Download - JOCUL DE A NU FI MAI MULT DECAT SUNT
JOCUL DE A NU FI MAI MULT DECÂT SUNT
GRA W TO, ABY NIE BYĆ NICZYM WIĘCEJ NIŻ JESTEM
Volum apărut în cadrul ediţiei a XXXII‐a a Festivalului Internaţional
„Lucian Blaga”, Sebeş – Alba, mai 2012, sub îngrijirea Societăţii de
Poezie ARADOS, finanţat de Consiliul Judeţean Alba prin Biblioteca
Judeţeană „Lucian Blaga” Alba.
Książka została wydana w ramach XXXII edycji Międzynarodowego Festiwalu
Poetyckiego im. Luciana Blagi, Sebeş – Alba, maj 2012, staraniem Towarzystwa
Poetyckiego ARADOS i dzięki dofinansowaniu Rady Okręgu Alba za
pośrednictwem Biblioteki Okręgu Alba im. Luciana Blagi.
© Editura EIKON
Cluj‐Napoca, str. Bucureşti nr. 3A
Redacţia: tel 0364‐117252; 0728‐084801; 0728‐084802
e‐mail: edituraeikon@yahoo. com
Difuzare: tel/fax 0364‐117246; 0728‐084803
e‐mail: eikondifuzare@yahoo. com
web: www. edituraeikon. ro
Editura Eikon este acreditată de Consiliul Naţional al Cercetării
Ştiinţifice din Învăţământul Superior (CNCSIS) – cod 132
Fotografia de pe copertă aparține arhivei Arados.
Fotografia na okładce pochodzi ze zbiorów Towarzystwa Arados.
Coperta: G. MULTIMEDIA
Editori: Valentin AJDER
Vasile George DÂNCU
Tehnoredactare: Cristina BRAIȚ
Descrierea CIP a Bibliotecii Naţionale a României
IVANCU, EMILIA
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt = Gra w to, aby nie być niczym
więcej niż jestem / Emilia Ivancu ; trad. de Tomasz Klimkowski ;
pref. de Georgeta Orian. ‐ Cluj Napoca : Eikon, 2012
ISBN 978‐973‐757‐598‐2
I. Klimkowski, Tomasz (trad.)
II. Orian, Georgeta (pref.)
821.135.1‐1=162.1=135.1
Emilia Ivancu
JOCUL DE A NU FI
MAI MULT DECÂT SUNT
Traducere de Tomasz Klimkowski
Prefață de Georgeta Orian
Emilia Ivancu
GRA W TO, ABY NIE BYĆ
NICZYM WIĘCEJ NIŻ JESTEM
Przekład Tomasz Klimkowski
Przedmowa Georgeta Orian
Cluj-Napoca, 2012
Bunicilor mei, Aurelia și Virgil Neagoe
Moim dziadkom, Aurelii i Virgilowi Neagoe
Cuprins
Spis treści
Prefaţă / 11
Przedmowa / 17
I. Intertextuale poloneze
Intertekstualia polskie
Ştiţi… cred că m‐am pierdut… / 24
Wiecie co... chyba się zgubiłam... / 25
e greu să învăţăm să iubim (în) limba română / 26
trudno nauczyć się kochać (w) język(u) rumuński(m) / 27
Exerciţii la coadă / 28
Ćwiczenia w kolejce / 29
Mereu există pericolul / 30
Zawsze istnieje ryzyko / 31
Teoria ordinii în haos / 32
Teoria porządku w chaosie / 33
Cea mai bună dintre toate lumile posibile / 34
Najlepszy z możliwych światów / 35
Malentendu / 36
Malentendu / 37
Czarno‐białe / 38
Czarno‐białe / 39
Linii galbene ca ligheanul meu / 42
Linie żółte jak moja miska / 43
Întâi am scos un picior pe geam / 44
Najpierw wystawiłam przez okno jedną nogę / 45
Corbul este o pasăre duală / 46
Kruk jest dwoistym ptakiem / 47
O poartă de trecere / 48
Brama przejścia / 49
Întâlnire pe râul Congo / 50
Spotkanie na rzece Kongo / 51
II. Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
jocul de a nu fi mai mult decât sunt / 54
gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem / 55
Epifania chipului / 56
Epifania oblicza / 57
Mergând pe ape / 58
Chodząc po wodzie / 59
De azi am renunţat la Electra / 60
Dziś odrzuciłam Elektrę / 61
Mâinile mele au rămas încremenite pe tastatură / 62
Ręce zamarły mi na klawiaturze / 63
Ghimpi / 64
Ciernie / 65
Semn / 66
Znak / 67
Duc în mine o scoică / 68
Noszę w sobie muszlę / 69
Somn / 70
Sen / 71
Deşertul fiecăruia / 72
Pustynia każdego z nas / 73
A venit iarna siberiană / 74
Nastała syberyjska zima / 75
Doar aerul îl am / 76
Tylko powietrze mam / 77
Şapte ani / 78
Siedem lat / 79
III. Psalmi de noapte şi de zi
Psalmy na noc i na dzień
Într‐o zi mi s‐a furat Dumnezeul / 82
Pewnego dnia skradziono mi Boga / 83
Psalmodiere / 84
Śpiewanie psalmów / 85
Sfinţi şi lacrimi / 86
Łzy i święci / 87
Icoana cu chip de linişte / 90
Ikona o kojącym obliczu / 91
Rubliov / 92
Rublow / 93
Oglinda din catedrală / 96
Zwierciadło w katedrze / 97
Vreme de cenuşă (Solstiţiul de iarnă) / 98
Czas popiołów (Przesilenie zimowe) / 99
Cuvinte pe cruce / 100
Słowa na krzyżu / 101
Noaptea Sfântului Ioan / 104
Noc świętojańska / 105
Psalm de noapte şi de zi / 108
Psalm na noc i na dzień / 109
IV. Oameni‐lumânări
Ludzie‐świece
Într‐o zi, un om mi‐a dat o carte / 112
Pewien człowiek dał mi kiedyś książkę / 113
Oameni‐lumânări / 114
Ludzie‐świece / 115
Sfântul dintre pietre / 116
Święty wśród skał / 117
Omul‐pasăre / 118
Człowiek‐ptak / 119
Omul‐flaut / 122
Człowiek‐flet / 123
Omul cu ochi fără ferestre / 124
Człowiek z oczami bez okien / 125
Salvat de poet într‐o noapte / 126
Uratowany jednej nocy przez poetę / 127
V. În oraşul în care copacii au numere
W mieście, w którym drzewa mają numery
În oraşul în care copacii au numere / 132
W mieście, w którym drzewa mają numery / 133
Cum tac minunile / 134
Jak milczą cuda / 135
Ora Pământului / 136
Godzina Ziemi / 137
Stânca / 138
Skała / 139
Câmpuri de rapiţă / 140
Pola rzepaku / 141
Dimineţi cu păsări / 142
Poranki pełne ptaków / 143
Moartea meduzelor / 144
Śmierć meduz / 145
Un pahar de cer / 146
Puchar nieba / 147
Potirul dinăuntru / 148
Kielich wewnątrz mnie / 149
Zamor / 150
Zamor / 151
Niciodată mormânt / 152
Nigdy grób / 153
Podul / 154
Most / 155
Prefaţă
Natură interogator‐reflexivă prin chiar structura sa,
Emilia Ivancu nu‐i va surprinde foarte mult pe cei care o
cunosc, oferindu‐le un corpus de texte poetice al căror sens e
generat de trăiri complexe. Sau, îi va surprinde pe cei mai
mulţi, totuşi, ştiindu‐i mai degrabă preocupările din zona
eseului critic1, din cea didactică sau din cea a numeroaselor
demersuri de promovare a culturii române peste graniţe.
Oricum ar fi, volumul de faţă e debutul pe cont propriu2 al
unui spirit poetic care şi‐a dospit realul până când i‐a găsit
calea spre ceilalţi.
Cum e acest joc de a nu fi mai mult decât sunt? Poliedric, să
spunem deocamdată… E un joc în etape. Sunt salturi de la o
ipostază existenţială la alta, reflectate în tot atâtea cicluri poetice.
Intertextualele poloneze din prima parte se alcătuiesc
sub semnul iniţial al personajului lui Salman Rushdie,
Haroun: vom intra sub semnul poveştii, o poveste într‐o altă
limbă, într‐o altă lume, într‐un alt mod de a fiinţa lingvistic.
1 Emilia Ivancu, Travels with Steinbeck in Search of America, Sibiu,
Editura Imago, 2005. 2 Un dublu debut editorial, ca poet şi traducător, s‐a produs cu
volumul The Birth of Trystan. Poems in English, Irish and Welsh by
Diarmuid Johnson. With translations and eight original poems in
Romanian by Emilia Ivancu / Naşterea lui Tristan. Poeme în engleză,
irlandeză şi galeză de Diarmuid Johnson. Traducerea şi opt poeme în
limba română de Emilia Ivancu, Alba Iulia, Editura Reîntregirea, 2010
[carte cu CD]. Notă: Cele opt texte (Omul‐pasăre, Dimineţi cu păsări,
Podul, Într‐o zi un om mi‐a dat o carte, Iarna siberiană, Salvat de poet, Icoana
cu chip de linişte) se regăsesc şi în acest volum de autor.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
12
Această (auto)pierdere iniţială e provocarea pe care
conştiinţa din spatele versurilor o aruncă în joc: o prindem
sau nu… Dacă da, atunci vom înţelege de ce poeme ca e greu
să învăţăm să iubim (în) limba română, Malentendu, Czarno‐białe
sapă la temelia înnăscutului lingvistic spre a te face să te
îndoieşti de cele mai elementare cuvinte pe care le spui în
limba maternă. Doar cu ochiul şi gura străinului, doar cu
inocenţa şi nedumerirea lui în preajmă te poţi (re)întoarce
asupra unor automatisme cărora nu le (mai) vezi
încărcătura, fiindcă ai impresia că ţi se cuvin, şi poţi înţelege
de ce, spre exemplu, „iubirea se conjugă după alte reguli
decât somnul”. Tot astfel, încercarea de a înţelege „ordinea
lucrurilor”, alături de Michel Foucault (Teoria ordinii în haos),
are alte dimensiuni atunci când te instalezi într‐o altă limbă,
într‐o altă cultură, în care, până la urmă, ajungi să visezi sau
să gândeşti metatextual. Când visezi deja într‐o limbă
străină, când „eu aş fi putut să mă trezesc mereu la
încrucişarea lumilor”, e semn că versul blagian despre
pădurile „ce‐ar fi putut să fie şi niciodată nu vor fi” şi‐a
întins aripa până departe. „Urechea internă” a vocii poetice
suprapune sensul logic, cel gramatical, cel stilistic, mereu la
pândă după aflarea de noi conexiuni, de noi constatări, de
noi punţi semantice, de noi capcane sau calcuri lingvistice
care să provoace spiritul ludic (Corbul este o pasăre duală).
Desigur, jocul e prezent în acest prim ciclu de texte (Întâi am
scos un picior pe geam, Linii galbene ca ligheanul meu), însă spre
final vocea devine serioasă (O poartă de trecere, Întâlnire pe
râul Congo). O muzică nouă, „susurul apei”, îşi face loc în
spatele emoţiilor pe care autoarea le lasă vederii:
sentimentul străinului, prezenţa lui inevitabilă, modificarea
fără întoarcere a unei sensibilităţi aşezate într‐o altă lume.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
13
De aceea, „corpul nou, dureros de sensibil la orice
adiere de vânt” (De azi am renunţat la Electra) din al doilea
ciclu poetic are o altă voce, care pare să se fi găsit după
jocurile posibile în spaţiile dintre texte, cuvinte, idiomuri. O
voce cu tonuri grave (Mâinile mele au rămas încremenite pe
tastatură), căreia îi este de‐acum limpede drumul spre „masa
unde se scriu versuri” (Semn). Dacă vrem, n‐avem decât să
acceptăm că textul Duc în mine o scoică e chiar o artă poetică.
De aici se naşte, de‐acum înainte, versul, din „suferinţa de a
înţelege/ că lumina se naşte din cele mai întunecate zări”.
Metamorfoza conştiinţei poetice se respiră de la o pagină la
alta, trăgând cititorul de mânecă să înţeleagă că realul s‐a
modificat: „Deşertul meu/ este răscrucea de drumuri,/ nu
Drumul Crucii./ Însă pe drumul/ către deşertul din mine,/
am întâlnit cruci/ pe care mi le‐am atârnat la piept/ ca pe
nişte mărţişoare,/ aşa cum se poartă la noi,/ în stânga sus, /
lângă inimă” (Deşertul fiecăruia). În această secvenţă a cărţii,
porţile şi ferestrele sunt greu de trecut, sunt pragurile‐valuri
care jalonează drumul. Chiar când scrie „am o scuză, nu am
rădăcini” (Doar aerul îl am), vocea poetică şi‐a găsit calea.
Psalmi de noapte şi de zi pare a fi a treia treaptă a
(auto)cunoaşterii pe care o practică pe traseul dintre sine şi
lume. Dacă Psalmodiere ne‐ar putea trimite la Cântăreţi bolnavi
a lui Blaga, e pentru că poemul şi‐a identificat deja miza
estetică („cerşetorii bolnavi,/ căzuţi în patima cântecului
târziu şi a foamei albe […] bolnavi de cântec şi de dumnezei
încă nenăscuţi”). Întoarcerea spre cercurile interioare ajunge
până la mitul creaţiei (Rubliov), iar aici conştiinţa poetică
gândeşte iconografic, ispiteşte gândul de a‐şi reprezenta
chipul, adică de a gândi în imagini vecine cu sfinţenia –
sfinţenia omului şi sfinţenia locului (Icoana cu chip de linişte):
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
14
capacitatea de a concepe divinul concret, nu abstract, se
suprapune cu capacitatea icoanei de a oglindi, motiv, de
altfel, frecvent în paginile cărţii. Toate poemele din acest
ciclu par înlănţuite de un lirism al fiorului religios, al
căutării acelei părţi din noi care se află în dialog direct cu
divinul, în orice formă a sa. Chiar actul în sine al
comunicării, chiar cuvintele devin icoane atunci când se va fi
dus o luptă pentru învierea lor (Cuvinte pe cruce). Textele
îngână, printre figuri de sfinţi, candele şi icoane, litania
omului care, cunoscând de‐acum diferenţa, vrea să devină
„o rugăciune, / nu una deşartă, ci una roditoare” (Psalm de
noapte şi de zi).
Cele şapte poeme din secvenţa Oameni‐lumânări
instituie tot atâtea ipostaze ale creaţiei. De‐acum, creaţia îşi
cheamă reflexia, aşteaptă întoarcerea respiraţiei care s‐a lovit
de suprafeţele altor creatori şi revine modificată. Dinspre
omul care cântă, omul care dă formă nouă materiei prin
atingere, omul care scrie sau omul care zboară vine aceeaşi
singură încredinţare: „Ne e de ajuns cartea, pe ea ne vom
aşeza capul/ când va fi să dăm socoteală la final pentru
trecerea noastră/ prin lume”. O rămăşiţă a Orfeului de
demult bântuie prin poemele Emiliei Ivancu: odată auzit
cântecul, lumea se pune în mişcare, „sfântul dintre pietre pe
care‐l poţi întâlni doar o dată” se lasă văzut, se poate scrie
„povestea celui dintâi vultur devenit om”, iar „Omul cu ochi
fără ferestre s‐a întors acasă,/ purtând licurici în loc de ochi/ şi
crengi în loc de braţe”. Însă nici trăirea de tip dionisiac nu
lipseşte (Noaptea Sfântului Ioan, Omul‐flaut, Ora Pământului,
Câmpuri de rapiţă).
Faptul de a fi coborât dincolo de lumina candelei şi de a
fi urcat înapoi printre „oamenii‐lumânări” îi lasă acum
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
15
subiectivităţii lirice posibilitatea unei lumi noi, pe care o
pictează în ultimul ciclu poetic, În oraşul în care copacii au
numere: o lume în care meduzele au un loc anume unde se duc
să moară, în bătaia soarelui, în care cerul are gust, în care stânca
poate să plângă în locul omului, iar minunile „tac şi se prefac în
tremur mut”. Într‐o astfel de lume nouă, cu un nume nou, un
alt tip de creaţie, cea care are rădăcini, este acum posibilă
(Niciodată mormânt).
În mare parte, versurile au o dimensiune htonică,
legând pe dedesubt fire ale materiei primare. Dacă cerul şi
pământul se unesc, o fac prin reprezentări secunde ale lor
(zborul, aripa, pasărea/ stânca, cireşul, mărul sălbatic), dacă
apa şi focul stau împreună, e tot din acelaşi motiv (marea,
meduza, izvorul, lacrima/ candela, licuricii, jarul, soarele,
oglinda).
În cartea aceasta se poate recunoaşte un traseu: de la
tentaţia de a te juca printre cuvinte şi imagini la nevoia de a
umbla grav cu ele, pentru că pot lovi şi mângâia din aceeaşi
îndoitură de pumn; de la fiinţa care umbla liniştită printre
lucruri la cea care îşi întoarce făptura pe dos, să i se vadă şi
partea cealaltă, poate aşa lucrurile, oamenii, lumea se vor
înlănţui altfel. Nimic vehement, doar firescul unei
transformări: vocea ultimelor rânduri nu mai e cea din
primele jocuri cu cuvintele.
