İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURALLARI VE GÜVENLİK
KÜLTÜRÜ
SUNUM
Bu sunum sonunda katılımcılar;
* İş sağlığı ve güvenliğinin temel prensiplerini
* Güvenlik kültürünü ve faydalarını öğrenir.
* Güvenlik kültürünün oluşturulmasının ve sürdürülmesinin gerekliliği sonucunu çıkarır.
GÜVENLİK KÜLTÜRÜ
Kurumun sağlık ve güvenlik programlarının yeterliliğine, tarzına ve uygulamadaki ısrarına karar veren birey ve grupların değer, tutum, yetkinlik ve davranış biçimlerinin bir ürünüdür.
İş güvenliği kültürü;> İş güvenliğinin öncelikli olduğu yaşam biçimidir.> Güvenlik bilgiye dayanır,> İçselleştirilmiş ve yaşam biçimi haline getirilmiş bilgi, güvenlik kültürünü oluşturur.> İş güvenliği göz ardı edildiğinde“iş kazası” ve “meslek hastalığı” oluşur.
Güvenlik
Güvenliği sağlamanın üç ana uygulaması vardır;
1. Güvenliği ve sağlığı tehdit eden durumların ortadan kaldırılması,
2. Güvenliği ve sağlığı tehdit eden gelişmelerin zamanında saptanması,
3. Önlenemeyen durumların kötü sonuçlarının asgariye indirilmesi (riskin asgariye indirilmesi)
Güvenlik Kültürünün Amaçları
• Davranış normları oluşturmak,• Kaza ve yaralanmaları azaltmak,• Dikkat çeken konularda güvenliği sağlamak,• Örgüt üyelerinin riskler, kazalar ve hastalıklar hakkında aynı inanç ve fikirleri paylaşmasını sağlamak,• Kişilerin güvenliğe bağlılığını artırmak,• Örgüt sağlık ve güvenlik programının biçim ve yeterliğine karar vermek
“GÜVENLİ” çalışma ortamı
Çalışanlar açısından iyi
• Hastalık-kaza olmaz
• Kendini güvende hisseder
İşveren açısından iyi
• Sağlık giderleri azalır
• Çalışanlar verimli çalışır
• Çalışan sirkülasyonu azalır
İSGİSG
«İşyerlerinde işlerin yürütümü sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan, sağlığa zararlı ve güvensiz durumlardan
korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır.»
İçselleştirilmiş ve yaşam biçimi haline getirilmiş bilgi, güvenlik kültürünü oluşturur.
İş güvenliği göz ardı edildiğinde; «iş kazası» ve «meslek hastalığı» oluşur!...
«İşyerlerinde işlerin yürütümü sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan, sağlığa zararlı ve güvensiz durumlardan
korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır.»
İçselleştirilmiş ve yaşam biçimi haline getirilmiş bilgi, güvenlik kültürünü oluşturur.
İş güvenliği göz ardı edildiğinde; «iş kazası» ve «meslek hastalığı» oluşur!...
İSG (İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ) TANIMI
Kişinin bedensel ve ruhsal
tam iyilik halidir
Çalışanların iş nedeniyle oluşabilecek
hastalık ve kazalardan korunmasıdır.
Tehlikeye ve riske maruz kalmama, emniyetli olma
halidir.
SAĞLIKİŞ SAĞLIĞI
GÜVENLİK
a) İş güvenliği
b) İş sağlığı
1. İş Sağlığı ve Güvenliği
İşletmenin KorunmasıÇalışanın Korunması
İSGAmacı
Hizmet-Kalitenin Artırılması
İSG AMACI
ÇALIŞANLARIN TEHLİKELERE
KARŞI KORUNMASI
ÇALIŞANLARIN TEHLİKELERE
KARŞI KORUNMASI
ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ
YETİŞTİRİLMESİ
ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ
YETİŞTİRİLMESİ
İşletmede ilk yapılması
gereken şey tehlikeli
durumların ortadan
kaldırılmasıdırKişilerin
güvenlikleri rastlantılara
bırakılmamalıdır.
İşletmede ilk yapılması
gereken şey tehlikeli
durumların ortadan
kaldırılmasıdırKişilerin
güvenlikleri rastlantılara
bırakılmamalıdır.
