1
15.00 – 15.15 uur Inleiding
15.15 – 15.40 uur Toelichting op het AG2020 model
15.40 – 16.00 uur Resultaten AG2020
16.00 – 16.10 uur Eerste vragenronde
16.10 – 16.20 uur Pauze
16.20 – 16.40 uur Covid-19 pandemie
16.40 – 16.50 uur Gevoeligheidsanalyses Covid-19
16.50 – 17.00 uur Tweede vragenronde
17.00 uur Afsluiting
2
Agenda
3
Wies de Boer
Inleiding
Historie
1990 2000 2010 2020
GB 1985-1990
GB 1990-1995
GB 1995-2000
GB 2000-2005
GB 2001-2006
GB 2002-2007
GB 2003-2008
GB 2004-2009
GB 2005-2010
GB 2006-2011
GB 2008-2013
GB 2007-2012
GB 2009-2014
GB 2011-2016
GB 2010-2015
GB 2012-2017
GB 2013-2018
1990 2000 2010 2020
AG 2005-2050 AG 2012-2062
AG 2010-2060
AG 2014
AG 2016
AG 2018
AG 2020
Periodetafels
Prognosetafels
Samenstelling
5
Wies de Boer (voorzitter)
Corné van Iersel
(secretaris)
Erica Slagter Marco van der Winden
Michel Vellekoop(vicevoorzitter)
Raymond Waucomont
Bertrand Melenberg Menno van Wijk Hans de Mik
AG
CSO
Werkgroep
Samenstelling
6
Marieke Klein (voorzitter)
Kim Wittekoek Erik Tornij
Frank van Berkum(vicevoorzitter)
Friso Cuijpers
Bert ter Veer Janinke Tol Wouter van Wel
AG
CSO
Werkgroep
• Gebaseerd op sterfte in Europese landen met vergelijkbare welvaart
• Afwijking van Nederland ten opzichte van “Europese” trend
• Gebaseerd op een stochastisch model
• Transparant en reproduceerbaar
7
Basis van het model
• Diverse analyses uitgevoerd
• Statistische selectiecriteria uit de
wetenschap en daarnaast:
– Uitkomsten plausibel en uitlegbaar
– Stabiliteit en Robuustheid
– Coherentie
– Reproduceerbaarheid en
Transparantie
• Twee aanpassingen in model:
– Er worden constante termen
toegevoegd aan de tijdreeks voor de
Nederlandse afwijking
– De modellering van de Nederlandse
afwijking maakt niet langer gebruik
van data vanaf 1970 maar vanaf
1983
• Impact
voorziening:
8
Van AG2018 naar AG2020
- 2%
Data update
Modelwijziging
• AG2020 gebaseerd op data tot en met 2019 (Europese data 2018)
• Nog veel onduidelijk over de effecten op lange termijn
• Beperkte hoeveelheid data tot nu toe
• Effecten van Covid-19 pandemie zijn niet meegenomen
AG2020 is onze beste inschatting op dit moment
• Gevoeligheidsanalyses doorgerekend om een indruk te geven van
mogelijke impact
9
Covid-19
10
Bertrand Melenberg
Toelichting op het AG2020 model
11
• Variant van Li-Lee model voor twee populaties:
• Modelleer instantane sterftekansen per tijdseenheid: hazard rates 𝜇𝑥𝑔(𝑡):
ln 𝜇𝑥𝑔𝑡 = ln 𝜇𝑥
𝑔,𝐸𝑈𝑡 + ln 𝜇𝑥
𝑔,𝑁𝐿𝑡
• Doe dat eerst voor “peer group” van welvarende Europese landen (𝜇𝑥𝑔,𝐸𝑈
𝑡 ):
ln μ𝑥𝑔,𝐸𝑈
𝑡 = 𝐴𝑥𝑔+ 𝐵𝑥
𝑔𝐾𝑡𝑔.