Salvarea prin poemul care „nu trădează niciodată” pare
să fie miza finală a acestei cărţi (Salvat de poet într‐o noapte, Podul),
toiagul în care se sprijină pelerinul pe drumul său.
***
Traducătorul poemelor de faţă, Tomasz Klimkowski,
are deja o bogată experienţă în a aşeza în limba polonă
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
16
bucăţi mari şi mici de literatură română (a tradus cartea
Despre îngeri a lui Andrei Pleşu şi romanul Dimineaţă pierdută
al Gabrielei Adameşteanu, precum şi fragmente de proză
sau poezie de Florina Ilis, Ruxandra Cesereanu, Ioana
Bradea, Ion Manolescu, T.O. Bobe, Ştefania Mihalache, Ioan
T. Morar, Horia Ursu, Emil Brumaru, Ileana Mălăncioiu,
Ioan Es. Pop, Octavian Soviany, Ovidiu Nimigean, Florin
Iaru, Răzvan Ţupa ş.a., precum şi numeroase filme
aparţinând unor vârste diverse ale cinematografiei
româneşti). Apropierea de poemele Emiliei Ivancu trebuie să
se fi produs atunci când, aşa cum mă asigura un alt poet,
traducător şi el, „a simţit acelaşi lucru cu autorul, dar puţin
mai altfel...”.
Acest drum împreună în carte, spre a putea fi
deschisă şi de români, şi de polonezi, nu poate fi decât de
invidiat.
Georgeta Orian
Przedmowa
Natura sama w sobie bardzo refleksyjna, Emilia
Ivancu nie zaskoczy zbytnio tych, którzy ją znają, oferując
im korpus tekstów poetyckich wygenerowanych przez
różnorodne przeżycia. Albo też zaskoczy wielu, znających ją
przede wszystkim jako krytyka literackiego1, wykładowcę
czy popularyzatorkę kultury rumuńskiej za granicą. Tak czy
inaczej niniejszy zbiór jest samodzielnym debiutem2 ducha
poetyckiego, który wykreował swą rzeczywistość, aby
później wskazać jej drogę ku innym.
Jak można opisać Grę w to, aby nie być niczym więcej
niż jestem? Jako wielopoziomową – tak ją chwilowo
nazwijmy… To gra złożona z kilku etapów. To skoki z jednej
hipostazy egzystencjalnej w drugą odzwierciedlone w tyluż
cyklach poetyckich.
Części pierwszej zatytułowanej Intertekstualia polskie
patronuje początkowo bohater książki Salmana Rushdiego,
Harun: znajdujemy się pod znakiem opowieści, opowieści
snutej w innym języku, w innym świecie, w innym sposobie
1 Emilia Ivancu, Travels with Steinbeck in Search of America, Sibiu,
Editura Imago, 2005. 2 Podwójny debiut wydawniczy, jako poetki i tłumaczki, stanowił zbiór
The Birth of Trystan and Other Poems/Naşterea lui Tristan şi alte poeme
(Narodziny Tristana, wiersze w języku angielskim, irlandzkim i walijskim –
Diarmuid Johnson, przekład i osiem własnych wierszy w języku
rumuńskim – Emilia Ivancu, Alba Iulia, Wydawnictwo Reîntregirea, 2010
[książka z płytą]). Powyższe osiem tekstów (Człowiek‐ptak, Poranki pełne
ptaków, Most, Pewien człowiek dał mi kiedyś książkę, Syberyjska zima,
Uratowany przez poetę, Ikona o kojącym obliczu) zamieszczone zostały
również w niniejszym zbiorze.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
18
językowego egzystowania. To początkowe zagubienie (się) jest
wyzwaniem rzuconym przez świadomość pozapoetycką:
możemy je podjąć lub nie... Jeśli to zrobimy, zrozumiemy,
dlaczego wiersze takie jak trudno nauczyć się kochać (w) język(u)
rumuński(m), Malentendu, Czarno‐białe podważają wrodzony
charakter nawyków językowych, każąc wątpić nam w
najbardziej elementarne słowa wypowiadane w ojczystej
mowie. Jedynie oczami i ustami obcego, jedynie dzięki jego
niewinności i dezorientacji możesz (po)wrócić do
automatyzmów, których pogmatwania (już) nie dostrzegasz,
bo masz wrażenie, że przynależą do ciebie, i możesz
zrozumieć, dlaczego na przykład „miłość odmienia się według
innych zasad niż sen”. Tak samo próba zrozumienia, razem z
Michelem Foucaultem, „porządku rzeczy” (Teoria porządku w
chaosie) ma inny wymiar wtedy, gdy zanurzysz się w innym
języku, w innej kulturze, w której w końcu zaczynasz nawet
śnić lub myśleć metatekstualnie. Kiedy już śnisz w obcym
języku, kiedy „ja mogłabym budzić się ciągle na skrzyżowaniu
światów”, to znak, że wiersz rumuńskiego poety Luciana Blagi
o lasach, „które mogłyby być, a nigdy nie będą” zatoczył
szerokie kręgi. „Ucho wewnętrzne” głosu poetyckiego nakłada
na siebie sensy: logiczny, gramatyczny, stylistyczny,
wychwytując ciągle nowe powiązania, nowe sformułowania,
nowe kładki semantyczne, nowe pułapki czy kalki językowe,
mające nadawać tekstom charakter ludyczny (Kruk jest
dwoistym ptakiem). Owszem, element zabawowy jest obecny w
tym pierwszym cyklu (Najpierw wystawiłam przez okno jedną
nogę, Linie żółte jak moja miska), jednak pod koniec ton staje się
bardziej poważny (Brama przejścia, Spotkanie na rzece Kongo).
Nowa muzyka, „szmer wody”, toruje sobie miejsce za
uczuciami, które odkrywa autorka: poczucie obcego, jego
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
19
nieuchronna obecność, bezpowrotna zmiana wrażliwości
osadzonej w innym świecie.
Dlatego „nowe ciało, boleśnie wrażliwe na każdy
podmuch wiatru” (Dziś odrzuciłam Elektrę) z drugiego cyklu
poetyckiego przemawia już innym głosem, który jakby
odnalazł się za możliwymi zabawami w przestrzeniach
pomiędzy tekstami, słowami, idiomami. Głos o poważnych
tonach (Ręce zamarły mi na klawiaturze), który teraz zna już
drogę do „stołu, przy którym pisze się wiersze” (Znak). Nie
możemy się nie zgodzić, że tekst Noszę w sobie muszlę jest
poetycką sztuką. Teraz właśnie powstaje wiersz – z „bólu
rozumienia,/ że światło rodzi się z najciemniejszych oddali”.
Można wręcz odczuć, jak ze strony na stronę następuje
przemiana świadomości poetyckiej. Czytelnikowi uzmysławia
się, że rzeczywistość uległa zmianie: „Moja pustynia/ to
rozstaje dróg,/ nie Droga Krzyżowa./ Jednak na drodze/ na
moją wewnętrzną pustynię/ napotkałam krzyże,/ które
przypięłam sobie do piersi/ jak marciszory,/ tak jak nosi się
je u nas,/ z lewej strony,/ blisko serca” (Pustynia każdego z
nas). Bramy i okna są w tej części książki trudne do przejścia,
są progami‐falami odmierzającymi drogę. Nawet kiedy
pisze „mam powód, nie mam korzeni” (Tylko powietrze
mam), głos poetycki odnalazł drogę.
Psalmy na noc i na dzień wydają się trzecim stopniem
(samo)poznania na drodze między sobą a światem. Jeśli
Śpiewanie psalmów mogłoby nawiązywać do Cântăreţi bolnavi
(Chorzy pieśniarze) Blagi, to dlatego, że wiersz określił już swój
cel estetyczny („jesteśmy chorymi żebrakami,/ którzy wpadli w
nałóg późnej pieśni i białego głodu [...], chorymi na pieśń i
jeszcze nienarodzonych bogów”). Powrót do wewnętrznych
kręgów dociera aż do mitu twórcy (Rublow), a tutaj
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
20
świadomość poetycka myśli ikonograficznie, kuszona jest
myślą o przedstawieniu własnego wizerunku, tzn. myśleniem
obrazami pokrewnymi świętości – świętości człowieka i
świętości miejsca (Ikona o kojącym obliczu): zdolność rozumienia
boskiego konkretu, nie abstraktu, pokrywa się ze zdolnością
ikony do odzwierciedlania, co zresztą stanowi częsty motyw na
kartach książki. Wszystkie utwory z tego cyklu wydaje się
łączyć liryzm dreszczu religijnego przeżycia, poszukiwania tej
części nas, która prowadzi bezpośredni dialog z boskością, w
każdej jej formie. Nawet sam akt komunikacji, nawet słowa
stają się ikonami, kiedy stoczy się walkę o ich
zmartwychwstanie (Słowa na krzyżu). Teksty szepczą, pośród
figur świętych, świec i ikon, litanię człowieka, który – świadom
teraz różnicy – chce stać się modlitwą, „ale nie próżną, tylko
przynoszącą owoce” (Psalm na noc i na dzień).
Siedem wierszy z sekwencji Ludzie‐świece ustanawia
tyleż samo hipostaz sztuki. Od tej pory dzieło sztuki wzywa
swe odbicie, oczekuje powrotu tchnienia, które zderzyło się z
twórczością innych artystów i wraca odmienione. Od
człowieka, który gra, człowieka, który nadaje nową formę
materii poprzez dotyk, człowieka, który pisze, czy człowieka,
który unosi się w przestworzach, pochodzi to samo głębokie
przekonanie: „Wystarczy nam książka, na niej skłonimy
głowę,/ kiedy na końcu będziemy musieli zdać sprawę/ z
naszego przejścia przez ten świat”. Echa pieśni Orfeusza od
dawna pobrzmiewają w wierszach Emilii Ivancu: usłyszawszy
ją, świat wprawia się w ruch, „święty wśród skał”, „którego
można spotkać tylko raz” pozwala się zobaczyć, można napisać
„opowieść/ o pierwszym orle, który stał się człowiekiem”, a
„Człowiek z oczami bez okien wrócił do domu/, z świetlikami
zamiast oczu i gałęziami zamiast rąk”. Jednak nie brakuje też tu
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
21
przeżyć o charakterze dionizyjskim (Noc świętojańska, Człowiek‐
flet, Godzina Ziemi, Pola rzepaku).
Zstąpienie w cień rzucany przez światło świecy i
wstąpienie z powrotem pomiędzy „ludzi‐świece” daje teraz
podmiotowości lirycznej możliwość poznania nowego świata
odmalowanego w ostatnim cyklu poetyckim, W mieście, w którym
drzewa mają numery: świata, w którym meduzy mają specjalne
miejsce, w które udają się, aby umrzeć w promieniach słońca, w
którym niebo ma swój smak, w którym skała może płakać
zamiast człowieka, a cuda „milczą i zamieniają się w nieme
drżenie”. W takim nowym świecie, z nowym imieniem,
możliwy jest teraz nowy typ stworzenia, takiego, które ma
korzenie (Nigdy grób).
Zamieszczone w niniejszym zbiorze wiersze mają w
dużej mierze wymiar chtoniczny, wiążąc w niewidzialny sposób
poszczególne żywioły. Jeśli niebo i ziemia łączą się ze sobą, to
czynią to poprzez swoje wtórne wyobrażenia (lot, skrzydło, ptak
/ skała, czereśnia, dzika jabłoń), jeśli woda i ogień występują
razem, to również z tego samego powodu (morze, meduza,
źródło, łza / świeca, świetliki, żar, słońce, zwierciadło).
W książce można odtworzyć drogę od pokusy igrania ze
słowami i obrazami do konieczności ostrożnego posługiwania
się nimi, ponieważ mogą one uderzyć i pieścić tą samą dłonią;
od istoty, która poruszała się spokojnie pomiędzy rzeczami, do
istoty, która wywraca swoje wnętrze, aby odsłonić swą drugą
stronę – może w ten sposób rzeczy, ludzie, świat połączą się
inaczej. Nic gwałtownego, jedynie naturalność przemiany: ton
ostatnich wersów nie jest taki sam jak ton pierwszych zabaw
słowami.
Ratunek przez wiersz, który „nigdy cię nie zdradzi”,
wydaje się ostateczną stawką tej książki (Uratowany jednej nocy
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
22
przez poetę, Most), kosturem, którym podpiera się pielgrzym
podczas swej wędrówki.
***
Tłumacz wierszy, Tomasz Klimkowski, ma już bogate
doświadczenie w przekładaniu na język polski literatury
rumuńskiej (przetłumaczył do tej pory książkę O aniołach
Andreia Pleşu i powieść Stracony poranek Gabrieli
Adameşteanu, fragmenty prozy Floriny Ilis, Ruxandry
Cesereanu, Ioany Bradei, Iona Manolescu, T.O. Bobe, Ştefanii
Mihalache, Ioana T. Morara, Horii Ursu, wiersze Emila
Brumaru, Ileany Mălăncioiu, Ioana Es. Popa, Octaviana
Soviany’ego, Ovidiu Nimigeana, Florina Iaru, Răzvana Ţupy,
jak również filmy z różnych okresów kinematografii
rumuńskiej). Zainteresowanie wierszami Emilii Ivancu musiało
zrodzić się wtedy, gdy – tak jak zapewniał mnie inny poeta,
sam również tłumacz – „poczuł to samo co autor, tylko trochę
inaczej...”.
Tej wspólnej drogi przez książkę, tak aby mógł
otworzyć ją zarówno czytelnik polski, jak i rumuński, można
im jedynie pozazdrościć.
Georgeta Orian
Intertextuale poloneze Intertekstualia polskie
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
24
Ştiţi… cred că m‐am pierdut…
Ştiţi… cred că m‐am pierdut… Da, nu râdeţi, m‐am pierdut
între file de mândrie şi prejudecată şi exerciţii de limba română:
Am văzut un munte, muntele erau frumoase.
Ştiu, vă vine să zâmbiţi, dar nu e nimic de râs în asta. Cred că problema mea este faptul că nimeni nu mă crede…
Ştiţi şi cântecul acela: Şi nimeni nu mă vrea… Da, nimeni nu ne vrea atunci când noi ne vrem,
şi invers… Dar tot nu am terminat povestea. De fapt, nici nu am început‐o,
nici nu mai ştiu care e povestea... Mă simt ca Harun în marea de poveşti,
plutind pe o pasăre imaginară, într‐o lume inter‐textuală şi inter‐imaginară…
M‐am pierdut precum se pierd ceasurile, inelele, umbrelele sau ochelarii de soare,
fără speranţa de a mă regăsi, şi, totuşi, simţind nostalgia obiectului pierdut.
Da, ştiu, soluţia să nu mă mai doară această pierdere este una simplă şi radicală,
asemănătoare soluţiei aplicate în cazul pierderii ceasului, inelului, umbrelei sau ochelarilor de soare:
să mă conving singură că pot fi oricând înlocuită (precum un ceas, un inel,
o umbrelă sau nişte ochelari de soare) cu un exemplar mult mai frumos, şi, de altfel, mai ieftin.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
25
Wiecie co… chyba się zgubiłam…
Wiecie co… chyba się zgubiłam… Tak, nie śmiejcie się, zgubiłam się między kartkami dumy i uprzedzenia
a ćwiczeniami z rumuńskiego: Am văzut un munte, muntele erau frumoase1.
Wiem, uśmiechacie się, ale nie ma w tym nic do śmiechu. Mój problem polega chyba na tym, że nikt mi nie wierzy… Znacie tę piosenkę: Nikt mnie nie kocha, nikt mnie nie lubi... Tak, nikt nie chce nas wtedy, kiedy my chcemy siebie,
i odwrotnie… Ale ciągle nie skończyłam opowiadać.
Właściwie nawet nie zaczęłam, nawet nie wiem, co to za opowieść…
Czuję się jak Harun w morzu opowieści, szybując na imaginacyjnym ptaku
w inter‐tekstualnym i inter‐imaginacyjnym świecie… Zgubiłam się, tak jak gubi się zegarki, pierścionki,
parasole czy okulary przeciwsłoneczne, bez nadziei na to, że się odnajdę, a jednak odczuwając tęsknotę za zgubioną rzeczą.
Tak, wiem, istnieje sposób na to, aby pogodzić się z tą stratą, prosty i radykalny,
taki sam jak ten, który stosuje się w przypadku utraty zegarka, pierścionka, parasola czy okularów przeciwsłonecznych:
przekonać samą siebie, że w każdej chwili można mnie zastąpić
(jak zegarek, pierścionek, parasol czy okulary przeciwsłoneczne)
ładniejszym i jednocześnie tańszym modelem.
1 (rum.) Widziałam górę, góra były ładne.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
26
e greu să învăţăm să iubim (în) limba română
e greu să învăţăm să iubim
e şi mai greu să spunem când iubim.
oricum, cine a spus vreodată
că lucrurile frumoase sunt uşoare?
şi e şi mai greu să învăţăm să iubim
(în) limba română.
