr.Bull,17, pp.34-7.
88. Dyalchand A(2004), Reducing Iron- Deficiency Anemia and Changing
Dietary Behaviors among Aldolescent girls in Maharashtra, India,
Communication Initiative, Survey N 32/2/2, Last updated December 07
2005.
89. Eco-Vac-System, 20years of prevention and control of Micronutriel
deficiencies in Viet nam, Medical Publishing house Hanoi, pp. 23-43.35.
90. Elaine BA(1992), Making Health Communication Programs Work,
IPBOCC, National Cancer Institute, Bethesda, MD 20892.
91. Ellen MK (2006), The Development of Programme Strategies for
Integration of HIV, Food and Nutrition Activities in Refugee Settings,
UNAIDS Best Practice Collection, http://www.unaids.org, pp.1-28.
92. Erik H (2003), “Introducing Participatory Methodologies”, Guide for
participatory Apparasal, Monitoring and evaluation, (MVULA) Trust for
The Mauritian Government Department of Women Affairs, pp .4-17.
93. F.Bellisle, MF, Rolland C, Kellogg Scientific Advisory Committee ‘Child
and Nutrition’ (2007), Tree Consecutive (1993, 1995, 1997) Surveys of
Food Intake, Nutrition Attitudes and Knowledge, and Lifestyle in 1000
French Children, Aged 9-11 Years, INSERM U341, Service de Nutrition,
pp. 241-251.
94. FAO (1998), “A Frameword for Nutrition Programmes”, Nutrition
Education for the Public, FAO Food and Nutrition Paper 59, ISSN 0254-
4725, pp. 13-19.
95. FAO (2007), Social Communication in Nutrition: a Methodogy for
Intervention , http://www.fao.org/DOCREP/T0807e/t0807e01.htm,
pp.1-9.
167
96. FAO(1997), “Prevalence, Cause and Conserquences of Micronutrient
deficiencies”, Preventing Micronutrient Malnutrition, A Guide to Food-
Base Approaches, ILSI Press,Washington.D.C, IBNS 0-944398-89-8, pp.
8-10.
97. FAO(1997), Prevention Micronutrient A guide to Food-base Approaches, A
Manual for Policy Markers and programme planners, pp. 75-77.
98. FAO, ILSI(1997), Food Fortification, Preventing Micronutrient
Malnutrition: A guide to Food-base Approaches, FAO,ILSI, p29-48.
99. FAO/ WHO (1992). International conference on nutrition: major issues
for nutrion strategies, Geneva.
100. FAO(2007), “Nutrition communication in South and East Asia-
Experiences and learned”, FAO Corporate Document Repository,
www.fao.org, May 10, 2007, pp. 1-8.
101. Fernando E(2003), “Prevalence of Anemia among different populations,
Base on national data”, Meeting report, Manila, Philipines, 2003, pp. 1-3.
102. Ferro-luzzi A, Seete S, Franklin M, James WP(1994), “Chronic energy
deficiency was found to be higher among the Munda women, time spent
on various activities was also found to be higher among the munda
women.”PMID[pubMed-indexed for MEDLINE], www.ncbi.nlm.gov.
103. Fomon S.J (1987), “Reflection on infant feeding in the 1970s and
1980s,” Am.J.Clin.Nutr, 46, pp.171-82.
104. Food and Agriculture Organization (1996), “Food fortification:
technology and quality control”, Report of an FAO technical Meeting
held in Rome 1995. FAO food and Nutrition Paper. Rome: FAO.
105. Galler B (2004), “Iron Deficiency Anemia”, Nelson Texbook of
Pediatrics, 17th edition, Saunders, Elsevier Science,USA, pp. 1614-1616.
106. Garby L and Areekul S (1974), “Iron supplementation in Thai fish
sauce”, Ann.Trop.Med.Parasitol, 68, pp.467-76.
107. Giay T, Ngu T (2001) “Eco-Vac-System”, 20years of prevention and control
168
of Micronutriel deficiencies in Viet nam, Medical Publishing house Hanoi, pp.