• Modelleer vervolgens de afwijking van Nederland ten opzichte van die “peer
group” (𝜇𝑥𝑔,𝑁𝐿
𝑡 ):
ln μ𝑥𝑔,𝑁𝐿
𝑡 = α𝑥𝑔+ β𝑥
𝑔κ𝑡𝑔.
𝑞𝑥𝑔𝑡 = 1 − 𝑒−𝜇𝑥
𝑔𝑡
Modelstructuur in de basis gelijk aan AG2018
12
Modelstructuur in de basis gelijk aan AG2018
• Variant van Li-Lee model voor twee populaties:
• Tijdseffecten van Europa (𝐾𝑡𝑔) gemodelleerd volgens een random walk met drift:
𝐾𝑡𝑔= 𝐾𝑡−1
𝑔+ θ𝑔 + ϵ𝑡
𝑔.
• Tijdseffecten van de Nederlandse afwijking (κ𝑡𝑔) zijn gemodelleerd volgens een
eerste orde autoregressief AR(1)-model (AG2018: zonder constante term):
κ𝑡𝑔= 𝑎𝑔κ𝑡−1
𝑔+ δ𝑡
𝑔.
13
• Kalibratie AG2018: • Overlijdens & Exposures Europa (Poissonverdeling) → 𝐴𝑥
𝑔, 𝐵𝑥
𝑔& 𝐾𝑡
𝑔, 𝑡 ≥ 1970, 𝑥 = 0,1,2,⋯ , 90.
• Overlijdens & Exposures Nederland (Poissonverdeling) → α𝑥𝑔, β𝑥
𝑔& κ𝑡
𝑔, 𝑡 ≥ 1970, 𝑥 = 0,1,2,⋯ , 90.
• 𝐾𝑡𝑔
en κ𝑡𝑔, 𝑡 > 1970 → parameters vergelijkingen 𝐾𝑡
𝑔= 𝐾𝑡−1
𝑔+ θ𝑔 + ϵ𝑡
𝑔en κ𝑡
𝑔= 𝑎𝑔κ𝑡−1
𝑔+ δ𝑡
𝑔.
Correlaties tussen mannen en vrouwen en tussen Nederland en Europese landen worden
hierbij meegenomen.
• Voor hoge leeftijden wordt de gebruikelijke sluitingsmethode van Kannisto gebruikt.
Modelstructuur in de basis gelijk aan AG2018
• Convergeren de tijdsreeksen (κ𝑡𝑔) voor het verschil tussen Nederland en
de andere Europese landen in verwachting naar nul?
• De parameter die beschrijft hoe snel die convergentie plaatsvindt, bepaalt ook de stabiliteit van het model.
• Kan een stabieler model gevonden worden als we toestaan dat de verwachtings-waarden voor de tijdreeksen van de Nederlandse afwijking naar andere waarden dan nul convergeren?
14
Vragen die geleid hebben tot wijzigingen
• Hoe lang moet de historie zijn die meegenomen wordt bij het maken van de prognose?
• De keuze om de Europese datareeksen te beginnen bij 1970 is ingegeven door het relatief stabiele patroon in Europese sterftekarakteristieken sinds dat jaartal.
• De geobserveerde fluctuaties in de Nederlandse afwijking van die trend sinds 1970 zijn minder eenduidig.
15
Vragen die geleid hebben tot wijzigingen
16
Kalibratie trendparameter
• De Europese dataset start in 1970, de dataset voor de Nederlandse afwijking start in 1983.
• Gebaseerd op statistische modelselectiecriteria; ook gekeken naar de robuustheid en
stabiliteit van gefitte modellen en de plausibiliteit van prognoses op de lange termijn.
• De tijdreeksen die de verschillen tussen Nederland en de andere landen beschrijven convergeren naar waarden die niet langer verondersteld worden nul te zijn.
• Mogelijk gemaakt door toevoeging van constanten aan de vergelijkingen voor de Nederlandse afwijkingen.
