Kurumsal
Finansal Göstergeler 6
2009’un Kilometre Taşları 8
Misyon-Vizyon 10
Yönetim ve Mesajlar 12
Yönetim Sistemi 20
Operasyonel
Toplam Trafik Neticeleri 38
Filo 44
Faaliyetler 48
İştirakler 73
Finansal
Finansal Oran ve Denetim Raporları 82
çindekilerİİ
2
YILLIK RAPOR 2009
AmsterdamAtinaBaküBarselonaBaselBatumBelgradBerlinBirminghamBrükselBükreşBudapeşteCenevre
Addis AbabaBingaziCape TownCezayirDakarHartumJohannesburgKahireKazablankaLagosNairobiTrablusTunus
New YorkŞikagoToronto
Sao Paulo
Kuzey Amerika3 nokta
Güney Amerika1 nokta
Avrupa65 nokta
Afrika13 nokta
3
YILLIK RAPOR 2009
DnepropetrovskDonetskDublinDüsseldorfEkaterinburgFrankfurtGöteburgHamburgHannoverHelsinkiKazanKievKişinev
KopenhagKölnLefkoşaLizbonLondraLjubljanaLvivLyonMadridManchesterMilanoMinskMoskova
MünihNiceNürnbergOdessaOsloParisPragPriştineRigaRomaRostovSaraybosnaSimferepol
SofyaStokholmSt.PetersburgStuttgartTiflisTiranUfaÜsküpVarşovaVenedikViyanaZagrepZürih
AdanaAdıyamanAğrıAnkaraAntalyaBatmanBodrumÇanakkaleDalamanDenizliDiyarbakırElazığ
ErzincanErzurumEskişehirGaziantepHatayIspartaİstanbulİzmirK. MaraşKarsKayseriKonya
MalatyaMardinMerzifonMuşNevşehirSamsunŞanlıurfaSinopSivasTekirdağTrabzonUşakVan
AlmaataAstanaAşkaabatBangkokBişkekBombayJakartaDelhiDuşanbe
Hong KongKaraçiOsakaPekinSeulSingapurŞanghayTaşkentTokyo
Abu DabiAmmanBağdatBahreynBeyrutCiddeDohaDubaiHalepKuveyt
MedineMeşhedMaskatRiyadSan’aŞamTahranTebrizTel Aviv
Uzak Doğu18 nokta
Orta Doğu19 nokta
Finansal Göstergeler 6
2009’un Kilometre Taşları 8
Misyon ve Vizyon 10
Yönetim ve Mesajlar
Yönetim Kurulu Başkanı’nın Mesajı 12
Yönetim Kurulu 14
Candan Bir Veda 18
Yönetim Sistemi
Kalite Anlayışı 20
Sürdürülebilirlik 22
Sosyal Sorumluluk 22
Risk Yönetimi 24
Organizasyon Yapısı 26
Hukuki Statü 28
Kurumsal Yönetim İlkeleri Uyum Raporu 30
urumsalKK
6YILLIK RAPOR 2009
7
YILLIK RAPOR 2009
1 Ocak - 1 Ocak - 31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
SÜRDÜRÜLEN FAALİYETLER Satış Gelirleri 7.035.882.903 6.123.174.209Satışların Maliyeti (-) (5.135.949.144) (4.542.670.584)
BRÜT KAR / (ZARAR) 1.899.933.759 1.580.503.625Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-) (806.503.413) (635.876.008)Genel Yönetim Giderleri (-) (261.536.526) (203.813.181)Diğer Faaliyet Gelirleri 91.136.104 56.690.528Diğer Faaliyet Giderleri (-) (199.139.482) (210.120.463)
FAALİYET KARI / (ZARARI) 723.890.442 587.384.501Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımların Kar/ Zararlarındaki Paylar 12.813.703 3.572.374Finansal Gelirler 172.982.144 1.427.882.203Finansal Giderler (-) (172.708.672) (713.373.140)
VERGİ ÖNCESİ KAR / (ZARAR) 736.977.617 1.305.465.938Vergi (Gideri) / Geliri (177.901.337) (171.239.727)
DÖNEM KARI / (ZARARI) 559.076.280 1.134.226.211Hisse Başına Kazanç / (Kayıp) (Kr) 0,64 1,30
Not: Tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (TL) olarak gösterilmiştir.
NET KAR
559milyon TL
Satış Gelirleri (TL)
2009
2008
2007
2006
2005
Faaliyet Karı (TL)
2009
2008
2007
2006
2005
7.035.882.903
723.890.442
6.123.174.209
587.384.501
722.759.224
206.680.100
218.493.953
4.859.508.826
4.051.345.129
3.107.071.608
8YILLIK RAPOR 2009
Türk Hava Yolları bölgesinin“En İyi Havayolu” şirketiTürk Hava Yolları, Havayolu şirketleri ve havalimanlarını, verdikleri hizmet ve kalite standartları yönünden 750 parametrede değerlendiren Skytrax şirketi tarafından, bölgesinin en iyisi seçilerek “Güney Avrupa’nın En İyi Havayolu Şirketi” ünvanını aldı. Türk Hava Yolları, Kalite yolunda gerçekleştirdiği çalışmalar sonucu geliştirdiği hizmetler ve müşteri odaklılık felsefesiyle, tüm kategorilerde 4 yıldız alan Avrupa’nın tek havayolu şirketi oldu.
Türk Hava Yolları’na “Uçak Finansmanı” dalında Avrupa’nın en iyi finansman uygulaması ödülüTürk Hava Yolları ödülünü New York’da 29. Airfinance Konferansı’nda düzenlenen törende aldı. Dünyadaki havacılık finans sektörünün önde gelen yayın kuruluşlarından Airfinance Journal’ın havacılık finansmanı ve finans teknikleri alanındaki detaylı analizler ve belirlemiş olduğu kriterler çerçevesinde, dünyadaki 350’yi aşkın havayolu arasında uçak ve uçak motoru finansmanı dallarında 2008 yılı için yaptığı değerlendirme sonucunda Türk Hava Yolları Avrupa’nın en iyi finansman uygulamasını gerçekleştiren şirketi oldu.
Türk Hava Yolları’na Airbus’tan “Operasyonel Mükemmellik” ödülüTürk Hava Yolları, filosunda yer alan Airbus A320 ailesi uçaklarının servis kayıtları üzerinde yapılan değerlendirme sonucu, Airbus’ın “Operasyonel Mükemmellik” ödülünün sahibi oldu. Paris’te düzenlenen ve Airbus şirketinin A320 tipi uçağını kullanan havayolu şirketlerinin katıldığı törende ödülünü alan Türk Hava Yolları, uluslararası bir başarıya daha imza attı.
Türk Hava Yolları Teknik A.Ş. uluslararası arenadaki prestijini bir kez daha tescillediTürk Hava Yolları Teknik A.Ş., Türkiye’de EN/AS9100 Havacılık Serileri ve ISO9001:2008 Kalite Yönetim Sistemi Belgelerini alan ilk uçak bakım – onarım merkezi oldu.Türk Hava Yolları Teknik A.Ş. sahip olduğu ISO9001:2000, ISO14001:2004, ISO18001:1999 Yönetim Sistem Belgeleri ve Ulusal/Uluslararası Uçak/Uçak Komponenti bakım yetki belgeleri ile sivil havacılık sektöründe Türkiye’de lider, dünyada da önemli bir konuma sahiptir. EN/AS9100 Havacılık Serileri – Kalite Yönetim Sistem belgesi, ülkemiz sivil havacılığı için önemli bir kazanım ve prestij olmasının yanısıra, Türk Hava Yolları Teknik A.Ş.’nin küresel havacılık endüstrisindeki etkisini ve pazarda aldığı payı daha da arttıracaktır.
Türk Hava Yolları, Kargo Kalite Sistemi üyesiTürk Hava Yolları Kargo, 1 Ocak’ta yaklaşık 50 havayolunun, çok sayıda kargo acente şirketinin, genel hizmet sağlayıcı kuruluşların ve bilişim teknolojisi sağlayıcılarının dahil olduğu, Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği’nin (IATA) bir girişimi olan Kargo 2000 Kalite Yönetim Sistemi’ne dahil oldu. Kargo taşımada zaman yönetimi, hizmet kalitesi ve müşteri memnuniyeti performanslarını geliştirerek global hava kargo piyasasında pazar payını arttırdı. 7 Haziran’dan itibaren Milano bağlantılı Tiran kargo seferleri başladı. Kargo seferi yapılan uçuş noktası sayısı 21’e ulaştı.
ÖDÜLLER YENİLİKLER VE GELİŞMELER
9
YILLIK RAPOR 2009
Türk Hava Yolları’ndan Türkiye’nin ilk mobil havayolu uygulaması; mobil.thy.comTürk Hava Yolları, satış kanallarında çeşitlendirmeye giderek başlattığı mobil.thy.com uygulaması ile yolcularına cep telefonundan bilet, check-in ve boarding işleminin her aşamasını yapabilme imkanı sundu.
ERP ile süreçler yeniden yapılandırılıyorDünya ölçeğinde sayılı büyüklükteki projelerden biri olacak ERP (Kurumsal Kaynak Planlaması) projesi başlatıldı. Süreçlerin yeniden yapılandırılacağı proje sayesinde operasyonel verimliliğin arttırılması, yolculara daha uygun ürün ve hizmetlerin etkin bir biçimde sunulması hedeflenmektedir. Projenin üç yılda tamamlanması planlanmaktadır.
Ortak uçuş anlaşmalarıEtiyopya, Singapur, Malezya, Bosna, Etihad, Asiana ve Air Maroc havayollarıyla imzalanan ortak uçuş anlaşmalarıyla yolculara daha fazla uçuş alternatifi sunuldu. Ayrıca Türk Hava Yolları ve Lufthansa’nın ortak kuruluşu olan SunExpress ile yine bir Türk Hava Yolları markası olan AnadoluJet arasında ortak uçuş anlaşması imzalandı.
Özel Yolcu Programı ortaklıklarıTürk Hava Yolları, Jet Airways ve Continental Havayolları ile imzaladığı Özel Yolcu Programı ortaklığı anlaşması ile Özel Yolcu Programı Miles&Smiles üyelerine Jet Airways ve Continental Havayolları ile gerçekleştirdikleri uçuşlardan mil kazanma ve millerini ödül bilete dönüştürebilme imkanı sundu.
İç hatlarda yeni uçuş noktalarıUşak (12 Ocak), Çanakkale (19 Ocak), ve Isparta (28 Ekim) seferleri ile iç hatlarda uçulan nokta sayısı 37’ye ulaştı.
AnadoluJet ile yeni uçuş noktaları27 Şubat’ta Çorlu (Tekirdağ), 28 Eylül’de İzmir seferleri başladı.
Dış hatlarda yeni uçuş noktalarıTürk Hava Yolları 2009 yılında 10 yeni dış hat noktasını uçuş ağına katarak yurtdışında 119 noktaya ulaştı.NAİROBİ- Kenya (20 Şubat)UFA - Rusya (04 Mart)MEŞHED - İran (15 Mart)SAO PAOLO - Brezilya (05 Nisan)DAKAR - Senegal (05 Nisan)BİNGAZİ - Libya (05 Mayıs)GÖTEBORG - İsveç (29 Haziran)TORONTO - Kanada (11 Temmuz)LVİV - Ukrayna (27 Temmuz)JAKARTA - Endonezya (04 Eylül)
NETWORK
Prestijli havayolları arasında yer alan, her alanda en iyiyi hedefleyerek ilerleyen Türk Hava Yolları, zirveye doğru uçuşunu destekleyen her kilometre taşıyla daha da güçlenmektedir.
10YILLIK RAPOR 2009
misyonSivil Hava Taşımacılığı (SHT) sektöründe Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Bayrak Taşıyıcısı kimliğiyle; uçuş emniyeti, güvenilirliği, ürün yelpazesi, hizmet kalitesi ve rekabetçi konumu ile tercih edilen, Avrupa’nın önde gelen ve küresel ölçekte faal bir havayolu olmak.
11
YILLIK RAPOR 2009
vizyon• Sektör ortalamalarının üstündeki büyüme trendinin sürdürülmesi,• Sıfırlanmış kaza ve kırımı,• Dünyada parmakla gösterilen hizmet anlayışı,• Düşük maliyetli taşıyıcılara denk birim maliyetleri,• Sektör ortalamalarının altında satış ve dağıtım giderleri,• Rezervasyon, biletleme ve uçağa biniş işlemlerini kendisi yapan sadık müşterileri,• Kurumdan elde edeceği yararın yarattığı katma değerle orantılı olduğunu bilen ve kendini geliştiren personeli,• Üyesi bulunduğu Star İttifakı ortaklarına iş yaratan ve onların sunduğu potansiyelden iş çıkaran ticari ataklığı,• Hissedarlarının ve tüm yarardaşlarının menfaatini birlikte gözeten modern yönetişim ilkelerini benimsemiş yönetimi ile belirginleşen bir havayolu olmak.
12YILLIK RAPOR 2009
13
YÖNETİM VE MESAJLAR
Değerli yatırımcılar ve hissedarlar,2009 yılı, mali ve ticari performansın makro ölçekteki dengeler ile son derece paralel ilerlediğini bir kez daha ortaya koyan bir dönem oldu. Küresel krizin olumsuz etkilerinin yoğun biçimde hissedildiği 2009, IATA’nın da açıkladığı üzere ciddi maddi kaybın yaşandığı ve İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana kaydedilen en kötü yıl oldu.
Sektörün genelindeki bu olumsuz tabloya rağmen Türk Hava Yolları başarılı gelişimini sürdürmüştür. Stratejilerini kısa vadeli getirilerden ziyade, uzun dönemli hedef ve vizyonlarına göre şekillendiren Ortaklığımız, bugün kriz ortamını fırsata çevirmeyi başarmış ve Avrupa Hava Yolları Birliği’ne üye havayolları arasında en çok büyüyen kurum olmuştur. Türk Hava Yolları’nın bu atılımı, mevcut pazardan aldığı hisselerin organik büyüme stratejisi ile daha da yükselmesi ve yeni pazarlara açılarak hizmet götürdüğü potansiyel yolcu sayısının artması ile daha da ivmelenmiştir.
Bugün geniş uçuş ağı ve kuvvetli tarife yapısı ile Türk Hava Yolları, küresel bir havayolu olma kimliğini daha da sağlamlaştırmıştır. 2009 yılında dış hat yolcularımızın üçte birinden fazlasının İstanbul’u aktarma noktası olarak kullanması, Ortaklığımızın network taşıyıcısı olarak sektördeki konumunu kuvvetlendirmiştir. Genç filosu, kaliteli ikramları, güler yüzlü personeli ve uluslararası standartların da üzerinde olan güvenlik ve emniyet prosedürleri ile Türk Hava Yolları markası, IATA’nın %3,5 olarak açıkladığı yolcu talebindeki daralmanın yaşandığı 2009 yılında, %11 artış kaydederek 25.1 milyon yolcunun tercihi olmuştur.
Global ekonomik koşullar ile birlikte sektördeki birim gelirlerin önemli ölçüde düşüş eğilimi gösterdiği bir ortamda Ortaklığımız, disiplinli mali yapısı ile giderlerini düşürerek, karlılığını 2009 yılında da sürdürmüş ve 559 milyon TL ile bugün Avrupa’nın en karlı havayolları arasına adını yazdırmıştır.
Yatırımlarımız Türk Hava Yolları’nın büyüme sürecinde bir katalizör niteliği göstermiştir. 2009 yılında 10 yeni dış hat noktası uçuş ağına katılmıştır. Bununla birlikte 105 uçağı kapsayan filo yenileme ve gençleştirme master programımız çerçevesinde münferit uçak alım ve kiralamalarımıza ek olarak, 25’i opsiyonlu olmak üzere toplam 89 uçağın sipariş süreci tamamlanmıştır. Bu program çerçevesinde Eylül ayından itibaren filomuza girmeye başlayacak olan uçaklarımız 2014 yılına kadar hem tek, hem de çift koridorlu uçak filosunda dengeli ve etkin bir biçimde büyümemizi sağlayacaktır.
Teknik eğitimlere yaptığımız yatırımlar ile İstanbul’u aynı zamanda havacılık adına gerçek bir eğitim merkezi haline getirmeyi amaçlamaktayız. İki eğitim jetini daha bünyemize
katmak için sipariş sürecini tamamlayan Ortaklığımız, aynı zamanda satın aldığı simülatörler ile gerek kendi pilotlarına, gerekse de bizlerden hizmet alan diğer havayollarına eğitim hizmetleri sunmaktadır. Dünya standartlarında eğitim veren uçuş akademimizde yetişen pilotlarımız bizler için bir övünç kaynağıdır.
2009 yılında başta filo ve hat gelişimi konusunda gerçekleştirdiğimiz yatırımlarımıza ek olarak, marka imajımıza yönelik gerçekleştirilen projelerin de altının çizilmesi gerekiyor. Yolcularımıza sunduğumuz hizmetlerin starlara layık olduğunu vurguladığımız Kevin Costner’lı ‘Feel Like a Star’ reklamlarımızın yanı sıra, imzaladığımız sponsorluk anlaşmaları ile dünyanın en iyileri tarafından tercih edilen bir havayolu olduğumuzu bir kez daha tescillemiş olduk. Yüksek kalite ve hizmet standartlarımızın havacılık sektörünün Oscar’ları olarak adlandırılan Skytrax ödülüne ‘’Güney Avrupa’nın en iyi havayolu’’ olarak layık görülmesi bizleri daha da motive etmiştir.
Ortaklığımızın bu başarıları, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem gören hisselerimize 2009 yılı içerisinde %395 gibi dev bir oranda değer artışı olarak yansımıştır. 2009 yılı başında 945 Milyon TL olan piyasa değerimiz, yıl sonunda 4.988 Milyon TL’ye ulaşmıştır. Türk Hava Yolları hisseleri, gerek IMKB’de işlem gören diğer kurumların hisse değerleri, gerekse de dünyanın farklı piyasalarında halka arz edilmiş diğer havayollarının hisse getirileri ile karşılaştırıldığında, yatırımcılarına en fazla kar sağlayan yatırım araçlarının başında gelmiştir.
Türk Hava Yolları, en büyük sermayesinin kurumuna gönülden bağlı, azimli, dinamik ve özverili personeli olduğunun bilincindedir ve bu bilinçle personelinin hayat standartlarını daha da yükseltecek projelere büyük önem vermektedir. 2009 yılından itibaren tüm çalışanlarımızın özel sağlık sigortası güvencesine alınması ve Toplu İş Sözleşmesi süreci başlamadan uygulamaya konan %6 maaş zammı, başarımızın mimarı tüm personelimizin motivasyonunun arttırılmasında etkili olmuştur.
2010 yılına da son derece hızlı bir giriş yapan Türk Hava Yolları, önümüzdeki dönemlerde de başarıları ile adından oldukça söz ettirecektir. Ortaklığımızın gerçekleştirdiği başarılarda katkısı bulunan ve Türk Hava Yolları’nı atılımları ile bugün dünyanın en çok konuşulan havayollarından birisi haline getirmede emeği geçen tüm çalışma arkadaşlarıma ve desteklerinden dolayı yatırımcılarımıza şükranlarımı sunarım.
Hamdi TOPÇUTürk Hava Yolları Yönetim Kurulu Başkanı
2009’da krize rağmen büyümeye devam
14YILLIK RAPOR 2009
Hamdi TopçuYönetim Kurulu Başkanı
Prof. Dr. Cemal ŞanlıYönetim Kurulu Başkan Vekili
Doç. Dr. Temel KotilYönetim Kurulu Üyesi veGenel Müdür
15
YÖNETİM VE MESAJLAR
Doç. Dr. Temel KotilYönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdür
1959 yılında doğan Kotil, İstanbul Teknik Üniversitesi (İTU) Uçak Mühendisliği Bölümü’nden 1983 yılında mezun oldu, 1986’da ABD’de Michigan Üniversitesi’nde Uçak Mühendisliği Bölümü’nde yüksek lisansını, 1991’de de Makine Mühendisliği Bölümü’nde doktorasını tamamladı. Doktora sonrası, İTU Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi’nde yardımcı doçent ve doçent olarak hizmet veren Kotil, 2003 yılında Türk Hava Yolları’daki kariyerine Teknik Genel Müdür Yardımcısı olarak başlamıştır. 2005 yılında Türk Hava Yolları Genel Müdürlüğü’ne atandı ve 2006 yılında da IATA Yönetim Kurulu Üyeliği’ne seçildi. Evli ve dört çocuk babasıdır.
Prof. Dr. Cemal ŞanlıYönetim Kurulu Başkan Vekili
1950 yılında Manisa’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1977 yılında mezun oldu. 1985 yılında hukuk doktoru ünvanını “Milletlerarası Ticari Tahkim” teziyle aldı. Uluslararası tahkime ilişkin doktora tezini Londra Üniversitesi’ne bağlı “Instute of Advanced Legal Studies”de tamamladı. 1987 yılında yardımcı doçent, 1990 yılında doçent, 1996 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde profesör oldu. Şu an İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Uluslararası Özel Hukuk Anabilim Dalı Başkanı’dır. Evli ve dört çocuk babasıdır.
Hamdi TopçuYönetim Kurulu Başkanı
1964 yılında Rize’nin Çayeli ilçesinde doğdu. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nden 1986 yılında mezun oldu. Mali müşavirliğe 1986 yılında Kartal’da başladı. Halen Kadıköy ilçesinde mali müşavirlik ve danışmanlık işini sürdürmektedir. Evli ve dört çocuk babasıdır.
16YILLIK RAPOR 2009
Orhan BirdalYönetim Kurulu Üyesi
1958 Kemah doğumlu olan Orhan Birdal, 1980 yılında İstanbul İ.T.İ.A. Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksek Okulu’ndan mezun oldu. 1990 yılında Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde yüksek lisansını tamamladı. 1976-1978 yılları arasında Türkiye Zirai Donatım Kurumu’nda memurluk ve 1982 yılından itibaren DHMİ’de çeşitli kademelerde görev yapan Orhan Birdal, 2007 yılından bu yana DHMİ Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Başkanı olarak görevine devam etmektedir. 17 Nisan 2008’de Türk Havayolları Yönetim Kurulu Üyeliği’ne seçilen Orhan Birdal, evli ve dört çocuk babasıdır.
1962 doğumlu, Saint Michel Fransız Lisesi ve Boğaziçi Üniversitesi İdari Bilimler Fakültesi mezunu olan Muzaffer Akpınar, iş hayatına 1986 yılında Penta Tekstil’in kurucu ortağı olarak başladı. 1993 yılında KVK Mobil Telefon Hizmetleri A.Ş.’nin CEO görevini üstlendi. Daha sonra MV Holding A.Ş.’de CEO olarak görev yapan Akpınar, Fintur Holding BV’nin de oluşum sürecinde aktif olarak rol aldı. Muzaffer Akpınar, 1 Ocak 2002 tarihinden Temmuz 2006’ya kadar Turkcell Genel Müdürlüğü görevini yürüttü. Evli ve iki çocuk babasıdır.
Muzaffer Akpınar Yönetim Kurulu Üyesi
1961 yılında Gaziantep’te doğdu. 1988 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’ni bitirdi. Marmara Üniversitesi işletme kurslarına, 1998 yılında İngiltere’de işletme ve İngilizce dil kurslarına katıldı. Halen Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı, İstanbul Sanayi Odası (İSO) Yönetim Kurulu Üyesi, Türk Eximbank Yönetim Kurulu Üyesi ve Ziylan Şirketler Grubu Genel Koordinatorü’dür. Evli ve üç çocuk babasıdır.
Mehmet Büyükekşi Yönetim Kurulu Üyesi
1961 yılında Trabzon’da doğdu. 1985 yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi’nden mezun oldu ve yüksek lisansını Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde yaptı. Hollanda’nın Erasmus Üniversitesi’nde ekonomi doktorasını 1996’da tamamladı. Başkent Üniversitesi’nde 1997-1998’de yardımcı doçent, 1998-2003 yılları arasında da doçentlik yaptı. 2003’te Sermaye Piyasası Kurulu’na üye olarak atandı. Aralık 2004’de SPK İkinci Başkanı seçildi ve Haziran 2007’ye kadar bu görevi sürdürdü. Halen Başbakan Başdanışmanı olan Erol, evli ve 2 çocuk babasıdır.
Dr. Turan Erol Yönetim Kurulu Üyesi
17
YÖNETİM VE MESAJLAR
1963 yılında Çanakkale’nin Çan ilçesinde doğdu. 1985 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü’nden mezun oldu. Aynı yıl Maliye Bakanlığı Teftiş Kurulu’nda Maliye Müfettiş Yardımcısı olarak çalışmaya başladı. 1992-1994 yılları arasında ABD’de ekonomi yüksek lisansı yaparak Parabanka Anabilim dalında MA (Master of Art) derecesi aldı. 1998 yılından bu yana bir denetim şirketinde ortak yeminli mali müşavir olarak çalışmaktadır. Evli ve iki çocuk babasıdır.
İsmail GerçekDenetleme Kurulu Üyesi
1944 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi’ni bitirdikten sonra, 1966-1967 yıllarında İtalya Perugia Üniversitesi’nde okudu. 1974’te doktor, 1978’de doçent, 1984 yılında İstatistik ve Sayısal Yöntemler Anabilim Dalları’nda profesör oldu. 1971 yılında Türkiye’de ilk ozel havayolu şirketini (Anadolu Havacılık ve Turizm A.Ş.) kurdu. Halen İstanbul Ticaret Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Turizm İşletmeciliği Bölüm Başkanlığı ve İstanbul Ticaret Üniversitesi Rektörlüğü görevini sürdürmektedir. Evli ve iki çocuk babasıdır.
Prof. Dr. Ateş VuranDenetleme Kurulu Üyesi
1968 yılında Bayburt’ta doğdu. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü’nden 1989 yılında mezun oldu. 1996-1998 yılları arasında İngiltere Exeter Üniversitesi İş İdaresi Genel İşletme Yönetimi (MBA) Programı’nı bitirdi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Doktora Programı’na devam etmektedir. Halen Maliye Bakanlığı Bütce ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü görevini sürdürmektedir. Evli ve iki çocuk babasıdır.
Naci AğbalDenetleme Kurulu Üyesi
18
YILLIK RAPOR 2009
19
YÖNETİM VE MESAJLAR
O sadece bir yönetici değil aynı zamanda gerçek bir dosttu. Beraber sevindik, beraber üzüldük çoğu zaman. Şirketin her olumlu kararında Candan Karlıtekin imzası kalın harflerle kalacaktır.
Hamdi Topçu
Ortaklığımıza, Yönetim Kurulu Başkanı olarak çok değerli katkılarda bulunmuştur. Yaptığı hizmetlerden ötürü kendisine Türk Hava Yolları ailesi adına teşekkür ederim.
Doç. Dr. Temel Kotil
Türk Hava Yolları’nı bir ülke ve bölge şirketinden, bir dünya şirketi ve markası haline getirdiği için kendisine teşekkür ederiz.
Orhan BirdalÇok iyi bir iş adamı, iyi bir yönetici, kalbi çok temiz, candan bir insan. Yolunuz açık olsun.
Muzaffer Akpınar
Yüreği sıcak, heyecanlı, işini seven, ufku ve vizyonu açık bir Yönetim Kurulu Başkanı’ydı.
İsmail Gerçek
Candan Bir Veda... Adı Candan; ama yaptıklarıyla cabbar bir kişilik sergileyen Sn. Candan Karlıtekin, 2004 yılında başlayan ve 2009 yılı sonuna kadar devam eden Yönetim Kurulu Başkanlık görevi boyunca işinin aşikar aşığı, usta bir yönetici ve eğitim tutkunu renkli kişiliğiyle Türk Hava Yolları’nın sayısız başarılarına imza atmıştır. 2009 sonu itibariyle kendisine veda etsek de bir başka uçuşta yollarımızın yeniden kesişeceğini biliyoruz. Türk Hava Yolları’na kazandırdığı değer ve bakış açısı için kendisine sonsuz teşekkürü bir borç biliriz.
Türk Hava Yolları Çalışanları
20
YILLIK RAPOR 2009
21
YÖNETİM SİSTEMİ
Türk Hava Yolları, hızlı büyüme sürecinde, kalite ve emniyet standartlarından ödün vermeden bu standartları daha da ileriye taşıyacak çalışmalara imza atmıştır. Kalite güvence ve yönetim sistemi çalışmalarıyla, ulusal ve uluslararası otoritelerin onayından başarıyla geçmiştir.
Yönetim sistemi
Bir havayolu işletmesinin temel görevlerinden biri, müşterisine sunduğu ürün ve hizmetleri sürekli geliştirerek sorunsuz yolculuk deneyimi sağlamak ve böylelikle müşteri memnuniyetini kalıcı kılmaktır. Bunu yerine getirebilmek için organizasyonun operasyonel ve ticari süreçlerini entegre olarak yönetmesi gerekir. Bu yaklaşımla hareket eden Türk Hava Yolları 2006 Mayıs’ından beri TS-EN ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemi Belgesi sahibidir. 2009 yılında aynı belge TS-EN ISO 9001:2008 olarak yenilenmiştir. Alınan bu yeni belgeyle Türk Hava Yolları’nın kalitesi hem Türk Standartları Enstitüsü, hem de üyesi bulunduğu uluslararası belgelendirme ağı IQNet tarafından tescillenmiştir. Yeni nesillere temiz bir çevre bırakmayı arzulayan Türk Hava Yolları, ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Projesi üzerinde çalışırken, çalışanına verdiği önemi, OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği çalışması ile de vurgulamaktadır.
Kalite ve güvence
Uçuş ve yer operasyonunun Türk Hava Yolları mevzuatı ile ulusal ve uluslararası standartlara uygunluğu, yıllık planlı ve plansız denetimler ile kontrol edilmektedir. Ayrıca operasyonel eğitim (uçuş ve yer) veren birimler de kalite güvence denetimleri kapsamındadır. 2009 yılında 792 adet denetim yapılmış, aynı zamanda Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, EASA, JAA Mast Team, Fransız Sivil Havacılık ve İngiliz Sivil Havacılık Otoriteleri tarafından dış denetime tabi tutulmuş ve başarıyla geçmiştir.
Uçuş emniyeti
Türk Hava Yolları, 2005 yılında IOSA (IATA Operational Safety Audit) programında belirtilen yaklaşık 900 kriter (organizasyon ve yönetim sistemi, uçuş operasyonu, operasyon kontrol ve uçuş harekat yönetimi, teknik, kabin, yer işletme, kargo ve güvenlik) başarıyla yerine getirmiş ve IOSA Sertifikası almıştır. 2009 yılında bu sertifikanın geçerli temdit denetimi AQS şirketi tarafından gerçekleştirilmiş ve denetlemeden sıfır bulgu ile çıkılmıştır.
Dünya havayolları markaları arasında rekabetin önde gelen isimleri arasında yer almayı hedefleyen Türk Hava Yolları, kalitede süreklilik ve maksimum güvence politikasını sürdürmüş, ulusal ve uluslararası otoritelerle işbirliği içinde, büyümesinin gerektirdiği kalite ve emniyet standartlarını geliştirmiştir.
Kalitede süreklilik ve maksimum güvence
22YILLIK RAPOR 2009
Günümüzde küresel ısınmaya sebep olan en önemli etkenlerden biri olarak fosil bazlı enerjiler sorgulanmakta, bu enerjileri kullanan havayolu şirketlerinin en kısa zamanda yenilenebilir enerji modellerine geçmesi istenmektedir. Eski nesil uçakların daha yüksek karbon emisyonu, daha çok yakıt sarfiyatı ve gürültü kirliliğine yol açtığı gerçeğini dikkate alan ve çevreye karşı sorumluluğunun bilinciyle faaliyetlerine yön veren Türk Hava Yolları, sektör ortalamasının altında genç bir filo ile hizmet sunmaktadır.
En etkin yakıt kullanımı amacıyla başlatılan “Yakıt Tasarruf Projesi” kapsamında, yakıt sarfiyat değerlerinin izlenip kontrol edilmesi ve azaltılması yönünde çalışmalara başlanmıştır. Proje kapsamında, operasyonlarda yakıt sarfiyatının azaltılmasına yönelik belirlenen adımların, sorumlu birimler tarafından, uçuş güvenliği ön planda tutularak uygulanmasına özen gösterilmiştir. APU (Auxillary Power Unit-Yedek Güç Ünitesi) kullanımının azaltılması, düşük flap konfigürasyonu ile kalkış ve iniş, uçak ağırlıklarının azaltılması, motor yıkama aralıklarının arttırılması, kabin ve ikram ağırlıklarının azaltılması gibi uygulamalarla geçmiş yıllara oranla yaklaşık 360 bin ton daha az karbon salınımı gerçekleştirilerek, yıllık olarak yaklaşık 1 milyon ağaç dikmeye eş değer bir fayda sağlanmıştır.
Türk Hava Yolları’nın sürdürülebilirlik vizyonu, çevresel, ekonomik ve sosyal unsurların gelişiminde üstlendiği sorumlulukla hareket eden lider, global ve saygın bir kurum olmaya dayanır. Uzun vadeli kurumsal sürdürülebilirlik için çevreye ve iklime karşı sorumluluğun hayata geçirilmesi, kaynak ve risk yönetiminin gerçekleştirilmesi, insan kaynaklarının refahı, gelişimi ve güvenliğinin sağlanması esastır.
Türk Hava Yolları karbon salınımını azaltan çevreci uygulamaları ile doğaya yaklaşık bir milyon ağaç dikmeye eşdeğer bir katkı sağlamıştır. Yakıt Tasarruf Projesi kapsamında tanımlanan uygulamalar tüm operasyonlarda hayata geçmiştir.
Sosyal Sorumluluk
23
YÖNETİM SİSTEMİ
Doğada güzel izler bırakmak
24YILLIK RAPOR 2009
Türk Hava Yolları’nın yürüttüğü Kurumsal Risk Yönetimi (ERM) projesi kapsamında şirketin finansal risklerinin değerlendirilmesi ve korunma stratejilerinin hayata geçirilmesi için Finansal Risk Yönetimi (FRM) başlatılmıştır.
Jet yakıtı fiyatındaki değişimlerin finansal etkisi emtia fiyat riski; finansal kredi, alacak veya yatırımlarından doğabilecek zararlar kredi riski; faiz oranlarının değişmesiyle uçak finansmanlarının, döviz cinsinden borçların ve nakdin piyasa değerinde gözlenen dalgalanmalar faiz riski; gelir ve gider hesaplamalarında yabancı para değerlerinin farklı oranlarda oluşması döviz kuru riski olarak tanımlanmış; söz konusu risklerden korunmak amacıyla, emtia fiyatları ve kredi faiz oranlarının sabitlenmesine yönelik alınan kararlar ile türev piyasalarda riskten korunma stratejileri geliştirilmiştir.
Emtia fiyat riski yönetimi
Emtia fiyat riski yönetimi, jet yakıtı maliyetinin yakıt fiyatlarındaki değişimlerden etkilenmesini azaltmayı, jet yakıtı maliyetinin belirli bir aralıkta veya tek bir fiyatta sabitlenebilmesini ve yakıt borsasında oluşabilecek olumsuz durumlardan minimum derecede etkilenmesini sağlamayı amaçlamıştır. Türk Hava Yolları’nın öngörülen yıllık jet yakıtı tüketim miktarının yaklaşık %20’sini sağlayan kontrat miktarları ile ham petrol (varil) ve jet yakıtı (Mton) üzerinden türev enstrümanlar kullanılarak, kademeli olarak riskten korunmaya yönelik uygulama sürdürülmüştür.
Piyasada Brent tipi ham petrolün varil fiyatının ilgili riskten korunma periyodunda, senaryolar dahilinde değişiklik arz etmesi durumunda Türk Hava Yolları için gerçekleşecek fiyatlar ve bu fiyatlar ışığında tahmini akaryakıt maliyetleri aşağıdaki “Petrol Piyasası Fiyat Senaryosu” grafiğinde gösterilmiştir.
Risk Yönetimi
THY Riskten Korunma Stratejisi (16 Aylık)
M+1
M+2
%20
%19
M+3
%18
M+4
%16
M+5
%15
M+6
%14
M+7
%13
M+8
%11
M+9
%10
M+1
0%
9M
+11
%8
M+1
2%
6M
+13
%5
M+1
4%
4M
+15
M+1
6
%3
%1
Piyasa Fiyatı
THY Fiyatı
180
150
120
90
60
3030 60 90 120 150 180
THY A.O. Fiyatı
USD/Varil
Piyasa Fiyatı
THY Petrol Piyasası Fiyat Senaryosu* (01.02.2010 itibariyle)
25
YÖNETİM SİSTEMİ
- Ham petrol varil fiyatının $180 olması halinde, Ortaklığın maliyeti $174,2- Ham petrol varil fiyatının $150 olması halinde, Ortaklığın maliyeti $145,9- Ham petrol varil fiyatının $120 olması halinde, Ortaklığın maliyeti $117,7- Ham petrol varil fiyatının $90 olması halinde, Ortaklığın maliyeti $89,4- Ham petrol varil fiyatının $60 olması halinde, Ortaklığın maliyeti $61,1- Ham petrol varil fiyatının $30 olması halinde, Ortaklığın maliyeti $32,9 olacaktır.
Türk Hava Yolları’nın 2008 yılı akaryakıt maliyetleri ile 2009 yılı akaryakıt maliyetlerini karşılaştıran aşağıdaki grafikte maliyetlerdeki değişimin unsurları gösterilmiştir.
Kredi riski yönetimi
Türk Hava Yolları, 2008 ve 2009 yıllarında etkili olan uluslararası ekonomik krizi dikkate alarak, mevduat ve türev işlemlerine yönelik çalıştığı finansal kuruluşlar ile ileride oluşabilecek kredi riskine karşı anlaşma imzalamıştır.
Finansal kuruluşlar için belirlenen kredi risk notlarını dikkate alan Türk Hava Yolları, belirlemiş olduğu eşik kredi risk notu üzerinde kalan finansal kuruluşlara, kendi belirlediği risk seviyelerine göre limitler atamıştır. Atanan limitler dönemsel olarak güncellenmiş, kredi notu düşen kuruluşun durumu yakından takip edilmiştir.
Türk Hava Yolları, türev ürün kullanımı sonucu oluşabilecek kredi riskinin yönetimine ilişkin karşı taraflarla “International Swaps and Derivatives Association (ISDA)” anlaşması ile gerekli diğer anlaşmaları imzalamıştır. Kredi riski yönetimine ilişkin hususlar anlaşmanın “Credit Support Annex(CSA)” kısmında düzenlenmiştir. Anlaşmaya istinaden belirli dönemlerde mahsuplaşma işlemleri gerçekleştirilerek kredi riski azaltılmıştır.
Faiz oranı riski yönetimi
Türk Hava Yolları faiz oranı risk yönetimi çalışmaları kapsamında, faiz oranı piyasasının izlenmesi ve analiz edilmesi, kredi faiz oranlarının sabitlenmesi ve faiz oranı değişimlerine karşı duyarlılık analizleri yapılması ile faizden kaynaklanan olası maliyet değişimlerinin takip edilmesi düzenli olarak sürdürülmüştür.
Döviz kuru risk yönetimi
Gelir ve giderleri uluslararası faaliyetleri gereği çok sayıda döviz cinsinden oluşan Türk Hava Yolları’nın gelir döviz dağılımı sırasıyla EUR, USD ve TL; gider döviz dağılımı sırasıyla USD, TL ve EUR olarak dağılmıştır. Ciddi bir risk unsuru olan döviz kuru dalgalanmalarından etkilenmenin en aza indirgenmesi için aktif bir döviz kuru politikası uygulanmıştır.
THY 2008-2009 Akaryakıt Maliyetlerinin Değişimi (01.02.2010 itibariyle)
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0Yakıt Maliyeti
2008Yakıt Maliyeti
2009Tüketim
1,8
0,3
0,9
0,3
1,5
0,004
Fiyat Kur Farkı Riskten Korunmaİşlemleri
Risk ortamında riskiiyi yönetmek
26YILLIK RAPOR 2009
Türk Hava Yolları, sağlam ve güçlü organizasyon yapısıyla değişen koşullara ve artan rekabete hızla uyum sağlıyor.
“”
27
YÖNETİM SİSTEMİ
Yönetim Kurulu
İcra Komitesi
Özel Kalem Md.
Teftiş Kurulu Bşk. Hukuk Müşavirliği
Yatırım Yönetimi Bşk.
Basın Müşavirliği
Kalite Güvence Bşk.
Uçuş Eğitim Bşk.
Teknik Bşk.
Kurumsal Gelişim veBilgi Teknolojileri Bşk.
Genel Müdür Yard.(İnsan Kaynakları)
Genel Müdür Yard.(Mali)
Genel Satınalmave İkram Bşk.
Sosyal ve İdari İşlerBşk.
Genel Müdür Yard.(Ticari)
Genel Müdür Yard.(Uçuş İşletme)
Personel Bşk. Finansman Bşk.
Kargo Bşk.
Kurumsal İletişim Bşk.
Uçuş İşletme Bşk.(Baş Pilot)
Eğitim Bşk. Muhasebe Bşk. Kabin Hizmetleri Bşk.
Üretim Planlama Bşk.
İş Geliştirme veAnlaşmalar Bşk.
Yer İşletme Bşk.
Gelir Yönetimi Bşk.
Bölgesel Uçuşlar Bşk.
Uçuş Emniyet Md.
İşletme KoordinasyonBşk.
Pazarlama ve SatışBşk.
Havacılık Güvenlik Md.
Genel Müdür
28YILLIK RAPOR 2009
1933Türk Hava Yolları A.O. Mayıs 1933 tarihinde 2186 sayılı Kanun’la “Hava Yolları Devlet İşletmesi” adı altında Ankara’da kurulmuş ve Milli Savunma Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyete geçmiştir.
19351935 yılında Bayındırlık Bakanlığı’na bağlanmış, 1938 yılında “Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü” adını alarak 1939 tarihinden itibaren faaliyetlerini Ulaştırma Bakanlığı’na bağlı olarak sürdürmüştür.
19551955 yılında 6623 sayılı Kanun’la özel hukuk kuralları ile sevk ve idare edilen bir şirket yapısına kavuşturularak “Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı” adı altında faaliyetlerine devam etmiştir.
19849 Kasım 1984 tarih ve 18570 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan bazı kamu kurum ve kuruluşları hakkında 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile bir Kamu İktisadi Kuruluşu olarak bu kanun kapsamında yer almıştır.
29
YÖNETİM SİSTEMİ
1994-2005Ortaklık 27 Kasım 1994 tarih ve 22124 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesi ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair 4046 sayılı Kanun kapsamına alınıp meskur kanunun 35. maddesi uyarınca Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na bağlı İktisadi Devlet teşekkülü olmuştur. Anılan Kanunun 20/a maddesi tahtında Ana Sözleşmesi meskur kanundaki hükümlere paralel hale getirilmek amacıyla Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nın 5 Aralık 1996 tarihli onayı alınarak tadil edilmiş ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun 5 temmuz 2002 tarih ve 33/953 sayılı kararı ile onaylanan ve Özelleştirme İdaresi Başkanlık makamının 8 Kasım 2002 tarih ve 1006 sayılı Olur’u ile uygun bulunan Ana Sözleşme değişiklikleri de 17 Ocak 2003 tarihli olağanüstü Genel Kurul’da kabul edilerek yürürlüğe girmiştir.
199025 Eylül 1990 tarih ve 20646 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 22 Ağustos 1990 tarih ve 90/822 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Ortaklığın 3291 sayılı kanun kapsamına alınarak özelleştirilecek KİK’ler arasında yer almasına karar verilmiştir. Yüksek Planlama Kurulu’nun 30 Ekim 1990 tarih ve 90/18 sayılı kararı ile Ortaklığın yeni statüsüne göre düzenlenen Ana Sözleşmesi kabul edilmiş ve 5 Kasım 1990 tarihinde Ticaret Sicili’ne tescil ettirilmiştir.
2006Türk Hava Yolları A.O.’nun sermayesindeki kamu payı Mayıs ayı içinde yapılan halka arz ile %50’nin altına düşmüş ve Türk Hava Yolları A.O.’nun kamu tüzel kişiliği sona ermiştir.
30YILLIK RAPOR 2009
1. Kurumsal Yönetim İlkelerine Uyum Beyanı
Uluslararası platformda Türkiye’yi ve Türk havacılık sektörünü en iyi şekilde tanıtmayı, güvenilirliği, şeffaflığı ilke edinmiş Ortaklığımızın Sermaye Piyasası Kurulu’nun(SPK) benimsemiş olduğu Kurumsal Yönetim İlkeleri’ne ilişkin uygulamaları aşağıda verilmektedir.
2. Pay Sahipleri İle İlişkiler Birimi
Yatırımcılarımızın doğru ve zamanında bilgilendirilmesi aynı zamanda da sermaye piyasası denetleyicileri ile ilişkilerin yürütülmesi bilgi alış verişinin sağlanması, sermaye artırımı, halka arz işlemlerinin takibini yapacak, yurtiçi ve yurtdışı yatırımcıları bilgilendirecek sunum ve toplantıların düzenleneceği birim olarak Genel Müdür (Mali) Yardımcısına bağlı Yatırımcı İlişkileri Müdürlüğü mevcut olup, iletişim bilgileri: Yatırımcı İlişkileri Müdürü Suna ÇELEBİ;Telefon 212-463-6363 Dahili 3630; Faks 212-465-2307; E-posta [email protected].
3. Pay Sahiplerinin Bilgi Edinme Haklarının Kullanımı
Ortaklığımızın borsada işlem gören hisse oranı %50.88’dir. 2009 faaliyet dönemi içinde Ortaklığımıza bilgi edinmek amacıyla e-mail yoluyla 258 adet başvuru yapılmıştır. Daha çok kamuya açıklanan mali tablo ve Ortaklık faaliyetlerine ilişkin gelişmelerle ilgili gelen bilgi edinme taleplerinin tamamı cevaplandırılmıştır. E-mail yoluyla gelen başvuru haricinde telefon yoluyla da pek çok yatırımcı ve hissedar bilgilendirilmiştir. Yatırımcı ve hissedarların bilgilendirilmeleri ve sorularının cevaplandırılması eşitlik ilkesi gözönünde bulundurularak yapılmıştır. Diğer taraftan, pay sahiplerinin bilgi edinme haklarının etkin kullanımını teminen, Ortaklığımızın mevcut web sitesinde Yatırımcı İlişkileri sayfası bulunmakta olup, yatırımcılar, diğer menfaat sahipleri sözkonusu web sayfasından Ortaklık ile ilgili bilgilere ulaşabilmektedir.
4. Genel Kurul Bilgileri
Ana Sözleşmemizin 6.maddesine göre, Ortaklığımızın bütün hisse senetleri nama yazılı olup, A ve C Grubu olarak iki gruba ayrılmaktadır. C Grubu Hisse, 1 adet olup, T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na (ÖİB), ÖİB’in görevlerini devretmesi halinde devrettiği kuruma aittir. Halihazırda A Grubu Hisselerin %49.12’si ÖİB’e ait olup, %50.88’i de halka arz edilmiştir.
2009 dönem içerisinde;
1. Sermaye Piyasası Kurulu’nun kararı doğrultusunda Ortaklığımız Anasözleşmesinin Yeni TL’ye uyumlu hale getirilmesini teminen 22.01.2009 tarihinde Olağanüstü Genel Kurul Toplantısı yapılmıştır. Olağanüstü Genel Kurul Toplantısına şirketin çıkarılmış sermayesi olan 175 Milyon TL’nin 92.900.317,66 TL’sini temsil eden hissedarlar katılmıştır.
2. 2008 yılı hesap ve faaliyetlerinin görüşüldüğü Olağan Genel Kurul Toplantısı 04.05.2009 tarihinde yapılmıştır. Olağan Genel Kurul Toplantısına şirketin çıkarılmış sermayesi olan 175 Milyon TL’nin 90.414.562,66 TL’sini temsil eden hissedarlar katılmıştır.
Gerek Olağanüstü gerekse Olağan Toplantıya davet Ticaret Sicil Gazetesi ve yurt genelinde yayınlanan bir gazetede gündem eklenmek suretiyle ilanen yapılmış ve ayrıca Yatırımcı Ilişkileri web sayfasında yayınlanmak sureti ile de duyurulmuştur.
Ana Sözleşmenin 29. Maddesine göre Ortaklık hisselerinden borsada işlem gören hisse senetlerini elinde bulunduran hissedarlara taahhütlü mektup göndermek suretiyle toplantı günü bildirme yükümlülüğümüz yoktur.
Nama yazılı pay sahiplerinin genel kurula katılımını teminen pay defterine kayıt için bir süre öngörülmemiştir, bu husustaki diğer şartlar ana Sözleşmemizin 7. maddesinde aşağıdaki şekilde düzenlenmektedir;
Hisse devirleri Türk Ticaret Kanunu, Sermaye Piyasası mevzuatı ve sivil havacılık mevzuatı hükümlerine tabidir.
Nama yazılı hisselerin devrinin Ortaklığa karşı hüküm ifade edebilmesi için devrin pay defterine işlenmiş olmasına bağlıdır. Nama yazılı hisselerin pay defterine işlenmesinden önce hissedarlar kimlikleri ve milliyetleri ile varsa 6. Maddede ifade edilen şekilde yabancılık ilişkisini gerektiğinde Yönetim Kurulunca belirlenen bir format dahilinde belgelemek durumundadır.
Herhangi bir hisse devri pay defterine işlenmemişse Ortaklık açısından ortak, pay defterinde adı yazılan kişidir.
Hisselerin devrinin pay defterine işlenmesi Yönetim Kurulu kararı ile yapılır. Yönetim Kurulu Ana Sözleşme veya kanuna uygun olmayan hallerde veya herhangi bir sebep göstermeksizin herhangi bir hisse devrini pay defterine işlemekten kaçınabilir.
Yukarıda 6. maddede yazılı yabancılık hisse oranı sınırlamalarına aykırı hisse devirleri pay defterine kaydedilemez. Yönetim Kurulu bu tür hisse devirlerinin pay defterine işlenmesini reddetmek zorundadır. Yönetim Kurulunca pay defterine kaydedilmeyen hisse devirleri Ortaklık tarafından tanınmaz ve ilgili müktesib Ortaklığa karşı pay sahibi sıfatı kazanamaz. Yönetim Kurulunun hisse devrine onay verme ve pay defterine işleme kararında Yönetim Kurulunun C grubu hisseyi temsilen seçilen üyesinin olumlu oyu bulunması şarttır.
C grubu hisse 4046 sayılı Kanun’un Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığına verdiği yetkileri esas itibari ile haiz bir başka Türk kamu kuruluşuna devredilebilir. Bu devrin sözkonusu olduğu halde devir Yönetim Kurulu kararını gerektirmeksizin derhal pay defterine işlenir.