23-43.35.
108. Gibson RS(2000), Micronutrient Fortification for countries in Western
Pacific Region, Report prepared for WhoWestern Pacific Regional Office.
109. Gueri G,Viteri F.E (1996), Report of the II subregional Workshop on
thecontrol of Nutritional Anemia and Iron Deficiency,
UNU,PAHO/WHO and Fundacion CAVENDES, Washington,D.C,
PAHO.
110. Hatloy A, Torheim, Oshaug (1998), “Food Variety-a good indicator of
nutritional adequacy of the diet? A case study from urban area in Mali,
West Africa”, European Joutnal of Clinical Nutrition, 1998, 52, pp.891-
898.
111. Hill D.I(1998),”Overview:Rationale and elements of a successful food-
fortification programme”,In Food and Nutr,Bull,19(2),pp.92-100
112. Hop LT, Ogle BM, S¬n TH, Hung PH, Tuyet HT(2005), Three years of
pilot participatory Communication research in Vietnam. Communication
Dietary Diversity, Trung t©m C«ng NghÖ Th«ng tin-ViÖn Dinh Dìng,
Version 1.0.
113. Hop LT, S¬n TH(2006), The effect of participatory communication on
improving anemia and nutritional status of children and women at 2
communes of Yen the, Bac Giang, Communication Dietary Diversity, Trung
t©m C«ng NghÖ Th«ng tin-ViÖn Dinh Dìng, Version 1.0.
114. Hop LT, Berger J(2001), “Multiple Micronutrient supplementation improves
anemia, Micronutrient nutrient status, and growth of Vietnamese Infants:
Double- Blind randomized, Placebo-control trial”, American Society For
Nutritional Sciences, 0022-3166/05, pp.660s-665s.
115. Howson C.P,Kennerdy E.T and Horwitz A (1998), Prevention of
micronutrient deficiencies. Tools for policymakers and public health
169
workers. National academy press, Washington, D.C, pp. 1,4.
116. Hughes RG(2006), The feasibility of Micronutrient(Iron) food fortification
in Pacific island coontries, Who Western Pacific Regional Office, University
of Queenland, Brisbane, April 2006.
117. Huong C.T,Untoro J,Schultink W,Dillon D et al (2001), “Efficacy of
multi-micronutrient supplementation as compared to iron-folate
supplementation in Vietnamese pregnant women”,In 20 years of
preventation and control of micronutrient deficiencies in
Vietnam,Research and development 1980-2000. Med. Pub.House, Hanoi,
pp.293-305
118. Hurell R.F,Furniss D.E, Cook J.D (1989),“Iron fortified of infant
cereals: a proposal for the use of ferrous fumarate or ferrour
succinate”,Am.J.Clin.Nutr,49,pp.1274-82.
119. Hytten F,Duncan D.L (1956),“Iron deficiency anemia in the pregnat
women and its relation to normal physiologycal
changes”,Nutr.Abstr.Rev,26, pp. 855-68.
120. INACG (1986), Combating iron deficiency in Chile: A Case study.
Washington,D.C, Nutrition Foundation
121. INACG (1993),“Iron EDTA for food fortification”, Washington,D.C,The
Nutrition Foundation.
122. Iron A(1999), Risk factors for iron deficiency anemia, Ion deficiency
anemia,www.epi.umn.edu/pubs/img/adol_ch9.pdf.
123. James WP, Ferro-luzzi A, Waterlow JC(1994), “Definition of Chronic
energy deficiencyin adults”. Report of a working party of the
international Diatary Energy Consultative Group.www.ncbi.nlm.gov.
124. John H (2006), “Understanding Human Behavior, Communication
Health”, An Action Guide to Health Education and Health Promotion,
Thirteen Edition: Macmillan Education LTD, pp. 24-45.
170
125. John M, Venkatesh M, Nancy M(1999), “Controlling Micronutrient
Deficiencies in Asia”, Asian Development Review, Vol 17, nos.1,2,
pp.65-95.