întâi învăţăm să dormim:
a dormi, eu dorm
aşa e şi cu a iubi
a iubi, eu iub,
însă
cu timpul, învăţăm
că iubirea se conjugă după alte reguli
decât somnul –
este nevoie de mai multe litere,
de mai multe componente;
se ia câte ceva –
a iubi – iub,
dar se şi dă câte ceva –
de cele mai multe ori, mai mult
pentru a putea spune plin
(eu) iub+esc
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
27
trudno nauczyć się kochać (w) język(u) rumuński(m)
trudno nauczyć się kochać
jeszcze trudniej powiedzieć, że kochamy
zresztą kto powiedział,
że to, co piękne, jest łatwe?
a jeszcze trudniej nauczyć się kochać
(w) język(u) rumuński(m)
najpierw uczymy się spać
a dormi, eu dorm
tak samo musi być z kochaniem
a iubi, eu iub
jednak
później dowiadujemy się,
że miłość odmienia się według innych zasad
niż sen –
potrzeba więcej liter,
więcej składników
bierze się coś –
a iubi – iub,
ale trzeba też dać coś od siebie –
na ogół więcej,
aby móc powiedzieć w pełni
(eu) iub+esc
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
28
Exerciţii la coadă
Atunci când înveţi o limbă străină
şi mergi la cumpărături
şi vrei să spui ceva
în limba asta nouă, neexersată
şi‐ţi uiţi cuvintele tocmai când ajungi la casă,
ce poţi face?
Te poţi așeza din nou la coadă,
aşteptând să‐ţi vină din nou rândul
și, repetând la nesfârşit propoziţia salvatoare,
te rogi,
printre Dumnezei şi pâini graham şi cu seminţe,
ca, în momentul în care vei deschide gura,
să‐i ceri vânzătoarei blestematul şampon,
să nu cumva să confunzi cuvintele
şi să‐i ceri lui Dumnezeu vânzătoarea.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
29
Ćwiczenia w kolejce
Kiedy uczysz się jakiegoś języka
i idziesz na zakupy
i chcesz powiedzieć coś
w tym nowym, nieznanym dobrze języku
i zapominasz słów akurat wtedy, gdy podchodzisz do kasy,
co robisz?
Stajesz znów w kolejce,
czekając, aż znów przyjdzie twoja kolej,
i powtarzając w nieskończoność zbawienne zdanie,
modlisz się,
między Bogami, chlebami razowymi i słonecznikowymi,
by w chwili, kiedy otworzysz usta,
żeby poprosić sprzedawczynię o ten cholerny szampon,
nie pomylić czasem słów
i nie poprosić Boga o sprzedawczynię.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
30
Mereu există pericolul
Mereu există pericolul de a veni cineva din spate
ca să ne‐o ridice...
o statuie, mâna sau, pur si simplu, floarea...
Şi noi, ce să facem atunci?
Să fim fericiţi că floarea va fi udată în continuare
sau să ne gândim că nu suntem
nici primii, nici ultimii pe acest pământ,
care am săpat o grădină şi am plantat o floare?
Mereu dilema de a face sau nu ceva,
de a gândi sau nu ceva…
Dar, cum se spune,
e mai deştept prostul decât înţeleptul,
că înţeleptul pune totul la îndoială...
Și totuşi, tentaţia e mereu mult prea mare…
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
31
Zawsze istnieje ryzyko
Zawsze istnieje ryzyko, że ktoś nadejdzie z tyłu,
aby zabrać nam...
czas, dobytek albo po prostu kwiat...
I co wtedy zrobić?
Cieszyć się, że kwiat nadal będzie podlewany
czy myśleć, że nie jesteśmy
ani pierwsi, ani ostatni na tej ziemi,
którzy skopali ogród i zasadzili kwiat?
Ciągle dylemat: czy zrobić coś czy nie,
pomyśleć coś czy nie…
Ale, jak mówią,
głupiec mądrzejszy jest od mędrca,
bo mędrzec poddaje wszystko w wątpliwość...
A jednak pokusa ciągle jest zbyt wielka...
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
32
Teoria ordinii în haos
Încerc să dezvolt o teorie a ordinii în haos.
Încerc să înţeleg curbura din sticla spartă
şi larma ce‐mi acoperă urechile
când vreau să aud sunetul.
Ordinea lucrurilor,
predefinită ca sistem de fiinţare
nu este, în aparenţă, decât un haos existenţial,
în care fiecare încercare de ducere a mâinii la tâmplă
pune în mişcare o întreagă lume
şi o masă de sensuri.
Încerc să înţeleg dedesubtul sinelui
şi de unde vine dorinţa de a duce mâna la tâmplă,
când o putem duce şi pe șold.
Ceea ce îmi pune praguri
mă omoară sau mă ridică o treaptă mai sus.
Îmi doresc şi valuri,
nu numai praguri,
altfel, într‐o zi, voi renunţa să dau un sens benefic
fiecărei lovituri pe care o primesc
în partea dorsală a fiinţei.
Până atunci citesc şi caut
şi încerc să înţeleg ordinea lucrurilor.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
33
Teoria porządku w chaosie
Próbuję rozwinąć teorię porządku w chaosie.
Próbuję zrozumieć krzywiznę zbitej butelki
i wrzawę, która zakrywa mi uszy,
kiedy chcę usłyszeć dźwięk.
Porządek rzeczy,
ustalony odgórnie jako system istnienia,
tylko pozornie jest egzystencjalnym chaosem,
w którym każda próba sięgnięcia ręką do skroni
wprawia w ruch cały świat
i całą masę znaczeń.
Próbuję zrozumieć to, co jest w głębi duszy
i to, skąd bierze się chęć sięgnięcia ręką do skroni,
kiedy możemy równie dobrze położyć ją na biodrze.
To, co stawia przede mną progi,
zabija mnie lub wznosi o stopień wyżej.
Pragnę też fal,
nie tylko progów,
inaczej przestanę któregoś dnia nadawać pozytywny sens
każdemu ciosowi, który otrzymuję
w tylną część mego jestestwa.
Zanim to nastąpi, czytam i szukam
i próbuję zrozumieć porządek rzeczy.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
34
Cea mai bună dintre toate lumile posibile
aş fi putut să fiu acum în alt loc,
aş fi putut să culeg muguri de brad,
aş fi putut cânta la pian,
aş fi putut să‐mi privesc umbra,
aş fi putut să închid în voi toţi multe cărţi,
lumea ar fi putut fi roz,
noi am fi putut fi alţii,
tu ai fi putut să îmi cânţi la ureche gânduri din foi de fag,
ei ar fi putut să nu ne fie străini,
soarele ar fi putut să se învârtă în jurul pământului,
eu aş fi putut să mă trezesc mereu la încrucişarea lumilor,
regina nopţii cea mov
ar fi putut să se deschidă şi în miezul zilei,
pietrele din spate ne‐ar fi putut fi aripi,
ochii ar fi putut fi adâncuri şi mai triste,
noi am fi putut merge la cules de frăguţe
şi ţi‐aş fi arătat locurile cele mai bune,
acolo unde cresc fragi mari şi parfumaţi,
tu mi‐ai fi putut arăta şi alte biserici de lemn
în care să ne ascundem bocceluţele de elfi,
ar fi putut fi totul precum
în cea mai bună
dintre toate lumile posibile,
dar toate sunt numai
păduri ce‐ar fi putut să fie şi niciodată nu vor fi.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
35
Najlepszy z możliwych światów
mogłabym być teraz w innym miejscu,
mogłabym zrywać pączki jodły,
mogłabym grać na fortepianie,
mogłabym oglądać swój cień,
mogłabym zawrzeć w was wszystkich wiele książek,
świat mógłby być różowy,
my moglibyśmy być inni,
ty mógłbyś grać mi do ucha na liściach buku,
oni mogliby nie być obcy,
słońce mogłoby się obracać wokół ziemi,
ja mogłabym budzić się ciągle na skrzyżowaniu światów,
jasnofioletowa królowa nocy
mogłaby otworzyć się również w środku dnia,
kamienie na naszych plecach mogłyby być skrzydłami,
oczy mogłyby być jeszcze smutniejszymi głębiami,
my moglibyśmy iść zrywać poziomki,
a ja pokazałabym ci najlepsze miejsca,
tam gdzie rosną największe i najbardziej pachnące,
ty mógłbyś mi pokazać jeszcze inne drewniane kościoły,
w których schowalibyśmy nasze elfie tobołki,
wszystko mogłoby być jak
w najlepszym
ze wszystkich możliwych światów,
ale wszystkie są tylko
lasami, które mogłyby być, a nigdy nie będą.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
36
Malentendu
Mi‐a spus: Dezbracă‐te! şi eu i‐am dat o palmă…
Nici eu nu ştiu de ce...
era doar o verificare a mesajului…
Ştiţi – emiţător, canal, receptor, mesaj…
Bakhtin, cu toată teoria lui despre pericolul neînţelegerii...
Şi, după palmă, mi‐a spus:
Quod erat demonstrandum!
Cu alte cuvinte,
Unu cu unu nu fac niciodată doi,
(dar nici cum a tradus cineva
formula matematică din franceză:
1+1=1
în limba polonă
1+1=69)
sau, cum spunea Maria Tănase,
Astă iarnă era iarnă…
Nimic nu e alb şi/sau negru,
nici măcar gri, care este, totuşi, să recunoaştem,
o culoare decentă şi elegantă,
purtată de toate femeile care (cred că) se respectă.
Iar eu, ce să mai zic?
Îmi storceam mintea să găsesc o replică intertextuală,
care să nu fie nici stimabilă, dar nici, pardon, fără perdea,
ci doar asemenea săruturilor din filmele gen Casablanca…
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
37
Malentendu
Rozbierz się! – powiedział, a ja dałam mu w twarz...
Nawet nie wiem dlaczego...
to było tylko sprawdzenie komunikatu...
Wiecie – nadawca, kanał, odbiorca, komunikat...
Bachtin ze swą teorią o niebezpieczeństwie nieporozumienia...
A on otrząsnął się i powiedział:
Quod erat demonstrandum!
Innymi słowy:
jeden plus jeden nie równa się nigdy dwa
(ale też nie jest tak, jak ktoś przetłumaczył
równanie matematyczne z francuskiego
1+1=1
na polski
1+1=69)
albo jak śpiewała Maria Tănase –
Tej zimy była zima...
Nic nie jest białe i/lub czarne
ani nawet szare, który to kolor jest, trzeba przyznać,
bardzo przyzwoity i elegancki – wszak noszą go
wszystkie szanujące się (w swoim przekonaniu) kobiety.
A ja co mam powiedzieć?
Wytężałam umysł, aby znaleźć intertekstualną odpowiedź,
ani zbyt nobliwą, ani, pardon, zbyt sprośną,
tylko taką na kształt pocałunków z filmu Casablanca...
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
38
Czarno‐białe
O lume în alb‐negru…
de ce pornim noi atât de optimist
în această construcţie,
când alţii spun, de exemplu,
czarno‐białe, adică negru‐alb?
Spunem o lume în alb‐negru
pentru că vrem ca lumea să lucească în soare,
iar negrul doar vine şi ne acoperă gândul precum un zăbranic?
Aş prefera să spunem o lume în negru‐alb,
ar fi mai dulce hăul întunecat al necunoscutului
în care se vede timid un alb bolnav.
Noi pornim
cu naivitate în lumină, ne avântăm în ea
şi apoi sfârşim prin a vedea un negru zbuciumat.
Cuvinte despre lumi
şi lumi fără culori,
au murit culorile
sau poate nu au existat vreodată,
s‐au aruncat la gunoi
ca pe un măr stricat,
uitat pe etajera din bucătărie.
Dar ce ne trebuie nouă culori?
Ne trebuie numai două,
care nici măcar nu sunt culori –
sunt esenţe,
care întunecă şi luminează pe rând.
Vrem să ne jucăm cu ele
în construcţii naive,
uitând că filosofia este mereu cea a frustrărilor.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
39
Czarno‐białe1
Świat w kolorze alb‐negru, czyli biało‐czarnym...
dlaczego my używamy tak optymistycznie
tej konstrukcji,
kiedy inni mówią na przykład
czarno‐białe?
Mówimy: świat w kolorze biało‐czarnym,
ponieważ chcemy, aby świat błyszczał w słońcu,
podczas gdy czerń jedynie zasnuwa nam myśli niczym kirem?
Wolałabym, abyśmy mówili: świat w kolorze czarno‐białym,
słodsza byłaby wtedy mroczna otchłań nieznanego,
w której widać nieśmiało chorą biel.
My lgniemy
naiwnie do światła, wznosimy się ku niemu,
aby później ujrzeć za nim wzburzoną czerń.
Słowa o świecie
i światy bez kolorów –
umarły kolory
lub może nigdy nie istniały,
wyrzucono je na śmietnik
jak zgniłe jabłko
zapomniane na szafce w kuchni.
Ale na co nam kolory?
Potrzebujemy tylko dwóch,
które nawet nie są kolorami –
są esencjami,
które kolejno zaciemniają i rozświetlają.
Chcemy się nimi bawić
w naiwne konstrukcje,
zapominając, że filozofia jest ciągle filozofią frustracji.
1 W oryginale tytuł po polsku.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
40
Cuţitul a mai înfipt o dată,
albul şi‐a mai pierdut din strălucire,
vreau să văd roşu,
dar, dacă aş tăia acum,
nu ar curge nimic –
e prea amorţită lumea
pentru că i s‐au aruncat culorile spectrale la gunoi…
Iar eu? Mai învăţ şi alte limbi străine
să văd, poate voi da de o construcţie
în care albul şi negrul
vor fiinţa în acelaşi cuvânt
precum în urechea mea internă.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
41
Nóż wbił się raz jeszcze,
biel straciła jeszcze bardziej na blasku,
chcę zobaczyć czerwień,
ale gdybym teraz przecięła,
nic by nie popłynęło –
zbyt odrętwiały jest świat,
ponieważ wyrzucono na śmietnik jego spektralne barwy…
A ja? Uczę się ciągle nowych języków,
bo może natrafię w końcu na konstrukcję,
w której białe i czarne
zaistnieją w tym samym słowie
jak w moim uchu wewnętrznym.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
42
Linii galbene ca ligheanul meu…
Linii galbene ca ligheanul meu…
Aşa îi spuneam mamei mereu
când eram copil şi zăream pe mijlocul şoselelor
liniile galbene care marcau direcţia,
ideea de a merge înainte...
Apoi, timp de vreo 23 de ani, aceste linii au dispărut.
Acum au reapărut, şi mai galbene,
şi mi‐au luat senzaţiile prin surprindere.
Nu mă gândeam că o să resimt aceeaşi singurătate ca în trecut,
când îi şopteam mamei cu înfrigurare
culoarea galbenă a ligheanului meu de copil,
în care se îmbăia o întreagă lume de păpuşi şi simboluri
la fel de galbene şi strălucitoare…
Da, senzaţia acelor linii galbene ca ligheanul meu
este o senzaţie singulară,
împrospătată de ideea cursului nesfârşit al şoselei,
dar contenit, de altfel, de culoarea
care poate dispărea dintr‐o dată,
precum eurile noastre fragmentare, pentru alţi 23 de ani…
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
43
Linie żółte jak moja miska…
Linie żółte jak moja miska…
Tak mówiłam zawsze mamie,
kiedy byłam dzieckiem i widziałam na środku drogi
żółte linie pokazujące kierunek,
ideę posuwania się naprzód...
Później, na jakieś 23 lata, te linie zniknęły.
Teraz znów się pojawiły, jeszcze bardziej żółte,
i wzruszyły mnie nieoczekiwanie.
Nie myślałam, że odczuję taką samą samotność jak wtedy,
kiedy szeptałam mamie gorączkowo
o żółtym kolorze mojej dziecięcej miski,
w którym pływał cały świat lalek i symboli,
tak samo żółtych i błyszczących…
Tak, wrażenie tych linii żółtych jak moja miska
to szczególne wrażenie,
odświeżone ideą nieskończonego biegu drogi,
ograniczonego zresztą kolorem,
który może nagle zniknąć,
niczym nasze rozdrobnione jaźnie, na kolejne 23 lata…
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
44
Întâi am scos un picior pe geam
Întâi am scos un picior pe geam, apoi altul.
Apoi am început să dau din degetele pictate
cu ojă sângerie…
Asta e culoarea la modă în ţara din care vin eu.
Dar era destul de frig, aşa că mi‐am pus
şi o pereche de ciorapi de lână
şi stăteam aşa, cu picioarele pe geam,
încercând să văd reacţiile oamenilor când treceau pe stradă.
Toţi îşi făceau semnul crucii,
când catolic, când ortodox…
Eu dădeam din cele două picioare îmbrăcate în lână,
când am observat că am început să am mâncărimi la picioare.
Cred că privirile oamenilor erau prea tăioase,
prea scrutătoare şi mă judecau după forma picioarelor
şi calitatea mohairului…
În semn de protest, am început să cânt:
Mi‐o zâs mama că mi‐o da, că mi‐o da…
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
45
Najpierw wystawiłam przez okno jedną nogę
Najpierw wystawiłam przez okno jedną nogę, potem drugą.
Potem zaczęłam potrząsać palcami
z paznokciami pomalowanymi na krwawo…
To najmodniejszy kolor w kraju, z którego pochodzę…
Było trochę zimno, więc założyłam jeszcze
wełniane skarpety
i siedziałam tak z nogami wystawionymi przez okno,
obserwując reakcje przechodzących ulicą ludzi..