17
Gemaakte modelwijzigingen
18
Aanpassingen in modelstructuur
• Tijdseffecten van Europa (𝐾𝑡𝑔) blijven gemodelleerd volgens een random
walk met drift, gekalibreerd vanaf 1970:
𝐾𝑡𝑔= 𝐾𝑡−1
𝑔+ θ𝑔 + ϵ𝑡
𝑔, 𝑡 > 1970.
• Tijdseffecten van de Nederlandse afwijking (κ𝑡𝑔) zijn gemodelleerd
volgens een eerste orde autoregressief AR(1)-model (inclusief constante term), gekalibreerd vanaf 1983:
κ𝑡𝑔= 𝑎𝑔κ𝑡−1
𝑔+ 𝑐𝑔 + δ𝑡
𝑔, 𝑡 > 1983.
𝑞𝑥𝑔𝑡 = 1 − 𝑒−𝜇𝑥
𝑔𝑡 met
ln 𝜇𝑥𝑔𝑡 = ln 𝜇𝑥
𝑔,𝐸𝑈𝑡 + ln 𝜇𝑥
𝑔,𝑁𝐿𝑡
= 𝐴𝑥𝑔+𝐵𝑥
𝑔𝐾𝑡𝑔+ α𝑥
𝑔+ β𝑥
𝑔κ𝑡𝑔
19
Kalibratie
• Overlijdens & Exposures Europa (Poissonverdeling) → 𝐴𝑥𝑔, 𝐵𝑥
𝑔& 𝐾𝑡
𝑔, 𝑡 ≥ 1970, 𝑥 = 0,1,2,⋯ , 90.
• Overlijdens & Exposures Nederland (Poissonverdeling) → α𝑥𝑔, β𝑥
𝑔& κ𝑡
𝑔, 𝑡 ≥ 1983, 𝑥 = 0,1,2,⋯ , 90.
• 𝐾𝑡𝑔, 𝑡 > 1970 en κ𝑡
𝑔, 𝑡 > 1983 → parameters vergelijkingen 𝐾𝑡
𝑔= 𝐾𝑡−1
𝑔+ θ𝑔 + ϵ𝑡
𝑔en κ𝑡
𝑔= 𝑎𝑔κ𝑡−1
𝑔+ 𝑐𝑔 + δ𝑡
𝑔.
Correlaties tussen mannen en vrouwen en tussen Nederland en Europese landen worden hierbij
meegenomen.
• Voor hoge leeftijden wordt de gebruikelijke sluitingsmethode van Kannisto gebruikt.
• De tijdreeksen voor de Nederlandse afwijking worden stabieler;
• De “consistentie” van het model verbetert;
• Verandering in afwijking Nederland ten opzichte van Europa op de langere termijn.
20
Gevolgen modelwijzigingen
21
Modelstructuur
↑
α𝑥𝑔+ β𝑥
𝑔κ∞𝑔
22
Hans de Mik
Uitkomsten AG2020
23
AG2020 versus AG2018
80
85
90
95
100
105
0 20 40 60 80 10080
85
90
95
100
105
0 20 40 60 80 100
VrouwenMannen
89,3
80,7
91,7
83,8
Periodelevensverwachting in 2021Cohortlevensverwachting in 2021……
65
70
75
80
85
90
1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050
Nederland
Europese selectie
AG2018 Europa
AG2020 Europa
AG2018 NED
AG2020 NED
CBS-2019
24
Vrouwen
Mannen
Prognose in perspectiefPeriodelevensverwachting bij geboorte
10
15
20
25
30
1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050
Nederland
Europese selectie
AG2018 Europa
AG2020 Europa
AG2018 NED
AG2020 NED
CBS-2019
25
Vrouwen
Mannen
Prognose in perspectiefPeriodelevensverwachting op 65
26
Prognose ontwikkeling AOW-leeftijd
65
66
67
68
69
70
71
2018 2022 2026 2030 2034 2038 2042 2046 2050
Prognose AG2018 op basis van Wet uit 2012
Prognose AG2020 op basis van Wetsvoorstel
Prognose AG2018 op basis van Wetsvoorstel