126. John T(2002), “Plant Biodiversity and Malnutrition”, Afric. J.Food Nutr.
Sci, 2002, pp. 98-100.
127. Khadka N(2000), Participatory Communication as Alternative Paradigm
for Nutrition Communication in Nepal, Paper represented as Annual
Conference of The Internation Communication Association 50 th
Acapulco Mexico, June 1-5,2000, pp. 143-150.
128. Khadka N(2000), Participatory Communication in indigenous health
development: A forcus groups study, Faculty of Medicine, Dentistry and
Health Sciences, The University Of Melbourn, [email protected].
129. Kathleen M, Marian T(1992), “Iron deficiency Anemia”, Food, nutrition
and diet therapy, 8th edition, W.B. Saunder companiy, USA,1992,
pp.558-562.
130. Khanh.Nguyen Cong, Truc. Duong Ba, Dien.Dao Ngoc((1987), “Anemia
in Vietnam Children in 1987”. 20 years of prevention and control of
Micronutrient deficiencies in Vietnam, Medical Publishing house, Hanoi
2001, pp.102-103.
131. Khanh.Nguyen Cong, Truc. Duong Ba, Tan.Tran Minh, Yen.Nguyen
Thi(1998), “Assessement of the Protein Energy Malnutrition and the
Micronutrient Deficencies in Hospitalized children in Vietnam durinh
1990-1998”. 20 years of prevention and control of Micronutrient
deficiencies in VietnamMedical Publishing house, Hanoi 2001, pp. 104-
112.
132. Levin H.M (1985), A benefit-cost analysis of nutritional interventions for
anemiareduction,Washington,D.C, World Bank, Population,Health, and
Nutrition Departement Technical Note, pp. 12-85.
171
133. Lozoff B,Jimener E, and Wolf A.W (1992), “Long-term developmental
outcome of infants with iron deficiency”, N.Engl.J.Med, 325, pp.687-94.
134. Lynch S R (1999), Iron deficiency Anemia, Encyclopedia of Human
Ntrition, Printed and bound in Great Britain by the Bath press, Bath,
Avon, UK, pp. 81-85.
135. Macphail A.P,Charlton R (1981),“Factors affecting the absorption of iron
from Fe(III)EDTA “,Brit.J.Nutr,45, pp.215-27
136. Mahshid L,Venkatesh M.G (1996), Micronutrient fortification of food,
Curren practices, research, and oppotunitites. Iron,Vitamin A and
Iodine,MI,IDRC,IAC, pp.7-22 and 39-94.
137. Marie T(2006), “Operationalizing Dietary Diversity: A Review of
Measurement Issues and Research Priorities”, Animal Source Foods to
Improve Micronutrient Nutrition and Human Function in Developing
Countries, American Society For Nutrition Sciences,0022-3166/03, 2003,
pp. 3911-3924.
138. Marie TR and Carol EL (2000), “Strategies to Increase the Bioavailability
of Micronutrition and Their Retention During Processing”, Assessing the
Potential for Food Based Strategies to Reduce Vitamin A and Iron
Deficiency: A Review of Recent Evidence, FCND DP No.92, july 2000,
pp.15-25.
139. Marleen B, Austen D, Brigitte, Marie J, Koert R, Saskia V, Fabienne
V(1995),“Rapid Nutrition Survey”, Nutrition Guilines, Medecines Sans
Frontieres-Paris, First edition by Annie Arbelot, Feb 1995, pp.37-69.
140. Mary FP, Hilary MC, Rebecca CR, M Rocio N, Laura FC, Robert FB
(2005), “Effectiveness of an Educational Intervention Delivered through
the Health Services to Improve Nutrition in Children: a Cluster-
Randomised Controlled Trial”, Lancet 2005, 365:1863-72 Published
online May 10, 2005, pp.1863-1872.
141. MayoClinic (2005), Risk factors, Iron deficiency anemia,
172
www.cnn.com/HEALTH/library/DS/00323.html, dated 5 July, 2007.