Wszyscy robili znak krzyża,
to katolicki, to prawosławny…
Ja machałam nogami w wełnianych skarpetach,
kiedy zauważyłam, że dostałam na nogach wysypki.
Chyba spojrzenia ludzi były zbyt przenikliwe,
zbyt badawcze, osądzali mnie po kształcie stóp
i jakości moheru...
Na znak protestu zaczęłam śpiewać:
Mówiła mama, że mi da...2
2 Rumuńska piosenka dziecięca.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
46
Corbul este o pasăre duală
Corbul este o pasăre duală,
deşi se spune că aduce moartea
sau cel puţin se învârte în jurul ei...
Asta pentru că în Scripturi nu se spune
dacă trădarea corbului a fost totală.
Ambiguitatea ne învăluie,
nelăsându‐ne să decidem destinul corbului.
Un nu în plus sau în minus,
o virgulă în plus sau în minus:
Nu se poate (,) să i se taie capul!
În mod similar, azi a fi corb nu se ştie
dacă e de bine sau de rău..
Nimic nu se ştie.
Nici măcar unde se pun semnele de interpuncţie,
darămite pe care pasăre să pariem...
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
47
Kruk jest dwoistym ptakiem
Kruk jest dwoistym ptakiem,
choć mówi się, że przynosi śmierć
lub przynajmniej kręci się wokół niej...
A to dlatego, że Pismo nie mówi nam,
czy zdrada kruka była całkowita.
Spowija nas dwuznaczność,
nie pozwalając nam zadecydować o losie kruka...
Jedno nie mniej lub więcej,
jeden przecinek mniej lub więcej..
Nie można(,) ściąć go!
Tak samo nie wiadomo dziś, czy być krukiem
to dobrze czy źle..
Nic nie wiadomo...
Nawet tego, gdzie postawić znaki punktuacyjne,
a co dopiero na jakiego stawiać ptaka...
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
48
O poartă de trecere
O poartă de trecere e fiecare pas pe care îl facem.
Trecem peste noi în fiecare clipă,
în nebunia de a ne regăsi
şi fiecare poartă pe care o trecem,
pe jos, cu bicicleta sau cu mintea,
este o altă poartă închisă în urma noastră.
Păstrăm în noi rămăşite ale celor întâlniţi,
iubiţi sau urâţi,
şi lăsăm câte o parte din noi în fiecare altul ...
Ziua sau noaptea,
Pe uscat sau pe apă,
Ştiu, cu siguranţă, că voi muri.
Venim goi şi plecăm la fel de goi,
ducându‐ne porţile închise, pragurile trecute
şi rămăşitele pe care ni le adunăm la plecare,
şi le predăm la ultima poartă de trecere.
Dincolo de ea, nu mai ştim nimic...
Suflet candriu de papugiu ...
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
49
Brama przejścia
Brama przejścia to każdy krok, który czynimy.
Przechodzimy przez siebie w każdej chwili
w szaleństwie odnajdywania się
i każda brama, przez którą przechodzimy,
pieszo, rowerem lub umysłem,
jest kolejną bramą zamykającą się za nami.
Zachowujemy w sobie pozostałości napotkanych ludzi,
kochanych lub nienawidzonych,
i zostawiamy cząstkę siebie w każdym innym człowieku...
Za dnia, w nocy,
Na lądzie, w morzu,
Wiem o tym, muszę umrzeć.
Nadzy przychodzimy i tak samo nadzy odchodzimy,
niosąc swoje zamknięte bramy, przekroczone progi
i resztki, które zbieramy na odchodnym,
i które oddajemy przy ostatniej bramie.
Co jest za nią – nie wiemy...
Zwariowana dusza łobuza...3
3 Rumuńska piosenka estradowa.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
50
Întâlnire pe râul Congo
Țările noastre sunt atât de departe
şi noi ne cunoaştem atât de puţin...
Sau altfel spus:
Îţi trăieşti viaţa. Apare un străin.
Devine o pacoste, nu ai nevoie de el.
Dar pacostea poate deveni un obicei.
Aşa ne‐am întâlnit pe râul Congo,
care s‐a întâlnit cu râul din povestea poetului:
râuri ce curg unele din altele,
râuri a căror şoaptă
n‐o înţelegem mereu,
dar ştim că e sinceră,
precum valea în care se adâncesc mereu şi mereu.
Și atunci nici ţările,
nici pacostea
şi nici străinul
nu mai contează.
Contează numai susurul apei.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
51
Spotkanie na rzece Kongo
Nasze kraje leżą tak daleko od siebie,
a my znamy się tak słabo...
Innymi słowy:
Żyjesz swoim życiem. Pojawia się ktoś obcy.
Staje się dla ciebie przekleństwem, nie chcesz go znać.
Ale z przekleństwem też można nauczyć się żyć.
Tak spotkaliśmy się na rzece Kongo,
która spotkała się z rzeką z opowieści poety:
rzeki, które wypływają jedne z drugich,
rzeki, których szept
nie zawsze rozumiemy,
ale wiemy, że jest szczery,
jak dolina, w którą ciągle się zagłębiają.
I wtedy ani kraje,
ani przekleństwo,
ani nawet obcy
już się nie liczą.
Liczy się jedynie szmer wody.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt Gra w to, aby nie być
niczym więcej niż jestem
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
54
jocul de a nu fi mai mult decât sunt
cum pasărea zboară,
cum tot ce visez noaptea se întrupează a doua zi
cum tac mai mult şi mai mult
pentru ca fiecare cuvânt spus apoi să rezidească lumea,
cum atunci când lumea se cutremură
eu mă cutremur cu ea
din vinovăţia de a fi o clipă ferice
când zidurile se dărâmă,
cum aştept în fiecare an să văd ghiocei în zăpadă
pentru a mă convinge pe mine însămi
că numai omul este muritor
şi, totuşi,
cum nu pot pentru nicio clipă să‐mi închipui lumea fără mine,
cum omului, păcătuind, i‐a fost dată moartea,
dar i‐a fost lăsată, totuşi, cinstea de a stăpâni lumea,
cum în fiecare zi văd oameni aduşi de spate,
căşti mari în urechi,
parcă s‐ar izola mai mult şi mai mult în iluzia unei linişti,
cum mă joc, în fiecare zi din ce în ce mai serios,
jocul de a nu fi mai mult decât sunt.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
55
gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
tak jak ptak lata,
tak jak wszystko, co śni mi się nocą, spełnia się na drugi dzień,
tak jak milczę coraz więcej,
aby każde wypowiedziane później słowo
na nowo stworzyło świat,
tak jak wtedy, kiedy świat drży w posadach,
ja drżę wraz z nim
w poczuciu winy, że jestem chwilą szczęścia,
kiedy kruszą się mury,
tak jak czekam co roku, aby ujrzeć przebiśniegi w śniegu,
aby przekonać się,
że tylko człowiek jest śmiertelny,
a jednak
nie mogę sobie wyobrazić choć przez chwilę świata beze mnie,
tak jak człowiekowi, za to że zgrzeszył, dana jest śmierć,
a jednak przypadł mu też zaszczyt panowania nad światem,
tak jak widzę co dzień ludzi pochylonych do ziemi
z wielkimi słuchawkami na uszach,
jak gdyby izolowali się jeszcze bardziej w iluzji ciszy,
tak jak gram co dzień coraz bardziej na poważnie
w to, aby nie być niczym więcej niż jestem.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
56
Epifania chipului
dansează cu mine
valsul nebun din pădurea de mesteceni, du‐mă departe
acolo unde e numai verde şi galben şi‐albastru, ridică‐mă‐n braţe şi nu mă lăsa,
chiar dacă atunci când te vei uita în jos inima ţi se va strânge de frică. dansează, dansează, dansează,
nu‐mi da drumul la mână nici atunci când păsările ne vor smulge în zbor coroanele
nici atunci când ei vor râde, neştiind că dansul e al nostru,
ei vor dansa cu noi, neştiiind că sunt doar spectatori.
dansează, dansează cu mine valsul nebun,
să nu‐ţi fie frică nici când voi plânge,
tu ştii că eu plâng din orice şi‐apoi te mint că nu mai plâng. dansează şi nu te uita în jos, prăpastia e prea adâncă.
nici înapoi, drumul e prea lung, doar înainte să te uiţi,
sau în sus, acolo unde dansează şi îngerii.
dansează, dansează cu mine valsul nebun,
ţine‐mă‐n braţe, ia‐mă de mână
dansează, dansează, dansează.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
57
Epifania oblicza
tańcz ze mną
szalonego walca z brzeziny, zaprowadź mnie daleko,
tam, gdzie jest tylko zieleń i żółć i błękit, weź mnie w ramiona i nie zostawiaj mnie,
nawet wtedy, gdy spojrzysz w dół i serce ściśnie ci się ze strachu,
tańcz, tańcz, tańcz, nie wypuszczaj mojej ręki nawet wtedy,
gdy ptaki zedrą nam w locie wieńce z głów nawet wtedy, gdy oni będą się śmiać, nie wiedząc, że to jest nasz taniec, oni będą tańczyć razem z nami, nie wiedząc, że są tylko widzami.
tańcz, tańcz ze mną szalonego walca,
nie bój się, nawet wtedy, gdy będę płakać,
ty wiesz, że ja płaczę z byle powodu, a później okłamuję cię, że już nie płaczę.
tańcz i nie patrz w dół, przepaść jest zbyt głęboka.
ani za siebie, droga jest zbyt długa, patrz tylko przed siebie
albo w górę, tam, gdzie tańczą też anioły.
tańcz, tańcz ze mną szalonego walca, trzymaj mnie w ramionach,
weź mnie za rękę, tańcz, tańcz, tańcz.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
58
Mergând pe ape
Atât de mult am vrut să merg pe ape.
Mi‐am dorit să simt marea cum îmi lunecă printre degete,
cum peştii vin şi‐noată către larg
cu mine‐odată.
Atât de mult am vrut să ating cerul cu tâmplele,
de câte ori nu am visat cum soarele îmi topeşte fruntea
şi gândul îmi devine coloană.
Atât de mult am vrut să mă‐nfăşor
în platoşe de gheaţă,
să simt în mine
frigul cum tremură
şi mă zguduie
de‐mi cade toată nefiinţa
de pe umeri, coapse şi sâni.
Atât de mult am vrut –
şi‐acum tremur
mai tare decât frigul,
şi‐n loc de umeri, coapse şi sâni
mi‐au crescut alge, verzi şi lungi,
care îşi doresc atât de mult să meargă pe ape...
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
59
Chodząc po wodzie
Tak bardzo chciałam chodzić po wodzie.
Pragnęłam czuć, jak morze prześlizguje mi się przez palce,
jak przypływają ryby i wypływają później na szeroką wodę
razem ze mną.
Tak bardzo chciałam dotknąć nieba skroniami,
tyle razy śniło mi się, że słońce topi mi czoło,
a moja myśl staje się kolumną.
Tak bardzo chciałam owinąć się
w lodowe pancerze,
czuć w sobie,
jak drży chłód
i wstrząsa mną,
że aż spada ze mnie cały niebyt
z ramion, ud i piersi.
Tak bardzo chciałam –
a teraz drżę
bardziej niż chłód,
a zamiast ramion, ud i piersi
wyrosły mi algi, zielone, długie,
które tak bardzo pragną chodzić po wodzie...
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
60
De azi am renunţat la Electra
De azi am renunţat la Electra,
mi‐am tras jos de pe corp pielea ei roşie,
plină de bube şi vânătăi.
M‐am speriat şi am plâns
când mi‐am văzut corpul nou,
dureros de sensibil la orice adiere de vânt.
Am aruncat pielea Electrei în foc
şi am sărit apoi prin el
ca un tigru proaspăt eliberat din cuşcă,
dorind ca flăcările să‐mi călească porii cei noi
şi să ardă orice durere veche.
Cu dinţii încleştaţi în propria‐mi sudoare
mi‐am spus:
– Eşti vechi, eşti nou, dar nu eşti de‐mprumut.
Mă‐nchin la stele şi la soare
ca de azi corpul să nu‐mi mai fie duşman, temniţă sau zid,
ci un zmeu colorat
înălţat de un copil pe o plajă
pe care aleargă doi cai negri în valuri.
De azi am renunţat la Electra…
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
61
Dziś odrzuciłam Elektrę
Dziś odrzuciłam Elektrę,
zrzuciłam z ciała jej czerwoną skórę,
owrzodzoną i posiniałą.
Wystraszyłam się i zapłakałam,
kiedy ujrzałam swoje nowe ciało,
boleśnie wrażliwe na każdy podmuch wiatru.
Cisnęłam skórę Elektry w ogień
i przeskoczyłam przez niego,
jak tygrys dopiero co wypuszczony z klatki,
chcąc, aby płomienie zahartowały moje nowe pory
i wypaliły każdy dawny ból.
Przez zęby wbite w mój własny pot
powiedziałam do siebie:
– Jesteś stare, jesteś nowe, ale nie jesteś pożyczone.
Modlę się do gwiazd i do słońca, aby od dzisiaj
ciało nie było mi już wrogiem, więzieniem ani murem,
tylko kolorowym latawcem
puszczanym przez dziecko na plaży,
po której cwałują w morskiej pianie dwa kare konie.
Dziś odrzuciłam Elektrę…
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
62
Mâinile mele au rămas încremenite pe tastatură
Mâinile mele au rămas încremenite pe tastatură.
Vântul şi gheaţa mi‐au accentuat venele
şi le‐au transformat în copaci adânciţi în pielea ceruită.
Aş vrea să fac o mişcare bruscă să pot rupe ceara
ce îmi paralizează mâinile,
care ar mai vrea să scrie câteva rânduri.
Neputinţa de a mai desena cuvinte
prelungeşte copacii de pe mâini
până la creier, unde imaginile ce ar fi putut deveni cuvinte
devin, precum un avorton,
doar potenţiale ce se vor topi
în nefiinţa posibilităţii de a fi.
Suntem cu toţii nişte avortoni aruncaţi la gunoiul
din spatele minţii,
sfârşim prin a fi umbra unei posibilităţi
ne‐dorite ne‐împlinite ne‐fiinţate,
vene tranformate în copaci,
universuri învelite în ceară rece.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
63
Ręce zamarły mi na klawiaturze
Ręce zamarły mi na klawiaturze.
Wiatr i lód uwypukliły mi żyły
i przemieniły w drzewa wrośnięte w pokrytą woskiem skórę.
Chciałabym wykonać gwałtowny ruch, aby zerwać wosk
paraliżujący mi ręce,
które chciałyby napisać jeszcze kilka linijek.
Niemożność kreślenia słów
wydłuża drzewa na rękach
aż po mózg, w którym obrazy, mogące stać się słowami,
stają się, niczym poroniony płód,
jedynie potencjalne, aby rozpłynąć się
w niebycie możności bycia.
Jesteśmy wszyscy poronionymi płodami
wyrzuconymi na śmietnik z tyłu umysłu,
kończymy jako cienie możliwości
nie‐chcianej nie‐spełnionej nie‐urzeczywistnionej,
żyły przemienione w drzewa,
światy pokryte zimnym woskiem.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
64
Ghimpi
Au crescut atâţia ghimpi în jurul meu peste noapte. Nu mă mai pot mişca,
iar tu îmi spui că‐s trandafiri. Sunt zgâriată pe mâini şi pe obraji, iar tu îmi spui că acolo sunt petale.
Părul mi s‐a prins ghemotoc între crengi şi gâtul mă ustură de atâta sare. Iar tu îmi spui că e doar vântul
ce‐mi cântă la ureche. Îmi curg lacrimile
pentru că mi‐a intrat un ghimpe‐n coapsă şi, cu fiecare mişcare,
mă străpunge tot mai adânc. Tu îmi spui că e doar zăpadă rece.
Mi‐au intrat spini în ochi, vederea mi s‐a înceţoşat.
Tu‐mi spui că‐s doar razele de soare. Mi‐au străpuns sânii,
iar tu îmi spui că sunt doar nişte mâini care mă dezmiardă.
Au crescut în jurul meu spini, te strig şi tu‐mi spui
că sunt braţe‐nlănţuite.
Au crescut atâţia trandafiri în jurul meu peste noapte, port petale pe obraji,
Vântul îmi cântă la ureche şi păru‐mi zboară‐n soarele orbitor.
Braţe mă leagănă pe mare şi eu te aud râzând.
Câtă fericire!
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
65
Ciernie
Tyle cierni wyrosło wokół mnie przez noc. Nie mogę się już ruszyć, a ty mi mówisz, że to róże.
Mam podrapane ręce i policzki, a ty mi mówisz, że to płatki.
Włosy zaplątały mi się w gałęzie i drapie mnie w gardle od takiej ilości soli.
A ty mi mówisz, że to tylko wiatr, który śpiewa mi do ucha.
Płyną mi łzy, bo kolec wbił mi się w udo
i z każdym ruchem wbija się we mnie coraz głębiej.
Ty mówisz mi, że to tylko zimny śnieg. Ciernie wbiły mi się w oczy,
wzrok mi się zamglił. Ty mówisz mi, że to tylko promienie słoneczne.
Przebiły mi piersi, a ty mi mówisz, że to tylko czyjeś ręce,
które mnie pieszczą. Wyrosły wokół mnie ciernie, wołam cię, a ty mi mówisz, że to splecione ramiona.