İş ve işlemlerin çalışanlara
zarar vermemesi için
önlemler alınmalıdır.
Çalışanlar işe uygun kişisel koruyucular
kullanmalıdır.
İş ve işlemlerin çalışanlara
zarar vermemesi için
önlemler alınmalıdır.
Çalışanlar işe uygun kişisel koruyucular
kullanmalıdır.
Eğitim ile kişilerin
tehlikelere karşı uyanık olmaları sağlanmalıdır.Çalışanların
KKD kullanmaları
alışkanlık haline
getirilmelidir.
Eğitim ile kişilerin
tehlikelere karşı uyanık olmaları sağlanmalıdır.Çalışanların
KKD kullanmaları
alışkanlık haline
getirilmelidir.
UYARI SİSTEMLERİNİN
KURULMASI
UYARI SİSTEMLERİNİN
KURULMASI
Uyarılar görünmez
koruyuculardırUyarılar
bilgilendirme ve eğitimi
içermelidirUyarılar
işletmede kazaları
önlemede temel araçlardır
Uyarılar görünmez
koruyuculardırUyarılar
bilgilendirme ve eğitimi
içermelidirUyarılar
işletmede kazaları
önlemede temel araçlardır
TEHLİKELİ DURUMLARIN
ORTADAN KALDIRILMASI
TEHLİKELİ DURUMLARIN
ORTADAN KALDIRILMASI
İSG KURALLARINI UYGULAMA YÖNTEMLERİ
İSG’Yİ TEHDİT EDENDURUMLARI ORTADAN
KALDIRMAK
İSG’Yİ TEHDİT EDENDURUMLARI ORTADAN
KALDIRMAK
İSG TEHDİT EDEN FAKTÖRLERİ ZAMANINDA
SAPTAMAK
İSG TEHDİT EDEN FAKTÖRLERİ ZAMANINDA
SAPTAMAK
ÖNLENEMEYEN DURUMLARIN KÖTÜ
SONUÇLARINI EN AZA İNDİRMEK
ÖNLENEMEYEN DURUMLARIN KÖTÜ
SONUÇLARINI EN AZA İNDİRMEK
Proaktif (ÖnlemAlmak)
Ortadan kaldırmak,Engel olmak;
• Duyarlı olmak,• Tehlikeleri
görmek,• Bilgi ve deneyimli
olmak
Reaktif (Sonradan Tepkisel)
Proaktif (ÖnlemAlmak)
Ortadan kaldırmak,Engel olmak;
• Duyarlı olmak,• Tehlikeleri
görmek,• Bilgi ve deneyimli
olmak
Reaktif (Sonradan Tepkisel)
Tehlike olasılığı çok düşük düzeye indirilemiyorsa,
tehlikeli durumların ve gelişmelerin
izlenmesi, kazaların önlenmesi açısından büyük önem kazanır.Ortam ölçümlerinin, izlemelerinin sürekli
olarak yapılması
Tehlike olasılığı çok düşük düzeye indirilemiyorsa,
tehlikeli durumların ve gelişmelerin
izlenmesi, kazaların önlenmesi açısından büyük önem kazanır.Ortam ölçümlerinin, izlemelerinin sürekli
olarak yapılması
Kişisel koruyucuların kullanılmasına bağlı kazalardan korunma,
Meslek hastalıkların önlenmesinde
periyodik muayenelerin
yapılması,
Kişisel koruyucuların kullanılmasına bağlı kazalardan korunma,
Meslek hastalıkların önlenmesinde
periyodik muayenelerin
yapılması,
İŞ GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMANIN KURALLARI
MUHENDİSLİKREVİZYON
MUHENDİSLİKREVİZYON İKNA VE TEŞVİKİKNA VE TEŞVİK
ERGONOMİ«İŞ-ÇALIŞAN
UYUMU»
ERGONOMİ«İŞ-ÇALIŞAN
UYUMU»
Tehlikeli durumların bilinmesi,Tehlikeli
durumların analizi,
Tedbirlerin alınması,
Tedbirlerin uygulanması
Gerekli kontrollerin sağlanması,
Tehlikeli durumların bilinmesi,Tehlikeli
durumların analizi,
Tedbirlerin alınması,
Tedbirlerin uygulanması
Gerekli kontrollerin sağlanması,
Eğitim ve öğretim
çalışmaları,
Uyarı levhaları ve afişler,
Ödüllendirme ve özendirme,