27
Impact op voorzieningen
Mannen Vrouwen
3% rekenrente Jong Gemiddeld Oud Jong Gemiddeld Oud
OP (65) -2,4% -2,2% -2,1% -2,2% -1,9% -1,6%
Latent PP 1,1% 0,7% 0,1% 1,9% 0,8% -0,3%
Ingegaan PP -1,2% -1,1% -1,4% -1,0% -1,3% -1,7%
Totaal -1,7% -1,6% -1,6% -1,8% -1,7% -1,6%
1% rekenrente Jong Gemiddeld Oud Jong Gemiddeld Oud
OP (65) -3,0% -2,8% -2,5% -2,7% -2,4% -2,0%
Latent PP 0,4% 0,0% -0,4% 1,0% 0,0% -1,0%
Ingegaan PP -1,6% -1,5% -1,7% -1,5% -1,8% -2,1%
Totaal -2,2% -2,1% -2,0% -2,4% -2,2% -2,0%
28
Impact op pensioenpremie
3% rekenrente Mannen Vrouwen
OP (68) -2,9% -2,5%
OP (68) + 70% opbouw PP -1,9% -2,0%
OP (68) + 70% risico PP -2,4% -2,3%
1% rekenrente Mannen Vrouwen
OP (68) -3,5% -3,0%
OP (68) + 70% opbouw PP -2,4% -2,6%
OP (68) + 70% risico PP -3,1% -2,9%
• Levensverwachting bij geboorte naar beneden bijgesteld naar 91,7 en 89,3 jaar voor respectievelijk meisje en jongen geboren in 2021;
• AOW-leeftijd naar verwachting pas in 2030 naar 67 jaar en 3 maanden;
• Bij rekenrente van 1% dalen technische voorzieningen met circa 2%;
• Verlagend effect op pensioenpremie van twee a drie procent.
29
Samenvatting uitkomsten
30
Eerste vragenronde
31
Michel Vellekoop
Covid-19 pandemie
• Door de pandemie meer overlijdensgevallen dan verwacht in 2020 tot nu toe.
• Impact is samenspel diverse effecten:
– Kans besmet te worden
– Kans op overlijden indien besmet
– Kans op overlijden indien niet besmet.
• Daarom reden om extra analyses te doenen dit niet als standaard doodsoorzaak(zoals ‘gewone’ griep) te behandelen.
32
Covid-19 pandemie
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
27/F
eb
3 m
rt
8 m
rt
13 m
rt
18 m
rt
23 m
rt
28 m
rt
02/A
pr
07/A
pr
12/A
pr
17/A
pr
22/A
pr
27/A
pr
2 m
ei
7 m
ei
12 m
ei
17 m
ei
22 m
ei
27 m
ei
01/J
un
06/J
un
11/J
un
16/J
un
21/J
un
26/J
un
01/J
ul
06/J
ul
11/J
ul
16/J
ul
21/J
ul
26/J
ul
31/J
ul
05/A
ug
10/A
ug
15/A
ug
20/A
ug
25/A
ug
Bij GGD gemelde COVID-19 overledenen per dagBron: RIVM
• Grote onzekerheid op de korte en lange termijn:
– Kan een werkend vaccin gevonden worden, wanneer is dit beschikbaar voor grootschalige vaccinatie, en kan groepsimmuniteit opgebouwd worden?
– Komen er nieuwe “golven” en hoe verhoudt impact zich tot de eerste golf?