Tyle róż wyrosło wokół mnie przez noc,
noszę płatki na policzkach, wiatr śpiewa mi do ucha
i włosy powiewają mi w oślepiającym słońcu. Ramiona kołyszą mnie na morzu,
a ja słyszę, jak się śmiejesz. Co za szczęście!
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
66
Semn
Am intrat,
căutând masa unde se scriu versuri.
Am privit în jur
şi am văzut mâna, aceeaşi.
Mângâia foaia de hârtie,
din care se ridicau văluri de litere translucide.
Aşa am recunoscut drumul.
Mâna mi‐l arătase.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
67
Znak
Weszłam,
szukając stołu, przy którym pisze się wiersze.
Rozejrzałam się wokół
i ujrzałam rękę, tę samą.
Gładziła kartkę papieru,
z której wznosiły się zasłony półprzezroczystych liter.
I tak rozpoznałam drogę.
Ręka mi ją wskazała.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
68
Duc în mine o scoică
Duc în mine o scoică,
pereţi de sidef ascunşi în tăcere,
doar marea îmi recunoaşte plânsul.
Duc în scoică o perlă,
lumină pictată în întuneric,
picătură de viaţă cântătoare,
doar pământul şi copacii îmi recunosc pasul.
Duc în mine o mare în care plânge o scoică,
în ea perla cântă din adâncuri
spre fiecare apus şi răsărit de soare.
Raze sporadice de lumină,
foc ascuns în ape îngheţate,
îmi duc taina în tăcere,
zâmbesc către lună
şi plâng către soare,
binecuvântând suferinţa de a înţelege
că lumina se naşte din cele mai întunecate zări.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
69
Noszę w sobie muszlę
Noszę w sobie muszlę,
ukryte w milczeniu ściany z masy perłowej,
jedynie morze rozpoznaje mój płacz.
Noszę w muszli perłę,
światło wymalowane w ciemności,
śpiewającą kroplę życia,
jedynie ziemia i drzewa rozpoznają mój krok.
Noszę w sobie morze, w którym płacze muszla,
w niej perła śpiewa z głębin
do każdego zachodu i wschodu słońca.
Rzadkie promienie światła,
ogień ukryty w lodowatych wodach,
noszę swą tajemnicę w milczeniu,
uśmiecham się do księżyca
i śmieję do słońca,
błogosławiąc ból rozumienia,
że światło rodzi się z najciemniejszych oddali.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
70
Somn
Voi încerca să dorm,
să închid ochii şi să trag obloanele.
E aşa de bine‐n întuneric,
nu se vede nimic,
doar zgomotul căderii luciferice
în vârtejul din mare.
Şi e atât de atrăgătoare marea,
precum malurile ei
care nu se vor vedea niciodată,
sunt prea departe.
Vreau să dorm,
să nu mai aud
căderea.
Mi‐e frică şi în somn
când cad în hăuri nesfârşite
şi mă doare inima.
Şi acum mă doare inima,
ca în somn şi în cădere,
mi‐o iau în mână,
dar nu se mai transformă‐n scoică.
Vreau să dorm...
să dorm...
să dorm...
şi malurile cântă dulce:
abua, abua…
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
71
Sen
Spróbuję zasnąć,
zamknąć oczy i zatrzasnąć okiennice.
W ciemności jest tak dobrze,
nic nie widać,
słychać tylko łoskot lucyferycznego upadku
w morski wir.
I tak bardzo pociągające jest morze,
niczym jego brzegi,
których nigdy nie będzie widać,
są zbyt daleko.
Chcę spać,
żeby nie słyszeć już
upadku.
Boję się również we śnie,
kiedy spadam w niekończące się otchłanie
i boli mnie serce.
Teraz też boli mnie serce,
tak jak we śnie i podczas upadku,
biorę je w rękę,
ale już nie przemienia się w muszlę.
Chcę spać…
spać…
spać…
a brzegi śpiewają słodko:
a‐a‐a, a‐a‐a…
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
72
Deşertul fiecăruia
Deşertul fiecăruia
se va regăsi
atunci când
picătura de apă
va fi aruncată
în mare
pentru a nu se putea evapora.
Deşertul meu
l‐am regăsit
în privirea aruncată
peste umăr,
în gestul de a‐mi revizita
camerele cu uşi
mereu
închise.
Deşertul meu
este răscrucea de drumuri,
nu Drumul Crucii.
Însă pe drumul
către deşertul din mine,
am întâlnit cruci
pe care mi le‐am atârnat la piept
ca pe nişte mărţişoare,
aşa cum se poartă la noi,
în stânga sus,
lângă inimă.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
73
Pustynia każdego z nas
Pustynia każdego z nas
odnajdzie się
wtedy gdy
kropla wody
zostanie wrzucona
do morza,
aby nie móc wyparować.
Swoją pustynię
odnalazłam
w spojrzeniu rzuconym
przez ramię,
w geście powtórnego odwiedzenia
moich pokoi
z wiecznie zamkniętymi
drzwiami.
Moja pustynia
to rozstaje dróg,
nie Droga Krzyżowa.
Jednak na drodze
na moją wewnętrzną pustynię
napotkałam krzyże,
które przypięłam sobie do piersi
jak marciszory,
tak jak nosi się je u nas,
z lewej strony, na górze,
blisko serca.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
74
A venit iarna siberiană
A venit iarna siberiană
şi mi‐au îngheţat cuvintele pe buze,
ca nişte pietre mari,
ca nişte colţi de stâncă.
Sunt grele şi dor,
îmi atârnă în gură
şi‐n gând
şi mă trag în jos, către pământ.
Mi‐au îngheţat cuvintele pe buze,
şi‐atunci singurul ţipăt devine tăcerea.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
75
Nastała syberyjska zima
Nastała syberyjska zima
i słowa zamarzły mi na wargach,
niczym głazy,
niczym turnie.
Są ciężkie i bolą,
ciążą mi w ustach
i w myślach
i ciągną mnie w dół, do ziemi.
Słowa zamarzły mi na wargach,
a wtedy jedynym krzykiem staje się milczenie.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
76
Doar aerul îl am
Nu am nimic –
un loc unde să pot plânge,
un loc unde să pot muri,
din când în când am câte un colț de lume unde pot să dorm,
dar e luat cu împrumut.
Pot să privesc în inima și în casele altora,
dar mereu numai pe fereastră,
toate ușile sunt numai pentru cei de‐ai casei.
După o vreme,
chiar și atunci când iau ceaiul cu prietenii,
vine vremea când trebuie să plec –
nici nu spun că aș vrea să rămân.
Și privesc din nou pe fereastră,
zâmbesc, deși nu amar –
puteam și eu să primesc lume la ceai sau cafele.
Nu am nimic –
de aceea nu aș vrea să mă duc în pământ –
am o scuză, nu am rădăcini –
Aș vrea să mă risipiți în vânt,
doar aerul îl am:
îl simt, îl respir, dar niciodată nu îl pot atinge.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
77
Tylko powietrze mam
Nie mam nic –
miejsca, w którym mogłabym płakać,
miejsca, w którym mogłabym umrzeć,
czasem mam jakiś kąt na świecie, w którym mogę spać,
ale i tak zawsze tylko wynajęty.
Mogę zaglądać do serc i domów innych ludzi,
ale i tak zawsze tylko przez okno,
wszystkie drzwi są tylko dla domowników.
Po jakimś czasie
nawet wtedy, kiedy piję z przyjaciółmi herbatę,
nadchodzi moment, kiedy muszę wyjść –
nawet nie mówię, że chciałabym zostać.
I znów zaglądam przez okno,
uśmiecham się, choć nie gorzko –
ja też mogłabym zapraszać gości na kawę czy herbatę.
Nie mam nic –
dlatego do ziemi nie chcę iść –
mam powód – nie mam korzeni –
rozsypcie moje prochy na wietrze,
tylko powietrze mam:
czuję je, oddycham nim, ale nigdy nie mogę go dotknąć.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
78
Şapte ani
Şapte ani de acum încolo îmi voi începe
şi‐mi voi încheia ziua cu ochii privind către muntele
spre care dă fereastra mea,
pentru a‐mi aminti mereu
că omul nu există
decât pentru ca muntele să urce spre cer în locul lui.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
79
Siedem lat
Od tej chwili przez siedem lat będę zaczynać
i kończyć dzień wpatrzona w górę,
na którą wychodzi moje okno,
aby zawsze pamiętać,
że człowiek istnieje jedynie po to,
aby góra mogła wspiąć się do nieba zamiast niego.
Psalmi de noapte şi de zi Psalmy na noc i na dzień
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
82
Într‐o zi mi s‐a furat Dumnezeul
Într‐o zi mi s‐a furat Dumnezeul.
M‐am trezit singur şi amărât
în colţul din biserica goală,
în care mai cânta trist
o voce de ţârcovnic.
L‐am căutat pe icoane –
erau decupate precum o fotografie
din care dispare chipul iubit,
tăiat de foarfeci de răzbunare.
L‐am căutat în altar,
era pustiu ca‐n cimitir.
Am alergat acasă
să‐l caut în bucata de pâine pentru şoareci,
uitată pe corlată –
era plină de sfoiag,
nici şoarecii nu o mâncaseră.
L‐am căutat pe cruce,
fugise şi de‐acolo.
Atât de mult l‐am căutat
şi n‐am ştiut că tu mi l‐ai furat.
Dă‐mi‐l, Doamne, înapoi! am spus plângând...
Şi atunci m‐a ascultat!
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
83
Pewnego dnia skradziono mi Boga
Pewnego dnia skradziono mi Boga.
Obudziłem się samotny i rozgoryczony
w kącie pustej cerkwi,
w którym śpiewał jeszcze smutno
głos kantora.
Szukałem go na ikonach –
były powycinane jak zdjęcia,
z których zniknęła ukochana twarz,
wycięta z zemsty nożyczkami.
Szukałem go na ołtarzu,
było tam pusto jak na cmentarzu.
Pobiegłem do domu
szukać go w kawałku chleba dla myszy,
zapomnianego na półce koło pieca –
był cały spleśniały,
nawet myszy nie chciały go zjeść.
Szukałem go na krzyżu,
stamtąd też uciekł.
Tak długo go szukałem
i nie wiedziałem, że to ty mi go ukradłeś.
Oddaj mi go, Boże! powiedziałem płacząc...
I wtedy mnie wysłuchał!
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
84
Psalmodiere
În fiecare zi ne cuprindem pâinea cu dinţii, nu cu braţele
şi smulgem cu tărie
carnea albă, uneori mai neagră
ce ne asigură supravieţuirea până a doua zi.
În fiecare zi scormonim cu degetele în praful de pe gene,
lăsăm să cadă picăturile de sânge în speranţa
că, din combinaţia de sânge şi praf, se va naşte un chip.
În fiecare zi te căutăm, cântăreţule orb,
în frunzele deja prea devreme galben‐amărui,
sperând că, din pala de vânt rece, se va ridica un chip.
În fiecare seară ne adunăm cu toţii sub pagini de promoroacă
şi aşteptăm înfriguraţi
să vină moşul cu traista cu mere,
să ne împartă
gusturi şi suspine printre degetele cu unghii atât de lungi
precum ghearele de vultur.
În fiecare noapte adormim cântând în şoaptă cu păsările de pe casă,
sperând că măcar una dintre ele se va îndura de cerşetorii bolnavi,
căzuţi în patima cântecului târziu şi a foamei albe.
În fiecare zi se scutură trandafiri şi salcâmi
şi cade din cer cenuşă fierbinte,
iar noi ne aprindem la fiecare atingere,
căci suntem cu toţii cerşetori bolnavi,
bolnavi de cântec şi de dumnezei încă nenăscuţi.
Mari farsori – ne amăgim unul pe altul
cum că mâine sigur va veni,
dar şi copii naivi şi încrezuţi,
minţindu‐ne singuri cum că
poate chiar dintre noi se va naşte cântecul cel dintâi.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
85
Śpiewanie psalmów
Każdego dnia obejmujemy chleb zębami, nie ramionami, i wyrywamy mocno
białe, a czasem czarne mięso, zapewniające nam przetrwanie aż do następnego dnia. Każdego dnia grzebiemy palcami w pyle na rzęsach,
pozwalamy spaść kroplom krwi w nadziei, że z połączenia krwi i pyłu narodzi się nowe oblicze. Każdego dnia szukamy cię, niewidomy pieśniarzu,
w przedwcześnie gorzkawo‐żółtych liściach, w nadziei, że z powiewu zimnego wiatru powstanie nowe oblicze. Każdego wieczoru zbieramy się wszyscy pod stronami szronu
i czekamy zziębnięci na dziadka z torbą pełną jabłek,
aby nam rozdał smaki i westchnienia
palcami o paznokciach długich jak szpony orła. Zasypiamy co noc,
śpiewając cicho wraz z ptakami na domu, w nadziei, że choć jeden z nich
zlituje się nad chorymi żebrakami, którzy wpadli w nałóg późnej pieśni i białego głodu.
Każdego dnia opadają liście róż i akacji
i pada z nieba gorący popiół, a my zapalamy się za każdym dotknięciem, bo wszyscy jesteśmy chorymi żebrakami,
chorymi na pieśń i jeszcze nienarodzonych bogów Wielcy kawalarze – oszukujemy się,
że jutro przyjdzie na pewno, ale też naiwne i zarozumiałe dzieci,
okłamujące same siebie, że może właśnie pośród nas narodzi się pierwsza pieśń.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
86
Sfinţi şi lacrimi
Sfântul Augustin se întreba cum poţi să vrei să fii fericit dacă nu ai cunoscut fericirea. Cum poţi să vrei să iubeşti dacă nu ai cunoscut iubirea?
Ce anume din noi ne mână în afara noastră în căutarea lui Dumnezeu?
Ce anume din Dumnezeu ne trimite înapoi în noi
să culegem lacrimile de argint cu care plâng îngerii
atunci când plouă cu soare? Ce anume ne face să trăim atunci
când plouă cu pietre peste acoperişul
lumii şi când catapeteasma bisericii
se crapă în două precum în ziua în care s‐a răstignit Isus? Ce anume lipeşte catapeteasma la loc
şi opreşte metroul în Paris pentru a coborî la staţia potrivită?
Metroul se va opri, dar apoi va merge mai departe.
Parisul va fi mereu oraşul viselor de iubire, va ploua mereu, când cu lacrimi de îngeri,
când cu bolovani și zilnic se vor crăpa,
apoi se vor lipi la loc catapetesme din lacrimi şi bolovani unele peste altele.
Iar răspunsul nu ni‐l va da nimeni.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
87
Łzy i święci
Święty Augustyn zastanawiał się, jak możesz chcieć być szczęśliwym,
jeśli nie poznałeś szczęścia. Jak możesz chcieć kochać, jeśli nie poznałeś miłości? Co takiego, co jest w nas, prowadzi nas poza nas na poszukiwanie Boga?
Co takiego, co jest w Bogu, odsyła nas z powrotem do nas
na zbieranie srebrnych łez, którymi płaczą anioły,
wtedy, gdy pada słońcem? Co takiego każe nam żyć wtedy,
gdy pada kamieniami na dach świata
i kiedy zasłona świątyni rozdziera się na dwoje,
jak tego dnia, kiedy został ukrzyżowany Jezus? Co takiego spaja na powrót zasłonę
i zatrzymuje metro w Paryżu, aby można było wysiąść na właściwym przystanku?
Metro zatrzyma się, ale później pojedzie dalej.
Paryż będzie zawsze miastem snów o miłości, będzie ciągle padać, to łzami aniołów,
to głazami, i codziennie będą się rozdzierać, a potem spajać na powrót zasłony z łez i głazów, jedne po drugich. A odpowiedzi nikt nam nie da.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
88
Cine va avea răbdare să ajungă
acolo unde se roagă Sfântul Augustin
şi unde se nasc şi bolovanii şi lacrimile
va vedea şi sfinţi, şi lacrimi,
şi Parisul,
şi va zâmbi şăgalnic,
lăsându‐te să crezi
că totul e o mare înşelăciune.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
89
Kto będzie miał tyle cierpliwości, aby dotrzeć tam,
gdzie modli się święty Augustyn
i gdzie rodzą się i głazy, i łzy,
zobaczy i łzy, i świętych,
i Paryż,
i uśmiechnie się figlarnie
pozwalając ci uwierzyć,
że to wszystko to jedno wielkie oszustwo.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
90
Icoana cu chip de linişte
Liniştea cobora în salturi,
deasupra casei şi a privirii.
Timpul se oprise
de parcă uriaşul
l‐ar fi prins de coadă
pentru a‐i spune‐n şoaptă o poveste.
Din valurile de verde
curgeau stoluri de rândunici
şi cuibul din pridvorul casei
cânta la apus,
în glas cu liniştea dintâi.
Ochii se închiseseră,
mâna se oprise din contur,
icoana avea doar chip,
liniştea îi aranja formele,
iar crucile înşirate pe marginea drumului
spuneau poveşti cu îngeri.
Am privit pe drumul vechi,
bătut de pietre şi de ape.
Se lăsa întunericul,
dar icoana cu chipul de linişte
şi crucile de pe marginea drumului
mă duceau de mână.
De departe se ridica biserica.
Atunci am ştiut:
casa reînviase.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
91
Ikona o kojącym obliczu
Cisza opuszcza się w podskokach,
nad dom i spojrzenie.