Eğitim ve öğretim
çalışmaları,
Uyarı levhaları ve afişler,
Ödüllendirme ve özendirme,
Yapılacak işe uygun işçi temini ve
çalışanları biyolojik
özellikleri ile kabiliyetlerine
göre işe yerleştirme,
Yapılacak işe uygun işçi temini ve
çalışanları biyolojik
özellikleri ile kabiliyetlerine
göre işe yerleştirme,
DİSİPLİN KURALLARIDİSİPLİN
KURALLARI
İş güvenliğini sağlamada en
son başvurulacak çözüm yolu,
disiplin tedbirlerine
başvurulması,
İş güvenliğini sağlamada en
son başvurulacak çözüm yolu,
disiplin tedbirlerine
başvurulması,
KAZALARDAN KORUNMA METODU
GELENEKSEL VE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIM
Geleneksel yaklaşımda (reaktif, tepkisel yaklaşım), kazaların ve sistem bozukluklarının incelenmesi esastır. Olay sonrası inceleme ve işin yeniden düzenlenmesine odaklanır.
Çağdaş güvenlik yaklaşımı (proaktif yaklaşım) ise, sistem bozukluğundan çok, güvenlik yönetim sisteminin incelenmesine, risk değerlendirme ve güvenlik kültürüne odaklanır. Olay gerçekleşmeden öncesine, çalışanlara ve güvenli olmayan uygulamalara odaklanır.
İ.S.G KÜLTÜRÜ
• Sağlıklı ve güvenlikli bir çalışma ortamına sahip olma hakkına herkesin saygı gösterdiği;
• Hak, sorumluluk ve ödevlerin önleme prensibine öncelik verilerek açıkça tanımlandığı bir sistem içerisinde;
• Hükümet, işveren ve çalışanların sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturulmasında aktif olarak yer aldıkları bir anlayıştır.
Üst Yö
netim
Orta Yönetim
Yazısız İSG
SistemiYa
zılı İS
G Sistemi
İşyeri Güvenli
k Kültürü
İŞYERİNDE GÜVENLİK KÜLTÜRÜ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEMEL PRENSİPLERİ
İŞ GÜVENLİĞİNİN TEMEL İLKESİ
Çalışan insanın en dikkatsiz ve güvensiz davranışına
karşın iş kazasının oluşmasını önleyecek önlemlerin
alınmasıdır.
İş Sağlığı Ve Güvenliğinin Hedefleri
* Sıfır risk,
* Sıfır iş kazası,
* Sıfır meslek hastalığı,
* Tam güvenli bir iş ortamı olmalıdır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışmaları
1 – Dinamiktir.2 – Eğitimi gerektirir.3 – Parasal yatırımı gerektirir.4 – Örgütlenmeyi ve organizasyonu gerektirir.5 – Bilim ve teknolojiyi takibi gerektirir.6 – Mevzuat takibini gerektirir.7 – Verimliliği etkiler. 8 – Verimli bir yatırımdır.9 – Cezai ve hukuki sonuçları vardır.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Genel Prensipleri
Amerikalı yazar W. HEİNRİCH Herhangi bir alanda yürütülecek İşçi Sağlığı ve iş Güvenliği çalışmalarının ON PRENSİP üzerinde yapılmasını önermektedir.
Prensip-1
«Tehlikeli Hareket Ve Tehlikeli Durumların Önlenmesi»
Kaza zincirinin üçüncü halkası en zayıf halkadır. İSG birinci ve ikinci halkalarda (eğitim ve disiplin yoluyla)
etkin sonuç elde edemeyeceğini kabul eder.
İş güvenliği, kazaların önlenmesinde «Tehlikeli Hareket ve Tehlikeli Durumları» düzeltmeyi hedef alır.
