Download - Koen Smets - Houtig Erfgoed
Inventariseren van houtig erfgoed
Anse Kinnaer en Koen Smets
14 november 2016
Inhoud
Inventaris houtig erfgoedInleidingHoe beschrijven we houtig erfgoed in inventarisZoeken in de inventaris
MethodologieOpname, waardering en selectie voor de inventaris houtig erfgoed
Samenwerking met lokale besturen
Inventaris van houtige beplantingen
Erfgoedinventarishttps://inventaris.onroerenderfgoed.be/
LANDSCHAP (ILE)LandschapsatlasInventaris houtige beplantingen met erfgoedwaardeInventaris historische tuinen en parken
BOUWKUNDIG ERFGOED (DIBE)Gehelen (gemeenten, gehuchten, tuinwijken,…)Relicten
ARCHEOLOGIEArcheologische zonesVindplaatsen archeologie (CAI) – niet publiek toegankelijk
Houtige beplantingen met erfgoedwaarde
Het werk van de mens (vb. zeldzaam gekweekte cultuurvariëteit) of de natuur (vb. zeldzame autochtone plant) of beiden samen (meestal)
Geven ons een beeld van hoe houtige beplantingen vroeger gebruikt werden:
VeekeringenGeriefhoutSymboliekSierobject…
Inventaris houtige beplantingen met erfgoedwaarde
Geen gebiedsdekkendeinventaris (m.u.v. 5 proefgemeenten)
SpoedinventarisatieVooral registratie (soort,
locatie, afmetingen)Weinig historisch onderzoek
Bronnen onderzoekVeldwerk
Belangrijkste bron (snelinventarisatie)Beschrijving van soort, typologie, afmetingen, fysische toestandEvt. datering dmv. boringen
Achtergrondinformatie aan de hand van andere bronnen
Fototheek, oude foto’s en prentkaarten Kaarten (vooral om continuïteit of perceelsgrenzen na te gaan)Literatuur en archief (enkel i.f.v. beschermingen)Andere inventarissen
Inventaris autochtone bomen en struikenInventarissen dendrologische verenigingen o.a. Kampioenenlijst)
Mondelinge informatieEigenaars, buurtbewoners (vaak oude generatie)
Vier hulsten in Genk: oude foto als historische bron
2747 fiches geactiveerd in databank
Enkele cijfers - 2016
Aantal fiches per provincieAntwerpen: 252Vlaams-Brabant: 415West-Vlaanderen: 399Oost-Vlaanderen: 1297Limburg: 1113 (waarvan 806 in Voeren)
Types houtig erfgoed:1002 hagen1181 opgaande bomen881 knotbomen/gekandelaarde bomen/hakhout72 boomgaarden389 houtkanten48 bosjes149 dreven
Enkele cijfersErfgoedfunctie/erfgoedcontext
Ca 200 kapelbomen/kruisbomen716 erfbeplantingen422 tuin- of parkbeplantingen865 perceelsrandbeplantingen
Hoe wordt deze inventaris verder aangevuld?
Thematisch onderzoekHerdenkingsbomen
Geografisch onderzoekAnkerplaatsen5 proefgemeenten
CombinatieHoogstamboomgaarden in Haspengouw
Ad hoc (op basis van beschermingsaanvragen)
Hoe beschrijven we erfgoed in de inventaris?
Hoe beschrijven we erfgoed in de inventaris?