142. Mendoza C.F,Viteri B,Brown (1997),“Effect of genetically modified,
low-phytate maize on iron absorption from tortillas”, FASEB. J,11,
pp.A3504
143. Micheal F, Marcia G (1999), “Challenges in implemeting communication
for Behavior change”, Communication for behavior change in nutrition
projects, Human Development Network, World Bank, pp. 69-79.
144. Mohamed K,Hytten F (1989),“Iron and folate supplementation in
pregnancy”, In EffectiveCare in Pregnancy and Childbirth,I.Chalmers,
ed,London,Oxford University Press, pp.301-17.
145. Muyinza H, Ambrose A(2005), Using Participatory communication for
transferring Agricultural technologies: experience of farmer groups in
Apact District, Uganda, Argricultural Research Institute, Kampala,
Uganda, pp 1-6.
146. Narasinga-Rao, B.S., and C. Vijayasarathy (1975). “Fortification of
common salt with iron: effect of chemical additives on stability and
bioavailability”. Am. J. Clin. Nutr. 28:1395-1401.
147. Narasinga-Rao, B.S., and C. Vijayasarathy (1978). “An alternate formula
for the fortification of common salt with iron” Am. J. Clin. Nutr.31:1112-
1114.
148. New york time(2008), General Risk factors for anemia in infants and
children, health.nytimes.com/health/guide/disease/anemia/risk
factors.html.
149. NHNBI(2003), “The major risk factors for iron deficiency anemia”, Iron
deficiency anemia, www.daviddarling.info/encyclopedia/l/Iron-
deficiency_anemia.html.
150. NIN/UNICEF (1995), Report of the National Anemia and Nutrition Risk
factor Survey, Hanoi, Vietnam, pp. 16.
173
151. Ninh. N X , Khan. N C, Khoi. H H(2001), “Micronutrient deficiencies
and strategies for controlling in Vietnam”, 29 years of prevention and
control of Micronutrient deficiencies in Vietnam, Medical Publishing
house, Hanoi 2001, pp. 23-33.
152. Nurdiati DS, Hakimi M, Wahab A, Winkvit A(1998), Chronic Energy
Deficiency, Relationship between nutritional status and backgroud
factors, Faculty of Medicine in Gadjah Mada University in Yogyakarta,
Indonesia, www.unu.edu/Unupress/food/v194e/ch06.htm-137,dated 10
July, 2006.
153. Ogle BM (2001), Wild Vegetables and Micronutrient Nutrition, Thesis of the
Degree of Doctor of Philosophy (Faculty of medecine) in Nutrition presented
at Uppsala University in 2001, pp.13-59.
154. Ogle BM (2005) Micronutrient nutrition and dietary diversity:
communication strategies in disadvantage communities: Progress in
participatory communication, 4th Worshop in joint pilot research in Dalat,
Vietnam, Communication Dietary Diversity, Trung t©m C«ng NghÖ Th«ng
tin-ViÖn Dinh Dìng, Version 1.0. .
155. Ogle BM(2004), Micronutrient nutrition and dietary diversity:
communication strategies in disadvantage communities: 2th Worshop in joint
pilot research at Hoi an, Vietnam, Communication Dietary Diversity, Trung
t©m C«ng NghÖ Th«ng tin-ViÖn Dinh Dìng, Version 1.0.
156. Ogle BM(2004), Monitoring and Evaluation including participatory M and
E, Introduction to evaluation planning at Asia Link worshop in Hue May
2004.
157. Ogle BM(2005), Micronutrient nutrition and dietary diversity:
communication strategies in disadvantage communities: 5th Worshop in joint
pilot research at Phu Quoc, Vietnam, Communication Dietary Diversity,
Trung t©m C«ng NghÖ Th«ng tin-ViÖn Dinh Dìng, Version 1.0.
174
158. Ogle BM(2005), Planning the participatory communication planning
CD(PCD-CD) on iron deficiency anemia diatary divertification, introduction
at Dalat Worshop, Communication Dietary Diversity, Trung t©m C«ng NghÖ
Th«ng tin-ViÖn Dinh Dìng, Version 1.0.