Czas się zatrzymał,
jak gdyby olbrzym
złapał go za ogon,
aby opowiedzieć mu szeptem bajkę.
Z fal zieleni
spływały stada jaskółek,
a gniazdo na ganku domu
śpiewało zachodowi,
wtórując pierwotnej ciszy.
Oczy się zamknęły,
ręka zatrzymała się podczas malowania,
ikona miała jedynie twarz,
cisza nadawała jej kształt,
a przydrożne krzyże
opowiadały historie o aniołach.
Spojrzałam na starą drogę,
wysadzaną kamieniami i wygładzoną przez wodę.
Zapadał zmierzch,
a ikona o kojącym obliczu
i przydrożne krzyże
wiodły mnie za rękę.
W oddali wznosiła się cerkiew.
Wtedy zrozumiałam:
dom zmartwychwstał.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
92
Rubliov
pe un deal gri acoperit de floricele albe
alergau nişte cai negri
în joacă
pictorul de icoane,
trecând pe lângă plopul de la marginea drumului,
s‐a gândit să coloreze lumea în culori
pereţii bisericii lui Manole
erau încă albi şi tăcuţi
încă...
dintr‐o mişcare,
ce la început a pornit dintr‐un Punct,
lumea a devenit colorată
şi a luat forma unui potir
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
93
Rublow
na szarym wzgórzu z białymi kwiatkami
biegały czarne konie
dla zabawy
malarz ikon,
przechodząc obok przydrożnej topoli,
pomyślał, aby pomalować świat na kolorowo
ściany cerkwi Manolego
były jeszcze białe i milczące
jeszcze...
jednym ruchem,
który na początku wyszedł z jednego Punktu,
świat stał się kolorowy
i przybrał kształt kielicha
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
94
pe un deal verde acoperit de floricele roşii şi galbene şi..
alergau nişte cai maro şi...
în joacă
pictorul de icoane,
trecând pe lângă plopul de la marginea drumului,
s‐a gândit să se odihnească un pic
şi s‐a aşezat în potir
pereţii bisericii lui Manole
erau coloraţi şi cântau
şi biserica era un potir
în care dormeau
Manole şi pictorul de icoane
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
95
na zielonym wzgórzu z czerwonymi i żółtymi kwiatkami i...
biegały brązowe konie i...
dla zabawy
malarz ikon,
przechodząc obok przydrożnej topoli,
pomyślał, aby trochę odpocząć
i usiadł w kielichu
ściany cerkwi Manolego
były kolorowe i śpiewały
a cerkiew była kielichem,
w którym spali
Manole i malarz ikon
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
96
Oglinda din catedrală
Râul şi un colţ de lume –
Imensitatea lumii creşte cu semeţie spre cer.
Doar în mijloc, mângâind pereţii de piatră,
îndrăzneaţă, oglinda deschide pământul spre cerul din inimă.
Apa curge în tăcere în pendulul nebun
pentru a ne arăta că fiecare clipă ce trece
e un nou miracol al vieţii.
La asfinţit, pornim spre casă,
păşind în ritmul poznaș al clopotului de duminică.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
97
Zwierciadło w katedrze
Rzeka i zakątek gdzieś na świecie –
Ogrom świata wznosi się dumnie ku niebu.
Tylko w środku, gładząc kamienne ściany,
zwierciadło otwiera zuchwale ziemię na niebo serca.
Woda pada cicho na szalone wahadło,
aby pokazać nam, że każda mijająca chwila
jest nowym cudem życia.
O zachodzie wyruszamy do domu,
krocząc w figlarnym rytmie niedzielnego dzwonu.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
98
Vreme de cenuşă
(Solstiţiul de iarnă)
Astăzi e vreme de tăcere,
putem doar să cântăm lin, în surdină.
Ochii clipesc uşor,
în cercuri, lumina se stinge.
Rămâne doar fumul zilelor arse de până acum.
E vreme de cenuşă,
e vremea să ne ascundem în jarul ce se stinge,
să lăsăm întunericul să respire până la capăt
ca într‐o înghiţitură de balaur.
S‐a făcut noapte mai mult decât zi,
ca într‐o eclipsă de lună.
De departe, prin întuneric, se aud cuvinte şoptind
un cântec de petrecere
în altă lume.
Apoi se face încet linişte –
balaurul a înghiţit pământul,
soarele a murit încă o dată.
Miroase a cenuşă caldă.
Tăcere, o clipă de tăcere
Apoi, în clinchet de clopoţei, soarele se naşte din nou
Omul se înnoieşte în lumina lemnului de culoarea pământului
ce începe să ardă molcom
şi‐n cântecul de iederă.
Pământul se trezeşte din nemişcare:
„Suntem binecuvântaţi, avem un soare nou!”
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
99
Czas popiołów
(Przesilenie zimowe)
Dzisiaj jest czas milczenia,
możemy tylko śpiewać – cicho, półgłosem.
Oczy mrugają lekko,
światła gasną, pozostawiając gaśnie w kręgach.
Pozostaje jedynie dym spalonych słońcem dni.
To czas popiołów,
czas, aby ukryć się w gasnącym żarze,
pozwolić ciemności odetchnąć głęboko
jak połknięcie smoka.
Nastała bardziej noc niż dzień
jak podczas zaćmienia księżyca.
Z oddali, przez mrok, słychać słowa szeptane,
pieśń przejścia
na inny świat.
A później nastaje nagle cisza –
smok połknął ziemię,
słońce znów umarło.
Pachnie ciepłym popiołem.
Milczenie, chwila milczenia
później, przy dźwiękach dzwonków, słońce rodzi się na nowo
Człowiek odradza się w świetle drewna koloru ziemi
co zaczyna spalać się wolno
i w pieśni bluszczu.
Ziemia budzi się z odrętwienia:
„Co za szczęście, znów mamy słońce!”
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
100
Cuvinte pe cruce
Cât de uşor ridicăm piatra,
cât de grabnic lăsăm cocoşii să cânte de trei ori în noapte,
cât de simplu ne spălăm pe mâini
de toate cele care ar putea să ne ţină noaptea în priveghi.
Dar cel mai des şi cel mai uşor
batem cuvintele în piroane,
le atârnăm pe cruce,
le dăm să bea oţet.
Le otrăvim în fiecare clipă
şi apoi îngenunchem în faţa crucii lor,
aşteptând ca ele să învie după trei zile.
Cuvintele de pe cruce
se aşază atunci tăcute
în sensul de ieri
şi cel de azi.
Uneori se crapă catapeteasma
bisericii din oraş,
iar peste ele plouă cu cenuşă.
Câteodată, însă,
nu mereu,
ca o minune,
cuvintele răstignite învie,
după trei zile, trei luni sau trei ani.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
101
Słowa na krzyżu
Jak łatwo podnosimy kamień,
jak szybko pozwalamy kogutom piać po trzykroć w nocy,
jak szybko umywamy ręce
od wszystkiego, co nie pozwala nam zasnąć.
Ale najczęściej i najłatwiej
przebijamy słowa gwoździami,
wieszamy je na krzyżu,
poimy octem.
Sączymy w nie truciznę w każdej chwili,
a później klękamy przed ich krzyżem,
czekając, aż po trzech dniach zmartwychwstaną.
Słowa na krzyżu
przyjmują wtedy w milczeniu
znaczenie wczorajsze
i dzisiejsze.
Czasem rozdziera się zasłona
świątyni w mieście,
a nad nimi pada popiołem.
Jednak czasami,
bo nie zawsze,
staje się cud,
ukrzyżowane słowa zmartwychwstają,
po trzech dniach, trzech miesiącach lub trzech latach.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
102
Le întâlnim atunci –
icoane cu nimb –
în pagini de hârtie,
în faţa cărora ne regăsim tot noi,
cei ce le‐am răstignit,
rugându‐ne în taină,
citindu‐le ca pe o rugăciune, pentru noi
şi pentru toţi cei care le vor răstigni mai departe
şi vor aştepta minunea
în genunchi
lângă aceeaşi cruce.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
103
Napotykamy wtedy na nie –
ikony w aureolach –
na papierowych stronach,
przed którymi stajemy,
my – ci, którzy je ukrzyżowaliśmy,
modląc się potajemnie,
czytając je niczym modlitwę za nas
i za wszystkich tych, którzy ukrzyżują je po nas
i będą czekać cudu
na kolanach
pod tym samym krzyżem.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
104
Noaptea Sfântului Ioan
Mă aştepta la uşa bisericii.
Purta în părul făcut sârmă
şerpi din smântână.
În mâna dreaptă
ţinea un fir de busuioc
legat c‐un fir
din coada unui cal nebun.
Cu mâna stângă,
îmi făcea semn
să intru.
Şi, când zâmbea,
din dinţii cei colţuroşi
şi negri,
începeau să cânte
păsările de noapte.
Am intrat.
Sfântul Ioan se ruga în icoane.
Voiam ca preotul
să spun‐o rugăciune
pentru ursita mea.
Dar preotul dansa
în jurul altarului
şi purta pe umeri porumbei.
Biserica era goală,
în aer niciun cântec:
preotul dansa
în tăcerea
cea mai frumoasă.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
105
Noc świętojańska
Czekała na mnie pod drzwiami cerkwi.
W drucianych włosach
miała węże ze śmietany.
W prawej ręce
trzymała gałązkę bazylii
przewiązaną włosem
z ogona szalonego konia.
Lewą ręką
dawała mi znaki,
żebym wszedł.
A kiedy się uśmiechała,
z jej ostrych i czarnych
zębów
zaczynały śpiewać
nocne ptaki.
Wszedłem.
Święty Jan modlił się na ikonach.
Chciałem poprosić księdza,
żeby pomodlił się
za moje przeznaczenie.
Ale ksiądz tańczył
wokół ołtarza
z gołębiami na ramionach.
Cerkiew była pusta,
w powietrzu żadnej pieśni:
ksiądz tańczył
w najpiękniejszej
ciszy.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
106
Am ieşit
dus de mână
de un corb
coborât din cerul pictat
de Rubliov
pe o pânză de păianjen.
Plecase.
Era întuneric
şi trist.
În noapte,
dus de corb,
am simţit minunea:
piatra fusese dată la o parte.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
107
Wyszedłem
prowadzony za rękę
przez kruka,
który zstąpił z nieba namalowanego
przez Rublowa
na pajęczynie.
Odeszła.
Było ciemno
i smutno.
W nocy,
prowadzony przez kruka,
poczułem cud:
odsunięto kamień.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
108
Psalm de noapte şi de zi
Ziua mă îngân cu păsările, Doamne,
mă şi întreb dacă păsările zboară când e negură.
Tot ziua număr orele şi încerc să mă conving
că viaţa nu e o curgere,
ci un set de cercuri concentrice,
cicluri de coborâri şi urcuşuri în cerc.
Tot ziua mă minunez cum nu pot,
precum bătrânul artist din roman,
să stabilesc unde este punctul în care un râu se varsă în celălalt.
Noaptea mă adun cu liniştea şi mă prefac în candelă –
rugăciune aprinsă până când soarele va răsări din nou.
Cu ziua şi cu noaptea mă îngân, Doamne,
mă adun în mănunchiuri de cântec,
iar apoi mă risipesc în muzica altora.
Cu viaţa mea, Doamne, cum să mă adun?
Cu muzica mea, Doamne, cum să mă împac?
Cu vieţile altora cum să nu mă risipesc?
Prefă‐mă, Doamne, într‐o rugăciune,
nu una deşartă, ci una roditoare.
Prefă‐mă, Doamne, în ce crezi tu că mă pot împlini.
Dă‐mi forma cuvântului tău ascuns, nerostit încă.
Rosteşte‐l, Doamne, pentru mine,
să‐i simt ecoul cât toată viaţa mea.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
109
Psalm na noc i na dzień
W dzień wtóruję ptakom, Boże,
zastanawiam się też, czy ptaki latają, kiedy jest mgła.
Cały dzień liczę godziny i próbuję się przekonać,
że życie nie jest biegiem,
ale zbiorem koncentrycznych kół,
cyklicznymi wzlotami i upadkami w kole.
Cały dzień dziwię się, dlaczego nie mogę,
niczym stary artysta z powieści,
ustalić, gdzie jest punkt, w którym jedna rzeka wpada do drugiej.
Nocą łączę się z ciszą i zamieniam w świecę –
żarliwą modlitwę, zanim znów wzejdzie słońce.
Zlewam się z dniem i nocą, Boże,
zbieram się w naręcza pieśni,
a potem rozpływam się w muzyce innych.
Ze swoim życiem, Boże, jak się nie złączyć?
Ze swoją muzyką, Boże, jak się nie pogodzić?
W życiu innych jak się nie rozpłynąć?
Przemień mnie, Boże, w modlitwę,
ale nie próżną, tylko przynoszącą owoce.
Przemień mnie, Boże, w to, co uważasz, że mogę się spełnić.
Daj mi kształt twego ukrytego słowa, jeszcze niewypowiedzianego.
Wyrzeknij je, Boże, dla mnie,
bym mogła poczuć jego echo jak całe swoje życie.
Oameni-lumânări Ludzie-świece
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
112
Într‐o zi, un om mi‐a dat o carte
Într‐o zi, un om mi‐a dat o carte
şi mi‐a spus că acolo e întreaga lui viaţă.
Deschizându‐i filele,
am simţit literele cum palpită
sub mâna mea umedă şi îngheţată
şi ochii întunecaţi.
Paginile vorbeau despre galben, albastru şi negru
şi miroseau a iarbă proaspăt cosită,
amestecată cu cerneală.
Citind, culorile mi se oglindeau în ochi
şi înotau în ele chipuri,
şi dimineţi cu mic dejun la barul din colţ,
şi multe, multe icoane,
scrise cu mâna stângă.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
113
Pewien człowiek dał mi kiedyś książkę
Pewien człowiek dał mi kiedyś książkę
i powiedział, że jest tam całe jego życie.
Przewracając jej kartki,
czułam, jak litery pulsują mi
pod mokrą i lodowatą dłonią
i przed zamglonymi oczami.
Strony te mówiły o żółci, błękicie i czerni
i pachniały świeżo skoszoną trawą,
wymieszaną z atramentem.
Gdy ją czytałam, kolory przeglądały mi się w oczach
i pływały w nich twarze
i poranki ze śniadaniami w barze na rogu
i wiele, wiele ikon
namalowanych lewą ręką.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
114
Oameni‐lumânări
Ploaia din palme a căzut dintr‐o carte.
Nici măcar nu e ploaie, sunt picături de apă sărată, calde, adevărate.
Devin şi mai rotunde când privim oamenii‐lumânări
ce ard în catedrală.
Pereţii reci tremură şi ei în umbra flăcărilor‐mâini.
Spunem nume de oameni‐lumânări,
dar nu ne facem semnul crucii, nu e nevoie,
nu e nevoie de semne sau alte lucruri pieritoare,
timpul a fost uitat demult.
Ne e de ajuns cartea, pe ea ne vom aşeza capul
când va fi să dăm socoteală la final
pentru trecerea noastră prin lume.
Ea va mărturisi despre felul cum am ars noi ca oameni,
înainte de a deveni lumânări.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
115
Ludzie‐świece
Z książki spadł w nasze dłonie deszcz.
Nawet nie deszcz, lecz ciepłe, prawdziwe krople słonej wody.
Stają się jeszcze bardziej okrągłe, kiedy patrzymy na ludzi‐świece,
co płoną w katedrze.
Zimne ściany również drżą w cieniu płomieni‐rąk.
Wypowiadamy imiona ludzi‐świec,
ale nigdy nie czynimy znaku krzyża, nie trzeba,
nie potrzeba znaków ani innych przemijających rzeczy,
czas dawno uległ zapomnieniu.
Wystarczy nam książka, na niej skłonimy głowę,
kiedy na końcu będziemy musieli zdać sprawę
z naszego przejścia przez ten świat.
Ona zaświadczy o tym, jak płonęliśmy jako ludzie,
zanim staliśmy się świecami.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
116
Sfântul dintre pietre
Nu ştiu dacă în mine port viaţă sau moarte,
ştiu numai că merg pe urmele pelerinilor
către insulele unde misterul îşi ţese vălul.
Deunăzi, am aflat că destul poate fi un praznic,
şi că sunt lumini şi în cele mai întunecate mlaştini.
Pe apă sau pe mare, dacă cerurile mi se vor deschide din nou,
şi chiar de nu se vor deschide,
voi primi cu bucurie datul ce mi‐a fost dat,
voi căuta în mare, în cer, în munte sau în vânt
tălpile copilului pădurii,
sfântul dintre pietre pe care‐l poţi întâlni doar o dată
sub forma unui pui de cerb ce bea apă
din izvorul cu cea mai limpede apă din lume.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
117
Święty wśród skał
Nie wiem, czy noszę w sobie życie czy śmierć,
wiem jedynie, że kroczę po śladach pielgrzymów
ku wyspom, gdzie tajemnica tka swą zasłonę.
Kilka dni temu dowiedziałam się, że dosyć może być świętem
i że nawet na najciemniejszych mokradłach są światła.
