-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
1/38
KLM DEKL EREVE SZLEMESNDEN KYOTO PROTOKOLNE
KRESEL ISINMAYA KARI ULUSLARARASI ALANDAK HUKUK GELMELER
Dr. Ahmet M. Gne, LL.M.(Mnster)1
I. Giri:
Dnyay tehdit eden evresel sorunlarn banda gelen kresel snma ve iklim deiiklii,
yaklak otuz yldr toplumun deiik kesimlerinde youn tartmalara neden olmu ve 21.
yzylda artk insanln inkr edilemez gereklerinden biri olmutur. Kresel snma,
insanlarn giritii faaliyetler ile neden olduu sera gazlarnn atmosferde youn bir ekilde
artmas sonucunda, yeryzne yakn atmosfer tabakalar ve yeryz scaklnn yapay bir
ekilde artmas sreci olarak tanmlanabilir. Kresel snmann bir sonucu olarak ortaya kan
kresel iklim deiiklii ise, ya, nem, hava hareketleri ve kuraklk gibi iklim unsurlarnn
deime hadisesidir.2 Gnmzde zellikle sel, kuraklk, kasrga ve frtna gibi olaand
hava olaylarnn gemi yllara oranla daha sk ve iddetli bir ekilde vuku bulmas, kresel
snma sorununu toplumun her kesimini yakndan ilgilendiren gncel bir mesele haline
getirmitir.
Kresel snma sorununda kilit bir rol oynayan sera gazlar, atmosferde doal olarak bulunan
gazlardan olup, yeryzndeki snn bir ksmn tutarak yeryznn ar bir s kaybna
uramasna engel olmaktadr. Atmosferin sera gazlarnn tesiriyle oluan stma ve yaltma
ilevine ise, sera etkisi denir.3 nsanolu tarafndan yrtlen endstriyel faaliyetler
sonucunda, gnmzde sera gazlarnn atmosferdeki younluu ciddi bir ekilde artm, bu
art atmosferin dengesini bozarak doal sera etkisinin zayflamasna ve dnyann yzey
ssnn ykselmesine neden olmutur. Kresel snma olarak adlandrlan bu evre sorunu bu bakmdan, atmosferdeki sera gazlarnda meydana gelen artn dorudan bir sonucudur.
Kresel snmaya neden olan balca alt tane sera gaz, Karbondioksit (CO2), Metan (CH4),
Nitrz Oksit (N2O), Hidrofluorokarbonlar (HFCs), Perfluorokarbonlar (PFCs) ve Kkrt
heksaflorrdr (SF6). Ancak toplam sera gaz miktar iindeki pay % 75in zerinde olan
Karbondioksitin kresel snmada en etkili olan gaz olduunu belirtmek gerekir. Ekonominin
1 r. Gr., stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi2 Kar. Doan, C....B.D. 2005, C. 6, S. 2, s. 58; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 7 vd.; Hoffmann,Herausforderung Klimaschutz, s. 27 vd.; Koch/Verheyen, NuR 1999, s. 1 vd.;Zwingmann, konomischeAnalyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 11 vd.3 Sera etkisinin yokluu durumunda yeryznn ortalama scakl, 15 C deil de -18 C olacak idi.
1
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
2/38
her sektrnde kullanlan fosil yaktlarnn (kmr, petrol, doal gaz) yaklmas sonucu
Karbondioksit gaznn salm (emisyon), bu gazn sera gazlar iinde kresel snmaya neden
olan en nemli gaz olmasna yol amtr. Bu balamda kresel snmann en nemli nedenin
fosil kaynaklarnn youn olarak kullanm sonucunda atmosferde youn olarak biriken
Karbondioksit olduunu vurgulamak gerekir. Bunun haricinde, orman arazilerinin ve bitki
rtsnn tahrip edilmesi, hzl ve arpk kentleme ve sanayileme kresel snmaya neden
olan dier faktrlerdir.4
Yaplan aratrmalar, kresel snmann ekolojik, ekonomik ve toplumsal birok sorunu da
beraberinde getireceini gstermektedir.5 Kresel snmann ortaya kaca en nemli
ekolojik sonu kukusuz iklim deiiklii olacaktr. klim deiiklikleri sonucu, nmzdeki
dnemlerde dnyann baz blgelerinde ar kuraklklarn ba gsterecei, dier baz
blgelerde ise iddetli sel felaketlerinin yaanaca tahmin edilmektedir. Kresel snmann
engellenmemesi durumunda, gerek kutuplardaki buzullarn gerekse de karalardaki kar rts
ve buzlanmann eriyerek, dnya deniz seviyesinin ykselecei vurgulanmtr. Bu tr bir
durumda, denize yakn yerleim birimlerinin byk bir tehlike ile kar karya gelebileceini
belirtmek gerekir. Ayrca, iklim deiiklii sonucu ortaya kacak kasrgalar, seller ve ar
kuraklklar, biyolojik eitliliin ve baz hayvan trlerinin yok olmas neticesini de
douracaktr. klim deiiklii ekonomik balamda da birok nemli sonu dourabilecektir.
Kresel snmann tarm, sanayi, turizm ve sigortaclk sektrleri bata olmak zere birok
alanda ciddi tehlikeler ortaya karabileceini belirtmek gerekir. Kresel snma bunun
haricinde, insanlarn yaam ortamlarn ve geim kaynaklarn tehdit ederek, kresel bir
yoksullamay, yeni hastalklar, atmalar ve politik istikrarszl da beraberinde
getirebilecektir.6 Bir dier husus, kresel snmann sebep olaca bir su ktl sorununun
uluslararas atmalara neden olabileceidir.
nsanln ortak geleceine ynelmi kresel bir tehdit olarak iklim deiiklii, uluslararas
camiann acil bir ekilde zmek zorunda olduu evresel sorunlarn banda gelmektedir.
Kresel snma her ne kadar ou kez gncel bir evre sorunu olarak ele alnsa da, bu sorunun
4 epel, Ekolojik Sorunlar ve zmleri, s. 132; Samur, Kresel klim Deiiminin Etkileri, s. 6.; Winkler,Klimaschutzrecht, s. 19 vd.;Bail, EuZW 1998, s. 457; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 2.5 Kar. Winkler, Klimaschutzrecht, s. 21 vd.; Karakaya/za, Trkiye Asndan Kyoto ProtokolnnDeerlendirilmesi, s. 2; Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 33 vd.; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 9;
Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen im Umweltvlkerrecht, s. 93 vd.; Doan, C....B.D. 2005, C. 6,S. 2, s. 58; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 4; Duru, Viyanadan Kyotoya klim DeiikliiServeni, s. 3 vd.; Bail, EuZW 1998, s. 457; Mller, Klimaschutz als Herausforderung der Rechtsordnung, s. 191vd.; Zwingmann, konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 22 vd.6 Kar. Samur, Kresel klim Deiiminin Etkileri, s. 1 vd.; Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen imUmweltvlkerrecht, s. 93 vd.; Samur, Kresel klim Deiiklii: Frsatlar ve Tehditler, s. 142 vd.; Hoffmann,Herausforderung Klimaschutz, s. 34; Samur, Kresel klim Deiiklii: Frsatlar ve Tehditler, s. 142; ncecik,nsan Kaynakl klim Deiimi ve Trkiye, s. 33 vd.
2
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
3/38
bilim evrelerinde farkna varln esasnda eskiye dayand grlmektedir. sveli bilim
adam Svante Arrhenius henz 1896 ylnda, Karbondioksit emisyonlarnn kresel bir
snmaya sebep olaca konusunda ilk uyarlarda bulunmutur. Sera gazlarnn atmosferdeki
younluunun art ve iklim deiiklii arasndaki balantya ilikin bilimsel aratrma
sonularna kar ilk ciddi tepkilerin ise, ancak 1970li yllarda ortaya ktndan bahsetmek
mmkndr. klim deiikliine kar uluslararas dzeyde atlan ilk somut giriimlerin ise,
Kasm 1988e rastlad sylenebilir. Zira bu tarihte Birlemi Milletler evre Program
(UNEP) ve Dnya Meteoroloji rgtnn (WMO) himayesinde insanolunun sebep olduu
iklim deiikliklerini deerlendirmek zere Hkmetleraras klim Deiiklii Paneli
(Intergovernmental Panel on Climate Change- IPCC) adyla devletleraras bir komisyon
kurulmutur. IPCC ilk raporunu 1990 ylnda yaynlamtr. Yzlerce bilim adamnn
almalar ile ortaya kan bu raporda, iklim deiiklii sorunun temelinde yatan nedenler
kapsaml bir ekilde ortaya konmaya allmtr. IPCCnin 1995, 2001 ve 2007 yllarnda
yaynlad ikinci, nc ve drdnc raporlar ise, bilhassa insan kaynakl kresel snmann
sebepleri ve kresel snmann evre ve insanlk iin dourabilecei olas sonularn ayrntl
bir ekilde ele alp, zm nerilerinin sunulmas bakmndan nem arz etmektedir. IPCC,
iklim deiiklii zerine uluslararas alanda yrtlen almalarn merkezi olmann tesinde,
iklim deiiklii konusunu ele alan hukuki belgelerin tohumunun atld ve bu konudaki
szleme ve protokollerin hazrlanmasnda dorudan etkili olmu bir yerdir.
Kresel snmann dourduu bir sonu olarak iklim deiiklii sorunu ile mcadele etme
amacn tayan iki uluslararas hukuk belgesinin varlndan sz etmek mmkndr.
Bunlardan birincisi, 1992 ylnda imzalanan Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve
Szlemesi (BMDS), ikincisi ise 1997 ylnda imzalanan Kyoto Protokoldr (KP).
almamzn bundan sonraki ksmnda bu iki hukuki metin ayrntl bir ekilde ele
alnacaktr.
II. klim Deiiklii ereve Szlemesi:
A. Hazrlan Sreci:
IPCCnin oluturulmas, her ne kadar yerkrenin iklimsel dengesinin korunmas iin
uluslararas dzeyde yrtlen abalarn somutlatrlmas srecinde kilit bir rol stlenmise
de, kresel snmaya kar uluslararas zmlerin gelitirilmesi amacyla bir mzakere sreci
balatlmasna ilikin giriimlerin daha eskiye dayand grlmektedir.7
1985 ylnda7 Bu konuda daha detayl bkz. Oberthr, Politik im Treibhaus Die Entstehung des internationalenKlimaschutzregimes, s. 17 vd.; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 6 vd.; von Heinegg,
3
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
4/38
Avusturyann Villach kentinde gerekletirilen bir konferansta, iklim deiiklii sorunu ilk
defa tm boyutlar ile ayrntl bir ekilde dile getirilmitir. Haziran 1988de ise Kanadann
Toronto kentinde Deien Atmosfer: Kresel Gvenlik Bakmndan Etkileri adyla
dzenlenen konferansta, Karbondioksit emisyonlarnn 2005 ylnda 1988e gre % 20
orannda azaltlmasna ynelik detayl nerilere yer verilmitir. Bu iki konferans takip eden
birok konferansta da kresel snma sorunu ele alnmtr. Kasm 1990da svirenin
Cenevre kentinde ikincisi dzenlenen Dnya klim Konferans ise, kresel snmaya kar
uluslararas bir mzakere srecinin balatlmasn hedefleyen bu konferanslarn sonuncusu
olmutur. IPCCnin yaynlad ilk rapor erevesinde yrtlen tartmalarn damgasn
vurduu Cenevredeki bu konferansn sonu bildirgesinde, iklimin korunmasna ynelik bir
ereve szlemenin oluturulmas amacyla Birlemi Milletler Genel Kurulunun
mzakerelere balamas gerektii belirtilmitir.
Birlemi Milletler Genel Kurulu ise 21.12.1990 tarihinde ald bir karar ile klim Deiiklii
ereve Szlemesi Hakknda Hkmetleraras Grme Komitesini8 oluturmutur. Bu
komitenin amac, Haziran 1992de Brezilyann Rio de Janerio kentinde gerekletirilmesi
planlanan BM evre ve Kalknma Konferans'ndan nce sonlandrlmak zere uluslararas
iklim koruma rejimi zerinde mzakereleri balatmaktr. On be ay sren ve ok sert geen
tartmalarn ardndan, yaklak 150 devletin temsilcileri geni kapsaml bir hukuki metin
zerinde mutabakata varmtr. Bu metnin grmeleri srasnda yaanan tartmalarda,
Avrupa Birliine ye devletler Karbondioksit emisyonlarnn snrlandrlmas veya
sabitlenmesi ynnde hukuken balayc dzenlemelerin getirilmesi ynnde taleplerde
bulunurken, ABD bu tr hukuken balayc hkmlerin szleme metnine konulmamas
ynnde aba gstermitir. Gelimekte olan lkelerce dile getirilen talep ve itirazlar ise,
farkllk arz etmekte idi. Bir iklim fonunun oluturulmas ve adil, ekonomik adan hesapl ve
ticari ama tamayacak bir ekilde gelimi lkelerden gelimekte olan lkelere bir teknoloji
transferinin salanmasn konusunda gelimekte olan lke temsilcileri arasnda bir uzlama
mevcut iken, emisyonlarn azatlm konusunda hukuken balayc kurallarn getirilmesine
gelimekte olan lke temsilcileri arasndan bilhassa OPEC lkelerinin temsilcilerinden ciddi
itirazlar ykselmitir.9
Umweltvlkerrecht, N. 47; Samur, Kresel klim Deiiklii: Frsatlar ve Tehditler, s. 144; Hohmuth,
Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 21.