De thesaurus Een thesaurus is een hiërarchische woordenlijst die wordt
gebruikt om terminologie te standaardiseren. Door het toekennen van thesaurustermen aan items kunnen
we de databank makkelijk doorzoekenAan de databank Inventaris Onroerend Erfgoed zijn
meerdere thesauri gekoppeld:TypologieContext Soort (planten)Personen (abdijen, adellijke families,…)Gebeurtenis
http://inventaris.onroerenderfgoed.be/thesaurus
Wat staat er in de thesaurus?https://inventaris.onroerenderfgoed.be/thesaurus/typol
ogie
Als je wilt zoeken in de typologie gebruik je best deze link: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/thesaurus/typologie/lijst
Houtig erfgoed
Houtige beplantingen naar groeperingIndividuele bomen, bomenrijen, bomengroepen, hagen
Houtige beplantingen naar beheersvormGekandelaarde bomen, knotbomen, leibomen,…
Houtige beplantingen naar functieWelkomstbomen, devotiebomen, fruitbomen, grensbomen, herdenkingsbomen,…
Houtige beplantingen naar groepering
Houtige beplantingen naar beheersvorm
Houtige beplantingen naar functie
Zoeken in de inventarisGeografisch zoeken: Geoportaal: https://geo.onroerenderfgoed.be
Zoeken in de inventarisThematisch zoeken op https://inventaris.onroerenderfgoed.be/
Methodologie
Erfgoedwaarden en selectiecriteria
Methodologie inventarissen OEZie voor een overzicht van de inventarissen en
inventarismethodologieën: https://www.onroerenderfgoed.be/nl/bescherming/vastgestelde-inventarissen/
de methodologie voor de inventaris van houtige beplantingen met erfgoedwaarde vind je via deze link: http://www.ejustice.just.fgov.be/mopdf/2015/08/03_1.pdf#page=51
Deze methodologie werd vastgesteld door de minister (MB 17/07/2015)
Wat houdt de methodologie in?Waarderend onderzoek: vaststellen wat precies
erfgoedwaarde heeft en hoe die waarde concreet afleesbaar is in het landschap
Erfgoedwaarden13 waarden vastgelegd in het onroerenderfgoeddecreet
Erfgoedkenmerken en erfgoedelementenConcrete uiting van de erfgoedwaarden (o.a. thesaurustermen)
Evaluerend onderzoek: selecteren van de relicten die we opnemen in de inventaris op basis van 5 in de methodologie vastgelegde selectiecriteria
13 waarden vastgelegd in het onroerenderfgoeddecreet:
Archeologische waarde
Architecturale waarde
Artistieke waarde
Culturele waarde
Esthetische waarde
Historische waarde
Industrieel-archeologische waarde
Technische waarde
Ruimtelijk-structurerende waarde
Sociale waarde
Stedenbouwkundige waarde
Volkskundige waarde
Wetenschappelijke waarde
Wat houdt de methodologie in?Waarderend onderzoek: vaststellen wat precies
erfgoedwaarde heeft en hoe die waarde concreet afleesbaar is in het landschap
Erfgoedwaarden13 waarden vastgelegd in het onroerenderfgoeddecreet
Erfgoedkenmerken en erfgoedelementenConcrete uiting van de erfgoedwaarden (o.a. thesaurustermen)
Evaluerend onderzoek: selecteren van de relicten die we opnemen in de inventaris op basis van 5 in de methodologie vastgelegde selectiecriteria
Architecturale waarde
Definitie: Een onroerend goed heeft architecturale waarde als het getuigt van een fase of aspect van de (landschaps)architectuur of de bouwkunst in het verleden. Het kan gaan om typologie, stijl, oeuvre of materiaalgebruik.
Houtig erfgoed:Structuurbepalende elementen van een (tuin-)architecturaal
ensemble.Beeldbepalend onderdeel van een (tuin-)architecturaal concept.
Structuurbepalende elementen van een (tuin-)architecturaal ensemble.
Structuurbepalende elementen van een (tuin-) architecturaal ensemble.
Beeldbepalend onderdeel van een (tuin-)architecturaal concept.
Beeldbepalend onderdeel van een (tuin-) architecturaal concept.
Artistieke waarde
Definitie: Een onroerend goed heeft artistieke waarde als het getuigt van het kunstzinnige streven van de mens in het verleden.
Esthetische waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft esthetische waarde als het de
waarnemer zintuiglijke schoonheid laat ervaren.Kan zowel natuurlijk als cultureel aangelegd zijnZo objectief mogelijk beschrijven:
Als beeldbepalend object (baken in het landschap, landmark, …)De hoogste, dikste, oudste in de regio. Bijzondere groeivorm als gevolg van natuurlijke oorzaken (tweestammig, meerstammig)Heeft een mooie representatieve groeivorm…
Dorpslinde van Itegem
Historische waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft historische waarde als het
getuigt van een (maatschappelijke) ontwikkeling, gebeurtenis, figuur, instelling of landgebruik uit het verleden van de mens.
Bomen die herinneren aan historischegebeurtenis (herdenkingsbomen):Voorbeeld: vrijheidsboom in Morkhoven
Historische locatie (gerechtsboom,Historische eenheid met bouwkundig en/oflandschappelijk erfgoed)Bomen die al van oudsher op kaarten aan-geduid staan
Herinnering aan plaats uit het verleden (gerechtsboom, boom
bij vierschaar, …)
Zottegem (Strijpen): Vierschare - Gerechtsboom op de Vollanderkouter
Tjenneboom (Borgloon) – plaats waar Tjenne de heks verbrand werd
Markering - vastleggen van kadastrale en administratieve
grenzen (grensboom, hoekboom, bakenboom, …)
Lennik (Sint-Martens-Lennik) Tombergstraat. Eik. Hoekboom
Vormt historische eenheid met religieus bouwkundig element
(kerkhofboom, kruisboom, kapelboom, …)
Hoegaarden (Meldert), Oude (>400 jaar) gekandelaarde winterlinde met veldkapel.
Het afsluiten van het erf, tuin, moestuin, boomgaard, weide en bos
Heuvelland (Loker). Zandberg. Gelegde meidoornhaag.