Na wodzie czy na morzu, jeśli nieba znów mi się otworzą,
a jeśli nawet się nie otworzą,
przyjmę z radością przeznaczone mi przeznaczenie,
będę szukać w morzu, w niebie, w górach lub w wietrze
śladów dziecka lasu,
świętego żyjącego wśród skał, którego można spotkać tylko raz
pod postacią jelonka pijącego wodę
ze źródła z najczystszą wodą na świecie.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
118
Omul‐pasăre
Umbra ce‐i desena pământul făcea ca aripile să‐şi întindă
lumina către mine.
Îl urmăream cum zboară, cum valurile i se ridică spre ochi,
cum zborul lui, şi penele negre
îmi desenează harta următoarei opriri.
Din cântecul pe care îl cânta în zbor
răsăreau vieţi trecute, chiar eu îmi regăseam
umbra veche de trei sute de ani în nedesluşitele sunete păsăreşti ce veneau de dincolo de munte.
În zbor,
ne‐am oprit în catedrala strălucitoare, unde se cânta vecernia.
În faţa altarului,
i‐am lăsat aripile să‐mi cuprindă mintea, în timp ce‐n jur,
în liniştea zdrobită de vecernie, raiul şi iadul
îşi îmbinau culorile, întinzându‐le pe pereţii reci ai locaşului.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
119
Człowiek‐ptak
Cień obrysowujący ziemię
sprawiał, że jego skrzydła rozpościerały ku mnie swe światło.
Śledziłam wzrokiem, jak leci,
jak fale podnoszą się mu ku oczom, jak jego lot
i jego czarne pióra kreślą mi mapę
jego kolejnych postojów.
Z pieśni, którą śpiewał w locie, powstawały minione życia, ja sama odnajdowałam
swój stary cień sprzed trzystu lat w niewyraźnych ptasich dźwiękach
dochodzących zza góry.
W locie zatrzymaliśmy się w świetlistej katedrze,
w której śpiewano nieszpory.
Przed ołtarzem pozwoliłam, by jego skrzydła objęły mi umysł,
podczas gdy wokół, w zagłuszonej nieszporami ciszy,
niebo i piekło łączyły swe barwy,
rozkładając je na zimnych ścianach świątyni.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
120
Mai departe,
mai departe…tot mai departe…
lăsând în urmă rai şi iad, pământ şi ape,
misterul îşi ţesea umbra tot mai adânc în noi.
Iar zborul lui
către ţara tuturor dorurilor,
făcea ca‐n mine
noul nume să ducă mai departe
povestea celui dintâi vultur devenit om.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
121
Dalej,
dalej... coraz dalej…
zostawiając z tyłu niebo i piekło, ziemię i wody,
tajemnica coraz głębiej tkała w nas swój cień.
A jego lot
ku krainie wszystkich pragnień
sprawiał, że we mnie
nowe imię snuło dalej opowieść
o pierwszym orle, który stał się człowiekiem.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
122
Omul‐flaut
Mergea cu spatele.
Nu alerga, mergea încet,
pentru a număra pietrele de pe drum
şi pentru a‐şi măsura paşii –
îi plăceau simetria şi proporţia.
Niciun pas mai mic sau mai mare
decât gândul pe care îl trezeşte o piatră
când te împiedici pe drum.
Mergea şi cânta din flautul fermecat.
Când îl auzeau, femeile
închideau ferestrele
şi le astupau urechile copiilor.
Când îl auzeau fecioarele,
se despleteau şi alergau pe dealuri
şi cântau cu luna şi soarele.
Când îl auzeau feciorii,
începeau să se roage
să le dea Dumnezeu putere să‐l urmeze.
Animalele care nu erau închise
se prindeau în hore
şi începeau să spună poveşti celor mari.
Florile începeau să devină boboci
şi mlădiţe creşteau pe acoperişurile caselor.
Şi omul cu flaut mergea tot mai departe
şi înaintele devenea tot mai mare
şi înapoiul tot mai rotund.
Cântecul se întorcea în ecou,
flautul în cireș,
şi omul în pământ.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
123
Człowiek‐flet
Szedł tyłem.
Nie biegł, szedł wolno,
by móc liczyć kamienie na drodze
i mierzyć swe kroki –
lubił symetrię i proporcje.
Żaden krok nie był większy ani mniejszy
od myśli, którą budził kamień,
kiedy potykasz się na drodze.
Szedł i grał na czarodziejskim flecie.
Kiedy słyszały go kobiety,
zamykały okna
i zatykały dzieciom uszy.
Kiedy słyszały go panny,
rozpuszczały włosy i biegały po wzgórzach
i śpiewały z księżycem i słońcem.
Kiedy słyszeli go chłopcy,
zaczynali się modlić,
żeby Bóg dał im siłę, by mogli iść za nim.
Zwierzęta, które nie były zamknięte,
ustawiały się w tanecznym kręgu
i zaczynały opowiadać starszym baśnie.
Kwiaty zaczynały stawać się pąkami,
a na dachach domów wyrastały świeże pędy.
A człowiek z fletem szedł coraz dalej
i to, co z przodu, stawało się coraz większe,
a to, co z tyłu, coraz okrąglejsze.
Pieśń powracała w echo,
flet w lipę,
a człowiek do ziemi.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
124
Omul cu ochi fără ferestre
Inspirat de sculptura lui Decebal Crăciun
Mâna lui mângâiase lemnul ce a tresărit a viaţă sub atingerea aspră, dar fermă şi dulce.
Din atingere s‐a născut Omul cu ochi fără ferestre –
un chip ce‐şi purta ochii acoperiţi cu mâna stângă, speriat de larma lumii.
Omul cu ochi fără ferestre mergea peste dealuri şi văi
cu ochii‐nveliţi parcă‐ntr‐un zăbranic. Mistreţul îi arăta paşii,
iar păsările îi cântau culorile. Ajuns la valea cu porumbar şi mure,
s‐a ascuns după un tufăriş de trandafir sălbatic să aştepte iarna. Ochii fără ferestre
voiau să simtă arşiţa gerului şi să vadă lupii jucându‐se în haite.
Peste alte câteva veri,
Omul cu ochi fără ferestre s‐a întors acasă, purtând licurici în loc de ochi şi crengi în loc de braţe.
Mâna ce‐l născuse îi făcuse, între timp, patru scânduri de fag să‐i fie cântec cald în iarna fără lupi
şi valea fără porumbar şi mure.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
125
Człowiek z oczami bez okien
Inspirowane rzeźbą Decebala Crăciuna
Jego ręka gładziła drewno, które tryskało życiem
pod szorstkim, ale stanowczym i czułym dotykiem.
Z tego dotyku zrodził się Człowiek z oczami bez okien –
o twarzy z oczami przesłoniętymi lewą dłonią, przestraszony zgiełkiem świata.
Człowiek z oczami bez okien wędrował górami i dolinami z oczami zasnutymi jak kirem. Dzik pokazywał mu drogę,
a ptaki wyśpiewywały mu kolory. Dotarłszy do doliny z tarniną i jeżynami, schował się za krzewem dzikiej róży,
aby zaczekać na zimę. Oczy bez okien
chciały poczuć skwar mrozu i zobaczyć wilki bawiące się w watahach.
Po kilku latach
Człowiek z oczami bez okien wrócił do domu, z świetlikami zamiast oczu i gałęziami zamiast rąk.
Ręka, która go zrodziła, dorobiła mu tymczasem cztery bukowe deski,
aby mu były ciepłą pieśnią tej zimy bez wilków
i w tej dolinie bez tarniny i jeżyn.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
126
Salvat de poet într‐o noapte
‘My insanity saved me.’
R. S. Thomas
Am pornit precum poetul,
într‐o călătorie prin noapte, un pelerinaj,
se anunţa pustiu şi gol,
fie pentru a muri,
fie pentru a ajunge în zarea cu rândunele.
Cu cât treceau orele,
cuvintele îşi pierdeau culoarea,
deveneau argintii
precum lumile la care visăm,
dar tăioase precum zgomotul.
Am hotărât să aprind lumânarea,
– Călătoria este fără destinaţie,
doar spre mine mă mai pot întoarce,
dacă va fi vreodată vreo cale de întoarcere,
şi voi avea nevoie de lumină,
a mea s‐a stins odată cu soarele.
Am stat aşa, în genunchi,
cu inima în cap
şi am ascultat paşii
şi vocea poetului, vorbindu‐mi,
de dincolo de noapte.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
127
Uratowany jednej nocy przez poetę
‘My insanity saved me.’
R. S. Thomas
Wyruszyłem niczym poeta,
w podróż przez noc, na pielgrzymkę,
zapowiadało się pustynnie i pusto,
po to, aby umrzeć
albo aby dotrzeć na horyzont z jaskółkami.
W miarę upływu czasu
słowa traciły swą barwę,
stawały się srebrne
niczym światy, o których marzymy,
ale dojmujące niczym hałas.
Postanowiłem zapalić świecę
– ta podróż nie ma żadnego celu,
tylko ku sobie mogę jeszcze wrócić,
jeśli kiedyś będzie droga odwrotu,
i będę potrzebować światła,
moje zgasło wraz ze słońcem.
Klęczałem tak,
z sercem w głowie,
i słuchałem kroków
i głosu poety, mówiącego do mnie
spoza nocy.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
128
Mi‐a povestit,
deşi cu vocea prinsă între două lumi,
despre păsările care‐l chemau pe el
când cuvintele îl transformau în om,
despre aşteptare
şi înviere,
despre visul întemniţat
şi furiile care nu ne părăsesc niciodată cu adevărat.
O noapte întreagă
poetul mi‐a ţinut inima în palmele minţii lui,
surescitând‐o,
atunci când voia să renunţe.
O noapte întreagă a reînviat cuvintele,
deşi cocoşii au cântat şi‐atunci de trei ori.
Dar poezia nu trădează niciodată‐
poetul m‐a salvat
prin păsări şi umbra ce se prefigura
din flacăra lumânării.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
129
Opowiadał mi,
choć głosem uwięzionym między dwoma światami,
o nawołujących go ptakach,
kiedy słowa przemieniały go w człowieka,
o oczekiwaniu
i zmartwychwstaniu,
o uwięzionym marzeniu
i furiach, które nigdy nie opuszczają nas naprawdę.
Przez całą noc
poeta trzymał moje serce w dłoniach swego umysłu,
reanimując je,
kiedy chciało się już poddać.
Całą noc powstawały z martwych słowa,
chociaż koguty wtedy też zapiały po trzykroć.
Ale poezja nigdy cię nie zdradzi –
uratował mnie poeta
przez ptaki i cień zarysowujący się
z płomienia świecy.
În oraşul în care copacii au numere W mieście, w którym drzewa mają numery
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
132
În oraşul în care copacii au numere
În oraşul în care copacii au numere,
toate străzile se joacă de‐a v‐aţi ascunselea.
În acest oraş, poţi simţi cum te electrocutează
mâinile care scriu cuvinte.
În acest oraş, lucrurile nu se simt, aşa cum se spune de secole,
în inimă, ci în creier şi în stomac.
Numai în oraşul unde copacul numărul 28
îţi spune zilnic bună ziua,
poţi să afli secretul de a putea rezista la rafale de vânt şi ploaie
chiar dacă nu ai rădăcini.
Numai aici, în jocuri de lumini şi umbre,
pe masă la micul dejun, arde o lumânare
şi intră pe fereastră păsările pentru a te face să zâmbeşti.
Numai aici, în oraşul unde copacii au numere,
se deschide uşa trenului acolo unde te aşteaptă cineva.
Numai în oraşul unde copacii au numere
poţi să speri că oglinzile îţi vor zâmbi
oriunde te‐ai ascunde.
Doar aici, în oraşul unde copacii au numere,
te poţi întoarce oricând sperând că îți vor creşte şi ţie,
şi frunze şi rădăcini şi că mereu păsări îţi vor zbura de pe buze.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
133
W mieście, w którym drzewa mają numery
W mieście, w którym drzewa mają numery,
wszystkie ulice bawią się w chowanego.
W tym mieście możesz poczuć, jak rażą cię prądem
ręce zapisujące słowa.
W tym mieście rzeczy nie czuje się, jak mówią od wieków,
w sercu, ale w mózgu i żołądku.
Tylko w mieście, w którym drzewo numer 28
mówi ci codziennie dzień dobry,
możesz poznać sekret odporności na wichury i deszcze,
nawet jeśli nie masz korzeni.
Tylko tutaj, w grze świateł i cieni,
na stole pali się przy śniadaniu świeca,
a przez okno wchodzą ptaki, aby cię rozweselić.
Tylko tutaj, w mieście, w którym drzewa mają numery,
otwierają się drzwi pociągu tam, gdzie ktoś na ciebie czeka.
Tylko w mieście, w którym drzewa mają numery,
możesz mieć nadzieję, że lustra będą się do ciebie uśmiechać
wszędzie tam, gdzie się ukryjesz.
Tylko tutaj, do miasta, w którym drzewa mają numery,
możesz zawsze wrócić w nadziei, że tobie też wyrosną
i liście, i korzenie i że ptaki będą ci wzlatywać z warg.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
134
Cum tac minunile
Ziua e atâta gălăgie în lume şi în noi,
doar noaptea mă pot apleca peste braţele ei să‐ncerc să ascult
minunile cum tac şi se prefac în tremur mut.
Doar noaptea lumea se desface precum o floare coaptă,
roşie de mac
sau precum un pepene galben ce pocneşte‐n întuneric
de atâta soare de amiază adunat în miez şi‐n coajă
şi împrăştie arome‐ameţitoare peste lucrurile adormite.
Doar noaptea ascult cum cântările se desfac
precum lanţurile grele atinse de iarba fiarei,
şi‐n mine‐ncepe a murmura un vis uitat
de undeva departe, din vremurile vechi,
când lumea se‐nnoia în miezul gerului
odată cu primii muguri de cireş,
ascunşi, dar palpitând şi gata să plesnească
de atâta viaţă adunată‐n ei
atâtea primăveri la rând.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
135
Jak milczą cuda
W dzień tyle jest hałasu na świecie i w nas,
ale w nocy mogę pochylić się nad jej ramieniem,
aby spróbować usłyszeć,
jak cuda milczą i zamieniają się w nieme drżenie.
Jedynie nocą świat otwiera się niczym dojrzały,
czerwony kwiat maku
lub niczym melon pękający w ciemności
od nadmiaru południowego słońca
nagromadzonego w miąższu i w łupinie
i rozsiewa upojne zapachy nad uśpionymi rzeczami.
Jedynie nocą nasłuchuję, jak pieśni pękają
niczym ciężkie łańcuchy muśnięte rozryw‐zielem,
a we mnie zaczyna mruczeć zapomniany sen
gdzieś z oddali, z dawnych czasów,
kiedy świat odradzał się w środku mrozu
wraz z pierwszymi pączkami czereśni,
ukrytymi, ale drżącymi i gotowymi, aby pęknąć
od nadmiaru życia nagromadzonego w nich
przez tyle kolejnych wiosen.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
136
Ora Pământului
Am plecat…
Mi‐am pus în păr flori de cireş amar,
mi‐am luat fluierul şi am plecat.
Am lăsat în urmă cărămizile şi betonul
şi am pornit în căutare de morminte vechi.
Am ajuns la Piatra Soarelui şi
am încercat să aflu ora Pământului.
Am aflat doar că timpul devine mai arţăgos pe zi ce trece
şi că pământul e chiar mai mic decât mărgeaua lui Dionis.
Am plecat mai departe.
Am ajuns la poarta din spate a lumii,
pe unde se poate doar ieşi.
Mă temeam să trec pragul,
dar am trecut şi am descoperit Piatra Lunii.
Acolo dansau fecioare despletite
ţinând în braţe pui de cerbi.
Şi erau atâţia fluturi care s‐au adunat la floarea de cireş,
iar eu m‐am întins pe lespedea celuilalt tărâm
şi am închis ochii.
Şi‐am început să cânt din fluier.
Şi‐n jurul meu dansau fluturi, cerbi, fecioare despletite
şi Piatra Soarelui şi‐a Lunii
ţinându‐se în braţe.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
137
Godzina Ziemi
Wyruszyłam w drogę…
Włożyłam we włosy kwiat gorzkiej czereśni,
wzięłam fujarkę i wyruszyłam w drogę.
Zostawiłam za sobą cegły i beton
i udałam się na poszukiwanie starych grobów.
Dotarłam do Słonecznego Kamienia
i próbowałam się dowiedzieć godziny Ziemi.
Dowiedziałam się jedynie, że z dnia na dzień
czas staje się coraz bardziej zadziorny
i że ziemia jest mniejsza nawet od koralika Dionisa.
Ruszyłam dalej.
Dotarłam do tylnej bramy świata,
którą można jedynie wyjść.
Bałam się przejść przez próg,
ale przeszłam w końcu i odkryłam Księżycowy Kamień.
Tańczyły tam dziewczęta z rozpuszczonymi włosami,
trzymające w rękach jelonki.
I było tyle motyli, które zleciały się do kwiatu czereśni,
a ja położyłam się na kamiennej płycie drugiego brzegu
i zamknęłam oczy.
I zaczęłam grać na fujarce.
A wokół mnie tańczyły motyle, jelenie,
dziewczęta z rozpuszczonymi włosami
oraz Słoneczny i Księżycowy Kamień,
trzymając się w ramionach.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
138
Stânca
Cu mintea aţintită către stânca din faţa mea,
o priveam cum stă aşezată ca o spinare a lumii –
grea, tare, mută, neclintită,
cu fire de nisip peste pielea tare
şi un păianjen ascuns într‐o firidă.