8 ngilizce: Intergovernmental Negotiating Committee for a Framework Convention on Climate Change (INC).9 Kar.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 8.
4
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
5/38
Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesinin10 metnine nihayetinde
09.05.1992 tarihinde son ekli verilerek, Haziran 1992de yaplan Rio Konferansnda imzaya
almtr. klim Deiiklii ereve Szlemesinin 23. maddesi uyarnca szleme, ellinci
lkenin onay tarihinin zerinden doksan gn getikten sonra 21 Mart 1994 tarihinde resmen
yrrle girmitir. klim ereve Szlemesini uana kadar aralarnda Trkiyenin de
bulunduu 192 devlet ve Avrupa Birlii imzalamtr.11
B. Ama ve lkeler:
klim Deiiklii ereve Szlemesi, her ne kadar sadece genel bir hukuki ereve ortaya
koyarak ierik bakmn somutlatrlmaya ihtiya duyan bir dzenleme olsa da, uluslararas
evre hukukunda bir dnem noktasn temsil etmektedir.12 klim Deiiklii ereve
Szlemesinin nihai hedefine, szlemenin 2. maddesinde yer verilmitir. Atmosferdeki sera
gaz birikimlerini, iklim sistemi zerindeki tehlikeli insan kaynakl (antropojen) etkiyi
nleyecek dzeyde tutmak (sabitlemek), szlemenin uzun vadede erimek istedii gayedir.
nsan kaynakl bir etkinin hangi durumlarda tehlikeli olarak nitelendirilebileceine ise,
szlemede deinilmemitir. Bununla birlikte, insan faaliyetleri ile doadaki ekosistemlerin
varln srdrebilmelerini engelleyecek tarzda bir iklim deiikliine sebebiyet verildii
durumlarda, bu tarz bir tehlikenin mevcudiyetinden bahsetmek yanl olmayacaktr.13
klim Deiiklii ereve Szlemesinin 3. maddesinde, szlemenin taraflarca yrtlmesi
srecinde gz nnde bulundurulmas gereken be ilkeye yer verilmitir. Bu ilkeler,
szlemenin ortaya koyduu hukuki erevenin doldurulmasnda dikkate alnmas gereken
direktifler olmakla birlikte, szlemenin taraflar iin somut ykmllkler
dourmamaktadr.14
3. maddenin 1. fkrasnda, szlemenin taraflarnn iklim sistemini, eitlik temelinde ve ortak
fakat farkllam sorumluluklarna ve glerine uygun olarak, gnmz ve gelecek
kuaklarn yarar iin korumas gerektii ifade edilmitir. Taraflarnn ortak fakat farkllam
sorumluluklar ilkesi, klim Deiiklii ereve Szlemesinin benimsedii anlayn en
nemli elerinden biri olup, iklimin gerek gnmz gerekse de gelecek kuaklar iin tm
10 Bu szlemenin Trke metnine http://www.iklim.cevreorman.gov.tr/mevzuat/BM_iklimcerceve.pdfinternetadresinden erimek mmkndr. Bu szlemenin ngilizce, Franszca ve spanyolca dillerindeki web sitesine isehttp://unfccc.intlinkinden eriilebilir.11 Irak, Vatikan, Somali ve Andora, Ekim 2009 itibariyle Birlemi Milletler klim Deiimi ereveSzlemesine taraf olmayan drt lkedir.12Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 10; Heinegg, Umweltvlkerrecht, N. 47 vd.; Zwingmann,
konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 26 vd.13 Kar. Winkler, Klimaschutzrecht, s. 63 vd.; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 50 vd.; Bail/Marr/Oberthr,Klimaschutz und Recht, N. 10.14Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 11.
5
http://www.iklim.cevreorman.gov.tr/mevzuat/BM_iklimcerceve.pdfhttp://www.iklim.cevreorman.gov.tr/mevzuat/BM_iklimcerceve.pdfhttp://unfccc.int/http://unfccc.int/http://www.iklim.cevreorman.gov.tr/mevzuat/BM_iklimcerceve.pdfhttp://unfccc.int/ -
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
6/38
insanln ortak mal olduunu vurgulamaktadr. 1. fkrann devamnda ise, taraflardan
gelimi lkelerin iklim deiiklii ve onun zararl etkileri ile mcadelesine nclk etmeleri
gerektii belirtilmitir. Gelimi lkelere iklim deiiklii ile mcadele konusunda nclk
rolnn verilmesi, iki ekilde aklanabilir: Birincisi, gelimi lkeler yrttkleri endstriyel
faaliyetlerle iklim deiiklii hadisesinin ortaya kmasnda belirleyici olmutur. kinci
olarak, gelimi lkelerin kresel snma ile mcadele konusunda sahip olduu mali, teknik ve
bilimsel imknlar dier lkelere gre ok daha iyi bir dzeydedir.15
klim Deiiklii ereve Szlemesinin 3. maddenin 2. fkrasnda ise, szlemeye taraf
gelimekte olan lkelerin ve bilhassa bu lkelerden iklim deiikliinin zararl etkilerine kar
savunmasz olanlarn ve szleme uyarnca gereinden fazla veya anormal yk altnda
kalanlarn ihtiya ve zel koullarnn tmyle dikkate alnmas gerektii ifade edilmitir.
3. maddenin 3. fkrasnda ise, evre hukukunun temel ilkelerinden biri olan ihtiyat ilkesine16
yer verilmitir. Buna gre taraflar, iklim deiikliinin nedenlerini nceden tahmin etmek,
nlemek veya en aza indirmek ve zararl etkilerini azaltmak iin nleyici nlemler almak
zorundadr. Bu balamda iklim deiikliinin nedenleri konusundaki bilimsel bir belirsizlik,
taraflarn harekete gememesinin gerekesi olamaz.17 Zira ihtiyat ilkesi, bir faaliyetin evre
asndan olumsuz neticeler douraca hususunda ciddi bir phenin var olmas halinde,
bilimsel bir kantn ortaya k beklenmeden nleyici tedbirlerin alnmasn ngrmektedir.
klim Deiiklii ereve Szlemesinin dayand drdnc ilke, 3. maddenin 4. fkrasnda
yer alan, taraf lkelerin srdrlebilir kalknmalarn tevik hakkdr. Buna gre, iklim
sistemini insanlarn neden olduu deiiklie kar koruma politika ve nlemleri, taraflarn
her birinin zel koullarna uygun olmal ve iklim deiikliine cevap verecek nlemleri
almak iin ekonomik gelimenin gerekli olduu dikkate alnarak, bu politika ve nlemler
ulusal kalknma programlarna entegre edilmelidir. Bununla birlikte, burada yer alan
ifadelerin taraflara srdrlebilir kalknma konusunda uluslararas bir talep hakk
ngrmediini de belirtmek gerekir.18
Son olarak klim Deiiklii ereve Szlemesinin 3. maddesinin 5. fkrasnda yer alan ilke
taraf lkeleri, zellikle gelimekte olan taraf lkelerde srdrlebilir ekonomik byme ve
kalknmaya yol aacak ak ve destekleyici bir uluslararas ekonomik sistemi tevik etmek ve
bylece iklim deiiklii sorunlaryla daha iyi ilgilenebilmelerini salamak iin ibirlii
yapmak ile ykml klmaktadr. Bunun devamnda, iklim deiikliine kar alnan
15 Kar.Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 53; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1552 vd.16 Bu ilkeyle ilgili olarak daha ayrntl bkz. Turgut, evre Politikas ve Hukuku, s. 179 vd.; Gne/Cokun,evre Hukuku, s. 97 vd.;Krger/Klau, Umweltrecht, s. 10 vd.; Schmidt/Kahl, Umweltrecht, s. 9 vd.17Bail, EuZW 1998, s. 458; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 51.18Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 15; Bail, EuZW 1998, s. 458.
6
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
7/38
nlemlerin, tek tarafl olanlar dhil, keyfi, haksz ayrmc veya uluslar aras ticarete gizli bir
kstlama oluturmak alarndan bir ara oluturur nitelikte olmamas gerektii dile
getirilmitir. Burada ifadesini bulan bu ilke bir bakma, taraflarn iklim deiiklii ile
mcadeleye ynelik tedbirler ile Dnya Ticaret rgt tarafndan konulan, uluslararas
ticarette keyfi ve haksz ayrmclk ve rtl kstlamalara ynelik yasan ihlal etmemesini
ngrmektedir.19
C. Temel Hkmler:
klim Deiiklii ereve Szlemesi, bir nsz, yirmi alt madde ile EK-I ve EK-II
isimlerini tayan iki ekten olumaktadr. EK-Ide, OECDye ye lkeler, Avrupa Topluluu
ve piyasa ekonomisine gei srecindeki lkelere yer verilmitir. EK-IIde ise, OECD yesi
lkeleri ve Avrupa Topluluunu kapsayan bir liste yer almaktadr. Bu bakmdan EK-II, EK-
Iin bir alt kmesi niteliini tamaktadr. EK-I ve EK-IIde yer alan listeler, klim Deiiklii
ereve Szlemesinden kaynaklanan sorumluluklarn kapsamnn tespitinde belirleyicidir.
Trkiye, OECD yesi olduundan bu szlemenin 1992 ylnda kabul edilen metninde hem
EK-I hem de EK-II de yer almtr. Bu iki listede de yer almas ise, Trkiyenin emisyonlarn
azaltm konusunda gelimi olan lkeler gibi ele alnp, bu lkelerin yklenmesi gereken
sorumlular yerine getirmesini douracakt. Bu durumdan dolay Trkiye, klim Deiiklii
ereve Szlemesini imzalamaktan uzun bir sre kanmtr. Trkiye, baz zel artlarnn
tannmasn saladktan sonra, 24 Mays 2004 tarihi itibariyle klim deiiklii ereve
Antlamasna taraf olmutur.20 Szlemenin uan yrrlkte olan metninde ise, Trkiyenin
ad sadece EK-Ide gemektedir.
klim Deiiklii ereve Szlemesinin ierii yakndan incelendiinde, bu szlemede yer
alan hkmlerin byk lde usule ilikin dzenlemeler olduu fark edilecektir. Szlemede
yer alan az sayda maddi ykmlln ise, daha ziyade szlemenin EK-I ve EK-IIsinde yer
alan devletlere ynelik olduu grlr. EK-I ve EK-IIde yer alan listeye gz atldnda,
OECD yesi lkelerin genel anlamda geliimlerini tamamlam olan sanayi lkeleri olduu,
piyasa ekonomisine gei srecindeki lkelerin ise eski Dou Bloku lkelerinden olutuu
anlalacaktr. Her iki ekte de yer alan Avrupa Topluluu ise, OECD yesi lkelerle bir
bakma denk tutulmutur.21 Avrupa Topluluunun sahip olduu hususiyet, szlemenin 1.
maddesinin 6. fkrasnda ifadesini bulmaktadr. Zira burada, Avrupa Topluluunun sahip
olduu nitelikler dikkate alnarak blgesel ekonomik entegrasyon kuruluu kavramnn
19 Kar.Bail, EuZW 1998, s. 458.20 Ayrca kar. Samur, Kresel klim Deiiminin Etkileri, s. 17; Trke, klim Deiklii, s. 2.21Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 18; Bail, EuZW 1998, s. 458.
7
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
8/38
tanmna yer verilmitir. Buna gre blgesel ekonomik entegrasyon kuruluu, belirli bir
blgenin egemen devletleri tarafndan kurulan, klim Deiiklii ereve Szlemesi
erevesinde dzenlenen konularda yetki sahibi ve kendi i mevzuatna gre ilgili belgeleri
imzalamaya, onaylamaya, kabul, uygun bulma veya katlmaya tam yetkili kurulutur.