Yönetim Kurulu Ortaklığın tabi olduğu Sivil Havacılık ve/veya diğer mevzuat ile Ana Sözleşmede öngörülen sınırlamalara uymak ve Ortaklığın sahip olduğu trafik ve kabotaj haklarının tehlikeye atılmasını önlemek amacıyla hisselerin yabancılara devrini sınırlamak zorundadır.
TTK 362. maddesi gereğince kar ve zarar hesabı bilanço yıllık rapor ve safi kazancın nasıl dağıtılacağı hususundaki teklifler, murakıplar tarafından verilecek rapor ile birlikte umumi heyetin adi toplantısından en az 15 gün önce şirketin merkezinde pay sahiplerinin emrine amade bulundurulur.
Genel Kurullarda, hissedarların sorularına şifahi, kapsamlı sorulara ise yazılı olarak cevap verilmesi uygulaması mevcut olmakla beraber, bu dönemde yazılı cevap verilmesini gerektiren bir soru ile karşılaşılmadığından, sözlü açıklamalar yeterli olmuştur.
Genel Kurulun yetkileri Ana Sözleşmemizin 27. maddesinde düzenlenmekte olup buna göre, Genel Kurul, TTK ve diğer kanunlarda öngörülen yetkileri haiz olan karar organıdır. Bu madde dışında önemli nitelikteki kararların Genel Kurul tarafından alınması konusunda Ana Sözleşmede bir düzenleme mevcut değildir.
Diğer taraftan, Ana Sözleşmemizin 14. maddesine göre, aşağıdaki konularda Yönetim Kurulunun alacağı kararların geçerliliği C grubu hisseyi temsil eden Yönetim Kurulu üyesinin bu kararların alındığı toplantıya katılımı ve olumlu oy kullanmasına bağlıdır.
- İşbu Ana sözleşmenin 3.1. maddesinde belirtilen Ortaklık misyonunu açıkça olumsuz etkileyecek kararların alınması;
- Genel Kurula Ana Sözleşme değişikliği önerilmesi;
- Sermaye artırılması;
- Nama yazılı hisselerin devrinin onaylanması ve devrin pay defterine işlenmesi;
- Ortaklığın Sermaye Piyasası Kuruluna sunduğu son yıllık bilançosunda yer alan aktif toplamını beher sözleşme bazında %5’ini geçen ve Ortaklığı doğrudan veya dolaylı olarak bağlayan her türlü işlem yapması, taahhüt altına sokacak her türlü kararların alınması, (şöyle ki kamu payının Ortaklık sermayesindeki payı %20’nin altına düştüğünde bu bent hükmü kendiliğinden ortadan kalkacaktır);
- Ortaklığın başka şirketlerle birleşmesi, feshi veya tasfiyesi,
- Münhasıran pazar şartları dahilinde veya diğer kaynaklarla operasyon giderini dahi karşılayamayan hatlar haricinde, herhangi bir uçuş hattının kaldırılması veya sefer sayısının belirgin bir şekilde azaltılmasına ilişkin kararların alınması.
C Grubu hissenin imtiyazları ancak Özelleştirme Yüksek Kurulu veya onun görevlerini devralacak başka bir kamu kurumu tarafından kısıtlanabilir.
Genel Kurul Tutanakları, pay sahiplerine Ortaklığımızda sürekli açık tutulmakta olup talep edilmesi halinde pay sahiplerine iletilmektedir. Ayrıca, Genel Kurul Tutanakları ve Hazirun Cetveli Ortaklığımız web sitesinin Yatırımcı İlişkileri sayfasında pay sahiplerinin bilgisine sunulmaktadır.
5. Oy Hakları ve Azınlık Hakları
1. Oy Hakkı Ana Sözleşmemizin 31.maddesinde aşağıdaki şekilde düzenlenmektedir.
31
YÖNETİM SİSTEMİ
“İşbu Ana Sözleşmenin 6/d bendi hükümleri saklı kalmak kaydı ile olağan ve olağanüstü Genel Kurul toplantılarında hazır bulunan hissedarların veya vekillerinin her hisse için bir oyu vardır.”
2. Ana Sözleşmemizin 14. maddesi 5.bendi hükmüne göre;
Aşağıdaki konularda Yönetim Kurulunun alacağı kararların geçerliliği C grubu hisseyi temsil eden Yönetim Kurulu üyesinin bu kararların alındığı toplantıya katılımı ve olumlu oy kullanmasına bağlıdır.
- İşbu Ana sözleşmenin 3.1. maddesinde belirtilen Ortaklık misyonunu açıkça olumsuz etkileyecek kararların alınması;
- Genel kurula Ana Sözleşme değişikliği önerilmesi;
- Sermaye arttırılması;
- Nama yazılı hisselerin devrinin onaylanması ve devrin pay defterine işlenmesi;
- Ortaklığın Sermaye Piyasası Kurulu’na sunduğu son yıllık bilançosunda yer alan aktif toplamını beher sözleşme bazında %5’ini geçen ve Ortaklığı doğrudan veya dolaylı olarak bağlayan her türlü işlem yapması, taahhüt altına sokacak her türlü kararların alınması, (şöyle ki kamu payının Ortaklık sermayesindeki payı %20’nin altına düştüğünde bu bent hükmü kendiliğinden ortadan kalkacaktır);
- Ortaklığın başka şirketlerle birleşmesi, feshi veya tasfiyesi,
- Münhasıran pazar şartları dahilinde veya diğer kaynaklarla operasyon giderini dahi karşılayamayan hatlar haricinde, herhangi bir uçuş hattının kaldırılması veya sefer sayısının belirgin bir şekilde azaltılmasına ilişkin kararların alınması.
C Grubu hissenin imtiyazları ancak Özelleştirme Yüksek Kurulu veya onun görevlerini devralacak başka bir kamu kurumu tarafından kısıtlanabilir.
3. Ana Sözleşmemizin 10. maddesi hükmüne göre;
Yönetim Kurulu, Genel Kurul tarafından seçilen 7 üyeden oluşur. Yönetim Kurulunun 7 üyesinden 6 üyesinin A grubu hissedarların kendi aralarında yaptıkları seçimden en çok oy alan adaylardan ve bir üyesinin de C grubu hissedarın göstereceği adaydan seçilmesi
A grubu hissedarların Yönetim Kuruluna aday belirlemelerinde aşağıdaki esaslar uygulanır :
a) Ortaklığın halka açıklık oranının %15 (%15 dahil) olması durumunda A grubuna tanınan 6 Yönetim Kurulu üye adayından birini belirleme hakkı halka açık A Grubu hisseleri elinde bulunduran hissedarlara aittir.
b) Ortaklığın halka açıklık oranının %35 (%35 ve üzeri) olması durumunda A grubuna tanınan 6 Yönetim Kurulu üye adayından ikisini belirleme hakkı halka açık A Grubu hisseleri elinde bulunduran hissedarlara aittir.
c) Halka açık A Grubu hisseleri ellerinde bulunduran hissedarların Yönetim Kuruluna aday gösterebilmeleri, Yönetim Kurulu üyeliğine seçim yapılan Genel Kurul toplantısında toplam çıkarılmış sermayenin en az %2’si oranında temsil edilmelerine bağlıdır. Söz konusu %2 oranın hesaplanmasında sadece halka açık A Grubu hisseler dikkate alınacaktır. Halka açık A Grubu hisseleri ellerinde bulunduran hissedarlar Yönetim Kurulu üyeliğine gösterecekleri adayları kendi aralarında yapacakları toplantıda belirleyeceklerdir. Bu toplantıda aday gösterme hakkı, kamunun elinde olmayan halka açık A Grubu hisse senedi sahiplerine aittir. Halka açık A Grubu hisseleri ellerinde bulunduran hissedarların Genel Kurul toplantısında %2 oranında temsil edilmemeleri halinde bu hissedarlara ait Yönetim Kuruluna aday belirleme hakkı, halka açık olmayan A grubu hisseleri ellerinde bulunduran diğer hissedarlar tarafından Türk Ticaret Kanunu ve Sermaye Piyasası mevzuatına uygun olarak kullanılacaktır.
d) Yönetim Kurulunun bir üyeliğinin ölüm, istifa, azil veya üyeliğin düşmesi gibi nedenlerle boşalması halinde, boşalan üyelik Yönetim Kurulunun Türk Ticaret Kanununun 315. maddesi uyarınca yapacağı seçimle doldurulur. Yukarıda belirtilen sebeplerden biri nedeniyle, Yönetim Kurulunda bir boşluk doğması halinde yeri boşalan üyeyi aday gösterme hakkına sahip grup hisseleri elinde bulunduran hissedarlar boşalan üyeliğe aday gösterme hakkına sahip olacak ve Yönetim Kurulu boşluğu doldurmak amacıyla bu adayı seçecektir. Yönetim Kurulunda boşalan üyeliğe halka açık A grubu
hisseleri elinde bulunduran hissedarların aday gösterememiş olmaları durumunda, boşalan üyeliğe aday gösterme hakkı C Grubu hissedara, C Grubu hissenin A Grubuna dönüşmüş olması durumunda halka açık olmayan A Grubu hisseleri elinde bulunduran hissedarlara aittir. Halka açık A Grubu hisseleri elinde bulunduran hissedarların gösterdiği adayın boşalttığı yere bu şekilde yapılacak seçimde yukarıdaki a, b ve c bentlerinde yer alan %15, %35 ve %2 oranları dikkate alınmayacaktır. Yönetim Kurulu üyesinin halefinin seçimi ilk Genel Kurul toplantısının onayına sunulacaktır. Genel Kurul tarafından onaylanan Yönetim Kurulu üyesi ayrılan Yönetim Kurulu üyesinin kalan görev süresi müddetince hizmet edecektir.
e) Belli bir tüzel kişiyi temsil eden bir Yönetim Kurulu üyesinin o tüzel kişi ile ilişkisinin kalmadığı bildirildiği veya belli bir tüzel kişi hisselerini bir üçüncü kişiye devrettiği takdirde o kişi Yönetim Kurulu üyeliğinden istifa etmiş sayılır ve boşalan üyeliğe aday gösterme hususunda bu maddenin d bendindeki hükümler uygulanır.
f) İşbu Ana Sözleşmenin bilahare değiştirilmesi ve yeni hisse grupları yaratılması halinde, yukarıda a ve b bentleri ile A Grubu halka açık hisseleri ellerinde bulunduran hissedarlara tanınan 2 yönetim kurulu üyesini belirleme hakkı ortadan kaldırılmayacak veya değiştirilmeyecektir, meğer ki söz konusu değişiklik çıkarılmış sermayenin %65’ini temsil eden hissedarlar tarafından onaylanmış olsun.
4. Karşılıklı iştirak ilişkisi içinde olunan herhangi bir şirket bulunmamaktadır.
5. Azınlık paylarının yönetimde temsil edilmesi, yukarıda belirtilen Ana Sözleşmemizin 10. madde hükmüne göre gerçekleşmektedir.
6. Ana sözleşmemizde birikimli oy kullanma yöntemine yer verilmemektedir.
6. Kar Dağıtım Politikası ve Kar Dağıtım Zamanı
Ortaklığımızın karın tespiti ve dağıtımı Ana Sözleşmemizin 36. maddesinde aşağıda verildiği şekilde düzenlenmiştir.
Ortaklığın genel masrafları ile muhtelif amortisman gibi Ortaklıkça ödenmesi ve ayrılması zaruri olan meblağlar ile Ortaklık tüzel kişiliği tarafından ödenmesi zorunlu vergiler hesap senesi sonunda tesbit olunan gelirlerden düşüldükten sonra geriye kalan ve yıllık bilançoda görülen safi (net) kar, varsa geçmiş yıl zararlarının düşülmesinden sonra sırası ile aşağıda gösterilen şekilde tevzi olunur.
a) %5 kanuni yedek akçe ayrılır. (Yedek Akçe: Ortaklık tarafından her yılın safi karının %5’i nisbetinde ayrılan kanuni yedek akçe, Ortaklık sermayesinin %20’sine varıncaya kadar ayrılmaya devam eder. (Türk Ticaret Kanununun 466’ncı maddesi hükümleri saklıdır.) Kanuni yedek akçe, Ortaklık sermayesinin %20’sine eşit miktardan herhangi bir sebeple azalacak olursa, bu miktara varıncaya kadar yeniden yedek akçe ayrılmaya devam olunur.)
b) Kalandan Sermaye Piyasası Kurulu tarafından saptanan oranda ve miktarda birinci temettü ayrılır.
c) Safi kardan “a” ve “b” bentlerinde belirtilen meblağlar düşüldükten sonra kalan kısmı Genel Kurul kısmen veya tamamen ikinci temettü olarak dağıtmaya veya olağanüstü yedek akçe olarak ayırmaya yetkilidir.
d) Hissedarlara, kara iştirak eden diğer kişilere dağıtılması kararlaştırılmış olan kısımdan çıkarılmış sermayenin %5’i oranında kar payı düşüldükten sonra bulunan tutarın onda biri oranında Türk Ticaret Kanunu’nun 466. maddesinin 2. fıkrası 3. bendi uyarınca ikinci tertip yedek akçe ayrılır.
e) Kanun hükmü ile ayrılması gereken yedek akçeler ile Ana Sözleşmede hisse sahipleri için belirlenen 1. temettü ayrılmadıkça, başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kar aktarılmasına ve 1. temettü nakden ve/veya hisse senedi biçiminde ödenmedikçe temettü dağıtımında imtiyazlı pay sahiplerine katılma, kurucu ve adi intifa senedi sahiplerine yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere, çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi ve/veya kurumlara kar payı dağıtılmasına karar verilemez.
Karın ödeme zaman ve şeklini, Sermaye Piyasası Kurulu Tebliğleri gözetilerek Genel Kurul tesbit eder. Bu kapsamda, Ortaklığın stratejik hedefleri, büyüme trendi, finansman ihtiyacı ile pay sahiplerinin beklentileri dikkate alınarak Türk Ticaret Kanunu, Sermaye Piyasası Kanunu, ilgili yasal mevzuat ve ana sözleşmesindeki hükümler çerçevesinde; Ortaklığımız, Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenmiş olan asgari kar dağıtım oranında nakden ve/veya bedelsiz hisse senedi şeklinde kar dağıtım politikasını benimsemiş olup,
32YILLIK RAPOR 2009
sözkonusu kar dağıtım politikası 2007 yılı itibari ile geçerli olup Ortaklığımız web sitesinde de yer almaktadır. Ortaklığın kar dağıtabilme potansiyeli dikkate alınarak Yönetim Kurulunca asgari kar dağıtım oranının üzerinde kar dağıtım kararı alınması ve Genel Kurulun tasvibine sunulması her zaman mümkün olup, kar payı ödemeleri yasal süreleri içerisinde yapılacaktır.
7. Payların Devri
1- Ana Sözleşmemizin 6.maddesi;
Hissedarlık Niteliği
Yabancı hissedarların elinde bulundurdukları hisseler Ortaklığın toplam çıkarılmış sermayesinin %40’ını geçemez. Yabancı hissedarların ellerinde bulundurdukları hisselerin hesabında halka açık olmayan A Grubu hisseleri elinde bulunduran hissedarın içindeki yabancılık oranı da dikkate alınır.
Yabancı hissedar deyimiyle,
- yabancı uyruklu gerçek ve tüzel kişiler;
- sermayesinde yabancı uyruklu payı %49’dan fazla olan Türk uyruklu şirketler;
- idare ve temsile yetkili organlarının çoğunluğunun Türk vatandaşı olmadığı ve ana sözleşmesine göre oy çoğunluğunun Türk ortaklarda bulunmadığı Türk uyruklu şirketler;
- yukarıda sayılanların fiili kontrolünde olan Türk uyruklu şirketler.
anlaşılır.
Yabancı hissedarların yukarıda yazılı hisse oranı sınırlamalarının Ana Sözleşme hükümlerine uygunluğunu sağlayabilmek için Ortaklık, hissedarları ve hisse devirlerini pay defterine kaydederken yabancı hissedarları ayrı bir bölüm altında takip eder.
Ortaklığın çıkarılmış sermayesinin %1’ine ulaşan her türlü hisse payı alış ve satışının derhal Ortaklığa bildirilmesi zorunludur. Ayrıca, işbu Ana Sözleşmede öngörülmüş maksimum yabancılık oranlarına ulaşan ya da bu miktarı aşan hissedarlar bu durumu öğrendikleri andan itibaren Ortaklığa derhal bildirimde bulunmak zorundadır. Bu bildirimin amacı yabancılık unsurunun ve önemli hisse hareketlerinin takibi ve buna göre Yönetim Kurulunun yetkilerini kullanabilmesine imkan sağlanması olup, bildirimin yapılmış olması pay defterine kayıt olmadıkça hissedarlık hakkı doğurmaz ve pay defteri kayıtları esastır.
Yabancı hissedarlara ait toplam hisselerin Ortaklığın çıkarılmış sermayesinin %40’ını aştığı gerek yapılan bildirimler gerek başka bir şekilde öğrenildiği hallerde, Yönetim Kurulu en geç 7 (yedi) gün içerisinde en son yapılan hisse devirlerinden başlamak üzere, söz konusu yabancılık oranını aşan hisselerin yabancılık sınırına uygun miktar ve oranlarda elden çıkarılmasını, çıkarılmaması durumunda Ortaklığın aşağıda yer alan tedbirlerden birini uygulama hakkı olduğunu ilgili hissedarlara derhal ihbar etmek zorundadır. Fazla hisselerini satması konusunda ihbar tebliğ olunan yabancı hissedar, ihbarda belirtilen süre zarfında yabancılık sınırını aşmasına neden olan hisselerini işbu Ana Sözleşme uyarınca yabancı hissedar tanımına girmeyen bir kişiye satmakla yükümlüdür. Yapılan bildirime rağmen hisselerin elden çıkarılmaması durumunda, Yönetim Kurulu 3 (üç) gün içinde toplanarak sınırı aşan hisseler hakkında aşağıda yer alan tedbirleri uygun gördüğü şekilde karar altına alarak uygulamak zorundadır.
(i) Yabancı hissedarın elinde bulunan ve yabancılık sınırının aşılması sonucunu doğuran hisse paylarının sermayenin azaltılması yoluyla nominal bedelden itfa etmek; Ortaklık bu amaçla öncelikle yabancılık sınırını aşan hissedara söz konusu hisseleri itfa edeceğini ihtar eder. Böyle bir ihtarın yapılamaması halinde ihtar Ortaklık merkezinin bulunduğu yerde yayınlanan iki gazetede yayınlamak suretiyle ilanen yapılır. İtfa ile ilgili masraflar, itfa bedelinden mahsup suretiyle itfaya neden olan hissedardan alınır.
(ii) Yabancı hissedarların toplam hisse oranı işbu Ana Sözleşmede belirlenen sınırın üstüne çıktığında, Yönetim Kurulu yabancılık sınırını aşan hissedarın hisse oranını düşürmek amacıyla sermaye artırabilir. Bu durumda, Sermaye Piyasası Kurulu düzenlemeleri uyarınca mevcut hissedarların rüçhan hakları kısıtlanmak suretiyle yeni hisse ihraç edilebilir.
Bu maddede düzenlenen yabancılık sınırının aşılması durumunda hisse oranlarının izin verilen orana indirilmesi amacıyla hangi yöntemin öncelikle kullanılacağına karar verme yetkisi Yönetim Kuruluna aittir.
MADDENİN GEREKÇESİ:
Bu maddedeki düzenlemenin gerekçesine Ana Sözleşmenin 7.maddesi son paragrafında yer verilmekle birlikte, izleyen paragrafta ayrıca Ortaklığımızın havayolu sıfatı ile tabi olduğu ve uymak zorunda olduğu mevzuat açıklanmaktadır.
a) 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 31 ve 49. maddelerinde yer alan hükümler sebebiyle Türklük vasfına haiz olmayan bir havayolu şirketi işletme ruhsatı alamaz veya işletme ruhsatı mevcut olsa dahi, havayolunun hisselerinin el değiştirmesi, satılması, yönetim kurulu üyelerinin çoğunluğunun yabancı olması v.s gibi sebeplerle Türklük vasfını kaybetmesi halinde işletme ruhsatı iptal edilir.
b) Bir ülkeden diğer ülkeye uçuş yapılabilmesi, yani uluslararası trafik hakkına sahip olunabilmesi için o iki ülke arasında önceden akdedilen devletler arası ikili hava anlaşmaları gereğince Türk devleti tarafından tayin edilecek havayolunun mülkiyetinin çoğunluğunun ve şirketin kontrolünün Türklerin (gerçek veya tüzel kişilerinin) elinde bulunması zorunlu olduğundan; milliyet kriteri yani Ortaklığımızın Türklük vasfı devletler arasında akdedilen ikili hava anlaşmaları gereğince de trafik hakkına sahip olunmasının olmazsa olmaz koşuludur.
Bu sebeple Türkiye’de mukim bir havayoluna, ancak hisselerinin çoğunluğunun veya etkin kontrolünün Türk vatandaşlarında veya şirketlerinde olması halinde, trafik hakkı verilebileceğinden ve bu havayolunun Türklük vasfını kaybetmesi (veya kaybetmediğini ispat edememesi, uçuş yapılacak diğer akit devletlerce buna kanaat getirilememesi durumunda) ilgili havayolu trafik hakkını kaybedeceğinden, milliyet kriteri bir havayolu için hayati önem taşıyan bir unsurdur.
Bu itibarla yukarıda arz ettiğimiz, gerek havayolu işletme ruhsatımızın gerekse uluslararası trafik haklarımızın güvence altına alınmasını teminen, Ana Sözleşmemizin 6. maddesinde yabancılık niteliği düzenlenmiş ve buna bağlı olarak yabancı hissedarlık oranına getirilen sınırlandırma ve bu sınırın aşılması halinde milliyet kriterinin dolayısıyla Ortaklığımızın trafik haklarının korunması bakımından kısıtlayıcı düzenlemelere yer verilmiştir.
2- Ana Sözleşmemizin 7.maddesi; (Hisse Devri)
Hisse devirleri Türk Ticaret Kanunu, Sermaye Piyasası mevzuatı ve Sivil Havacılık mevzuatı hükümlerine tabidir.
Nama yazılı hisselerin devrinin Ortaklığa karşı hüküm ifade edebilmesi için devrin pay defterine işlenmiş olmasına bağlıdır. Nama yazılı hisselerin pay defterine işlenmesinden önce hissedarlar kimlikleri ve milliyetleri ile varsa 6. maddede ifade edilen şekilde yabancılık ilişkisini gerektiğinde Yönetim Kurulunca belirlenen bir format dahilinde belgelemek durumundadır.
Herhangi bir hisse devri pay defterine işlenmemişse Ortaklık açısından ortak, pay defterinde adı yazılan kişidir.
Hisselerin devrinin pay defterine işlenmesi Yönetim Kurulu kararı ile yapılır. Yönetim Kurulu bu Ana Sözleşme veya kanuna uygun olmayan hallerde veya herhangi bir sebep göstermeksizin herhangi bir hisse devrini pay defterine işlemekten kaçınabilir.
Yukarıda 6. maddede yazılı yabancılık hisse oranı sınırlamalarına aykırı hisse devirleri pay defterine kaydedilemez. Yönetim Kurulu bu tür hisse devirlerinin pay defterine işlenmesini reddetmek zorundadır. Yönetim Kurulunca pay defterine kaydedilmeyen hisse devirleri Ortaklık tarafından tanınmaz ve ilgili müktesib Ortaklığa karşı pay sahibi sıfatı kazanamaz. Yönetim Kurulunun hisse devrine onay verme ve pay defterine işleme kararında Yönetim Kurulunun C grubu hisseyi temsilen seçilen üyesinin olumlu oyu bulunması şarttır.
C grubu hisse 4046 sayılı Kanun’un Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na verdiği yetkileri esas itibari ile haiz bir başka Türk kamu kuruluşuna devredilebilir. Bu devrin söz konusu olduğu halde devir Yönetim Kurulu kararını gerektirmeksizin derhal pay defterine işlenir.
Yönetim Kurulu Ortaklığın tabi olduğu Sivil Havacılık ve/veya diğer mevzuat ile Ana Sözleşmede öngörülen sınırlamalara uymak ve Ortaklığın sahip olduğu trafik ve kabotaj haklarının tehlikeye atılmasını önlemek amacıyla hisselerin yabancılara devrini sınırlamak zorundadır.
33
YÖNETİM SİSTEMİ
8. Şirket Bilgilendirme Politikası
Ortaklığımız Yönetim Kurulunca; Ortaklığın geçmiş performansını ve gelecek beklentilerini, genel kabul görmüş muhasebe prensipleri ve Sermaye Piyasası Mevzuatına, Sermaye Piyasası Kurulu ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsası düzenlemeleri ve SPK Kurumsal Yönetim İlkeleri çerçevesinde tam, adil, doğru, zamanında ve anlaşılabilir bir şekilde, Sermaye Piyasası katılımcıları ile eşit bir biçimde paylaşarak, her zaman aktif ve şeffaf bir iletişim sağlamak amacıyla bilgilendirme politikası oluşturulmuştur.
Bilgilendirme politikasının uygulanmasında, ticari sır kapsamı dışındaki gerekli bilgi ve açıklamaların pay sahipleri, yatırımcılar, çalışanlar ve müşteriler olmak üzere tüm menfaat sahiplerine zamanında, doğru, eksiksiz, anlaşılabilir, kolay ve en düşük maliyetle ulaşılabilir şekilde, eşit koşullarda iletilmesinin sağlanması esastır. Ortaklığımız Yönetim Kurulunca oluşturulan Bilgilendirme Politikası Ortaklığımız web sitesinde yayımlanmaktadır.
9. Özel Durum Açıklamaları
Ortaklığımızca, SPK‘nın’’ Seri: VIII, No:54 Özel Durumların Kamuya Açıklanması Tebliği”ne istinaden 2009 dönemi içerisinde 64 adet Özel Durum Açıklaması yapılmış olup, SPK ve İMKB tarafından bu açıklamalarımıza ilişkin ek açıklama talebinde bulunulmamıştır. Ortaklığımız özel durum açıklamalarını, yatırımcılara, tasarruf sahiplerine, kurum ve kuruluşlara aynı anda, zamanında, anlaşılabilir, doğru, yorumlanabilir, tam olarak açıklamaya özen göstermiştir. Ortaklığımızca yapılan özel durum açıklamalarının zamanında yapılmaması gibi bir durum sözkonusu olmadığından dönem içerisinde SPK ve İMKB tarafından herhangi bir yaptırım olmamıştır. Diğer taraftan, Ortaklığımızın hisse senetlerinin yurtdışı borsalarında kote olmaması nedeniyle, yurtdışı borsalarında yapılan bir özel durum açıklaması bulunmamaktadır.
10. Şirket İnternet Sitesi ve İçeriği
Kamunun aydınlatılmasında internet web sitesi de kullanılmaktadır. Ortaklığımızın web sitesi adresi www.thy.com olup, Yatırımcı İlişkileri sayfasına da belirtilen bu adresten ulaşılabilir. Sözkonusu sayfanın İngilizce versiyonu da mevcuttur. Yatırımcı İlişkileri sayfasında Ortaklık yapısı, Genel Kurul tutanakları, vekaletname örneği, faaliyet raporları, mali tablolar, ticari faaliyet dataları, Ortaklık sunumları, Kurumsal Yönetim İlkeleri Uyum Raporları, Yönetim Kurulu hakkında bilgi ve Özel Durum Açıklamaları, etik kurallar, politikalar (Kar Dağıtım Politikası, Bilgilendirme Politikası), hisse bilgileri, analist bilgileri, Ana Sözleşme, komiteler (mali ve kurumsal) ve iletişim bilgileri ile sık sorulan sorular yer almaktadır .
11. Gerçek Kişi Nihai Hâkim Pay Sahibi/Sahiplerinin Açıklanması
Ortaklığın sermayesinde gerçek kişi nihai hakim pay sahibi bulunmamaktadır.
12. İçeriden Öğrenebilecek Durumda Olan Kişilerin Kamuya Duyurulması
Ortaklığımızın Yönetim Kurulu Üyeleri, Denetçileri, Genel Müdür, Genel Müdür Yardımcıları, Özel Kalem Müdürü, Yatırımcı İlişkileri Müdürü, Basın Danışmanı, Muhasebe Başkanı, Finansman Başkanı, Yatırım Yönetimi Başkanı, Kurumsal İletişim Başkanı ile bu başkanlıkların tüm personeli ve bunların dışında mesleklerinden veya faaliyet konularından dolayı görevleri süreci içerisinde bilgi sahibi olan gerçek ve tüzel kişilerin bu bilgileri kendilerine veya üçüncü kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanımları yasaklanmıştır.
13. Menfaat Sahiplerinin Bilgilendirilmesi
Ortaklığımız ile ilgili bilgilerin kamuya açıklanmasında yasal düzenlemelerde öngörülenlere ve özel durum açıklamalarına ek olarak, diğer menfaat sahiplerini de ilgilendirdiği düşünülen diğer bilgi ve açıklamaları da en uygun iletişim araçları ile zamanında ve açıklayıcı bir içerikle kamuya açıklamaktadır.
Ortaklığımız ile ilgili bilgilere pay sahipleri ve yatırımcılar dışında, tedarikçiler, finans kuruluşları ve diğer ilgililer internet sitemiz vasıtası ile de ulaşabilmektedir. Çalışanların Ortaklığın genel uygulamalarına ve faaliyetlerine yönelik bilgi almasının temini konusunda iç düzenlemelerle duyuru yapılmasının yanı sıra Ortaklık intranet sitesinden de yararlanılmaktadır.
14. İnsan Kaynakları Politikası
Ortaklığımızın Yönetim Kurulu tarafından belirlenmiş İnsan Kaynakları Yönetmeliği mevcut olup, süreçlere göre yapılanmış alt birimleri ile tüm personelle ilgili her türlü işlemi ve iletişimi 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde
gerçekleştirmektedir. Öte yandan, Ortaklığımız personeli sendikalı olup Toplu İş Sözleşmesi düzeninde çalışmaktadır. 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 34.maddesinde belirtilen sayı ve oranlarda sendikaca atanan temsilciler ve Sendika yöneticileri vasıtasıyla Toplu İş Sözleşmesi ve personeli ilgilendiren her türlü konuda, her seviyede, çalışanlarla işveren arasındaki ilişkiler en etkin ve sonuç alacak biçimde yürütülmektedir. Ayrıca, personelimizin tümünü kapsayan eğitim hizmeti bulunmaktadır.
Çalışanlarımızdan ayrımcılık konusunda gelen herhangi bir şikayet olmamıştır.
15. Müşteri ve Tedarikçilerle İlişkiler Hakkında Bilgiler
Ortaklığımız IATA üyesi bir havayolu olmasından dolayı IATA tarafından belirlenmiş kurallar çerçevesinde bilet satışlarını gerçekleştirmektedir. Ayrıca, gerek tüm uçaklarımızda gerekse havaalanlarında Ortaklığımızın değerleme anketleri yolcuların şikayet ve önerileri için yer almakta olup, anket sonuçları yolcu memnuniyetini arttırmak üzere değerlendirilmektedir. Bunun yanı sıra Ortaklığımız müşteri memnuniyetini sağlamaya yönelik olarak; telefonla rezervasyonda herhangi bir taahhüt ya da ceza olmaksızın 24 saatlik opsiyon verilmesi veya iptal edilmesi, özel ihtiyacı olan ve hareketi kısıtlı yolculara yardım sağlanması, uçak yerde iken uzun süreli tehirlerde yolcuların temel ihtiyaçlarının karşılanması, check-in hizmetlerinin hızlandırılması için önlem alınması hususlarında gerekli itinayı göstermektedir. Bunun yanı sıra, yolcuyla doğrudan ilişkilerde Ortaklığımızca benimsenmiş olan müşteri memnuniyeti ilkeleri, aynı doğrultuda uygulanması amacıyla acentelerimizle paylaşılıp, akdedilen sözleşmelerde de yer almaktadır. Yapılan değerlendirmelerde, ilkelerimiz doğrultusunda hareket eden acenteler ile işbirliğimiz sürdürülmekte; bu ilkelere uyulmadığının tespit edilmesi durumunda ise gerekli uyarılar yapılmakta, tekerrürü halinde acentelik ilişkisi sonlandırılmaktadır.
Ortaklık Yönetim Kurul Kararı ile 1952 yılından günümüze kadar güncellenerek uygulanmakta bulunan Alım/Satım Yönetmeliği tahtında Ortaklığımız mal ve hizmet alımlarını gerçekleştirmekte olup, gerek yurtiçinde gerekse yurtdışında oldukça yüksek sayıda tedarikçi ile çalışmaktadır. Yönetmeliklerin belirlediği zaman dilimleri içinde ilgili alımlara ait ihale duyuruları yüksek tirajlı gazetelerin Türkiye baskılarında ve www.thy.com adreslerinde ilan vermek kaydı ile duyurulmaktadır.
Müşteri İlişkileri Yönetimi ile müşteri sadakati analizi, küresel müşteri araştırması, kurumsal itibar araştırması, gizli müşteri programı ile ilgili prosedürler yazılarak kalite iyileştirme amacına ulaşmak için ’gizli müşteri’’ uygulamaları yapılmaktadır. Gökyüzünde kalite ise ‘’Best Cabin Best Hizmet’’ projesi ile uçak kabin görevlilerinin güleryüz ve operasyonel kriterler bazında yürütülmektedir. Müşteri memnuniyetini artırmak ve uluslararası marka imajını geliştirmek için , ‘’Star Alliance’’ ittifakına üye olunmuştur. Uluslararası ürün ve hizmet kalitesini artırmak için , küresel bilgi paylaşımına ve denetim yapısına dahil olmak için işbirliği çalışmaları devam etmektedir.
Ortaklığımız faaliyetlerinin yürütülmesi ve hizmet sunumu esnasında zaman zaman ortaya çıkan aksaklıklar neticesinde oluşan yolcu mağduriyetinin en kısa sürede giderilerek memnuniyetin sağlanması, sadık yolcu profilinin oluşturulması amacıyla, Müşteri İlişkileri Müdürlüğünce yürütülen çalışmalarının ivedilikle tamamlanabilmesi ve ünitelerin inceleme sonuçlarını en kısa sürede ulaştırmalarını sağlamak amacıyla, şirket genelinde Departman Performans ölçümüne geçilmiş olup, alınan istatistiki neticeler Genel Müdürümüz tarafından da takip edilmektedir.
16. Sosyal Sorumluluk
Ortaklığımız yurtiçi ve yurtdışında gerek verdiği hizmet kalitesi gerekse sosyal sorumluluğu ile bayrak taşıyıcı kimliğine uygun olarak çalışmalarını sürdürmektedir. Çevreye verilen zarar sebebiyle Türkiye’de Ortaklık aleyhine açılan herhangi bir dava bulunmamaktadır.
17. Yönetim Kurulunun Yapısı, Oluşumu ve Bağımsız Üyeler
Yönetim Kurulu, Genel Kurul tarafından seçilen 7 üyeden oluşur. Yönetim Kurulunun 7 üyesinden 6 üyesinin A grubu hissedarların kendi aralarında yaptıkları seçimden en çok oy alan adaylardan ve bir üyesinin de C grubu hissedarın göstereceği adaydan seçilmesi zorunludur. Yönetim Kurulunun C grubu hisseleri temsil eden üyeler ile birlikte en az beş üyesinin Türk vatandaşı olması zorunludur.Yönetim Kurulu üyelerinin görev süresi 2 (iki) yıldır. Genel kurul, Yönetim Kurulu üyelerini görev süreleri dolmadan görevden alabilir. Görev süreleri dolan Yönetim Kurulu üyeleri yeniden seçilebilir.
34YILLIK RAPOR 2009
2009 yılında görev yapan Yönetim Kurulu Üyelerimiz:
Candan KARLITEKİN – Yönetim Kurulu Başkanı
Hamdi TOPÇU - Yönetim Kurulu Başkan V.
Doç.Dr. Temel KOTİL – Yönetim Kurulu Üyesi & Genel Müdür
Prof.Dr.Cemal ŞANLI - Yönetim Kurulu Üyesi
Orhan BİRDAL - Yönetim Kurulu Üyesi
Muzaffer AKPINAR- Yönetim Kurulu Üyesi
Mehmet BÜYÜKEKŞİ - Yönetim Kurulu Üyesi
18. Yönetim Kurulu Üyelerinin Nitelikleri
Yönetim Kurulu üyeliğine engel teşkil edecek hususlar Ana Sözleşmemizin 11. maddesinde düzenlenmektedir. Ayrıca, 4046 Sayılı Kanunun 4/i maddesi özelleştirme kapsamındaki kuruluşların yönetim kurulu üyelerinde 4 yıllık yüksek öğrenim görmüş olma şartını da aramaktadır. Yönetim kurulu üye atamalarında Kurumsal Yönetim İlkelerinin IV. Bölümünün 3.1.1, 3.1.2 ve 3.1.5. maddelerinde yer alan niteliklere uyulmasına özen gösterildiğinden, Yönetim Kurulu Üyelerimizin nitelikleri bu ilkeler ile örtüşmektedir. Ana Sözleşmenin 11. maddesi ile geçici 1/c maddesi aşağıda zikredilmektedir.
MADDE 11
Yönetim Kurulu üyeliğine seçilebilmek için hacir altına alınmamış olmak, kendisinin veya yönetiminde bulunduğu diğer şirketlerin iflas etmemiş olması, aciz haline düşmemiş olmak, Ortaklıkta hissedar olmak ve yüz kızartıcı suçlardan veya Sivil Havacılık Kanununda yer alan suçlardan mahkum olmamak gerekir. Hissedar olmayan kimseler üye seçildikleri takdirde, hissedar sıfatını kazandıktan sonra işe başlayabilirler.
Türk Ticaret Kanunu’nun 334. ve 335. maddelerinde öngörülen durumlar için Genel Kurul izin verebilir.
Yönetim Kurulu’nun C grubu hisseleri temsil eden üyeler ile birlikte en az beş üyesinin Türk vatandaşı olması zorunludur.
Geçici Madde 1/c
A Grubu hissedarlar tarafından gösterilecek adaylar arasından yapılacak seçimlerle ilgili olarak aşağıda (d) bendi hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 4046 sayılı kanun gereğince Ortaklık Yönetim Kurulu Başkanı, Yönetim Kurulu Üyeleri, denetçileri ve Genel Müdürü Ortaklık sermayesindeki kamu payı %50’nin altına düşünceye kadar Kanunda öngörülen şartlara haiz olmak kaydıyla, ÖİB’nin teklifi ve Başbakanın veya yetkili Bakanın onayı ile atanır.
19. Şirketin Misyon ve Vizyonu ile Stratejik Hedefleri
Yönetim Kurulu Ortaklığımız yöneticilerince oluşturulan stratejik hedefleri onaylar, sürekli ve etkin bir şekilde hedeflere ulaşma derecesini, faaliyetleri ve geçmiş performansı gözden geçirir. Bunu yaparken her konuda uluslarası standartlara uyum sağlamaya çalışır ve gerektiği durumlarda gecikmeden ve sorun ortaya çıkmadan önce önlem alır. Ortaklığımızın Ana Sözleşmesinin 3. maddesinde aşağıda belirtilen misyonu yer almaktadır.
a) Ortaklığın uzun menzilli uçuş ağı (network) yapısını büyüterek, küresel hava yolu şirketi kimliğini geliştirmek;
b) Ortaklığın teknik bakım ünitesini, bölgesinde önemli bir teknik bakım üssü haline getirerek teknik bakım hizmetleri sağlayıcısı olma kimliğini/vasfını geliştirmek;
c) Ortaklığın yer hizmetleri ve uçuş eğitimi dahil stratejik önemi olan her türlü sivil havacılık hizmeti alanında hizmet sağlayıcısı olma kimliğini geliştirmek;
d) Ortaklığın yurt içi hava taşımacılığındaki lider konumunu muhafaza etmek;
e) Ortaklığın yurt dışındaki imajını geliştirecek ve pazarlama imkanlarını yükseltecek şekilde kendi uçuş ağını tamamlayacak küresel bir hava yolu ittifakı ile işbirliğine girerek kesintisiz ve kaliteli uçuş hizmeti sunmasını sağlamak;
f) İstanbul’u önemli bir uçuş merkezi (hub) haline getirmek.
Ayrıca, Sivil Hava Taşımacılığı (SHT) sektöründe Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin bayrak taşıyıcısı kimliğiyle; uçuş emniyeti, güvenilirliği, ürün yelpazesi, hizmet kalitesi ve rekabetçi konumu ile tercih edilen Avrupa’nın önde gelen ve küresel ölçekte faal bir havayolu olmak.
Vizyonu;
a) Sektör ortalamalarının üstünde büyüme trendinin sürdürülmesi,
b) Sıfırlanmış kaza ve kırımı,
c) Dünyada parmakla gösterilen hizmet anlayışı,
d) Düşük maliyetli taşıyıcılara denk birim maliyetleri,
e) Sektör ortalamalarının altında satış ve dağıtım giderleri,
f) Rezervasyon, biletleme, ve uçağa biniş işlemlerini kendisi yapan sadık müşterileri,
g) Kurumdan elde edeceği yararın yarattığı katma değerle orantılı olduğunu bilen ve kendini geliştiren personeli,
h) Üyesi bulunduğu Star İttifakı ortaklarına iş yaratan ve onların sunduğu potansiyelden iş çıkaran ticari ataklığı,
i) Hissedarların, tüm menfaat sahiplerinin menfaatlerini birlikte gözeten modern yönetişim ilkelerini benimsemiş yönetimi ile belirginleşen bir havayolu olmaktir.
20. Risk Yönetim ve İç Kontrol Mekanizması
Havayolu işletmeciliği sektörünün özü itibariyle potansiyel getirisi ile beraber riskler içeren bir sektör olması nedeniyle, Ortaklığımızda etkili risk yönetimi sistemlerinin oluşturulması hususunun sürdürülebilir büyümenin temini açısından çok önemli olduğuna inanmaktayız. Ortaklığımız bünyesinde özellikle nakit akım, akaryakıt fiyatı, faiz ve döviz kurlarında yaşanan dalgalanmaların minimum seviyelere indirilerek olası şoklara karşı makul derecede güvence sağlanması amacıyla Finansal Risk Yönetimi altyapısının oluşturulabilmesi için 2008 yılı içinde kurulan Kurumsal Risk Yönetimi Müdürlüğü, Ortaklığımız çapında kurumsal risk yönetimi stratejisini tesis ederek, Ortaklığımızın maruz kaldığı finansal risklerin yönetimine ilişkin gerekli çalışmaları yürütmektedir.
Bu çerçevede, öncelikli olarak ele alınan finansal riskler arasından akaryakıt fiyatı ile ilgili riskten korunma işlemlerine 2009 yılı Haziran ayı itibariyle başlanmıştır. Ortaklığımızın faiz oranı risk yönetimi metodolojisi çerçevesinde düzenli olarak faiz oranı piyasası izlenmekte ve analiz edilmekte olup kredi maliyetinin öngörülebilir seviyelerde tutulabilmesi için türev enstrümanlar vasıtasıyla gerekli işlemler uygulanmaktadır. Ortaklığımızın faaliyet alanı dikkate alındığında, ciddi bir risk unsuru olduğu öngörülen döviz kuru dalgalanmalarının da etkisinin en aza indirgenmesi ve döviz kurları bazında planlanan ve gerçekleşen gelir ve gider arasında oluşması muhtemel farklardan doğacak risklerin kontrol altında tutulması amacıyla, döviz kurları için aktif ve doğal bir döviz kuru politikası uygulanmaktadır. Önümüzdeki dönemde de döviz kuru, faiz ve finansal kuruluşların Ortaklığımız nezdindeki kredi riskine ilişkin etkin kontrole yönelik işlemlerin mevcut sürdürülen metodolojinin güncellenerek uygulanması planlanmaktadır.
Diğer taraftan, Ortaklığımızın faaliyetlerine bağlı olarak kurulmuş olan ilgili üniteler tarafından da iç kontrol yapılmaktadır. Bu kapsamda gerek personelin gerekse acentelerimizin satmış olduğu biletlerin doğru ücretlendirip ücretlendirilmediği, yurtdışındaki tüm bürolarımızın muhasebe kayıtlarının Ortaklık yönetmelik yönergeleri tahtında gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği, yükümlü olduğu vergilerin doğru ve zamanında ödenip ödenmediği kontrol edilmekte ve Ortaklık tüm kayıtlarının yürürlükteki kanun ve Ortaklık yönetmelik ve yönergeleri tahtında doğruluğu denetlenmektedir. Ayrıca, Ortaklığımız Genel Kurulunca seçilen 3 Denetçi tarafından denetlenir.
İsmail GERÇEK - Denetleme Kurulu Üyesi
Naci AĞBAL - Denetleme Kurulu Üyesi
Prof. Dr. Ateş VURAN - Denetleme Kurulu Üyesi
Denetçilerden 2’si A Grubu hissedarların 1’i C Grubu hissedarın göstereceği adaylardan seçilir. Denetçilerin görev süreleri 1 (bir) yıldır. Görev süresi dolan denetçi tekrar seçilebilir.
A grubu hissedarların denetçi belirlemelerinde aşağıdaki esaslar uygulanır :
a. Ortaklığın halka açıklık oranının %35 (%35 ve üzeri) olması durumunda A grubuna tanınan 2 denetçi belirleme hakkı halka açık hisseleri A Grubu hisseleri elinde bulunduran hissedarlara aittir.
35
YÖNETİM SİSTEMİ
b. Halka açık A Grubu hisseleri ellerinde bulunduran hissedarların denetçi adayı gösterebilmeleri, denetçiliğe seçim yapılan Genel Kurul toplantısında söz konusu hissedarların toplam çıkarılmış sermayenin en az %2’si oranında temsil edilmelerine bağlıdır. Söz konusu %2 oranın hesaplanmasında sadece halka açık A Grubu hisseler dikkate alınacaktır. Halka açık A Grubu hisseleri ellerinde bulunduran hissedarlar denetçiliğe gösterecekleri adayları kendi aralarında yapacakları toplantıda belirleyeceklerdir. Bu toplantıda aday gösterme hakkı, kamunun elinde olmayan halka açık A Grubu hisse senedi sahiplerine aittir. Halka açık A Grubu hisseleri ellerinde bulunduran hissedarların Genel Kurul toplantısında %2 oranında temsil edilmemeleri halinde bu hissedarlara ait denetçi belirleme hakkı, halka açık olmayan A grubu hisseleri ellerinde bulunduran diğer hissedarlar tarafından Türk Ticaret Kanunu ve Sermaye Piyasası mevzuatına uygun olarak kullanılacaktır.
c. Denetçiliğin ölüm, istifa, azil veya üyeliğinin düşmesi gibi nedenlerle boşalması halinde, diğer denetçilerin Türk Ticaret Kanunu madde 351 uyarınca yapacağı seçimle doldurulur. Denetçilerde boşalan üyeliği halka açık A grubu hisseleri elinde bulunduran hissedarların aday gösterememiş olmaları durumunda, boşalan üyeliğe aday gösterme hakkı C Grubu hissedara, C Grubu hissenin A Grubuna dönüşmüş olması durumunda halka açık olmayan A Grubu hisseleri elinde bulunduran hissedarlara aittir. Halka açık A Grubu hisseleri elinde bulunduran hissedarların gösterdiği adayın boşalttığı yere bu şekilde yapılacak seçimde yukarıdaki a ve b bentlerinde yeralan %35 ve %2 oranları dikkate alınmayacaktır.
d. İşbu Ana Sözleşmenin bilahare değiştirilmesi ve yeni hisse grupları yaratılması halinde, yukarıda a bendi ile A Grubu halka açık hisseleri ellerinde bulunduran hissedarlara tanınan 2 denetçi belirleme hakkı ortadan kaldırılmayacak veya değiştirilmeyecektir, meğer ki söz konusu değişiklik çıkarılmış sermayenin %65’ini temsil eden hissedarlar tarafından onaylanmış olsun.
Denetçiler, Ortaklığın genel muamelelerini ve bütçesini tetkik etmeye, Türk Ticaret Kanunu’nda yazılı vazifeleri yapmaya, Ortaklığın iyi şekilde idaresinin temini ve Ortaklık menfaatlerinin korunması hususunda Yönetim Kuruluna teklifte bulunmaya, zaruri ve müstacel sebepler çıktığı takdirde genel kurulu toplantıya çağırmaya ve toplantı gündemini tayine ve Türk Ticaret Kanunu’nun 354. maddesinde yazılı raporu tanzime yetkili ve görevlidir. Denetçiler, kanun ve ana sözleşme ile kendilerine düşen görevleri iyi ve tam olarak yapmakla yükümlüdürler.
21. Yönetim Kurulu Üyeleri ile Yöneticilerin Yetki ve Sorumlulukları
Ana Sözleşmemizin 15. maddesi ile Yönetim Kurulunun, 19 maddesi ile de genel müdürün görev yetki ve sorumlulukları düzenlenmektedir.
Madde 15. Yönetim Kurulu, Ortaklığın temsil ve idare organıdır. Yönetim Kurulu, kanun ve Ana Sözleşme ile Genel Kurula verilmiş olanlar dışındaki tüm görevler ile yükümlü olup, bu görevlerin gerektirdiği bütün yetkilere sahiptir.
Yönetim Kurulu Türk Ticaret Kanunu madde 319 hükmünce, idare ve temsil yetkilerinin bir bölümünü veya tamamını üyelerden birine veya bir kaçına, Yönetim Kurulu üyesi olmayan genel müdür, genel müdür yardımcısı, müdür veya müdürlere bırakabileceği gibi bu görev ve yetkileri kullanmak üzere kendi içinden veya dışından icra komiteleri oluşturabilir. Ancak C Grubunun imtiyazı bulunan konularda Yönetim Kurulu tarafından yetki devri yapılamaz.
Yönetim Kurulu üyelerinin görevlerini icra etmeleri için gereken her türlü mali ve sair bilgiler ile Yönetim Kurulu teklif ve ekleri vaktinde verilecektir. Madde 19. genel müdürün görev ve yetkileri, Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Genel müdür, görevlerini özenle yerine getirmek zorunda olup, aksine davranışlardan sorumludur.
22. Yönetim Kurulunun Faaliyet Esasları
Ortaklığımız Yönetim Kurulu faaliyetleri Ana Sözleşmemizin 14. Maddesinde düzenlenmekte olup;
Yönetim Kurulu Ortaklık işleri gerektirdikçe ve herhalde en az ayda bir defa toplanır. Toplantı yeri Ortaklık merkezidir. Yönetim Kurulu kararı ile başka bir yerde de toplanılabilir.
Toplantılarda görüşülecek işlerin bir gündem ile tespit edilmiş olması ve gündemin toplantı gününden önce üyelere tebliğ edilmiş bulunması gerekir. Yönetim Kurulu toplantılarına davet, toplantı gününden en az üç gün evvel yapılır.