159. Ogle BM, Hung PH, Tuyet HT(2001). “The significance of wild vegetable in
micronutrient intake of women in Vietnam. An analysis of food variety”.
Asia Pacific Journal Clinical Nutrition, 10(1), pp. 21-30.
160. Ogle BM, Tuyet, Hop LT, Son TH, Hung PH(2005), Final report for support
via the Swedish Research council from Sida/SAREC:Program Swedish
Research Links, Asia Link 2003-2005.
161. Oneil M(2000), Iron deficiency, The Micronutrient Initiative,
www.micronutrient.org, pp. 18-26.
162. Onyango AW, “Dietary diversity”, Child nutrition and health in
contemporary African communities , CBP part A 136, 61-69.
163. PAHO/WHO(2004), Nutrition in Haiti, Latest information as of March
2004, Health situation room, PAHO/WHO Representation, Haiti.
164. Paul.B, Jean.P, Philippe.W, Michel.P(2006), Malnutriton of children in
Sikasso(mali), Prevalence and Socio-economic determinants, Social and
Preventive Medicine, 220.231.124.5.Server:mpweb 01.
165. Phillippe VD(2007), “A new approach for research and the design of
communication for development strategie and programmes”,
Participatory Rural Communication
Appraisal ,http://www.fao.org/sd/cddrect/cdan0015.htm,October 18,
2007, pp.1-5.
166. Phillips M,Sanghvi T,Suarez R,McKigney J,Fiedler J (1996), “The costs
and effectiveness of three vitamin A interventions in Guatemala,
Soc.Sci.Med, 42, , pp. 1661-8.
167. Popkin B.M,Solon F.S,Fernandez T.L,latham M.C (1980), “Benefit - cost
175
analysis in the nutrition area: a pilot project in the Philippines”,
Soc.Sci.Med,14c, pp.207-16.
168. Purima M, Marie TR, Cornelia L, Gretel P (2003), “Infant and Child
Feeding Practices in Haiti Compared to Best Practices, and Contraints
and Opportunities for Behavior Change in Central Plateau”, from
Research to Program Design: Use of Formative Research in Haiti to
Develop a Behavior Change Communication Program to Prevent
Malnutrition, FCNDP, Washington, D.C, No170, pp. 63-71.
169. Purnima M (2003), From research to program design: Use of formative
research in Haiti to develop a behavior change communication program to
prevent Malnutrition. IFPRI, FCNDP No.170.
170. Quisumbing AR(2006), “Food Aid and Child Nutrition Ethiopia”FCND
Discussion Paper N 158, International Food Policy Research Institute,
Washington, D.C.(202)862-4439,2006, pp 1-15.
171. Quyen D.T, Berger J, Ninh N.X, Khan N.C, Khoi H.H (2001),“Control of
iron deficiency anemia in Vietnam infants by weekly and daily iron
supplementation: efficacy and effectiveness”, INACG symposium, pp.27-
29.
172. Ridwan E,Schultink W,Dillon D,Gross R (1996), “Effects of wekly iron
supplementation on pregnant Indonesia women are similar to those of
daily supplementation”,Am.J.Clin.Nutr, 63, pp.884-90.
173. Robin V (2006), Communicating Health Research: How Should
Evidence Affect Policy and Practice?, Exchange Findings Number 5,
http://www.asksource.info, pp. 1-6.
174. Roche M and Layrisse M (1966), “The nature and causes of hookworm
anemia”, Am.J.Trop.Med.Hyg, 15, pp.1031-1100.
175. Rosalind S.G(2005), Fortification strategies to alleviate micronutrient
deficiencies in the West Pacific Region, Micronutrient fortification for
176
countries in West Pacific Region, Report prepared for WHO West Pacific
Regional Office, pp. 24-34.
176. Rosalind S.G, Hotz C(2001), “Dietary diversity/modification strategies to
enhance micronutrient content and bioavaibility of diets in developing
countries”, British Journal of Nutrition (2001), 85, Suppl. 2, pp. S159-
166.