Szlemenin 22. maddesinin 2. fkrasnda ise, szlemeye taraf olan herhangi bir blgesel
ekonomik entegrasyon kuruluunun, ye devletlerinden herhangi birinin taraf olmad
hallerde de, szlemeden doan tm ykmllklerle bal olduu vurgulanmtr. Bunun
devamnda, bu tr bir kuruluun bir veya daha fazla ye devletinin szlemeye taraf olmas
halinde, bu kuruluun ve ye devletlerin szleme uyarnca stlendikleri ykmllklerinin
gerekletirilebilmesi iin her birinin stlenecekleri sorumluluklar hususunda karar
verecekleri ifade edilmitir. Bu tr durumlarda ise, kurulu ve ye devletler, szlemeden
doan haklar ayn zamanda kullanma hakkna sahip olmayacaktr. 22. maddenin 3. fkrasnda
ise, blgesel ekonomik entegrasyon kurulularnn onay, kabul, uygun bulma veya katlma
belgelerinde, szlemenin ierdii konularla ilgili olarak yetkilerinin kapsamn belirtmekle
ykml olduu dile getirilmitir. klim Deiiklii ereve Szlemesinin ekleri ile ilgili
olarak vurgulanmas gereken bir husus, atmosfere saldklar sera gaz miktar
kmsenmeyecek in, Hindistan ve Brezilya gibi gelimekte olan lkelere ne EK-I ne de
EK-IIde yer verildiidir. Szlemenin eklerinde yer almayan bu tr lkeler iin, szlemenin
eklerinde yer alan lkelere kyasla olduka hafif ykmllklerin ngrldn belirtmek
gerekir.
klim Deiiklii ereve Szlemesinin eklerinde isminin gemesine baklmakszn,
szlemeye taraf olan her bir lkenin muhatab olaca ykmllklere genel anlamda
szlemenin 4. maddesinin 1. fkrasnda yer verilmitir. Bu ykmllkler arasnda ne
kanlar u ekilde sralayabiliriz:
- Montreal Protokolnn22 dzenleme alanna girmeyen tm sera gazlarnn23 insan
kaynakl emisyonlarna ve yutaklar24 tarafndan uzaklatrlan bu tr gazlara ilikin
ulusal envanterler hazrlamak
22 Ozon tabakasnn incelmesi sorununa zm araylarnn bir sonucu olarak 16 Eyll 1987 tarihinde imzalananMontreal Protokol, ozon tabakasna zarar veren CFC (Kloroflorokarbon) gazlarnn retiminin ve kullanmnn
belirli bir zaman ierisinde kstlanmasna ynelik hukuken balayc hkmler ngrmektedir. Bu protokol,Trkiye tarafndan 6 Haziran 1990 tarihli ve 3656 sayl Kanunla onaylanarak, 8 Eyll 1990 tarih ve 20629 saylResm Gazetede yaynlanmtr. Bu protokoln ierii hakknda daha ayrntl olarak bkz. Kraus, Schutz derOzonschicht, N. 10 vd.; Duru, Viyanadan Kyotoya klim Deiiklii Serveni, s. 7 vd.23 Sera gaz niteliindeki CFC gazlarnn daha nceden Montreal Protokolnn kapsamnda dzenlenmi
olmas, klim Deiiklii ereve Szlemesine CFC gazlarnn bu szlemesinin kapsamna girmediineilikin bir hkmn konmasn gerektirmitir.24 Yutak, sera etkisine sebep olan gazlar kimyasal yollarla paralayarak veya baka bir ekilde depolayarakmiktarn azaltan sistemlerdir. Okyanuslar, bitkiler ve toprak en nemli yutak alanlardr.
8
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
9/38
- klimin korunmasna ynelik ulusal programlarn oluturulmas, uygulanmas ve bu
programlarn gncelletirilmesi
- klimin korunmasna ynelik teknolojileri gelitirmek, uygulamak ve bu teknolojilere
yaygnlk kazandrmak
- Emisyonlarn azaltmn salamak ve bu konuda gelimeler kaydetmek
- Deniz ve orman gibi sera gaz yutaklarnn korunup, gelitirilmesi
- klim koruma politikasn dier politik alanlara entegre etmek
- klim korunmasna ynelik almalar tevik etmek
- klimin korunmas konusunda kamusal bir bilincin oluumunu salamak
Szlemeye taraf olan tm lkeler iin geerli olacak bu ykmllkler, bilhassa iklim
deiiklii konusunda daha fazla bilgi elde edilmesine ve kresel bir bilgi ann hayata
geirilmesine yneliktir. Bu ykmllklerle ilgili olarak 4. maddenin 7. fkrasnda ise,
gelimekte olan lkelerin bu ykmllklerini yerine getirmelerindeki baarnn gelimi
lkelerin bu szleme kapsamnda gelimekte olan lkelere ynelik mal kaynak ve teknoloji
transferine ilikin ykmllklerini yerine getirmedeki etkinliine bal olduu belirtilmitir.
Bylelikle, gelimekte olan lkelerin ykmllklerini hayata geirmesi nemli lde,
gelimi lkelerin szlemeden doan dier baz ykmllklerini gerekletirmesine
balanmtr.
klim Deiiklii ereve Szlemesinin 4. maddesinin 2. fkrasnda ise, yalnzca
szlemeye taraf olan gelimi lkeler ve EK-Ide anlan dier taraflarlar iin baz
ykmllkler ngrlmtr. Burada yer alan ykmllklerin daha ziyade sera gazlarnn
indirimine, ilgili raporlarn hazrlanmasna ve mali konulara ilikin maddi ykmllkler
olduu sylenebilir. klim Deiiklii ereve Szlemesinin hazrlanmas srecinde en
youn tartmalara neden olmu konularn banda ise, EK-Ide anlan lkelerin insan
kaynakl sera gaz emisyonlarn snrlama ve sera gaz yutaklarn korumas ve gelitirmesi
hususunda gerekletiini belirtmek gerekir. Bilhassa hukuken balayc indirim hedeflerinin
szleme metnine eklenip eklenmemesi konusu, uzun soluklu tartmalarn yaanmasna
sebebiyet vermitir. Bu tartmalarda Avrupa Birlii, 2000 ylna kadar sera gaz salmlarn
1990 ylndaki seviyesine getirmeyi ngrecek bir hkmn szlemeye konmasn talep
ederken, dier taraflarn itiraz nedeniyle bu indirim hedefinin szlemeye eklenmesi
salanamamtr. Bu indirim hedefi ancak, szlemenin 4. maddesinin 2. fkrasnda EK-I
lkelerinin rapor hazrlama ykmlln dzenleyen bir hkm iinde ve hukuki
balayclktan yoksun olan bir ama olarak ele alnmtr.
9
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
10/38
Szlemeye taraf olan gelimi lkeler ve EK-Ide anlan dier lkeler iin ngrlm olan
ykmllkleri ieren 4. maddenin 2. fkras ile ilgili olarak belirtilmesi gereken ilk husus, bu
dzenlemenin metninin olduka karmak ve belirsiz ifadeleri ierdii ve bu nedenle
anlalmasnn zor olduudur.25 4. maddenin 2. fkrasnn a) bendi ilgili taraflara ncelikle,
iklim deiikliini azaltmak amacyla blgesel ve ulusal politikalar benimsemek ve uygun
tedbirleri almak ynnde genel bir ykmllk yklemektedir. Bu ykmll mmkn
olduunca esnek klmak amacyla ise, bu politika ve tedbirlerin gerek ierii gerekse de
erimesi gereken hedefler konusunda somut ifadelere yer verilmekten kanld grlr. Bu
dzenlemede ayrca, ilgili taraflardan her birinin balang noktalarndaki farkl durum ve
yaklamlarnn ve ekonomik yap ve kaynaklarndaki farkllklarn dikkate alnmas gerektii
ve ilgili taraflarn insan kaynakl sera gaz emisyonlarnn azaltlmasna ynelik kresel
abalara adil ve uygun katklarda bulunmalar gerektiine deinilmi olmas, szn ettiimiz
genel ykmlln esnekliini pekitirecek tarzdadr.26 4. maddenin 2. fkrasnn a)
bendinde son olarak, ilgili taraflarn sz konusu politika ve nlemleri dier taraflarla ortaklaa
uygulayabilecekleri veya bu politika ve tedbirlerin hayata geirilmesi srecinde dier taraflar
destekleyebilecei hususuna deinilmitir.
klim Deiiklii ereve Szlemesinin 4. maddesinin 2. fkrasnn b) bendinde ise ilgili
taraflarn, genel rapor ykmllklerini aacak ekilde baz konularda bilgilendirme
ykmll altna sokulduu grlr. Buna gre EK-Ide ismi geen taraflar, karbondioksit
ve Montreal Protokolnn kapsamna girmeyen dier sera gazlarnn insan kaynakl
emisyonlarnn ayr ayr veya ortak olarak 1990 yl seviyesine ekilmesi amacyla, 12.
maddede yer verilen sreler dhilinde 4. maddenin 1. fkrasnn a) bendinde belirtilen politika
ve tedbirlere ve bu politika ve tedbirlerin sera gaz emisyonlar zerindeki etkilerine ilikin
ayrntl bilgileri vermek zorundadr. Sera gaz emisyonlarnn 1990 yl seviyesine
ekilmesine ilikin bu dzenlemede geen hedef daha nce belirtildii gibi hukuken balayc
nitelikte deildir.
klim Deiiklii ereve Szlemesinin 4. maddesinin 3, 4 ve 5. fkralarnda ise, szleme
taraf olan gelimi lkelerin ve EK-IIde yer alan dier taraflarn (OECD yesi lkeler ve
Avrupa Topluluu) gelimekte olan lkelere kar yerine getirmek olduklar baz
ykmllklere yer verilmitir. 4. maddenin 3. fkrasna gre szlemeye taraf olan gelimi
lkeler ve EK-II'de yer alan dier taraflar, szleme taraf olan gelimekte olan lkelere
szlemenin 4. maddesinin 1. fkrasnda dile getirilen ykmllklerini yerine getirirken
ortaya kan masraflarn karlanmas iin yeni ve ek mal kaynaklar salayacaktr. Bunun25Bail, EuZW 1998, s. 458. Ayrca kar.Duru, Viyanadan Kyotoya klim Deiiklii Serveni, s. 11.26Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 23;Bail, EuZW 1998, s. 458.
10
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
11/38
yan sra 4. maddenin 4. fkrasnda, szlemeye taraf olan gelimi lkelerin ve EK-II'de yer
alan dier taraflarn, iklim deiikliinin zararl etkilerine en fazla maruz kalan gelimekte
olan lkelerin bu zararl etkilere uyum salamak iin yapacaklar masraflarn karlanmasna
yardm edecei ifade edilmitir. 4. maddenin 5. fkrasnda ise, szlemeye taraf olan gelimi
lkeler ve EK-II'de yer alan dier taraflarn, dier taraflara ve bilhassa gelimekte olan taraf
lkelere szleme hkmlerini uygulayabilmelerini salamak amacyla, evreye uyumlu
teknolojiler ve bilgi transferi veya bunlara eriilmesini temin etmek iin uygun grlecek
tevik, kolaylk ve mali imknlar salayaca belirtilmitir.
Yukardaki aklamalar nda, klim Deiimi ereve Szlemesini imzalayan taraflarn
muhatab olaca ykmllkleri ksaca u ekilde zetleyebiliriz: EK-Ide yer alan taraflar,
sera gaz emisyonlarnn azaltlmas konusunda uygulanacak politikalar ve alnacak
tedbirlerde nc rol oynayacaktr. EK-IIde geen taraflar ise, emisyon indirimin yan sra
gelimekte olan lkelere emisyon indirimi iin gerekli mali ve teknik yardm yapmakla
mkellef klnmtr. Son olarak EK-Ide ismi gemeyen lkeler, emisyon indirimini
gerekletirmeye ynelik herhangi bir mkellefiyetin muhatab olmayp, sadece iklim
deiiklii konusunda gelimi lkelerle ibirlii yapmakla ykmldr. Szlemede yer alan
bu ykmllklerden yola karak, szlemenin, sera gaz emisyonlarnn ounluundan
gelimi lkelerin sorumlu olduunu kabul ederek, iklim deiiklii konusunda yrtlecek
almalarda mali ve teknik klfetin ncelikli olarak gelimi lkelere yklenmesi gerektii
dncesini benimsediini belirtebiliriz.27
D. Kurumsal Yap:
klim Deiiklii ereve Szlemesinin 7. maddesinde ngrd en st organ, Taraflar
Konferansdr (Conference of the Parties-COP). Taraflar Konferansnn temel grevi, klim
Deiiklii ereve Szlemesi ve bu szleme ile dier hukuki belgelerin uygulanmasnn
denetimidir. Taraflar Konferansnn alma usuln dzenleyen bir dzenleme uana kadar
karlamamtr, zira szlemeye taraf olan lkeler arasnda bu organn karar alma usulleri
konusunda henz bir uzlama salanamamtr. Taraflar Konferans, 1995 ylndan beri her yl
dzenli olarak toplanmaktadr. Taraflar Konferansnn on drdncs, son olarak 1-12 Aralk
2008 tarihleri arasnda Polonyann Poznan ehrinde toplanmtr.
Taraflar Konferansnn haricinde klim Deiiklii ereve Szlemesinde iki yardmc
organ oluturulmutur. Bunlar, szlemenin 9. maddesinde dzenlenmi olan Bilimsel ve
Teknolojik Danma Yardmc Organ (Subsidiary Body for Scientific and Technical Advice-
27Samur, Kresel klim Deiiminin Etkileri, s. 16;Kaplan, Kresel evre Sorunlar ve Politikalar, s. 128.