Prensip-1
«Tehlikeli Hareket Ve Tehlikeli Durumların Önlenmesi»
Kaza zincirinin üçüncü halkası en zayıf halkadır. İSG birinci ve ikinci halkalarda (eğitim ve disiplin yoluyla)
etkin sonuç elde edemeyeceğini kabul eder.
İş güvenliği, kazaların önlenmesinde «Tehlikeli Hareket ve Tehlikeli Durumları» düzeltmeyi hedef alır.
Prensip-2
«İş kazalarının %88’ini tehlikeli hareket, %10’u tehlikeli durum, 2’si sebebi kaçınılmaz ve bilinmeyen
nedendir.»
Bu prensip iş güvenliği önlemlerinde, tehlikeli hareket ve tehlikeli durumların önemli olduğunu
göstermektedir.
Prensip-2
«İş kazalarının %88’ini tehlikeli hareket, %10’u tehlikeli durum, 2’si sebebi kaçınılmaz ve bilinmeyen
nedendir.»
Bu prensip iş güvenliği önlemlerinde, tehlikeli hareket ve tehlikeli durumların önemli olduğunu
göstermektedir.
Prensip-3
«Kaza Sonucu Meydana Gelecek Zararın Büyüklüğü Kestirilemez, Bu Tamamen Tesadüflere Bağlıdır.»
Bu prensip İSG’nin yaptığı faaliyetlerdeki amacının; kazayı hafif atlatmak değil, kazayı meydana getiren sebepleri
ortadan kaldırılmaya dönük olması gerektiğini söylemektedir.
Prensip-3
«Kaza Sonucu Meydana Gelecek Zararın Büyüklüğü Kestirilemez, Bu Tamamen Tesadüflere Bağlıdır.»
Bu prensip İSG’nin yaptığı faaliyetlerdeki amacının; kazayı hafif atlatmak değil, kazayı meydana getiren sebepleri
ortadan kaldırılmaya dönük olması gerektiğini söylemektedir.
Prensip-4
«Ağır yaralanma ya da ölümle neticelenen her kazanın temelinde 29 uzuv kaybı, 300 yaralanma olmayan (ramak
kala) olay vardır.»
Bu prensipten özellikle «ramak kala» olayların nedenlerinin iyi incelenmesi gerektiği anlaşılmaktadır.
Prensip-4
«Ağır yaralanma ya da ölümle neticelenen her kazanın temelinde 29 uzuv kaybı, 300 yaralanma olmayan (ramak
kala) olay vardır.»
Bu prensipten özellikle «ramak kala» olayların nedenlerinin iyi incelenmesi gerektiği anlaşılmaktadır.
Prensip-5
«Tehlikeli Hareketlerin Nedenleri?»
İnsan önce güvensiz koşullar oluşturmakta, sonrada bu koşullar nedeniyle kaza yapmakta veya meslek hastalığına
yakalanmaktadır.
Kaza kusur oranlarının belirlenmesinde tehlikeli hareketlerin nedenleri incelenmelidir.
Prensip-5
«Tehlikeli Hareketlerin Nedenleri?»
İnsan önce güvensiz koşullar oluşturmakta, sonrada bu koşullar nedeniyle kaza yapmakta veya meslek hastalığına
yakalanmaktadır.
Kaza kusur oranlarının belirlenmesinde tehlikeli hareketlerin nedenleri incelenmelidir.
Prensip-6
«Kazalardan Korunma Metodu»
İSG mevzuatımızda yapılan yeni düzenlemelerle bu konu geniş bir şekilde ele alınmıştır.
Prensip-6
«Kazalardan Korunma Metodu»
İSG mevzuatımızda yapılan yeni düzenlemelerle bu konu geniş bir şekilde ele alınmıştır.
Prensip-7
«Kazalardan Korunma Yöntemleri ile Üretim ve Kalite Kontrolü Metotları Benzerlik ve Paralellik Arz Eder.»
Bu benzerlik kalite yönetim sistemlerinde daha net görülmektedir.
Prensip-7
«Kazalardan Korunma Yöntemleri ile Üretim ve Kalite Kontrolü Metotları Benzerlik ve Paralellik Arz Eder.»
Bu benzerlik kalite yönetim sistemlerinde daha net görülmektedir.