Industrieel-archeologische waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft industrieel-archeologische
waarde als het getuigt van een ambachtelijk of industrieel verleden.Voorbeeld: schermboom bij molenrad Pedesmolen (Zwalm)
Technische waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft technische waarde als het de
ontwikkeling van de (cultuur)techniek in het verleden illustreert. Het gaat om technische toepassingen als illustratie van zowel traditionele als innovatieve technieken en materialen.
Voorbeeld: boomgaard Oplinter
Ruimtelijk-structurerende waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft ruimtelijk-structurerende
waarde als het de ruimte ordent, afbakent, structureert of de blik leidt.
Voorbeeld: dambordvormig drevenpatroon nabij de Munkbossen
Volkskundige waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft volkskundige waarde als het
getuigt van gebruiken en gewoonten, voorstellingen en tradities van een specifieke bevolkingsgroep of gemeenschap in het verleden
VoorbeeldenNagelboom ‘s Gravenvoeren
Voorbeelden
Kaphaag in Maarkedal
Voorbeelden
Hakhout
Wetenschappelijke waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft wetenschappelijke waarde als
het potentie heeft voor kennisontwikkeling en kenniswinst over een bepaald thema, een periode of een fenomeen, als het een bijzondere bijdrage geleverd heeft op dat vlak of als het een typevoorbeeld is.
Bijzondere soort, variëteit of kloonZuivere vertegenwoordiger van een soort (genenreservoir) – vb zwartepopulier Muizen)Zeldzame (beheers)vorm waar minderkennis over is/overblijft
Plakhagenveteraanbomen
Wetenschappelijke waarde
Wetenschappelijke waarde
Selectiecriteria voor opname relicten in de inventaris
Om af te wegen of de erfgoedwaarde voldoende is om opname in de Vlaamse inventaris te verantwoorden,
ZeldzaamheidHerkenbaarheidRepresentativiteitEnsemblewaardeContextwaarde
Opname als het aan meerdere criteria voldoet of maar ook als het in hoge mate aan slechts één criterium voldoet
Dezelfde criteria worden nog strenger toegepast voor beschermingen
Zeldzaamheid
Geeft aan in hoeverre het onroerend goed uitzonderlijk voorkomt in relatie met de geografische context, de historische context, de typologie of het oeuvre.
Herkenbaarheid
Geeft aan in hoeverre het onroerend goed een goed herkenbare uitdrukking is van zijn oorspronkelijke functie, uitzicht of vormgeving, of van een belangrijke fase in de latere ontwikkeling daarvan.
Mate waarin de karakteristieken van een bepaald “ideaal” landschap/element bewaard zijn
Volledigheid, weinig ingrijpende veranderingenAantasting, fragmentatie, …
Voorbeeld: boomgaarden Borgloon
Voorbeeld:dreven
Representativiteit
Geeft aan in hoeverre het onroerend goed typerend is voor een geografische of historische context of een welbepaalde typologie of een oeuvre.
Rol van ‘identiteit’ van het landschap‘Typevoorbeelden’: dries, soortgebruik in afsluitingshagen
Representativiteit
Geeft aan in hoeverre het onroerend goed typerend is voor een geografische of historische context of een welbepaalde typologie of een oeuvre.
Rol van ‘identiteit’ van het landschap‘Typevoorbeelden’: geriefhoutbosje? Kapelbomen?
Welkomstbomen
Ensemblewaarde
Geeft aan in hoeverre het onroerend goed een sterke samenhang vertoont tussen de verschillende elementen.
relatie tussen verschillende erfgoedelementen (vb kapel en kapelbomen), evt. in combinatie met de samenhang tussen abiotische en cultuurhistorische elementen: vb. grienden in valleigebieden
Voorbeeld: kapelbomen, bomengroepen
Contextwaarde
Geeft aan in hoeverre er tussen het onroerend goed en zijn directe of ruimere omgeving een sterke relatie is op landschappelijk, stedenbouwkundig of esthetisch vlak.
Bewaringstoestand/herkenbaarheid van de historische context van een landschapselement speelt mee (landschappelijk, stedenbouwkundig)
Beeldbepalende waarde van een element binnen zijn omgeving (esthetisch)
Contextwaarde
Contextwaarde: Erfbeplanting huis Peters Voeren
Contextwaarde
perceelsrandbeplantingen
Samenwerking met lokale besturen
Samenwerking met lokale besturen
Kerntakenplan RWOGemeenten/IOED’s:
geografische inventarisatieadvisering over geïnventariseerd erfgoed
Agentschap Onroerend Erfgoed:handleiding en begeleiding inventarisatiejuridische verankering (vaststellen inventaris, beschermen)
UitdagingenAfstemmen planningIntegratie data (IT)
Lokale initiatieven?