11
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
12/38
SBSTA) ve 10. maddede yer alan Uygulama Yardmc Organdr (Subsidiary Body for
Implementation-SBI). Bilimsel ve Teknolojik Danma Yardmc Organnn vazifesi, ileride
gerekletirilecek iklim deiiklii grmeleri iin gvenilir bilimsel veriler oluturmak
iken; Uygulama Yardmc Organ, szlemenin uygulanmasnn denetimi konusunda Taraflar
Konferansna yardm etmekte grevlendirilmitir. Szlemenin 8. maddesinde ise, daha ok
idari ilevlere sahip bir daimi Sekretarya oluturulmutur. Sekretaryann merkezi daha
nceleri Cenevre kentinde iken, 1996 ylnda Bonna tanmtr. Dnya Bankas, Birlemi
Milletler Kalknma Program (UNDP) ve Birlemi Milletler evre Program (UNEP)
tarafndan ortaklaa oluturulan Kresel evre Fonu (Global Environmental Facilities-GEF)
ise gelimekte olan lkelere mali yardmlarda bulunmay amalamaktadr.28
lk kez 1995 ylnda Berlinde toplanan Taraflar Konferansnda (COP-1) ayrca, iki tane
daimi nitelie sahip olmayan organ oluturulmutur. Szlemenin 13. maddesi erevesinde
oluturulan Berlin Ad hoc29 Komitesi,30 szlemenin uygulanmas srecinde ortaya kacak
problemlerin zm iin ok tarafl bir danma usul oluturmakla grevlendirilmitir. 1995
ylndaki ilk Taraflar Konferans toplantsnda oluturulan dier bir organ olan Berlin
Buyruu Ad hoc Komitesi (Ad Hoc Group on the Berlin Mandate-AGBM)31 ise, nc
Taraflar Konferansna (COP-3) kadar, sera gazlarnn snrlandrlmas ve azaltlmasna
ynelik bir protokol veya hukuki balaycl haiz baka bir belge hazrlamakla
grevlendirilmitir.
III. Kyoto Protokol:
A. Genel Olarak:
klim Deiiklii ereve Szlemesinin, nihai ve hukuken balayc ykmllkler koymak
yerine, iklimi korumaya ve sera gaz salmlarn azaltmaya ynelik genel ilkeler, eylem
stratejileri ve hukuki balayclktan yoksun baz ykmllkler ierdiine yukarda deinmi
idik. Bu adan bakldnda klim Deiiklii ereve Szlemesinin esasnda, sera gaz
emisyonlarnn azaltm konusunda hukuken balayc hkmler ierecek bir uluslararas
antlamann hukuki erevesi olarak dnld anlalacaktr.32 Bu niteliklerine ramen
28 Ayrca kar.Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 61.29 Ksa sreli ve tek bir grev iin toplanan (Latince).30 Karar, 20/CP.1, UN Doc. FCCC/CP/1995/7 Add. 1. Bu konuda ayrca bkz. Bail, EuZW 1998, s. 459;
Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 23; Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen im
Umweltvlkerrecht, s. 46 vd.31 Karar, 1/CP.1, UN Doc. FCCC/CP/1995/7 Add. 1.32 Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 51 vd.; Brambilla, Europisches Umweltrecht und dasinternationale Klimaregime der Vereinten Nationen, s. 36 vd.; Hohmuth, Emissionshandel und deutsches
12
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
13/38
klim Deiiklii ereve Szlemesinin, iklimin korunmasna ynelik olarak uluslararas
alanda yrtlen politikalarn o zamana dek elde ettii en byk baar olduunu da belirtmek
gerekir.
klim Deiiklii ereve Szlemesinin ortaya koyduu hukuki erevenin doldurularak,
hukuken balayc emisyon indirim hedeflerinin belirlenmesi ise ancak, 11.12.1997 tarihinde
kabul edilen Kyoto Protokol33 ile gereklemitir. Taraf lkeler iin ilk defa balayc
indirim ykmllklerinin ngrlmesi, bu ykmllklerin nasl yerine getirileceinin
ayrntl bir ekilde ele alnmas ve taraflara yklenen ykmllklerin denetimi konusunda
hkmlere yer verilmesi, Kyoto Protokoln klim Deiiklii ereve Szlemesinden
ayran en temel niteliklerdir. Kyoto Protokoln kendinden nce gelen dzenlemelerden
farkl klan dier bir zellik ise, indirim ykmllklerinin hayata geirilmesi iin ngrlen
esnek mekanizmalardr. Kyoto Protokol, gerek ierii gerekse de kapsam bakmndan iklim
deiiklii konusunda uluslararas alanda bugne kadar atlan en somut admdr.
B. Hazrlan Sreci:
lk kez 1995 ylnda Berlinde toplanan Taraflar Konferansnda (COP-1) oluturulan Berlin
Buyruu Ad hoc Komitesinin, nc Taraflar Konferansna kadar sera gazlarnn
snrlandrlmas ve azaltlmasna ynelik bir protokol veya hukuki balaycla sahip baka
bir yasal belge hazrlamakla grevlendirilmi olduunu yukarda belirtmi idik. Berlin
Buyruu Ad hoc Komitesi, bu yndeki almalarna hemen balayarak, Temmuz 1996da
Cenevrede gerekletirilen 2. Taraflar Konferansnda (COP-2) 134 lkenin altnda imzasnn
bulunduu bir Bakanlar Bildirgesinin hazrlanmasn salamtr. Bu bildirgenin en nemli
zellii, gelimi lkelerin 1997 yl sonuna kadar sera gaz indirimine ynelik balayc
ykmllklerinin tartlmas kararn iermesiydi.
Aralk 1997de Japonyann Kyoto kentinde dzenlenen 3. Taraflar Konferansna ise dnya
apnda olduka youn bir katlm gereklemi, uzun sren tartmalardan sonra, sera
gazlarnn salmnn indirimine ynelik hukuken balayc hkmler ieren ilk belge olan
Kyoto Protokol kabul edilmitir. Bu protokoln hazrlanma srecindeki tartmalar ise daha
ziyade, Avrupa Birlii ile ABD, Japonya, Avustralya ve Kanada gibi baz gelimi lkelerin
oluturduu blok arasnda yaanmtr.34 klim deiiklii konusunda hukuken balayc
Anlagenrecht, s. 23.33 Tam ad: Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesine Ynelik Kyoto Protokol, UN Doc.FCCC/CP/1997/7/ Add. 1. http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Dokumanlar/Kyoto_tr.doc linkinden KyotoProtokolnn Trke metnine erimek mmkndr.
34 Bu konuda daha detayl olarak bkz.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 33 vd.;Duru, ViyanadanKyotoya klim Deiiklii Serveni, s. 14 vd.; Bail, EuZW 1998, s. 459 vd.; Zwingmann, konomischeAnalyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 28 vd.
13
http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Dokumanlar/Kyoto_tr.dochttp://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Dokumanlar/Kyoto_tr.dochttp://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Dokumanlar/Kyoto_tr.doc -
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
14/38
indirim ykmllkleri ierecek uluslararas bir belgenin oluturulmasnda en bandan beri
nc bir rol stlenen Avrupa Birlii, bu protokole taraf olacak gelimi lkelerin
karbondioksit ve teki sera gaz salmlarn 2010 ylna kadar 1990 dzeyinin % 15 altna
indirmeyi talep etmekte idi. Bu azaltmann % 7.5i ise, 2005 ylna kadar gerekletirilecekti.
ABD ve Japonya gibi lkeler ise, Avrupa Birliinin talep ettii indirim dzeyinin
drlerek, hedef yl olarak belirlenen 2010 yl yerine 2008-2010 arasndaki dnemin esas
alnmas ve Montreal Protokol kapsamna girmeyen tm sera gazlarnn hazrlanacak
protokole alnmas ynnde taleplerde bulunmutur. ABD bunun yan sra, indirim
hedeflerine ulalmasn kolaylatrmak gayesiyle emisyon ticaretinin de protokole
eklenmesini istemekteydi. etin pazarlklar ve zorlu grmelerden sonra taraflar, 2008-2012
yllar arasndaki dnem iin sera gaz salm dzeylerini 1990 ylndaki seviyelerine gre en
az % 5 azaltma konusunda uzlaya varmtr. klim Deiiklii ereve Szlemesinin
uygulama artlarn somutlatran Kyoto Protokol, iklim deiikliine kar uluslararas
alanda ciddi bir konsenssn ortaya kmas bakmndan o zamanlar byk bir heyecan
yaratmsa da, aslnda nemli bir mzakere srecinin sonunu temsil etmekteydi. Bu protokol
ayn zamanda, birok yeni dzenlemenin hazrlanmas bakmndan bir balang noktas
olarak grlmekte idi; zira Kyoto Protokol, birok bakmdan hala eksiklikler
barndrmaktayd. Bu eksiklikler, protokolde imzas bulunan taraflarn bu protokol i
hukuklar erevesinde onaylamalarn bir hayli zorlatrmaktayd. Bu nedenle 1998 ylnda
Buenos Aireste toplanan 4. Taraflar Konferansnda (COP-4), 2000 ylnda gerekletirilecek
6. Taraflar Konferansna (COP-6) kadar bu meselelerle ilgili ayrntl hkmlerin
hazrlanmas ynnde karar alnmtr. Gelimekte olan lkelerin stats, esnek
mekanizmalar, raporlarn hazrlanmas ve kontrol ile szlemenin uygulanmasnn denetimi,
dzenlemelere konu edilmesi istenen hususlarn banda gelmekteydi.
Kasm 2000de Hollandann Lahey (Den Haag) kentinde toplanan 6. Taraflar Konferansnda
ABD, Rusya, Japonya ve Kanada gibi gelimi lkeler, Kyoto Protokolnn yrrlne
ilikin yukarda belirttiimiz konularda bir uzlamaya yanamaktan ekinmitir.35 Bu lkelerin
uzlamaz tavrlarndan dolay bu toplantdan beklenen sonular elde edilemediinden, Kyoto
Protokolnn yrrle girii ile ilgili ciddi bir belirsizlik srecine girilmitir. Mart 2001de
Amerika devlet bakan George Bushun Kyoto Protokolnn telafi edilemeyecek kusurlar
ierdiini belirterek, ABDnin bu protokole taraf olmayacan belirtmesinden sonra, Kyoto
Protokolnn yrrle giriine ilikin pheler daha da derinlemitir. Zira Kyoto
35 Ayrca kar. Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 37 vd.; Duru, Viyanadan Kyotoya klimDeiiklii Serveni, s. 21 vd.; Karakaya/za, Trkiye Asndan Kyoto Protokolnn Deerlendirilmesi, s.6 vd.
14
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
15/38
Protokolnn uluslararas geerlilik kazanabilmesinin nkoulu, toplam sera gaz emisyon
oran dnyadaki sera gaz emisyonunun % 55ine tekabl eden ve en az 55 lkenin bu
antlamay onaylamasdr. Neden olduu sera gaz emisyonlarnn dnyadaki tm sera gazlar
emisyonlarna oran yaklak olarak % 25 olan ABDnin Kyoto Protokolne taraf olmamas
ise, bu protokoln yrrle girmesini bu bakmdan iyice zorlatracak idi. ABDnin Kyoto
Protokolnden ekilmesi yeni araylar gndeme getirerek, Rusya ve Japonya gibi sera gaz
salm yksek olan gelimi lkelerin neminin artmasna neden olmutur. Kyoto
Protokolnn yrrle girmesi iin Avrupa Birliinin nclk ettii diplomatik abalar
sonucunda, Temmuz 2001de 6. Taraflar Konferansnn Bonnda ikinci kez toplanmas
salanmtr. Taraflar Konferansnn bu toplants, bilhassa tartmal olan hususlarda ortak
bir politik uzlann elde edilmesi bakmndan nem tamaktadr.36 Kasm 2001de Fasn
Marake kentinde toplanan 7. Taraflar Konferansnda (COP-7) ise, Taraflar Konferansnn
drt ay nce Bonnda zerinde ortak bir politik uzlaya vard hususlar detayl olarak
hukuki bir belgeye yanstmak ve halen tartmal olan baz konulardaki sorunlar nihai bir
biimde zme kavuturmak amalanmtr. 7. Taraflar Konferansnn sonunda imzalanan
Marake Szlemesi ile ise, Kyoto Protokolnn uygulanma esaslarnn belirlenmesi yolunda
ok nemli bir adm atlmtr. Marake Szlemesi zellikle, gelimekte olan lkelere
ynelik politikalarn tespiti, Kyoto mekanizmalarnn uygulanma esaslarn detayl bir ekilde
ele alma ve Kyoto Protokolnn uygulanmas ile ilgili olarak baz yumuatc kurallara yer
vermesi bakmndan, 6. Taraflar Konferans ile zmlenmesi hedeflenen hususlar byk
lde akla kavuturmutur. Temmuz 2001 ve Kasm 2001de gerekletirilen Taraflar
Konferans toplantlar ile elde edilen somut neticeler ile zellikle Avrupa Birlii, Eyll
2002de Johannesburgta gerekletirilecek Dnya Srdrlebilir Kalknma Zirvesinden
nce Kyoto Protokolnn onanmas iin gerekli olan zeminin oluturulmasn amalamtr.
Ancak Kyoto Protokolnn yrrle girebilmesi, bu protokoln Rusya parlamentosunun alt
kanad Duma tarafndan 22 Ekim 2004 tarihinde onaylanmas ile mmkn olmutur.