Mă întrebam astfel de nu cumva stânca cea tare şi uscată
n‐ar vrea să plângă, să i se ude firidele
şi să renunţe o clipă la tărie şi neclintire.
Cu drag i‐aş da din prea‐plinul lacrimilor mele
de mi‐ar da şi ea un strop din tăria inimii pământului
pe care‐l slujeşte neclintită.
Îmi uitasem de mine în aşteptare şi visare,
râzând cu un colţ al minţii de năstruşnicul gând
de a face schimb de lacrimi şi tărie c‐o stană de piatră,
când am auzit încet un susur de apă:
prin firida stâncii curgea un izvor.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
139
Skała
Z umysłem utkwionym w skałę przede mną,
patrzyłam na nią, jak stoi niczym grzbiet świata –
ciężka, twarda, niema, niewzruszona,
z ziarnami piasku na twardej skórze
i pająkiem ukrytym w rozpadlinie.
Zastanawiałam się, czy czasem ta twarda i wyschła skała
nie chciałaby zapłakać, aby zwilżyć swoje rozpadliny
i zrezygnować przez chwilę z twardości i niewzruszoności.
Chętnie oddałabym jej trochę swoich łez,
gdyby ona też dała mi krztynę siły serca ziemi,
której służy niewzruszenie.
Zapomniałam o sobie w oczekiwaniu i rozmarzeniu,
śmiejąc się zakamarkiem umysłu z osobliwej myśli,
aby wymienić się łzami i siłą z kamienną skałą,
kiedy usłyszałam cichy szmer wody:
ze skalnej szczeliny wypływało źródło.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
140
Câmpuri de rapiţă
Câmpuri de rapiţă,
valuri de galben...
Rânduri de vieţi vesele înşirate una lângă alta
şi una în spatele alteia…
Câte valuri de fericire într‐o singură privire…
Câte valuri de lumină într‐o singură îmbrăţişare….
Câte câmpuri de rapiţă…
Câte gânduri de lumină…
Câte valuri de soare…
Şi câte sunete de verde în depărtare…
Și noi, nişte melci, ascunşi fiecare în cochilia celuilalt…
Câte rotocoale de galben…
Câte rânduri de fericire…
Câte clipe într‐o singură privire…
Şi câte gânduri într‐o singură tăcere…
Câmpuri de rapiţă,
valuri de galben...
Rânduri de vieţi vesele înşirate una lângă alta
şi una în spatele alteia…
Câte valuri, câte vieţi, câte…
Câte sunete, câte gânduri
Câtă fericire… câtă tăcere…
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
141
Pola rzepaku
Pola rzepaku,
fale żółci...
Szeregi żyć ustawionych obok siebie
i za sobą…
Ile fal szczęścia w jednym spojrzeniu…
Ile fal światła w jednym uścisku…
Ile pól rzepaku...
Ile świetlanych myśli…
Ile fal słońca…
I ile dźwięków zieleni w oddali…
I my – ślimaki schowane każdy w cudzej skorupie…
Ile kręgów żółci…
Ile szeregów szczęścia…
Ile chwil w jednym spojrzeniu…
I ile myśli w jednym milczeniu…
Pola rzepaku,
Fale żółci...
Szeregi wesołych żyć ustawionych obok siebie
i za sobą…
Ile fal, ile żyć, ile...
Ile dźwięków, ile myśli
Ile szczęścia... ile milczenia…
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
142
Dimineţi cu păsări
În fiecare zi când te‐ntâlnesc îmi aşezi în palme o pasăre,
fără să o atingi.
Mă laşi să văd cum în zborul ei ea nu se‐ntreabă
de ce şi unde zboară.
În fiecare zi vii şi mi te aşezi pe umăr, ca o pasăre şi‐mi taci
precum un râu, care murmură printre peşti şi pietre.
În fiecare zi când te‐ntâlnesc
îmi amintesc cum timpul s‐a‐nghiţit pe sine pentru o clipă
şi cum noi ne‐am furişat în tăcerea râului.
În fiecare zi când te‐ntâlnesc
culeg pe rând penele înşirate pe potecă – semnul pe care mi‐l laşi,
mereu, în tăcere –
să ştiu că timpul şi pe tine te‐a‐nghiţit, pentru ca a doua zi, la fereastra mea,
să văd în zbor, un stol de păsări.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
143
Poranki pełne ptaków
Codziennie, kiedy cię spotykam, wkładasz mi w dłonie pisklę,
nie dotykając go.
Każesz mi patrzeć, jak w swym locie
nie zastanawia się ono, dlaczego i gdzie lata.
Przychodzisz codziennie i siadasz mi na ramieniu
jak ptak i milczysz mi niczym rzeka
szemrząca pomiędzy rybami i kamieniami.
Codziennie, kiedy cię spotykam, przypominam sobie, jak czas pochłonął sam siebie
na chwilę i jak zakradliśmy się w milczenie rzeki.
Codziennie, kiedy cię spotykam,
zbieram po kolei pióra leżące na ścieżce – znak, który mi zostawiasz
ciągle, w milczeniu –
abym wiedziała, że czas ciebie też pochłonął, żeby ujrzeć następnego dnia
w mym oknie klucz ptaków.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
144
Moartea meduzelor
Se spune că şi meduzele merg să moară
pe un ţărm de insulă.
Chiar şi ele, libere în albastrul rece al oceanului,
pornesc spre călătoria ultimă,
spre capătul de lume
unde apa rămâne numai începutul de drum.
Aruncate afară din lumina spectrală a valurilor,
meduzele aleg să moară,
bucurându‐se pentru prima şi ultima dată
de îmbrăţişarea mistuitoare a soarelui.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
145
Śmierć meduz
Podobno również meduzy odpływają, aby umrzeć
na brzeg wyspy.
Nawet one, wolne w zimnym błękicie oceanu,
wyruszają w ostatnią drogę
na koniec świata,
gdzie woda pozostaje tylko początkiem drogi.
Wyrzucone z widmowego światła fal,
meduzy wybierają śmierć,
ciesząc się, po raz pierwszy i jedyny,
niszczącym uściskiem słońca.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
146
Un pahar de cer
Stăteam întinşi pe iarbă
cu ochii rugându‐ne.
Am început să bem cerul fără sfială
– un pahar cu lapte albastru –
cu cea mai adâncă îndrăzneală.
Nu ne mai săturam de gustul cerului,
ne aruncam în el,
ţinând cartea întredeschisă spre iarbă
pentru a ne lăsa să fim
legătura dintre cer şi pământ.
Beam cerul şi mestecam iarba.
După o vreme,
am observat că din noi
rămăsese numai sufletul,
trupurile ne erau numai amintire.
Descoperiserăm zborul.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
147
Puchar nieba
Leżeliśmy na trawie,
modląc się oczami.
Zaczęliśmy pić niebo bez skrępowania
– puchar błękitnego mleka –
z największą śmiałością.
Nie mogliśmy się nasycić smakiem nieba,
rzucaliśmy się w nie,
trzymając otwartą książkę ku trawie,
tak aby stać się zwornikiem
łączącym niebo z ziemią.
Piliśmy niebo i jedliśmy trawę.
I po jakimś czasie
zauważyliśmy, że pozostała z nas
tylko dusza,
ciała były już tylko wspomnieniem.
Odkryliśmy lot.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
148
Potirul dinăuntru
Am depus în mine,
în golul dinăuntru,
un potir cu apă vie,
rotund ca luna
şi cu marginile tăioase
precum cuţitul
cu care‐ţi tai pâinea
ce ţi‐o aşez pe prag
în fiecare dimineaţă.
Este un potir ce menţine
în mine
circulaţia nebuniei
şi‐a viselor.
Un potir cu apă vie,
din care să bea păsările
în fiecare toamnă,
înainte de zborul lor departe.
Un potir cu apă vie,
pe care, atunci când apa
i se evaporă,
să poţi să‐l umpli tu
cu trupul tău.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
149
Kielich wewnątrz mnie
Złożyłam w sobie,
w swoim wnętrzu,
kielich z żywą wodą,
okrągły jak księżyc
i o ostrych brzegach
niczym nóż,
jakim kroję ci chleb,
który kładę ci na progu
każdego ranka.
To kielich, który zachowuje
we mnie
obieg szaleństwa
i marzeń.
Kielich z żywą wodą,
którą mają pić ptaki
każdej jesieni,
przed dalszym lotem.
Kielich z żywą wodą,
abyś mógł – wtedy, gdy woda
z niego wyparuje –
wypełnić go
swoim ciałem.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
150
Zamor
Am o pară, o candelă şi‐un nume nou
Para – pentru ca foamea dinăuntru să devină foc,
Candela – pentru ca întunericul din afară
să se deschidă către ochii din râu,
Numele nou – pentru a învăţa, încă o dată, să trăiesc.
Lucrurile vorbesc despre noi
şi ne urmăresc cu privirea lor întoarsă.
Noi le privim în tăcere,
martori fără cânt
ai unei lumi străine.
De peste ţărmuri se revarsă lumină continuă
şi cireșul se trezeşte din amorţire,
cântând şoptit, ca dincolo de muntele Qaf:
Zamor, Zamor, Zamor…
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
151
Zamor
Mam płomień, świecę i nowe imię.
Płomień – aby wewnętrzny głód stał się ogniem,
Świecę – aby ciemność na zewnątrz
otworzyła się na oczy w rzece,
Nowe imię – aby nauczyć się po raz kolejny jak żyć.
Rzeczy mówią o nas
i śledzą nas zwróconym do wewnątrz wzrokiem.
My patrzymy na nie w milczeniu,
bezgłośni świadkowie
obcej ziemi.
Z dalekich stron dochodzi ciągłe światło
i flet budzi się do życia,
śpiewając szeptem, jak zza góry Qaf:
Zamor, Zamor, Zamor…
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
152
Niciodată mormânt
Când va fi să purtăm din nou cerul pe umeri,
împărtăşind răsăritul de dimineaţă ca pe prima binecuvântare
a zeilor primită vreodată de om,
să‐mi aduci o găleată de pământ,
pământ reavăn,
pământ negru,
pământ bogat
şi să‐mi aşezi în el tălpile.
Nu mă voi gândi că mă vei îngropa de vie
precum Manole a îngropat‐o pe Ana.
Voi gândi că mă iei în braţe ca pe un măr tânăr,
picioarele mi le vei spăla cu lacrimi,
apoi mi le vei preschimba în rădăcini.
Să‐mi aşezi picioarele‐rădăcini în groapa de lut,
să cobori peste ele lumina vieţii,
ca pământul să‐mi fie zidire, niciodată mormânt.
Apoi, să le vorbeşti păsărilor,
să le spui că pe cel mai înalt vârf de munte,
unde curge cea mai limpede apă de izvor,
foşnesc frunzele unui măr tânăr, măr sălbatic,
şi‐acolo să vină să‐şi facă un cuib,
să nu simt vreodată că primăverile
mi‐s însingurate
şi fără cânt.
Tu vei şti apoi că atunci când păsările
vor fi venit la geamul tău cu mareea de dimineaţă,
e vremea să pleci să culegi rodul copacului,
merele sălbatice,
rodite în ziua când pământul şi cerul
s‐au unit pentru ultima oară.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
153
Nigdy grób
Kiedy znów będziemy mieli nieść niebo na barkach,
dzieląc poranny wschód jak pierwsze błogosławieństwo bogów
otrzymane kiedyś przez człowieka,
przynieś mi wiadro ziemi,
ziemi wilgotnej,
ziemi czarnej,
ziemi żyznej
i włóż mi do niej stopy.
Nie będę myśleć o tym, że pogrzebiesz mnie żywcem
jak Manole Anę.
Będę myśleć, że weźmiesz mnie w ramiona jak młodą jabłoń,
obmyjesz mi stopy łzami,
a później zamienisz mi je w korzenie.
Włóż mi stopy‐korzenie do glinianego dołu,
spuść na nie światło życia,
aby ziemia była mi domem, nigdy grobem.
A później powiedz ptakom,
że na najwyższym szczycie górskim,
tam gdzie płynie najczystsza źródlana woda,
szeleszczą liście młodej jabłoni, dzikiej jabłoni,
niech przylecą tam uwić gniazdo,
abym nie czuła nigdy, że moje wiosny
są osamotnione
i bezgłośne.
A ty będziesz wiedział, że wtedy, gdy ptaki
zjawią się w twym oknie wraz z porannym przypływem,
to czas, abyś poszedł zerwać owoc drzewa,
dzikie jabłka,
zrodzone w dniu, w którym niebo i ziemia
połączyły się po raz ostatni.
Jocul de a nu fi mai mult decât sunt
154
Podul
Am mers prin deşert zile şi nopţi,
ducând cu mine o tolbă plină, grea, nu ca o piatră,
ci precum o raţă pe un lac.
Mergeam pe urmele magilor,
dar urmând muzica ce venea din lumină.
Şi am ajuns la râu.
În liniştea deşertului,
atunci când lumina străbate mintea şi o eliberează,
râul cânta un cântec de lebădă.
Cântecul s‐a transformat în pod
peste apa din afară, dar şi peste cea dinăuntru.
Podul ce mă lega de malul celălalt
despărţea cele două lumi.
Cu podul în inimă,
am pornit către casă.
Gra w to, aby nie być niczym więcej niż jestem
155
Most
Szłam przez pustynię nocami i dniami,
niosąc pełną, ciężką torbę, ciężką nie jak kamień,
ale jak kaczka na jeziorze.
Szłam po śladach magów,
za muzyką, która dobiegała ze światła.
Doszłam do rzeki.
W ciszy pustyni,
wtedy gdy światło przenika umysł i go wyzwala,
rzeka rozbrzmiewała łabędzim śpiewem.
Śpiew przemienił się w most
nad wodą z zewnątrz, ale i nad wodą z wewnątrz.
Most łączący mnie z tamtym brzegiem
rozdzielał oba światy.
Z mostem w sercu
ruszyłam w stronę domu.
***
EMILIA IVANCU este critic literar, poet și traducător. Predă
limba și literatura română în Poznań, Polonia și deține o
catedră rezervată la Departamentul de Filologie al
Universității din Alba Iulia. A obținut titlul de Doctor în
Filologie cu o teză despre literatura postcolonială britanică.
Publicațiile ei includ: Travels with Steinbeck in Search of
America (2005), Dicționarul personajelor din teatrul lui Lucian
Blaga (co‐autor, 2005), The Birth of Trystan and Other
Poems/Nașterea lui Tristan și alte poeme (traducător și co‐autor,
2010), Dicționarul polon‐român/român‐polon (co‐autor, 2012).
Emilia Ivancu este co‐fondator și Secretar al Societății de
Poezie ARADOS – o societate de promovare a tradițiilor lirice
din țările celtice, România și Polonia.
TOMASZ KLIMKOWSKI este lingvist şi traducător. Predă
limba română la Universitatea „Adam Mickiewicz” din Poznań,
unde a obţinut titlul de Doctor în Filologie cu o teză în
domeniul lingvisticii româneşti. A publicat, printre altele,
traduceri din literatura română – poezie și fragmente de
proză (revista Lampa nr. 8/2008), Despre îngeri de Andrei Pleșu
(2010), Dimineață pierdută de Gabriela Adameșteanu (2012),
precum şi Dicționarul român‐polon/polon‐român (co‐autor, 2012).
Tomasz Klimkowski este membru co‐fondator al Societăţii de
Poezie ARADOS – o societate de promovare a tradițiilor lirice
din țările celtice, România și Polonia.
***
EMILIA IVANCU jest krytykiem literackim, poetką i tłumaczką.
Wykłada język i literaturę rumuńską na Uniwersytecie im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu oraz jest pracownikiem Zakładu Filologii
Uniwersytetu w Alba Iulia (Rumunia), na którym uzyskała tytuł doktora
filologii za pracę poświęconą brytyjskiej literaturze postkolonialnej.
Najważniejsze publikacje: Travels with Steinbeck in Search of
America (2005), Dicționarul personajelor din teatrul lui Lucian
Blaga (współautorka, 2005), The Birth of Trystan and Other
Poems/Nașterea lui Tristan și alte poeme (2010, tłumaczka i
współautorka), Słownik polsko‐rumuński i rumuńsko‐polski
(współautorka, 2012). Emilia Ivancu jest współzałożycielką i sekretarzem
Towarzystwa Poetyckiego ARADOS, promującego tradycje liryczne
krajów celtyckich, Rumunii i Polski.
TOMASZ KLIMKOWSKI jest językoznawcą i tłumaczem. Wykłada
język rumuński na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w
Poznaniu, na którym uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych w
zakresie językoznawstwa rumuńskiego. Najważniejsze publikacje:
tłumaczenia literatury rumuńskiej na język polski – poezja i
fragmenty prozy (Lampa nr 8/2008), O aniołach Andreia Pleşu
(2010), Stracony poranek Gabrieli Adameşteanu (2012) oraz
Słownik polsko‐rumuński i rumuńsko‐polski (współautor, 2012).
Tomasz Klimkowski jest członkiem współzałożycielem Towarzystwa
Poetyckiego ARADOS, promującego tradycje liryczne krajów
celtyckich, Rumunii i Polski.