177. Ruel MT(2002), “Is dietary diversity an indicator of food security or
dietary quality? A review of measurement issues and research needs”,
FCND Discussion Paper 140. Washington DC: International Food Policy
Research Institute.Washington.D.C, November 2006, pp. 1- 4.
178. Ruel MT(2006), Operationanlzing Dietary diversity: A review of
Measurement Issue and Research Priorities, American Society for
Nutrition Sciences, 0022-3166.
179. Sachin.K.J(2006), The truth of Malnutrition free Madhya Pradesh,
India, Reference-Report of latest National Family Health Survey data,
released by GoI in December 2006, [email protected].
180. Scrimshaw N (1992), National strategies for overcoming micronutrient
malnutrition. Nutrition paper of the month of september. World Health
Organization Assembly, pp.1-19.
181. Scrimshaw N.S, Taylor C.E,Gordon J.E (1968), Interaction of nutrition
and infection, Geneva,WHO.
182. Shersten K, John MB, Mara DC(2007), Iron deficiency anemia,
American family physical, [email protected].(www.aafp.org.afp)f
183. Sloan N.L, Jordan E.A,Winikoff B (1992), “Does iron supplementation
make a difference? Mother Care Project”, Working Pape 15, Arlington,
Va.
184. Sora PT, Marjorie KS, Mary AF, Maichew C (2007), “Designing
Culturally and Linguistically Appropriate Health Interventions: TheLife
Is Precious Hmong Breast Cancer Study”, Health Education & Behavior,
177
SAGE, http://www.heb.sagepub.com, pp. 140-153.
185. Stonzfus R, Albonico M (1997b), “Hookworm control as a stratergy to
prevent iron deficiency”, In Desnutricion oculta en Latinoamerica:
Deficiencia de Hierro (Occult Malnutrition in Latin America:Iron
deficiency),A.O’Donnell. CESNI.
186. Suttilak S (1993), “Undertaking the Nutrion Communication Challenge”,
Social Marketing Vitamin A- Rich Foods in Thailand, A Model Nutrition
Communication for Behavior Change Process, Institute of Nutrition,
Mahidol University, Second Edition, pp. 9-51.
187. Suttilak S (1999), Sustaining Behavior Change to Enhance Micronutrient
Status, Community and Women-Based Interventions in Thailand, ICRW/
OMNI Research progam, Institute of Nutrition, Mahidol University, 1999,
pp. 10-21.
188. Suttilak S, G.A. (1992), “Participatory action for nutritional education:Social
marketing vitamin A-rich foods in the Northeast Thailan”. Ecology of food
and Nutrtion, 28(3), pp.199-210.Institute of Nutrition, Mahidol University,
Salaya, Thailand, pp. 67-107.
189. Suttilak S (1999), “Evaluation and Reflection Methodology”, Nutri-Action
Analisis, Going beyond good people and adequate resources,
190. Swidale A, Bilinsky P(2005), “Household Dietary diversity Score for
Measurement of Household Food Access Indicator Guide”, Food and
Nutrition Technical Assistance Project, Academy for Educational
Development, Washington, D.C, Published March 2005,
www.fantapproject.org. pp. 1-8.
191. Syed.M.A,Alayne.A(1998), “Chronic energy deficiency in women from
rural Bangladesh: Some socioeconomic determinents”, Journal Of
Biosocial Science, Cambridge University Press, issue 03 Jul 1998, pp. 349-
358.
178
192. Tanuja D, Kamarka V, Sampathkumar S(2003), National Status of Tribal
women in Bihar. www.hsph.harvard.edu.
193. Thu B.D,Schultink W,DrupadiDillon et al (1999), “Effect of daily and
weekly micronutrient supplementation on micronutrient deficiencies and
growth in young Vietnamese children”,Am.J.Clin.Nutr,69, pp.80-6.
194. Tina K, Debbie K (2006), “The Participatory Action Research Process in
Practice”, The Participatory Action Research in Health Care, First
Published by Blackwell Publishing Ltd, ISBN-10:1-4051,UK, pp. 41-64.