Yönetim Kurulu en az 5 üyenin katılımı ile toplanır. Yönetim Kurulu, kararlarını en az 4 üyenin olumlu oyu ile alır. Yönetim Kurulunca izinli sayılmaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın arka arkaya dört toplantıya veya bir yıl içinde toplam 6 toplantıya katılmayan üye istifa etmiş sayılır.
Üyelerden biri toplantı yapılması isteğinde bulunmadıkça Yönetim Kurulu kararları, içlerinden birinin belli bir konuya ilişkin yaptığı öneriye bütün üyelerin yazılı olumlu görüşlerinin alınması suretiyle de verilebilir. Yönetim Kurulu kararlarının geçerliliği yazılıp imza edilmiş olmasına bağlıdır. Belli bir konuda karar nisabının oluşturulmaması önerinin reddedilmiş olduğu anlamına gelir.
Aşağıdaki konularda Yönetim Kurulunun alacağı kararların geçerliliği C grubu hisseyi temsil eden Yönetim Kurulu üyesinin bu kararların alındığı toplantıya katılımı ve olumlu oy kullanmasına bağlıdır.
- İşbu Ana sözleşmenin 3.1. maddesinde belirtilen Ortaklık misyonunu açıkça olumsuz etkileyecek kararların alınması;
- Genel kurula Ana Sözleşme değişikliği önerilmesi;
- Sermaye artırılması;
- Nama yazılı hisselerin devrinin onaylanması ve devrin pay defterine işlenmesi;
- Ortaklığın Sermaye Piyasası Kurulu’na sunduğu son yıllık bilançosunda yer alan aktif toplamını beher sözleşme bazında %5’ini geçen ve Ortaklığı doğrudan veya dolaylı olarak bağlayan her türlü işlem yapması, taahhüt altına sokacak her türlü kararların alınması, (şöyle ki kamu payının Ortaklık sermayesindeki payı %20’nin altına düştüğünde bu bent hükmü kendiliğinden ortadan kalkacaktır);
- Ortaklığın başka şirketlerle birleşmesi, feshi veya tasfiyesi,
- Münhasıran pazar şartları dahilinde veya diğer kaynaklarla operasyon giderini dahi karşılayamayan hatlar haricinde, herhangi bir uçuş hattının kaldırılması veya sefer sayısının belirgin bir şekilde azaltılmasına ilişkin kararların alınması.
C Grubu hissenin imtiyazları ancak Özelleştirme Yüksek Kurulu veya onun görevlerini devralacak başka bir kamu kurumu tarafından kısıtlanabilir.
2009 dönemi içerisinde Yönetim Kurulu Toplantı sayısı 72 olup 254 karar alınmıştır. Yönetim Kurulu Karar’larınının geçerliliği yazılıp imza edilmiş olmasına bağlıdır. Yönetim Kurulu’nun faaliyetlerini organize eden bilgilendirme ve iletişimi sağlayan, yönetim kurulunun toplantı sayısı Yönetim Kuruluna sunulacak tekliflerin takibi ve toplantı gündeminin belirlenmesi yöntemi İnsan Kaynakları Genel Müdür Yardımcılığına bağlı İç Mevzuat ve Genel Evrak Müdürlüğü tarafından yerine getirilmektedir.
23. Şirketle Muamele Yapma ve Rekabet Yasağı
Dönem İçinde Yönetim Kurulu Üyelerine,TTK 334-335 maddeleri hükümleri tahtında Şirketle Muamele Yapma ve Rekabet Yasağı uygulanmıştır. Ayrıca 07-001 no’lu THY A.O. İnsan Kaynakları Yönetmeliğinin 11. Bölümünde Ortaklık personeli bakımından Başka İş ve Hizmet Yasağına ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır.
24. Etik Kurallar
Yönetim Kurulumuzca Kurumsal Yönetim İlkeleri çerçevesinde Ortaklığımız etik kuralları oluşturulmuş olup, Ortaklığımız web sitesinde yayımlanmaktadır.
25. Yönetim Kurulunda Oluşturulan Komitelerin Sayı, Yapı ve Bağımsızlığı
Yönetim Kurulunda mali konuları denetleyen Mali Denetim Komitesi Sn. Hamdi TOPÇU, Sn. Prof. Dr. Cemal ŞANLI ve Sn. Mehmet BÜYÜKEKŞİ; Kurumsal Yönetim İlkelerine ilişkin uygulamalarını denetleyen Kurumsal Yönetim Komitesi ise Sn. Muzaffer AKPINAR ve Sn. Orhan BİRDAL’dan oluşmuştur.
26. Yönetim Kuruluna Sağlanan Mali Haklar
Yönetim Kurulu üyelerinin ücretleri Genel Kurul tarafından tespit edilir. Hiç bir Yönetim Kurul Üyesi’nin Ortaklıktan herhangi bir kredi veya borç alması söz konusu değildir.
38YILLIK RAPOR 2009
39
YILLIK RAPOR 2009
Türk Hava Yolları, genç filosu, kaliteli ikramları, güler yüzlü personeli ve standartların üzerinde güvenlik ve emniyet prosedürleri ile yolcuların tercihi olmaya 2009 yılında da büyük bir hızla devam etmiştir. Avrupa Hava Yolları Birliği’ne %5,8 oranında yolcu kaybettiren küresel ticaretin daraldığı 2009 yılında,
Türk Hava Yolları %11,1 oranında artışla 25,1 milyon yolcu taşıyarak Avrupa’nın en çok büyüyen havayolu şirketi olmuştur. 132 uçakla hizmet veren Türk Hava Yolları, özel kira ve Hac-Umre seferlerinde başarılı planlamalara imza atmıştır.
Avrupa’nın en fazla büyüyen havayolu
Rakamlarla Son Beş Yılın Performansı
2005 2006 2007 2008 2009
Konma sayısı 127.137 152.536 168.899 189.328 213.953Uçulan km (000) 168.902 207.202 232.147 262.124 311.869Arzedilen koltuk-km (milyon) 29.805 36.934 41.619 46.343 56.574Ücretli yolcu-km (milyon) 21.317 25.383 30.251 34.265 40.130Yolcu doluluk oranı (%) 71,5 68,7 72,7 73,9 70,9Arzedilen ton-km (milyon) 3.986 4.874 5.535 6.147 7.795Ücretli ton-km (milyon) 2.590 3.019 3.549 3.993 4.784Genel doluluk oranı (%) 65,0 61,9 64,1 65,0 61,4Ücretli yolcu sayısı (000) 14.134 16.947 19.636 22.597 25.102Kargo (ton) 140.559 155.863 177.508 191.934 230.709Posta (ton) 4.415 4.010 6.714 6.956 7.351Fazla bagaj (ton) 3.714 3.673 3.462 3.752 3.734Personel sayısı (yıl sonu toplam) 11.121 10.324 10.453 11.520 12.750
Y
A R T I IŞ
O L C U % 1 1 , 1
2005 2006 2007 2008 2009
14.1
34 16.9
47 19.6
36 22.5
97 25.1
02
Toplam Yolcu Sayısı (000) Toplam Yolcu Dağılım
Dış Hatİç Hat
Hac-Umre Özel Kira
%51,2%46,4
%1,3 %1,2
40YILLIK RAPOR 2009
2009 yılında iç hatlarda uçuş noktaları ve frekanslarını arttırmayı sürdüren Türk Hava Yolları, iç hat yolcu sayısında %5,7 oranında artış kaydetmiştir. Toplam yolcunun %46,6’sını oluşturan 11,7 milyon iç hat yolcusu, Türk Hava Yolları ile yurtiçinde 37 noktada konforlu, pratik ve ekonomik uçuş keyfi yaşamıştır. İç hat uçuşlarını geliştiren ve AnadoluJet markası ile önemli bir çıkış yapan Türk Hava Yolları, bu markasını hızla geliştirmeye ve büyütmeye devam etmektedir.
İç Hatlar
2005 2006 2007 2008 2009
Konma sayısı 65.448 78.910 87.162 92.593 97.697Uçulan km (000) 36.049 45.282 51.016 53.372 56.313Arzedilen koltuk-km (milyon) 5.457 7.123 8.117 8.488 9.038Ücretli yolcu-km (milyon) 4.016 5.213 5.924 6.417 6.819Yolcu doluluk oranı (%) 73,6 73,2 73,0 75,6 75,4Arzedilen ton-km (milyon) 647 806 946 1.000 1.047Ücretli ton-km (milyon) 394 504 570 615 652Genel doluluk oranı (%) 60,9 62,5 60,3 61,5 62,3Ücretli yolcu sayısı (000) 7.197 8.906 9.984 11.063 11.692Kargo (ton) 29.233 32.085 35.518 34.305 33.037Posta (ton) 1.088 1.295 3.555 3.427 3.549Fazla bagaj (ton) 1.490 1.460 1.538 1.589 1.450
Yİ Ç H A T
A R T I IŞ
O L C U % 5 , 7
2005 2006 2007 2008 2009
7.19
7 8.90
6 9.98
4
11.0
63
11.6
92
İç Hatlar Yolcu Sayısı (000)
41
YILLIK RAPOR 2009
2009 yılında dış hat yolcu sayısında, geçen yıla göre %16,3 oranında artış kaydeden Türk Hava Yolları, geniş uçuş ağı ve güçlü tarife yapısı ile küresel bir havayolu olarak konumunu sağlamlaştırmıştır. 5 kıtada, 119 noktaya 13,4 milyon yolcu taşıyan Türk Hava Yolları 2009 kriz yılında başarısını kanıtlamıştır. Dış hat seferlerinde taşınan yolcu payı %53,4’tür.
Dış Hatlar
2005 2006 2007 2008 2009
Konma sayısı 61.689 73.626 81.737 96.735 116.256Uçulan km (000) 132.852 161.920 181.131 208.752 255.556Arzedilen koltuk-km (milyon) 24.348 29.811 33.502 37.855 47.536Ücretli yolcu-km (milyon) 17.301 20.170 24.327 27.848 33.311Yolcu doluluk oranı (%) 71,1 67,7 72,6 73,6 70,1Arzedilen ton-km (milyon) 3.339 4.068 4.589 5.147 6.748Ücretli ton-km (milyon) 2.196 2.515 2.979 3.378 4.132Genel doluluk oranı (%) 65,8 61,8 64,9 65,6 61,2Ücretli yolcu sayısı (000) 6.937 8.041 9.652 11.534 13.410Kargo (ton) 111.326 123.777 141.990 157.629 197.672Posta (ton) 3.327 2.715 3.159 3.529 3.802Fazla Bagaj (ton) 2.224 2.213 1.924 2.163 2.284
YD I Ş H A T
A R T I IŞ
O L C U % 1 6 , 3
2005 2006 2007 2008 2009
6.93
7 8.04
1 9.65
2 11.5
34
13.4
10
Dış Hatlar Yolcu Sayısı (000)
42YILLIK RAPOR 2009
Bölgelere Göre Tarifeli Yolcu Dağılımı
AvrupaOrta Doğu
AfrikaK. Amerika G. Amerika
Uzak Doğu
%64,4%15,0
%11,5
%6,4
%2,4 %0,3
LA F R İ A Y O
A R T I IŞ
C UK % 4 9 , 1
Arz edilen koltuk-km Ücretli yolcu-km Yolcu sayısı Kargo+Posta (ton) değişim (%) değişim (%) değişim (%) değişim (%)
ORTA DOĞU 35,3 24,4 26,3 27,2
AVRUPA 18,5 13,4 13,2 10,2
UZAK DOĞU 28,3 22,3 22,9 51,9
KUZEY AMERİKA 39,0 37,6 36,3 14,6
AFRİKA 58,1 49,8 49,1 64,1
GÜNEY AMERİKA - - - -
1980-82 resesyonu, 1991 yılı Körfez Savaşı ve 11 Eylül Dünya Ticaret Merkezi saldırıları etkisinden daha ağır geçen 2009 yılı ekonomisinde, havayolu şirketleri kapasite azaltırken, Türk Hava Yolları yeni uçuş noktaları ve ilave kapasite planlamaları ile cesur adımlar atmıştır. Afrika ve Kuzey Amerika bölgeleri başta olmak üzere tüm bölgelerde, gelen yolcu talebinin sunulan arz artışını karşılama oranındaki başarı dikkat çekmiştir.
Sanayi üretimi ve küresel ticaretin derinden etkilendiği, Avrupa Havayolları Birliği’nin %16,5 oranında bugüne kadar görülmemiş bir düşüş yaşadığı 2009 yılı hava kargo trafiğinde, Türk Hava Yolları kargo rakamları %19,6 büyüme oranı ile en fazla artış gösteren havayolu olmuştur.
43
YILLIK RAPOR 2009
2000
66,9
2005
71,5
2001
63,0
2006
68,7
2002
68,9
2007
72,7
2003
67,0
2008
73,9
2004
70,2
2009
70,9
Yolcu Doluluk Oranı (%)
2000
149.
349
2005
168.
901
2001
143.
617
2006
207.
202
2002
138.
058
2007
232.
146
2003
137.
392
200826
2.12
42004
147.
491
2009
311.
869
Uçulan Km (000)
2000
130.
337
2005
144.
974
2001
109.
426
2006
159.
873
2002
124.
905
2007
184.
222
2003
122.
822
2008
198.
890
2004
134.
851
2009
238.
060
Kargo+Posta Gelişimi (Ton)
2000
117.
916
2005
127.
137
2001
109.
028
2006
152.
536
2002
102.
607
2007
168.
899
2003
100.
807
2008
189.
328
2004
106.
493
2009
213.
953
Konma Sayısı (Adet)
2000
Arz edilen koltuk-km (milyon)
Ücretli yolcu-km (milyon)
26.0
0117
.396
2001
24.8
9015
.679
2002
24.0
7116
.594
2003
24.0
4016
.113
2004
26.4
8118
.594
2005
29.8
0521
.317
2006
36.9
3425
.383
2007
41.6
1930
.251
2008
46.3
4334
.266
2009
56.5
7440
.130
AKK - ÜYK Karşılaştırması
2000
12.0
31
2005
14.1
34
2001
10.2
27
2006
16.9
46
2002
10.3
83
2007
19.6
36
2003
10.4
20
2008
22.5
97
2004
11.9
91
2009
25.1
02
Taşınan Ücretli Yolcu (000)
44YILLIK RAPOR 2009
Yüksek kaliteli hizmet ve maksimum yolcu konforu sunmayı hedefleyen Türk Hava Yolları, sektör ortalamasının altında genç bir filo ile hizmet sunmaktadır. Filo genişleme sürecini “2009-2023 Filo Projeksiyonu” ile sürdüren Türk Hava Yolları, son beş yılda filosunu %103 oranında genişleterek, 2009 yılı sonu itibariyle 132 uçağa ulaşmıştır. En son teknolojik donanıma sahip yeni nesil modellerin yarıştığı ticari uçak pazarında, Türk Hava Yolları filosunu genç uçaklarla genişletme hedefiyle uçak alım stratejisini devam ettirmiştir. 2009 yılı başında 127 adet uçakla yaş ortalaması 6,27 olan filomuz, 2009 yılı sonunda 132 uçağa ulaşmış ve filo yaş ortalaması da 6,19’a inmiştir.
2009 Yıl Sonu itibarıyla Filo Adedi Filo Yaşı Toplam Kapasite
Uçak Tipi (Koltuk)
A340 9 13,15 2.451A330 7 3,57 1.812A320 22 2,99 3.512A321 21 3,80 3.985A319 4 3,87 528B737-800 51 6,44 8.487B737-700 6 3,01 894B737-400 4 17,57 632B777 4 2,39 1.248
Kargo Uçağı A310-304 4 21,53 -
Toplam 132 6,19 23.549
45
YILLIK RAPOR 2009
Genç, konforlu,teknolojik filo
2009
2008
2007
2006
2005
22.238
23.549
17.594
17.931
14.419
Toplam Koltuk Kapasitesi
Türk Hava YollarıAnadolu Jet
Turkish Cargo
%90%7%3
Ekim 2008’de ilan edilen 75 adet kesin, 30 adet opsiyonlu olmak üzere toplam 105 adet uçak siparişine yönelik çalışmalar, yıl sonunda güncellenen filo planıyla eş zamanlı sürdürülmüştür. 2010-2012 döneminde teslim alınmak üzere 10 adet A330-300 ve 12 adet B777-300ER tipi uçak siparişi verilmiştir. Dar gövde uçak temini çalışmalarına, verilen 22 adet geniş gövde uçak siparişi ile devam edilirken, 2010 ve 2011 yıllarında teslim alınmak üzere 2 adet A330-200F tipi kargo uçağı siparişi verilmiştir.
Dönemsel talepleri ve filo yenileme ihtiyaçlarını karşılamak için, uçak aile bütünlüğünü bozmayacak ve filo yaş ortalamasını büyütmeyecek uçaklar kiralanarak ara çözümler üretilmiştir.
46YILLIK RAPOR 2009
A340Uçak Adedi 9 Filo Yaşı 13,15 Toplam Koltuk Kapasitesi 2.451 Toplam Uçulan Saat 40.815 Toplam Uçulan Km. 29.182.860 Ortalama Günlük Uçuş Saati 12:35 Azami Menzil 11.952 km.Maksimum Kargo Kapasitesi 44.836 kg / 152,80 m3
A330Uçak Adedi 7 Filo Yaşı 3,57 Toplam Koltuk Kapasitesi 1.812 Toplam Uçulan Saat 32.000 Toplam Uçulan Km. 23.396.097 Ortalama Günlük Uçuş Saati 14:07 Azami Menzil 12.000km.Maksimum Kargo Kapasitesi 37.578 kg / 105,95 m3
Uçak Adedi 21 Filo Yaşı 3,8 Toplam Koltuk Kapasitesi 3.985 Toplam Uçulan Saat 86.393 Toplam Uçulan Km. 49.357.399 Ortalama Günlük Uçuş Saati 11:54 Azami Menzil 3.350 km.Maksimum Kargo Kapasitesi 9435 kg / 37,42 m3
A320Uçak Adedi 22 Filo Yaşı 2,99 Toplam Koltuk Kapasitesi 3.512 Toplam Uçulan Saat 91.759 Toplam Uçulan Km. 48.871.086 Ortalama Günlük Uçuş Saati 11:27 Azami Menzil 3.350 km.Maksimum Kargo Kapasitesi 9.435 kg / 37,42 m3
A319Uçak Adedi 4 Filo Yaşı 3,87 Toplam Koltuk Kapasitesi 528 Toplam Uçulan Saat 15.758 Toplam Uçulan Km. 7.394.269 Ortalama Günlük Uçuş Saati 10:48 Azami Menzil 3.350 km.Maksimum Kargo Kapasitesi 6.786 kg / 27,62 m3
A321
47
YILLIK RAPOR 2009
B737-800Uçak Adedi 51 Filo Yaşı 6,44 Toplam Koltuk Kapasitesi 8.487 Toplam Uçulan Saat 223.245 Toplam Uçulan Km. 387.529.942 Ortalama Günlük Uçuş Saati 12:00 Azami Menzil 4.755 km.Maksimum Kargo Kapasitesi 8.408 kg / 45,05 m3
B737-700Uçak Adedi 6 Filo Yaşı 3,01 Toplam Koltuk Kapasitesi 894 Toplam Uçulan Saat 12.396 Toplam Uçulan Km. 5.357.595 Ortalama Günlük Uçuş Saati 10:04 Azami Menzil 5.940 km.Maksimum Kargo Kapasitesi 5178 kg / 27,3 m3
B737-400Uçak Adedi 4 Filo Yaşı 17,57 Toplam Koltuk Kapasitesi 632 Toplam Uçulan Saat 11.991 Toplam Uçulan Km. 6.067.983 Ortalama Günlük Uçuş Saati 08:38 Azami Menzil 3.350 km.Maksimum Kargo Kapasitesi 7.491 kg / 39,22 m3
B777-300ERUçak Adedi 4Filo Yaşı 2,39Toplam Koltuk Kapasitesi 1.248Toplam Uçulan Saat 15.132Toplam Uçulan Km. 11.320.655Ortalama Günlük Uçuş Saati 13:25Azami Menzil 14.685 km.Maksimum Kargo Kapasitesi 57784 kg / 201,6m3
A310 Kargo
Uçak Adedi 4 Filo Yaşı 21,53 Toplam Koltuk Kapasitesi Toplam Uçulan Saat 8.782 Toplam Uçulan Km. 5.374.406 Ortalama Günlük Uçuş Saati 06:19 Azami Menzil 8.980 km.Maksimum Kargo Kapasitesi 36.000 kg / 200 m3
48YILLIK RAPOR 2009
49
FAALİYETLER
Türk Hava Yolları’nın 2009 yılının küresel ekonomik kriz ve rekabet ortamından başarıyla çıkmasında, çalışanlarıyla paylaştığı ve birlikte geliştirdiği kurumsal vizyon ve değerler büyük rol oynamıştır.
Müşteri memnuniyeti odaklı hizmet prensibini benimseyen Türk Hava Yolları, çalışan memnuniyeti ve kurumsal fayda dengesini gözetmiş, iş deneyimini esas alan insan kaynakları faaliyetlerini geliştirmiştir.
Etkin istihdam ve kurumsal kaynak planlama
Personel istihdam süreçlerinin kısaltılması ve kolay takibi için artan ihtiyaçlara cevap verecek “Türk Hava Yolları İnsan Kaynakları Yönetim Sistemi” yazılımı kullanılmaya başlanmıştır. İlk olarak kabin memuru istihdam süreci iki gün içerisinde sonuçlandırılacak şekilde yeniden yapılandırılmış; 2009 yılında gelen yaklaşık 50 bin başvuru, daha hızlı ve güvenilir bir şekilde sonuçlandırılmıştır.
Filodaki büyümeyle ortaya çıkan deneyimli pilot ihtiyacı, alanında uzman uluslararası firmaların işbirliğiyle yabancı uyruklu pilot istihdamı sağlanarak karşılanmıştır. 2010 yılında başlanacak olan Kurumsal Kaynak Planlama (ERP- Enterprise Resource Planning) projesinin insan kaynakları alt yapısı tamamlanmıştır.
Müşteri memnuniyeti odaklı hizmet anlayışı gereği Korece, Japonca, Çince gibi mahalli dilleri konuşabilen personel istihdamı arttırılmıştır. Yeni istihdam edilen personelin uyum süreci, kurum kültürü eğitimleriyle desteklenmiştir.
Türk Hava Yolları;çalışanların başarısı
P E R S O N E L
A R T I IŞ % 1 0 , 7
Rekabetçi ve lider konumunu 2009 yılında da koruyan ve sürdüren Türk Hava Yolları’nın başarısının temelinde insan kaynaklarını geliştirme stratejisi ve bu doğrultuda gerçekleştirdiği kurum içi eğitim ve motivasyon yatırımları yer almaktadır. 2009 yılında %10,7 oranında artış sağlayarak 12.750’ye ulaşan personel sayısı, Türk Hava Yolları’nın sektördeki büyümesine ivme kazandırmıştır. Çalışanlar arasında ekip ruhunu güçlendirmek, güven ve uyumun sürekliliğini sağlamak amacıyla çalışanların ihtiyaç ve beklentilerini iletecekleri “Personel İlişkileri Şefliği” adı altında insan odaklı bir birim oluşturulmuştur. Çalışanların bireysel ihtiyaçları da göz önünde bulundurularak çalışanların, ailelerinin de avantajlarından faydalanabileceği özel sağlık sigortası imkanı sunulmuştur. Tüm dünyada görülen salgın hastalıklara karşı alınan tedbirler titizlikle uygulanmıştır. Sağlık taramaları ve dezenfeksiyon işlemleri periyodik olarak yapılmış ve iş kazalarının önlenmesine yönelik eğitim faaliyetleri sürdürülmüştür.
50
YILLIK RAPOR 2009
Ünvan Bazında Personel Sayıları
Personel Sayısıİdareci 692Pilot 1.622Kabin Memuru 3.925Bilgi İşlem Personel 195Dış Büro 1.403Mühendis, Avukat, Doktor 136Uzman, Dispeç, Öğretmen 771Teknisyen 73Memur 3.319İşçi 614
TOPLAM 12.750
Personel Dağılımı (çalışma süresine göre)
2009
12.750%4.6
%95
%3.5
%96.5
11.520
2008
%1.0
%99.0
10.453
2007
%3.2
%96.8
10.324
2006
THY Teknik A.Ş. dahil değildir.
PART TIMETAM ZAMANLI
51
FAALİYETLER
Ünite Bazında Personel Sayıları Personel Dağılımı (cinsiyete göre)
Personel SayısıYönetim Kuruluna Bağlı Üniteler 4Genel Müdüre Direkt Bağlı Üniteler 3.087Genel Müdür Yardımcılığı (İnsan Kaynakları) 347Genel Müdür Yardımcılığı (Mali) 416Genel Müdür Yardımcılığı (Ticari) 2.966Genel Müdür Yardımcılığı (Uçuş İşletme) 5.930
TOPLAM 12.750
2009
12.750
%51.6
%48.4
%51.8
%48.2
11.520
2008
%51.2
%48.8
10.453
2007
%50.5
%49.5
10.324
2006
THY Teknik A.Ş. dahil değildir.
ERKEKBAYAN
52YILLIK RAPOR 2009
Yeni yatırımlarla genişleyen Türk Hava Yolları Uçuş Eğitim Merkezi, yurtiçinde ve yurtdışında, iç ve dış müşterilere profesyonelce hizmet veren bir yapıya dönüşmüştür.
53
FAALİYETLER
Kokpit ve kabin personelinin uçuş eğitimlerini veren Türk Hava Yolları Uçuş Eğitim Merkezi, teknik donanımını güncel teknoloji ile yenilemiş, Türk Hava Yolları’nın büyümesine uygun olarak altyapısını geliştirmiştir.
1995 yılında bir simülatörle yola çıkan ve bugün 8 eğitim uçağı, 4 simülatör, 1 CEET, 1 FNPT II, 2 CST, 4 CBT sınıfı ve 24 derslik ile hizmet veren bir yapı olmuştur. 2009 yılında 2 adet yeni simülatör siparişi veren Türk Hava Yolları Uçuş Eğitim Merkezi yurtdışında 14 simülatör ve eğitim merkezi ile eğitim alışverişinde bulunarak, güncelliğini ve piyasa ile entegrasyonunu muhafaza etmeyi hedeflemektedir.
Hizmet sektöründe insan odaklı yatırım
Küresel krizde havayolu şirketleri operasyon ve eğitim hizmeti yatırımlarını ertelerken, Türk Hava Yolları hızlı filo büyümesine uygun olan kokpit ve kabin eğitimi standartlarını muhafaza etmiş, simülatör ve eğitim uçakları satın almış, eğitim sürelerini arttırmıştır.
İlk yardım ve defibilatör eğitimleri ile birlikte 22 farklı kategoride, eğitim verilmiştir.
Kokpit eğitim programı kapsamında, yaklaşık 4 bin kokpit personeli conversion, tip ve recurrent eğitimlerini tamamlamıştır. B777 filosu ile Türk Hava Yolları bünyesine katılan yabancı uyruklu pilotların, uyum süreci, kurum kültürü eğitimleriyle desteklenmiştir.
Uçuş Eğitim Merkezi’nde faaliyet gösteren Uçuş Eğitim Akademisi kapasitesini %330 arttırmış ve pilot rotasyonu sonucu oluşan ihtiyacı karşılayabilecek kapasiteye yaklaşmıştır. 2010 yılı için toplamda 6 filo ile %200 oranında artış öngörülmüştür.
Asya, Kafkasya, Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Avrupa’da faaliyet gösteren, 24 farklı şirkete eğitim verilmiştir. İstanbul Teknik Üniversitesi, Kültür Üniversitesi ve Anadolu Üniversitesi gibi saygın eğitim kurumlarıyla, verim ve kalite arttırmaya yönelik model geliştirmek için akademik işbirliğine gidilmiştir.
IQNet onaylı TSE 9001,18001 ve 14001 kalite standartlarına sahip olan Türk Hava Yolları Uçuş Eğitim Merkezi, SHGM tarafından TRTO ve FTO, Sağlık Bakanlığı tarafından İlkyardım Merkezi ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Eğitim Kurumu olarak yetkilendirilmiştir.
2009 yılı süresince planlı veya plansız yapılan IOSA ve benzeri tüm denetimleri sıfır uygunsuzlukla geçmiştir.
Uçuş Eğitim Merkezi büyüyor
54YILLIK RAPOR 2009
55
FAALİYETLER
2009 yılında devam eden global ekonomik krizin, kargo trafiğine etkisini azaltmak için büyüyen ekonomilere sahip bölgelerde daha etkin olmayı hedefleyen Türk Hava Yolları Kargo, yolcu ve kargo uçakları tarifesini birbiriyle uyumlu hale getirerek transit pazarda etkinlik sağlamıştır. Kargo potansiyeline göre değişiklik gösteren esnek tarife yapısı oluşturmuş, düşük kargo potansiyeli olan noktaları birleştirerek kapasiteyi maksimum kullanmayı sağlamıştır. Pazar taleplerine göre değişen esnek ücret politikası oluşturmuştur. Alınan önlemler ile taşınan kargo miktarında %19,7 artış gerçekleştiren Türk Hava Yolları Kargo, Türkiye hava kargo pazarında %57 pay sahibi olmuştur. AEA (Avrupa Havayolları Birliği) üye havayolları arasında tarifeli kargo trafiğinde %32 büyüme ile en fazla artış gösteren havayolu olmuştur.
Dünyanın dört bir yanına yaklaşık 238 bin ton kargo taşıyan Türk Hava Yolları, 304 milyon $ gelir elde etmiştir. Toplam kargonun 179 bin tonu yolcu uçaklarının kargo kompartımanlarında, 59 bin tonu kargo uçakları ile taşınmıştır.
38 ton kapasitesi olan 4 adet A310-200 kargo uçağı ile Maastricht ve Frankfurt’a haftada 5 frekans, Telaviv, Milano, Zürih ve Paris’e 3 frekans, Almaty, Yeni Delhi, Tiflis, Şam, Amman, Madrid, Beyrut, Kahire ve Köln’e 2 frekans, Londra, Dubai, Cezayir, Kazablanka, Priştine, Tiran ve Trablus’a 1 frekans olmak üzere toplam 22 noktaya tarifeli kargo seferleri düzenlenmektedir.
Avrupa’da Almanya, İngiltere, Fransa ve Hollanda, Uzakdoğu’da Tayland, Japonya, Çin ve Hindistan en yoğun kargo trafiğine sahip ülkelerin başında yer almıştır. En çok kargo taşınan hatlar sırasıyla Frankfurt, Maastricht, Delhi, Tel-Aviv ve Londra olmuştur.
Kalite Yönetim Grubu’na üyelik
Yoğun rekabetin yaşandığı hava kargo sektöründe daha hızlı, daha kaliteli ve daha güvenli hizmet sunarak standart hizmet kalitesi ve müşteri memnuniyetinde sürekliliğin öneminin bilincinde olan Türk Hava Yolları Kargo, 1 Ocak 2009’da “Kargo 2000 Kalite Yönetim Grubu”na kurumsal üye statüsünde katılmıştır. Yaklaşık 50 havayolu, çok sayıda forwarder şirketleri, handling kuruluşları ve bilişim teknolojisi sağlayıcılarının dahil olduğu gruba üyelik ile tüm kargo hareketlerinin her aşamada takip edilebilir olduğu güçlü bir sistem imkanı elde edilmiştir. IATA tescilli bir markanın üyesi olmanın verdiği pazarlama gücü ve organizasyonun belirlediği uluslararası standardın sağlanması Türk Hava Yolları’nın pazardaki etkinliğini desteklemiştir.
Elektronik tedarik zinciri: e-freight
Hava kargo sektöründeki döküman kullanımını sona erdirerek elektronik, hızlı ve daha az masraflı bir kargo tedarik zinciri sağlanmasına yönelik e-freight projesinde, IATA ile işbirliği halinde gümrük ve yerel acentelere yol göstericilik yaparak destek veren Türk Hava Yolları Kargo, e-freight uygulamasının en kısa sürede hayata geçirilmesi yönünde faaliyet göstermeye devam etmiştir.
Taşınan kargo miktarında %19,6 artış gerçekleştiren Türk Hava Yolları Kargo, Türkiye hava kargo pazarında %57 pay sahibi olmuştur.
144.
974
159.
873
184.
222
198.
890 23
8.06
0
2005 2006 2007 2008 2009
Kargo ve Posta Gelişimi (Ton)
Hava kargo trafiğindehız ve kalite
K
A R T I IŞ
A R G O
% 1 9 , 7
56YILLIK RAPOR 2009
Kargo Trafiği
2008 2009 09/08 (%değişim)
Konma sayısı 189.328 213.953 13,0
Yolcu seferleri 186.733 210.990 13,0Kargo seferleri 2.595 2.963 14,2 Kargo+Posta (ton) 198.890 238.060 19,7
Yolcu seferleri (ton) 144.154 178.511 23,8Kargo seferleri (ton) 54.736 59.549 8,8
Kargo+Posta geliri (000 USD) 323.952 304.279 -6,1
Yolcu seferleri (000 USD) 232.213 229.954 -1,0Kargo seferleri (000 USD) 91.739 74.325 -19,0
57
FAALİYETLER
Avrupa
Uzak Doğu
Orta Doğu
Afrika
Amerika
%44
%33
%10
%7%6
Bölgesel Kargo Trafik Dağılımı Bölgesel Kargo Gelir Dağılımı
%26
Avrupa
AfrikaK. Amerika G. Amerika
Orta Doğu
Uzak Doğu
%48,9
%26,1
%14,5
%5,1
%4,5
%0,9
58YILLIK RAPOR 2009
Uçulan hatlara planlanan frekans artışları, Türk Hava Yolları ile uçmayı daha da cazip kılmıştır.
59
FAALİYETLER
Dünya havayolları markaları arasında rekabetin önde gelen isimleri arasında yer almayı hedefleyen Türk Hava Yolları, 2009 yılında bir dizi yeniliği ve gelişmeyi üretim planlama faaliyetleriyle hayata geçirmiştir.
Türk Hava Yolları’na first class hizmeti sunma imkanı sağlayan B777 tipi uçakların filoya katılması ve Güney Amerika’daki ilk uçuş noktası olan Sao Paulo’nun uçuş ağına eklenmesi, ürün çeşitliliğini ve müşteri memnuniyetini beraberinde getirmiştir. Antalya’dan Paris, Düsseldorf ve Stokholm’e düzenlenen tarifeli seferlerin yanı sıra, Eskişehir’den Brüksel’e de seferler başlatılmıştır. Atatürk Havalimanı’nın artan yolcu trafiği göz önüne alınarak her geçen yıl hızla gelişen İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı değerlendirilmiş ve dış hat seferlerine alternatif frekanslar ilave edilerek Amsterdam, Londra (Stansted), Stuttgart, Köln, Moskova, Hannover ve Berlin (Schönefeld) tarifeli seferlerine başlanmıştır.
Hac, Umre, charter ve özel kira seferlerinde Türk Hava Yolları
2009 yılında gerçekleştirilen hac ve umre seferlerinde 321.000 yolcu seyahat etmiş ve yaklaşık 98.5 milyon $ gelir elde edilmiştir. İlave seferlerden elde edilen gelir 19.5 milyon $’a ulaşmış ve bu gelirlerin %44’ü iç hat ilave seferlerden, %56’sı ise dış hat ilave seferlerden elde edilmiştir. Charter seferlerde taşınan 629.000 yolcudan yaklaşık 161.5 milyon $ gelir elde edilmiştir.
Genişleyen uçuş ağı ve yeni uçuş noktalarıTürk Hava Yolları 2009 yılında 10 dış hat, 3 iç hat, toplam
13 yeni noktaya sefer başlatmıştır.
Uçuş ağına katılan 13 yeni nokta ile yurtiçinde 37, yurtdışında ise 119 olmak üzere toplam 156 noktaya ulaşılmıştır.
Yeni Uçuş Noktaları
Nairobi (NBO) - Kenya 20 Şubat 2009Ufa (UFA) – Rusya 4 Mart 2009Meşhed (MHD) - İran 15 Mart 2009Dakar (DKR) - Senegal 5 Nisan 2009Sao Paulo (GRU) - Brezilya 5 Nisan 2009Bingazi (BEN) - Libya 5 Mayıs 2009Götoborg (GOT) – İsveç 29 Haziran 2009Toronto (YYZ) – Kanada 11 Temmuz 2009Lviv (LWO) – Ukrayna 27 Temmuz 2009Jakarta (CGK) – Endonezya 4 Eylül 2009Uşak (USQ) 12 Ocak 2009Çanakkale (CKZ) 19 Ocak 2009Isparta (ISE) 28 Ekim 2009
1 5 6U
N O K T S IA
Ç U Ş
Yenilik, gelişim ve büyüme10
.21
10.4
4 11.1
3
11.4
0
11.3
9
2005 2006 2007 2008 2009
Utilizasyon
60YILLIK RAPOR 2009
Türk Hava Yolları, dünya çapında etkili ekonomik krize rağmen 3 yurtiçi, 10 yurtdışı yeni hat ile dünyadaki uçuş noktasını havalimanı bazında 156’ya çıkarmış ve havayolu sektöründe global ölçekte yerini sağlamlaştıran adımlar atmıştır.
Türk Hava Yolları, dünya havacılık pazarının önde gelen havayolu şirketleri ile kendi bölgelerinde başarıyla rekabet etmiş; mevcut uçuş ağına yeni uçuş noktaları ve yeni frekanslar ekleyerek ilave kapasite sunmuştur. Pazar ve yolcu profiline uygun ücret politikaları ile arz artışını karşılayan talep artışı sağlamıştır.
mobil.thy.com ile uçmak artık daha kolayGelişen bilgi teknolojileri ve değişen müşteri ihtiyaçları doğrultusunda www.thy.com internet portalında iyileştirmeler yaparak müşteriye zaman tasarrufu ve kolaylık sağlamış olup, bir önceki yıla göre internet kanalından gerçekleşen satışlarında %2 oranında artış elde etmiştir. Satış kanallarında çeşitlendirmeye giderek başlattığı mobil.thy.com uygulaması ile yolcuya cep telefonundan bilet işleminin her aşamasını yapabilme imkanı sunmuştur.
Network yapısını güçlendirmek ve marketing seferler vasıtasıyla yolcu çekmek amacıyla yapılan codeshare anlaşmalarına Etiyopya Havayolları, Etihad Havayolları, Malezya Havayolları, Asiana Havayolları, Singapur Havayolları, Bosna-Hersek Havayolları ve Air Maroc ile yapılan anlaşmaları ekleyerek Afrika, Ortadoğu, Uzakdoğu ve Balkan pazarlarına alternatif erişim imkanları sağlamıştır.
Türk Hava Yolları mevcut uçuş ağına yeni uçuş noktaları ve yeni frekanslar ekleyerek kapasitesini artırmıştır.
61
FAALİYETLER
Uçuş emniyetini ve hizmet kalitesini vazgeçilmez iki unsur olarak gören Türk Hava Yolları, zamanında kalkış performansını desteklemeye yönelik olarak gelişen teknolojinin imkanları ile check-in ve boarding süreçlerinde iyileştirme çalışmaları yapmıştır. Genişleyen network yapısı ve artan yolcu sayısına rağmen bagaj teslim hizmetinde aynı başarıyı yakalamıştır. Airbus’ın, havayolu şirketlerini son iki yılda filolarındaki uçak sayısı, uçakların günlük kullanım oranları, teknik güvenilirlik ve operasyonel sebeplerden kaynaklanan gecikmeleri en aza indirme ölçütlerine göre değerlendiren “Operasyonel Mükemmellik Ödülü”nü almıştır. Havayolu şirketleri ve havalimanlarını, verdikleri hizmet ve kalite standartları yönünden 750 parametrede değerlendiren Skytrax Şirketi tarafından, bölgesinin en iyisi seçilerek “Güney Avrupa’nın En İyi Havayolu Şirketi” ünvanını almıştır. Kalite yolunda gerçekleştirdiği çalışmalar sonucu geliştirdiği hizmetler ve müşteri odaklılık felsefesiyle, tüm kategorilerde 4 yıldız alan Avrupa’nın tek havayolu şirketi olmuştur.
Global rekabetin aktif oyuncusu
Türk Hava Yolları, 2009 yılında dünya havacılığında büyük oyuncu haline gelmiştir. %16 oranında artışla 13,4 milyon yolcu, uluslararası pazarda Türk Hava Yolları ile uçuş keyfi yaşamayı tercih etmiştir. %22 oranında gerçekleşen kapasite artışına rağmen doluluk oranı %71’e ulaşmıştır. Ekonomik krizin etkisiyle daralan havacılık sektöründe, uçuş ağını genişletme stratejisini sürdüren Türk Hava Yolları, 7 milyar TL satış geliri elde ederek %15 oranında gelir artışı sağlamıştır.
Avrupa 8.3 milyon yolcu ile en çok yolcu taşınan bölge olmuştur. Göteburg, Lviv ve Ufa’nın da uçuş ağına katılmasıyla yolcu sayısı %13 artmış ve bölgeden 2.6 milyar TL gelir elde edilmiştir.
Orta Doğu, Uzak Doğu ve Afrika’da yükselişe devam
Havacılık sektöründe 2009 yılında yolcu trafiği bakımından en fazla gelişim gösteren bölge Orta Doğu olmuştur. Özellikle Orta Doğu-Uzak Doğu, Orta Doğu-Avrupa, ve Orta Doğu-Afrika arasında gelişen pazar, taşınan dış hat transit yolcusunun %43 artmasını sağlamıştır. %35,3 kapasite artışı yapılan bölgede yolcu sayısı bir önceki yıla göre %26,3, gelir ise %22 artışla 858 milyon TL’ye ulaşmıştır. 2009 yılında Türk Hava Yolları’nın İran’da 3. uçuş noktası olan Meşhed’in uçuş ağına katılmasıyla, Orta Doğu’daki uçulan nokta sayısı 19’a ulaşmıştır.
Uzak Doğu 2009 yılında gelişim gösteren bir diğer bölge olmuştur. Türk Hava Yolları da bu gelişimi kapasite artışıyla destekleyerek başta Bombay, Delhi ve Hongkong hatlarında önemli yolcu artışları yakalamıştır. Bölgede %28,3 oranında kapasite artışını, %23 oranında yolcu artışı desteklemiştir. İnanç turizmi ve ticaret potansiyeli ile dikkat çeken Jakarta’nın uçuş ağına katılmasıyla bölgedeki uçulan nokta sayısı 18’e çıkmıştır.
Türk Hava Yolları’nın %49 yolcu artışıyla en fazla gelişim gösteren bölgesi Afrika olmuştur. Pazar fırsatlarının fazla olduğu bölgede açılan Nairobi, Bingazi ve Dakar hatlarıyla birlikte uçulan nokta sayısı 13’e çıkmış ve sunulan kapasite %58 artmıştır. Yeni uçuş noktalarının da etkisiyle yolcu sayısı bir önceki yıla göre %49 artarken, gelir %49 artış göstermiştir.
Kuzey Amerika’da 3. uçuş noktası olan Toronto’yu network’üne katan Türk Hava Yolları %39 kapasite artışına karşılık, %36,3 yolcu sayısı artışı sağlamıştır.
Güney Amerika Bölgesi’nin, yeni ve tek uçuş noktası olan Sao Paulo, %60 doluluk oranı yakalayarak pazara tutunmayı başarmıştır.
Çok yönlü hizmet
Türk Hava Yolları, kalite çalışmaları doğrultusunda geliştirdiği hizmetler ve müşteri odaklılık felsefesiyle, otoritelerden tüm kategorilerde dört yıldız alan Avrupa’nın tek havayolu şirketi olmuştur.
62YILLIK RAPOR 2009
63
FAALİYETLER
Küresel havayolu bilgi teknolojileri pazarı yıllık 7.8 milyar Euro büyüklüğe sahiptir. Havayolu bilgi teknolojileri pazarında en büyük pazarlar 2.8’er milyar Euro büyüklükle Amerika ve EMEA (Avrupa, Orta Doğu ve Afrika)’dır. Onları 2.2 milyar Euro büyüklükle Asya-Pasifik izlemektedir.
Havayolu bilgi teknolojileri pazarında hacmin %40’ını dış kaynaklara kontratla verilen servisler oluşturmaktadır. Sektördeki eğilim, bilgi teknolojileri hizmetlerinin bir kısmının servis sağlayıcılardan sağlamak yönündedir ve dış kaynaklarla sağlanan servislerin daha da artması beklenmektedir.
Türk Hava Yolları da küresel eğilime paralel olarak bilgi teknolojilerinde gerekli gördüğü alanlarda, maliyet ve verimlilik esasları çerçevesinde dış kaynak kullanmakta ve Ortaklık bünyesinde bilgi teknolojileri için dış kaynak kullanım stratejisinin belirlenmesini ve dış kaynakların kontrolünü sağlamaktadır.
Küresel kriz ile havayolu endüstrisinde de maliyet azaltıcı tedbirler öncelik kazanmış ve bu yönde uygulamalar ve teknolojiler üzerinde yoğunlaşılmıştır. Bunun yanında gelişen rekabet, gelir ve müşteri memnuniyetini artırıcı tedbirleri zorunlu kılmaktadır. Bu doğrultuda bilgi teknolojileri yatırımlarına her zamankinden daha çok ihtiyaç duyulmakta ve endüstri genel olarak küçülmesine rağmen havayolu bilgi teknolojileri pazarı büyümektedir.
SITA (Specialists in Air Transport Communications and IT Solutions), küresel krize paralel olarak havayolları sektöründe bilgi teknolojileri yatırımlarında öncelikli alanların maliyet artırıcı uygulamalar olacağı, daha sonra da gelir artırıcı uygulamaların geleceğini öngörmektedir.
Amerika
2.80 2.80 2.20
Asya-Pasifik
EMEA(Avrupa-
Orta Doğu-Afrika)
3.00
2.50
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00
Havayolu Bilgi Teknolojileri Pazarları(milyar EUR)
Maliyet Azaltıcı
En Öncelikli En Az Öncelikli
%57 %26 %12 %3
Personel Verimi Artırma %34 %44 %21 %1
Sektör Kuralları ve Düzenlemeleri %32 %34 %28 %3
Bilgi Teknolojileri Uyumluluğu %14 %32 %41 %13
Müşteri Hizmetleri İyileştirme %42 %40 %15 %1
Yeni Ürün ve Servis Sunma ve Gelir Artırıcı %43 %31 %20 %3
%0 %20 %40 %60 %80 %100
Havayolu Sektörü Bilgi Teknolojileri Yatırımlarında Öncelikler
(Yatırım amacı bazında, öncelik değerlendirmelerine göre şirketlerin dağılım yüzdeleri) (Kaynak: SITA Airline IT Trends Survey, 2009)
İnovasyon ve rekabet gücündeetkin bilgi teknolojileri
İş süreçlerinin artan gereksinimlerine yanıt veren, performansı geliştiren güncel bilgi teknolojisi çözümleri hayata geçirilmiştir.
64YILLIK RAPOR 2009
Karmaşık iş süreçlerinin geçerli olduğu havayolu sektöründe, rekabet avantajı yaratmak ve sürdürülebilir büyüme hedeflerini yakalayabilmek, yüksek performanslı bilgi teknolojileri çözümlerini gerektirmektedir. Bilgi Teknolojileri bu doğrultuda, Türk Hava Yolları’ndaki iş süreçlerinin en verimli şekilde ilerleyebilmesi ve karar verme süreçlerinin en hızlı ve etkin işleyebilmesi için çalışmalarını sürdürmekte, hava taşımacılığı pazarında Türk Hava Yolları’na rekabet avantajı sağlayacak, sürdürülebilir büyümeyi gerçekleştirecek çözüm ve kararların uygulanması ve belirlenmesine destek vermektedir.
Türk Hava Yolları’nın stratejik hedeflerine uygun kurumsal gelişim alanları belirleme, projeleri tanımlama, süreç
sahipleri ile proje yönetimi ve koordinasyon sağlama görevlerini yeniden yapılanma sonucunda üstlenen Bilgi Teknolojileri, 2009 yılında havacılık endüstrisinin global ekonomik kriz etkisiyle artan hassasiyetine uygun olarak maliyet azaltıcı, gelir arttırıcı, müşteri memnuniyeti odaklı birçok projeye imza atmıştır.
Bunlar arasında geniş kapsamlı bir proje olarak önemli hedefleri olan ERP (Kurumsal Kaynak Planlama) projesi 2009 yılının önemli gelişmeleri arasında yer almaktadır. 2010 yılında başlayacak olan ERP (Kurumsal Kaynak Planlaması) projesinin kurulum ve geliştirme aşamaları, SAP Türkiye ile yapılan sözleşme çerçevesinde dış kaynaklardan sağlanacaktır.
En iyi BT çözümleriyle iş süreçleri ve işleyişine tam destek
65
FAALİYETLER
Ayrıca, O&D (Origin and Destination) ve MRO (Maintenance, Repair and Options) projelerinde 2009 yılında önemli gelişmeler sağlanmıştır. Bu ana projelerin dışında şirketin ihtiyaçları ve teknolojik gereksinimlerinin karşılanması için yeni projeler hazırlanmakta ve bu projelerin de 2010 yılı içerisinde hayata geçirilmesi hedeflenmektedir.
Sektörün ve şirketin öncelikleri doğrultusunda, Türk Hava Yolları’nı hedeflerine taşıyacak gerekli yatırımlar planlanmaya devam etmektedir. Bu doğrultuda teknolojideki ve havayolu sektöründeki gelişmeler ve eğilimler takip edilmekte ve gerekli stratejiler oluşturulmaktadır.
66YILLIK RAPOR 2009
Türk Hava Yolları yenilenen web sitesi ve mobil.thy.com uygulaması ile gün geçtikçe artan müşteri temas noktalarına başarıyla ulaşmıştır.
67
FAALİYETLER
Kullanıcı dostu yeni tasarımıyla 24 dilde, 40 yerel site ile hizmet veren Türk Hava Yolları web sitesi aracılığıyla gerçekleştirilen satışlar, bir önceki yıla oranla ciro bazında %37, bilet adedi bazında ise %73 oranında artış göstermiştir.
Otel rezervasyonu hizmetinde ve online alışverişte ”3D Secure” ile ödeme alternatifi yolcuların kullanımına sunulmuştur. Ziyaretçi sayısı 2008 yılına oranla %73 artan Türk Hava Yolları web sitesi, müşteri destek hattını daha efektif ve ölçümlenebilir bir entegre yönetim sistemi üzerinden yönetmeye başlamıştır.
Hızlı ve ulaşılabilir hizmet: mobil.thy.com
mobil.thy.com yolculara tarife sorgulama, rezervasyon yapma, yurtiçi uçuşlar için mobil bilet satın alma, check-in, bagaj, kargo, ödül bileti ve Miles&Smiles işlemlerini cep telefonu aracılığıyla yapabilme imkanı sunmuştur.
