KATI ATIK DEPOLAMA
SAHALARININ GEOTEKNİK
TASARIM İLKELERİ
HAZIRLAYANLAR
MUHAMMED DUMAN
MUHAMMET TEZCAN
AHMET ARAS
Atıkların Sınıflandırılması ve Tasfiyesi
Atıkların Geri Dönüşümü
Çevre Bilinci Eğitiminin Verilmesi
Gerekli Hukuksal Düzenlemelerin Yapılması
Mühendislik çalışmalarından sonra depo
bölgesi olarak tespit edilen arazinin toprak ve
su kirliliğine neden olmaması için depo tabanı
geçirimsiz olan doğal veya sentetik şiltelerle
kaplanmalıdır.
Doğal Şilte Sentetik Şilte
DÜZENLİ DEPO KESİT ALANI
DEPO YERİ SEÇİMİ
Bölge oldukça dayanıklı malzeme ile temellendirilmeli ve iyi hidrolojik
özelliklere sahip olmalıdır.
Bölgedeki mevcut malzemenin inşaat malzemesi olarak değerlendirilmesi
(şilteler için kil vs.), alanın depo sahası olarak mevcut performans
analizinin yapılması, yeraltı suyunda oluşacak muhtemel etkiler ve
tesisin stabilitesinin tespit edilmesi gerekir.
Bir depo yeri tespit çalışmasında temel mühendislik problemleri zemin
profilinin saptanması, yer altı suyu koşullarının belirlenmesi, akiferlerin
ve akiferlerdeki piyezometrik su seviyelerinin ölçülmesi, daha önceki su
niteliği ve jeokimyasal şartlarının karekterize edilmesi, başlıca depo
sahasındaki zeminin mühendislik özelliklerine karar verilmesi, zeminin
geçirgenliği, jeokimyasal bozulma ve mukavemetinin tespit edilmesidir.
• Atık Kriterleri
• Atık İşleme Yöntemleri
• Jeolojik Kriterler
• Fiziko-Coğrafik Kriterler
• Ulaşım Kriterleri
• İklim Kriterleri
• İnsan ve Çevre Kriterleri
• Su, Toprak, Hava Kriterleri
• Hidrolojik Kriterler
• Biyolojik Kriterler
Yer seçiminde aşağıdaki sıralanan kriterlere genel olarak uygunluk
araştırılarak en uygun alternatif bölgeye karar verilmelidir.
ATIK KRİTERLERİ
Evsel, ticari ve inşaat atıkları
İnsan sağlığını tehdit eden tehlikeli endüstriyel
atıklar
Tıbbi atıklar
Nükleer ve patlama riski taşıyan yüksek seviyeli
atıklar.
I. Sınıf Düzenli Depolama Tesisi: Tehlikeli
atıkların depolanması için gereken altyapıya
sahip tesis.(Yaşam alanına en az 1 km uzak
olmalıdır.)
II. Sınıf Düzenli Depolama Tesisi: Belediye
atıkları ile tehlikesiz atıkların depolanması için
gereken altyapıya sahip tesis. .(Yaşam alanına
en az 250 m uzak olmalıdır.)
III. Sınıf Düzenli Depolama Tesisi: İnert
atıkların depolanması için gereken altyapıya
sahip tesis. .(Yaşam alanına en az 250 m uzak
olmalıdır.)
ATIK TESİSLERİNDE KULLANILAN
DOĞAL VE SENTETİK ŞİLTELER
Doğal şilte olarak kil zeminler yaygın kullanılmaktadır.
Yaygın kullanılan kil grupları geçirgenliği oldukça düşük
olan montmorolit kil grubudur.
Tesis altındaki zemin yeterli mühendislik özelliklere
sahip değilse o taktirde doğal zemin geçirimsiz bir kil zeminle
değiştirilerek depo tabanında kil şilteler yapılmalıdır.
Depolama çalışması bitmiş tesisin üzeri geçirimsiz örtü
tabakası ile kaplanmalıdır.
KİL ŞİLTELER
Sıkıştırılmış doğal kil malzemelerden yapılır.
SENTETİK ŞİLTELER
Kil şiltelerde geçirimsizlik sağlamak için geomembran
kullanılmaktadır.
GEOSENTETİK KİL ŞİLTELER
Geotekstil veya geomembrana kimyasal veya mekanik olarak
yapışabilen tozlu
bentonit veya zayıf granüler, tabakalardan oluşan çok düşük
geçirgenliğe sahip yalıtkan malzemelerdir.
ÇÖP SUYU TOPLAMA VE UZAKLAŞTıRMA
SISTEMLERI
Katı atık depolama tesisinin verimli çalışabilmesi; atık
deposu içerisinde oluşacak çöp suyu sızıntısını toplayacak
ve uygun şekilde dağıtacak yada uzaklaştıracak sızıntı
uzaklaştırma sisteminin bulunmasına ve çalışmasına
bağlıdır.
Depolarda çöp suyu ishalesi için değişik dizaynlar
kullanmak mümkündür bu dizaynlar depo tabanının
eğimli bölmelere ayrılması veya tabanın boşlukla
donatılmasıdır.