Prensip-8
«İG İle İlgili Çalışmalara, Kurallara ve Alınacak Tedbirlere Üst Düzey Yönetici Katılmalı ve
Sorumluluğa Ortak Olmalıdır.»
İSG çalışmaları sadece işyerinde bu amaçla görevlendirilen personele sınırlı kalmamalıdır.
Özellikle üste düzey yönetim, orta düzey yönetim İSG desteklemelidir.
Prensip-8
«İG İle İlgili Çalışmalara, Kurallara ve Alınacak Tedbirlere Üst Düzey Yönetici Katılmalı ve
Sorumluluğa Ortak Olmalıdır.»
İSG çalışmaları sadece işyerinde bu amaçla görevlendirilen personele sınırlı kalmamalıdır.
Özellikle üste düzey yönetim, orta düzey yönetim İSG desteklemelidir.
Prensip-9
«İlk Kademe Yöneticiler, Kazalardan Korunmada En Önde Gelen Personeldir.»
Bu prensip çalışana en yakın birim sorumlusunun iş güvenliğini sağlamadaki önemini, eğitim, teşvik, ikna
ve disiplin çalışmalarının hangi seviyede gerekli olduğuna işaret etmektedir.
Prensip-9
«İlk Kademe Yöneticiler, Kazalardan Korunmada En Önde Gelen Personeldir.»
Bu prensip çalışana en yakın birim sorumlusunun iş güvenliğini sağlamadaki önemini, eğitim, teşvik, ikna
ve disiplin çalışmalarının hangi seviyede gerekli olduğuna işaret etmektedir.
Prensip-10
«İş Güvenliği Çalışmalarına Yön Veren İnsani Duyguların Yanında, İş Güvenliği’nin
Sağlanmasında İtici Rol Oynayan 2 Mali Faktör Vardır.»
1.Güvenli bir işletmede üretim artacak, maliyet düşecektir,2.Kazalarda meydana gelen zarar yapılan
ödemelerin 5 katıdır,
Prensip-10
«İş Güvenliği Çalışmalarına Yön Veren İnsani Duyguların Yanında, İş Güvenliği’nin
Sağlanmasında İtici Rol Oynayan 2 Mali Faktör Vardır.»
1.Güvenli bir işletmede üretim artacak, maliyet düşecektir,2.Kazalarda meydana gelen zarar yapılan
ödemelerin 5 katıdır,
Güvenlik kültürünün oluşturulmasında görevli ulusal kurum ve kuruluşlar
İş güvenliği kültürünün geliştirilmesinde;
A-Devlet,
B-İşveren,
C-Çalışanlar/sendikalar,
D-Üniversiteler
E-Meslek örgütlerine çeşitli görevler düşmektedir.
Ya ümitsizsiniz, Ya da ümit sizsiniz.
Ya çaresizsiniz, Ya da çare sizsiniz.
Behcet Necatigil
Tanım
• Çalışanların sağlıklarını sosyal, ruhsal ve bedensel olarak en
üst düzeyde tutmak,
• Çalışma koşullarını ve üretim araçlarını sağlığa uygun hale
getirmek,
• Çalışanları zararlı etkilerden koruyarak işin ve çalışanın
birbirine uyumunu sağlamak,üzere kurulmuş bir tıp dalıdır.
b. İş Sağlığı
*Meslek hastalıklarının tespiti konusunda bütün ülkelerde sorun yaşanmaktadır *İş kazası sayıları ise gerçeğe daha yakındır. *Uluslar arası Çalışma Örgütü (ILO) verilerine göre ölümlü iş
kazası sıklığının en düşük olduğu İngiltere’dir. *İş kazası sıklığının en yüksek olduğu ülkeler arasında
ülkemiz ile birlikte Hindistan ve Rusya da vardır. Dünya işgücü ~ 2.7milyar *•Yılda 2 milyon yaşam çalışmaya bağlı nedenlerle yitiriliyor *•160 milyon/yıl yeni yaralanma/hastalık ortaya çıkıyor *•Küresel GSH‟nın %4‟ü (1.25 trilyon USD) çalışmaya bağlı
morbidite nedeniyle yitiriliyor
İş Kazaları -Meslek Hastalıkları
Meslek Hastalığı Sıklığı
*Beklenen(dünya geneli) yüz binde 400-1200
*Türkiye‟de yüz binde 10 – 35 arasında
*Türkiye‟de beklenen 36.000 (%0,4) - 108.000 (%1,2)
*Türkiye‟de saptanan 500 – 1300 vaka
ILO tahminlerine dayanılarak çalışan sayısına göre yılda her bin işçi için 4-12 yeni meslek hastalığı vakası beklenmektedir.