Dijital pazarlama ajansı seçim sürecinde, Türk Hava Yolları tarafından organize edilen konkur kurgusunun özgünlüğü tüm dünyada ses getirmiş; Fast Company, Adverblog, Brand Republic gibi dijital dünyanın önde gelen mecraları tarafından takdir toplamıştır.
Twitter, Friendfeed, Slideshare, Facebook, Flickr gibi sosyal ağlarda yer alan Türk Hava Yolları, müşteri ile etkileşimi pekiştiren önemli bir adım atmıştır.
Hizmette temas ve çözüm noktası: Türk Hava Yolları Çağrı Merkezi
Türk Hava Yolları Çağrı Merkezi, 02 Şubat 2009 tarihi itibari ile Assistt Rehberlik ve Müşteri Hizmetleri A.Ş. ve Vodatech Bilişim Proje Danışmanlık Sanayi ve Dış Ticaret Ltd. Şti. isimli iki farklı firmadan dış kaynak hizmeti almak suretiyle, üç farklı lokasyondan alınan hizmette gereken kaynak artışı için aktivasyon hızı sağlamıştır.
Şubat ayında rezervasyon sistemi olarak Quickres uygulamasına geçilmiştir. Grafiksel ara yüz kullanım kolaylığı ve verimlilik avantajı sağlanmış, personel eğitim süreçleri kısalmıştır.
Çağrı Merkezinden sunulan mil bilet satış hizmetine millerle upgrade hizmeti de eklenmiştir. Amerika, İngiltere, Almanya, Fransa, Moskova, İsviçre, Hollanda ve İtalya yurtdışı noktalarından gelen çağrıları cevaplandıran Çağrı Merkezi, Danimarka, Avusturya, Kıbrıs yurtdışı noktalarından gelen çağrıları da cevaplandırmaya başlamıştır.
Maliyetin %46 azaldığı Çağrı Merkezinde çağrıların cevaplanma oranı %95’e ulaşmıştır. Cevaplandırılan çağrı sayısında ve üretilen dakikada %4, satılan bilet adedinde %9 artış sağlanmıştır. Çağrı Merkezi, Türk Hava Yolları toplam satışlarının ciroda %1,78’ini, bilet adedinde %4,48’ini gerçekleştirmiştir.
Gökyüzündeki ofisiniz
Çağrı Merkezi maliyeti %46 azalmış, çağrı cevaplama oranı %95’e ulaşmıştır.
68YILLIK RAPOR 2009
Bir dünya markası olmayı hedefleyen Türk Hava Yolları’nın Star İttifakı’na üyeliği, bu doğrultuda atılmış önemli bir adım olmuştur. Star İttifakı’na katılım sonrası minimum koşulların entegrasyonunun denetlendiği “Post-integration audit”, online olarak gerçekleştirilen ve üyelerin kendi kendilerini denetlediği “Self- Verification” denetimleri başarıyla sonuçlanmıştır.
2010 yılı için Star İttifakı’nın sunduğu 3 yeni üyelik statüsü olan Pollux, Castor ve Wasat paketleri değerlendirilerek en üst düzey olan “Pollux” üye statüsüne geçişe karar verilmiş ve “Star Alliance Main Agreement 4th Amendment” için gerekli çalışmalara başlanmıştır.
Türk Hava Yolları başta turizm sektörü olmak üzere bir çok alanda önde gelen kuruluşlarla yaptığı Özel Yolcu Programı katılım sözleşmeleri sayesinde, yolcularına Miles&Smiles ayrıcalığıyla avantajlardan yararlanma imkanı sunmuştur.
Star İttifakı’na giriş yapan Continental Airlines ve Brüksel Havayolları ile karşılıklı FFP ortaklık anlaşması, Jet Airways ile Özel Yolcu Programı ortaklık anlaşması yapılarak yolculara sunulan hizmette çeşitlilik yaratılmıştır.
Türk Hava Yolları’nın yıl boyu sürdürdüğü promosyonlar üye memnuniyetini artırırken, programın canlı tutulmasına da katkı sağlamıştır.
2009 yılında tüm denetimlerden başarılı sonuçlar alan Star Alliance üyesi Türk Hava Yolları en üst düzey üyelik statüsü olan Pollux’u hedefliyor.
Yeni uygulamalar ve anlaşmalar ile zenginleşen Miles&Smiles özel yolcu programının ortak sayısı 50’ye, üye sayısı 1,8 milyona ulaşmıştır.
“
“
69
FAALİYETLER
Miles&Smiles kolaylıklar sunmaya devam ediyor
Miles&Smiles kart gönderim şeklini değiştiren Türk Hava Yolları, üyelik kartlarını Türk Hava Yolları veya Star Alliance üyesi havayolları ile yapılan ilk uçuşu sonrasında göndermeye başlamıştır. Mayıs ayı itibariyle Atatürk Havalimanı dış hatlar terminalinde, anında üye kartı hizmeti verebilmek için Miles&Smiles Masası oluşturulmuş, üyelere Miles&Smiles işlemlerini mobil.thy.com üzerinden gerçekleştirme imkanı sunulmuştur.
Üyelerin eksik uçuşlarının sisteme girildiği bilgisinin e-mail adreslerine gönderilen otomatik bilgilendirme mesajı ile iletilmesine başlanmıştır.
Miles&Smiles iç hat ödül biletlerinin yurtiçi acenteler tarafından düzenlenebilmesi imkanı sağlanmış ve refakatçi ödül biletlerinde, refakatçi yolcunun ve Miles&Smiles üyesinin seyahatin gidiş parkurunda birlikte seyahat etmesi şartı getirilmiştir.
Miles&Smiles Özel Yolcu Programı kapsamında, Elite ve Elite Plus kart sahibi üyelere sunulan “Last Minute Upgrade (son dakika upgrade)” uygulaması, Classic ve Classic Plus kart sahibi üyeler için de geçerli olmuştur.
Yıldızlar geçidi
70YILLIK RAPOR 2009
Star İttifakı; yaklaşık 20.000 adet günlük kalkış adediyle, 1000’den fazla destinasyona ve 171 ülkeye 954 adet cip salonuyla; yolculara geniş ve güvenli bir havayolu ulaşımı sağlamaktadır.
2009 yılında Star İttifakı’na, Continental Airlines ve Brussels Airlines dahil olmuştur, diğer taraftan Air İndia, Aegean Airlines ve TAM’ın entegrasyon süreçleri devam etmektedir.
Afrika menşeli taşıyıcı Etiyopya havayolları, Çin menşeli China Eastern havayolları ile Latin Amerikalı taşıyıcılardan TACA, COPA ve Avianca’nın İttifak’a üye olmasına ilişkin görüşmeler sürdürülmektedir.
71
FAALİYETLER
Star İttifakı yolcuların seyahat imkanlarını kolaylaştırmak adına pazara yeni ürünler sunmaktadır. Bu ürünleri bireysel ve kurumsal ürünler olarak ayırmak mümkündür.
Bireysel Ürünler:
• Round the World Ücretler• 2 Circle Fares• 9 Airpasses
Kurumsal Ürünler:
• Corporate Plus• Meeting Plus• Convention Plus
Star İttifakı 2009 yılından itibaren yolculara, kendi websitesinden (www.staralliance.com) “ Book and Fly” sloganıyla üye havayollarının biletlerini satın alabilme imkanı sağlamıştır.
Star İttifakı web sitesi aracılığıyla ayda 3.000’den fazla müşteri Türk Hava Yolları web sitesine ulaşmış ve Türk Hava Yolları’nın sunduğu online imkanlardan yararlanmıştır.
Arz Edilen Koltuk Km.
Diğerleri
Star Alliance
Sky Team
Oneworld
Diğerleri
Star Alliance
Sky Team
Oneworld
Ücretli Yolcu Km.
AC BC CA CO FM JK JP KF LH LX MS NH NZ OS OU OZ SA SK SN SQ TG TK TP UA US
6.25
2
1.44
9
2.58
2
659
1.05
1
358
269
5.82
7
1.53
8 3.54
9
1.79
3
3.39
4
438 2.
510
1.68
7 3.88
6
1.59
1
6.43
2
6.91
0
3.06
3
1.79
8
11.7
65
4.69
9
Star İttifakı Web Sitesinden Üye Sitelerine Aylık Trafik
9.28
5
17.6
38
Rekabetçi gücün kaynağı; sinerji
%26,0
%16,1
%15,4 %15,6
%16,6
%26,3
%41,6%42,5
72YILLIK RAPOR 2009
73
İŞTİRAKLER
Anadolu’ya jet hızıyla ulaşım
Türk Hava Yolları hizmet kalitesi ve müşteri memnuniyetine verdiği önemle AnadoluJet’i tüm Türkiye’de tercih edilen bir marka haline getirmiştir.
Ankara merkezli uçuşlarla Anadolu’nun dört bir yanını birbirine bağlayan AnadoluJet, uygun fiyat politikası ve müşteri ihtiyacına uygun sefer saatleri ile pazarda güçlü bir yer edinmiş, tercih edilen bir Türk Hava Yolları markası haline gelmiştir. Haftanın her günü 25 noktaya sefer düzenleyen AnadoluJet, uçak içi ücretsiz ikram hizmeti ve uçak içi aylık yayını “AnadoluJet Magazin” ile yolcularına ekonomik ve konforlu uçuş keyfi sunmaktadır.
AnadoluJet artık yurtdışında
2010 yılında uçuş ağına yeni dış hat noktalarını da ekleyerek uluslararası bir marka olma yolunda ilerlemeye devam edecek olan AnadoluJet, bu keyfi yurtdışına taşımayı başarmıştır.
Yurtiçi uçuşlarında yaklaşık 2,8 milyon yolcu taşıyarak %80 doluluk oranı ile yılı tamamlayan AnadoluJet, Haziran 2009’da başladığı yurtdışı uçuşlarında yakaladığı %65 doluluk oranı ile küresel rekabete ortak olmuştur.
AnadoluJet’in marka bilinirliğinin artmasında, Ankara başta olmak üzere, Anadolu’daki çeşitli konser ve sanat etkinliklerini, ulaşım sponsorluğu ile destekleyerek sürdürdüğü etkin tanıtım faaliyetleri önemli rol oynamıştır. Anadolu spor kulüplerine destek amacıyla yürütülen “AnadoluJet Anadolu Takımlarını Destekliyor” kampanyasıyla sponsorluklarını arttırmıştır. Ulusal ve uluslararası fuar vb. organizasyonlara katılarak, acenteler, tur operatörleri, turizmciler, il kültür ve turizm müdürlükleri ile işbirliği yapan AnadoluJet, yolcularıyla yüzyüze iletişim kurma olanakları yaratmıştır.
Anadolu’nun genç ve dinamik havayolu
3 adet B 737-800 ve 6 adet B 737–700 ile en genç filoya sahip olan AnadoluJet, 2009 yılında uçuş ağını yeni seferler ve artan frekanslarla genişletmeye devam etmiştir.
Şubat ayında Ankara’dan Çorlu Havaalanı’na, Haziran ayında
Ankara’dan İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı’na, Ekim ayında Ankara’dan Kıbrıs’a tarifeli seferler başlamıştır. 2009-2010 kış tarifesinde, Sabiha Gökçen Havalimanı’ndan Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Konya, Trabzon ve Van şehirlerine haftanın her günü sefer planlanmıştır.
2009 yılında Ankara’dan Adana, Adıyaman, Antalya, Batman, Çorlu, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, Hatay, İstanbul Sabiha Gökçen, İzmir, Kahramanmaraş, Kars, Kıbrıs, Malatya, Mardin, Muş, Samsun, Şanlıurfa, Trabzon, Van ve yaz tarifesinde Bodrum ve Dalaman; Sabiha Gökçen Havalimanı’ndan Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Konya, Trabzon, Van ve yaz tarifesinde Bodrum ve Dalaman, AnadoluJet uçuş ağında yer almıştır.
Havacılığın lüks hizmetlerini, uluslararası standartlardan ve uçuş güvenliğinden taviz vermeden yalınlaştıran ve müşterisinin bütçesini düşünerek fiyatlar sunan AnadoluJet “ilk 29 koltuk 59 TL” uygulamasını sürdürmüş, ekonomik fiyat politikası gereğine uygun çeşitli fiyat kampanyaları gerçekleştirmiştir.
Gençler için adres çok net: “jetgenc.net”
AnadoluJet, JetGenç projesi ile 24 yaş altındaki üniversite öğrencilerine %25 indirim sunarak ekonomik ulaşım imkanı sağlamıştır.
Üniversite öğrencilerine 25 yaş sonrasını bekleme diyen AnadoluJet, farklı kampanyalarla projesini desteklemiştir.
www.anadolujet.com ve www.jetgenc.net internet sitelerinden ulaşılabilecek kampanyalarda, üniversiteli gençlere 10 uçuşta 1 uçuş kazanma imkanı, üye öğrenci şifresi kullanılarak alınan tüm biletleri kendi hesaplarına işletebilme ve AnadoluJet seferlerine ödül bileti kazanma fırsatı sunmuştur.
Dönem dönem havacılık etkinlikleri düzenleyen AnadoluJet, havacılığı tanıtmayı, sevdirmeyi ve öğrencilere kariyer fırsatları yaratmayı amaçlamıştır.
74YILLIK RAPOR 2009
Türk Hava Yolları’nın 2007 yılında Avusturya merkezli ikram firması DO&CO ile ortak kurduğu Turkish DO&CO farklı zevklere hitap eden menü çeşitliliği ve servis detaylarındaki özeni ile büyük beğeni kazanmıştır. Türkiye’de %70 pazar payı ile lider olan ve 9 noktada (İstanbul - Atatürk ve Sabiha Gökçen, Ankara, Antalya, İzmir, Bodrum, Trabzon, Dalaman ve Adana) faaliyet gösteren Turkish DO&CO, 60’dan fazla havayolu şirketine ve günde 650’ye varan uçuşa ikram vermektedir.
1.500 farklı menüyle, yılda ortalama 25 milyon yemek üreten, ürün ve serviste en iyi kaliteyi hedefleyen, dünya mutfaklarının lezzetlerini taşımaya özen gösteren Turkish DO&CO, menülerinde şiş kebap, karnıyarık, mantı, imambayıldı, mercimek köftesi, beğendi, sigara böreği gibi Türk mutfağına özgü yemeklere de yer vermiştir. Sunulan hizmetin kalitesi ve müşteri isteklerine verilen önem yapılan anketlerde de kendini göstermiş ve müşteri memnuniyeti %49’dan %93’e çıkmıştır.
Turkish DO&CO ile müşteri memnuniyeti %49’dan %93’e çıktı.
Yiyeceklerin ikram edildiği malzemeler %95
Yiyeceklerin sıcaklığı-soğukluğu %92
Yiyeceklerin kalitesi %93
Yiyeceklerin görüntüsünün iştah açıcı olması %92
Yiyecek çeşitliliği %92
Yiyeceklerin tazeliği %93
Lezzetinin beklentilerinizi karşılaması %92
Yiyeceklerin miktarının yeterliliği %93
Müşteri Memnuniyeti Anketi. Dış hatlar: %93
75
İŞTİRAKLER
Türk mutfağı dünya ile buluşuyorTürkiye çıkışlarında, gidiş ve dönüş seferleri için kademeli olarak ikram yüklenmesi kararı ile bazı istasyonlarda yurtdışından ikram alım hizmeti durdurulmuştur. Uygulama ile Türk mutfağının dünya çapında tanıtımı desteklenmiş, uçuşlarda servis kalitesi yükseltilerek rekabet avantajı elde edilmiş ve maliyetler azaltılmıştır. Sunulan ikram ve kullanılan malzeme kalitesinden ödün vermeyen Türk Hava Yolları, Turkish DO&CO ile Türkiye çıkışında gidiş-dönüş ikramı yükleme sürecini 101 istasyonda tamamlamıştır.
Orta ve okyanus aşırı uçuşlarda, First Class hizmetinin başlaması ile yeni First Class menüler ikram hizmetine dahil edilmiştir.
İkram hizmetinde bütünlük sağlayarak kalitede ve tedarikte iyileşme amacıyla malzeme yönetiminin Turkish DO&CO İkram Hizmetleri’ne devredilmesi, yolcu başına maliyet yaklaşımının benimsenmesi için önemli bir adım olmuştur.
Gurme ziyafeti
Yiyeceklerin ikram edildiği malzemeler
Lezzetinin beklentilerinizi karşılaması
Yiyeceklerin sıcaklığı-soğukluğu
İkramda sunulan yiyeceklerin kalitesi
Sunulan yiyeceklerin çeşitliliği
Sunulan yiyeceklerin miktarının yeterliliği
Yiyeceklerin görüntüsünün iştah açıcı olması
Sunulan yiyeceklerin tazeliği
%94
%89
%91
%88
%82
%92
%88
%89
Müşteri Memnuniyeti Anketi. İç hatlar: %92
76YILLIK RAPOR 2009
77
İŞTİRAKLER
Yurtiçi ve yurtdışında verilen hizmetler
Atatürk Havalimanı’ndaki iki hangarında 2009 yılı boyunca toplam 1.800’e yakın letter check gerçekleştiren Türk Hava Yolları Teknik A.Ş. sadece ağır bakım faaliyetleri kapsamında 2009 yılı boyunca yaklaşık 1.000.000 A/S iş üretmiştir. Motor atölyesi 38’i shop visit ve 36’sı overhaul hizmeti olmak üzere toplamda 74 adet motor bakım hizmeti gerçekleştirerek, tek başına yaklaşık 100.000 A/S iş üretmiştir. APU atölyesi 42 adet APU, iniş takımları atölyesi 81 adet iniş takımı, komponent atölyeleri yaklaşık 43.000 komponent overhaul hizmeti gerçekleştirmiştir. Atatürk Havalimanı VIP Hangarı’nda VIP uçakları bakım hizmeti vermeye devam etmiştir. Dış müşterilere 100’den fazla bakım hizmeti sunmuştur.
Ankara Esenboğa Hangarı
2009 yılı Ağustos ayında inşaatı tamamlanan Ankara Esenboğa Hangarı, 7.000 m2 kapalı alan ve 3 dar gövde uçak kapasitesi ile faaliyete hazır hale gelmiştir. Dar gövdeli uçakların A ve L gibi hat bakım hizmetleri ile C seviyesinde ağır bakım hizmetleri, iniş takımları değişimleri, motor değişimleri ve uçak boyama işlemlerinin burada yapılması planlanmıştır. Aynı anda 3 adet dar gövdeli uçak barındırabilecek olan hangarın bir slotu, her gece yapılacak 1 adet A ve/veya L gibi hat bakım hizmetlerine ayrılmıştır. Aynı slotta plansız müşteri uçaklarına, arıza uçaklarına ve VIP uçaklarına da hat bakım hizmeti verilmesi öngörülmüştür. Diğer 2 slot ise Türk Hava Yolları ve AnadoluJet uçakları ile dış müşterilere ait
uçakların C seviyesindeki ağır bakım hizmetlerine ayrılmıştır. Aynı slotlarda iniş takımları değişimleri, motor değişimleri ve uçak boyama işlemlerinin yapılması planlanmıştır.
Yeni kazanımlar
Türk Hava Yolları Teknik A.Ş., 2009 yılında Gulfstream 550 ESB+IST Base Maintenance yetkisi, Gulfstream IV ESB Base Maintenance yetkisi ve Diamond DA42 NG Base Maintenance yetkisi kazanmıştır.
Türk Hava Yolları filosuna 777-300ER’nin katılmasıyla tool ve eğitim gibi gerekli tüm çalışmalar tamamlanarak hat bakım ve A bakım kabiliyeti de elde edilmiş, C bakım kabiliyeti için çalışmalar devam etmiştir.
Total Care kapsamında, yurtdışındaki firmaların teknik sorumlulukları üstlenilmiştir. Firmaların ana üslerine Türk Hava Yolları Teknik A.Ş. teknisyenleri görevlendirilerek, teknik operasyonun sağlıklı bir şekilde devamı sağlanmıştır.
Uçakların konfigürasyonunda bulunan IFE sistemlerinin profesyonel bakımı için aviyonik teknisyenlerinden, uluslararası piyasada profesyonel IFE bakım hizmeti sunan firmaların uyguladığı “meet and greet” felsefesi ile uçakları sefer sonrası karşılayan, arızalarını gideren ve sistemi ekibe faal olarak teslim eden IFE bakım grubu kurulmuştur.
Tekrarlı arızaların takibi için diğer uluslararası firmaların prosedürleri incelenerek oluşturulan Repetetive Defect Alert System – REDAS programının prosedürleri tamamlanma aşamasına gelmiştir.
Türk Hava Yolları Teknik A.Ş. yeni projeler ile havacılık endüstrisinin bakım onarım pazarından büyük pay almayı hedeflemiştir.Bakım onarım pazarının artan rekabet ortamında, sahip olduğu deneyim ve geniş mühendislik birikimiyle öne çıkan ve konumunu 2009 yılında daha da güçlendiren Türk Hava Yolları Teknik A.Ş., kuruluşundan bu yana kalite politikasının merkezinde yer alan müşteri odaklı çalışma felsefesini geliştirerek devam ettirmiştir.
2009 yılında 44 milyar dolar büyüklüğü olan ve 2020’li yıllarda 65 milyar dolara ulaşması beklenen, Türkiye’nin
550 milyon dolar paya sahip olduğu dünya bakım onarım pazarında Türk Hava Yolları Teknik A.Ş., %85 pazar payı ile Türkiye’de liderliğini sürdürmüştür.
Başarısında ve büyüme performansında önemli rol oynayan insan kaynaklarına yatırımı sürdüren ve çalışanlarının %61,3’ü teknik lisansa sahip olan Türk Hava Yolları Teknik A.Ş.’nin, 2009 yıl sonu toplam personel sayısı 2.519’a ulaşmıştır.
Güvenli uçuşlar
78YILLIK RAPOR 2009
Kabin içi gelişmeler2009 yılında kabin içi iyileştirmeleri kapsamında birçok çalışma gerçekleştirilmiştir. Tüm filo koltuk kılıfları subcontractor olarak yetkilendirilen iç piyasa firmalarına yaptırılabilir hale getirilmiş ve bu kapsamda 40 uçaklık koltuk kılıf dikimi yaptırılmıştır. Kabin içinde kullanılan, tüketim miktarı fazla olan ve temininde güçlük çekilen parçaların JAR 21 yetkisi olan firmalara ürettirilmesine başlanmış, maliyetler %15 ile 25 düzeyinde azaltılmıştır. Ar-Ge grubunun projeleriyle çalışma kolaylığı, zaman tasarrufu ve verimi artırıcı araçların tasarımları gerçekleştirilmiştir. Hayata geçirilen uygulamalar arasında koltuk kaldırma aparatı, A330/A340 B/C koltuk taşıma toolu yer almıştır.
Mühendislikte tam destekGeniş ve dar gövdeli uçakların seçimi ve konfigürasyonunun belirlenmesi sürecinde aday uçak tiplerinin, teknik
karşılaştırmaları ve seçilen uçak tipleri için konfigürasyon belirleme çalışmaları yapılmıştır.
Türk Hava Yolları filosundaki bazı uçaklarda yapılan kabin içi konfigürasyon değişikliklerinde, EASA onaylı tasarım organizasyonlarının ürettiği mühendislik yayınlarının hazırlanmasında, proje yönetimi gerçekleştirilmiş ve şirket bünyesinde yapılan değişim uygulamalarında mühendislik desteği sağlanmıştır.
22’si provizyonsuz, 2’si provizyonlu olmak üzere toplam 24 uçakta gerçekleştirilen kıvrık kanat ucu uygulamalarında gerekli mühendislik desteği sunulmuştur. İlk kez tam performans bakımı yapılan V2500 motorunun test kabiliyeti edinme çalışmasında da etkin rol oynanmıştır
Türk Hava Yolları, A330 ve A340 uçakları için A bakım intervali 600 FH’den 800 FH’ye, A340 uçakları için S bakım intervali 5 yıldan 6 yıla çıkarılarak bakım programları revize edilmiştir.
Dünyanın dört bir yanından farklı müşterilere hizmet veren Türk Hava Yolları Teknik A.Ş.’nin yurtiçi ve yurtdışı müşteri portföyü büyümeye devam etmiştir.
79
İŞTİRAKLER
TEC (Turkish Engine Center)Türk Hava Yolları Teknik A.Ş.’nin üretici firmalarla know-how ve teknoloji transferi sağlayacak ortaklıklar kurma stratejisi kapsamında, Pratt&Whitney firması ile ortak kurduğu ilk iştiraki olan Türk Motor Merkezi (TEC) Aralık 2009’da faaliyete başlamıştır. Türk Hava Yolları Teknik A.Ş. -Pratt&Whitney ortaklığında yeşil bina konsepti ile inşa edilen, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin en üst düzeyde alındığı, hızlı TAT sürelerine ulaşmak için yalın üretim tekniklerine uygun akış hatları ile donatılan, gelecekten izler taşıyan modern bir motor merkezi kazandırılmıştır. Tam kapasiteye ulaştığında yılda 250 motorun revizyonunun yapılması planlanan TEC, toplam 10 hektar büyüklüğündeki bir arazide, 25.000 m2 alan üzerine inşa edilmiştir.
TEC ile Türk Hava Yolları filosunda bulunan Airbus 340 ve Boeing 737 uçaklarına takılı CFM56-3C/-5C/-7B serisi motorlar ile Airbus 320 uçaklarına takılı V2500-A5 serisi motorların ağır bakım ve tamir hizmetleri için anlaşılmıştır.
HABOM (Havacılık Bakım Onarım ve Modifikasyon Merkezi)Türk Hava Yolları Teknik projelerinin büyük bölümünü çatısı altında toplayan HABOM projesi için tüm hazırlıklar tamamlanmıştır. 2010 yılının ilk çeyreğinde başlanması planlanan projenin ilk bölümü dar gövdeli hangarları kapsayacak olup, 18 ay sonra tamamlanması hedeflenmiştir. Yaklaşık 370.000 m2 kapalı alana sahip olan tesis, 12 dar gövde ve 3 geniş gövdeli uçağa eş zamanlı hizmet verebilecek hangar, komponent atölyeleri, eğitim ve sosyal binalarını kapsayan mükemmel bir yapıda tasarlanmıştır. Hayata geçtiğinde sektöründe bölgesinin en büyük bakım onarım merkezi olacak projenin tam kapasite ile faaliyete geçtiğinde 3.000 çalışana istihdam sağlaması öngörülmüştür.
80YILLIK RAPOR 2009
VİZYON
Türkiye sektöründeki pazar liderliğini uluslararası alana taşırken, müşterilerine sağladığı fiyat avantajları ve hizmet kalitesinin yanı sıra müşteri memnuniyetini en yüksek düzeyde tutup sektöründe fark yaratmak.
MİSYON
Yer hizmetleri sektöründe global oyuncu olmayı hedefleyerek, müşterilerine fiyat avantajı sağlayıp operasyonel verimliliği de en üst düzeyde tutan işletme olmak.
HEDEFLER
Bir dünya markası olan Türk Hava Yolları ile Havaş (TAV Holding) ortak konsorsiyumu olan Turkish Ground Service, müşterilerine sunduğu hizmet kalitesi ve fiyat rekabetindeki tartışmasız avantajı ile sektöründe önce lokal ardından da global bir oyuncu olmayı hedeflemiştir.
Türk Hava Yolları’nın %50 ortaklıkla TAV Havalimanları Holding’in yer işletme hizmetleri şirketi HAVAŞ ile kurduğu Turkish Ground Service (TGS) şirketi 31 Aralık 2009’da fiili olarak faaliyete başlamıştır.
İstanbul Atatürk Havalimanı başta olmak üzere Ankara Esenboğa, İzmir Adnan Menderes, Antalya ve Adana Şakirpaşa havalimanlarında 4 bin personelle ramp (uçak ve kargo hizmeti) hizmeti sunmaya başlayan şirket, ilk yıl 5 bin kişiye istihdam sağlamayı hedeflemektedir.
İzmir Adnan Menderes Havalimanı’nda 1 Mart 2010’da, Ankara Esenboğa Havalimanı’nda 1 Mayıs 2010’da, İstanbul Atatürk Havalimanı’nda da 1 Ekim 2010’da yolcu ve harekat hizmeti vermeye başlayacak olan şirket, pazar araştırması sonrası diğer havalimanlarını da portföyüne ekleyerek gelişecektir.
81
İŞTİRAKLER
Yerden göğe hizmet
Türk Hava Yolları ve Ankara merkezli AnadoluJet başta olmak üzere, yerli ve yabancı havayolu şirketlerinin 300 bin frekansın üzerinde uçağına hizmet sunacak olan şirket, dünyanın sayılı yer işletme hizmeti şirketleri arasına girmeyi hedeflemektedir. İlk yıl 100 milyon liranın üzerinde ciro hedefi bulunan TGS, orta vadede Avrupa ve Ortadoğu bölgelerinde büyümeyi planlamaktadır.
Yüzlerce insana iş imkanı sağlayan şirketin, yer hizmetleri sektörüne girmesi ile rekabetin artması, müşteri memnuniyetinin de artışını beraberinde getirecektir.
HİZMETLER:
• Yolcu hizmetleri servisi
• Yük kontrol hizmetleri
• Ramp hizmetleri
• Posta hizmetleri
• Haberleşme
• Kargo hizmetleri
• Temsil, yönetim ve gözetim hizmetleri
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
LİKİDİTE ORANLARI
Cari Oran 1,44 1,58
Asit-Test Oranı 1,36 1,52
Nakit Oranı (Vad.Mev.Dahil) 1,35 1,17
FİNANSAL YAPI ORANLARI
Borçlar/ Aktifler Oranı 0,60 0,62
Özsermaye/ Aktifler Oranı 0,40 0,38
KARLILIK ORANLARI
Net Kar Marjı %8 %19
Faaliyet Kar Marjı %10 %10
EBITDAR Marjı %24 %22
EBITDA Marjı %17 %17
EBIT Marjı %12 %12
Faiz Ödeme Gücü 7,11 7,02
85YILLIK RAPOR 2009
86YILLIK RAPOR 2009
DRT Bağımsız Denetim veSerbest MuhasebeciMali Müşavirlik A.Ş.Sun PlazaNo: 2434398 Maslakİstanbul, Türkiye
Tel: (212) 366 6000Fax: (212) 366 6010www.deloitte.com.tr
FİNANSAL TABLOLARLA İLGİLİ BAĞIMSIZ DENETİM RAPORU
Türk Hava Yolları A.O.Yönetim Kurulu’na
Türk Hava Yolları A.O. ve bağlı ortaklığının (hep birlikte “Grup”) 31 Aralık 2009 tarihi itibariylehazırlanan ve ekte yer alan konsolide bilançosunu, aynı tarihte sona eren yıla ait konsolide kapsamlıgelir tablosunu, konsolide öz sermaye değişim tablosunu ve konsolide nakit akım tablosunu, önemlimuhasebe politikalarının özetini ve dipnotları denetlemiş bulunuyoruz.
Finansal Tablolarla İlgili Olarak İşletme Yönetiminin Sorumluluğu
Grup yönetimi finansal tabloların Sermaye Piyasası Kurulu’nca yayımlanan finansal raporlamastandartlarına göre hazırlanması ve dürüst bir şekilde sunumundan sorumludur. Bu sorumluluk, finansaltabloların hata ve/veya hile ve usulsüzlükten kaynaklanan önemli yanlışlıklar içermeyecek biçimdehazırlanarak, gerçeği dürüst bir şekilde yansıtmasını sağlamak amacıyla gerekli iç kontrol sisteminintasarlanmasını, uygulanmasını ve devam ettirilmesini, koşulların gerektirdiği muhasebe tahminlerininyapılmasını ve uygun muhasebe politikalarının seçilmesini içermektedir.
Bağımsız Denetim Kuruluşunun Sorumluluğu
Sorumluluğumuz, yaptığımız bağımsız denetime dayanarak bu finansal tablolar hakkında görüşbildirmektir. Bağımsız denetimimiz, Sermaye Piyasası Kurulu’nca yayımlanan bağımsız denetimstandartlarına uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Bu standartlar, etik ilkelere uyulmasını ve bağımsızdenetimin, finansal tabloların gerçeği doğru ve dürüst bir biçimde yansıtıp yansıtmadığı konusundagerçeğe uygun bir güvenceyi sağlamak üzere planlanarak yürütülmesini gerektirmektedir.
Bağımsız denetimimiz, finansal tablolardaki tutarlar ve dipnotlar ile ilgili bağımsız denetim kanıtıtoplamak amacıyla, bağımsız denetim tekniklerinin kullanılmasını içermektedir. Bağımsız denetimtekniklerinin seçimi, finansal tabloların hata ve/veya hileden ve usulsüzlükten kaynaklanıp kaynaklanmadığıhususu da dahil olmak üzere önemli yanlışlık içerip içermediğine dair risk değerlendirmesini dekapsayacak şekilde, mesleki kanaatimize göre yapılmıştır. Bu risk değerlendirmesinde, işletmenin içkontrol sistemi göz önünde bulundurulmuştur. Ancak, amacımız iç kontrol sisteminin etkinliği hakkındagörüş vermek değil, bağımsız denetim tekniklerini koşullara uygun olarak tasarlamak amacıyla, Grupyönetimi tarafından hazırlanan finansal tablolar ile iç kontrol sistemi arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır.Bağımsız denetimimiz, ayrıca Grup yönetimi tarafından benimsenen muhasebe politikaları ile yapılanönemli muhasebe tahminlerinin ve finansal tabloların bir bütün olarak sunumunun uygunluğunundeğerlendirilmesini içermektedir.
Member of Deloitte Touche Tohmatsu
Bağımsız Denetim Kuruluşunun Sorumluluğu (devamı)
Bağımsız denetim sırasında temin ettiğimiz bağımsız denetim kanıtlarının, görüşümüzün oluşturulmasınayeterli ve uygun bir dayanak oluşturduğuna inanıyoruz.
Şirket’in özkaynaktan pay alma yöntemiyle muhasebeleştirilen müşterek yönetime tabi ortaklıklarıGüneş Ekspres Havacılık A.Ş. ve THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş.’nin finansal tabloları başkabağımsız denetim firmaları tarafından denetime tabi tutulmuştur. Ekte yer alan 31 Aralık 2009 tarihlikonsolide finansal tablolardaki toplam aktif tutarının %0,7’si bu işletmelerden kaynaklanmaktadır. Eklikonsolide finansal tablolara dahil edilen bu şirketlerin finansal tabloları ile ilgili olarak görüşümüzsadece ilgili bağımsız denetim şirketlerinin raporlarına dayanarak oluşturulmuştur.
Görüş
Görüşümüze ve diğer denetim firmalarının görüşüne göre, ilişikteki konsolide finansal tablolar, Grup’un31 Aralık 2009 tarihi itibariyle finansal durumunu, aynı tarihte sona eren yıla ait finansal performansınıve nakit akımlarını, Sermaye Piyasası Kurulu’nca yayımlanan finansal raporlama standartları çerçevesindedoğru ve dürüst bir biçimde yansıtmaktadır.
Görüşümüzü etkilememekle birlikte aşağıdaki hususa dikkat çekmek isteriz:
Grup 31 Aralık 2008 tarihinde sona eren yıla ait finansal tablolarına ve 1 Ocak 2008 tarihli bilançosunaNot 41’de detaylı olarak açıklanan sınıflamaları yapmıştır.
İstanbul, 5 Nisan 2010
DRT BAĞIMSIZ DENETİM VE SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK A.Ş.Member of DELOITTE TOUCHE TOHMATSU
Berkman ÖzataSorumlu Ortak Başdenetçi
Member ofDeloitte Touche Tohmatsu
87YILLIK RAPOR 2009
88YILLIK RAPOR 2009
Ekteki dipnotlar konsolide finansal tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar.
Bağımsız Denetimden Bağımsız Denetimden
Bağımsız Geçmiş (Yeniden Geçmiş (Yeniden
Dipnot Denetimden Geçmiş Düzenlenmiş Not 41) Düzenlenmiş Not 41)
VARLIKLAR Referansları 31 Aralık 2009 31 Aralık 2008 1 Ocak 2008
Dönen Varlıklar 2.799.855.184 2.620.279.393 1.487.528.554
Nakit ve Nakit Benzerleri 6 1.096.111.869 504.905.721 480.196.215
Finansal Yatırımlar 7 222.298.370 1.442.632.862 292.020.000
Ticari Alacaklar 10 445.381.881 349.144.133 245.539.019
Diğer Alacaklar 11 743.393.375 61.673.958 305.855.757
Stoklar 13 148.995.932 98.359.291 113.740.571
Diğer Dönen Varlıklar 26 143.673.757 163.563.428 50.176.992
Duran Varlıklar 5.772.234.243 5.290.955.322 3.434.915.521
Diğer Alacaklar 11 664.360.128 22.808.881 21.756.328
Finansal Yatırımlar 7 1.750.943 1.750.943 3.016.564
Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımlar 16 152.052.556 43.637.924 38.370.043
Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller 17 48.810.000 48.130.000 53.700.000
Maddi Duran Varlıklar 18 4.811.019.050 5.055.984.137 3.238.003.554
Maddi Olmayan Duran Varlıklar 19 10.669.612 11.162.602 6.801.172
Ertelenmiş Vergi Varlıkları 35 - 1.986.324 3.193.155
Diğer Duran Varlıklar 26 83.571.954 105.494.511 70.074.705
TOPLAM VARLIKLAR 8.572.089.427 7.911.234.715 4.922.444.075
89YILLIK RAPOR 2009
Ekteki dipnotlar konsolide finansal tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar.
Bağımsız Denetimden Bağımsız Denetimden
Bağımsız Geçmiş (Yeniden Geçmiş (Yeniden
Denetimden Geçmiş Düzenlenmiş Not 41) Düzenlenmiş Not 41)
KAYNAKLAR NOT 31 Aralık 2009 31 Aralık 2008 1 Ocak 2008
Kısa Vadeli Yükümlülükler 1.949.243.312 1.653.906.994 1.186.652.969
Finansal Borçlar 8 412.266.841 419.289.229 228.918.371
Diğer Finansal Yükümlülükler 9 46.078.943 45.000.251 877.628
Ticari Borçlar 10 560.801.478 435.109.211 364.523.991
Diğer Borçlar 11 156.633.381 115.967.007 83.387.054
Dönem Karı Vergi Yükümlülüğü 35 2.419.544 4.185.809 19.981.215
Borç Karşılıkları 22 7.287.354 7.460.396 4.779.221
Çalışanlara Sağlanan Faydalar 24 54.734.480 47.818.425 39.664.361
Yolcu Uçuş Yükümlülükleri 26 586.525.279 487.393.997 379.676.586
Diğer Kısa Vadeli Yükümlülükler 26 122.496.012 91.682.669 64.844.542
Uzun Vadeli Yükümlülükler 3.177.965.889 3.270.740.625 1.887.889.627
Finansal Borçlar 8 2.575.899.283 2.798.005.235 1.595.842.462
Diğer Borçlar 11 8.941.613 7.865.284 7.058.322
Kıdem Tazminatı Karşılığı 24 151.875.562 142.459.082 131.959.011
Ertelenmiş Vergi Yükümlülüğü 35 362.243.105 291.289.291 128.930.080
Diğer Uzun Vadeli Yükümlülükler 26 79.006.326 31.121.733 24.099.752
ÖZKAYNAKLAR
Ana Ortaklığa Ait Özkaynaklar 3.444.880.226 2.986.587.096 1.847.901.479
Sermaye 27 875.000.000 175.000.000 175.000.000
Sermeye Enflasyon Düzeltmesi Farkları 27 1.123.808.032 1.672.901.479 1.739.005.871
Hisse Senedi İhraç primleri 27 - - 895.492
Kardan Ayrılmış Kısıtlanmış Yedekler 27 22.686.727 - 61.014.406
Yabancı Para Çevrim Farkları 27 4.641.339 4.459.406 -
Finansal Riskten Korunma Fonu (-) 27 (1.751.329) - -
Geçmiş Yıllar Kar / (Zararları) 27 861.419.177 - (393.511.064)
Net Dönem Karı / (Zararı) 27 559.076.280 1.134.226.211 265.496.774
TOPLAM KAYNAKLAR 8.572.089.427 7.911.234.715 4.922.444.075
90YILLIK RAPOR 2009
Ekteki dipnotlar konsolide finansal tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar.
Bağımsız
Bağımsız Denetimden Geçmiş
Denetimden Geçmiş (Yeniden Düzenlenmiş Not 41)
NOT 1 Ocak - 31 Aralık 2009 1 Ocak - 31 Aralık 2008
Satış Gelirleri 28 7.035.882.903 6.123.174.209
Satışların Maliyeti (-) 28 (5.135.949.144) (4.542.670.584)
BRÜT KAR / (ZARAR) 1.899.933.759 1.580.503.625
Pazarlama ve Satış Giderleri (-) 29,30 (806.503.413) (635.876.008)
Genel Yönetim Giderleri (-) 29,30 (261.536.526) (203.813.181)
Diğer Faaliyet Gelirleri 31 91.136.104 56.690.528
Diğer Faaliyet Giderleri (-) 31 (199.139.482) (210.120.463)
FAALİYET KARI / (ZARARI) 723.890.442 587.384.501
Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen
Yatırımların Kar/ (Zararlarındaki) Paylar 16 12.813.703 3.572.374
Finansal Gelirler 32 172.982.144 1.427.882.203
Finansal Giderler (-) 33 (172.708.672) (713.373.140)
VERGİ ÖNCESİ KAR / (ZARAR) 736.977.617 1.305.465.938
Vergi (Gideri) / Geliri (177.901.337) (171.239.727)
Dönem Vergi Gideri (-) 35 (104.523.367) (7.673.685)
Ertelenmiş Vergi (Gideri) / Geliri 35 (73.377.970) (163.566.042)
DÖNEM KARI / (ZARARI) 559.076.280 1.134.226.211
DİĞER KAPSAMLI GELİR / (GİDER)
Yabancı Para Çevrim Farklarındaki Değişim 181.933 4.459.406
Finansal Riskten Korunma Fonundaki Değişim (2.189.161) -
Diğer Kapsamlı Gelir Kalemlerine İlişkin Vergi Geliri 437.832 -
DİĞER KAPSAMLI GELİR / (GİDER) (VERGİ SONRASI) (1.569.396) 4.459.406
TOPLAM KAPSAMLI GELİR / (GİDER) 557.506.884 1.138.685.617
Hisse Başına Kazanç / (Kayıp) (Kr) 36 0,64 1,30
Serm
aye
Enfla
syon
Kar
dan
Ayrıl
anFi
nans
al
Düze
ltme
Hiss
e Se
netle
riKı
sıtla
nmış
Yaba
ncı P
ara
Risk
ten
Net
Dön
emGe
çmiş
Yıll
ar
Serm
aye
Fark
ları
İhra
ç Pr
imle
riYe
dekl
erÇe
vrim
Far
klar
ıKo
runm
a Fo
nuKa
rı / Z
arar
ıKa
r/Za
rarl
arı
Topl
am
31 A
ralık
200
7 Ba
kiye
si17
5.00
0.00
01.
739.
005.
871
895.
492
61.0
14.4
06
--
265.
496.
774
(393
.511
.064
)1.
847.
901.
479
Önce
ki D
önem
Kar
ının
Geç
miş
Yıll
ar Z
arar
ların
a Ak
tarıl
mas
ı -
--
--
-(2
65.4
96.7
74)
265.
496.
774
-
Özka
ynak
Kal
emle
ri ve
Enf
lasy
on D
üzel
tmes
i
Far
klar
ının
Geç
miş
Yıl
Zara
rlar
ına
Mah
subu
- (
66.1
04.3
92)
(89
5.49
2) (
61.0
14.4
06)
- -
- 1
28.0
14.2
90
-
Döne
min
Top
lam
Kap
sam
lı Ge
liri
- -
- -
4.4
59.4
06
- 1
.134
.226
.211
-
1.1
38.6
85.6
17
31 A
ralık
200
8 Ba
kiye
si
175
.000
.000
1
.672
.901
.479
-
-
4
.459
.406
-
1
.134
.226
.211
-
2
.986
.587
.096
Önce
ki D
önem
Kar
ının
Geç
miş
Yı
llar Z
arar
ların
a Ak
tarıl
mas
ı -
- -
- -
- (
1.13
4.22
6.21
1) 1
.134
.226
.211
-
Geçm
iş y
ıl ka
rlar
ında
n ye
dekl
ere
tran
sfer
- -
- 2
2.68
6.72
7 -
- -
(22
.686
.727
) -
Tem
ettü
Öde
mes
i -
- -
- -
- -
(99
.213
.754
) (
99.2
13.7
54)
Serm
aye
Arttı
rımı
700
.000
.000
(
549.
093.
447)
- -
- -
- (
150.
906.
553)
-
Döne
min
Top
lam
Kap
sam
lı Ge
liri
- -
- -
181
.933
(
1.75
1.32
9) 5
59.0
76.2
80
- 5
57.5
06.8
84
31 A
ralık
200
9 Ba
kiye
si 8
75.0
00.0
00
1.1
23.8
08.0
32
-
22.
686.
727
4.6
41.3
39
(1.
751.
329)
559
.076
.280
8
61.4
19.1
77
3.4
44.8
80.2
26
Ekte
ki d
ipno
tlar
kon
solid
e fin
ansa
l tab
lola
rın
tam
amla
yıcı
par
çası
nı o
luşt
urur
lar.
91YILLIK RAPOR 2009
92YILLIK RAPOR 2009
(*) 31 Aralık 2009 tarihinde sona eren yıla ait 407.150.331 TL’lik maddi ve maddi olmayan duran varlık alımının 178.514.434 TL’lik kısmı finansalkiralama yöntemi ile yapılmıştır (31 Aralık 2008: 1.299.191.959 TL’lik maddi ve maddi olmayan duran varlık alımının 1.019.175.119 TL’lik kısmı finansalkiralama yöntemi ile yapılmıştır).
FAALİYETLERDEN KAYNAKLANAN NAKİT AKIMLARI Dipnot 1 Ocak - 1 Ocak -Referansları 31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Vergi Öncesi Dönem Net Karı 736.977.617 1.305.465.938Faaliyetlerde Kullanılan Nakit Akımına Ulaşmak İçinYapılan Düzeltmeler: Amortisman ve İtfa Payları 18-19 347.051.580 286.265.401 Kıdem Tazminatı Karşılığı 24 26.356.395 23.354.581 Faiz Geliri 32 (159.789.136) (123.120.093) Sabit Kıymet Satış (Karı) / Zararı 31 (3.333.754) (55.645) Değer Düşüklüğü Karşılığındaki (Gider)/Gelir 18 178.783.996 (835.272.705) Özkaynaktan Pay Alma Yöntemine Göre
Muhasebeleştirilen İştirak (Geliri)/Gideri 16 (12.813.703) (3.572.374) Faiz Giderleri 33 116.763.052 105.396.609 Hibe Kredilerdeki Değişim 26 (13.146.194) (3.378.570) Finansal Kiralama Borçları Üzerindeki Gerçekleşmemiş
Kur Farkı (Geliri)/Gideri 32-33 (2.890.159) 586.719.977 Şüpheli Alacak Karşılığındaki (Azalış)/Artış 10 4.749.104 15.637.769 Yatırım Amaçlı Gayrimenkul Değer Azalışı 17 78.086 5.000.000 Türev Enstrüman Makul Değer Değişimi 32-33 (9.016.534) 6.071.262 Temettü Geliri 32 (42.016) (35.033)İşletme Sermayesindeki Değişikliklerden Önceki Faaliyet Karı 1.209.728.334 1.368.477.117 Ticari Alacaklardaki Artış 10 (100.986.852) (119.242.883) Diğer Kısa ve Uzun Vadeli Alacaklardaki Azalış/(Artış) 11 7.946.875 (6.855.126) Stoklardaki (Artış)/Azalış 13 (50.636.641) 15.381.280 Diğer Cari /Dönen Varlıklardaki Azalış/(Artış) 26 19.889.671 (54.435.261) Diğer Cari Olmayan/ Duran Varlıklardaki Azalış/(Artış) 26 21.922.557 (35.419.804) Ticari Borçlardaki Artış 10 125.692.267 70.585.220 Diğer Borçlardaki Artış 11 41.742.703 33.386.915 Kısa Vadeli Borç Karşılıklarındaki (Azalış)/Artış 22 (173.042) 2.681.175 Diğer Kısa ve Uzun Vadeli Yükümlülüklerdeki Artış 26 35.344.129 37.238.679 Çalışanlara Sağlanan Faydalardaki Artış 24 6.916.055 8.154.065 Yolcu Uçuş Yükümlülüklerindeki Artış 26 99.131.282 107.717.411 Faaliyetlerden Elde Edilen Nakit 1.416.517.338 1.427.668.788 Ödenen Kıdem Tazminatları 24 (16.939.915) (12.854.510) Ödenen Faizler (117.019.197) (102.736.065) Ödenen Vergiler 26-35 (106.289.632) (82.420.270)Faaliyetlerden Elde Edilen Net Nakit 1.176.268.594 1.229.657.943YATIRIM FAALİYETLERİNE İLİŞKİN NAKİT AKIMLARI Maddi ve Maddi Olmayan Varlık Satışından Elde Edilen Nakit 18-19 129.348.500 26.482.893 Alınan Faiz 181.134.732 82.172.581 Alınan temettü 542.016 7.034.983 Maddi ve Maddi Olmayan Varlık Alımı (finansal kiralama
borçlarındaki artış ile netleştirilmiş) (*) 18-19 (228.635.897) (230.333.395) Uçak Alımı İçin Yapılan Nakdi Olarak Geri Alınacak Ön Ödemeler (1.331.217.539) 249.984.372 Kısa Vadeli Finansal Yatırımlardaki Azalış/(Artış) 7 1.203.244.254 (1.109.665.350) İştirak Alımından Kaynaklanan Nakit Çıkışı 16 (39.418.996) (4.280.515)Yatırım Faaliyetlerinde Kullanılan Net Nakit ( 85.002.930) (978.604.431)FİNANSMAN FAALİYETLERİNE İLİŞKİN NAKİT AKIMLARI Finansal Kiralama Anapara Geri Ödemeleri (397.692.584) (261.788.079) Finansal Borçlardaki Azalış (6.803.885) (3.917.374) Diğer Finansal Yükümlülüklerdeki Artış 9 3.650.707 39.361.447 Ödenen Temettüler (99.213.754) -Finansman Faaliyetlerinden Kullanılan Net Nakit (500.059.516) (226.344.006)NAKİT DEĞERLERDEKİ NET ARTIŞ/(AZALIŞ) 591.206.148 24.709.506DÖNEM BAŞINDAKİ NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ 504.905.721 480.196.215DÖNEM SONUNDAKİ NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ 1.096.111.869 504.905.721
Ekteki dipnotlar konsolide finansal tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar.
