AISHE HAJREDINI (KARAJ), KRISTAQ LULA
Çmimi 500 lekë
ISBN: 978-99956-18-91-9
Teste të zgjidhuraKimia Organike
Të maturës shtetërore
Teste të zgjidhuraKimia Organike
Të maturës shtetërore
AISHE HAJREDINI (KARAJ)
Kimia organike
TË MATURËS SHTETËRORE TESTE TË ZGJIDHURA
S H T Ë P I A B O T U E S E
Mbështetur në programin mësimor të tekstit të nxënësit për Arsimin e Mesëm
Titulli: Teste të zgjidhura të maturës shtetërore, Kimia organike
Autore: Aishe Hajredini (Karaj)
Drejtoi botimin: Anila Bisha
Redaktore gjuhësore: Eriona Mehmeti
Kopertina: Visidesign
Design: Mirela NdritaShtypi: Media-print
ISBN: 978-99956-18-91-9Botimi i parë, 2010
Redaktore shkencore: Aishe Hajredini
S H T Ë P I A B O T U E S E
©Të gjitha të drejtat e botimit janë të rezervuara
Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo lloj mjeti apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/ose mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund të cënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.
Kontaktet:
Shtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:Kutia Postare 7465 - Tiranë Tel.: 042 272 698 Cel.: 069 40 44 442Tel.: 042 258 156 Cel.: 069 40 44 441 Cel.: 069 40 20 201Cel.: 069 40 44 443info.mediaprint @gmail.com
Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: [email protected]
3
ALKANET Alkanet janë hidrokarbure të ngopur. Kanë formulë të përgjithshme Cn
H2n+2. Atomet e karbonit tek këto përberje janë hibridizuar sipas sp3. Dhjetë përfaqesuesit e parë të alkaneve janë si më poshtë:
CH4 metan C2H6 - etan C3H8- propan C4H10- butan C5H12 - pentan C6H14 - hekzan C7H16 - heptan C8H18 - oktan C9H20 - nonan C10H22 - dekan Në qoftë se do të heqim një hidrogjen nga alkanet do të formohen disa
grupe atomike shumë të paqëndrueshme dhe shumë aktive qe quhen radikale alkilike dhe kanë formulën e shumës Cn H2n+1. Zakonisht radikalet në vend të kësaj formule shume i shenojme dhe me R-. Emërtimi i këtyre radikaleve bëhet duke pasur për bazë alkanet përgjegjës ku mbaresën an e kthejmë ne il.
Radikali :
CH 3 - (metil); C2H5 - (etil); C3H7- (propil); CH3 -CH2- CH2 - (n–propil); CH3-CH - CH3 (izopropil);
׀ Cikloalkanet janë hidrokarbure të ngopura ciklike me formulë 2n nC H
ciklopropeni ciklobutani ciklopentani
CH2
CH2
CH2
CH2
CH2
CH2
CH2
CH2
CH2
CH2CH2
CH2
4
RREGULLAT E EMËRTIMIT Për emërtimin e alkaneve përdoren këto rregulla:
• Gjendet vargu karbonik më i gjatë i cili quhet varg kryesor. • Numërimi i vargut fillon nga skaji që ka më afër radikalin. • Në qoftë se në varg do të kemi më shumë se nje zëvendësues pozicionet ku
bëhet zëvendësimi të kenë numra sa më të vegjël. • Kur zëvendësuesit janë të ndryshëm emërtimi bëhet sipas rendit
alfabetik kur zevendësuesit janë të ndryshëm.
etil-3-metil-2 pentani Alkanet formojnë seri homologe. Seri homologe quhet seria ku dy
pjesëtarë të njëpasnjëshem ndryshojnë me grupin –CH2. Pjesëtarët e serive homologe kanë veti fizike dhe kimike të ngjashme.