DEPO GAZI TAHLİYE SİSTEMİ
Depo gazı kontrol sistemleri depo gazının atmosfere verilmesini
veya atık içerisindeki dikey hareketini kontrol etmek için
kullanılmaktadır.
Elde edilen depo gazı enerji üretmek için kullanılabilir veya
atmosfere verilerek zararlı bileşimlerin tahliyesini azaltmak için
kontrollü şartlar altında yakılabilir.
Aktif gaz toplama sisteminde depo içindeki gaz yatay ve dikey gaz
toplama kuyuları kullanılarak toplanır.
ÖRTÜ TABAKASI
ÖRTÜ TABASININ BAŞLICA AMAÇLARI;
• Depo tamamlandıktan sonra yağmur ve kar sularının
sızıntısını azaltmak.
• Depo gazlarının kontrolsüz kaçışlarını önlemek.
• Yanma tehlikelerini sınırlamak.
• Bölge yüzeyini bitki yetişmesi için uygun hale getirmek.
• Koku yayılmasını azaltmak.
Bu amaçlarla depo kaplaması;
İklimsel değişikliklere dayanıklı
Rüzgar ve su erozyonuna dirençli
Yüzey sızıntılarına karşı stabil
Temel zemini atığın sıkışması ve depo gazının
açığa çıkması nedeniyle oluşan farklı depo
oturmalarının etkilerine, depo üzerindeki ekstra
yüklere karşı ve deprem nedeniyle oluşacak
bozulmalara dayanıklı olmalıdır.
DÜZENLİ DEPOLAMA TESİSİ TASARIMI
ÖZETİ
Düzenli depolama tesisleri projelendirilirken
atıkların düzenli depolamasına dair yönetmelik
ve bakanlığımız genelgeleri esas almalıdır.
Tesisin projelendirilmesi planı yapılırken ilk
yapılması gereken doğru bir yerleşim planı
yapmaktır. Bunu yaparken öncelikle lot yerleri
seçilirken sızıntı suyunun cazibe ile
uzaklaşması tercih edilmelidir.
İkinci öncelik ise yağmur suyu kontrolüdür.
Saha içi ulaşım kolaylığı sağlanması hususu
dikkate alınmalıdır.
Atık lotlarının taban geometrisi yapılırken eğim
mümkün olduğunca az yapılmalıdır.
Lotlar aşırı büyük yapılmamalı, değişik
sebeplerle lotlar büyük yapılırsa küçük
seddelerle lotlar bölünmelidir.
Saha geometrisi yapılırken sedde oluşumundan
mümkünse kaçınılmalı, değişik nedenlerle
sedde yapımı gerekli ise seddelerin yüksekliği
aşırı olmamalı ve sedde stabilitesi ilgili
uzmanlarca tahkik edilmelidir.
Saha geometrisi oluşturulurken alandaki zemin
uygunsa kazı-dolgu saha içerisinde
dengelenmesi tercih edilmelidir.
SORU 1
KATı ATıK DEPOLARıNDA ZEMINININ NEDEN
GEÇIRIMSIZ OLMASı GEREKTIĞINI 3 MADDE
HALINDE AÇıKLAYıNıZ ?
Yer altından gelecek suları engellemek için.
Zeminin bitki örtüsüne zararını azaltmak için.
Çöp suyunun zemine sızmasını önlemek için.
SORU 2 HANGI KRITELERE BAKıLARAK ATıK DEPOSUNU
YERINE KARAR VERILIR ? (5 MADDE YAZıNıZ)
• Atık Kriterleri
• Atık İşleme Yöntemleri
• Jeolojik Kriterler
• Fiziko-Coğrafik Kriterler
• Ulaşım Kriterleri
• İklim Kriterleri
• İnsan ve Çevre Kriterleri
• Su, Toprak, Hava Kriterleri
• Hidrolojik Kriterler
• Biyolojik Kriter
SORU 3
DÜZENLI DEPO TESISI YAPARKEN DIKKAT
EDILMESI GEREKEN 3 MADDEYI YAZıNıZ ?
Saha içi ulaşım kolaylığına
Depo yerinin eğimine
Doğru bir depo yeri seçimine
Şilteler kaynak yapılırken hendek kenarları
yuvarlatılmalıdır
Sedde oluşumundan mümkün oldukça
kaçınılmalıdır
SORU 4
ATıK TESISLERINDE KULLANıLAN ŞILTELER
NELERDIR ?
Kil şilte
Sentetik şilte
Geosentetik kil şilteler
SORU 5
GEOSENTETIK KIL ŞILTE NEDIR AÇıKLAYıNıZ ?
Çok düşük geçirimlilik ve maliyet nedeni ile atık depolarında kaplama ve örtü sistemlerinde kil şiltelere alternatif olarak geosentetik kil şiltelerin kullanımını tercih etmektedirler. Geosentetik kil şilteler, geotekstil veya geomembrana kimyasal veya mekanik olarak yapışabilen tozlu bentonit veya zayıf granüler, tabakalardan oluşan çok düşük geçirgenliğe sahip yalıtkan malzemelerdir.
Bentonit:Volkanik kül, tüf ve lavların kimyasal ayrışması ile veya bozulmasıyla oluşmuş çok küçük kristallere sahip kil minerallerinden oluşan yumuşak gözenekli kolayca şekil verilen bir kayadır.