93YILLIK RAPOR 2009
1 ŞİRKETİN ORGANİZASYONU VE FAALİYET KONUSU
Türk Hava Yolları A.O. (“Şirket” veya “THY”) 1933 yılında Türkiye’de kurulmuştur. Şirket’in ana faaliyet konusu yurt içi ve yurt
dışında yolcu ve kargo hava taşımacılığı yapmaktır. 31 Aralık 2009 ve 31 Aralık 2008 tarihleri itibariyle Şirket’in hissedarları ve
hisse dağılımı aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı % 49,12 % 49,12
Diğer (Halka açık kısım) % 50,88 % 50,88
Toplam % 100,00 % 100,00
31 Aralık 2009 tarihi itibariyle Türk Hava Yolları A.O. ile Bağlı Ortaklıklarında (hep birlikte “Grup”) çalışan toplam personel sayısı
15.269’dur (31 Aralık 2008:14.072). 31 Aralık 2009 ve 2008 tarihlerinde sona eren dönemler içinde çalışan ortalama personel
sayısı sırasıyla 14.696 ve 13.724’tür. Şirket, Türkiye’de kayıtlı olup merkez adresi aşağıdaki gibidir:
Türk Hava Yolları A.O. Genel Yönetim Binası Atatürk Havalimanı, 34149 Yeşilköy İSTANBUL.
Finansal Tabloların Onaylanması
31 Aralık 2009 tarihine ait konsolide finansal tablolar Yönetim Kurulu tarafından 5 Nisan 2010 tarihinde onaylanmış ve yayımlanması
için yetki verilmiştir. Genel Kurul’un finansal tabloları değiştirme yetkisi bulunmaktadır.
2 FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR
2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar
Finansal Tabloların Hazırlanış Temelleri ve Belirli Muhasebe Politikaları
Şirket ve Türkiye’de yerleşik bağlı ortaklıkları, yasal defterlerini ve kanuni finansal tablolarını Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) ve
vergi mevzuatınca belirlenen muhasebe ilkelerine uygun olarak tutmakta ve hazırlamaktadır. Yabancı ülkelerde faaliyet gösteren
bağlı ortaklıklar muhasebe kayıtlarını ve yasal finansal tablolarını faaliyette bulundukları ülkelerin para birimleri cinsinden ve
o ülkelerin mevzuatına uygun olarak hazırlamaktadırlar.
Sermaye Piyasası Kurumu (“SPK”), Seri: XI, No: 29 sayılı “Sermaye Piyasasında Finansal Raporlamaya İlişkin Esaslar Tebliğ”
(“Seri: XI, No:29 sayılı Tebliğ”) ile işletmeler tarafından düzenlenecek finansal raporlar ile bunların hazırlanması ve ilgililere
sunulmasına ilişkin ilke, usul ve esasları belirlemektedir. Bu Tebliğ, 1 Ocak 2008 tarihinden sonra başlayan hesap dönemlerine
ait ilk ara finansal tablolardan geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir ve bu Tebliğ ile birlikte Seri: XI, No: 25 "Sermaye
Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında Tebliğ" yürürlükten kaldırılmıştır. Bu tebliğe istinaden, işletmeler finansal tablolarını
Avrupa Birliği tarafından kabul edilen haliyle Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’na (“UMS/UFRS”)’na göre hazırlamaları
gerekmektedir. Ancak Avrupa Birliği tarafından kabul edilen UMS/UFRS’nin Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (“UMSK”)
tarafından yayımlananlardan farkları Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu (“TMSK”) tarafından ilan edilinceye kadar UMS/UFRS’ler
uygulanacaktır. Bu kapsamda, benimsenen standartlara aykırı olmayan, TMSK tarafından yayımlanan Türkiye Muhasebe/Finansal
Raporlama Standartları (“TMS/TFRS”) esas alınacaktır.
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar (devamı)
Avrupa Birliği tarafından kabul edilen UMS/UFRS’nin UMSK tarafından yayımlananlardan farkları TMSK tarafından ilan edilinceye
kadar, finansal tablolar SPK Seri: XI, No: 29 sayılı tebliği çerçevesinde UMS/UFRS’ye göre hazırlanmaktadır. İlişikteki finansal
tablolar ve dipnotlar, SPK tarafından 17 Nisan 2008 ve 9 Ocak 2009 tarihli duyuru ile uygulanması tavsiye edilen formatlara uygun
olarak ve zorunlu kılınan bilgiler dahil edilerek sunulmuştur.
Gerçeğe uygun değeri üzerinden gösterilen yatırım amaçlı gayrimenkuller ve bazı finansal araçlar dışında finansal tablolar tarihi
maliyet esasına göre hazırlanmaktadır.
Kullanılan para birimi
Grup’un her işletmesinin kendi finansal tabloları faaliyette bulundukları temel ekonomik çevrede geçerli olan para birimi
(fonksiyonel para birimi) ile sunulmuştur. Her işletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçları, Şirket’in geçerli para birimi olan
ve konsolide finansal tablolar için sunum para birimi olan TL cinsinden ifade edilmiştir.
Yüksek enflasyon dönemlerinde finansal tabloların düzeltilmesi
SPK’nın 17 Mart 2005 tarih ve 11/367 sayılı kararı uyarınca, Türkiye'de faaliyette bulunan ve SPK Muhasebe Standartları'na
(UMS/UFRS uygulamasını benimseyenler dahil) uygun olarak finansal tablo hazırlayan şirketler için geçerli olmak üzere enflasyon
muhasebesi uygulamasına son verilmiştir. Buna istinaden, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren UMSK tarafından yayımlanmış 29 No’lu
“Yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlama” Standardı (“UMS/TMS 29”) uygulanmamıştır
Karşılaştırmalı bilgiler ve önceki dönem tarihli finansal tablolarının düzeltilmesi
Mali durum ve performans trendlerinin tespitine imkan vermek üzere, Grup’un konsolide finansal tabloları önceki dönemle
karşılaştırmalı olarak hazırlanmaktadır. Cari dönem konsolide finansal tabloların sunumu ile uygunluk sağlanması açısından
karşılaştırmalı bilgiler gerekli görüldüğünde yeniden sınıflandırılır ve önemli farklılıklar açıklanır.
Konsolidasyon Esasları
a) Konsolide finansal tablolar, aşağıda (b) ve (c) paragraflarında yer alan hususlar kapsamında, ana ortaklık olan Türk Hava Yolları
A.O. ile Bağlı Ortaklıklar ve Müşterek Yönetime Tabi Ortaklıklarının mali tablolarını içermektedir. Gerekli olması halinde, Grup’un
izlediği muhasebe politikalarıyla aynı olması amacıyla bağlı ortaklıkların finansal tablolarında muhasebe politikalarıyla ilgili
düzeltmeler yapılmıştır. Tüm grup içi işlemler, bakiyeler, gelir ve giderler konsolidasyonda elimine edilmiştir.
b) Bağlı Ortaklıklar, Şirket’in doğrudan ve/veya dolaylı olarak kendisine ait olan hisselerle ilgili oy kullanma hakkının %50’den
fazlasını kullanma yetkisi kanalıyla mali ve işletme politikalarını Şirket’in menfaatleri doğrultusunda kontrol etme yetkisi ve
gücüne sahip olduğu işletmeyi ifade eder.
94YILLIK RAPOR 2009
95YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar (devamı)
Konsolidasyon Esasları (devamı)
Aşağıdaki tabloda 31 Aralık 2009 tarihi itibariyle Bağlı Ortaklıklar, sahip olunan pay ve ortaklık oranları gösterilmiştir:
İştirak Oranı Kayıtlı
Şirket ünvanı Faaliyet konusu 31 Aralık 2009 31 Aralık 2008 olduğu ülke
THY Teknik A.Ş. Teknik Bakım 100% 100% Türkiye
Bağlı Ortaklıklara ait bilanço ve gelir tablosu, tam konsolidasyon yöntemi kullanılarak konsolide edilmiştir. Şirket’in sahip olduğu
Bağlı Ortaklıkların kayıtlı değeri ile öz sermayesi karşılıklı olarak netleştirilmiştir. Şirket ile Bağlı Ortaklıklar arasındaki grup
içi işlemler ve bakiyeler konsolidasyon sırasında silinmiştir.
c) Şirket’in müşterek yönetimine sahip olduğu altı adet iştiraki vardır. Müşterek yönetime tabi teşebbüsler, stratejik finansman
ve işletme politikası kararlarının Grup’un ve diğer tarafların oybirliği ile kararını gerektiren müşterek kontrole tabi ekonomik
faaliyetlerdir. İştirak oranı % 49 ve %50 olan ve Şirket tarafından müşterek kontrol edilen bu işletmeler, özkaynaktan pay alma
yöntemiyle değerlenmektedir.
Aşağıdaki tabloda 31 Aralık 2009 tarihi itibariyle Müşterek Yönetime Tabi Ortaklıklar ve ortaklık oranları gösterilmiştir:
Sermayedeki Pay Oranı
Şirket ünvanı Faaliyet konusu 31 Aralık 2009 31 Aralık 2008 Kayıtlı olduğu ülke
Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. Hava taşımacılığı 50% 50% Türkiye
THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. İkram Hizmetleri 50% 50% Türkiye
P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti. Teknik Bakım 49% 49% Türkiye
Bosna Hersek Havayolları Hava Taşımacılığı 49% - Bosna Hersek
Federasyonu
TGS Yer Hizmetleri A.Ş. Yer Hizmetleri 50% 100% Türkiye
THY Opet Havacılık Yakıtları A.Ş. Akaryakıt Satışı 50% 50% Türkiye
Özkaynak yöntemine göre konsolide bilançoda iştirakler, maliyet bedelinin iştirakin net varlıklarındaki edinim sonrası dönemde
oluşan değişimdeki Grup’un payı kadar düzeltilmesi sonucu bulunan tutardan iştirakte oluşan herhangi bir değer düşüklüğünün
düşülmesi neticesinde elde edilen tutar üzerinden gösterilir. İştirakin, Grup’un iştirakteki payını (özünde Grup’un iştirakteki net
yatırımının bir parçasını oluşturan herhangi bir uzun vadeli yatırımı da içeren) aşan zararları kayıtlara alınmaz.
96YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.2 Muhasebe Politikalarında Değişiklikler
Muhasebe politikalarında yapılan önemli değişiklikler geriye dönük olarak uygulanmakta ve önceki dönem finansal tabloları
yeniden düzenlenmektedir.
2.3 Netleştirme/Mahsup
Finansal varlık ve yükümlülükler, gerekli kanuni hak olması, söz konusu varlık ve yükümlülükleri net olarak değerlendirmeye
niyet olması veya varlıkların elde edilmesi ile yükümlülüklerin yerine getirilmesinin eş zamanlı olduğu durumlarda net olarak
gösterilirler.
2.4 Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları
Aşağıdaki yeni ve güncellenmiş standartlar ve yorumlar cari dönemde uygulanmış ve bu finansal tablolarda raporlanan tutarlara
ve yapılan açıklamalara etkisi olmuştur. Bu finansal tablolarda uygulanmış fakat raporlanan tutarlar üzerinde etkisi olmayan
diğer standart ve yorumların detayları da ayrıca bu bölümün ilerleyen kısımlarında açıklanmıştır.
2009 yılı sunum ve dipnot açıklamalarını etkileyen Standartlar
• UMS 1 (Revize) “Finansal Tabloların Sunumu”
UMS 1 (2007) standardı, finansal tablolar için kullanılan revize başlıklar da dahil olmak üzere, terimlerde, finansal tablo formatında
ve içeriğinde değişiklikler sunmuştur. Grup, ortaklara ait özkaynak değişikliklerin tümünü konsolide özkaynak değişim tablosunda,
ortaklara ait olmayan değişiklikleri ise konsolide kapsamlı gelir tablosunda gösterir.
• UFRS 7 (Değişiklik), “Finansal Araçlar: Açıklamalar”
UFRS 7 standardındaki değişiklikler, gerçeğe uygun değer ölçümü ve likidite riski ile ilgili genişletilmiş açıklamalar getirmektedir.
Grup cari dönemde, bu standartların uygulamaya konmasına yönelik olan geçiş sürecinde, bahsi geçen genişletilmiş açıklamalara
ilişkin olarak herhangi bir karşılaştırmalı bilgi sunmamayı tercih etmiştir (Not:38).
• UFRS 8 “Faaliyet Bölümleri”
UFRS 8, Grup’un raporlanabilir bölümlerinin yeniden düzenlenmesini gerektiren bir açıklama standartıdır (Not:5). Grup, faaliyet
bölümlerini, karar almaya yetkili merciye iç raporlamada sunulan bölümlemelerle tutarlı olacak şekilde belirlemiştir. İç
raporlamalara göre Grup; havacılık ve teknik operasyonlarını faaliyet bölümleri olarak belirlemiştir.
97YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.4 Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (devamı)
2009 yılı sunum ve dipnot açıklamalarını etkileyen Standartlar (devamı)
UFRYK 13, “Müşteri Bağlılık Programları”
UFRYK 13’e göre, müşteri sadakat programları satış işlemlerinin farklı bir bileşeni şeklinde muhasebeleşmelidir. Grup, UFRYK
13, “Müşteri Bağlılık Programları"nı erken uygulamayı benimsemiş, 1 Ocak 2008 tarihi itibariyle geçmişe yönelik olarak uygulamıştır.
UFRYK 13 yorumunun uygulanması, Grup’un Müşteri Bağlılık Programları ile ilgili hasılatın kayda alınması politikasında değişikliğe
neden olmuştur. Önceki uygulamada ücretsiz seyahatin artan maliyet yöntemi ile hesaplanan tahmini maliyet yükümlülük olarak
kaydedilmekte iken UFRYK 13’e göre, müşteri sadakat programları satış işlemlerinin farklı bir bileşeni şeklinde muhasebeleşmeye
başlamıştır. Tahsil edilen satış bedelinin gerçeğe uygun değerinin bir kısmı sık uçuş programı yolcu yükümlülükleri olarak
kazanılmamış gelire dağıtılarak, söz konusu menfaatler müşteri tarafından kullanıldıkça gelir kaydedilmektedir.
2009 yılında yürürlükte olan ancak 2009 yılı finansal tablolarına etkisi olmayan standart ve yorumlar
Aşağıdaki yeni ve revize Standartlar ile Yorumlar da bu finansal tablolarda uygulanmıştır. Bu Standartlar ile Yorumlar’ın
uygulanmasının finansal tablolarda raporlanan tutarlar üzerinde önemli bir etkisi bulunmamakla birlikte bu gelecekte yapılacak
işlemler ya da sözleşmelerin muhasebeleştirilmesini etkileyebilir.
UFRS 1 ‘Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’nın İlk Olarak Uygulanması’ ve UMS 27 ‘Konsolide ve Konsolide Olmayan
Finansal Tablolar –Bağlı Ortaklık ya da Müşterek Olarak Kontrol Edilen İşletme ve İştirakteki Yatırımların Maliyeti’ Standartlarında
Yapılan Değişiklikler
Yapılan bu değişiklikler, UFRS’lerin ilk olarak uygulanmasında bağlı ortaklık, müşterek olarak kontrol edilen işletme ve iştirakteki
yatırımların maliyetinin ölçümü ve bağlı ortaklıktan elde edilen temettü gelirlerinin ana ortağın bireysel finansal tablolarında
muhasebeleştirilmesi ile ilgilidir.
UFRS 2 ‘Hisse Bazlı Ödemeler- Hakediş Koşulları ve İptaller’ Standardında Yapılan Değişiklikler
Yapılan değişiklikler UFRS 2’nin amacına uygun olarak hakediş koşulları tanımına açıklık getirir, hakediş koşullarının karşılanmaması
kavramını ortaya koyar ve iptaller için uygulanacak muhasebeleştirme işlemlerini belirler.
UMS 23 ‘Borçlanma Maliyetleri’ (2007)
Standartta yapılan temel değişiklik; oluşan tüm borçlanma maliyetlerinin giderleştirilmesi ile ilgili opsiyonun ortadan kaldırılmasıdır.
98YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.4 Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (devamı)
2009 yılında yürürlükte olan ancak 2009 yılı finansal tablolarına etkisi olmayan standart ve yorumlar (devamı)
UMS 32 ‘Finansal Araçlar: Sunum’ ve UMS 1 ‘Finansal Tabloların Sunumu – Tasfiye Durumunda Satılabilir Finansal Araçlar ve
Yükümlülükler’ Standartlarında Yapılan Değişiklikler
UMS 32 standardında yapılan değişiklikler, belirli kriterlerin karşılanması doğrultusunda belirli satılabilir finansal araçlar ile
işletmenin net varlıklarını yalnızca tasfiye halinde oransal bir dağılım doğrultusunda bir başka tarafa vermesi zorunluluğu getiren
araçların (ya da araç unsurların) özkaynak olarak sınıflandırılmasına imkan sağlayarak, borç/özkaynak sınıflandırması için gerekli
olan kriterlerin değişmesine neden olmuştur.
UMS 39 ‘Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçüm – Finansal Riskten Korunmaya Konu Olabilecek Kalemler’ Standardında
Yapılan Değişiklikler
Değişiklikler finansal riskten korunma muhasebesinin iki yönüne açıklık getirir: enflasyonun finansal riskten korunan risk veya
bölüm olarak tanımlanması ve opsiyonlar ile finansal riskten korunma işlemlerinin uygulanması.
Saklı Türevler ‘(UFRYK 9 ile UMS 39 Standardında Yapılan Değişiklikler)’
Değişiklikler, Ekim 2008 tarihinde UMS 39 ‘Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçüm’ standardındaki değişiklik ile verilen
izin sonucu finansal varlıkların ‘gerçeğe uygun değeri kar/zarar içerisinde gösterilen finansal varlıklar’ kategorisi dışında yeniden
sınıflandırılması durumunda saklı türevler için uygulanacak muhasebe işlemlerine açıklık getirir.
UFRYK 15 ‘Gayrimenkul İnşaatı ile İlgili Anlaşmalar’
Yorum, bir gayrimenkulün inşaatı için yapılan anlaşmanın, UMS 11 “İnşaat Sözleşmeleri” standardı veya UMS 18 “Hasılat” standardı
kapsamına girip girmediğinin ve buna bağlı olarak da böyle bir gayrimenkul inşasından elde edilen gelirin ne zaman
muhasebeleştirileceğinin belirlenmesi konusunda yol gösterir.
UFRYK 16 ‘Yurtdışındaki İşletmede Bulunan Net Yatırımın Finansal Riskten Korunması’
Bu Yorum’da finansal riskten korunma muhasebesi ile ilgili net yatırım ile ilgili riskten korunma işlemlerine ilişkin ayrıntılı
gerekliliklerin açıklamalarına yer verilir.
UFRYK 18 ‘Müşterilerden Varlık Transferleri’
Bu Yorum müşterilerden transfer edilen maddi duran varlıklar için alıcılar tarafından yapılacak muhasebe işlemine açıklık getirir
ve transfer edilen maddi duran varlıkların alıcı açısından varlık tanımını karşıladığı durumlarda, alıcının varlığı transfer tarihinde
gerçeğe uygun değer üzerinden varlık ve aynı zamanda UMS 18 ‘Hasılat’ standardı uyarınca alacak kaydı ile gelir olarak
muhasebeleştirilmesini düzenler.
99YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.4 Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (devamı)
2009 yılında yüyürlükte olan ancak 2009 yılı finansal tablolarına etkisi olmayan standart ve yorumlar (devamı)
UMS 38 ‘Maddi Olmayan Duran Varlıklar’ Standardında Yapılan Değişiklikler
UFRS’lerdeki iyileştirmeler (2008)’in bir parçası olarak , bir işletmenin yalnızca satın alınan ürünlere erişiminin olacağı ya da
hizmet alım noktasına kadar olan reklam ya da promosyon harcamalarını peşin ödenen varlıklar olarak muhasebeleştirebileceğini
belirtmek amacıyla UMS 38 standardında değişiklik yapılmıştır.
UMS 40 ‘Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller’ Standardında Yapılan Değişiklikler’
UFRS’lerdeki İyileştirmeler (2008)’in bir parçası olarak, inşaat halindeki gayrimenkulleri UMS 40 standardının kapsamına dahil
etmek amacıyla bu standartta değişiklik yapılmıştır.
UMS 39 ‘Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçüm’ Standardında ve UFRS 7 ‘Finansal Araçlar: Finansal Varlıkların Yeniden
Sınıflandırılmasına İlişkin Açıklamalar’ Standardında Yapılan Değişiklikler
UMS 39 standardındaki değişiklikler uyarınca bir işletme çok sınırlı şartlar altında türev olmayan finansal varlıklarını ‘gerçeğe
uygun değeri kar/zarar içinde gösterilen’ ve ‘satılmaya hazır’ kategorilerinden başka kategorilere sınıflayabilir. Bu tür yeniden
sınıflandırmalara 1 Temmuz 2008 tarihinden itibaren izin verilmektedir. 1 Kasım 2008 tarihinde ya da bu tarih sonrasında finansal
varlıklarda yapılan yeniden sınıflandırma işlemleri yeniden sınıflandırmanın yapıldığı tarih itibarıyla geçerli olacaktır.
UMS 20 ‘Devlet Teşviklerinin Muhasebeleştirilmesi ve Devlet Yardımlarının Açıklanması’ Standardında Yapılan Değişiklikler
UFRS’lerdeki iyileştirmeler (2008)’in bir parçası olarak, piyasadaki faiz oranlarından daha düşük olarak verilen devlet kredilerine
ilişkin faydaların devlet teşviki olarak muhasebeleştirilmesi amacıyla UMS 20 standardında değişiklik yapılmıştır. Bu muhasebe
uygulamasına bu değişikler öncesinde izin verilmemekteydi.
Henüz yürürlüğe girmemiş ve erken uygulanması Grup tarafından benimsenmemiş standartlar ve yorumlar
UFRS 3, “İşletme Birleşmeleri (2008)”
UFRS 3 (2008) standardı 1 Temmuz 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan mali dönemlerde meydana gelen işletme
birleşmeleri için geçerlidir. Bu standardın uygulanmasının başlıca etkileri aşağıdaki gibi olacaktır:
a) Önceden ‘azınlık payları’ olarak ifade edilen kontrol gücü olmayan payların gerçeğe uygun değer ile veya kontrol gücü olmayan
payların edinilen işletmenin tanımlanabilir net varlıklarının gerçeğe uygun değerdeki payı ile değerlenmesinin her işlem bazında
ölçümüne izin vermesi,
100YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.4 Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (devamı)
Henüz yürürlüğe girmemiş ve erken uygulanması Grup tarafından benimsenmemiş standartlar ve yorumlar (devamı)
UFRS 3, “İşletme Birleşmeleri (2008)” (devamı)
b) Koşullu bedele ilişkin muhasebeleştirme ve sonraki muhasebe işlemlerine ilişkin şartların değişmesi,
c) Edinim ile ilgili maliyetlerin işletme birleşmelerinden ayrı olarak muhasebeleştirme gerekliliği ve bunun sonucunda bu tür
maliyetlerin genellikle oluştukları dönem kar/zarar içinde gider olarak kaydedilmesi.
Grup, UFRS 3 (Revize) standardını 1 Ocak 2010 tarihinden itibaren her türlü işletme birleşmesi için ileriye dönük olarak
uygulayacaktır.
UFRS 9, “Finansal Araçlar: Sınıflandırma ve Ölçme”
Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (UMSK),
Kasım 2009’da UFRS 9’un finansal araçların sınıflandırılması ve ölçümü ile ilgili birinci kısmını yayımlamıştır. UFRS 9, UMS 39’un
yerine kullanılacaktır. Bu Standart, finansal varlıkların, işletmenin finansal varlıklarını yönetmede kullandığı model ve sözleşmeye
dayalı nakit akış özellikleri baz alınarak sınıflandırılmasını ve daha sonra gerçeğe uygun değer veya itfa edilmiş maliyetle
değerlenmesini gerektirmektedir. Bu yeni standardın, 1 Ocak 2013 tarihinde ya da bu tarih sonrasında başlayan mali dönemlerde
uygulanması zorunludur.
UMS 24, “(2009) İlişkili Taraf Açıklamaları”
Kasım 2009’da UMS 24 “İlişkili Taraf Açıklamaları” güncellenmiştir. Standarta yapılan güncelleme, devlet işletmelerine, yapılması
gereken dipnot açıklamalarına ilişkin kısmi muafiyet sağlamaktadır. Bu güncellenen standardın, 1 Ocak 2011 tarihinde ya da bu
tarih sonrasında başlayan mali dönemlerde uygulanması zorunludur.
UMS 27, “(2008) Konsolide ve Konsolide Olmayan Mali Tablolar”
UMS 27 (Revize) standardı 1 Temmuz 2009 tarihinde ya da bu tarih sonrasında başlayan mali dönemler için geçerlidir. Revize
edilen bu standart uyarınca şirketin kontrol etkisi üzerinde bir değişiklik yaratmayan sahiplik oranlarındaki artış ya da azalışların
özkaynakta muhasebeleştirilmesi gerekmektedir.
Grup, UMS 27 (Revize) standardını 1 Ocak 2010 tarihinden itibaren kontrol gücü olmayan paylara ait işlemler için ileriye dönük
olarak uygulayacaktır.
UFRYK 17, “Nakit Dışı Varlıkların Hissedarlara Dağıtımı”
UFRYK 17, 1 Temmuz 2009 tarihinde ya da bu tarih sonrasında başlayan mali dönemler için geçerlidir. Bu Yorum, bir işletmenin
hissedarlarına temettü olarak nakit yerine varlıklar vermesi durumunda uygulanacak uygun muhasebeleştirme işlemi ile ilgili
bilgiler sunar.
101YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.4 Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (devamı)
Henüz yürürlüğe girmemiş ve erken uygulanması Grup tarafından benimsenmemiş standartlar ve yorumlar (devamı)
UFRYK 19, “Finansal Yükümlülüklerin Özkaynak Araçları Kullanılarak Ödenmesi”
UFRYK 19, 1 Temmuz 2010 tarihinde ya da bu tarih sonrasında başlayan mali dönemler için geçerlidir. UFRYK 19 sadece bir
yükümlülüğünün tamamını ya da bir kısmını ödemek amacıyla özkaynak araçları ihraç eden işletmelerin kullanacağı muhasebe
uygulamalarına açıklık getirir.
UFRS’lerdeki İyileştirmeler (2009)
UFRS’lerdeki yıllık iyileştirmeler projesinin parçası olarak, yukarıdaki paragraflarda bahsedilen değişikliklere ilaveten, bir çok
standart ve yorumlarda değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler 1 Ocak 2010 tarihinde ya da bu tarih sonrasında başlayan mali
dönemlerde geçerlidir.
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti
İlişikteki konsolide finansal tabloların hazırlanması sırasında uygulanan önemli muhasebe politikaları aşağıdaki gibidir:
2.5.1 Hasılat
Hizmet Sunumu:
Gelirler, tahsil edilmiş veya edilecek olan alacak tutarının gerçeğe uygun değeri üzerinden ölçülür. Yolcu ve kargo taşıma gelirleri,
taşıma hizmeti tamamlandığında faaliyet geliri olarak kaydedilmektedir. Satılan ancak henüz kullanılmayan (uçulmayan) biletler,
yolcu uçuş yükümlülüğü olarak kaydedilmektedir.
Grup tarihsel istatistikler kullanarak uçulmayan ve geçerliliğini yitirmiş biletler hakkında tahmini hesaplamalar yapabilmektedir.
Kullanılmayacağı tahmin edilen biletler, faaliyet geliri içerisinde kaydedilmiştir. Yolcu gelirlerine ilişkin olarak acentelere verilecek
komisyonlar taşımacılık hizmeti gerçekleştiğinde gider olarak kaydedilmektedir.
Teknik bakım, onarım ve altyapı desteği hizmetleri, hizmetlerin verilmesini müteakip olarak düzenlenen faturalara istinaden
tahakkuk yolu ile kayıtlara alınmaktadır.
Temettü ve faiz geliri:
Faiz geliri, kalan anapara bakiyesi ile beklenen ömrü boyunca ilgili finansal varlıktan elde edilecek tahmini nakit girişlerini söz
konusu varlığın kayıtlı değerine indirgeyen efektif faiz oranı nispetinde ilgili dönemde tahakkuk ettirilir.
Hisse senedi yatırımlarından elde edilen temettü geliri, hissedarların temettü alma hakkı doğduğu zaman kayda alınır.
102YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı)
2.5.2 Stoklar
Stoklar, maliyetin ya da net gerçekleşebilir değerin düşük olanı ile değerlenmektedir. Stokların maliyeti; tüm satın alma maliyetlerini,dönüştürme maliyetlerini ve stokların mevcut durumuna ve konumuna getirilmesi için katlanılan diğer maliyetleri içerir.
Stokların maliyetinin hesaplanmasında ortalama maliyet yöntemi uygulanmaktadır. Net gerçekleştirilebilir değer, olağan ticarifaaliyet içerisinde oluşan tahmini satış fiyatından tahmini tamamlanma maliyeti ve satışı gerçekleştirmek için yüklenilmesigereken tahmini maliyetlerin toplamının indirilmesiyle elde edilir.
2.5.3 Maddi Duran Varlıklar
Maddi varlıklar, enflasyonun etkilerinden arındırılmış ve 31 Aralık 2004 tarihi itibariyle düzeltilmiş başlangıç değerleri ve müteakipdönemlere ilişkin girişlerin maliyet değerlerinden, birikmiş amortisman ve birikmiş değer düşüklüğü karşılığı düşüldükten sonrakinet değeri ile belirtilir. Amortisman, maddi varlıkların değerleri üzerinden faydalı ömürleri esas alınarak doğrusal amortismanyöntemi ile ayrılmaktadır. Maddi varlıkların faydalı ömürleri ve kalıntı değerleri aşağıda belirtilmiştir:
Faydalı Ömür (yıl) Kalıntı değer
- Binalar 25-50 -- Uçaklar 15-20 %10-30- Kargo uçağı 30 % 10- Motorlar 15-20 %10-30- Komponentler 7 -- Tamir edilebilen yedek parçalar 3-7 -- Simülatörler 10-20 %0-10- Makina ve ekipmanlar 3-15 -- Döşeme ve demirbaşlar 3-15 -- Taşıtlar 4-7 -- Diğer maddi varlıklar 4-15 -
Maddi varlıkların elden çıkarılması ya da bir maddi varlığın hizmetten alınması sonucu oluşan kazanç veya kayıp satış hasılatıile varlığın defter değeri arasındaki fark olarak belirlenir ve gelir tablosuna dahil edilir.
2.5.4 Kiralama İşlemleri
Kiralama - Kiracı durumunda Grup
Mülkiyete ait risk ve kazanımların önemli bir kısmının kiracıya ait olduğu kiralama işlemleri, finansal kiralama olarak sınıflandırılırkendiğer kiralamalar faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılır
Finansal kiralamayla elde edilen varlıklar, kiralama tarihindeki varlığın makul değeri, ya da asgari kira ödemelerinin bugünküdeğerinden düşük olanı kullanılarak aktifleştirilir. Kiralayana karşı olan yükümlülük, bilançoda finansal kiralama yükümlülüğüolarak gösterilir.
103YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı)
2.5.4 Kiralama İşlemleri (devamı)
Kiralama - Kiracı durumunda Grup (devamı)
Finansal kiralama ödemeleri, finansman gideri ve finansal kiralama yükümlüğündeki azalışı sağlayan ana para ödemesi olarak
ayrılır ve böylelikle borcun geri kalan ana para bakiyesi üzerinden sabit bir oranda faiz hesaplanmasını sağlar. Finansal giderler
gelir tablosuna kaydedilir.
Faaliyet kiralamaları için yapılan ödemeler (kiralayandan kira işleminin gerçekleşebilmesi için alınan veya alınacak olan teşvikler
de kira dönemi boyunca doğrusal yöntem ile gelir tablosuna kaydedilir), kira dönemi boyunca doğrusal yöntem ile gelir tablosuna
kaydedilir.
2.5.5 Maddi Olmayan Varlıklar
Maddi olmayan varlıklar, özel maliyetleri, iktisap edilmiş hakları, bilgi sistemlerini ve bilgisayar yazılımlarını içermektedir. Maddi
olmayan varlıklar, enflasyonun etkilerinden arındırılmış ve 31 Aralık 2004 tarihi itibariyle düzeltilmiş başlangıç değerleri ve
müteakip dönemlere ilişkin girişlerin maliyet değerlerinden, birikmiş amortisman düşüldükten sonraki net değeri ile belirtilir.
Özel maliyetler kira süreleri, diğer maddi olmayan varlıklar ise faydalı ömürleri olan 5 yıl boyunca doğrusal amortisman yöntemi
kullanılarak amortismana tabi tutulmaktadır.
2.5.6 Varlıklarda Değer Düşüklüğü
Grup, ilgili bilanço tarihinde, bir varlığa ilişkin değer kaybının olduğuna dair herhangi bir gösterge olup olmadığını değerlendirir.
Eğer böyle bir gösterge mevcutsa, o varlığın geri kazanılabilir tutarı tahmin edilir.
Eğer söz konusu varlığın veya o varlığa ait nakit üreten herhangi bir biriminin kayıtlı değeri, kullanım veya satış yoluyla geri
kazanılacak tutarından yüksekse değer düşüklüğü meydana gelmiştir. Geri kazanılabilir tutar varlığın net satış fiyatı ile kullanım
değerinden yüksek olanı seçilerek bulunur. Kullanım değeri, bir varlığın sürekli kullanımından ve faydalı ömrü sonunda elden
çıkarılmasından elde edilmesi beklenen nakit akımlarının tahmin edilen bugünkü değeridir. Değer düşüklüğü kayıpları konsolide
gelir tablosunda muhasebeleştirilir.
Bir varlıkta oluşan değer düşüklüğü kaybı, o varlığın geri kazanılabilir tutarındaki müteakip artışın, değer düşüklüğünün kayıtlara
alınmalarını izleyen dönemlerde ortaya çıkan bir olayla ilişkilendirilebilmesi durumunda daha önce değer düşüklüğü ayrılan tutarı
geçmeyecek ve varlığın hiç değer düşüklüğü muhasebeleştirilmemiş şekilde amortismana tabi tutulmaya devam edilerek bulunacak
net defter değerini arttırmayacak şekilde geri çevrilir ve gelir olarak konsolide finansal tablolara yansıtılır.
Grup, değer düşüklüğü testi yapılacak en alt seviye nakit yaratan birim olarak topluca uçaklarını, yedek motorlarını ve simülatörlerini
(“Uçaklar”) belirlemiştir ve değer düşüklüğü hesaplaması uçaklar için toplu bazda yapılmaktadır. Grup, uçakların net defter
değerlerinin geri kazanılabilir değerlerini aşıp aşmadığını kontrol ederken, geri kazanılabilir değer tespitinde kullanım değeri
ile satış masrafları düşülmüş ABD Doları net satış fiyatlarının yüksek olanını kullanmaktadır. Uçaklar için net satış fiyatı,
uluslararası ikinci el uçak fiyat kataloglarına göre tespit edilmektedir.
104YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı)
2.5.6 Varlıklarda Değer Düşüklüğü (devamı)
Yedek motorlar ve simülatörler için net satış fiyatı, ABD Doları satın alma değerlerine göre hesaplanan net defter değerleridir.
İlişikteki konsolide finansal tablolarda, net defter değerleri ile geri kazanılabilir değerler arasındaki farktaki dönemsel değişimler
diğer faaliyetlerden gelir/gider grubu altında değer düşüş karşılığındaki azalma/artma olarak kaydedilmektedir. Kur değişimlerinden
kaynaklanan değer değişimleri ise finansal gelir/gider grubu altında gösterilmektedir.
2.5.7 Borçlanma Maliyetleri
Kullanıma ve satışa hazır hale getirilmesi önemli ölçüde zaman isteyen varlıklar (özellikli varlıklar) söz konusu olduğunda, satın
alınması, yapımı veya üretimi ile doğrudan ilişkilendirilen borçlanma maliyetleri, ilgili varlık kullanıma veya satışa hazır hale
getirilene kadar varlığın maliyetine dahil edilmektedir. Diğer tüm borçlanma maliyetleri, oluştukları dönemde gelir tablosuna
kaydedilmektedir.
2.5.8 Finansal Araçlar
Finansal varlık ve borçlar, Grup’un bu finansal araçlara hukuki olarak taraf olması durumunda Grup’un konsolide finansal
tablolarında yer alır.
a) Finansal varlıklar
Finansal yatırımlar, gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan ve gerçeğe uygun değerinden kayıtlara alınan finansal varlıklar
haricinde kayıtlara gerçeğe uygun piyasa değerinden alım işlemiyle doğrudan ilişkili harcamalar düşüldükten sonra alınır.
Yatırımlar, yatırım araçlarının ilgili piyasa tarafından belirlenen süreye uygun olarak teslimatı koşulunu taşıyan bir kontrata bağlı
olan ticari işlem tarihinde kayıtlara alınır veya kayıtlardan çıkarılır.
Finansal varlıklar “gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıklar”, “vadesine kadar elde tutulacak
yatırımlar”, “satılmaya hazır finansal varlıklar” ve “kredi ve alacaklar” olarak sınıflandırılır. Sınıflandırma, finansal varlıkların
niteliğine ve amacına bağlı olarak yapılır ve ilk muhasebeleştirme sırasında belirlenir.
Gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıklar
Grup’un finansal varlığı elde etmesinin başlıca amacının yakın bir tarihte varlığı elden çıkarma olması, finansal varlığın Grup’un
hep birlikte yönettiği ve kısa vadede oluşan karların hemen realize edildiği tanımlanmış bir finansal araç portföyünün bir parçasını
oluşturması ve finansal riske karşı etkili bir koruma aracı olarak belirlenmeyen tüm türev ürünlerinde söz konusu finansal
varlıklar gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıklar olarak sınıflandırılır.
Gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıkların, gerçeğe uygun değerleriyle değerlenmesi sonucu oluşan
kazanç ya da kayıp, kar/zararda muhasebeleştirilir. Kar / zarar içinde muhasebeleştirilen net kazanç ya da kayıplar, söz konusu
finansal varlıktan elde edilen faiz ve / veya temettü tutarını da kapsar.
105YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı)
2.5.8 Finansal Araçlar (devamı)
a) Finansal varlıklar (devamı)
Etkin faiz yöntemi
Finansal varlığın itfa edilmiş maliyet ile değerlenmesi ve ilgili faiz gelirinin ilişkili olduğu döneme dağıtılması yöntemidir. Etkinfaiz oranı; finansal aracın beklenen ömrü boyunca veya uygun olması durumunda daha kısa bir zaman dilimi süresince gelecektetahsil edilecek tahmini nakdi, tam olarak ilgili finansal varlığın net bugünkü değerine indirgeyen orandır.
Vadesine kadar elde tutulacak ve satılmaya hazır borçlanma araçları ve kredi ve alacaklar olarak sınıflandırılan finansal varlıklarile ilgili gelirler etkin faiz yöntemine göre hesaplanmaktadır.
Kredi ve alacaklar
Ticari alacaklar, kredi alacakları ve diğer alacaklar, ilk kayıt tarihinde gerçeğe uygun değerleri ile muhasebeleştirilmektedirler.İlk kayıt tarihinden sonraki raporlama dönemlerinde, etkin faiz yöntemi kullanılarak iskonto edilmiş maliyeti üzerindengösterilmişlerdir.
Finansal varlıklarda değer düşüklüğü
Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal varlıklar dışındaki finansal varlıklar, her bilanço tarihinde birfinansal varlık veya finansal varlık grubunun değer düşüklüğüne uğradığına ilişkin göstergelerin bulunup, bulunmadığına dairdeğerlendirmeye tabi tutulur.
Finansal varlığın ilk muhasebeleştirilmesinden sonra bir veya birden daha fazla olayın meydana gelmesi ve söz konusu olayınilgili finansal varlığın veya varlık grubunun güvenilir bir biçimde tahmin edilebilen gelecekteki tahmini nakit akımları üzerindekiolumsuz etkisi sonucunda ilgili finansal varlığın değer düşüklüğüne uğradığına ilişkin tarafsız bir göstergenin bulunması durumundadeğer düşüklüğü zararı oluşur.
Kredi ve alacaklar için değer düşüklüğü tutarı gelecekte beklenen tahmini nakit akımlarının finansal varlığın etkin faiz oranıüzerinden iskonto edilerek hesaplanan bugünkü değeri ile defter değeri arasındaki farktır.
Bir karşılık hesabının kullanılması yoluyla defter değerinin azaltıldığı ticari alacaklar haricinde, bütün finansal varlıklarda, değerdüşüklüğü doğrudan ilgili finansal varlığın kayıtlı değerinden düşülür. Ticari alacağın tahsil edilememesi durumunda bu tutarkarşılık hesabından düşülerek silinir. Karşılık hesabındaki değişimler, kar veya zarar içinde muhasebeleştirilir.
Satılmaya hazır özkaynak araçları haricinde, değer düşüklüğü zararı sonraki dönemde azalırsa, ve azalış değer düşüklüğü zararınınmuhasebeleştirilmesi sonrasında meydana gelen bir olayla ilişkilendirilebiliyorsa, önceden muhasebeleştirilen değer düşüklüğüzararı, değer düşüklüğünün iptal edileceği tarihte yatırımın değer düşüklüğü hiçbir zaman muhasebeleştirilmemiş olmasıdurumunda ulaşacağı itfa edilmiş maliyet tutarını aşmayacak şekilde kar/zararda iptal edilir. Değer düşüklüğü sonrası satılmayahazır özkaynak araçlarının gerçeğe uygun değerinde sonradan meydana gelen artış, doğrudan özkaynaklarda muhasebeleştirilir.
106YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı)
2.5.8 Finansal Araçlar (devamı)
a) Finansal varlıklar (devamı)
Nakit ve nakit benzerleri
Nakit ve nakit benzeri kalemler, nakit para, vadesiz mevduat ve satın alım tarihinden itibaren vadeleri 3 ay veya 3 aydan daha
az olan, hemen nakde çevrilebilecek olan ve önemli tutarda değer değişikliği riskini taşımayan yüksek likiditeye sahip diğer kısa
vadeli yatırımlardır. Bu varlıkların defter değeri gerçeğe uygun değerlerine yakındır.
b) Finansal yükümlülükler
Grup’un finansal yükümlülükleri ve özsermaye araçları, sözleşmeye bağlı düzenlemelere ve finansal bir yükümlülüğün ve
özkaynağa dayalı bir aracın tanımlanma esasına göre sınıflandırılır. Grup’un tüm borçları düşüldükten sonra kalan varlıklarındaki
hakkı temsil eden sözleşme özkaynağa dayalı finansal araçtır. Belirli finansal yükümlülükler ve özkaynağa dayalı finansal araçlar
için uygulanan muhasebe politikaları aşağıda belirtilmiştir.
Finansal yükümlülükler ya gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal yükümlülükler olarak ya da diğer finansal
yükümlülükler olarak sınıflandırılır.
Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal yükümlülükler
Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal yükümlülükler, gerçeğe uygun değeriyle kayda alınır ve her
raporlama döneminde, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değeriyle yeniden değerlenir. Gerçeğe uygun değerlerindeki değişim,
kar / zararda muhasebeleştirilir. Kar/zarar içinde muhasebeleştirilen net kazanç ya da kayıplar, söz konusu finansal yükümlülük
için ödenen faiz tutarını da kapsar.
Diğer finansal yükümlülükler
Diğer finansal yükümlülükler, finansal borçlar dahil olmak üzere, başlangıçta işlem maliyetlerinden arındırılmış gerçeğe uygun
değerleriyle muhasebeleştirilir. Diğer finansal yükümlülükler sonraki dönemlerde etkin faiz oranı üzerinden hesaplanan faiz
gideri ile birlikte etkin faiz yöntemi kullanılarak itfa edilmiş maliyet bedelinden muhasebeleştirilir. Etkin faiz yöntemi, finansal
yükümlülüğün itfa edilmiş maliyetlerinin hesaplanması ve ilgili faiz giderinin ilişkili olduğu döneme dağıtılması yöntemidir. Etkin
faiz oranı; finansal aracın beklenen ömrü boyunca veya uygun olması durumunda daha kısa bir zaman dilimi süresince gelecekte
yapılacak tahmini nakit ödemelerini tam olarak ilgili finansal yükümlülüğün net bugünkü değerine indirgeyen orandır.
Türev finansal araçlar ve finansal riskten korunma muhasebesi
Grup, içinde bulunduğu sektör ve faaliyetlerinin doğası gereği, kur ve faiz oranlarındaki değişimlere bağlı olan finansal risklerden
etkilenebilmektedir.
107YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı)
2.5.8 Finansal Araçlar (devamı)
b) Finansal yükümlülükler (devamı)
Türev finansal araçlar ve finansal riskten korunma muhasebesi (devamı)
Faiz oranı riskinin en önemli kaynağı finansal kiralama borçlarıdır. Grup’un politikası, bazı sabit faiz oranlı borçlarını, türevfinansal araçlar kullanılarak, değişken faiz oranlı borçlara ve Euro cinsinden bazı borçlarını, ABD Doları cinsinden borçlaradönüştürmektir. Bu amaçla edinilen türev finansal araçlar riskten korunma muhasebesine konu edilmemekte ve ilgili finansalaraçlardan kaynaklanan gerçeğe uygun değer farkı kar veya zararları doğrudan gelir tablosunda muhasebeleştirilmektedir. Grupayrıca 2009 yılı içerisinde değişken faiz oranlı finansal kiralama borçlarından bazılarını, türev finansal araçlar kullanarak sabitfaiz oranlı finansal kiralama borçlarına dönüştürmüştür. Grup 2009 yılından itibaren söz konusu işlemleri faiz oranına ilişkinnakit akım riskinden korunma işlemi olarak muhasebeleştirmektedir. Grup buna ek olarak 2009 yılından itibaren uçak yakıt fiyatrisklerinden korunmak amaçlı türev finansal araçlar edinmeye başlamıştır. Grup söz konusu işlemleri uçak yakıt fiyatlarına ilişkinnakit akım riskinden korunma işlemi olarak muhasebeleştirmektedir. Türev finansal araçların kullanımı, Grup’un risk yönetimstratejisine uygun olarak türev finansal araçların kullanımı ile ilgili hazırlanan yazılı ilkelerin yönetim kurulu tarafından onaylandığıGrup politikası doğrultusunda yönetilmektedir.
Grup, türev finansal araçları spekülatif amaçlı kullanmamaktadır.
Finansal riskten korunma muhasebesine, finansal riskten korunma aracının kullanım süresinin dolması, satılması ya da kullanılmasıveya finansal riskten korunma muhasebesi için gerekli şartları karşılayamaz hale geldiği durumda son verilir. İlgili tarihte,özkaynak içerisinde kayda alınmış olan finansal riskten korunma aracından kaynaklanan kümülatif kazanç veya zarara işlemingerçekleşmesinin beklendiği tarihe kadar özkaynakta yer verilmeye devam edilir. Finansal riskten korunan işlem gerçekleşmezise özkaynak içindeki kümülatif net kazanç veya zarar, dönemin kar zararına kaydedilir.
Türev finansal araçlar, sözleşme tarihindeki gerçeğe uygun değeri ile hesaplanır ve sonraki raporlama dönemlerinde gerçeğeuygun değer ile tekrar hesaplanır. Gelecekteki nakit akımlarının finansal riskten korunması olarak belirlenen ve bu konuda etkinolan türev finansal araçların gerçeğe uygun değerindeki değişiklikler doğrudan özkaynak içerisinde etkin olmayan kısmı isedoğrudan gelir tablosunda kayıtlara alınır.
2.5.9 Kur Değişiminin Etkileri
Yıl içerisinde gerçekleşen döviz işlemleri, işlem tarihindeki kurlar kullanılarak Türk Lirası’na çevrilmektedir. Bilançoda yer alandövize bağlı varlık ve borçlar, bilanço tarihinde geçerli olan kurlar kullanılarak Türk Lirası’na çevrilmiştir.
Bu çevrimden ve dövizli işlemlerin tahsil / tediyelerinden kaynaklanan kambiyo karları / zararları gelir tablosunda yer almaktadır.
108YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı)
2.5.9 Kur Değişiminin Etkileri (devamı)
İlgili tarihler itibariyle dönem sonu ve ortalama ABD Doları kuru aşağıdaki gibidir:
Dönem Sonu Kuru Ortalama Kur
31 Aralık 2009 tarihinde sona eren yıl 1,5057 1,5457
31 Aralık 2008 tarihinde sona eren yıl 1,5123 1,2976
31 Aralık 2007 tarihinde sona eren yıl 1,1647 1,3003
İlgili tarihler itibariyle dönem sonu ve ortalama Euro kuru aşağıdaki gibidir:
Dönem Sonu Kuru Ortalama Kur
31 Aralık 2009 tarihinde sona eren yıl 2,1603 2,1508
31 Aralık 2008 tarihinde sona eren yıl 2,1408 1,8969
31 Aralık 2007 tarihinde sona eren yıl 1,7102 1,7773
2.5.10 Hisse Başına Kazanç
Hisse başına kazanç, net karın ilgili dönem içinde mevcut hisselerin ağırlıklı ortalama adedine bölünmesi ile tespit edilir. Türkiye’de
şirketler, sermayelerini, hissedarlarına geçmiş yıl karlarından dağıttıkları “bedelsiz hisse” yolu ile arttırabilmektedirler. Hisse başına
kazanç hesaplanırken, bu bedelsiz hisse ihracı çıkarılmış hisseler olarak sayılır. Dolayısıyla hisse başına kazanç hesaplamasında
kullanılan ağırlıklı hisse adedi ortalaması, hisselerin bedelsiz olarak çıkarılmasını geriye dönük olarak uygulamak suretiyle elde edilir.
2.5.11 Bilanço Tarihinden Sonraki Olaylar
Bilanço tarihinden sonraki olaylar; kara ilişkin herhangi bir duyuru veya diğer seçilmiş finansal bilgilerin kamuya açıklanmasından
sonra ortaya çıkmış olsalar bile, bilanço tarihi ile bilançonun yayımı için yetkilendirilme tarihi arasındaki tüm olayları kapsar.
Grup, bilanço tarihinden sonraki düzeltme gerektiren olayların ortaya çıkması durumunda, finansal tablolara alınan tutarları bu
yeni duruma uygun şekilde düzeltir.
2.5.12 Karşılıklar, Şarta Bağlı Yükümlülükler ve Şarta Bağlı Varlıklar
Geçmiş olaylardan kaynaklanan mevcut bir yükümlülüğün bulunması, yükümlülüğün yerine getirilmesinin muhtemel olması
ve söz konusu yükümlülük tutarının güvenilir bir şekilde tahmin edilebilir olması durumunda finansal tablolarda karşılık ayrılır.
Karşılık olarak ayrılan tutar, yükümlülüğe ilişkin risk ve belirsizlikler göz önünde bulundurularak, bilanço tarihi itibarıyla
yükümlülüğün yerine getirilmesi için yapılacak harcamanın tahmin edilmesi yoluyla hesaplanır.