C. Protokoln erii:
1. Genel Grnm:
Kyoto Protokol, ksa bir nsz, yirmi sekiz madde ve iki ekten olumaktadr. Bu eklerden
ilki olan EK-Ada, bu protokoln kapsamna giren sera gazlarna ve sera gaz emisyonlarna
36 Kar.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 37 vd.; Duru, Viyanadan Kyotoya klim DeiikliiServeni, s. 22 vd.; Karakaya/za, Trkiye Asndan Kyoto Protokolnn Deerlendirilmesi, s. 6 vd; von
Heinegg, Umweltvlkerrecht, N. 49a.
15
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
16/38
neden olan sektr ve kaynaklara yer verilmitir. Burada anlan sera gazlar unlardr:
Karbondioksit (CO2), Metan (CH4), Nitrz Oksit (N2O), Hidrofluorokarbonlar (HFCs),
Perfluorokarbonlar (PFCs) ve Kkrt heksaflorr (SF6).37Enerji, endstriyel faaliyetler, tarm
ve atk sektrleri ise, EK-Ada yer verilen balca sektrlerdir. EK-Bde ise, gelimi lkelerin
ve Avrupa Topluluunun saysallatrlm emisyon snrlandrma veya indirim taahhtlerine
yer verildii grlr.
Kyoto Protokolnn ngrd en nemli ykmllk, protokoln 3. maddesinin 1.
fkrasnda yer almaktadr. Buna gre, klim Deiiklii ereve Szlemesinin EK-Iinde yer
alan taraflar 20082012 yllarn kapsayan taahht dneminde, EK-Ada listelenen
faaliyetlerin neden olduu Karbondioksit edeeri sera gazlarnn salmlar toplamn, 1990
yl seviyelerinin en az % 5 aasna indirmek iin, Ek-Bde yer verilen saysallatrlm
salm snrlandrma ve indirim taahhtlerine uygun olarak belirlenmi olan miktarlar
amamasn, bireysel veya ortaklaa salayacaktr. klim Deiiklii ereve Szlemesinin
EK-Iinde kaytl olmayan gelimekte olan lkeler iin ise Kyoto Protokol, klim Deiiklii
ereve Szlemesinde ngrlenlerin tesinde bir hukuki ykmllk iermemektedir.
Bununla birlikte gelimekte olan lkelerin, Kyoto Protokolnde ngrlen baz esnek
mekanizmalara katlabilme imknna sahip olduunu da belirtmek gerekir.
2. Politika ve Tedbirler:
Kyoto Protokolnn 2. maddesinin 1. fkrasnn a) bendi uyarnca EK-Ide yer alan
taraflardan her biri, ulusal koullarna uygun olarak, baz politika ve nlemleri uygulamak
ve/veya daha da gelitirmekle mkellef klnmtr. Bu politika ve tedbirlerin balcalar
unlardr:
- Ulusal ekonominin ilgili sektrlerinde enerji verimliliini artrmak.
- Sera gaz yutaklarnn korunup, gelitirilmesi. rnein srdrlebilir orman ynetimi
uygulamalar ile aalandrma ve yeniden ormanlatrmann tevik edilmesi.
- Srdrlebilir tarm yntemlerinin iklim deiiklii mlhazalar nda tevik
edilmesi.
- Yeni ve yenilenebilir enerji trleri, karbondioksiti gideren teknolojiler ile evre dostu
ileri ve yeniliki teknolojilerin aratrlmas, tevik edilmesi, gelitirilmesi ve
kullanmlarnn arttrlmas.
37 Burada saylan alt gaz, esas olarak Montreal Protokolnn kapsamna girmeyen gazlardr.
16
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
17/38
- Sera gaz salmlarna neden olan tm sektrlerde, Kyoto Protokolnn amacna aykr
olan piyasa aksaklklarnn, mali teviklerin, vergi ile gmrk istisnalarnn ve
sbvansiyonlarn, tedrici olarak azaltlmas veya ortadan kaldrlmas.
- nemli endstri sektrlerinde, sera gazlarnn salmlarn snrlayan veya azaltan
politika ve nlemleri tevik etmeyi amalayan uygun reformlarn zendirilmesi.
- Sera gazlarnn salmlarnn snrlandrlmas ve/veya azaltlmasna ynelik nlemlerin
ulatrma sektrnde tevik edilmesi.
- Metan gaz salmlarnn gerek atk ynetiminde geri kazanm ve kullanm srasnda,
gerekse enerji retimi, nakli ve datm aamasnda snrlandrlmas ve/veya
azaltlmas.
Avrupa Birliinin Kyoto Protokolnn hazrlanmas srecindeki tm abalarna karn, 2.
maddenin 1. fkrasnn a) bendindeki hkmn belli baz tedbirlerin uygulanmasna dair bir
ykmllk iermediini ifade etmek gerekir.38 Bununla birlikte 2. maddenin 1. fkrasnn b)
bendi EK-Ide ismi geen taraflar, ilgili politika ve nlemlerin bireysel ve mterek
etkinliini arttrmak amacyla, bu konudaki deneyim ve bilgilerini paylamak suretiyle,
ortaklaa almakla mkellef klmaktadr. EK-Ide yer alan taraflar bunun haricinde 2.
maddenin 2. fkras uyarnca, Uluslararas Sivil Havaclk rgt (ICAO) ve Uluslararas
Denizcilik rgt (IMO) ile ibirlii yaparak hava ve deniz ulamndan kaynaklanan sera
gazlar salmlarnn snrlandrlmas veya azaltlmas iin aba gstermekle ykmldr.
Kyoto Protokolnn 2. maddesinin 3. fkrasnda ise, EK-Ide yer alan taraflarn ilgili politika
ve tedbirlerin uygulanmas srecinde ortaya kacak olumsuz etkilerden bilhassa gelimekte
olan lkelerin etkilenmemesi iin aba gstermesi gerektiine vurgu yaplmaktadr. Son
olarak 2. maddenin 4. fkrasnda, Kyoto Protokolnn Taraflar Toplantsna oturum organ
ilevi gren Taraflar Konferansnn (Meeting of the Parties MOP veya COP/MOP), farkl
ulusal koullar ve olas etkileri gz nnde tutarak ilgili politika ve tedbirlerden birini
koordine etmenin yararl olacana karar vermesi durumunda, bu politika ve tedbirlerin
koordinasyonunun oluturulmasna ynelik yntem ve aralarn deerlendirecei
belirtilmitir.
3. Saysal Emisyon Snrlama ve ndirim Ykmllkleri:
Kyoto Protokolnn netice itibariyle varmak istedii hedef, protokoln 3. maddesinin 1.
fkrasnda ifadesini bulmaktadr. Bu dzenleme EK-1de yer alan taraflar, 20082012
yllarn kapsayan taahht dnemindeki karbondioksit edeeri sera gazlarnn salmlar
38Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 42; Bail, EuZW 1998, s. 460.
17
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
18/38
toplamn, 1990 yl seviyelerinin en az yzde 5 aasna indirmekle ykml klmaktadr.
Bu hedefin belirlenmesinde ise, Kyoto Protokolnn hazrlanmas srecindeki koullar ve
bilhassa 90l yllarn bandan beri faaliyetlerini durdurmak veya bir dnm srecine
girmek zorunda kalan eski Dou Bloku lkelerinin sanayi tesislerinin gerekletirebilecei
emisyon indirimleri etkili olmutur.39 Burada dikkat ekilmesi gerekli bir husus, yukarda
belirttiimiz % 5lik indirim orannn genel olarak EK-Ide yer alan taraflar iin ngrld,
EK-Bnin ise her bir gelimi lke iin hukuken balayc bir ekilde farkl emisyon snrlama
ve indirim ykmllkleri belirlemi olduudur. rnein, 15 eski ye, svire, Lihtentayn,
Monako, Bulgaristan, Estonya, Letonya, Lituanya, Romanya, Slovenya ve ek
Cumhuriyetini kapsayacak ekilde Avrupa Birlii iin ngrlen emisyon indirim hedefi %
8, ABD iin % 7, Japonya, Kanada, Macaristan ve Polonya iin % 6dr. Rusya, Ukrayna ve
Yeni Zelanda iin ise herhangi bir indirim hedefi ngrlmemitir. Buna karn, Norve iin
% -1, Avustralya iin % -8, zlanda iin ise % -10luk emisyon indirim hedefleri
belirlenmitir. Burada belirtilmesi gereken bir dier nemli husus, Kyoto Protokolnde
ngrlen emisyon snrlama ve indirim hedeflerinin protokoln kapsamna giren alt sera
gaznn her birinin belirtilen oranda drlmesi gerektii eklinde anlalmamas
gerektiidir. Bunun aksine, bu alt sera gaznn toplamnda belirtilen oranda bir dn
salanmas, ngrlen emisyon indirim hedefine ulalmas iin yeterlidir. 3. Maddenin 1.
fkrasnda dile getirilen emisyon snrlama ve indirim ykmllnn yan sra, ayn
maddenin 2. fkrasnda EK-I'de yer alan btn taraflarn, 2005 ylna kadar protokol
kapsamndaki taahhtlerini yerine getirmek konusunda gzle grlr bir ilerleme
kaydetmeleri gerektii ifade edilmitir.
4. Mterek fa:
Kyoto Protokolnn 4. maddesinin 1. fkras EK-Ide yer alan taraflara, sera gaz emisyon
snrlama ve indirim ykmllklerini balayc bir anlama erevesinde ortaklaa yerine
getirme imkan tanmaktadr. Buna gre, 3. maddede belirtilen ykmllklerini mtereken
yerine getirme konusunda bir anlamaya varm olan EK-I taraflar, EK-Adaki faaliyetlerin
neden olduu karbondioksit edeeri sera gazlar salmlar toplamnn bileik yeknunun, EK-
Bde geen saysallatrlm salm snrlandrma ve azaltm ykmllkleri uyarnca ve 3.
maddeye uygun olarak hesaplanp belirlenmi miktarlar amamas kouluyla, bu
ykmllklerini yerine getirmi kabul edilecektir. Bunun devamnda, anlamaya varan
taraflardan her birine tahsis edilen salm dzeyinin snrlarnn o anlamada belirlenmesi39Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 44; Bail, EuZW 1998, s. 460. Ayrca kar. von Heinegg,Umweltvlkerrecht, N. 49b.
18
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
19/38
gerektii ifade edilmitir. Burada dile getirilen imkndan blgesel ekonomik entegrasyon
kurulularnn da faydalanmas mmkndr. Bu madde, zaten Avrupa Birliinin nerisi ile
Kyoto Protokolne eklenmitir. Birliin mevcut yetkileri, ortak pazarn ileyii ve ye
lkelerin farkl yk dalmlar dikkate alndnda, mterek ifa imknnn Avrupa Birlii
asndan tad nem daha iyi anlalacaktr.40 Bu nedenlerden tr Avrupa Birlii, Nisan
1998de Kyoto Protokoln imzaladnda protokolde ngrlen ykmllklerini 4.
maddede tannan mterek ifa imkn erevesinde yerine getirmek istediini aklamtr. 4.
maddenin 6. fkrasnda ise, mtereken hareket eden taraflarn, kendisi de bu protokole taraf
olan bir blgesel ekonomik entegrasyon kuruluu erevesinde ve bu kurulula birlikte
hareket etmeleri durumunda, toplam mterek salm azaltmlar seviyesini elde etmede bir
baarszlk sz konusu olduunda, blgesel ekonomik entegrasyon kurulua ye her bir
devletin mnferiden ve blgesel ekonomik entegrasyon kuruluuyla beraber, bu maddeye
uygun olarak belirtilen kendi salm seviyelerinden sorumlu olaca belirtilmitir. Buna gre
Avrupa Birlii, kendisi iin belirlenmi toplam emisyon indirim seviyesinin
tutturulamamasndan ye lkelerle birlikte sorumlu tutulacak; topluluk iin belirlenmi
toplam emisyon indirim seviyesinin tutturulamamas durumunda ise ye devletlerden her biri,
kendisi iin ortaklk anlamasnda ngrlen emisyon indirim seviyesinden ferdi olarak
sorumlu olacaktr.41
5. Esnek Mekanizmalar:
a) Genel Olarak:
Kyoto Protokol, kresel iklim deiikliinin nne geebilmek iin birbirinden farkl
mekanizma ve yaklamlar iermektedir. Kyoto Protokolnn klim Deiiklii ereve
Szlemesinden farkl olarak hukuken balayc hedefler iermesine ramen, bu hedeflere
eriim iin ngrlen srelerin esnek tutulmas, bu protokole esneklik kazandran
niteliklerinden ilkidir. Zira Kyoto Protokolnn 3. maddesi, protokoln erimek istedii
hedeflerin EK-Bde yer alan taraflarca 5 yllk bir zaman diliminde (20082012)
gerekletirilmesini ngrmektedir. Hedeflere var iin belli bir yln yerine bir dnemin
ngrlmesi, bilhassa meteorolojik ve konjonktrel etkiler nedeniyle ortaya kacak skntlar
40Bail, EuZW 1998, s. 461; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 53; Hoffmann, Herausforderung
Klimaschutz, s. 59; Winkler, Klimaschutzrecht, s. 65; Zwingmann, konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 48 vd.41 Bail, EuZW 1998, s. 461; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 55; von Heinegg,Umweltvlkerrecht, N. 49d; Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 59 vd.