33
Covid-19 pandemie
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
27/F
eb
1 m
rt
4 m
rt
7 m
rt
10 m
rt
13 m
rt
16 m
rt
19 m
rt
22 m
rt
25 m
rt
28 m
rt
31 m
rt
03/A
pr
06/A
pr
09/A
pr
12/A
pr
15/A
pr
18/A
pr
21/A
pr
24/A
pr
27/A
pr
30/A
pr
3 m
ei
6 m
ei
9 m
ei
12 m
ei
15 m
ei
18 m
ei
21 m
ei
24 m
ei
27 m
ei
30 m
ei
02/
Jun
05/
Jun
08/
Jun
11/
Jun
14/
Jun
17/
Jun
20/
Jun
23/
Jun
26/
Jun
29/
Jun
02/
Jul
05/
Jul
08/
Jul
11/
Jul
14/
Jul
17/
Jul
20/
Jul
23/
Jul
26/
Jul
29/
Jul
01/A
ug
04/A
ug
07/A
ug
10/A
ug
13/A
ug
16/A
ug
19/A
ug
22/A
ug
25/A
ug
Bij GGD gemelde COVID-19 positieve testen per dagBron: RIVM
• Vanwege grote onzekerheid, beperkte data en onduidelijkheid of populatie die virus overleeft sterker is, of juist blijvend verzwakt door het virus:
Best estimate prognose is AG2020, waarin data 2020 niet is meegenomen
• In periode juni-juli zijn welgevoeligheidsanalyses uitgevoerd om inzicht te krijgen in mogelijkeimpact.
• Die is gebaseerd op projecties van tot nu toe beschikbare gegevens.
• Geen aannamen over verloop pandemie; dat laten we aan epidemiologen en virologen.
34
Gevoeligheidsanalyses
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+
man vrouw
Overledenen naar leeftijdsgroepenBron: RIVM
• We vullen de AG2020 dataset ( EU2018 / NL2019 ) aan met virtuele datapunten zodat we een virtuele dataset (EU2020 / NL2020 ) tot onze beschikking hebben.
• We gebruiken vervolgens het AG2020 model om parameters te kalibreren en projecties te maken.
• Zoals altijd proberen we dus onderscheid te maken tussen (Poisson) meetruis en effecten die een systematische ontwikkeling door de tijd representeren.
35
Uitgangspunten
• Omdat er naast sterfte aan Covid-19 ook impact is op sterfte door andere oorzaken analyseren we (enkel) over-/ondersterfte.
• Ivm beschikbaarheid data op moment van de analyse beperken we Europese landen tot:
DuitslandVerenigd KoninkrijkFrankrijkNederlandBelgië
36
Uitgangspunten
• Samen representeren die landen 83% van alle exposures in onze Europese landenset.
• Als later meer/betere datapunten beschikbaar komen zullen de uitgangspunten voor AG2020 door de CSO opnieuw geëvalueerd worden.
37
Uitgangspunten
Exposure Cartogram
Gegenereerd met het Flow-Based Cartogram Algoritme (PNAS 2018)
Om virtuele datapunten te genereren, hebben we verschillende bronnen geraadpleegd:
38
Databronnen
Type data Bron Details gebruikte data
AG2020 dataset CSO/Werkgroep Europa t/m 2018, Nederland t/m 2019
Om virtuele datapunten te genereren, hebben we verschillende bronnen geraadpleegd:
39
Databronnen
Type data Bron Details gebruikte data
AG2020 dataset CSO/Werkgroep Europa t/m 2018, Nederland t/m 2019
Populatiestanden jan 2019 Eurostat (Voor Nederland ook jan 2020 via CBS)
Jaarlijkse sterfte tot en met 2018 Eurostat (Voor Nederland ook 2019 via CBS)
Migratiesaldi tot jan 2019 EurostatPer leeftijd data voor Frankrijk alleen voor alle leeftijden bij elkaar
Om virtuele datapunten te genereren, hebben we verschillende bronnen geraadpleegd:
40
Databronnen
Type data Bron Details gebruikte data
AG2020 dataset CSO/Werkgroep Europa t/m 2018, Nederland t/m 2019
Populatiestanden jan 2019 Eurostat (Voor Nederland ook jan 2020 via CBS)
Jaarlijkse sterfte tot en met 2018 Eurostat (Voor Nederland ook 2019 via CBS)
Migratiesaldi tot jan 2019 EurostatPer leeftijd data voor Frankrijk alleen voor alle leeftijden bij elkaar
Wekelijkse sterfte 2020 CBSData voor Nederland per week per leeftijd(maatwerk CBS) t/m week 21