Karşılığın, mevcut yükümlülüğün karşılanması için gerekli tahmini nakit akımlarını kullanarak ölçülmesi durumunda söz konusu
karşılığın defter değeri, ilgili nakit akımlarının bugünkü değerine eşittir.
109YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı)
2.5.12 Karşılıklar, Şarta Bağlı Yükümlülükler ve Şarta Bağlı Varlıklar (devamı)
Karşılığın ödenmesi için gerekli olan ekonomik faydanın bir kısmı ya da tamamının üçüncü taraflarca karşılanmasının beklendiğidurumlarda, tahsil edilecek tutar, ilgili tutarın tahsil edilmesinin hemen hemen kesin olması ve güvenilir bir şekilde ölçülmesihalinde varlık olarak muhasebeleştirilir.
Zarara sebebiyet verecek sözleşmeler
Zarara sebebiyet verecek sözleşmelerden kaynaklanan mevcut yükümlülükler, karşılık olarak hesaplanır ve muhasebeleştirilir.
Grup’un, sözleşmeye bağlı yükümlülüklerini yerine getirmek için katlanılacak kaçınılmaz maliyetlerin bahse konu sözleşmeyeilişkin olarak elde edilmesi beklenen ekonomik faydaları aşan sözleşmesinin bulunması halinde, zarara sebebiyet vereceksözleşmenin var olduğu kabul edilir.
2.5.13 Finansal Bilgilerin Bölümlere Göre Raporlanması
Grup’un, yönetim tarafından performanslarını değerlendirme ve kaynak dağılımına karar vermek için kullandığı bilgileri içeren,hava taşımacılığı ve uçak teknik bakım faaliyetleri olmak üzere iki faaliyet bölümü bulunmaktadır. Şirket yönetimi, bölümlerinperformansını değerlendirirken SPK tarafından yayınlanan finansal raporlama standartlarına uygun olarak hesaplanan faaliyetkarını kullanmaktadır.
2.5.14 Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller
Yatırım amaçlı gayrimenkuller, kira ve/veya değer artış kazancı elde etmek amacıyla elde tutulan gayrimenkuller olup ilk olarakmaliyet değerleri ve buna dahil olan işlem maliyetleri ile ölçülürler. Başlangıç muhasebeleştirmesi sonrasında yatırım amaçlıgayrimenkuller, bilanço tarihi itibariyle piyasa koşullarını yansıtan gerçeğe uygun değer ile değerlenirler.
Yatırım amaçlı gayrimenkullerin gerçeğe uygun değerindeki değişikliklerden kaynaklanan kazanç veya zararlar oluştuklarıdönemde gelir tablosuna dahil edilirler.
Yatırım amaçlı gayrimenkuller, satılmaları veya kullanılamaz hale gelmeleri ve satışından gelecekte herhangi bir ekonomik yararsağlanamayacağının belirlenmesi durumunda bilanço dışı bırakılırlar. Yatırım amaçlı gayrimenkulün kullanım süresini doldurmasındanveya satışından kaynaklanan kar/zarar, oluştukları dönemde gelir tablosuna dahil edilir.
2.5.15 Kurum Kazancı Üzerinden Hesaplanan Vergiler
Türk Vergi Mevzuatı, ana şirket ve onun bağlı ortaklığına konsolide vergi beyannamesi hazırlaması izni vermediğinden, eklikonsolide finansal tablolarda da yansıtıldığı üzere, vergi karşılıkları her bir işletme bazında ayrı olarak hesaplanmıştır.
Gelir vergisi gideri, cari vergi ve ertelenmiş vergi giderinin toplamından oluşur.
110YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı)
2.5.15 Kurum Kazancı Üzerinden Hesaplanan Vergiler (devamı)
Cari vergi
Cari yıl vergi yükümlülüğü, dönem karının vergiye tabi olan kısmı üzerinden hesaplanır. Vergiye tabi kâr, diğer yıllarda
vergilendirilebilir ya da vergiden indirilebilir kalemler ile vergilendirilmesi ya da vergiden indirilmesi mümkün olmayan kalemleri
hariç tutması nedeniyle, gelir tablosunda yer verilen kârdan farklılık gösterir. Grup’un cari vergi yükümlülüğü bilanço tarihi
itibarıyla yasallaşmış ya da önemli ölçüde yasallaşmış vergi oranı kullanılarak hesaplanmıştır.
Ertelenmiş vergi
Ertelenmiş vergi yükümlülüğü veya varlığı, varlıkların ve yükümlülüklerin finansal tablolarda gösterilen tutarları ile yasal vergi
matrahı hesabında dikkate alınan tutarları arasındaki geçici farklılıkların bilanço yöntemine göre vergi etkilerinin yasallaşmış
vergi oranları dikkate alınarak hesaplanmasıyla belirlenmektedir.
Ertelenmiş vergi yükümlülükleri vergilendirilebilir geçici farkların tümü için hesaplanırken, indirilebilir geçici farklardan oluşan
ertelenmiş vergi varlıkları, gelecekte vergiye tabi kar elde etmek suretiyle söz konusu farklardan yararlanmanın kuvvetle muhtemel
olması şartıyla hesaplanmaktadır. Bahse konu varlık ve yükümlülükler, ticari ya da mali kar/zararı etkilemeyen işleme ilişkin
geçici fark, şerefiye veya diğer varlık ve yükümlülüklerin ilk defa finansal tablolara alınmasından (işletme birleşmeleri dışında)
kaynaklanıyorsa muhasebeleştirilmez.
Ertelenmiş vergi yükümlülükleri, Grup’un geçici farklılıkların ortadan kalkmasını kontrol edebildiği ve yakın gelecekte bu farkın
ortadan kalkma olasılığının düşük olduğu durumlar haricinde, bağlı ortaklık ve iştiraklerdeki yatırımlar ve iş ortaklıklarındaki
paylar ile ilişkilendirilen vergilendirilebilir geçici farkların tümü için hesaplanır. Bu tür yatırım ve paylar ile ilişkilendirilen
vergilendirilebilir geçici farklardan kaynaklanan ertelenmiş vergi varlıkları, yakın gelecekte vergiye tabi yeterli kar elde etmek
suretiyle söz konusu farklardan yararlanmanın kuvvetle muhtemel olması ve gelecekte ilgili farkların ortadan kalkmasının
muhtemel olması şartlarıyla hesaplanmaktadır.
Ertelenmiş vergi varlığının kayıtlı değeri, her bilanço tarihi itibariyle gözden geçirilir. Ertelenmiş vergi varlığının kayıtlı değeri,
bir kısmının veya tamamının sağlayacağı faydanın elde edilmesine imkan verecek düzeyde mali kar elde etmenin muhtemel
olmadığı ölçüde azaltılır.
Ertelenmiş vergi varlıkları ve yükümlülükleri varlıkların gerçekleşeceği veya yükümlülüklerin yerine getirileceği dönemde geçerli
olması beklenen ve bilanço tarihi itibariyle yasallaşmış veya önemli ölçüde yasallaşmış vergi oranları (vergi düzenlemeleri)
üzerinden hesaplanır. Ertelenmiş vergi varlıkları ve yükümlülüklerinin hesaplanması sırasında, Grup’un bilanço tarihi itibariyle
varlıklarının defter değerini geri kazanması ya da yükümlülüklerini yerine getirmesi için tahmin ettiği yöntemlerin vergi sonuçları
dikkate alınır.
111YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı)
2.5.15 Kurum Kazancı Üzerinden Hesaplanan Vergiler (devamı)
Ertelenmiş vergi (devamı)
Ertelenmiş vergi varlıkları ve yükümlülükleri, cari vergi varlıklarıyla cari vergi yükümlülüklerini mahsup etme ile ilgili yasal birhakkın olması veya söz konusu varlık ve yükümlülüklerin aynı vergi mercii tarafından toplanan gelir vergisiyle ilişkilendirilmesiya da Grup’un cari vergi varlık ve yükümlülüklerini netleştirmek suretiyle ödeme niyetinin olması durumunda mahsup edilir.
Dönem cari ve ertelenmiş vergisi
Doğrudan özkaynakta alacak ya da borç olarak muhasebeleştirilen kalemler (ki bu durumda ilgili kalemlere ilişkin ertelenmişvergi de doğrudan özkaynakta muhasebeleştirilir) ile ilişkilendirilen ya da işletme birleşmelerinin ilk kayda alımından kaynaklananlarharicindeki cari vergi ile döneme ait ertelenmiş vergi, gelir tablosunda gider ya da gelir olarak muhasebeleştirilir. İşletmebirleşmelerinde, şerefiye hesaplanmasında ya da satın alanın, satın alınan bağlı ortaklığın tanımlanabilen varlık, yükümlülük veşarta bağlı borçlarının gerçeğe uygun değerinde elde ettiği payın satın alım maliyetini aşan kısmının belirlenmesinde vergi etkisigöz önünde bulundurulur.
2.5.16 Çalışanlara Sağlanan Faydalar / Kıdem Tazminatları
Türkiye’de mevcut kanunlar ve toplu iş sözleşmeleri hükümlerine göre kıdem tazminatı, emeklilik veya işten çıkarılma durumundaödenmektedir. Güncellenmiş olan UMS 19 Çalışanlara Sağlanan Faydalar Standardı (“UMS 19”) uyarınca söz konusu türdekiödemeler tanımlanmış emeklilik fayda planları olarak nitelendirilir. Bilançoda muhasebeleştirilen kıdem tazminatı yükümlülüğü,tüm çalışanların emeklilikleri dolayısıyla ileride doğması beklenen yükümlülük tutarlarının net bugünkü değerine göre hesaplanmışve finansal tablolara yansıtılmıştır. Hesaplanan tüm aktüeryal kazançlar ve kayıplar gelir tablosuna yansıtılmıştır.
2.5.17 Nakit Akım Tablosu
Nakit akım tablosunda, döneme ilişkin nakit akımları esas, yatırım ve finansman faaliyetlerine dayalı bir biçimde sınıflandırılarakraporlanır.
Esas faaliyetlerden kaynaklanan nakit akımları, Grup’un satış faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akımlarını gösterir.
Yatırım faaliyetleriyle ilgili nakit akımları, Grup’un yatırım faaliyetlerinde (sabit yatırımlar ve finansal yatırımlar) kullandığı veelde ettiği nakit akımlarını gösterir.
Finansman faaliyetlerine ilişkin nakit akımları, Grup’un finansman faaliyetlerinde kullandığı kaynakları ve bu kaynakların geriödemelerini gösterir.
Hazır değerler; nakit para, vadesiz mevduat ve satın alım tarihinden itibaren vadeleri 3 ay ve 3 aydan daha az olan, hemen nakdeçevrilebilecek olan ve önemli tutarda değer değişikliği riskini taşımayan yüksek likiditeye sahip diğer kısa vadeli yatırımlardır.
112YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı)
2.5.18 Sermaye ve Temettüler
Adi hisseler, özsermaye olarak sınıflandırılır. Adi hisseler üzerinden dağıtılan temettüler, beyan edildiği dönemde birikmiş kardan
indirilerek kaydedilir.
2.5.19 Hibe Krediler
Hibe krediler; uçak ve motorların satın alımlarında veya finansal kiralama yöntemiyle elde edilmelerinde kazanılmaktadır. Grup,
hibe kredileri aktiflerin maliyetinden düştükten sonra aktifleri ekonomik ömürleri süresince itfa etmektedir. Faaliyet kiralamasına
ilişkin kazanılan hibe krediler, ertelenmiş gelir olarak kaydedilmekte ve kiralama süresince itfa edilmektedir.
2.5.20 Bakım ve Onarım Giderleri
Maddi varlıkların ve kiralanan varlıkların düzenli bakımı ve onarımı için yapılan harcamalar, ilgili döneme faaliyet gideri olarak
kaydedilmektedir. Sahip olunan veya finansal kiralama ile alınan uçakların büyük bakımları yapıldıkça gider olarak kaydedilmekte;
operasyonel kiralanan uçakların bakımları ise periyodik bazda gider olarak tahakkuk ettirilmektedir.
2.5.21 Sık Uçuş Programı
Grup, üyelerine “Miles and Smiles” adında bir Sık Uçuş Programı (Frequent Flyer Program) dahilinde birikmiş mesafe üzerinden
ücretsiz uçuş ödülü vermektedir. Uçuş ödülü satış işlemlerinin farklı bir bileşeni şeklinde muhasebeleştirilmektedir. Tahsil edilen
bedelin rayiç değerinin bir kısmı müşteriye sağlanan menfaatlere dağıtılarak, söz konusu menfaatler müşteri tarafından kullanıldıkça
gelir kaydedilmektedir.
Grup, aynı zamanda “Shop & Miles” ve diğer program ortakları ile gerçekleştirilen promosyonlar dahilinde katılımcılara mil
kredisi satmaktadır. Bu gelirin bir kısmı ertelenmiş gelir olarak kaydedilmekte ve seyahat sağlandıkça gelir olarak kaydedilmektedir.
2.6 Önemli Muhasebe Tahminleri ve Varsayımlar
Finansal tabloların hazırlanması, bilanço tarihi itibariyle raporlanan varlıklar ve yükümlülüklerin tutarlarını, koşullu varlıkların
ve yükümlülüklerin açıklamasını ve hesap dönemi boyunca raporlanan gelir ve giderlerin tutarlarını etkileyebilecek tahmin ve
varsayımların kullanılmasını gerektirmektedir. Grup geleceğe yönelik tahmin ve varsayımlarda bulunmaktadır. Muhasebe tahminleri
doğası gereği gerçekleşen sonuçlarla birebir aynı tutarlarda neticelenmeyebilir. Gelecek finansal raporlama döneminde, varlık
ve yükümlülüklerin kayıtlı değerinde önemli düzeltmelere neden olabilecek tahmin ve varsayımlar aşağıda belirtilmiştir:
Varlıklarda Değer Düşüklüğü tespit çalışması:
Grup’un varlıklarda değer düşüklüğü ile ilgili temel varsayımları ve hesaplama yöntemi Not 2.5.6’da açıklanmıştır.
113YILLIK RAPOR 2009
2. FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA İLİŞKİN ESASLAR (devamı)
2.6 Önemli Muhasebe Tahminleri ve Varsayımlar (devamı)
Sık uçuş programı yükümlülüğü hesaplaması:
Not 2.5.21’de belirtildiği gibi, Grup’un üyeleri için “Miles and Smiles” ve “Shop & Miles” adlarında uygulamaya koyduğu programlarıbulunmaktadır. Söz konusu programlara ilişkin yükümlülük hesaplamalarında geçmiş yıllarda gerçekleşmiş veriler üzerindenistatistiki yöntemler kullanılarak bulunan kullanım oranı vasıtasıyla geçerliliğini yitirecek miller tahmin edilmektedir ve bu milleriçin bir yükümlülük hesaplanmamaktadır.
Maddi varlıkların faydalı ömürleri ve hurda değerleri:
Grup, maddi varlıkların üzerinden Not 2.5.3’te belirtilen faydalı ömürleri ve hurda değerleri dikkate alarak amortisman ayırmaktadır.
3. İŞLETME BİRLEŞMELERİ
Yoktur.
4. İŞ ORTAKLIKLARI
Not 16’ya bakınız.
5. BÖLÜMLERE GÖRE RAPORLAMA
Grup yönetimi, bölümlere tahsis edilecek kaynaklara ilişkin kararların alınması ve bölümlerin performansının değerlendirilmesiamacıyla sonuçları ve faaliyetleri hava taşımacılığı ve uçak teknik bakım hizmetleri bazında incelemektedir. Grup’un satış bilgilerineilişkin detaylı bilgiler not 28’de verilmiştir.
5.1. Toplam Varlıklar ve Yükümlülükler
Toplam Varlıklar 31 Aralık 2009 31 Aralık 2008Havacılık 8.542.807.991 7.871.289.987Teknik 534.901.509 444.802.648Toplam 9.077.709.500 8.316.092.635Eksi: Konsolidasyon eliminasyonları (505.620.073) (404.857.920)Konsolide mali tablolara göre toplam varlıklar 8.572.089.427 7.911.234.715
Toplam Yükümlülükler 31 Aralık 2009 31 Aralık 2008Havacılık 5.529.700.126 4.884.702.891Teknik 100.305.913 93.546.882Toplam 5.630.006.039 4.978.249.773Eksi: Konsolidasyon eliminasyonları (502.796.838) (53.602.154)Konsolide mali tablolara göre toplam yükümlülükler 5.127.209.201 4.924.647.619
114YILLIK RAPOR 2009
5. BÖLÜMLERE GÖRE RAPORLAMA (devamı)
5.2. Faaliyet Karı/(Zararı)
Bölüm Sonuçları:
Bölümlerarası
1 Ocak 2009-31 Aralık 2009 Havacılık Teknik Eliminasyon Toplam
Grup dışı satış gelirleri 6.845.308.852 190.574.051 - 7.035.882.903
Bölümlerarası satış 17.973.830 526.831.414 (544.805.244) -
Satış gelirleri 6.863.282.682 717.405.465 (544.805.244) 7.035.882.903
Satışların maliyeti (5.087.547.647) (579.093.922) 530.692.425 (5.135.949.144)
Brüt kar / (zarar) 1.775.735.035 138.311.543 (14.112.819) 1.899.933.759
Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri (801.665.991) (5.171.892) 334.470 (806.503.413)
Genel yönetim giderleri (221.582.438) (44.046.329) 4.092.241 (261.536.526)
Diğer faaliyet gelirleri 82.872.341 17.160.521 (8.896.758) 91.136.104
Diğer faaliyet giderleri (202.042.652) (15.679.696) 18.582.866 (199.139.482)
Faaliyet karı / (zararı) 633.316.295 90.574.147 - 723.890.442
Bölümlerarası
1 Ocak 2008-31 Aralık 2008 Havacılık Teknik Eliminasyon Toplam
Grup dışı satış gelirleri 5.974.927.490 148.246.719 - 6.123.174.209
Bölümlerarası satış 30.938.398 434.468.304 (465.406.702) -
Satış gelirleri 6.005.865.888 582.715.023 (465.406.702) 6.123.174.209
Satışların maliyeti (4.500.178.013) (501.131.764) 458.639.193 (4.542.670.584)
Brüt kar / (zarar) 1.505.687.875 81.583.259 (6.767.509) 1.580.503.625
Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri (632.369.295) (3.714.723) 208.010 (635.876.008)
Genel yönetim giderleri (172.203.555) (34.289.692) 2.680.066 (203.813.181)
Diğer faaliyet gelirleri 58.451.257 17.899.690 (19.660.419) 56.690.528
Diğer faaliyet giderleri (196.578.878) (37.081.437) 23.539.852 (210.120.463)
Faaliyet karı / (zararı) 562.987.404 24.397.097 - 587.384.501
Maddi Duran Varlık Değer Düşüklüğüne İlişkin Gelir Tablosu Kalemleri
Bölümlerarası
1 Ocak 2009-31 Aralık 2009 Havacılık Teknik Eliminasyon Toplam
Maddi Varlık Değer Düşüş
Karşılığındaki Reel Artış
(Diğer Faaliyetlerden Giderler) (154.263.062) - - (154.263.062)
Maddi Varlık Değer Düşüş
Karşılığındaki Kur Değişiminden
Kaynaklanan Artış (Finansal Gider) (24.520.934) - - (24.520.934)
115YILLIK RAPOR 2009
5. BÖLÜMLERE GÖRE RAPORLAMA (devamı)
5.2. Faaliyet Karı/(Zararı) (devamı)
Bölümlerarası
1 Ocak 2008-31 Aralık 2008 Havacılık Teknik Eliminasyon Toplam
Maddi Varlık Değer Düşüş
Karşılığındaki Reel Artış
(Diğer Faaliyetlerden Giderler) (176.836.702) - - (176.836.702)
Maddi Varlık Değer Düşüş
Karşılığındaki Kur Değişiminden
Kaynaklanan Azalış (Finansal Gelir) 1.012.109.405 - - 1.012.109.405
Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımlara İlişkin Gelir Tablosu Kalemleri
Bölümlerarası
1 Ocak 2009-31 Aralık 2009 Havacılık Teknik Eliminasyon Toplam
Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen
Yatırımların Kar/(Zararlarındaki) Paylar 15.512.901 (2.699.198) - 12.813.703
Bölümlerarası
1 Ocak 2008-31 Aralık 2008 Havacılık Teknik Eliminasyon Toplam
Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen
Yatırımların Kar/(Zararlarındaki) Paylar 4.042.859 (470.485) - 3.572.374
5.3. Yatırım Faaliyetleri
Bölümlerarası
1 Ocak 2009-31 Aralık 2009 Havacılık Teknik Eliminasyon Toplam
Maddi ve maddi olmayan varlık alımı 286.807.723 120.342.608 - 407.150.331
Cari dönem amortisman gideri ve itfa payı 293.456.913 53.594.667 - 347.051.580
Özkaynak yöntemiyle değerlenen iştirakler 129.630.762 22.421.794 - 152.052.556
Bölümlerarası
1 Ocak 2008-31 Aralık 2008 Havacılık Teknik Eliminasyon Toplam
Maddi ve maddi olmayan varlık alımı 1.180.306.571 118.885.388 - 1.299.191.959
Cari dönem amortisman gideri ve itfa payı 203.281.709 82.983.692 - 286.265.401
Özkaynak yöntemiyle değerlenen iştirakler 39.872.359 3.765.565 - 43.637.924
116YILLIK RAPOR 2009
6. NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Kasa 540.180 356.049
Alınan çekler 769 244.458
Banka - vadeli mevduatlar 974.329.053 365.786.513
Banka - vadesiz mevduatlar 100.193.848 122.908.559
Diğer hazır değerler 21.048.019 15.610.142
1.096.111.869 504.905.721
Vadeli Mevduatlar:
Anapara Para Birimi Açılış Tarihi Faiz Oranı Vade 31 Aralık 2009
21.05.2009 04.01.2010
238.174.400 TL 31.12.2009 22.02.2010 238.174.400
20.07.2009 18.01.2010
87.427.313 EUR 31.12.2009 20.01.2010 188.869.224
23.01.2009 04.01.2010
363.475.745 USD 31.12.2009 25.02.2010 547.285.429
974.329.053
Anapara Para Birimi Açılış Tarihi Faiz Oranı Vade 31 Aralık 2008
17.11.2008 02.01.2009
90.700.000 TL 31.12.2008 %13,50 - %23,50 22.01.2009 90.700.00
23.050.000 EUR 07.11.2008 %7,76 05.02.2009 49.345.440
24.10.2008 02.01.2009
149.270.034 USD 31.12.2008 %2,00 - %7,50 22.01.2009 225.741.073
365.786.513
7. FİNANSAL YATIRIMLAR
Kısa vadeli finansal yatırımlar aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
3 aydan uzun vadeli mevduatlar 175.000.000 1.403.033.703
Türev enstrümanlar gerçeğe uygun değeri (Not: 39) 47.298.370 39.599.159
222.298.370 1.442.632.862
3 aydan uzun vadeli mevduatlar:
Anapara Para Birimi Açılış Tarihi Faiz Oranı Vade 31 Aralık 2009
20.07.2009 11,55% 20.07.2010
175.000.000 TL 20.07.2009 12,50% 20.07.2010 175.000.000
175.000.000
%5,85 - %13,7
%1,75 - %4,50
%0,20 - %6,00
7. FİNANSAL YATIRIMLAR (devamı)
Anapara Para Birimi Açılış Tarihi Faiz Oranı Vade 31 Aralık 2008
21.05.2008 05.01.2009
544.600.000 TL 22.12.2008 %19,15 - %23,00 03.09.2009 544.600.000
07.07.2008 19.01.2009
107.460.000 Euro 22.12.2008 %6,50 - %8,50 04.05.2009 230.050.368
23.01.2008 05.01.2009
415.515.000 USD 15.12.2008 %5,65 - %8,55 24.07.2009 628.383.335
1.403.033.703
Uzun vadeli finansal yatırımlar aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Sita Inc. 1.679.619 1.679.619
Emek İnşaat ve İşletme A.Ş. 26.859 26.859
Star Alliance GMBH 44.465 44.465
1.750.943 1.750.943
Sita Inc., Emek İnşaat ve İşletme A.Ş. ve Star Alliance GMBH aktif bir piyasada işlem görmediğinden dolayı maliyet değerleri
ile gösterilmektedir.
Grup’un uzun vadeli finansal yatırımlarının 31 Aralık 2009 tarihi itibariyle detayları aşağıdaki gibidir:
Şirketin ve Sahiplik Sahip Olunan Ana Faaliyet
Şirketin Ünvanı Faaliyetin Yeri Oranı Oy Hakkı Alanı
Emek İnşaat ve İşletme A.Ş. Türkiye 0,3% 0,3% İnşaat
Sita Inc. Hollanda %0,1’den az %0,1’den az Bilgi ve Telekomünikasyon
Hizm.
Star Alliance GMBH Almanya 5,55% 5,55% Star Alliance Üye Havayolları
Arasındaki Koordinasyon
8. FİNANSAL BORÇLAR
Kısa vadeli finansal borçlar aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Banka kredileri 14.439.256 34.900.371
Finansal kiralama borçları 397.827.585 384.388.858
412.266.841 419.289.229
117YILLIK RAPOR 2009
8. FİNANSAL BORÇLAR (devamı)
Uzun vadeli finansal borçlar aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Banka kredileri 14.187.801 -
Finansal kiralama borçları 2.561.711.482 2.798.005.235
2.575.899.283 2.798.005.235
Uzun vadeli banka kredilerinin kısa vadeli kısmının detayları 31 Aralık 2009 tarihi itibariyle aşağıdaki gibidir:
Vade Tarihi Faiz Oranı Para Birimi Orjinal Para Faiz Tahakkuku TL
17.10.2011 Libor+%3,50 ABD Doları 9.422.728 167.002 14.439.256
Uzun vadeli banka kredilerinin detayları 31 Aralık 2009 tarihi itibariyle aşağıdaki gibidir:
Vade Tarihi Faiz Oranı Para Birimi Orjinal Para Faiz Tahakkuku TL
17.10.2011 Libor + %3,50 ABD Doları 9.422.728 - 14.187.801
Kısa vadeli banka kredilerinin detayları 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle aşağıdaki gibidir:
Vade Tarihi Faiz Oranı Para Birimi Orjinal Para Faiz Tahakkuku TL
15.08.2009 Libor+%1,25 ABD Doları 22.937.732 139.945 34.900.371
Finansal kiralama borçları aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
1 yıldan az 469.617.973 480.276.603
1 – 5 yıl arası 1.438.363.567 1.566.966.270
5 yıldan fazla 1.548.610.096 1.778.034.612
3.456.591.636 3.825.277.485
Eksi: Gelecek yıllara ait faiz gideri (497.052.569) (642.883.392)
Mali tablolarda gösterilen
finansal kiralama borçlarının anapara tutarı 2.959.539.067 3.182.394.093
Faiz aralığı:
Değişken oranlı borçlar 1.133.986.718 1.221.791.915
Sabit oranlı borçlar 1.825.552.349 1.960.602.178
2.959.539.067 3.182.394.093
31 Aralık 2009 tarihi itibariyle, ABD Doları ve Euro cinsinden ifade edilen finansal kiralama borçlarının ağırlıklı ortalama faiz
oranları, sabit oranlı borçlar için %4,91 (31 Aralık 2008: % 4,90) değişken oranlı borçlar için ise %0,78 (31 Aralık 2008: %1,93)’dir.
118YILLIK RAPOR 2009
119YILLIK RAPOR 2009
9. DİĞER FİNANSAL YÜKÜMLÜLÜKLER
Kısa vadeli diğer finansal yükümlülüklerin dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Türev enstrümanlar gerçeğe uygun değeri (Not: 39) 45.232.172 44.360.335
Bankaya borçlar 846.771 639.916
46.078.943 45.000.251
Bankaya borçlar hesabı ay sonu vergi ve SSK ödemeleri için banka tarafından faizsiz olarak kullandırılan gecelik borçlardan
oluşmaktadır.
10. TİCARİ ALACAKLAR VE BORÇLAR
Kısa vadeli ticari alacakların dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Ticari alacaklar 455.045.487 381.445.533
İlişkili taraflardan ticari alacaklar (Not 37) 32.128.286 4.741.388
Şüpheli alacaklar karşılığı (41.791.892) (37.042.788)
445.381.881 349.144.133
Ticari alacaklar için ayrılan şüpheli alacak karşılığı, dava konusu alacaklar için ayrılmış karşılıklar ve geçmiş tahsil edilememe
tecrübesine dayanılarak hesaplanmış karşılıklardan oluşmaktadır. Grup’un 31 Aralık 2009 ve 2008 tarihlerinde sona eren dönemlere
ilişkin şüpheli alacak karşılığındaki değişimi aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Dönem başı ayrılmış karşılık 37.042.788 21.405.019
Cari dönem gideri 22.513.003 20.707.670
Tahsil edilen alacak (15.357.120) (4.895.781)
Silinen alacak (2.406.779) (174.120)
Dönem sonu itibariyle ayrılan karşılık 41.791.892 37.042.788
Grup, alacaklarının kredi riski ile ilgili açıklamaları finansal tablo dipnotu 38’de Kredi Riski bölümünde verilmektedir.
Kısa vadeli ticari borçların dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Ticari borçlar 536.177.325 425.068.449
İlişkili taraflara ticari borçlar (Not 37) 22.663.149 9.433.149
Diğer 1.961.004 607.613
560.801.478 435.109.211
120YILLIK RAPOR 2009
11. DİĞER ALACAKLAR VE BORÇLAR
Kısa vadeli diğer alacakların dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Uçak alımı için yapılan nakdi olarak geri alınacak
ön ödemeler (net) 724.055.005 30.220.978
İlişkili taraflardan ticari olmayan alacaklar (Not 37) 12.581.316 67.386
Vergi dairesinden alacaklar 1.933.804 4.917.861
Personelden alacaklar 1.165.585 1.263.682
Verilen depozito ve teminatlar 1.153.878 949.250
Yurtdışı satınalma işlemlerinden doğan alacaklar 938.235 5.551.351
Teknik malzeme yurtdışı alacakları 265.974 1.465.399
İndirilecek KDV - 4.295.567
Bosna Hersek Havayolları hisse senedi avansı - 10.704.000
Diğer alacaklar 1.299.578 2.238.484
743.393.375 61.673.958
Uzun vadeli diğer alacakların dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Uçak alımı için yapılan nakdi olarak geri alınacak
ön ödemeler (net) 637.383.512 -
Faiz takası sözleşmeleri depozitoları 7.663.566 -
Faaliyet tipi kiralamalar için verilen avanslar 7.211.446 6.924.230
Personelden alacaklar 6.045.185 6.410.064
Verilen depozito ve teminatlar 4.863.237 3.472.266
Sita depozito sertifikalarından alacaklar 1.193.182 1.205.400
Yurtdışı satınalma işlemlerinden doğan alacak - 4.796.921
664.360.128 22.808.881
Kısa vadeli diğer borçların dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Çeşitli hizmet avansları 69.550.656 57.613.133
Ödenecek vergi ve fonlar 31.244.933 26.061.291
Ödenecek SSK primleri 25.835.403 21.564.459
Sigorta şirketlerine borçlar 14.832.195 -
Alınan depozito ve teminatlar 9.665.768 7.603.582
Alınan diğer avanslar 1.150.351 1.072.264
Sanal pos bilet avansları 936.185 162.591
Özel kira avansları 895.143 751.062
Diğer borçlar 2.522.747 1.138.625
156.633.381 115.967.007
121YILLIK RAPOR 2009
11. DİĞER ALACAKLAR VE BORÇLAR (devamı)
Uzun vadeli diğer borçların dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Alınan depozito ve teminatlar 8.941.613 7.865.284
12. FİNANS SEKTÖRÜ FAALİYETLERİNDEN ALACAK VE BORÇLAR
Yoktur (31 Aralık 2008: Yoktur).
13. STOKLAR
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Yedek parça stokları 133.739.727 87.165.280
Diğer stoklar 29.624.852 25.918.729
163.364.579 113.084.009
Değer düşüklüğü karşılığı (-) (14.368.647) (14.724.718)
148.995.932 98.359.291
31 Aralık 2009 ve 2008 tarihlerinde sona eren dönemlere ilişkin stok değer düşüklüğündeki değişim aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 30 Aralık 2008
Dönem başı ayrılmış karşılık 14.724.718 10.845.508
Dönem içinde ayrılan karşılık 1.290.280 13.078.367
Dönem içinde ayrılan karşılık iptali (1.646.351) (9.199.157)
Dönem sonu itibariyle ayrılan karşılık 14.368.647 14.724.718
14. CANLI VARLIKLAR
Yoktur (31 Aralık 2008: Yoktur).
15. DEVAM EDEN İNŞAAT SÖZLEŞMELERİNE İLİŞKİN VARLIKLAR
Yoktur (31 Aralık 2008: Yoktur).
122YILLIK RAPOR 2009
16. ÖZKAYNAK YÖNTEMİYLE DEĞERLENEN YATIRIMLAR
Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımlar aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. (Sun Express) 26.698.068 13.811.371
THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. (Turkish DO&CO) 34.054.590 26.060.988
Bosna Hersek Havayolları 2.936.441 -
P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti. 22.421.794 3.765.565
TGS Yer Hizmetleri A.Ş. (TGS) 63.482.168 -
THY OPET Havacılık Yakıtları A.Ş. 2.459.495 -
152.052.556 43.637.924
Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. (Sun Express)’in 31 Aralık 2009 ve 31 Aralık 2008 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Varlıklar 232.316.502 113.774.956
Yükümlülükler 178.920.367 86.152.214
Özkaynaklar 53.396.135 27.622.742
Grup’un özkaynaklardaki payı 26.698.068 13.811.371
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Hasılat 899.836.648 765.171.890
Dönem karı / (zararı) 25.409.528 (3.899.580)
Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı 12.704.764 (1.949.790)
THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş.’nin 31 Aralık 2009 ve 31 Aralık 2008 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Varlıklar 122.594.934 93.245.421
Yükümlülükler 52.485.754 41.123.446
Özkaynaklar 68.109.180 52.121.975
Grup’un özkaynaklardaki payı 34.054.590 26.060.988
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Hasılat 267.960.365 190.142.882
Dönem karı / (zararı) 16.987.205 11.985.300
Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı 8.493.603 5.992.650
123YILLIK RAPOR 2009
16. ÖZKAYNAK YÖNTEMİYLE DEĞERLENEN YATIRIMLAR (devamı)
P&W T.T Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti’nin 31 Aralık 2009 ve 31 Aralık 2008 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Varlıklar 104.846.886 8.344.051
Yükümlülükler 59.088.122 659.225
Özkaynaklar 45.758.764 7.684.826
Grup’un özkaynaklardaki payı 22.421.794 3.765.565
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Hasılat 119.754 -
Dönem karı / (zararı) (5.508.567) (960.174)
Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı (2.699.198) (470.485)
Bosna Hersek Havayolları’nın 31 Aralık 2009 ve 31 Aralık 2008 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Varlıklar 49.653.830 -
Yükümlülükler 43.661.093 -
Özkaynaklar 5.992.737 -
Grup’un özkaynaklardaki payı 2.936.441 -
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Hasılat 20.721.502 -
Dönem karı / (zararı) (13.524.756) -
Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı (6.627.130) -
TGS’nin 31 Aralık 2009 ve 31 Aralık 2008 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Varlıklar 142.871.824 -
Yükümlülükler 15.907.488 -
Özkaynaklar 126.964.336 -
Grup’un özkaynaklardaki payı 63.482.168 -
124YILLIK RAPOR 2009
16. ÖZKAYNAK YÖNTEMİYLE DEĞERLENEN YATIRIMLAR (devamı)
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Hasılat - -
Dönem karı / (zararı) 1.964.336 -
Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı 982.168 -
17 Eylül 2009 tarihli protokol ve sermaye artışı neticesinde TGS’nin sermayesinin %50’sine tekabül eden 6.000.000 TL nominal
tutarında hissenin emisyon primli olarak 119.000.000 TL karşılığında Havaş tarafından sermaye artışına iştirak edilmek suretiyle
iktisap edilmesi neticesinde, TGS’nin özsermayesinde 113.000.000 TL emisyon primi oluşmuştur. Söz konusu emisyon priminin
şirket ile TGS arasında 2010-2014 yıllarında geçerli olacak 5 yıllık hizmet sözleşmesi ile ilişkili olması nedeniyle, TGS’nin özkaynakları
içerisinde yer alan emisyon priminin Grup payı (%50), hizmet alımı süresince itfa edilmek üzere ‘Ertelenmiş Gelir’ (Not 26) olarak
kaydedilmiştir.
THY Opet Havacılık Yakıtları A.Ş.’nin 31 Aralık 2009 ve 31 Aralık 2008 tarihlerine ilişkin finansal bilgileri aşağıdaki gibidir
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Varlıklar 5.745.326 -
Yükümlülükler 826.333 -
Özkaynaklar 4.918.993 -
Grup’un özkaynaklardaki payı 2.459.495 -
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Hasılat - -
Dönem karı / (zararı) (81.009) -
Dönem kar/ (zararında) Grup’un payı (40.504) -
Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımların kar / (zarar) içindeki payları aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Sun Ekspress 12.704.764 (1.949.791)
Turkish DO&CO 8.493.603 5.992.650
P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti. (2.699.198) (470.485)
Bosna Hersek Havayolları (6.627.130) -
TGS 982.168 -
THY OPET Havacılık Yakıtları A.Ş. (40.504) -
Toplam 12.813.703 3.572.374
125YILLIK RAPOR 2009
16. ÖZKAYNAK YÖNTEMİYLE DEĞERLENEN YATIRIMLAR (devamı)
Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımların 31 Aralık 2009 tarihi itibariyle detayları aşağıdaki gibidir:
Şirketin ve Sahiplik Sahip Olunan Ana Faaliyet
Şirketin Ünvanı Faaliyetin Yeri Oranı Oy Hakkı Alanı
Güneş Ekspres Havacılık A.Ş.
(Sun Express) Türkiye 50% 50% Hava Taşımacılığı
THY DO&CO İkram
Hizmetleri A.Ş. Türkiye 50% 50% İkram Hizmeti
P&W T.T. Uçak Bakım
Merkezi Ltd. Şti Türkiye 49% 49% Bakım Hizmeti
Bosna Hersek
Bosna Hersek Havayolları Federasyonu 49% 49% Hava Taşımacılığı
TGS Yer Hizmetleri A.Ş. Türkiye 50% 50% Yer Hizmetleri
THY OPET Havacılık
Yakıtları A.Ş. Türkiye 50% 50% Havacılık Yakıtları
17 YATIRIM AMAÇLI GAYRİMENKULLER
1 Ocak- 1 Ocak-
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Açılış bakiyesi, 1 Ocak 48.130.000 53.700.000
Yeni alımlar 758.086 -
Makul değer değişikliğinden kaynaklanan kayıp (78.086) (5.000.000)
Çıkışlar - (570.000)
Kapanış bakiyesi, 31 Aralık 48.810.000 48.130.000
Yatırım amaçlı gayrimenkullerin gerçeğe uygun değeri Grup ile ilişkisi olmayan bağımsız bir ekspertiz şirketi tarafından
gerçekleştirilen değerlemeye göre elde edilmiştir. Değerleme Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş bağımsız bir
ekspertiz şirketi tarafından benzer gayrimenkuller ile ilgili piyasa işlem fiyatlarının referans alınmasıyla tespit edilmiştir.
Mal
iyet
Açılı
ş Ba
kiye
si 1
Oca
k 20
0916
4.64
5.53
831
1.29
4.13
916
6.56
1.73
62.
755.
313.
950
366.
092.
558
29.0
93.6
1462
.709
.927
4.85
5.58
2.30
78.
711.
293.
769
İlave
ler
-
19.3
36.9
1920
.689
.613
37.3
02.4
8893
.157
.533
2.31
1.97
227
.889
.945
203.
152.
915
403.
841.
385
Çıkı
şlar
-
(9.7
09.4
47)
(14.
615.
913)
(283
.401
.122
)(1
39.4
20.5
97)
(2.8
50)
-
(84.
407.
359)
(531
.557
.288
)
Tran
sfer
ler
-
-
-
31.7
70.0
55 -
1
6.01
9.22
6 (7
2.88
6.72
0)25
.097
.439
-
31 A
ralık
200
9 ka
panı
ş ba
kiye
si16
4.64
5.53
832
0.92
1.61
117
2.63
5.43
62.
540.
985.
371
319.
829.
494
47.4
21.9
6217
.713
.152
4.99
9.42
5.30
28.
583.
577.
866
Biri
kmiş
Am
ortis
man
Açılı
ş Ba
kiye
si 1
Oca
k 20
0955
.667
.061
248.
016.
427
139.
815.
066
2.02
3.62
7.03
618
5.00
9.98
022
.559
.087
-
980.
614.
975
3.65
5.30
9.63
2
Cari
döne
m a
mor
tism
anı
2.73
1.50
514
.943
.907
10.3
71.0
0053
.590
.864
45.7
29.7
733.
624.
704
-
212.
257.
891
343.
249.
644
Çıkı
şlar
-
(9.3
40.2
89)
(14.
512.
382)
(256
.514
.451
)(8
3.69
4.30
6)(4
75)
-
(40.
722.
553)
(404
.784
.456
)
Değe
r düş
üklü
ğü re
el a
rtış
/(aza
lış)
-
(551
.167
) -
77
.905
.359
-
-
-
76.
908.
870
154.
263.
062
Değe
r düş
üklü
ğü k
ur d
eğiş
imin
den
ka
ynak
lana
n ar
tış/(a
zalış
) -
37
.062
-
18.1
92.9
61 -
-
-
6
.290
.911
24
.520
.934
31 A
ralık
200
9 ka
panı
ş ba
kiye
si58
.398
.566
253.
105.
940
135.
673.
684
1.91
6.80
1.76
914
7.04
5.44
726
.183
.316
-
1.23
5.35
0.09
43.
772.
558.
816
31 A
ralık
200
9 ne
t def
ter
değe
ri10
6.24
6.97
267
.815
.671
36.9
61.7
5262
4.18
3.60
217
2.78
4.04
721
.238
.646
17.7
13.1
523.
764.
075.
208
4.81
1.01
9.05
0
31 A
ralık
200
8 ne
t def
ter
değe
ri10
8.97
8.47
763
.277
.712
26.7
46.6
7073
1.68
6.91
418
1.08
2.57
86.
534.
527
62.7
09.9
273.
874.
967.
332
5.05
5.98
4.13
7
Tekn
ikFi
nans
alYe
rüst
üEk
ipm
an,
Diğe
rKo
mpo
nent
ve
Yapı
lmak
taKi
rala
ma
ileDü
zenl
emel
eri
Sim
ülat
ör v
eEk
ipm
anla
r ve
Uçak
lar
veTa
mir
Edi
lebi
lirÖz
el
Olan
Alın
anve
Bin
alar
Taşı
tlar
Dem
irba
şlar
Yede
k M
otor
lar
Yede
k Pa
rçal
arM
aliy
etle
rYa
tırım
lar
Uça
klar
Topl
am
18.
MA
DD
İ DU
RA
N V
AR
LIK
LAR
126YILLIK RAPOR 2009
Mal
iyet
Açılı
ş Ba
kiye
si 1
Oca
k 20
0816
4.58
4.01
430
3.00
9.42
817
1.15
1.24
42.
639.
937.
173
327.
244.
646
23.8
90.4
8059
.697
.500
3.83
0.02
1.09
57.
519.
535.
580
İlave
ler
10.
644
20.4
94.7
918.
968.
480
85.2
87.7
0010
2.48
9.87
212
.093
.986
42.5
32.5
351.
019.
175.
119
1.29
1.05
3.12
7
Çıkı
şlar
(25
3.83
8)(1
2.21
0.08
0)(1
3.55
7.98
8)(2
.114
.432
)(6
3.64
1.96
0)(7
.516
.640
) -
-
(9
9.29
4.93
8)
Tran
sfer
ler
304.
718
-
-
32.2
03.5
09 -
6
25.7
88
(39.
520.
108)
6.38
6.09
3 -
31 A
ralık
200
8 ka
panı
ş ba
kiye
si16
4.64
5.53
831
1.29
4.13
916
6.56
1.73
62.
755.
313.
950
366.
092.
558
29.0
93.6
1462
.709
.927
4.85
5.58
2.30
78.
711.
293.
769
Biri
kmiş
Am
ortis
man
Açılı
ş Ba
kiye
si 1
Oca
k 20
0853
.372
.621
252.
091.
508
144.
571.
580
2.07
7.62
1.58
015
3.04
3.93
820
.246
.335
-
1.58
0.58
4.46
44.
281.
532.
026
Cari
döne
m a
mor
tism
anı
2.40
9.09
012
.680
.870
8.58
9.28
042
.672
.639
77.2
31.0
454.
124.
389
-
134.
780.
686
282.
487.
999
Çıkı
şlar
(11
4.65
0)(1
1.87
7.50
5)(1
3.34
5.79
4)(1
.023
.101
)(4
5.26
5.00
3)(1
.811
.637
) -
-
(7
3.43
7.69
0)
Değe
r düş
üklü
ğü re
el a
rtış
-
2.08
0.03
1 -
65
.194
.491
-
-
-
109
.562
.180
17
6.83
6.70
2
Değe
r düş
üklü
ğü k
ur d
eğiş
imin
den
ka
ynak
lana
n az
alış
-
(6.9
58.4
77)
-
(160
.838
.573
) -
-
-
(
844.
312.
355)
(1.0
12.1
09.4
05)
31 A
ralık
200
8 ka
panı
ş ba
kiye
si55
.667
.061
248.
016.
427
139.
815.
066
2.02
3.62
7.03
618
5.00
9.98
022
.559
.087
-
980.
614.
975
3.65
5.30
9.63
2
31 A
ralık
200
8 ne
t def
ter
değe
ri10
8.97
8.47
763
.277
.712
26.7
46.6
7073
1.68
6.91
418
1.08
2.57
86.
534.
527
62.7
09.9
273.
874.
967.
332
5.05
5.98
4.13
7
31 A
ralık
200
7 ne
t def
ter
değe
ri11
1.21
1.39
350
.917
.920
26.5
79.6
6456
2.31
5.59
317
4.20
0.70
83.
644.
145
59.6
97.5
002.
249.
436.
631
3.23
8.00
3.55
4
Tekn
ikFi
nans
alYe
rüst
üEk
ipm
an,
Diğe
rKo
mpo
nent
ve
Yapı
lmak
taKi
rala
ma
ileDü
zenl
emel
eri
Sim
ülat
ör v
eEk
ipm
anla
r ve
Uçak
lar
veTa
mir
Edi
lebi
lirÖz
el
Olan
Alın
anve
Bin
alar
Taşı
tlar
Dem
irba
şlar
Yede
k M
otor
lar
Yede
k Pa
rçal
arM
aliy
etle
rYa
tırım
lar
Uça
klar
Topl
am
18.
MA
DD
İ DU
RA
N V
AR
LIK
LAR
(de
vam
ı)
127YILLIK RAPOR 2009
128YILLIK RAPOR 2009
18. MADDİ DURAN VARLIKLAR (devamı)
Grup, Not 2.5.6.’da açıklanan çerçevede maddi duran varlıklarından uçaklar, yedek motorlar ve simülatörlerin (“Uçaklar”) değer
düşüklüğü hesaplamalarında geri kazanılabilir değer olarak kullanım değerinden daha yüksek olduğu için, satış masrafları sonrası
ABD Doları bazlı net satış fiyatlarını kullanmaktadır. 31 Aralık 2009 tarihinde sona eren hesap döneminde ABD Doları’nın TL
karşısında değer kaybetmesi sonucu (Not 2.5.9) uçakların TL cinsinden net satış fiyatları düştüğünden dolayı değer düşüklüğü
karşılığında kur değişiminden kaynaklanan 24.520.934 TL tutarında artış, uçakların ABD Doları bazlı fiyatlarında oluşan ABD Doları
cinsinden gerileme sonucunda ise değer düşüklüğü karşılığında 154.263.062 TL artış meydana gelmiştir.Değer düşüklüğünde
toplamda 178.783.996 TL artış meydana gelmiştir.
19. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
Haklar
Maliyet
Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2009 76.958.343
İlaveler 3.308.946
Çıkışlar (2.333)
31 Aralık 2009 kapanış bakiyesi 80.264.956
Birikmiş Amortisman
Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2009 65.795.741
Cari dönem itfa payı 3.801.936
Çıkışlar (2.333)
31 Aralık 2009 kapanış bakiyesi 69.595.344
31 Aralık 2009 net defter değeri 10.669.612
31 Aralık 2008 net defter değeri 11.162.602
Haklar
Maliyet
Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2008 68.832.212
İlaveler 8.138.832
Çıkışlar (12.701)
31 Aralık 2008 kapanış bakiyesi 76.958.343
Birikmiş Amortisman
Açılış Bakiyesi 1 Ocak 2008 62.031.040
Cari dönem itfa payı 3.777.402
Çıkışlar (12.701)
31 Aralık 2008 kapanış bakiyesi 65.795.741
31 Aralık 2008 net defter değeri 11.162.602
31 Aralık 2007 net defter değeri 6.801.172
129YILLIK RAPOR 2009
20. ŞEREFİYE
Yoktur (31 Aralık 2008: Yoktur)
21. DEVLET TEŞVİK VE YARDIMLARI
Yoktur (31 Aralık 2008: Yoktur)
22. KARŞILIKLAR, KOŞULLU VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER
Kısa vadeli borç karşılıklarının dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Dava karşılığı 7.287.354 7.460.396
Dava karşılıklarının 31 Aralık 2009 ve 2008 dönemlerindeki değişimi aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Dönem başı ayrılmış karşılık 7.460.396 4.695.954
Cari dönemde ayrılan karşılık 1.346.190 3.031.707
Konusu kalmayan karşılık (1.519.232) (267.265)
Dönem sonu itibariyle ayrılan karşılık 7.287.354 7.460.396
Grup, faaliyetleri gereği maruz kaldığı aleyhte açılan davalara ilişkin karşılık ayırmaktadır. Aleyhte açılan davalar genellikle eski
çalışanların açtığı işe iade davaları ile kayıp ya da hasar görmüş bagaj ve kargolara ilişkindir.
a) Verilen Teminatlar: 31 Aralık 2009 tarihi itibariyle verilen teminat mektupları tutarı 92.014.638 TL’dir (31 Aralık 2008: 81.610.647
TL).