19
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
20/38
en aza indirme ilevini grmektedir.42 Kyoto Protokolnde ngrlen dier bir esneklik
unsuru, kresel snmaya sebep olan alt gazdan kaynaklardan emisyonlarnn karbondioksit
edeerinin protokoln ngrd hedeflerin hesaplanmasnda esas alnmasdr. 3. maddenin
5. fkrasnda, piyasa ekonomisine gei srecindeki lkeler iin 1990 yl dnda bir yln
emisyon indirim hedeflerinin belirlenmesinde baz yl olarak esas alma imkannn tannmas,
Kyoto Protokoln esnek klan baka bir edir.43
Esnek mekanizmalar veya Kyoto mekanizmalar olarak adlandrlan dzenekler ise, Kyoto
Protokolnde ngrlen indirim hedeflerine eriimi kolaylatrmaktadr. Bu mekanizmalarn
oluturulmasna temel tekil eden dnce, iklim deiiklii ile mcadeleye ynelik
faaliyetlerin maliyetini drmektir.44 Ortak yrtme mekanizmas (Joint Implementation-JI),
temiz kalknma mekanizmas (Clean Development Mechanism-CDM) ve emisyon ticareti
(Emissions Trading-ET), Kyoto Protokolnde ngrlen esnek mekanizmalardr.
Esnek mekanizmalarn Kyoto Protokolne eklenmesinde zellikle, klim Deiiklii ereve
Szlemesinin hazrlanmas srecinde Norvein, taraflarn emisyon hedeflerini sadece kendi
lkelerindeki yrttkleri tedbirlerle deil de, ayn zamanda yabanc lkelerdeki yatrmlarla
gerekletirme imkannn tannmas ynndeki talebi belirleyici olmutur. Avrupa Birlii,
esnek mekanizmalarn Kyoto Protokolne eklenmesi srecinde her ne kadar bu
mekanizmalara bavurulmasnn nicel bakmdan snrlanmas ynnde aba gstermise de,
bu abalardan somut bir netice elde edilememitir.45 Avrupa Birliinin bu yndeki
abalarnn tek meyvesi, esnek mekanizmalarn taraflarn kendi lkelerinde yrttkleri
politika ve tedbirleri tamamlayc bir nitelikte olduu ve bunlarn EK-Bde yer alan taraflarn
sera gaz emisyonlarn indirmeye ynelik abalarnn nemli bir esi olduunun kabul
olmutur. Atom enerjisi ile ilgili projelerin esnek mekanizmalar erevesinde ele alnmamas
ynndeki Avrupa Birlii nerisi ise, kabul grmemitir. Bunun haricinde, Kyoto
Protokolnn bir lkenin esnek mekanizmalardan faydalanmasn belli koullara baladn
belirtmek gerekir.46 Esnek mekanizmalardan faydalanmak isteyen lke ncelikle, Kyoto
Protokolne taraf olmaldr. lgili lke bunun haricinde, Kyoto Protokolnn 5.
maddesinin1. ve 2. fkralarnda ile 7. maddenin 1. ve 4. fkralarnda geen rapor hazrlama ve
42Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 28; Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformenim Umweltvlkerrecht, s. 130 vd.43 Nitekim Macaristan 1985-1987 yllar arasndaki dnemi, Polonya ve Slovakya 1988 yln, Bulgaristan veRomanya ise 1989 yln baz almlardr.44 Kar. Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 28 vd.; Frenz, NuR 2001, s. 302 vd.; Bail,
EuZW 1998, s. 461;Zenke/Handke, NuR 2007, s. 669.45 Kar.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 57.46 Bu koullarla ilgili olarak daha ayrntl bkz. Graichen/Harders, ZUR 2002, s. 73 vd.; Zenke/Handke, NuR2007, s. 670.
20
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
21/38
denetim ykmllklerini yerine getirmeli, ayrca ulusal bir emisyon sicili ve net
emisyonlarn gsterildii ulusal bir sistem kurmaldr.
b) Ortak Yrtme Mekanizmas:
Kyoto Protokolnde ngrlen esnek mekanizmalardan ilki olan ortak yrtme
mekanizmas, 6. maddede dzenlenmitir. Buna gre EK-Ide yer alan herhangi bir taraf, 3.
maddedeki ykmllklerini yerine getirmek amacyla belli artlar altnda, ekonominin
herhangi bir sektrnde insan faaliyetlerinin neden olduu sera gazlarnn kaynaklardan
emisyonlarnn azaltmn ya da insan kkenli yutaklarca uzaklatrlmasnn arttrlmasn
amalayan projelerden elde edilen emisyon azaltm birimlerini (Emission Reduction Units-
ERUs) dier herhangi bir EK-Ide yer alan baka bir tarafa aktarabilir. Baka bir deyile ortak
yrtme mekanizmas, emisyon hedefi belirlenmi gelimi bir lkenin emisyon hedefi
belirlenmi baka bir gelimi lkede emisyon azaltc projelere yatrm yaparak, emisyon
azaltma kredisi kazanmas ve bu kredilerin yatrm yapan lkenin toplam kredisinden
drlmesine dayanmaktadr.47 Buradan anlalaca zere ortak yrtme mekanizmas,
iklim deiikliini nlemeye ynelik tedbirlerin gelimi lkelerde ortaklaa yrtlmesini
mmkn klan bir nitelik tamaktadr. Ortak yrtme mekanizmasndan yararlanmak, drt
koula balanmtr. ncelikle, ilgili projenin ilgili taraflarca onaylanmas gerekir. Bu proje
ayrca, kaynaklarca emisyonlarn azaltlmasnn ya da yutaklarca uzaklatrlmasnn
arttrlmasna ilve bir katk salamaldr. Emisyon azaltm birimi kazanabilmek iin bunun
yan sra, 5 ve 7. maddelerdeki ykmllklerin yerine getirilmesi gerekir. Son olarak
emisyon azaltm birimlerinin kazanlmas, 3. maddedeki ykmllklerin yerine getirilmesine
ynelik olarak lke ii faaliyetleri tamamlayc olmaldr.
6. maddenin 2. fkrasnda dile getirilen ortak yrtme mekanizmasnn yrtlmesi srecinde
dikkate alnmas gereken rehber ilkeler, Taraflar Konferansnn Temmuz 2001de Bonnda
ve Kasm 2001de Marakete gerekletirilen toplantlarnda ortaya konmutur.48 Bu
toplantlarda ortak yrtme mekanizmas erevesinde hayata geirilmek istenen projeler iin
ikili bir onama prosedr ngrlmtr. ncelikle, yatrmlarn yaplaca lke ortak
yrtme mekanizmasna katlma koullarn yerine getiriyorsa, kayt ve denetim prosedrn
bizzat bu lke yrtecektir. Yatrmlarn yaplaca lkenin ortak yrtme mekanizmasna
katlma koullarn tamamas durumunda ise, ortak projelerin srf bunun iin oluturulmu
47 Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 56; Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen im
Umweltvlkerrecht, s. 139; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 76; Zenke/Handke, NuR 2007, s. 671; Zwingmann,konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 41.48 Kar. Karar, 5/CP.6, UN Doc. FCCC/CP/2001/5; Karar, 16/CP.7, UN Doc. FCCC/CP/2001/13/ Add. 2. Ayrca
bkz.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 59; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1554 vd.
21
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
22/38
bir denetim komisyonu (JI-Supervisory Commitee) tarafndan tescil edilmesi ve denetlenmesi
gerekir. Bu komisyon, on yeden oluacak ve drtte ounlukla karar alacaktr. Bu
komisyonun yelerinin nn gelimi lkelerden, nn orta ve dou Avrupa
lkelerinden, drdnn ise gelimekte olan lkelerden olmas gerekir.49
Ortak yrtme mekanizmas ile ilgili olarak belirtilmesi gereken son bir husus, 6. maddenin 3.
fkrasnn EK-Ide yer alan taraflar, zel hukuk kiilerini kendi sorumluluu altnda olmak
zere emisyon azaltm birimlerinin oluturulma, aktarlma veya kazanlmasna yol aan
faaliyetlere katma konusunda yetkili klddr. zel sektrn ortak yrtme mekanizmasna
katlmas, bilhassa zel sektrn sahip olduu mali kaynaklar, teknik kapasite ve iletme
anlay ile bu mekanizma kapsamnda yrtlmesi dnlen projelerin etkililii ve
hzlandrlmas asndan nem arz etmektedir.50
c) Temiz Kalknma Mekanizmas:
Kyoto Protokolnde yer alan dier bir esnek mekanizma, 12. maddede dzenlenen temiz
kalknma mekanizmasdr. Bu mekanizmaya gre, emisyon hedefi belirlenmi olan EK-Ide
ismi geen bir lke, emisyon hedefi belirlenmemi EK-Ide ismi gemeyen bir lke ile
ibirliine giderek o lkede sera gaz emisyonlarn azaltmaya ynelik projeler gerekletirir,
bu projeler sonunda gelimi lkenin elde ettii onaylanm emisyon azaltm birimleri
(Certified Emission Reductions-CERs) bu lkenin toplam hedefinden dlr. 12. maddenin
2. fkrasnda temiz kalknma mekanizmasnn amacnn, EK-Ide yer almayan taraflara
srdrlebilir kalknmay gerekletirmek ve protokoln nihai amacna katkda bulunmak
zere destek salamak ve EK-Ide yer alan taraflarn protokoln 3. maddesinde ifadesini
bulan emisyon snrlama ve indirim ykmllklerini yerine getirmelerine yardm etmek
olduu dile getirilmitir. Temiz kalknma mekanizmas, gelimekte olan lkelere teknoloji ve
mali kaynaklarn transferini salarken, gelimi lkelerin emisyon indirim ykmllklerini
de hayata geirmelerine yardmc olduundan, gelimi lkeler ve gelimekte olan lkeler
arasnda iklim deiiklii ile mcadele konusunda ciddi bir ibirlii zemini oluturmaktadr. 51
Temiz kalknma mekanizmasna yneltilen en nemli eletiri, bu mekanizmann iklimin
korunmas konusunda gerekte ntr bir etkiye sahip olduudur. Zira temiz kalknma
mekanizmas ile EK-Ide yer verilmeyen lkelerin emisyonlarnda ortaya kan azalmalar,
49 Kar. Karar, 16/CP.7, UN Doc. FCCC/CP/2001/13/ Add. 2.50 Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen im Umweltvlkerrecht, s. 241; Hoffmann, Herausforderung
Klimaschutz, s. 58; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1553 vd.51 Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 57; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 76; von Heinegg,Umweltvlkerrecht, N. 49f; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1554; Zenke/Handke, NuR 2007, s. 670;
Zwingmann, konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 42.
22
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
23/38
EK-Ide yer alan lkelerin bu azalmalarn e deeri olan bir emisyon artrmn mmkn
kldndan, atmosferdeki toplam sera gaz orannda bir indirime neden olmamaktadr.52
Kyoto Protokolnn 12. maddesinin 5. fkrasnda, ilgili projelerden elde edilen salm
azaltmlarnn Kyoto Protokolnn taraflar toplants olarak ilev gren Taraflar
Konferansnca (COP/MOP) atanacak yetkili kurulular tarafndan belli baz esaslar dikkate
alnarak onaylanaca ifade edilmitir. lgili her bir tarafn kabul ettii gnll katlm; iklim
deiikliinin azaltlmas ile ilgili gerek, llebilir ve uzun vadeli yararlar ve onayl proje
faaliyetleri olmakszn ortaya kacak ilave emisyon indirimler, burada yer verilen esaslardr.
12. maddesinin 4. fkrasnda ise, temiz kalknma mekanizmasnn COP/MOPnin yetki ve
rehberliine tabi olduu ve bir temiz kalknma mekanizmas icra kurulu (CDM-Executive
Board) tarafndan denetlenecei belirtilmektedir. Bunun yan sra 6. fkrada, temiz kalknma
mekanizmasnn gerektiinde, onayl proje faaliyetleri ile ilgili fonlarn dzenlenmesine de
yardm edecei dile getirilmitir. COP/MOPnin ilk oturumunda, proje faaliyetlerinin
bamsz denetimi ve dorulanmas yoluyla effafln, etkinliin ve hesap verilebilirliin
salanabilmesi amacyla gerekli usl ve yntemleri belirleyecei hususu ise, 12. maddenin 7.
fkrasnda yer almaktadr. Bunun haricinde 8. fkrada, COP/MOPnin onayn alan projelerden
elde edilen gelirlerin bir ksmnn, idar harcamalarn karlanmasnda ve iklim deiikliinin
olumsuz etkilerine maruz kalan gelimekte olan lkelerin uyum masraflarnn karlanmasnda
kullanlacandan sz edilmitir. 12. maddenin 9. fkras ise, zel ve kamusal kurululara
temiz kalknma mekanizmas kapsamnda yrtlen proje faaliyetlerine katlma imkn
tanmaktadr. Son olarak 10. fkrada, 2000 ylndan ilk taahht dneminin balamasna kadar
olan dnemde elde edilen onayl salm azaltmlarnn birinci taahht dnemindeki uygunluun
yerine getirilmesine yardmc olmak amacyla kullanlabilecei ifade edilmitir.