Mbas propanit lind një fenomen që quhet izomeri. Izomeret kanë formulë të njejtë por vendosje hapesinore të ndryshme.
n – butan
a)
metil propani Butani dhe metil propani janë izomere me njeri-tjetrin.
b) pentan
metil -2 butani
CH3 CH CH CH2 CH3
CH3 C2H5
CH3 CH2 CH2 CH3
C C C CH H
H H H H
H H H H
CH3 CH CH3
CH3
CH3 CH2 CH2 CH2 CH3
C C C CH H
H H H H
H CH3H H
5
Pentani dhe metil -2 butani janë izomere me njëra-tjetrën. Izomeret kanë veti fizike dhe kimike të ndryshme. Ato përfaqësojnë
përberje të ndryshme. Në përbërjet organike dallohen 4 lloje karbonesh: Karbon primar, kur ky karbon është i lidhur me një atom karbon.
Karbon sekondar kur është i lidhur me dy atome karbone. Karbon terciar kur është i lidhur me tre atome karbone. Karbon katërsor, kur është i lidhur me kater atome karbone.
Shembull: 1, 5 -parësor; 4-dytësor; 3-tretësor; 2-katërsor
Vetitë fizike: Pika vlimit, pika shkrirjes, densiteti rriten me rritjen e vargut. Alkanet
me një deri ne 4 atome karboni. Alkanet me pesë deri në tetë atome karboni Alkanet me mbi nëntë atome karboni janë të ngurtë. C1 – C4 gaze C5 - C8 lengje C9 - e sipër të ngurtë
Izomeret e degëzuar kanë pika vlimi më të ulta sesa ato me me varg normal. Kjo shpjegohet me formën e molekulës dhe me forcat e Van Der Valsit. Pentani ka temperaturë vlimi më të lartë se izomeret e tij.
a) pentani
b) metil-2 butani c) dimetil-2-2 propani ose tetrametil metani
C5
C4
C3
C2
C1
C
C C
CH3 CH2 CH2 CH2 CH3
CH3 CH CH2 CH3
CH3
CH3 C CH3
CH3
CH3
6
GATITJA E ALKANEVE DHE VETITË KIMIKE
Alkanet gatiten: 1. Nga halogjenalkanet me natrium. Metoda e Vurcit
R-X+2Na+-R = R-R+2NaX ku X-(Cl, Br,I)
Shembull: Kur veprojnë 2 halogjenalkale të ndryshëm fitohen 3 alkane të ndryshëm:
a) CH2-Cl+2Na+Cl-C2H5 = C3H8 + 2NaCl’ b) 2 CH3 - Cl +2Na = C2H6 + 2NaCl c) 2 CH3 – CH2Cl +2Na = C4H10 + 2NaCl
2. Nga reduktimi i halogjen alkanit. Reduktimi bëhet me zink në ambjent acid. R-X+Zn /H + → R-H+Zn X 2
3. Nga kripërat e natriumit të acideve karbokslike me pirrolize (pirro-zjarr, lize –shkeputje) C 2 H 5 COOH+NaOH= C 2 H6+Na 2 CO 3
Vetitë kimike 1.Alkanet veprojnë me halogjenet në prani të dritës.Fluori duke qenë
shumë elektronegativ nuk jep derivate te halogjenuara siç japin klori, bromi dhe jodi, por jep fluorur hidrogjeni dhe karbon në formë bloze.
CH 4 + 2F 2 = C + 4HF Klori dhe bromi veprojnë shumë mirë me alkanet në prani të dritës dhe
japin reaksione zevëndësimi radikalor. dritë
CH4 + Cl2 CH3Cl + HCl Halogjenalkanet shfaqin izomeri pozicioni, sepse përcakohet pozicioni,
ku zëvendësohet halogjeni
2. Alkanet në prani të bollshme oksigjeni digjen deri në gaz karbonik CO2 dhe uje H2O.
Cn H 2 2+n + 3n+1 O2 / 2 = nCO2 + (n+1) H2O ose CnH2n+2 + 1/5n O2 + 0,5 O2 = nCO2 + n+1H2O Cikloalkanet kane veti te ngjashme me alkanet.
7
ALKANET (TEST I ZGJIDHUR)
1. Atomet e karbonit tek alkanet jane hibridizuar sipa tipit : a. sp b. sp2 c. sp3 d. Asnjera Zgjidhje:
Atomet e karbonit tek alkanet kanë hibridizim sp3 2. Në cilën nga përbërjet e meposhtme hasen tri lloje hibridizimi : 1 2 3 4 5 a. CHCCH ≡−3 b. CH3 –CH = C = CH – CH3 c. CHCHCHCH =−− 23 d. 33 CHCHCHCHCH +−=− Zgjidhje:
Në përbërjen b tek atomet e karboni shfaqen tre lloje hibridizimi. Karboni 1 dhe 5 ka hibridizim sp3. Karboni 2 dhe 4 ka hibridizim sp2. Karboni 3 ka hibridizim sp.