Om virtuele datapunten te genereren, hebben we verschillende bronnen geraadpleegd:
41
Databronnen
Type data Bron Details gebruikte data
AG2020 dataset CSO/Werkgroep Europa t/m 2018, Nederland t/m 2019
Populatiestanden jan 2019 Eurostat (Voor Nederland ook jan 2020 via CBS)
Jaarlijkse sterfte tot en met 2018 Eurostat (Voor Nederland ook 2019 via CBS)
Migratiesaldi tot jan 2019 EurostatPer leeftijd data voor Frankrijk alleen voor alle leeftijden bij elkaar
Wekelijkse sterfte 2020 CBSData voor Nederland per week per leeftijd(maatwerk CBS) t/m week 21
Wekelijkse sterfte 2020 STMFData voor Duitsland, Frankrijk, E&W, Schotland, België, vijf leeftijdsgroepen (0-14, 15-64, 65-74, 75-84, 85+)t/m week 21
Wekelijkse sterfte 2020Noord-Iers statistisch bureau
Want data voor Noord-Ierland zit niet in STMF
42
Virtuele data 2020Exposures en Deaths in 2020
verwachtvolgens
prognose
43
Virtuele data 2020Exposures en Deaths in 2020
tot nu toedaadwerkelijk
geobserveerd
44
Virtuele data 2020Exposures en Deaths in 2020
verschilis dan de
over-/ondersterfte
Twee varianten herkalibratie:
• Huidige over-/ondersterfte• Dubbele over-/ondersterfte.
Gebruik twee varianten geeft extra inzicht in gevoeligheden.
45
Frank van Berkum
GevoeligheidsanalysesCovid-19
46
Sterfte per week in 2020: Engeland & Wales
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51
Mannen
2018 2019 2020
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51
Vrouwen
2018 2019 2020
47
Sterfte per week in 2020: Duitsland
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51
Mannen
2018 2019 2020
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51
Vrouwen
2018 2019 2020
48
Sterfte per week in 2020: Nederland
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51
Mannen
2018 2019 2020
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51
Vrouwen
2018 2019 2020
49
Sterfte in 2020 in Nederland per leeftijd
50
Sterfte in 2020 in Nederland per leeftijd
Impact op cohortlevensverwachting in het jaar 2021 is negatief zoals verwacht en
• Impact voor vrouwen minder groot dan voor mannen;
• Impact voor “Dubbele oversterfte” is ongeveer twee keer zo groot als impact voor “Huidige oversterfte”.
51
Impact op cohortlevensverwachtingen
Cohortlevensverwachting
in 2021
Bij geboorte Op leeftijd 65
Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen
AG2020 89,3 91,7 20,0 22,9
Huidige oversterfte 88,6 91,3 19,6 22,7
Dubbele oversterfte 87,9 91,0 19,2 22,5
Verschil t.o.v. AG2020
Cohortlevensverwachting (2021)
Bij geboorte Op leeftijd 65
Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen
Huidige oversterfte -0,68 -0,41 -0,44 -0,19
Dubbele oversterfte -1,37 -0,73 -0,87 -0,33
• Impact voor “Huidige oversterfte” is vergelijkbaar met de impact van de wijziging van AG2018 naar AG2020.
• Gevoeligheidsanalyses nuttig voor eerste indruk maar:
AG2020 is onze beste inschatting op dit moment.
52
Impact op cohortlevensverwachtingen
Cohortlevensverwachting
in 2021
Bij geboorte Op leeftijd 65
Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen
AG2020 89,3 91,7 20,0 22,9
Huidige oversterfte 88,6 91,3 19,6 22,7
Dubbele oversterfte 87,9 91,0 19,2 22,5
Verschil t.o.v. AG2020
Cohortlevensverwachting (2021)
Bij geboorte Op leeftijd 65
Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen
Huidige oversterfte -0,68 -0,41 -0,44 -0,19
Dubbele oversterfte -1,37 -0,73 -0,87 -0,33
53
Tweede vragenronde
54
Einde