Temiz kalknma mekanizmasnn hayata geirilmesi iin ihtiya duyulan koullar, byk
lde Taraflar Konferansnn Temmuz 2001de Bonnda ve Kasm 2001de Marakete
gerekletirilen toplantlarnda oluturulmutur. Temiz Kalknma Mekanizmas cra Kurulu
da, bu toplantlarn sonucunda kurulmutur. Temiz Kalknma Mekanizmas cra Kurulu on
yeden mrekkep olup ve drtte ounlukla karar alacaktr. Kurul yelerinin bei
Birlemi Milletler Blgesel Gruplarndan, ikisi EK-I lkelerinden, ikisi EK-Ide yer
almayan lkelerden ve son bir tanesi de gelimekte olan lkelerden olan kk ada
devletlerinden olmas gerekir.53
52 Kar. Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 57; Hohmuth, Emissionshandel und deutschesAnlagenrecht, s. 30 vd.; von Heinegg, Umweltvlkerrecht, N. 49e.53 Kar. Karar, 17/CP.7, UN Doc. FCCC/CP/2001/13/ Add. 2. Ayca bkz. Hoffmann, HerausforderungKlimaschutz, s. 57;Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen im Umweltvlkerrecht, s. 297 vd.
23
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
24/38
d) Emisyon Ticareti:
Kyoto Protokolnn 17. maddesinde dzenlenmi olan emisyon ticareti, emisyon hedefi
belirlenmi olan EK-B lkelerinin protokoln 3. maddesinde belirlenmi olan emisyon
snrlama ve indirim ykmllklerini yerine getirebilmek iin ulusal bazda yrttkleri
tedbir ve politikalar tamamlayc bir ekilde kendi aralarnda emisyon ticareti yapabilmelerini
mmkn klan bir esnek mekanizmadr. Bu dzenlemeye gre, sera gaz emisyonunu
belirlenen hedeften daha dk bir seviyeye indiren bir EK-B lkesi, gerekletirmi olduu
bu ek indirimi protokole taraf olan baka bir EK-B lkesine satabilecektir. Emisyon ticareti,
atmosferin ekonomik maliyeti olan bir nesne olarak ele alnarak, atmosferden yararlanmaya
ilikin haklarn kiilere satlabilmesi dncesine dayanmaktadr.54 Emisyon ticareti bir
bakma, iklimin korunmas amacna ynelik olarak piyasa ekonomisi aralarnn
kullanlmasdr.55 Belirtilmesi gereken bir dier husus, emisyon ticaretinin tamamlayc
niteliinden dolay ulusal politika ve tedbirlerin yerini alacak ekilde uygulanamayacadr.56
Emisyon ticareti mekanizmasnn Kyoto Protokolne eklenmesinde, bilhassa ban ABDnin
ektii gelimi lkelerin srarlarnn etkili olduunu belirtmek gerekir.57 Kyoto
Protokolnn hazrlanmas srecinde ABD, emisyon ticaretinin bu protokole eklenmemesi
durumunda ortaya kacak metni kesinlikle onaylamayacan belirtmi iken, Avrupa Birlii
bu mekanizmaya kar bandan beri hep pheyle yaklamtr. Emisyon ticareti ABD gibi
lkeler tarafndan, protokoln 3. maddesinde geen emisyon snrlama ve indirim
ykmllklerini mmkn olan en dk maliyetle yerine getirecek bir ara olarak
dnlm idi. Bu balamda nem arz eden bir baka husus, emisyon ticaretini ele alan 17.
maddenin Kyoto Protokolne son anda eklendii, bu nedenle de bu mekanizmann
uygulanmas ile ilgili dzenlemelere protokolde yer verilmediidir. Bunun yerine, emisyon
ticaretine ilikin prensip, usul ve rehber ilkelerin ileriki Taraflar Konferansnda ayrntl bir
ekilde tespit edilecei ifade edilmitir.58
Emisyon ticaretinin hayata geirilmesi iin gereksinim duyulan prensip, usul ve rehber ilkeler,
Taraflar Konferansnn Temmuz 2001de Bonnda ve Kasm 2001de Marakete
54Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 31; Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s.58.55Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1554; Grditz, JuS 2008, s. 326. Ayrca kar. Shin, Kyoto-Protokoll,internationaler Handel und WTO-Handelssystem, s. 20 vd.; Zwingmann, konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 40.56Grditz, JuS 2008, s. 326; Zenke/Handke, NuR 2007, s. 670.57 Bu konuda bkz. Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 63; Hohmuth, Emissionshandel und
deutsches Anlagenrecht, s. 31; Karakaya/za, Trkiye Asndan Kyoto Protokolnn Deerlendirilmesi, s.6; Koch/Verheyen, NuR 1999, s. 3 vd.; Bail, EuZW 1998, s. 462.58 Bkz. Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 32; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz undRecht, N. 77; Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 58.
24
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
25/38
gerekletirilen toplantlarnda ortaya konmutur. Buna gre, ticarete konu edilebilecek drt
trl emisyon biriminden sz etmek mmkndr:59
- Tahsis edilmi miktar birimleri (Assigned Amount Units-AAUs)
- Yutaklarn karbonu uzaklatrmas ile oluan alacaklar (Removable Units-RMUs)
- Ortak yrtme mekanizmas erevesinde yrtlen projeler ile elde edilen emisyon
indirim birimleri (ERUs)
- Temiz kalknma mekanizmalar kapsamnda elde edilen onaylanm emisyon indirim
birimleri (CERs)
Yukarda belirttiimiz bu emisyon birimlerinin kural olarak tm EK-Ide yer alan taraflar
arasnda serbeste ticarete konu edilebilir. Ancak sadece tahsis edilmi miktar birimlerinin
(AAUs), herhangi bir snrlamaya tabi olmadan bir sonraki ykmllk dnemine
devredilmesinin mmkn olduunu da belirtmek gerekir. EK-Ide yer alan bir lkenin
emisyon ticaretine balamasnn ilk art, tahsis edilmi birimlerin oluturulmasna ilikin
raporun protokoln 8. maddesi erevesinde denetimi ve denetim komisyonu tarafndan
herhangi bir itirazn yaplmamasdr. Marake Szlemesi, ilgili taraflarca yetkilendirilmek
artyla zel kurulularn da emisyon ticaretine katlabileceini ifade etmitir. Marake
Szlemesi taraflar ayrca, kazanlan ve transfer edilen emisyon birimlerinin tutulduu ulusal
bir sicil oluturmakla mkellef klmaktadr. Bu ulusal sicillerden bamsz olarak klim
Sekretaryas, emisyon ticaretine ilikin tm faaliyetlerin kaydedilecei bir sicil tutmakla
ykmldr. Ulusal sicillerin en nemli ilevi, taraflarn ilgili ykmllk dneminde
kendilerine yklenen emisyon snrlama ve indirme ykmllklerini yerine getirip
getirmediini tespit etmektir. Marake szlemesi bunun haricinde, EK-Ide yer alan taraflar
ulusal sicillerinde bir emisyon rezervi oluturmakla mkellef klmtr. Bu rezervler, ilgili
lkenin sahip olduu emisyon birimlerini gereinden fazla satmas nedeniyle, 3. maddede
belirtilen ykmllklerini yerine getirememe gibi bir durumla karlamasna engel olma
amacn tamaktadr. Her lke, kendi ihtiya duyduu emisyon birimlerinin haddinden fazla
satlmasn engellemek amacyla, kendine tahsis edilmi emisyonlarn en azndan yzde
doksann ya da nceki yl sahip olduu emisyonlarn be kat deerindeki rezerv olarak
tutmak zorundadr.60
Emisyon ticareti ile ilgili olarak belirtilmesi gereken son bir husus, 2003 ylnda yaynlanan
Avrupa Birlii Emisyon Ticareti Ynergesi61 esas alnarak 1.1.2005 tarihinde Avrupa Birlii
59 Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 65; Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 59;Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 32; von Heinegg, Umweltvlkerrecht, N. 49g.60 Kar.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 65; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1556; Hohmuth,Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 32 vd.61 Richtlinie 2003/87/EG des Europischen Parlaments und des Rates vom 13. Oktober 2003 ber ein System frden Handel mit Treibhausgasemissionszertifikaten in der Gemeinschaft und zur nderung der Richtlinie
25
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
26/38
apnda geerli olmak zere bir emisyon ticaret sisteminin kurulduudur. Bu ynergede
ngrlen emisyon ticareti sistemi, geri Kyoto Protokolnden bamsz bir ekilde
oluturulmutur. Bununla birlikte, ye lkelerin ve Topluluun Kyoto Protokolnde
ngrlen indirim ykmllklerini, ekonomik gelimeyi mmkn olduunca az zedeleyecek
bir ekilde, yerine getirmelerine katkda bulunmak bu ynergenin hedefleri arasnda
saylmtr. Bu ynergede ngrlen ilk ykmllk dnemi, 20052008 yllar arasndaki
zaman dilimini iermekte idi. Bu ilk ykmllk dneminden elde edilen tecrbelerin,
uluslararas emisyon ticareti sisteminin ileyii bakmndan birok adan aydnlatc olaca
aktr.62
6. Rapor Dzenleme Ykmlkleri ve Protokoln Uygulanmasnn Denetimi:
Gerek Kyoto Protokol gerekse de Marake Szlemesinde, klim Deiiklii ereve
Szlemesinin ngrd ykmllkleri esas alan ve bunlar genileten birok rapor
dzenleme ykmllne yer verilmitir. Kyoto Protokolnde yer verilen rapor
ykmllkleri, bilhassa taraflarn protokolde ngrlen ykmllklerini ne lde hayata
geirdiklerinin belirlenmesi bakmndan byk nem tamaktadr. Bu balamda Kyoto
Protokolnn 5. maddesinin 1. fkras, EK-Ide yer alan taraflarn her birinin, birinci taahht
dneminin balamasndan en ge bir yl nce Kyoto Protokol kapsamna giren tm sera
gazlarnn kaynaklardan salmlar ve yutaklarca uzaklatrlmalarnn hesaplanmas iin ulusal
bir sistemi yrrle koyacana deinmektedir. Bunun yan sra Kyoto Protokolnn 7 ve 8.
maddelerinde, olduka geni kapsaml rapor dzenleme ykmllklerine yer verildii
grlmektedir. Yukarda belirttiimiz dzenlemeleri somutlatracak ayrntl hkmler ise, 7.
Taraflar Konferansnn Marakete gerekletirdii ilk COP/MOPsinde ortaya konmutur.
Gerek ulusal sistemlere ilikin rehber ilkeler, gerekse de rapor ykmllne ilikin ilke,
usul ve yntemler, burada tespit edilmitir. Marake Szlemesi kapsamnda ayrca, EK-I
lkelerinin esnek mekanizmalara katlmas iin gerekli olan kriterler belirlenmitir. Buna
gre, Taraflar Konferansnn tespit ettii tarihten itibaren alt hafta gemi olmasna ramen
ilgili lkenin emisyon listesini hala teslim etmemi olmas veya ilgili lkenin sunduu
raporda, daha nceden kendi emisyonlar arasnda en azndan % 7lik bir orana tekabl eden
temel bir emisyon kategorisine yer verilmemi olmas, ilgili lkenin esnek mekanizmalara
katlma talebinin reddi iin yeterlidir.
96/61/EG des Rates, ABLEU Nr. L 275, 25.10.2003, s. 32. Bu ynerge ile ilgili olarak daha ayrntl bkz.Stewing, Emissionshandel in der Europischen Gemeinschaft, s. 23 vd.; Grditz, JuS 2008, s. 326 vd.;Epiney,Umweltrecht in der Europischen Union, s. 324 vd.;Reuter/Busch, EuZW 2004, s. 39 vd.62Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1557.
26
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
27/38
Kyoto Protokoln kabul eden taraflar, her ne kadar kural olarak bu protokoln laykyla
uygulanmas ile mkellef olsalar da, etkin bir denetim sisteminin Kyoto Protokolnden
beklenen hedeflere ulamak asndan byk bir neme sahip olduunu belirtmek gerekir.