195. Torheim LE, Ouattara F, Diarra MM, Thiam FD, Barikmo I(2004),
“Nutrition adequacy and dietary diversity in rural Mali:association and
determinants”, European Journal of Clinical Nutrition 2004, 58, pp.594-
604.
196. Torheim LE, Barikmo I, Parr CL, Hatloy A(2003), “Validation of food
variety as an indicator of diet quality assessed with a food frequency
questionaire for Western Mali”, European Journal of Clinical Nutrition
2003, 57, pp. 1283-1291.
197. Tuyet HT(2005), Three years of pilot participatory Communication research
in Long Hoa and My Khanh, Can Tho, 5th Worshop in joint pilot research in
Phu Quoc, Vietnam, April 2005.
198. UNICEF (2002), “Program Management and Implementation”,
Successful Community Nutrition Programming: Lessons from Kenza,
Tanzania, and Uganda, Unicef New York 10017, www. Unicef.org, June
2002, pp.27-31.
199. UNICEF(2001), “Iron Deficiency”, The Micronutrient initiative, South
Aisia Regional Office, http://www.micronutrient.org. pp18-22.
200. Unicef(2006), “Monitoring the situation of children and women”, Unicef
statistic Malnutrition-Child nutrition, last upday may 2006.
201. Unicef(2007),Bleakest malnutrition situation in Somalia in year, Unicef
179
New Zealand 2007, [email protected].
202. UNICEF,WHO(1999), “Prevalence, Causes and Consequences of Iron
deficiency Anemia for pregnant Women, Women of Childbearing Age
and Children less than two years of age”, Prevention and control of IDA
in Women and Children, 3-5 Feb 1999, Geneva, Switzerland, pp.17-35.
203. UNICEF/UNU/WHO/MI, (1998) “Distinguishing anaemia, iron
deficiency, and iron deficiency anaemia”, Preventing iron deficiency in
women and children: Technical consensus on key issues.UNICEF, New
york. October 1998, ISBN 1-894217-07-1, pp. 10-12.
204. Uniceff, UNU, Who(1999), Fortification of food with Iron and Use of
oral Iron supplements, Preventing of Iron deficiency in Women and
Children , Unicef, New York, pp. 29-39.
205. Unicef/UNU/WHO(2001),“Assessment Of Anemia”, Iron Deficiency
Anemia, A guide for programme manager, WHO/NHD/01-3, 2001,
pp.33-46.
206. USAID(2006), Critical Malnutrition Among Children in Niger,
Aid/Disaster News, www.wfp.org.
207. Viteri F.E (1998), “Prevention of iron deficiency”, In prevention of
micronutrients deficiency, Tools for policymaker and public health
workers. National Academy Presss, Washington, D.C, pp. 45-102.
208. Viteri F.E, Alvarez E,Torun B (1983), “Prevention of iron deficiency by
means of iron fortification of sugar”, In Nutrition Intervention Strategies
in National development, B.Underwood,ed, New York: Academic Press,
pp. 287-314.
209. Viteri F.E,Liu X.N,Martin A, and Tolomei (1995), “True absorption and
retention of supplemental iron is more efficient when administered every
three days rather than daily to iron normal and iron deficient rats”, J.Nutr,
125, pp.82-91.
180
210. Viteri F,Torun B,(1978),“Sodium iron NaFeEDTA as an iron fortification
compound in Central America. Absorption studies”, Am.J.Clin.Nutr,31,
pp.961-71.
211. Viteri F(1995) “Iron deficiency in children: New possibilities for tits
control”. International child health N 6, pp.49-61
212. Walter T, Dallman R, Pizarro F, Arredodo R (1993a), “Effectiveness of
iron fortified cereal in prevention of iron deficiency anemia, Pediatrics
91, pp . 976-82.
213. WHO (1995), Report of the WHO informal Consultation on hookworm
infection and anemia in girls andwomen, Geneva: WHO.
214. WHO(2000), “Is energy deficiency and resulting weight loss a public
health problem in the Region?”, Complementary feeding and the control
of iron deficiency anemia in the newly independent states, Geneva
Switzerlend. 4 February 1999, www.WHO.DK, pp. 6-8.