Ülkeler % Olarak İş Kazası Kaza Sıklık Oranı
Kanada 0,81 3,37
ABD 0,83 3,46
Japonya 0,89 3,71
Almanya 1,50 6,25
Polonya 2,60 10,54
Güney Kore 2,80 11,67
Türkiye 3,00 12,45
İş Kazası Sıralaması(Dünya)
Ülkeler Maliyet (Milyar)
ABD (Dolar) 190
Almanya (Dolar) 28
Norveç (Kron) 40
Avustralya (A. Doları) 15-37
İş Kazalarında Maliyet(Dünya)
ILO Tahminleri >Dünyadaki işgücü 3 Milyar
>İş kazaları 321 milyon >Meslek hastalıkları 2.02 milyon >İşle ilgili ölümler 2.2 milyon
>Dünya GSMH 30 trilyon $ >İSG kaynaklı kayıp % 4
İş Sağlığı Ve Güvenliği Politikası
• Hiçbir iş emniyetsiz yapılacak kadar acil değildir.• Kazaların %98’i önlenebilir.
• İ.S.G.’in temeli, Risk analizi ve değerlendirmesi ile prosedür ve talimatlardır.
En Zayıf Halka Kadardır
Bir Zincirin Sağlamlığı Ne Kadardır ?
Bazı Tehlikeli Durumlar
• Emniyetsiz çalışma ortamları
• Başkasının işine karışma
• Uygun çalışma hızına uyulmaması
• Koruyucu malzeme kullanılmaması v.b.
1 Majör kaza
300 –600 Ucuz atlatma
10 –60Minör kaza
Kazanın Ardından Söylenenler
•Dikkatim dağıldı.
•Bana bir şey olmaz.
•Şimdiye kadar hep böyle yaptık.
•Böyle olacağı aklıma gelmedi, bilmiyordum.
•Güvenli görünüyordu.
•Acelem vardı.
KAZA
EMNİYETSİZ ORTAM/ŞARTLAR
* MADDİ VARLIKLARA ZARARLAR
* İŞİN DURMASI/GECİKMESİ* İNSANLARAZARARLARYARALANMA/ÖLÜM
İ.S.G. PROBLEMLERİ
BİLİNÇSİZDAVRANIŞLAR
İ.S.G. SİSTEMİN KURULMASININ YARARLARI
• Çalışma sahalarındaki risklerin en aza indirilmesi
• Çalışanların eğitimi , bilinçlendirilmesi ve İSG kültürünün oluşturulması
• Yasal ve diğer gereklerin sistemli takibi• İş performansının arttırılması• Çalışan performansının arttırılması• İş kazalarının önlenmesi• Pazarda güvenilirlik imajının sağlanması
GÜVENLİK KÜLTÜRÜNÜN GÜNLÜK YAŞAMDAKİ ÖNEMİ
GÜVENLİK KÜLTÜRÜNÜN GÜNLÜK YAŞAMDAKİ ÖNEMİ
“ BİR ZİNCİR,
ANCAK EN ZAYIF
HALKASI KADAR
SAĞLAMDIR.”
İş Sağlığı Ve Güvenliği Bir Aynadır
Siz Ona Gülümserseniz O Da Size Gülümser
*Güvenlik kültürünü benimseyerek hayatımızın her aşamasına uyarlamalı,
*Güvenli yaşam tarzını benimsemeli attığımız her adımda “ÖNCE GÜVENLİK” demeli,
*Ve en önemlisi “BANA BİR ŞEY OLMAZ” demekten vazgeçmeliyiz.
GÜVENLİK KÜLTÜRÜ BİR DAVRANIŞ BİÇİMİDİR. ‘ÖĞREN VE
ÖĞRET’