Kyoto Protokolnn uygulanmasnn denetimine ilikin bu tarz bir sisteme, protokoln 18.
maddesinde yer verildii grlr. Bu dzenlemeye gre COP/MOP ilk oturumunda, Kyoto
Protokolne aykrlk tekil eden durumlar belirlemek ve ele almak iin, aykrln nedenini,
trn, derecesini ve skln dikkate alan sonularn gsteren bir listenin gelitirilmesi de
dhil olmak zere, uygun ve etkin yntem ve mekanizmalar onaylayacaktr. Marakete
dzenlenen 7. Taraflar Konferans kapsamnda, 18. maddede ngrlen bir denetim
sisteminin ierii zerine uzla salanmtr. Burada ortaya konan denetim sisteminin
temelini, Uyum Komitesi (Compliance Committee)63 olarak adlandrlan bir organ ve ikayet
davas ama imkann da ieren detayl usul kurallar oluturmaktadr. Bu usul kurallar, her
ne kadar karmak niteliklerinden dolay birok eletiriye konu olmusa da,64 Uyum
Komitesine tannan yetkiler protokoln etkin bir ekilde uygulanmas asndan nemli bir
gelimedir. Uyum Komitesi, tespit edecei tevik, destekleyici tedbirler ve protokole
aykrlklara sebebiyet veren taraflara uygulayaca meyyidelerle protokoln uygulanmasn
gvence altna almakla mkelleftir. Uyum Komitesinin bavuraca meyyidelerin banda,
protokole aykrlk tekil edecek tarzda hareket eden taraflarn esnek mekanizmalara
katlmnn yasaklanmas gelmektedir.65 Protokole aykrlk tekil eden eylemlere kar
konulacak meyyidelerle ilgili olarak burada belirtilmesi gereken bir nokta, taraflar iin
balayc nitelikte sonular douracak yaptrmlarn 18. maddenin ak hkm gerei
protokolde deiiklik yaplmasn gerektirdiidir. Bu tr bir deiiklik ise, protokoln 20.
maddesi gerei oturumda hazr bulunan ve oy kullanan taraflarn drtte ounluunun
onayn gerekli klmaktadr. Buradan hareketle, Uyum Komitesi tarafndan verilen cezalarn
aslnda hukuken balayc olmadn belirtmek gerekir.66
7. Tm Protokol Taraflar in ngrlen Ykmllkler:
Kyoto Protokolnn ierii gz nnde bulundurulduunda, klim Deiiklii ereve
Szlemesinde olduu gibi bu protokolde de esas olarak gelimi lkelerin ykmllk altna
sokulduu grlecektir. Bu balamda Kyoto Protokol Berlin Buyruunda ngrld
63 Bu komite ile ilgili olarak daha ayrntl bkz.Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1558.64 Kar. Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 60; Oberthr/Marr, ZUR 2002, s. 82 vd.; Holtwisch, Das
Nichteinhaltungsverfahren des Kyoto-Protokolls, s. 168 vd.65 Kar. Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 83; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 80; Kreuter-
Kirchhof, DVBl 2005, s. 1558; Zwingmann, konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 46 vd.66Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1558; Holtwisch, Das Nichteinhaltungsverfahren des Kyoto-Protokolls, s.172 vd.
27
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
28/38
ekilde gelimekte olan lkeler iin klim Deiiklii ereve Szlemesinde ngrlenlere
ilave olarak nitelendirilebilecek herhangi bir ykmllk iermemektedir. Kyoto
Protokolnn hazrlanmas srecinde her ne kadar, gelimekte olan lkelere protokolde yer
verilen ykmllkleri gnll olarak yerine getirebilmesine ynelik bir imknn tannmasna
ilikin neriler gndeme gelmise de, bu tarz neriler kabul edilmemitir. Bununla birlikte
Kyoto Protokolnn 10. maddesinde, gerek gelimi gerekse de gelimekte olan protokol
taraflarna ynelik bir ksm ykmllklere yer verildii grlr. Buna gre taraflarn her
biri, klim Deiiklii ereve Szlemesinin 4. maddesinin 1. fkrasnda dile getirilen
ykmllkleri yeniden teyit ederek, burada yer verilen ykmllklerin hayata geirilmesini
desteklemek ve hzlandrmakla mkellef olup, u hususlar yerine getirecektir:67
- Yerel emisyon faktrlerinin, verilerin ve modellerin kalitesinin iyiletirilmesine
ynelik maliyeti uygun ulusal veya blgesel programlarn hazrlanmas
- klim deiikliinin etkilerinin azaltlmasna ve iklim deiikliine uyum salamann
kolaylatrlmasna ynelik tedbirleri ieren ulusal veya blgesel programlar
hazrlama, uygulama ve denetleme
- evre dostu teknolojilerin teviki, yaygnlatrlmas ve transferi konularnda ibirlii
- klim deiiklii alannda bilimsel ve teknik ibirlii
- klim deiiklii alanndaki eitim programlarnn hazrlanmas ve uygulanmasnda
uluslararas ibirlii
D. Kurumsal Yap:
klim Deiiklii ereve Szlemesinde en yksek organ olarak nitelendirilen Taraflar
Konferans (COP), Kyoto Protokolnn 13. maddesinin 1. fkras uyarnca protokoln de en
yksek mercii olup, Taraflar Toplantsna (COP/MOP) oturum organ olarak hizmet
etmektedir. 13. maddenin 2. fkrasnda, klim Deiiklii ereve Szlemesine taraf
olmakla birlikte, Kyoto Protokolne taraf olmayan lkelerin COP/MOP oturumlarna
gzlemci olarak katlabileceini belirtmitir. Bunun haricinde 13. maddenin 4. fkrasnda,
COP/MOPnin Kyoto Protokolnn uygulanmasn dzenli olarak gzden geirecei ve bu
protokoln ileyiini daha etkin hale getirmek iin kendine verilen yetki erevesinde gerekli
kararlar alacana deinilmitir. 4. fkrann a)-j) bentlerinde ise, COP/MOPnin yerine
getirmekle mkellef olduu grevlere yer verilmitir. Bunun yan sra 13. maddenin 5.
fkrasnda, Taraflar Konferansnn usul kurallar ve klim Deiiklii ereve Szlemesi
iin uygulanan mali prosedrlerin, COP/MOPnin oybirlii ile aksi bir karar almad
mddete Kyoto Protokol kapsamnda da uygulanaca belirtilmitir. Son olarak COP/MOP
67 Kar.Bail, EuZW 1998, s. 462;Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 72.
28
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
29/38
ile ilgili 12. maddede yer alan bir dzenlemeye deinmek faydal olacaktr. Bu dzenlemeye
gre COP/MOP mmkn olduunca yakn bir zamanda, Taraflar Konferansnn ilgili
kararlar nda, klim Deiiklii ereve Szlemesinin 13. maddesinde ifadesini bulan
ok tarafl danma usulnn Kyoto Protokolne uygulanmasn gzden geirecek ve
gerektii durumlarda bu usul deitirecektir.
Kyoto Protokolnn 14. maddesinde, klim Deiiklii ereve Szlemesinin 8. maddesi
uyarnca oluturulan sekretaryann protokoln de sekretaryas olarak hizmetine devam
edecei ifade edilmitir. Protokoln 15. maddesinde ise, Bilimsel ve Teknolojik Danma
Yardmc Organ (SBSTA) ve Uygulama Yardmc Organnn (SBI) grevlerini ayn ekilde
Kyoto Protokol erevesinde devam ettireceine deinilmitir. Bunlarn haricinde Marake
Szlemesinde, Kyoto Protokol kapsamnda belli baz grevleri yerine getirmek amacyla,
aralarnda Temiz Kalknma Mekanizmas cra Kurulu (CDM-Executive Board), Ortak
Denetim Mekanizmas Denetim Komisyonu (JI-Supervisory Commitee) ve Uyum
Komitesinin(Compliance Committee) de bulunduu, birok organ oluturulmutur.
E. Kyoto Protokolnn Yrrlk Sorunu:
Kyoto Protokolnn taraflarca imzalanmas, kabul ve yrrl girii ile ilgili hkmlere,
protokoln 24. ve 25. maddelerinde yer verildii grlr. ncelikle 24. maddenin 1.
fkrasnda, protokoln 16 Mart 1999 tarihinden itibaren bu protokole taraf olmak isteyen lke
ve blgesel ekonomik entegrasyon kurulularn katlmna ak olduu ve bu protokole
katlmak isteyen taraflarn onay, kabul, uygun bulma veya katlm belgelerini Depozitere
teslim edeceinden sz edilmektedir. Ayn maddenin 2. fkrasnda ise, herhangi bir ye devleti
taraf olmakszn Kyoto Protokolne taraf olan herhangi bir blgesel ekonomik entegrasyon
kuruluunun, bu Protokol kapsamnda yer alan tm ykmllkler ile bal olacana
deinilmitir. Bu trbir kuruluun bir veya daha fazla ye devletinin bu protokole taraf olmas
durumunda ise, kurulu ve ye devletlerin taahhtlerini yerine getirmek iin kendisorumluluklar hakknda karar verecektir. Ancak bylesi durumlarda kurulu ve ye devletler,
protokolden kaynaklanan haklarn ayn zamanda kullanmaya yetkili deildir. Bunlara
ilaveten 24. maddenin 3. fkrasnda, blgesel ekonomik entegrasyon kuruluunun onay, kabul,
uygun bulma veya katlm belgelerinde, protokol tarafndan dzenlenen konulardaki
yetkilerinin kapsam hakknda beyanatta bulunaca ifade edilmitir.
Kyoto Protokolnn yrrle girii ile ilgili hususlara, genel olarak protokoln 25.
maddesinde yer verildii grlr. Buna gre Kyoto Protokol, EK-Ide yer alan taraflarn1990 yl toplam karbondioksit emisyonlar en az % 55ine tekabl eden, aralarnda EK-I
29
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
30/38
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
31/38
Protokol ile ilgili olarak yukarda belirttiimiz tm aklamalar, her ne kadar bu protokoln
yalnzca 20082012 yllarn kapsayan zaman dilimi (ilk ykmllk dnemi) iin
ykmllkler ngrdne iaret etse de, Kyoto Protokolnn 3. maddesinin 9. fkrasnda,
COP/MOPnin ilk ykmllk dneminin bitiminden en az yedi yl nce, yani en ge 2005
yl sonuna kadar, 2013 ylndan itibaren geerli olacak ykmllkler konusunda
grmelere balayaca belirtilmitir. 2013 ylndan itibaren geerli olacak bu dnem, Post
Kyoto sreci veya Kyoto sonras dnem veyahut 2. Kyoto dnemi olarak da
adlandrlmaktadr. Kyoto sonras dnemde EK-Ide anlan taraflar iin geerli olacak
ykmllkler ise, Kyoto Protokolnn 21. maddesin 7. fkras erevesinde alnacak
kararlarla EK-Bde yaplacak deiikliklerle gerekletirilecektir. 21. maddenin 7. fkras, 20.
maddeye atfta bulunmakla birlikte bu maddede szleme ve protokol deiiklikleri iin
ngrlen usulden farkl olarak, EK-B'ye ilikin herhangi bir deiikliin sadece ilgili tarafn
yazl onay ile yaplaca ifade etmektedir. Bylece 20. maddenin 3. fkrasnda, szleme ve
protokol iin ngrlen drtte ounluk kural, yeni dnemde taraflarn ykmllklerinin
belirlenmesinde uygulanmayacaktr. EK-Ide yer alan taraflarn 2012 yl sonras emisyon
snrlama veya indirme ykmllkleri bu bakmdan, ancak ilgili tarafn rzasnn alnmas ile
kararlatrlabilir.
Kyoto sonras dnemde geerli olacak ykmlklerin belirlenmesine ilikin ilk somut
admlarn esas olarak Aralk 2004 Buenos Aireste toplanan 10. Taraflar Konferansnda
(COP-10) atld grlr. Bu toplantda, 2012 ylndan itibaren geerli olacak iklim koruma
rejimine ilikin ilk ciddi tartmalar yaplarak, taraflarca ilk somut neriler ortaya konmutur.
Bunlar arasnda en ok gze arpan, ikinci ykmllk dneminde taraflarn sadece emisyon
snrlama ve indirme ykmlln artrma yerine, gelimi olan lkelerle gelimekte olan
lkeler arasndaki ayrm ortadan kaldracak bir sistem deiikliine geilmesine ilikin neri
idi.72
Kyoto sonras dnemde geerli olacak iklim koruma rejiminin somutlatrlmas amacna
ynelik ilk nemli almalarn ise, Aralk 2005te Montrealde baladn belirtmek gerekir.
Montreal kentinde tertiplenen 11. Taraflar Konferansn nemli klan dier bir durum ise,
Kyoto Protokolnn Rusyann ubat 2005teki onayndan sonra artk yrrle girmi
olmas idi. Ancak, Taraflar Konferansnn Montrealdeki toplantsndan nce vuku bulan iki
hadiseye deinmek faydal olacaktr. Bunlardan ilki, 2005 ylnn banda Avrupa Birliinin
Kyoto sonras dnem iin ngrd emisyon indirim hedefini ve bu hedeflere erimek iin
bavuraca stratejileri aklamas oldu. Bylelikle Avrupa Birlii, Kyoto sonras dneme72 Kar. Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 62 vd.; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1559; Hohmuth,Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 37 vd.
31
-
8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G
32/38
ilikin emisyon indirim hedeflerini ortaya koyan ilk protokol taraf oldu. Dier bir gelime
ise, 11. Taraf Konferansnn (COP-11) toplanmasndan nce Eyll 2005te Taraflar
Konferansna ye devletlerin bakanlar nezdinde Kanada hkmetinin nclnde
dzenlenen gayr resmi bir bulumada, Kyoto sonras