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
A. Kendi tüzel kişiliği adına verilen Teminat
Rehin ve İpotekler (TRİ) 92.014.638 81.610.647
B. Tam konsolidasyon kapsamına dahil edilen
ortaklıklar lehine verilen TRİ'ler - -
C. Olağan ticari faaliyetlerinin yürütülmesi
amacıyla diğer 3. Kişilerin borcunu temin
için verilen TRİ'ler - -
D. Diğer Verilen TRİ'lerin Toplam Tutarı - -
92.014.638 81.610.647
22. KARŞILIKLAR, KOŞULLU VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER (devamı)
b) Hava kargo ücretlerinin sabitlenmesine ilişkin olarak ABD Adalet Bakanlığı Antitröst Birimi ve Avrupa antitröst otoriteleri
tarafından 2006 yılı başlarında Avrupa ve Amerika’da eş zamanlı olarak, önde gelen havayolları şirketleri dahil olmak üzere, çok
sayıda havayolu şirketini kapsayan bir inceleme başlatılmıştır. Söz konusu inceleme kapsamında 6 Nisan 2006 tarihinde ABD
Columbia (Washington) Bölge Mahkemesi tarafından Şirket’e bir tebligat yapılarak hava kargo ücretlerine ilişkin olarak Şirket’in
uhdesinde bulunan bilgi ve belgelerin ibraz edilmesi talep edilmiştir. Söz konusu tebligatın benzerleri diğer sözü geçen havayollarına
da yapılmıştır. İnceleme kapsamında ABD Adalet Bakanlığı Antitröst Birimine Şirket’in antitröst kurallarını ihlal etmediği bildirilmiş
olup, görüşmeler Şirket’i temsilen ABD'li avukatlarca sürdürülmektedir. Rapor tarihi itibariyle, Şirket yönetimi ABD Adalet
bakanlığının başlatmış olduğu incelemelerin sonuçlarının güvenilir olarak ölçülemeyeceğini düşünmektedir. Bu sebeple ekteki
konsolide finansal tablolarda bu hususlar ile ilgili herhangi bir karşılık ayrılmamıştır. Ancak, bu hususların Grup’a mali yükümlülük
getirmesi ihtimali bulunmaktadır.
c) Toplu İş Sözleşmesine İlişkin Uyuşmazlık
Şirket ile Türkiye Sivil Havacılık Sendikası (“Hava-İş”) arasında 2009-2010 yıllarına ilişkin olarak 22. Dönem toplu iş sözleşmesi
görüşmesi görüşmelerinde bazı maddeler üzerinde anlaşma sağlanamayacağı anlaşıldığından 3 Mart 2010 tarihinde "Uyuşmazlık
Tutanağı" imzalanmış ve arabulucu süreci başlamıştır. Şirket 2009 yılına ilişkin olarak personeline re’sen yüzde altı oranında
ücret artışı yapmıştır ancak Hava-İş toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde geriye dönük olarak ilave ücret artışı talep etmektedir.
Rapor tarihi itibariyle toplu iş sözleşmesi süreci tamamlanmadığından 2009 yılına ilişkin olarak Şirket’e ilave bir finansal yük gelip
gelmeyeceği belirsiz olduğundan finansal tablolarda bu hususa ilişkin herhangi bir karşılık ayrılmamıştır.
d) Grup’un iskonto edilmiş kıdem tazminatı yükümlülüğü 151.875.562 TL’dir. 31 Aralık 2009 tarihi itibariyle Grup’un tüm çalışanlarını
işten çıkarması durumunda ödeyeceği miktar ise, yaklaşık olarak 299.090.230 TL’dir.
23. TAAHHÜTLER
Grup’un henüz tahakkuk etmemiş faaliyet tipi kiralama borçlarının dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Bir yıldan az 312.850.973 201.619.938
1 – 5 yıl arası 853.516.736 684.056.091
5 yıldan fazla 422.992.569 422.009.094
1.589.360.278 1.307.685.123
Grup, 2010-2012 yılları arasında teslim almak üzere, uçak üreticisi firmalarca yapılacak indirimler öncesi liste fiyatlarına göre,
uçak alımlarının toplam bedeli yaklaşık olarak 5,9 Milyar ABD Doları olan 24 adet uçak için anlaşma imzalamıştır. Grup, söz
konusu alımlarla ilgili olarak ilgili firmalara 31 Aralık 2009 itibariyle 913 Milyon ABD Doları avans ödemesi yapmıştır.
130YILLIK RAPOR 2009
131YILLIK RAPOR 2009
24. ÇALIŞANLARA SAĞLANAN FAYDALAR
Kısa vadeli çalışanlara sağlanan faydalar aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Maaş tahakkukları 38.827.130 33.409.789
Personele borçlar 1.437.729 1.674.174
Kullanılmamış izin karşılığı 14.469.621 12.734.462
54.734.480 47.818.425
Uzun vadeli kıdem tazminatı karşılığı dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Kıdem tazminatı karşılığı 151.875.562 142.459.082
Kıdem tazminatı karşılığı aşağıdaki açıklamalar çerçevesinde ayrılmaktadır:
Yürürlükteki İş Kanunu hükümleri uyarınca, çalışanlardan kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde iş sözleşmesi sona erenlere,
hak kazandıkları yasal kıdem tazminatlarının ödenmesi yükümlülüğü vardır. Ayrıca, halen yürürlükte bulunan 506 sayılı Sosyal
Sigortalar Kanununun 6 Mart 1981 tarih, 2422 sayılı ve 25 Ağustos 1999 tarih, 4447 sayılı yasalar ile değişik 60’ıncı maddesi
hükmü gereğince kıdem tazminatını alarak işten ayrılma hakkı kazananlara da yasal kıdem tazminatlarını ödeme yükümlülüğü
bulunmaktadır. Emeklilik öncesi hizmet şartlarıyla ilgili bazı geçiş karşılıkları, ilgili kanunun 23 Mayıs 2002 tarihinde değiştirilmesi
ile Kanun’dan çıkarılmıştır.
1 Ocak 2010 tarihi itibariyle ödenecek kıdem tazminatı tavanı 2.427 TL (1 Ocak 2009: 2.260 TL)’dir.
Kıdem tazminatı yükümlülüğü yasal olarak herhangi bir fonlamaya tabi değildir. Kıdem tazminatı karşılığı, Şirket’in, çalışanların
emekli olmasından kaynaklanan gelecekteki muhtemel yükümlülük tutarının bugünkü değerinin tahmin edilmesi yoluyla
hesaplanmaktadır. UMS 19 (“Çalışanlara Sağlanan Faydalar”), şirketin yükümlülüklerinin, tanımlanmış fayda planları kapsamında
aktüeryal değerleme yöntemleri kullanılarak geliştirilmesini öngörür. Bu doğrultuda, toplam yükümlülüklerin hesaplanmasında
kullanılan aktüeryal varsayımlar aşağıda belirtilmiştir:
Ana varsayım, her hizmet yılı için olan azami yükümlülük tutarının enflasyona paralel olarak artacak olmasıdır. Bu nedenle, 31
Aralık 2009 tarihi itibariyle, ekli konsolide finansal tablolarda karşılıklar, geleceğe ilişkin, çalışanların emekliliğinden kaynaklanacak
muhtemel yükümlülüğün bugünkü değeri tahmin edilerek hesaplanır. İlgili bilanço tarihlerindeki karşılıklar, yıllık %4,80 enflasyon
(31 Aralık 2008: %5,40) ve %11 (31 Aralık 2008: % 12) iskonto oranı varsayımlarına göre hesaplanmıştır. İsteğe bağlı işten ayrılmalar
neticesinde ödenmeyip, Şirket’e kalacak olan kıdem tazminatı tutarlarının tahmini oranı %2,17 olarak dikkate alınmıştır (2008:
%2,99). Kıdem tazminatı tavanı altı ayda bir revize edilmekte olup, Grup’un kıdem tazminatı karşılığının hesaplanmasında 1 Ocak
2010 tarihinden itibaren geçerli olan 2.427 TL tavan tutarı dikkate alınmıştır.
24. ÇALIŞANLARA SAĞLANAN FAYDALAR (devamı)
Kıdem tazminatı yükümlülüğündeki değişim aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Dönem başı ayrılmış karşılık 142.459.082 131.959.011
Cari hizmet maliyetleri 15.405.411 17.941.602
Faiz maliyeti 8.870.209 8.260.634
Aktueryal kayıp /(kazanç) 2.080.775 (2.847.655)
Ödemeler (16.939.915) (12.854.510)
Dönem sonu itibari ile ayrılan karşılık 151.875.562 142.459.082
25. EMEKLİLİK PLANLARI
Yoktur (31 Aralık 2008: Yoktur).
26. DİĞER VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER
Diğer dönen varlıkların dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Teslim alınan uçaklara ilişkin hibe kredi gelir
tahakkukları 34.479.378 40.861.407
Peşin ödenen vergi ve fonlar 33.751.118 58.951.175
Peşin ödenmiş faaliyet tipi kiralama giderleri 19.410.997 11.010.997
Teknik bakım gelir tahakkuku 18.049.297 5.438.006
Geri alınacak KDV 9.825.050 5.469.834
Peşin ödenmiş satış komisyonları 9.418.953 8.832.684
Gelecek aylara ait sigorta giderleri 5.197.278 5.676.306
Verilen sipariş avansları 3.788.745 4.649.039
Peşin ödenmiş diğer giderler 3.543.305 4.668.513
Interline yolcu geliri tahakkukları 3.409.593 8.073.217
İş avansları 903.082 1.005.304
Peşin ödenen wet lease kira gideri - 5.345.647
Diğer dönen varlıklar 1.896.961 3.581.299
143.673.757 163.563.428
132YILLIK RAPOR 2009
133YILLIK RAPOR 2009
26. DİĞER VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER (devamı)
Diğer duran varlıkların dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Maddi varlıklara ilişkin yapılan ödemeler 45.347.530 74.096.755
Motor bakım rezervi 26.581.865 18.171.033
Peşin ödenen uçak finansman giderleri 7.543.182 7.197.530
Peşin ödenmiş faaliyet tipi kiralama giderleri 2.776.711 3.175.779
Peşin ödenen Eximbank garanti ücreti 1.183.491 2.618.689
Gelecek yıllara ait giderler 139.175 234.725
83.571.954 105.494.511
Diğer kısa vadeli yükümlülüklerin dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Bakım onarım gider tahakkukları 98.389.811 69.099.738
TGS hisse devri ile ilgili kazanılmamış gelir (Not 16) 11.300.000 -
Gelecek aylara ait gelirler 5.534.473 430.965
Teşvik primi tahakkuku 5.049.461 4.603.716
Diğer gider tahakkukları 2.142.564 369.934
Diğer yükümlülükler 79.703 7.251.639
Teslim alınacak uçaklara ilişkin hibe kredi geliri - 9.926.677
122.496.012 91.682.669
Diğer uzun vadeli yükümlülüklerin dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
TGS hisse devri ile ilgili kazanılmamış gelir (Not 16) 45.200.000 -
Gelecek aylara ait gelirler 5.904.110 -
Brüt hibe krediler 39.419.630 39.289.960
Hibe krediler birikmiş amortismanı (11.517.414) (8.168.227)
79.006.326 31.121.733
Yolcu uçuş yükümlülüklerinin dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Sık uçuş programı yolcu yükümlülükleri 124.222.967 98.946.996
Bilet satışından doğan yolcu uçuş yükümlülükleri 282.983.563 253.091.354
Mil satışından doğan yolcu uçuş yükümlülükleri 179.318.749 135.355.647
586.525.279 487.393.997
27. ÖZKAYNAKLAR
Grup’un sermaye yapısı aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 31 Aralık
Grup % 2009 % 2008
T.C. Başbakanlık Özelleştirme
İdaresi Başkanlığı (*) A, C 49,12 429.818.308 49,12 85.963.662
Diğer (Halka açık kısım) A 50,88 445.181.692 50,88 89.036.338
Ödenmiş sermaye 875.000.000 175.000.000
Sermaye düzeltmesi farkları 1.123.808.032 1.672.901.479
Düzeltilmiş sermaye 1.998.808.032 1.847.901.479
(*) Özel şahıslara ait 1.644 adet hisse THY 1984 yılında özelleştirme programına alındığı sırada dikkate alınmamıştır. Bilahare,
THY’nın Yüksek Planlama Kurulu’nun 30 Ekim 1990 tarihli kararıyla onaylanan ana sözleşmesi gereği söz konusu hisseler T.C.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı adına kaydedilmiştir.
31 Aralık 2009 tarihi itibariyle Grup’un çıkarılmış ve ödenmiş sermayesi her biri 1 Kr nominal değerli 87.499.999.999 adet A grubu
hisse ve 1 Kr nominal değerli 1 adet C grubu hisseden oluşmaktadır. Bu hisseler nama yazılıdır. C grubu hisse ÖİB’ye ait olup
aşağıda belirtilen imtiyazlara sahiptir:
Ana Sözleşme Madde 7: Nama yazılı hisselerin devrinde Yönetim Kurulu onayı ile beraber C grubu hisseyi temsilen seçilen Yönetim
Kurulu üyesinin olumlu oyunun bulunması şarttır.
Ana Sözleşme Madde 10: Yönetim Kurulu 7 üyeden oluşur, 7 üyeden birinin C grubu hissedarın göstereceği adaydan seçilmesi
zorunludur.
Ana Sözleşme Madde 14: Aşağıdaki konularda Yönetim Kurulu’nun alacağı kararların geçerliliği C grubu hisseyi temsilen seçilen
üyenin olumlu oy kullanmasına bağlıdır:
a) Ana Sözleşmenin 3.1. maddesinde belirtilen şirket misyonunu açıkça olumsuz etkileyecek kararların alınması,
b) Genel kurula ana sözleşme değişikliği önerilmesi,
c) Sermaye arttırılması,
d) Nama yazılı hisselerin devrinin onaylanması ve devrin pay defterine işlenmesi,
e) Şirket’in Sermaye Piyasası Kurulu’na sunduğu son yıllık bilançosunda yer alan aktif toplamının beher sözleşme bazında %5’ini
geçen ve Şirket’i doğrudan veya dolaylı olarak bağlayan her türlü işlem yapması, taahhüt altına sokacak her türlü kararın alınması
(şöyle ki kamu payının Şirket sermayesindeki payı %20’nin altına düştüğünde bu bent hükmü kendiliğinden ortadan kalkacaktır),
f) Şirket’in başka gruplarla birleşmesi, feshi veya tasfiyesi,
g) Münhasıran pazar şartları dahilinde veya diğer kaynaklarla operasyon giderini dahi karşılayamayan hatlar haricinde, herhangi
bir uçuş hattının kaldırılması veya sefer sayısının belirgin bir şekilde azaltılmasına ilişkin kararların alınması.
134YILLIK RAPOR 2009
135YILLIK RAPOR 2009
27. ÖZKAYNAKLAR (devamı)
Kardan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler
Türk Ticaret Kanunu’na göre yasal yedekler birinci ve ikinci tertip yasal yedekler olmak üzere ikiye ayrılır. Türk Ticaret Kanunu’na
göre birinci tertip yasal yedekler, Şirket’in ödenmiş sermayesinin %20’sine ulaşılıncaya kadar, kanuni net karın %5’i olarak ayrılır.
İkinci tertip yasal yedekler ise ödenmiş sermayenin %5’ini aşan dağıtılabilir karın %10’udur. Türk Ticaret Kanunu’na göre, yasal
yedekler ödenmiş sermayenin %50’sini geçmediği sürece sadece zararları netleştirmek için kullanılabilir, bunun dışında herhangi
bir şekilde kullanılması mümkün değildir. Halka açık şirketler, temettü dağıtımlarını SPK’nın öngördüğü şekilde yaparlar.
Yabancı Para Çevirim Farkları
Yabancı para çevirim farklarında Grup’un müşterek yönetime tabi ortaklığı olan ve özkaynaktan pay alma yöntemine göre
muhasebeleştirilen Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. (Sun Ekspres)’nin ve Bosna Hersek Havayolları’nın özkaynaklarında kur
değişiminden kaynaklanan değişim takip edilmektedir.
Kar Payı Dağıtımı
Hisseleri İMKB’de işlem gören şirketler, SPK tarafından getirilen temettü şartına aşağıdaki şekilde tabidir:
SPK’nın halka açık şirketlerin kar dağıtım esaslarını düzenlediği Seri: IV, No: 27 Tebliğine göre bu dağıtımın şirketlerin genel
kurullarında alacakları karara bağlı olarak nakit ya da temettünün sermayeye eklenmesi suretiyle ihraç edilecek payların bedelsiz
olarak ortaklara dağıtılmasına ya da belli oranda nakit, belli oranda bedelsiz pay dağıtılması suretiyle gerçekleştirilebilmesine;
belirlenecek birinci temettü tutarının mevcut ödenmiş/çıkarılmış sermayelerinin % 5’inden az olması durumunda, söz konusu
tutarın dağıtılmadan ortaklık bünyesinde bırakılabilmesine imkan verilmiş olup ancak bir önceki döneme ilişkin temettü dağıtımını
gerçekleştirmeden sermaye artırımı yapan ve bu nedenle payları “eski” ve “yeni” şeklinde ayrılan anonim ortaklıklardan, 2008
yılı faaliyetleri sonucunda elde ettikleri dönem karından temettü dağıtacakların, hesaplayacakları birinci temettüyü nakden
dağıtmaları zorunluluğu vardır.
9 Ocak 2009 tarihli Kurul Kararları ile konsolide finansal tablo düzenleme yükümlülüğü bulunan işletmelerce dağıtılabilir karın
hesaplanmasında, şirketlerin yasal kayıtlarında bulunan kaynaklarından karşılanabildiği sürece, dağıtacakları kar tutarını Seri:XI
No:29 Tebliği çerçevesinde hazırlayıp kamuya ilan edecekleri finansal tablolarında yer alan net dönem karlarını dikkate alarak
hesaplamalarına imkan tanınmasına karar verilmiştir. Aynı karar ile şirketlerin yasal kayıtlarında bulunan geçmiş yıl karları,
dönem karı ve kar dağıtımına konu edilebilecek diğer kaynakların toplam tutarına Seri:XI, No:29 Tebliği çerçevesinde hazırlanıp
kamuya ilan edilecek finansal tablo dipnotlarında yer verilmesine karar verilmiştir.
Sermaye Piyasası Kurulu’nun 27 Ocak 2010 tarihli ve 02/51 sayılı kararı ile;
Payları borsada işlem gören halka açık anonim ortaklıklar için yapılacak temettü dağıtımı konusunda, herhangi bir asgari kar
dağıtım zorunluluğu getirilmemesine; bu kapsamda kar dağıtımının Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: IV No: 27 sayılı tebliğinde
yer alan esaslar, ortaklıkların esas sözleşmelerinde bulunun hükümler ve şirketler tarafından kamuya açıklanmış olan kar dağıtım
politikaları çerçevesinde gerçekleştirilmesine,
27. ÖZKAYNAKLAR (devamı)
Kar Payı Dağıtımı (devamı)
Konsolide finansal tablo düzenleme yükümlülüğü bulunan şirketlerin yasal kayıtlarında bulunan kaynaklarından karşılanabildiği
sürece, net dağıtılabilir kar tutarını Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: XI No: 29 sayılı Sermaye Piyasasında Finansal Raporlamaya
İlişkin Esaslar Tebliği çerçevesinde hazırlayıp kamuya ilan edecekleri konsolide finansal tablolarında yer alan net dönem karlarını
dikkate alarak hesaplamalarına,
Şirketlerin yasal kayıtlarında bulunan geçmiş yıl zararlarının düşülmesinden sonra kalan dönem karı ve kar dağıtımına konu
edilebilecek diğer kaynakların toplam tutarına Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: XI No: 29 tebliği çerçevesinde hazırlayıp kamuya
ilan edecekleri finansal tablo dipnotlarında yer verilmesine,
Seri: IV No: 27 tebliğinin altıncı maddesinde yer alan temettü dağıtım zamanına ilişkin sürelerin uygulanmasında;
a) Temettünün tamamı nakden dağıtılacaksa, temettünün hesap dönemini izleyen beşinci ayın sonuna kadar dağıtımının yapılması
uygulamasına devam edilmesine,
b) Temettü pay olarak dağıtılacaksa, bu nedenle ihraç edilecek payların Sermaye Piyasası Kurulu’nca kayda alınması için hesap
dönemini takip eden beşinci ay sonuna kadar Sermaye Piyasası Kurulu’na başvuruda bulunulması ve pay dağıtımının hesap
dönemini izleyen altıncı ayın sonuna kadar tamamlanmasına
c) “a” ve “b” bentlerindeki seçeneklerin birlikte kullanılması durumunda ise, anılan bentlerde belirtilen işlemlerin ayrı ayrı, ancak
anılan bentlerde yer alan süreler dahilinde yerine getirilmesine karar verilmiştir.
Şirket’in 31 Aralık 2009 tarihli yasal kayıtlarında yer alan özkaynak kalemlerinin tutarları aşağıdaki gibidir:
Ödenmiş Sermaye 875.000.000
Hisse Senedi İhraç Primleri 181.185
Yasal Yedekler 39.052.952
Olağanüstü Yedekler (*) 7.806.889
Diğer Kar Yedekleri 9
Özel Fonlar 53.064.572
Geçmiş Yıllar Karları (*) 303.035.058
Dönem Net Karı (*) 332.792.278
Toplam Özkaynaklar 1.610.932.943
* Yasal kayıtlara göre kar dağıtımına konu edilebilecek toplam tutar 643.634.225 TL’dir
136YILLIK RAPOR 2009
137YILLIK RAPOR 2009
27. ÖZKAYNAKLAR (devamı)
Nakit akım riskine karşı koruma işlemi fonu
Nakit akım riskine karşı koruma işlemi fonu, gelecekteki nakit akımlarının finansal riskten korunması olarak belirlenen ve bu
konuda etkin olan türev finansal araçların gerçeğe uygun değerindeki değişikliklerin doğrudan özkaynak içerisinde
muhasebeleştirilmesi sonucu ortaya çıkar. Finansal riske karşı korunmadan elde edilen ertelenmiş kazanç/zarar toplamı, finansal
riske karşı korunan işlemin etkisi kar/zararı etkilediğinde kar/zararda muhasebeleştirilir.
28. SATIŞLAR VE SATIŞLARIN MALİYETİ
Brüt karın dökümü aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Tarifeli hizmetler
Yolcu 6.242.396.046 5.415.875.828
Kargo ve Posta 442.452.326 381.265.205
Toplam tarifeli hizmetler 6.684.848.372 5.797.141.033
Tarifesiz hizmetler 60.234.596 79.011.633
Diğer gelirler 290.836.108 247.035.147
Brüt satışlar 7.035.919.076 6.123.187.813
Eksi: iskontolar ve satıştan iadeler (36.173) (13.604)
Net satışlar 7.035.882.903 6.123.174.209
Satışların maliyeti (-) (5.135.949.144) (4.542.670.584)
Brüt kar 1.899.933.759 1.580.503.625
Tarifeli hizmetlerin coğrafi dağılımı aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
- Avrupa 2.621.154.415 2.349.389.459
- Uzak Doğu 1.113.861.041 961.855.198
- Orta Doğu 858.064.501 703.042.695
- Afrika 380.388.615 254.735.557
- Amerika 317.489.740 221.418.430
Yurtdışı 5.290.958.312 4.490.441.339
Yurtiçi 1.393.890.060 1.306.699.694
Toplam tarifeli hizmetler uçuş geliri 6.684.848.372 5.797.141.033
28. SATIŞLAR VE SATIŞLARIN MALİYETİ (devamı)
Satışların maliyetinin dökümü aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Akaryakıt giderleri 1.527.808.008 1.850.738.704
Personel giderleri 1.044.182.478 856.558.103
Konma, konaklama ve üstgeçiş giderleri 552.646.148 399.283.075
Amortisman giderleri 317.706.200 263.848.336
Yer hizmetleri giderleri 378.811.863 276.261.303
Bakım giderleri 381.802.941 233.448.486
Yolcu hizmet ve ikram giderleri 325.039.231 259.376.473
Faaliyet tipi kiralama giderleri 275.052.324 154.353.787
Diğer havayolları koltuk kirası 160.695.562 141.212.392
Sigorta giderleri 35.344.992 21.169.619
Kısa dönemli uçak kirası giderleri 62.753.715 6.898.765
Diğer kira giderleri 12.393.476 24.958.770
Haberleşme giderleri 6.914.020 7.019.829
Diğer vergiler 5.763.728 6.154.225
Aydınlatma, ısıtma, enerji ve su giderleri 6.075.303 4.285.948
Diğer satışların maliyeti 42.959.155 37.102.769
5.135.949.144 4.542.670.584
29. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ, PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ, GENEL YÖNETİM GİDERLERİ
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri 806.503.413 635.876.008
Genel yönetim giderleri 261.536.526 203.813.181
1.068.039.939 839.689.189
138YILLIK RAPOR 2009
139YILLIK RAPOR 2009
29. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ, PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ, GENEL YÖNETİM GİDERLERİ (devamı)
Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Personel giderleri 221.533.668 199.988.876
Komisyon ve teşvik giderleri 206.925.465 189.842.053
Rezervasyon sistem giderleri 154.300.075 104.458.574
Reklam ve tanıtım giderleri 84.163.376 34.517.643
Hizmet giderleri 24.116.304 11.688.333
Diğer kira giderleri 23.857.845 17.635.490
Özel yolcu programı mil gideri 17.731.434 14.100.772
Yolcu hizmet ve ikram giderleri 14.014.565 9.388.785
Haberleşme giderleri 11.727.334 11.335.043
Diğer vergiler 7.990.340 6.672.221
Nakliye giderleri 7.444.732 5.187.679
Üyelik giderleri 5.118.475 12.929.861
Aydınlatma, ısıtma, enerji ve su giderleri 3.291.672 2.686.730
Bakım giderleri 1.539.270 1.410.155
Amortisman giderleri 868.435 708.667
Akaryakıt giderleri 866.661 789.684
Sigorta giderleri 751.543 527.870
Diğer satış pazarlama giderleri 20.262.219 12.007.572
806.503.413 635.876.008
Genel yönetim giderleri aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Personel giderleri 144.413.318 122.824.047
Amortisman giderleri 28.476.945 21.708.398
Sigorta giderleri 16.633.619 2.610.354
Hizmet giderleri 12.020.015 8.398.360
Diğer vergiler 11.669.858 7.734.389
Diğer kira giderleri 11.395.026 6.828.249
Bakım giderleri 8.630.075 11.817.364
Haberleşme giderleri 7.632.253 3.730.409
Diğer genel yönetim giderleri 20.665.417 18.161.611
261.536.526 203.813.181
30. NİTELİKLERİNE GÖRE GİDERLER
Niteliklerine göre giderler 28. ve 29. maddelerde açıklanmıştır.
31. DİĞER FAALİYET GELİRLERİ/GİDERLERİ
Diğer faaliyet gelirleri / giderlerinin dökümü aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Kiralama şirketlerinden alınan bakım iadeleri 16.559.675 -
Konusu kalmayan karşılıklar 16.876.352 4.903.880
Banka protokol geliri 4.730.845 3.510.000
Bakım malzemesi satıcılarından alınan indirimler 9.060.636 8.174.830
Sigorta, tazminat ve ceza gelirleri 24.005.243 6.268.389
Alış iskontoları 5.857.946 6.423.388
Kira gelirleri 1.753.645 979.550
Sabit kıymet satış geliri 3.333.754 179.102
Bedelsiz malzeme geliri 911.946 6.302.617
Diğer faaliyet gelirleri 8.046.062 19.948.772
91.136.104 56.690.528
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Maddi varlık değer düşüş karşılığındaki reel artış (Not 18) 154.263.062 176.836.702
Karşılık giderleri 24.037.694 23.492.206
Uçak kazasına ilişkin giderler 5.503.191 -
Vizesiz yolcu gideri 4.796.605 1.973.061
Diğer faaliyet giderleri 10.538.930 7.818.494
199.139.482 210.120.463
32. FİNANSAL GELİRLER
Finansal gelirlerin dökümü aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Maddi varlık değer düşüş karşılığında kur değişiminden
kaynaklanan azalış (Not 18) - 1.012.109.405
Faiz geliri 159.789.136 123.120.093
Türev araçlar gerçeğe uygun değer değişim geliri 9.016.534 -
Reeskont faiz geliri 4.134.460 4.692.212
Kur farkı geliri - 287.925.459
Temettü geliri 42.014 35.034
172.982.144 1.427.882.203
140YILLIK RAPOR 2009
141YILLIK RAPOR 2009
33. FİNANSAL GİDERLER
Finansal giderlerin dökümü aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Maddi varlık değer düşüş karşılığında kur değişiminden
kaynaklanan artış (Not 18) 24.520.934 -
Kur farkı gideri 1.845.975 -
Finansal borçlar kur farkı gideri 2.890.159 586.719.978
Finansal kiralama faiz gideri 116.382.383 103.921.630
Türev araçlar gerçeğe uygun değer değişim gideri - 6.071.262
Kıdem tazminatı faiz maliyeti 8.870.209 8.260.634
Reeskont gideri 17.530.474 6.801.332
Diğer finansal borçlar faiz gideri 380.669 1.474.979
Diğer finansal giderler 287.869 123.325
172.708.672 713.373.140
34. SATIŞ AMACIYLA ELDE TUTULAN DURAN VARLIKLAR VE DURDURULAN FAALİYETLER
Yoktur (31 Aralık 2008: Yoktur).
35. VERGİ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Dönem karı vergi yükümlülüğü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Ödenecek kurumlar vergisi karşılığı 70.893.068 7.673.685
Peşin ödenen vergi ve fonlar (68.473.524) (3.487.876)
2.419.544 4.185.809
Vergi gideri aşağıdaki kalemlerden oluşmaktadır:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Cari dönem vergi gideri 70.893.068 7.673.685
Ertelenen vergi gideri / (geliri) 73.377.970 163.566.042
2008 yılı kurumlar vergisi değişikliği (vergi barışı) 33.121.716 -
2008 yılı kurumlar vergisi değişikliği (diğer) 508.583 -
Vergi gideri / (geliri) 177.901.337 171.239.727
35. VERGİ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ (devamı)
Türk vergi mevzuatı, ana ortaklık olan şirketin bağlı ortaklıkları ve iştiraklerini konsolide ettiği finansal tabloları üzerinden vergi
beyannamesi vermesine olanak tanımamaktadır. Bu sebeple bu konsolide finansal tablolara yansıtılan vergi karşılıkları, tam
konsolidasyon kapsamına alınan tüm şirketler için ayrı ayrı hesaplanmıştır.
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, 21 Haziran 2006 tarih ve 26205 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu kanun ile 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır.
Türkiye’de Kurumlar Vergisi oranı 2006 yılından geçerli olmak üzere %20’dir (2006, 2007 ve/veya 2008 yıllarında yatırım indiriminden
yararlanmayı tercih edenler için %30’dur).
Kurumlar vergisi oranı, kurumların ticari kazancına vergi yasaları gereğince indirimi kabul edilmeyen giderlerin ilave edilmesi,
vergi yasalarında yer alan istisna ve indirimlerin düşürülmesi sonucu bulunacak safi kurum kazancına uygulanır. Kurumlar vergisi
beyannamesi, hesap döneminin kapandığı ayı izleyen dördüncü ayın 25’inci günü akşamına kadar verilir ve ayın sonuna kadar
ödenir.
Yatırım indirimi uygulaması 1 Ocak 2006 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlükten kaldırılmıştır. 2008 yılı kurum kazancından
indirilemeyen yatırım indirimi tutarının sonraki dönemlere devri mümkün değildir. Ancak, Gelir Vergisi Kanunu’nun Geçici 69’uncu
maddesi çerçevesinde 31 Aralık 2005 tarihi itibariyle mevcut olup kazancın yetersiz olması nedeniyle 2005 yılı kazançlarından
indirilemeyen ve sonraki döneme devreden yatırım indirimi istisnası tutarları mükellefin tercihine bağlı olarak 2006 , 2007 ve 2008
yıllarına ait kazançlardan indirilebilecektir. GVK’nın mülga Ek:1-6 maddeleri kapsamındaki (eski hükümlere tabi) teşvik belgeli
yatırım indirimi istisna tutarı “yeniden değerleme oranı” ile GVK’nın mülga 19 uncu maddesi kapsamındaki (yeni hükümlere tabi)
teşvik belgesi yatırım indirimi istisnası “ÜFE” oranında arttırılmaktadır.
Yatırım indirimi istisnasından yararlanılması halinde kurum kazançlarına uygulanacak Kurumlar Vergisi oranı %20 yerine %30
olacaktır. Mükellefler yatırım indirimi istisnasından yararlanma tercihlerini 2006, 2007 ve 2008 yıllarının tamamı için kullanabilecekleri
gibi bu yılların herhangi biri için de kullanabileceklerdir.
Grup, 2005 Yılından devreden yatırım indirimi istisnası tutarlarını 2006 Yılı ve 2007 Yılı kazancından indirmiştir. Bu nedenle 2006
ve 2007 Yılı için uygulanan fiili kurumlar vergisi oranı %30’dur. 2008 yılından itibaren uygulanan kurumlar vergisi oranı ise %20’dir.
Ertelenen vergi oranı da aynı şekilde %20’dir.
Şirketler üçer aylık finansal karları üzerinden geçerli kurumlar vergisi oranında geçici vergi hesaplar ve o dönemi izleyen ikinci
ayın 14’üncü gününe kadar beyan edip 17’inci günü akşamına kadar öderler. Yıl içinde ödenen geçici vergi o yıla ait olup izleyen
yıl verilecek kurumlar vergisi beyannamesi üzerinden hesaplanacak kurumlar vergisinden mahsup edilir.
Mahsuba rağmen ödenmiş geçici vergi tutarı kalmış ise bu tutar nakden iade alınabileceği gibi devlete karşı olan herhangi bir
başka finansal borca da mahsup edilebilir.
Türk vergi mevzuatına göre beyanname üzerinde gösterilen finansal zararlar 5 yılı aşmamak kaydıyla dönem kurum kazancından
indirilebilirler. Ancak, finansal zararlar, geçmiş yıl karlarından mahsup edilemez.
142YILLIK RAPOR 2009
143YILLIK RAPOR 2009
35. VERGİ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ (devamı)
Türkiye’de ödenecek vergiler konusunda vergi otoritesi ile mutabakat sağlamak gibi bir uygulama bulunmamaktadır. Kurumlar
vergisi beyannameleri hesap döneminin kapandığı ayı takip eden dördüncü ayın 25’inci günü akşamına kadar bağlı bulunulan vergi
dairesine verilir. Bununla beraber, vergi incelemesine yetkili makamlar beş yıl zarfında muhasebe kayıtlarını inceleyebilir ve hatalı
işlem tespit edilirse ödenecek vergi miktarları değişebilir.
Tam mükellef kurumlar tarafından, Türkiye’de bir işyeri veya daimi temsilci aracılığıyla kar payı elde edenler hariç olmak üzere
dar mükellef kurumlara veya kurumlar vergisinden muaf olan dar mükelleflere dağıtılan ve Gelir Vergisi Kanunu’nun 75’inci
maddesinin 2’nci fıkrasının (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde sayılan kar payları üzerinden %15 oranında vergi kesintisi yapılır.
Aynı fıkranın parantez içi hükmüyle karın sermayeye eklenmesinin kar dağıtımı sayılmayarak stopaja tabi tutulmayacağı belirtilmiştir.
22 Kasım 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5811 sayılı Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkındaki Kanun ile tam
mükelleffiyete tabi gerçek kişi ve kurumların yurtdışında bulunan işyeri ve daimi temsilcileri aracılığıyla elde ettikleri ticari
kazançları 30 Nisan 2009 tarihine kadar elde edilenler de dahil olmak üzere, bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 31
Mayıs 2009 tarihine kadar Türkiye’ye transfer edilmesi kaydıyla gelir ve kurumlar vergisinden müstesna edilmiştir.
6 Aralık 2008 tarihinde yayımlanan 1 seri nolu 5811 sayılı Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkında Kanuna ilişkin
Genel Tebliğ’in 7.4 maddesinde; “ Yurt dışında bulunan işyeri veya daimi temsilci aracılığıyla elde edilen şube kazançları takvim
yılının son günü itibarıyla kesin olarak tespit edileceğinden, sadece 2008 yılına ilişkin olarak elde edilen bu türden kazançlar 2008
yılında geçici vergi dönemleri itibarıyla geçici vergi beyanına konu edilmiş olsa dahi, 31 Mayıs 2009 tarihine kadar Türkiye'ye
transfer edilmek şartıyla, 2008 yılına ilişkin verilecek yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannamelerinde gelire veya kurum
kazancına dahil edilmek ve beyannamelerin ilgili satırında gösterilmek suretiyle istisnaya konu edilecektir.” hükümleri yer
almaktadır. Bu çerçevede vergi dairesinden alınan görüşlerde değerlendirilerek hesaplanan 2008 yılına ilişkin 436.428.799 TL
yurtdışı şube kazancı istisnası, 2008 yılı Kurumlar Vergisi matrahına indirim kalemi olarak konu edilmiştir. 2008 yılında kullanılamayan
ve sonraki yıllarda kullanılacak istisna tutarı ise ertelenmiş vergi hesaplamasına konu edilmiştir.
Ancak, 2009 yılı Mart dönemine ilişkin geçici verginin hesaplanması sırasında, yurt dışı şube kazancının hesaplama yöntemi ile
ilgili hususlar, mevzuatta konu ile ilgili açık hüküm bulunmaması, Vergi Dairesi’nden alınan görüşe göre insiyatif kullanılabilen
noktalarda farklı rakamların meydana çıkabilmesi, görüşe konu yöntem dışında farklı bir yöntemin uygulanması durumunda da
farklı istisna rakamlarının ortaya çıkabileceği hususları dikkate alınarak, Şirket yönetimi tarafından konu tekrar değerlendirmiş
ve daha önce mahal baz alınarak hesaplanan 436.428.799 TL kazanç tutarı ayrıca hat baz alınarak da hesaplanmış ve bu durumda
istisna tutarı 114.788.079 TL olmuştur. Yeminli mali müşavir yorumlarına göre her iki hesaplama yöntemi de doğru ve savunulabilir
olmakla birlikte, Şirket, muhafazakar davranmak suretiyle iradesini istisna tutarını 114.788.079 TL olarak uygulamak suretiyle
değiştirmiş ve 2008 yılı kurumlar vergisi beyannamesi buna göre yeniden verilmiştir. Muhasebe tahminlerinde yapılan bu değişiklik
sonucunda oluşan 64.328.144 TL (33.121.716 TL kurumlar vergisi ve 31.206.428 TL 2008 yılı devreden mali zararlarının ortadan
kalkması sonucu ertelenmiş vergi gideri) ek vergi yükü 31 Aralık 2009 tarihli finansal tablolara yansıtılmıştır.
35. VERGİ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ (devamı)
Buna ek olarak, 10 Temmuz 2009 tarihinde yürürlüğe giren 5917 sayılı kanunun 46’ıncı maddesi ile 5811 sayılı kanuna eklenen
geçici 3. madde ile bu istisnaların süresi uzatılmıştır. Buna göre, kurumların 1 Mayıs 2009 ile 31 Aralık 2009 tarihleri arasında
yurt dışında bulunan işyeri ve daimi temsilcileri aracılığıyla elde ettikleri ticari kazançları 28 Şubat 2010 tarihine kadar Türkiye’ye
transfer edilmesi kaydı ile gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır. Şirket 2009 yılına ait 156.045.544 TL tutarında yurt dışı
şube kazançları hesaplamış ve 31 Aralık 2009 kurumlar vergisi hesaplamasına konu edilmiştir.
Ayrıca, Şirket, 2009 yılı Ağustos döneminde, 2008 yılı kurumlar vergisine ilişkin düzenlediği düzeltme beyannamesi ile 508.583
TL ek vergi yükünü daha 31 Aralık 2009 tarihli finansal tablolara yansıtmıştır.
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Vergi karşılığının mutabakatı:
Faaliyetlerden elde edilen vergi öncesi kar 736.977.617 1.305.465.938
%20 vergi oranı 147.395.523 261.093.188
Vergi etkileri:
- vergiye tabi olmayan gelirler (2.846.785) (5.848.893)
- yararlanılan yurtdışı kazanç istisnası 33.119.035 (87.285.760)
- kanunen kabul edilmeyen giderler 233.564 3.281.192
Gelir tablosundaki vergi karşılığı gideri 177.901.337 171.239.727
Diğer kapsamlı gelire ait vergi etkileri aşağıdaki gibidir.
1 Ocak - 31 Aralık 2009
Vergi öncesi Vergi (gideri)/ Vergi sonrası
tutar geliri tutar
Yabancı para çevrim farklarındaki değişim 181.933 - 181.933
Nakit akım riskinden korunma fonundaki değişim: ( 2.189.161) 437.832 ( 1.751.329)
Dönem içerisindeki diğer kapsamlı gelir ( 2.007.228) 437.832 ( 1.569.396)
1 Ocak – 31 Aralık 2008 dönemine ilişkin diğer kapsamlı gelire dahil yabancı para çevrim farklarındaki değişim 4.459.406 TL’dir,
buna ilişkin vergi etkisi bulunmamaktadır.
Grup, ertelenen kurumlar vergisi varlık ve yükümlülüklerini UFRS finansal tablolar ile yasal finansal tablolar arasında farklı
değerlendirmelerin sonucunda ortaya çıkan geçici farkların etkilerini dikkate alarak hesaplamaktadır. İleriki dönemlerde
gerçekleşecek geçici farklar üzerinden ertelenen vergi varlıkları ve yükümlülükleri, yükümlülük metoduna göre hesaplanmaktadır.
144YILLIK RAPOR 2009
145YILLIK RAPOR 2009
35. VERGİ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ (devamı)
31 Aralık 2009 ve 31 Aralık 2008 tarihleri itibariyle hesaplanan ertelenen vergi varlıkları ve (yükümlülükleri) aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Sabit kıymetler (437.228.761) (433.734.782)
Bilet satış avans karşılığı (48.624.219) (32.179.753)
Gider tahakkukları 41.874.247 36.194.357
Kıdem tazminatı karşılığı 30.375.112 28.491.817
Uzun vadeli finansal kiralama borcu 21.625.506 49.277.131
Kısa vadeli finansal kiralama borcu 21.321.316 21.716.516
Şüpheli alacaklar karşılığı 3.752.304 3.050.391
Stok değer düşüş karşılığı 2.873.729 2.944.944
Kullanılmamış izin karşılığı 2.739.207 2.546.893
Stok Düzeltmesi (1.165.198) -
Gelecek aylara ait gelir ve giderler (756.009) 1.037.855
Alacak reeskontu 279.604 472.633
Borç reeskontu (164.343) (485.657)
Birikmiş mali zarar - 31.206.428
Diğer 854.400 158.260
(362.243.105) (289.302.967)
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Ertelenen vergi varlıkları - 1.986.324
Ertelenen vergi yükümlülükleri (362.243.105) (291.289.291)
Ertelenen vergi varlıkları / (yükümlülükleri), net (362.243.105) (289.302.967)
31 Aralık 2009 ve 2008 tarihleri itibariyle ertelenen vergi yükümlülüğü hareketi aşağıdadır:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
1 Ocak açılış 289.302.967 125.736.925
Ertelenmiş vergi gideri 73.377.970 163.566.042
Finansal riskten korunma fonu vergi geliri (437.832) -
31 Aralık kapanış 362.243.105 289.302.967
36. HİSSE BAŞINA KAZANÇ
Konsolide gelir tablolarında belirtilen hisse başına kazanç, net karın ilgili dönem içinde mevcut hisse senetlerinin ağırlıklı ortalama
adedine bölünmesi ile tespit edilir.
Şirketler mevcut hissedarlara birikmiş karlardan hisseleri oranında hisse dağıtarak (“Bedelsiz Hisseler”) sermayelerini arttırabilir.
Hisse başına kazanç hesaplanırken, bu bedelsiz hisse ihracı çıkarılmış hisseler olarak sayılır. Dolayısıyla hisse başına kazanç
hesaplamasında kullanılan ağırlıklı hisse adedi ortalaması, hisselerin bedelsiz olarak çıkarılmasını geriye dönük olarak uygulamak
suretiyle elde edilir.
Hisse başına kazanç, net karın ilgili dönemler içindeki ağırlıklı ortalama hisse adedine bölünmesi ile aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır.
Toplam hisselerin 31 Aralık 2009 ve 2008 tarihlerindeki sayısı ve hisse başına karın hesaplaması aşağıda gösterildiği gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
1 Ocak itibariyle hisse adedi (tam adet) 17.500.000.000 17.500.000.000
Çıkarılan yeni hisse adedi (tam adet) 70.000.000.000 70.000.000.000
31 Aralık itibariyle hisse adedi (tam adet) 87.500.000.000 87.500.000.000
Hisselerin dönem içerisindeki ağırlıklı
ortalaması (tam adet) 87.500.000.000 87.500.000.000
Dönem karı 559.076.280 1.134.226.211
Hisse başına kazanç (kr) (*) 0,64 1,30
(*) 1 TL nominal değerli hisseye isabet eden kazanç sırasıyla Aralık 2009’da 0,64TL; Aralık 2008’de ise 1,3 TL olmaktadır.
37. İLİŞKİLİ TARAF AÇIKLAMALARI
Müşterek yönetime tabi ortaklıklardan kısa vadeli ticari alacakların dökümü (Not 10) aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
P & W T.T Uçak Bakım Merkezi 26.705.625 -
Bosna Hersek Hava Yolları 3.729.488 -
Sun Express 1.074.744 646.191
THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. 616.912 4.095.197
TGS 1.517 -
32.128.286 4.741.388
146YILLIK RAPOR 2009
147YILLIK RAPOR 2009
37. İLİŞKİLİ TARAF AÇIKLAMALARI (devamı)
Müşterek yönetime tabi ortaklıklardan kısa vadeli ticari olmayan alacakların (Not 11) dökümü aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
TGS (*) 12.546.944 67.386
Bosna Hersek Hava Yolları 34.372 -
12.581.316 67.386
(*) Grubun TGS’den olan ticari olmayan alacağının 12.279.145 TL (5.684.000 EUR) kısmı, TGS’ye kullandırılan 5 Ocak 2010 vadeli
krediden oluşmaktadır (Faiz Oranı %2).
Müşterek yönetime tabi ortaklıklara kısa vadeli ticari borçlar (Not 10) aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Sun Express 14.416.433 9.433.149
THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. 8.246.716 -
22.663.149 9.433.149
31 Aralık 2009 tarihinde sona eren yıla ait müşterek yönetime tabi ortaklıklarla olan işlemler aşağıdaki gibidir:
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Sun Express’e yapılan satışlar 46.068.132 8.038.397
Bosna Hersek Hava Yolları'na yapılan satışlar 4.399.906 -
THY DO&CO’ya yapılan satışlar 1.001.534 792.687
P & W T.T Uçak Bakım Merkezi’ne yapılan satışlar 23.467.921 -
THY DO&CO’dan elde edilen faiz geliri - 401.509
74.937.493 9.232.593
1 Ocak - 1 Ocak -
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
THY DO&CO’dan yapılan alımlar 224.579.638 147.850.051
Sun Express’ten yapılan alımlar 57.017.608 30.909.242
Bosna Hersek Hava Yolları'ndan yapılan alımlar 2.435.000 -
284.032.246 178.759.293
37. İLİŞKİLİ TARAF AÇIKLAMALARI (devamı)
Grup ile Sun Express arasındaki işlemler, koltuk kiralama işlemlerinden; Turkish DO&CO arasındaki işlemler ise ikram hizmetleri
ve kredi finansmanı işlemlerinden kaynaklanmaktadır. İlişkili taraflarla olan alacaklar teminatsız olup, ticari olan alacakların
vadesi yaklaşık 30 gündür.
Şirket’in, Yönetim Kurulu Başkan ve üyeleriyle Genel Müdür, Genel Koordinatör, Genel Müdür Yardımcıları gibi üst düzey yöneticilere
cari dönemde sağlanan tamamı kısa vadeli faydalardan oluşan ücret ve benzeri menfaatlerin toplam tutarı 3.693.289 TL’dir (2008:
3.003.116 TL).
38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ
(a) Sermaye risk yönetimi
Grup, sermaye yönetiminde, bir yandan faaliyetlerinin sürekliliğini sağlamaya çalışırken, diğer yandan da borç ve özkaynak
dengesini en verimli şekilde kullanarak karını artırmayı hedeflemektedir.
Grup’un sermaye yapısı 8. notta açıklanan finansal borçları da içeren borçlar ve sırasıyla nakit ve nakit benzerleri, ödenmiş
sermaye, yedekler ile geçmiş yıl karlarınıda içeren özkaynaklar kalemlerinden oluşmaktadır.
Grup’un yönetim kurulu sermaye yapısını periyodik olarak inceler. Bu incelemeler sırasında kurul, sermaye maliyeti ile birlikte
her bir sermaye sınıfıyla ilişkilendirilen riskleri değerlendirir. Grup, kurulun yaptığı önerilere dayanarak, sermaye yapısını yeni
borç edinilmesi veya mevcut olan borcun geri ödenmesiyle dengede tutmaktadır.
Grup’un genel stratejisinde 2008 yılına göre bir değişiklik olmamıştır.
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Toplam Borçlar 3.595.046.545 3.697.403.926
Eksi:Nakit ve nakit benzerleri (1.096.111.869) (504.905.721)
Net Borç 2.498.934.676 3.192.498.205
Toplam Özkaynak 3.444.880.226 2.986.587.096
Toplam Sermaye 5.943.814.902 6.179.085.301
Net borç/toplam sermaye oranı 0,42 0,52
(b) Finansal Risk Faktörleri
Grup faaliyetleri nedeniyle piyasa riski (kur riski, gerçeğe uygun değer faiz oranı riski, nakit akımı faiz oranı riski ve fiyat riski),
kredi riski ve likidite riskine maruz kalmaktadır. Grubun risk yönetimi programı genel olarak mali piyasalardaki belirsizliğin, Grup
finansal performansı üzerindeki potansiyel olumsuz etkilerinin minimize edilmesi üzerine odaklanmaktadır. Grup, çeşitli finansal
risklerden korunmak amacı ile türev ürünleri kullanmaktadır.
Risk yönetimi, Yönetim Kurulu tarafından onaylanan politikalar doğrultusunda yürütülmektedir. Risk politikalarına ilişkin olarak
ise finansal risk tanımlanır, değerlendirilir ve Grup’un operasyon üniteleri ile birlikte çalışmak suretiyle riskin azaltılmasına
yönelik araçlar kullanılır.
148YILLIK RAPOR 2009
Fina
nsal
ara
ç tü
rler
i itib
ariy
le m
aruz
kal
ınan
kre
di r
iskl
eri
Alac
akla
r
Tica
ri A
laca
klar
Diğe
r Al
acak
lar
Bank
alar
daki
31 A
ralık
200
9İli
şkili
Tar
afDi
ğer
Tara
fİli
şkili
Tar
afDi
ğer
Tara
fM
evdu
atTü
rev
Araç
lar
Rapo
rlam
a ta
rihi i
tibar
iyle
mar
uz k
alın
ın a
zam
i kre
di ri
ski (
*)32
.128
.286
413.
