Download - íslenska sauðkindin
Íslenska sauðkindin
Sauðkindin
• Landnámsmennirnir komu með kindurnar með sér
• Kindurnar á Íslandi voru margfalt fleiri en íslendingar eða 890.000 í kringum árið 1980, en hefur farið fækkandi því nú eru þær um 480.000
Sauðkindin
• Kindur éta gras á sumrin en hey á veturna sem bóndinn hefur heyjað um sumarið
• KK kind heitir hrútur, kvk kind heitir ær og afkvæmið heitir lamb
• kk lamb er hrútur og kvk lamb er gimbur
Sauðkindin
• Eins vetra gömul lömb kallast gemlingar eða gemsar
• Þegar gimbrar eru orðnar gemlingar geta þær átt lamb um vorið
Hvernig þekkir maður í sundur?
Hrútur
• Hyrndur hrútur er með miklu stærri horn en allar kindurnar
• Hrútar eru oftast stærri en ærnar
Ær
• Ærin er með minni og þynnri horn en hrútarnir og er lægri í loftinu
• Ærnar geta verið mikið rólegri en hrútarnir og oftast er það þannig
Lömbin
• Lömbin eru afkvæmi kindanna og eru lítil og krúttleg
Afurðir
• Sauðkidin er nýtt í mjög margt– Kjötið er borðað– Ullin notuð í flíkur og prjónaskap– Horn og bein voru notuð sem leikföng– Innyfli í slátur eða matargerð
Afurðir
• Í gamladaga voru kindur mjólkaðar eða til 1950
• Mjólkin var drukkin bara sí svona og það var gerður ýmiskonar mjólkurmatur
Hornin
• Kindur sem eru með horn eru hyrndar
• Kindur sem ekki eru með horn eru kollóttar
Rúningur
• Þegar vorar og fer að verða hlítt þá verður kindunum frekar heitt í allri þessari ull svo maður klippir hana af en það kallast rúningur– Við segjum að eftir
rúning er ær komin í sumarkjólinn sinn
FjárhúsinJata Stíur
Jata
Kindur
Fjárhúsin
• Heyið er sett í jötu og kindurnar éta það þaðan
• Stundum eru lambhrútar settir í stíur og eins gimbrarnar
• Það eru vatnsfötur eða eitthvað annað sem kindurnar drekka úr í fjárhúsunum
Litir á íslensku kindinni
• Allmennir sauðalitir eru mórauður, svartur, hvítur og blandaður
• Náttúrulega er hægt að hafa marga liti í ullinni og sumar eru hálf röndóttar eins og þessi
Litir á íslensku kindinni
Sauðkindin
• Ullin á kindunum skiptist í tvennt Þel og Tog
• Þel er mjúkt sem fiður en Tog er bara eins og hárið á mér
Sauðkindin
• Kindur eru með klaufir á löppunum í staðin fyritr tærnar
Sauðkindin
• Kindur eru jórturdýr• Þegar kindurnar eru
búnar að éta matinn æla þær matnum eftir að hafa tugið hann lítilega
• Þegar þær jórtra þá tyggja þær matinn betur
Sauðburður
• Ærnar bera um vorið • Flestar eru tvílembur
sem þýðir að flestar eiga tvö lömb en stundum eru þau fleiri
• Sumar leitast eftir því að bera inni en sumar vilja bera undir berum himni
Sauðburður
• Stundum þegar kindur eru óþolinmóðar og nenna ekki að bíða eftir sínum lömbum þá reyna þær að stela öðrum lömbum
• Þessi hérna hefur orðið fyrir ráni
Sauðburður
• Ef ein kind er með 3 lömb en hefur kannski stolið einu þá mjólkar hún ekki nóg handa þeim öllum þá gefur maður þeim pela svo öll lömbin séu södd
Sauðburður
• Lömbin eru oftast sett inn í stíu og hleipt út í girðingu eftir nokkra daga
• Lömbin eru mörkuð u.þ.b. Viku eftir að þau fæðast
Fjárhús-Fjall
• Kindunum er hleipt upp á fjall eftir sauðburð og þá eru öll lömbin merkt svo bóndinn geti þekkt kindurnar og lömbin sín aftur
• Þegar kindurnar eru uppi á fjalli eru þær á svæði sem kallað er afréttur
Réttir
• Á haustin fara bændur að smala saman kindunum en það kallast göngur
• Kindunum er smalað í réttir sem líta svona út
• Miðjan kallast almenningur og kindurnar eru settar þar og dreggnar svo í dilka
Réttir
• Réttir eru til þess að svortera allt féð sem kom af afréttum
• Hver bóndi dregur sitt mark í sinn dilk og fer svo með féð heim á leið
Slátrun
• Bóndinn getur ekki haldið öllum lömbunum sem komu um vorið svo þeim er slátrað að hausti
• Oftast eru kindur eða lömb öllu heldur send í sláturhús
Forystufé
• Eitt af því sem gerir íslenska sauðfjárstofninn sérstakan er að í honum finnst svokallað forystufé
– sem þekkist hvergi annars staðar í heiminum
• Stundum er forystuféð stærra og fallegra
Forystufé
• Góður forystusauður finnur bestu leiðina og skilar fénu í hús heilu og höldnu
• Einnig var forystufé talið veðurglöggt og var það oft trekt til að fara út úr húsi ef von var á vondu veðri á veturinn
Hjátrú og Þjóðtrú
• Ef jörð er hvít um fengitíman verða flest lömb hvít, ef jörð er flekkótt verða flest lömbin mislit
• Ef maður étur eyrnamark af kindahöfði verður maður þjófur
• Það á alltaf að brjóta málbeinið í kindasviðum , annars fæðist mállaust barn á heimilinu
• Það boðar snjókomu og hríð að dreyma hvítt fé • Ef maður brýtur fótlegg úr kind fótbrotnar
sauðkind sem maður á
Takk fyrir mig