3. Alkanet janë përbërje organike që përmbajnë: a. C, H, O b. C, H c. C, H, N d. C, H, O, N Zgjidhje:
Alkanet janë përbërje organike që përmbajnë C, H 4. Alkane kanë formulë të përgjithshme: a. nn HC 2 b. 22 −nn HC c. CnH2n+2 d. 42 −nn HC Zgjidhje:
Alkanet kanë formulë të përgjithshme CnH2n+2. 5. Ciklo alkanet janë përbërje organike të ngopura me formulë të përgjithshme: a. CnH2n b. 22 +nn HC c. 22 −nn HC d. 42 −nn HC
8
Zgjidhje:
Cikloalkanet janë hidrokarbure organike të ngopura me formule CnH2n. 6. Alkanet japin reaksione: a. Zëvendësimi nukleofilik; b. Zëvëndësimi elektrofilik; c. Zëvëndësimi radikalor; d. Adicioni Zgjidhje:
Alkanet japin reaksione zëvendësimi radikalor. 7. Formula e oksigjenit që nevojitet për djegien e alkaneve është: a.CnH2n+2 + 1.5n O2 + 0.5n O2 b. 222 5.1 nOHC nn ++ c. 2222 5.05.1 nOnOHC nn −++ ; d. 222 5.1 nOHC nn −+
Zgjidhje:
Sasia e oksigjenit që shërben për djegien e alkaneve jepet me formulen CnH2n+2 + 1.5n O2 + 0.5n O2 8. Nga veprimi i kloretanit dhe klor-1-propanit me natrium fitohet a. etani dhe propani; b. 2 mole etan ; c. 2 mole propan; d. Butan, pentan dhe hekzan Zgjidhje:
Nga veprimi i dy kloralkaneve të ndryshëm me natriumin fitohen tre alkane të ndryshëm. Nga veprimi i klor-1 propanit dhe kloretanit fitohet butan, pentan dhe hekzan.
9. Gjatë halogjenimit të butanit me klor, formohen: a. dy përbërje të monoklorureve b. tre përbërje të monoklorureve c. katër përbërje të monokloruara d. pesë përbërje të monoklorureve
Zgjidhje:
Përbërjet që formohen gjatë halogjenimit të butanit janë: a. klor-1-butani; b. klor-2-butani; c. klor-1-metil-2-propani; d. klor-2-metil-2-propani. Përbërjet që formohen janë katër.
9
10. Gjatë djegies së 3.36 l etan me oksigjen fitohen: a. 2.24 l CO2 b. 3.36 l CO2 c. 4.48 l CO2 d. 6.72 l CO2 Zgjidhje:
Shkruajmë barazimin kimik të djegjes së etanit C2H6 + 3.5O2 = 2CO2 + 3H2O 2.24 l 262 8.44 COlHC → 26236.3 COlxHCl → x = 6.72 l CO2 11. Formula kimike e hidrokarburit që ka dëndësinë në lidhje me ajrin 2.49 është: a. 62 HC b. 63HC c. 84 HC d. C5H12
Zgjidhje:
M = 729.2849.29.28 =⋅=⋅ molg
molgdr
5
272147222
=−==+
nnHC nn
Perberja është 125 HC .
12. Butani formohet me sintezen e Vurcit nga: a. Klor-1-butani b. klor-2-butani c. kloretani d. klor-1-metil-2-propani Zgjidhje:
C2H5Cl+2Na + ClC2H5 = C4H10 + 2NaCl Butani formohet nga klor -1 etani 13. Nga nxehja e propanoatit të natriumit me perzierje të NaOH dhe CaO fitohet: a. 83HC b.C2H6 c. 63HC d. 42H Zgjidhje:
C2H5 – COONa + NaOH = C2H6 + Na2CO3 Nga nxehja e propanoatit të natriumit me NaOH fitohet etan.