253.
595
12.5
81.3
161.
395.
172.
187
1.24
9.52
2.90
147
.298
.370
-Aza
mi r
iski
n te
min
at, v
s ile
güv
ence
altı
na a
lınm
ış k
ısm
ı (**
)-
3.43
7.80
2-
--
-
A. V
ades
i geç
mem
iş y
a da
değ
er d
üşük
lüğü
ne u
ğram
amış
fina
nsal
var
lıkla
rın n
et d
efte
r değ
eri
32.1
28.2
8633
1.24
4.55
712
.581
.316
1.39
5.17
2.18
71.
249.
522.
901
47.2
98.3
70
B. K
oşul
ları
yeni
den
görü
şülm
üş b
ulan
an, a
ksi t
akdi
rde
vade
si g
eçm
iş v
eya
değe
r düş
üklü
ğüne
uğr
amış
say
ılaca
k
fin
ansa
l var
lıkla
rın d
efte
r değ
eri
- -
--
--
C. V
ades
i geç
miş
anc
ak d
eğer
düş
üklü
ğüne
uğr
amam
ış v
arlık
ların
net
def
ter d
eğer
i-
82.0
09.0
38-
--
-
-tem
inat
, vs
ile g
üven
ce a
ltına
alın
mış
kıs
mı
-2.
442.
335
--
--
D. D
eğer
düş
üklü
ğüne
uğr
ayan
var
lıkla
rın n
et d
efte
r değ
erle
ri-
--
-
-Vad
esi g
eçm
iş (b
rüt d
efte
r değ
eri)
-40
.576
.100
--
--
-Değ
er D
üşük
lüğü
(-)
-(4
0.57
6.10
0)-
--
-
-Net
değ
erin
tem
inat
, vs
ile g
üven
ce a
ltına
alın
mış
kıs
mı
--
--
--
-Vad
esi g
eçm
emiş
(brü
t def
ter d
eğer
i)-
1.21
5.79
2-
--
-
-Değ
er D
üşük
lüğü
(-)
- (1
.215
.792
)-
--
-
-Net
değ
erin
tem
inat
, vs
ile g
üven
ce a
ltına
alın
mış
kıs
mı
--
--
--
E.Bi
lanç
o dı
şı k
redi
risk
i içe
ren
unsu
rlar
-
(*)T
utar
ın b
elirl
enm
esin
de, a
lınan
tem
inat
lar g
ibi,
kred
i güv
enirl
iliği
nde
artış
sağ
laya
n un
surl
ar d
ikka
te a
lınm
amış
tır.
(**)
Tem
inat
lar,
müş
teril
erde
n al
ınan
nak
it te
min
at v
e te
min
at m
ektu
plar
ında
n ol
uşm
akta
dır.
38.
FİN
AN
SAL
AR
AÇL
AR
DA
N K
AYN
AK
LAN
AN
RİS
KLE
RİN
NİT
ELİĞ
İ VE
DÜ
ZEYİ
(de
vam
ı)
(b) F
inan
sal R
isk
Fakt
örle
ri (d
evam
ı)
b.1)
Kre
di r
iski
yön
etim
i
149YILLIK RAPOR 2009
Fina
nsal
ara
ç tü
rler
i itib
ariy
le m
aruz
kal
ınan
kre
di r
iskl
eri
Alac
akla
r
Tica
ri A
laca
klar
Diğe
r Al
acak
lar
Bank
alar
daki
31 A
ralık
200
8İli
şkili
Tar
afDi
ğer
Tara
fİli
şkili
Tar
afDi
ğer
Tara
fM
evdu
atTü
rev
Araç
lar
Rapo
rlam
a ta
rihi i
tibar
iyle
mar
uz k
alın
ın a
zam
i kre
di ri
ski (
*)4.
741.
388
344.
402.
745
67.3
8684
.415
.453
1.89
1.72
8.77
539
.599
.159
-Aza
mi r
iski
n te
min
at, v
s ile
güv
ence
altı
na a
lınm
ış k
ısm
ı (**
)-
7.50
6.08
2-
--
-
A. V
ades
i geç
mem
iş y
a da
değ
er d
üşük
lüğü
ne u
ğram
amış
fina
nsal
var
lıkla
rın n
et d
efte
r değ
eri
4.74
1.38
831
4.65
0.60
167
.386
84.4
15.4
531.
891.
728.
775
39.5
99.1
59
B. K
oşul
ları
yeni
den
görü
şülm
üş b
ulan
an, a
ksi t
akdi
rdev
ades
i geç
miş
vey
a de
ğer d
üşük
lüğü
ne
uğ
ram
ış s
ayıla
cak
finan
sal v
arlık
ların
def
ter d
eğer
i-
--
--
-
C. V
ades
i geç
miş
anc
ak d
eğer
düş
üklü
ğüne
uğr
amam
ış v
arlık
ların
net
def
ter d
eğer
i-
29.7
52.1
44-
--
-
-tem
inat
, vs
ile g
üven
ce a
ltına
alın
mış
kıs
mı
-2.
318.
741
--
--
D. D
eğer
düş
üklü
ğüne
uğr
ayan
var
lıkla
rın n
et d
efte
r değ
erle
ri-
--
--
-
-Vad
esi g
eçm
iş (b
rüt d
efte
r değ
eri)
-37
.042
.788
--
--
-Değ
er D
üşük
lüğü
(-)
-(3
7.04
2.78
8)-
--
-
-Net
değ
erin
tem
inat
, vs
ile g
üven
ce a
ltına
alın
mış
kıs
mı
--
--
-
-Vad
esi g
eçm
emiş
(brü
t def
ter d
eğer
i)-
--
--
-
-Değ
er D
üşük
lüğü
(-)
--
--
--
-Net
değ
erin
tem
inat
, vs
ile g
üven
ce a
ltına
alın
mış
kıs
mı
--
--
--
E.Bi
lanç
o dı
şı k
redi
risk
i içe
ren
unsu
rlar
--
--
--
(*)T
utar
ın b
elirl
enm
esin
de, a
lınan
tem
inat
lar g
ibi,
kred
i güv
enirl
iliği
nde
artış
sağ
laya
n un
surl
ar d
ikka
te a
lınm
amış
tır.
(**)
Tem
inat
lar,
müş
teril
erde
n al
ınan
nak
it te
min
at v
e te
min
at m
ektu
plar
ında
n ol
uşm
akta
dır.
38.
FİN
AN
SAL
AR
AÇL
AR
DA
N K
AYN
AK
LAN
AN
RİS
KLE
RİN
NİT
ELİĞ
İ VE
DÜ
ZEYİ
(de
vam
ı)
(b) F
inan
sal R
isk
Fakt
örle
ri (d
evam
ı)
b.1)
Kre
di r
iski
yön
etim
i (de
vam
ı)
150YILLIK RAPOR 2009
151YILLIK RAPOR 2009
38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı)
(b) Finansal Risk Faktörleri (devamı)
b.1) Kredi riski yönetimi(devamı)
Finansal aracın taraflarından birinin sözleşmeye bağlı yükümlülüğünü yerine getirememesi nedeniyle Grup’a finansal bir kayıp
oluşturması riski, kredi riski olarak tanımlanır.
Grup’un kredi riski temel olarak ticari alacaklarına ilişkindir. Bilançoda gösterilen tutar Grup yönetiminin önceki tecrübelerine
ve cari ekonomik şartlara bağlı olarak tahmin ettiği şüpheli alacaklar düşüldükten sonraki net tutardan oluşmaktadır. Grup’un
kredi riski çok sayıda müşteriyle çalışıldığından dolayı dağılmış durumdadır ve önemli bir kredi risk yoğunlaşması yoktur.
Alac
akla
r
Tica
riDi
ğer
Bank
alar
daki
31 A
ralık
200
9Al
acak
lar
Alac
akla
r M
evdu
atTü
rev
Araç
lar
Diğe
rTo
plam
Vade
si ü
zerin
den
1-30
gün
geç
miş
31.0
24.4
57-
--
-31
.024
.457
Vade
si ü
zerin
den
1-3
ay g
eçm
iş30
.409
.900
--
--
30.4
09.9
00
Vade
si ü
zerin
den
3-12
ay
geçm
iş19
.120
.026
--
--
19.1
20.0
26
Vade
si ü
zerin
den
1-5
yıl g
eçm
iş42
.030
.755
--
--
42.0
30.7
55
Vade
sini
5 y
ıldan
fazl
a ge
çmiş
--
--
--
Topl
am v
ades
i geç
en a
laca
klar
122.
585.
138
--
--
122.
585.
138
Tem
inat
, vs
ile g
üven
ce a
ltına
alın
mış
kıs
mı
2.44
2.33
5
2.
442.
335
G
rup'
un 3
1 A
ralık
200
9 ta
rihi
itib
ariy
le v
ades
i geç
miş
ala
cakl
arın
ın v
ade
anal
izi a
şağı
da s
unul
muş
tır.
38.
FİN
AN
SAL
AR
AÇL
AR
DA
N K
AYN
AK
LAN
AN
RİS
KLE
RİN
NİT
ELİĞ
İ VE
DÜ
ZEYİ
(de
vam
ı)
(b) F
inin
sal R
isk
Fakt
örle
ri (d
evam
ı)
b.1)
Kre
di r
iski
yön
etim
i (de
vam
ı)
152YILLIK RAPOR 2009
Alac
akla
r
Tica
riDi
ğer
Bank
alar
daki
31 A
ralık
200
8Al
acak
lar
Alac
akla
r M
evdu
atTü
rev
Araç
lar
Diğe
rTo
plam
Vade
si ü
zerin
den
1-30
gün
geç
miş
9.75
1.74
2-
--
-9.
751.
742
Vade
si ü
zerin
den
1-3
ay g
eçm
iş13
.013
.807
--
--
13.0
13.8
07
Vade
si ü
zerin
den
3-12
ay
geçm
iş16
.766
.592
--
--
16.7
66.5
92
Vade
si ü
zerin
den
1-5
yıl g
eçm
iş27
.150
.622
--
--
27.1
50.6
22
Vade
sini
5 y
ıldan
fazl
a ge
çmiş
112.
169
--
--
112.
169
Topl
am v
ades
i geç
en a
laca
klar
66.7
94.9
32-
--
-66
.794
.932
Tem
inat
, vs
ile g
üven
ce a
ltına
alın
mış
kıs
mı
2.31
8.74
1-
--
-2.
318.
741
G
rup'
un 3
1 A
ralık
200
8 ta
rihi
itib
ariy
le v
ades
i geç
miş
ala
cakl
arın
ın v
ade
anal
izi a
şağı
da s
unul
muş
tır.
38.
FİN
AN
SAL
AR
AÇL
AR
DA
N K
AYN
AK
LAN
AN
RİS
KLE
RİN
NİT
ELİĞ
İ VE
DÜ
ZEYİ
(de
vam
ı)
(b) F
inin
sal R
isk
Fakt
örle
ri (d
evam
ı)
b.1)
Kre
di r
iski
yön
etim
i (de
vam
ı)
153YILLIK RAPOR 2009
154YILLIK RAPOR 2009
38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı)
(b) Finansal Risk Faktörleri (devamı)
b.1) Kredi riski yönetimi(devamı)
Bilanço tarihi itibariyle Grup’un vadesi geçmiş ticari alacaklardan karşılık ayrılmamış olanlara ilişkin aldığı nakit teminat ve
teminat mektupları toplamı 2.442.335 TL’dir (31 Aralık 2008: 2.318.741 TL).
Bilanço tarihi itibariyle, vadesi geçmiş ticari alacaklardan karşılık ayrılmış olanlara ilişkin alınan teminatlar bulunmamaktadır.
b.2) Likidite riski yönetimi
Likidite riski yönetimi ile ilgili esas sorumluluk, yönetim kuruluna aittir. Yönetim kurulu, Grup yönetiminin kısa, orta ve uzun vadeli
fonlama ve likidite gereklilikleri için, uygun bir likidite riski yönetimi oluşturmuştur. Grup, likidite riskini tahmini ve fiili nakit
akımlarını düzenli olarak takip etmek ve finansal varlık ve yükümlülüklerin vadelerinin eşleştirilmesi yoluyla yeterli fonların ve
borçlanma rezervinin devamını sağlamak suretiyle yönetir.
Aşağıdaki tablo, Grup’un türev niteliğinde olmayan finansal yükümlülüklerinin vade dağılımını göstermektedir. Aşağıdaki tablolar,
Grup’un yükümlülükleri iskonto edilmeden ve ödemesi gereken en erken tarihler esas alınarak hazırlanmıştır. Söz konusu
yükümlülükler üzerinden ödenecek faizler aşağıdaki tabloya dahil edilmiştir. Düzeltmeler kolonu ilerleyen dönemdeki muhtemel
nakit akımına sebep olan kalemi göstermektedir. Bahse konu kalem vade analizine dahil edilmiş olup, bilançodaki finansal
yükümlülüklerin bilanço değerine dahil edilmemiştir.
Grup, tahmini ve fiili nakit akımlarını düzenli olarak takip ederek ve finansal varlıkların ve yükümlülüklerin vadelerinin eşleştirilmesi
yoluyla yeterli fonların ve borçlanma rezervinin devamını sağlayarak, likidite riskini yönetir.
Likidite riski tablosu:
31 Aralık 2009Sözleşme
uyarınca
nakit çıkışlar
Sözleşme uyarınca toplamı 3 Aydan 3-12 ay 1-5 yıl 5 yıldan
vadeler Defter değeri (I+II+III+IV) Kısa (I) arası (II) arası (III) uzun (IV)
Türev olmayan finansal
yükümlülükler
Banka kredileri 28.627.057 29.847.936 7.680.629 7.536.703 14.630.604 -
Finansal kiralama
yükümlülükleri 2.959.539.067 3.456.591.636 103.436.047 366.181.926 1.438.363.567 1.548.610.096
Ticari borçlar 560.801.478 561.612.148 490.554.785 71.057.363 - -
Diğer finansal
yükümlülükler 846.771 846.771 846.771 - - -
Toplam 3.549.814.373 4.048.898.491 602.518.232 444.775.992 1.452.994.171 1.548.610.096
155YILLIK RAPOR 2009
38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı)
(b) Finansal Risk Faktörleri (devamı)
b.2)Likidite riski yönetimi(devamı)
Likidite riski tablosu(devamı):
31 Aralık 2008Sözleşme
uyarınca
nakit çıkışlar
Sözleşme uyarınca toplamı 3 Aydan 3-12 ay 1-5 yıl 5 yıldan
vadeler Defter değeri (I+II+III+IV) Kısa (I) arası (II) arası (III) uzun (IV)
Türev olmayan finansal
yükümlülükler
Banka kredileri 34.900.371 35.698.342 1.469.294 34.229.048 - -
Finansal kiralama
yükümlülükleri 3.182.394.093 3.825.277.485 107.114.326 373.162.277 1.566.966.270 1.778.034.612
Ticari borçlar 435.109.211 437.537.494 382.178.541 55.358.953 - -
Diğer finansal
yükümlülükler 639.916 639.916 639.916 - - -
Toplam 3.653.043.591 4.299.153.237 491.402.077 462.750.278 1.566.966.270 1.778.034.612
b.3) Piyasa riski yönetimi
Grup’un faaliyetleri öncelikle, aşağıda ayrıntılarına yer verildiği üzere, döviz kurundaki ve faiz oranındaki değişiklikler ve akaryakıt
fiyatı ile ilgili finansal risklere maruz kalmaktadır. Piyasa riskleri ayrıca, duyarlılık analizleri ile değerlendirilmektedir. Cari yılda
Grup’un maruz kaldığı piyasa riskinde veya maruz kalınan riskleri yönetim ve ölçüm yöntemlerinde, önceki yıla göre bir değişiklik
olmamıştır.
b.3.1) Kur riski yönetimi
Yabancı para cinsinden işlemler, kur riskinin oluşmasına sebebiyet vermektedir. Grup’un yabancı para cinsinden parasal ve parasal
olmayan varlıklarının ve parasal ve parasal olmayan yükümlülüklerinin bilanço tarihi itibariyle dağılımı aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2009
TL Toplam ABD Doları Avro GBP Diğer
1.Ticari Alacaklar 318.804.899 91.640.001 108.281.865 8.393.269 110.489.764
2a.Parasal Finansal Varlıklar 1.596.717.983 1.276.912.740 214.803.790 12.413.729 92.587.724
2b.Parasal Olmayan Finansal Varlıklar - - - - -
3.Diğer 1.982.078 1.066.174 94.361 103.224 718.319
4.Dönen Varlıklar (1+2+3) 1.917.504.960 1.369.618.915 323.180.016 20.910.222 203.795.807
5.Ticari Alacaklar - - - - -
6a.Parasal Finansal Varlıklar 637.383.512 637.383.512 - - -
6b.Parasal Olmayan Finansal Varlıklar - - - - -
7.Diğer 65.373.959 48.743.839 12.586.766 2.119.701 1.923.653
8.Duran Varlıklar (5+6+7) 702.757.471 686.127.351 12.586.766 2.119.701 1.923.653
9.Toplam Varlıklar (4+8) 2.620.262.431 2.055.746.266 335.766.782 23.029.923 205.719.460
10.Ticari Borçlar 297.880.412 120.793.475 107.571.626 5.863.884 63.651.427
11.Finansal Yükümlülükler 457.499.014 252.991.955 204.507.059 - -
12a.Parasal Olan Diğer Yükümlülükler 14.337.275 7.789.570 3.479.885 336.138 2.731.682
12b.Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler - - - - -
13.Kısa Vadeli Yükümlülükler (10+11+12) 769.716.701 381.575.000 315.558.570 6.200.022 66.383.109
14.Ticari Borçlar - - - - -
15.Finansal Yükümlülükler 2.575.899.284 975.801.038 1.600.098.246 - -
16a.Parasal Olan Diğer Yükümlülükler 8.941.614 2.354.919 5.734.714 2.605 849.376
16b.Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler - - - - -
17.Uzun Vadeli Yükümlülükler (14+15+16) 2.584.840.898 978.155.957 1.605.832.960 2.605 849.376
18.Toplam Yükümlülükler (13+17) 3.354.557.599 1.359.730.957 1.921.391.530 6.202.627 67.232.485
19.Bilanço Dışı Döviz Cinsinden Türev Araçların
Net Varlık /(Yükümlülük) Pozisyonu (19a-19b) 27.416.849 (257.400.455) 284.817.304 - -
19a.Aktif Karakterli Bilanço Dışı Döviz
Cinsinden Türev Ürünlerin Tutarı 284.817.304 - 284.817.304 - -
19b.Pasif Karakterli Bilanço Dışı
Döviz Cinsinden Türev Ürünlerin Tutarı 257.400.455 257.400.455 - - -
20.Net Yabancı Para Varlık /
(Yükümlülük) Pozisyonu (9-18+19) (706.878.319) 438.614.854 (1.300.807.444) 16.827.296 138.486.975
21.Parasal Kalemler Net Yabancı
Para Varlık / (Yükümlülük) Pozisyonu
(UFRS 7.B23) (=1+2a+5+6a-10-11-12a-14-15-16a) (801.651.205) 646.205.296 (1.598.305.875) 14.604.371 135.845.003
22.Döviz Hedge'i İçin Kullanılan Finansal
Araçların Toplam Gerçeğe Uygun Değeri - - - - -
23.Döviz Varlıkların Hedge Edilen Kısmının Tutarı - - - - -
24.Döviz Yükümlülüklerin Hedge Edilen Kısmının Tutarı - - - - -
25.İhracat 5.356.374.684 756.866.783 2.821.421.134 152.119.413 1.625.967.354
26.İthalat 1.684.743.255 1.003.419.468 488.549.014 19.535.389 173.239.384
38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı)
(b) Finansal Risk Faktörleri (devamı)
b.3) Piyasa riski yönetimi (devamı)
b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı)
156YILLIK RAPOR 2009
31 Aralık 2008
TL Toplam ABD Doları Avro GBP Diğer
1.Ticari Alacaklar 201.671.977 36.369.880 72.663.669 6.607.281 86.031.147
2a.Parasal Finansal Varlıklar 1.300.384.063 911.904.026 316.192.868 5.534.421 66.752.748
2b.Parasal Olmayan Finansal Varlıklar - - - - -
3.Diğer 7.419.216 2.458.692 41.404 4.760.149 158.971
4.Dönen Varlıklar (1+2+3) 1.509.475.256 950.732.598 388.897.941 16.901.851 152.942.866
5.Ticari Alacaklar - - - - -
6a.Parasal Finansal Varlıklar - - - - -
6b.Parasal Olmayan Finansal Varlıklar - - - - -
7.Diğer 72.794.855 72.789.485 4.400 - 970
8.Duran Varlıklar (5+6+7) 72.794.855 72.789.485 4.400 - 970
9.Toplam Varlıklar (4+8) 1.582.270.111 1.023.522.083 388.902.341 16.901.851 152.943.836
10.Ticari Borçlar 244.277.675 125.858.217 56.555.012 16.252.346 45.612.100
11.Finansal Yükümlülükler 463.649.564 251.539.094 212.110.470 - -
12a.Parasal Olan Diğer Yükümlülükler 9.761.078 4.472.433 2.789.862 81.221 2.417.562
12b.Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler - - - - -
13.Kısa Vadeli Yükümlülükler (10+11+12) 717.688.317 381.869.744 271.455.344 16.333.567 48.029.662
14.Ticari Borçlar - - - - -
15.Finansal Yükümlülükler 2.798.005.235 1.052.489.444 1.745.515.791 - -
16a.Parasal Olan Diğer Yükümlülükler 7.998.826 1.038.768 5.829.426 4.210 1.126.422
16b.Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler - - - - -
17.Uzun Vadeli Yükümlülükler (14+15+16) 2.806.004.061 1.053.528.212 1.751.345.217 4.210 1.126.422
18.Toplam Yükümlülükler (13+17) 3.523.692.378 1.435.397.956 2.022.800.561 16.337.777 49.156.084
19.Bilanço Dışı Döviz Cinsinden Türev Araçların
Net Varlık /(Yükümlülük) Pozisyonu (19a-19b) 12.349.552 (112.925.248) 125.274.800 - -
19a.Aktif Karakterli Bilanço Dışı Döviz
Cinsinden Türev Ürünlerin Tutarı 125.274.800 - 125.274.800 - -
19b.Pasif Karakterli Bilanço Dışı
Döviz Cinsinden Türev Ürünlerin Tutarı 112.925.248 112.925.248 - - -
20.Net Yabancı Para Varlık /
(Yükümlülük) Pozisyonu (9-18+19) (1.929.072.715) (524.801.121) (1.508.623.420) 564.074 103.787.752
21.Parasal Kalemler Net Yabancı
Para Varlık / (Yükümlülük) Pozisyonu
(UFRS 7.B23) (=1+2a+5+6a-10-11-12a-14-15-16a) (2.021.636.338) (487.124.050) (1.633.944.024) (4.196.075) 103.627.811
22.Döviz Hedge'i İçin Kullanılan Finansal
Araçların Toplam Gerçeğe Uygun Değeri - - - - -
23.Döviz Varlıkların Hedge Edilen Kısmının Tutarı - - - - -
24.Döviz Yükümlülüklerin Hedge Edilen Kısmının Tutarı - - - - -
25.İhracat 4.540.026.181 536.061.102 2.404.349.759 141.055.054 1.458.560.268
26.İthalat 1.651.794.897 937.339.395 495.108.749 14.626.988 204.719.765
38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı)
(b) Finansal Risk Faktörleri (devamı)
b.3) Piyasa riski yönetimi (devamı)
b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı)
157YILLIK RAPOR 2009
158YILLIK RAPOR 2009
38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı)
(b) Finansal Risk Faktörleri (devamı)
b.3) Piyasa riski yönetimi (devamı)
b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı)
Kur riskine duyarlılık
Grup, başlıca ABD Doları, EURO ve GBP cinsinden kur riskine maruz kalmaktadır. Aşağıdaki tablo Grup’un ABD Doları, EURO ve
GBP kurlarındaki %10’luk artışa ve azalışa olan duyarlılığını göstermektedir. %10’luk oran, üst düzey yöneticilere Grup içinde
kur riskinin raporlanması sırasında kullanılan oran olup, söz konusu oran yönetimin döviz kurlarında beklediği olası değişikliği
ifade etmektedir. Duyarlılık analizi sadece yıl sonundaki açık yabancı para cinsinden parasal kalemleri kapsar ve söz konusu
kalemlerin yıl sonundaki %10’luk kur değişiminin etkilerini gösterir. Pozitif değer, kar/zararda ve diğer özkaynak kalemlerindeki
artışı ifade eder.
31 Aralık 2009
Vergi Öncesi Kar / (Zarar)
Yabancı paranın Yabancı paranın
%10 değer kazanması %10 değer kaybetmesi
1 ABD Doları net varlık / yükümlülüğü 43.861.485 (43.861.485)
2-ABD Doları riskinden korunan kısım (-) - -
3-ABD Doları net etki (1 +2) 43.861.485 (43.861.485)
4 -Avro net varlık / yükümlülük (130.080.744) 130.080.744
5 -Avro riskinden korunan kısım (-) - -
6-Avro net etki (4+5) (130.080.744) 130.080.744
7 -GBP net varlık / yükümlülüğü 1.682.730 (1.682.730)
8-GBP riskinden korunan kısım (-) - -
9-GBP net etki (7 +8) 1.682.730 (1.682.730)
10 -Diğer net varlık / yükümlülüğü 13.848.698 (13.848.698)
11-Diğer riskinden korunan kısım (-) - -
12-Diğer net etki (10 +11) 13.848.698 (13.848.698)
TOPLAM (3 + 6 + 9 + 12) (70.687.831) 70.687.831
159YILLIK RAPOR 2009
38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı)
(b) Finansal Risk Faktörleri (devamı)
b.3) Piyasa riski yönetimi (devamı)
b.3.1) Kur riski yönetimi(devamı)
Kur riskine duyarlılık (devamı)
31 Aralık 2008
Vergi Öncesi Kar / (Zarar)
Yabancı paranın Yabancı paranın
%10 değer kazanması %10 değer kaybetmesi
1 ABD Doları net varlık / yükümlülüğü (42.548.468) 42.548.468
2-ABD Doları riskinden korunan kısım (-) - -
3-ABD Doları net etki (1 +2) (42.548.468) 42.548.468
4 -Avro net varlık / yükümlülük (161.468.260) 161.468.260
5 -Avro riskinden korunan kısım (-) - -
6-Avro net etki (4+5) (161.468.260) 161.468.260
7 -GBP net varlık / yükümlülüğü 63.642 (63.642)
8-GBP riskinden korunan kısım (-) - -
9-GBP net etki (7 +8) 63.642 (63.642)
10 -Diğer net varlık / yükümlülüğü 10.472.471 (10.472.471)
11-Diğer riskinden korunan kısım (-) - -
12-Diğer net etki (10 +11) 10.472.471 (10.472.471)
TOPLAM (3 + 6 + 9 + 12) (193.480.615) 193.480.615
Grup, Not 2.5.6’da açıklanan çerçevede maddi duran varlıklarından uçaklar, yedek motorlar ve simülatörlerin değer düşüklüğünün
hesaplanmasında geri kazanılabilir değer olarak kullanım değerinden yüksek olan ABD Doları bazlı net satış fiyatlarını kullanmaktadır.
Dolayısıyla Grup’un maddi varlıkları için ayırmış olduğu değer düşüklüğü karşılığı, ABD Doları’nın TL karşısında değer kazanması
durumunda azalmakta, değer kaybetmesi durumunda ise artmaktadır. Bu çerçevede, ABD Doları’nın TL karşısında %10 değer
kazanması durumunda; uçaklar, yedek motorlar ve simülatörlere ilişkin değer düşüklüğü karşılığındaki azalmadan dolayı,
yukarıdaki tablodaki etkiler haricinde vergi öncesi dönem karında 360.275.994 TL artış meydana gelecekti (1 Ocak-31 Aralık 2008:
360.198.667). Eğer, ABD Doları TL karşısında %10 değer kaybederse vergi öncesi dönem karında 401.499.641 TL azalış meydana
gelecekti.
38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı)
(b) Finansal Risk Faktörleri (devamı)
b.3) Piyasa riski yönetimi (devamı)
b.3.2) Faiz oranı riski yönetimi
Grup sabit ve değişken faiz oranları üzerinden borçlanmaktadır. Mevcut borçların faiz durumları göz önüne alındığında değişken
faizli borçların büyük çoğunluğu oluşturduğu görülmekle beraber, son yıllarda yapılan uçak finansmanlarında maliyetin de uygun
olması şartıyla sabit faizli borçlanmaların ağırlığı yükseltilerek değişken ve sabit faizli borçlar arasında kısmi bir denge oluşturulmaya
çalışılmaktadır. Grup’un değişken faiz oranlı borçları Libor ve Euribor’a bağlı olduğu için lokal risklere bağımlılık düşüktür.
Faiz Pozisyonu Tablosu
31 Aralık 2009 31 Aralık 2008
Sabit Faizli Araçlar
Finansal Varlıklar - Vadeli Mevduatlar 1.149.329.053 1.768.820.216
Finansal yükümlülükler 1.825.552.349 1.960.602.178
Değişken Faizli Finansal Araçlar
Finansal Yükümlülükler 1.162.613.775 1.256.692.286
Riskten Korunma Muhasebesine Konu Olmayan Faiz Takası Sözleşmeleri (Net) (829.874) (5.087.603)
Riskten Korunma Muhasebesine Konu Olan Faiz Takası Sözleşmeleri (Net) (7.130.730) -
Not 39’ da belirtildiği üzere Grup 31 Aralık 2009 tarihi itibariyle 877.507.548 TL tutarındaki değişken faizli finansal yükümlülüklerinin
faiz oranını faiz takası işlemleri ile sabitlemiştir.
Faiz oranı duyarlılığı
Aşağıdaki duyarlılık analizleri raporlama tarihinde maruz kalınan faiz oranı riskine ve bu oranda meydana gelebilecek değişikliğe
göre belirlenir ve tüm raporlama dönemi boyunca sabit tutulur. Grup yönetimi değişken faizli borçların faizi olan, Libor ve Euribor
faiz oranında %0.5’lik bir dalgalanma durumunda ortaya çıkabilecek etkileri hesaplamakta ve üst yönetime raporlamaktadır.
Libor ve Euribor faiz oranında %0.5’lik bir yükseliş olması ve diğer tüm değişkenlerin sabit tutulması durumunda:
Grup’un 2009 yılına ait vergi öncesi dönem karı 5.813.069 TL azalacaktır (31 Aralık 2008 döneminde vergi öncesi dönem karı
6.283.461 TL azalacaktır). Libor ve Euribor faiz oranının %0.5 düşmesi durumunda ise 2009 yılı vergi öncesi net dönem karı aynı
tutarlarda artacaktır.
Ayrıca, faiz oranı nakit akım riskinden korunma muhasebesine konu faiz takası sözleşmelerinden dolayı Libor ve Euribor faiz
oranlarında % 0,5’lik bir artış meydana gelmesi durumunda ertelenmiş vergi etkisi hariç Grup özkaynakları 18.318.580 TL artacaktır.
Libor ve Euribor faiz oranlarında % 0,5’lik bir düşüş meydana gelmesi durumunda ise ertelenmiş vergi etkisi hariç Grup özkaynakları
aynı tutarda azalacaktır.
160YILLIK RAPOR 2009
161YILLIK RAPOR 2009
38. FİNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RİSKLERİN NİTELİĞİ VE DÜZEYİ (devamı)
(b) Finansal Risk Faktörleri (devamı)
b.3) Piyasa riski yönetimi (devamı)
b.3.3) Akaryakıt Fiyatı Duyarlılığı
Not 39’da açıklandığı üzere Grup 2009 yılından itibaren akaryakıt alımlarından kaynaklanan nakit akım riskinden korunma amaçlı
olarak vadeli yakıt alım sözleşmeleri yapmıştır. Akaryakıt fiyatı nakit akım riskinden korunma muhasebesine konu edilen vadeli
yakıt alım sözleşmelerinden dolayı, akaryakıt fiyatlarında %10’luk bir artış meydana gelmesi durumunda ertelenmiş vergi etkisi
hariç Grup özkaynakları 11.038.146 TL artacaktır. Akaryakıt fiyatlarında %10’luk bir düşüş meydana gelmesi durumunda ise
ertelenmiş vergi etkisi hariç Grup özkaynakları aynı tutarda azalacaktır
39. FİNANSAL ARAÇLAR
Finansal Araçların Gerçeğe Uygun Değeri
Finansal varlıkların ve yükümlülüklerin gerçeğe uygun değeri aşağıdaki gibi belirlenir:
• Standart vade ve koşullarda, aktif likit bir piyasada işlem gören finansal varlık ve yükümlülüklerin gerçeğe uygun değeri kote
edilmiş piyasa fiyatı üzerinden belirlenir.
• Türev araçların gerçeğe uygun değeri, kote edilmiş fiyatları kullanılmak suretiyle hesaplanır. Fiyatların mevcut olmadığı
durumlarda, türev araçların (forward ve swap) vadeleri için uygulanabilir getiri eğrisi kullanılmak suretiyle indirgenmiş nakit
akımı analizi kullanılır.
Gerç
eğe
uygu
nde
ğer f
arkı
Gerç
eğe
uygu
nM
aliye
t değ
eri i
leİtf
a ed
ilmiş
özk
ayna
klar
değe
ri ka
r /gö
ster
ilen
değe
rler
inde
n
Kred
iler v
eal
tında
gös
teril
enza
rara
yan
sıtıl
ansa
tılm
aya
hazır
gös
teril
en fi
nans
alKa
yıtlı
31 A
ralık
200
9 Bi
lanç
oal
acak
lar
türe
v ar
açla
rtü
rev
araç
lar
yatır
ımla
ryü
küm
lülü
kler
değ
erN
ot
39.
FİN
AN
SAL
AR
AÇL
AR
(de
vam
ı)
Fina
nsal
var
lıkla
r
Nak
it ve
nak
it be
nzer
leri
1.09
6.11
1.86
9-
--
1.09
6.11
1.86
96
Fina
nsal
yat
ırım
lar
175.
000.
000
4.10
2.12
043
.196
.250
1.75
0.94
3-
224.
049.
313
7
Tica
ri al
acak
lar
445.
381.
881
--
--
445.
381.
881
10
Diğe
r ala
cakl
ar1.
407.
753.
503
--
--
1.40
7.75
3.50
311
Fina
nsal
yük
ümlü
lükl
er-
-
Bank
a kr
edile
ri-
--
-14
.187
.801
14.1
87.8
018
Fina
nsal
kira
lam
a bo
rçla
rı-
--
-2.
959.
539.
067
2.95
9.53
9.06
78
Diğe
r fin
ansa
l yük
ümlü
lükl
er-
7.86
6.90
537
.365
.267
-84
6.77
146
.078
.943
9
Tica
ri bo
rçla
r-
--
-56
0.80
1.47
856
0.80
1.47
810
Fina
nsal
Ara
çlar
ın G
erçe
ğe U
ygun
Değ
eri (
deva
mı)
Gerç
eğe
uygu
nde
ğer f
arkı
Gerç
eğe
uygu
nM
aliye
t değ
eri i
leİtf
a ed
ilmiş
özk
ayna
klar
değe
ri ka
r /gö
ster
ilen
değe
rler
inde
n
Kred
iler v
eal
tında
gös
teril
enza
rara
yan
sıtıl
ansa
tılm
aya
hazır
gös
teril
en fi
nans
alKa
yıtlı
31 A
ralık
200
8 Bi
lanç
oal
acak
lar
türe
v ar
açla
rtü
rev
araç
lar
yatır
ımla
ryü
küm
lülü
kler
değ
erN
ot
Fina
nsal
var
lıkla
r
Nak
it ve
nak
it be
nzer
leri
504.
905.
721
--
--
504.
905.
721
6
Fina
nsal
yat
ırım
lar
1.40
3.03
3.70
3-
39.5
99.1
591.
750.
943
-1.
444.
383.
805
7
Tica
ri al
acak
lar
349.
144.
133
--
--
349.
144.
133
10
Diğe
r ala
cakl
ar84
.482
.839
--
--
84.4
82.8
3911
Fina
nsal
yük
ümlü
lükl
er
Bank
a kr
edile
ri-
--
-34
.900
.371
34.9
00.3
718
Fina
nsal
kira
lam
a bo
rçla
rı-
--
-3.
182.
394.
093
3.18
2.39
4.09
38
Diğe
r fin
ansa
l yük
ümlü
lükl
er-
-44
.360
.335
-63
9.91
645
.000
.251
9
Tica
ri bo
rçla
r-
--
-43
5.10
9.21
143
5.10
9.21
110
Grup
, fin
ansa
l ara
çlar
ın k
ayıtl
ı değ
erle
rinin
mak
ul d
eğer
lerin
i yan
sıttı
ğı d
üşün
mek
tedi
r.
162YILLIK RAPOR 2009
163YILLIK RAPOR 2009
39. FİNANSAL ARAÇLAR (devamı)
Finansal Araçların Gerçeğe Uygun Değeri (devamı)
Finansal varlıkların ve yükümlülüklerin gerçeğe uygun değeri aşağıdaki gibi belirlenir:
• Birinci seviye: Finansal varlık ve yükümlülükler, birbirinin aynı varlık ve yükümlülükler için aktif piyasada işlem gören borsa
fiyatlarından değerlenmiştir.
• İkinci seviye: Finansal varlık ve yükümlülükler, ilgili varlık ya da yükümlülüğün birinci seviyede belirtilen borsa fiyatından
başka direk ya da endirekt olarak piyasada gözlenebilen fiyatının bulunmasında kullanılan girdilerden değerlenmiştir.
• Üçüncü seviye: Finansal varlık ve yükümlülükler, varlık ya da yükümlülüğün gerçeğe uygun değerinin bulunmasında kullanılan
piyasada gözlenebilir bir veriye dayanmayan girdilerden değerlenmiştir.
Gerçeğe uygun değerleriyle gösterilen finansal varlık ve yükümlülüklerin seviye sınıflamaları aşağıdaki gibidir:
Raporlama tarihi itibariyle
gerçeğe uygun değer seviyesi
31 Aralık 1. Seviye 2. Seviye 3. Seviye
Finansal varlıklar 2009 TL TL TL
Gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara
yansıtılan finansal varlıklar
Türev araçlar 43.196.250 - 43.196.250 -
Finansal riskten korunma muhasebesine
göre muhasebeleştirilen finansal varlıklar
Türev araçlar 4.102.120 - 4.102.120 -
Toplam 47.298.370 - 47.298.370 -
Finansal yükümlülükler
Gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara
yansıtılan finansal varlıklar
Türev araçlar 37.365.267 - 37.365.267 -
Finansal riskten korunma muhasebesine
göre muhasebeleştirilen finansal varlıklar
Türev araçlar 7.866.905 - 7.866.905 -
45.232.172 - 45.232.172 -
39. FİNANSAL ARAÇLAR (devamı)
Türev Araçlar ve Riskten Korunma İşlemleri (devamı)
Grup, gelecekteki önemli işlemleri ve nakit akımlarını finansal riskten korumak amacıyla bazı sabit faiz oranlı finansal kiralama
borçlarını değişken faiz oranlı finansal kiralama boçlarına çevirmek ve bazı Euro cinsinden olan finansal kiralama borçlarını ABD
Doları cinsinden finansal kiralama borçlarına çevirmek üzere faiz oranı ve çapraz kur takası sözleşmelerine girmiştir. Bu işlemlerle
ilgili türev araçların gerçeğe uygun değerlerindeki değişim doğrudan dönem kar/zararı içerisinde muhasebeleştirilmektedir.
Grup’un değişken faizli finansal yükümlükleri Not -38 b.3.2’de açıklanmaktadır. Haziran 2009 tarihinden itibaren Grup uzun dönem
finansal kiralama borçluluğunu dikkate alarak faiz maliyetlerinin karşılanabilir seviyede tutulması amacıyla vadeleri 2010 yılı 2.
yarısından sonraya denk gelen finansal kiralama yükümlülüklerine ait değişken faiz geri ödemeli USD ve EUR borçların yaklaşık
% 76‘sını faiz oranlarını sabitlemek için sabit ödeyen/değişken alan faiz takası işlemlerine girmiştir. Değişken faizli finansal
kiralama yükümlülüklerinden kaynaklanan nakit akım risklerine karşı riskten korunma muhasebesine konu edilen bu türev
araçların gerçeğe uygun değerlerindeki değişimin riskten korunmada etkin olan kısmı özkaynaklar altında nakit akım riskinden
korunma fonu içersisinde muhasebeleştirilmektedir.
Grup Eylül 2009 tarihinden itibaren, 2009 yılında Grup satışların maliyetinin yaklaşık olarak %30’u olan akaryakıtın fiyatlarındaki
dalgalanmalardan kaynaklanan riski kontrol edebilmek ve akaryakıt maliyetinin, akaryakıt fiyatlarında yaşanan dalgalanmalardan
etkilenmesini azaltmak amacıyla yıllık jet yakıtı tüketim miktarının yaklaşık %10'una kadar olan kısmı için "Riskten Korunma"
işlemleri yapmaya başlamıştır. Grup bu amaçla nakit hesaplanılan vadeli yakıt alım sözleşmelerine girmiştir. Gelecekteki akaryakıt
alımlarından kaynaklanan nakit akım risklerine karşı riskten korunma muhasebesine konu edilen bu türev araçların gerçeğe
uygun değerlerindeki değişimin riskten korunmada etkin olan kısmı özkaynaklar altında nakit akım riskinden korunma fonu
içersisinde muhasebeleştirilmektedir.
Grup’un 31 Aralık 2009 ve 31 Aralık 2008 tarihleri itibariyle yukarıdaki işlemler dolayısıyla girmiş olduğu türev araçlar ve bakiyeleri
aşağıda sunulmuştur:
164YILLIK RAPOR 2009
165YILLIK RAPOR 2009
39. FİNANSAL ARAÇLAR (devamı)
Türev Araçlar ve Riskten Korunma İşlemleri (devamı)
Pozitif gerçeğe Negatif gerçeğe31 Aralık 2009 uygun değer uygun değer Toplam
Faiz oranı nakit akım riskinden korunma amaçlı elde edilen sabitfaiz ödemeli/değişken faiz almalı faiz takas sözleşmeleri - (7.130.730) (7.130.730)
Akaryakıt fiyatı nakit akım riskinden korunma amaçlı eldeedilen vadeli akaryakıt alım sözleşmeleri 4.102.120 (736.175) 3.365.945
Riskten korunma işlemine konu edilen türev araçlarıngerçeğe uygun değeri 4.102.120 (7.866.905) (3.764.785)
Riskten korunma muhasebesine konu olmayan çapraz kurtakas sözleşmeleri 15.596.383 (8.935.528) 6.660.855
Riskten korunma muhasebesine konu olmayan faiztakas sözleşmeleri 27.599.867 (28.429.739) (829.872)
Riskten korunma işlemine konu edilmeyen türev araçlarıngerçeğe uygun değeri 43.196.250 (37.365.267) 5.830.983
Toplam 47.298.370 (45.232.172) 2.066.198
Pozitif gerçeğe Negatif gerçeğe
31 Aralık 2008 uygun değer uygun değer Toplam
Faiz oranı nakit akım riskinden korunma amaçlı elde edilensabit faiz ödemeli/değişken faiz almalı faiz takas sözleşmeleri - - -
Akaryakıt fiyatı nakit akım riskinden korunma amaçlı eldeedilen vadeli akaryakıt alım sözleşmeleri - - -
Riskten korunma işlemine konu edilen türev araçlarıngerçeğe uygun değeri - - -
Riskten korunma muhasebesine konu olmayan çapraz kurtakas sözleşmeleri 5.068.203 (4.741.776) 326.427
Riskten korunma muhasebesine konu olmayan faiztakas sözleşmeleri 34.530.956 (39.618.559) (5.087.603)
Riskten korunma işlemine konu edilmeyen türev araçlarıngerçeğe uygun değeri 39.599.159 (44.360.335) (4.761.176)
Toplam 39.599.159 (44.360.335) (4.761.176)
39. FİNANSAL ARAÇLAR (devamı)
Türev Araçlar ve Riskten Korunma İşlemleri (devamı)
Akaryakıt riski Faiz riski
korunması korunması Toplam
Riskten korunma işlemine konu edilen türev araçların
gerçeğe uygun değer kazancı/(kaybı) 3.365.945 (7.130.730) (3.764.785)
Finansal riskten korunma fonundan finansal giderlere
sınıflanan tutarı - 2.165.655 2.165.655
Akaryakıt riskinden korunma amaçlı edinilen türev aracın
gerçeğe uygun değer kazancının riskten korunmada etkin
olmayan kısmının finansal gelirlere sınıflanan tutarı (590.031) - (590.031)
Toplam 2.775.914 (4.965.075) (2.189.161)
Ertelenmiş vergi etkisi (555.183) 993.015 437.832
31 Aralık 2009 itibariyle Finansal riskten korunma fonu 2.220.731 (3.972.060) (1.751.329)
40. BİLANÇO TARİHİNDEN SONRAKİ OLAYLAR
Ortaklık Yönetim Kurulu'nca Airbus firmasından 14 adet A321-200 ve 6 adet A319-100 uçağının 2011-2012 yıllarında teslim alınmak
üzere satın alınmasına; 10 adet A319/A321 uçağı için 2013 yılında teslim alınmak üzere opsiyonel sipariş verilmesine karar verilmiştir
Ortaklık'ın sermayesine % 49 oranında iştirak ettiği Bosna Hersek Havayolları'nın 8,000,000.-KM sermayesini artırma kararı
Ortaklık Yönetim Kurulu'nca uygun görülmüş olup, bu karar çerçevesinde Ortaklık’ın sözkonusu sermaye artırımında nakit olarak
karşılanacak olan ve Ortaklık’ın payına isabet eden tutar Ortaklık tarafından ödenecektir.
Ortaklık Yönetim Kurulu'nca 2 adet B737-700 uçağının kiralanmasına karar verilmiştir. Uçakların Mart ve Nisan 2010'da teslim
alınması planlanmaktadır.
Ortak Yönetim Kurulu'nca Boeing firmasından 10 adet B737-800 ve 10 adet B737-900ER uçağının 2011-2014 yıllarında teslim
alınmak üzere satın alınmasına ve toplam 15 adet B737-800/B737-900ER uçağı için 2013-2015 yıllarında teslim alınmak üzere
opsiyonel sipariş verilmesine karar verilmiştir.
Ortaklık Yönetim Kurulu'nca 1 adet B737-700 uçağının kiralanmasına karar verilmiştir. Uçağın Mart 2010'da teslim alınması
planlanmaktadır.
Ortaklık Yönetim Kurulu'nca Kayıtlı Sermaye tavanının 500 Milyon TL'den 2 Milyar TL'ye yükseltilmesine ayrıca Ortaklık’ın faaliyet
konularının düzenlendiği Esas Sözleşmesi’nin 3. Maddesine, Ortaklık faaliyet konuları ile ilgili olarak okul, eğitim kurumu kurmak
ve ilgili mevzuat hükümlerine uymak kaydıyla yardım ve bağışta bulunmak hususlarının dahil edilmesine karar verilmiş olup,
Sermaye Piyasası Kurulu'na başvuruda bulunulmuştur.
166YILLIK RAPOR 2009
167YILLIK RAPOR 2009
41. FİNANSAL TABLOLARI ÖNEMLİ ÖLÇÜDE ETKİLEYEN YA DA FİNANSAL TABLOLARIN AÇIK, YORUMLANABİLİR VE ANLAŞILABİLİROLMASI AÇISINDAN AÇIKLANMASI GEREKEN DİĞER HUSUSLAR
Konsolide finansal tablolar, Yönetim Kurulu tarafından 5 Nisan 2010 tarihinde onaylanmış ve yayınlanması için yetki verilmiştir.
Grup ayrıca finansal tabloların kalemlerinin gösterimi ve sınıflandırılması değiştiğinden dolayı karşılaştırılabilirliği sağlamakamacıyla, önceki dönem finansal tablolarını da buna uygun olarak yeniden sınıflandırmıştır. Yapılan sınıflamaların geçmiş dönemözkaynaklarına ve net kar / (zarar)’a bir etkisi bulunmamaktadır. Yapılan önemli sınıflamalar aşağıdaki gibidir:
31 Aralık 2008 tarihli bilançoda 4.761.176 TL tutarındaki “Diğer Finansal Yükümlülükler” de netleştirilerek gösterilen “türevenstrümanlar gerçeğe uygun değeri” 31 Aralık 2009 tarihli bilançoda 39.599.159 TL “Finansal Varlıklar” ve 44.360.335 TL “DiğerFinansal Yükümlülükler” olarak ayrı gösterilmiştir.
31 Aralık 2008 tarihli bilançoda‘Diğer Alacak ve Borçlar’ altında gösterilen 45.587.172 tutarındaki ‘Mil kredi satışları için alınanavanslar’ Diğer Kısa Vadeli Borçlar altına sınıflanmıştır.
31 Aralık 2008 tarihli bilançoda Maddi Olmayan Duran Varlıklar altında gösterilen net defter değeri 6.534.527 TL olan ‘ÖzelMaliyetler’ Maddi Duran Varlıklar’a sınıflanmıştır.
Grup, değer düşüklüğü hesaplaması yaptığı uçakları, yedek motorları ve simulatörlerine ilişkin amortisman hesaplama yöntemini31 Aralık 2009 tarihli finansal tabloları hazırlarken gözden geçirmiş ve önceki yıllarda amortisman hesaplamasını değer düşüşkarşılığı ayrılmamış maliyet değeri üzerinden hesaplama politikası yerine, amortismanın 36 numaralı Uluslararası MuhasebeStandardının “Varlıklarda Değer Düşüklüğü” 63. paragrafına göre değer düşüklüğü zararının muhasebeleştirilmesinin ardından;ilgili sabit kıymetin kalıntı değeri düşülmüş yeni defter değeri üzerinden hesaplanması uygulamasına geçilmesine karar vermiştir.Söz konusu değişiklik bilanço kalemleri, özkaynaklar ve net dönem karında herhangi bir değişikliğe sebep olmamakla beraber,dönem amortisman gideri ve dönem değer düşüş karşılığı gideri arasında yeniden sınıflama yapılmasına sebep olmuştur. Dolayısıyla2008 yılı finansal tabloları 8 numaralı Uluslararası Muhasebe Standardı “Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikve Hatalar” (“UMS 8”)’e istinaden yeniden düzenlenmiştir. Söz konusu değişiklik sonucunda 2008 yılı Satışların Maliyeti kalemiiçerisindeki amortisman gideri 107.560.793 TL azalmış ve Diğer Faaliyet Giderleri içerisindeki maddi varlık değer düşüş karşılığındakireel artış gideri aynı tutarda artmıştır.