215. WHO(2001), “Functional consequence of iron deficiency, Iron
Deficiency Anemia, Assessement, Prevention and Control”, A guide for
programme managers, WHO/NHD/01.3, Genever,Switzeland, pp. 7-10.
216. WHO(2007), Evidence and Health information, Who regional office for
South-East asia.
217. Who, Unicef(1999), “The high potential of wheat flour fortification to
make a major contribution to reduction of Iron deficiency/Iron deficiency
Anemia in the Region within the framework of an Integrated Strategy”,
Prevention and Control of Iron deficiency Anemia in Women and
Children, Geneva, Switzeland, pp. 45-53.
218. Who, Unicef(2001), Prevention strategies, Iron deficiency Anemia
Assessement, Prevention and Control, WHO/NHD/01.3, pp. 46-56.
219. WHO/WPRO(2007), Health situation, WHO Regional office for The
Western Pacific
181
220. World Bank (1994), Enriching Lives:overcoming vitamin and mineral
malnutrition in developng countries,Washington,D.C, World Bank.
221. Yip R(2000), The Role Flour Fortification in Reducing Iron Deficiency
Anemia in Asia and the Pacific”, Manila Forum 2000, pp. 69-71.
222. Yothin Sawangdee, Pimonpan Isarabhakdi(1988),“Media and Guide for
Promotion of Vitamin A Rich Food Consumption”, The determinant of
villagers Consumption behavior of vitamin A rich foods: A case stady of
the northeast of Thailan, Publication N 128, Institute for Population
and Social Research Mahidol University, 1998, pp. 64-71.
223. WHO(1995), “Physical stutus”, the use and interpretation of
anthropometry, Geneve, World health organization.
224. WHO (2006), child growth standards, WHO, 2006.
182
DANH MôC C¤NG TR×NH C¤NG Bè LI£N QUAN
§ÕN LUËN ¸N
1. Ogle BM, Hung PH, Tuyet HT (2001). “The significance of wild vegetable in
micronutrient intake of women in Vietnam. An analysis of food variety”, Asia
Pacific Journal Clinical Nutrition, 10(1), pp. 21-30.
2. Ph¹m Hoµng Hng, Lª ThÞ Hîp, NguyÔn Xu©n Ninh (2006), “T×nh tr¹ng
thiÕu m¸u ë phô n÷ vµ trÎ em t¹i 2 x· Phong S¬n vµ Phong Xu©n, huyÖn
Phong §iÒn tØnh Thõa Thiªn HuÕ”, Y häc thùc hµnh, sè 552, Bé Y tÕ 2006, tr
494-501.
3. Ph¹m Hoµng Hng, Lª ThÞ Hîp, NguyÔn Xu©n Ninh (2006), “T×nh tr¹ng
Dinh dìng ë phô n÷ vµ trÎ em t¹i 2 x· Phong S¬n vµ Phong Xu©n, huyÖn
Phong §iÒn tØnh Thõa Thiªn HuÕ”, Y häc thùc hµnh, sè 552, Bé Y tÕ 2006, tr
487 - 493.
4. Ph¹m Hoµng Hng, Lª ThÞ Hîp, NguyÔn Xu©n Ninh (2009), C¸c yÕu tè
¶nh hëng tíi t×nh tr¹ng thiÕu m¸u ë bµ mÑ vµ trÎ em, Y häc ViÖt nam số 2
tr.693
5. Ph¹m Hoµng Hng, Lª ThÞ Hîp, NguyÔn Xu©n Ninh (2009), HiÖu qu¶ cña
gi¸o dôc truyÒn th«ng tÝch cùc ®èi víi kiÕn thøc, thùc hµnh ®a d¹ng ho¸ b÷a
¨n ë phô n÷ t¹i hai x· Phong s¬n vµ Phong xu©n huyÖn Phong ®iÒn tØnh Thõa
Thiªn HuÕ, Y häc ViÖt nam.số 2.tr 681