Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 1 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Laboratori për Energji të Ripërtëritshme dhe
të Përshtatshme
Grupi për Energji dhe Burime
Universiteti i Kalifornisë, Berkeley
** Versioni 1 **
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën
Një analizë për disponueshmërinë dhe koston e burimeve
Daniel M. Kammen, Maryam Mozafari and Daniel Prull
15 Janar 2012
Grupi për Energji dhe Burime
Goldman School of Public Policy
Laboratori për Energji të Ripërtëritshme dhe të Përshtatshme
Universiteti i Kalifornisë, Berkeley
Berkeley, CA 94720-3050
http://rael.berkeley.edu | Tel: 510-642-1640
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 2 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Përmbajtja
Përmbledhje Ekzekutive 1. Sektori i Energjisë Elektrike të Kosovës 3
1.1 Bilanci Aktual i Energjisë Elektrike në Kosovë 7
1.1.1 Prodhimi i energjisë elektrike 7
1.1.2 Transiti, importi dhe eksporti 8
1.1.3 Rrjedha e Sistemit të Transmisionit 10
1.1.4 Rrjedha e Sistemit të Shpërndarjes 11
1.1.5 Bilanci i Energjisë Elektrike 12
1.2 Parashikimi i Kërkesës dhe Gjenerimit, 2010-2020 13
1.2.1 Parashikimi i Kërkesës 13
1.2.2 Parashikimi i Gjenerimit 15
2. Burimet e energjisë elektrike:, Disponueshmëria, Kostoja dhe Cilësia Mjedisore 17
2.1 Lëndët Djegëse Fosile 17
2.1.1 Thëngjilli 17
2.1.2 Nafta & Gazi natyror 19
2.2 Hidro-energjia elektrike 19
2.2.1 Hidro-energjia elektrike nga digat e mëdha 19
2.2.2 Hidro-energjia elektrike nga digat e vogla në lumenj 20
2.3 Energjia nga Era 21
2.4 Energjia Diellore 22
2.5 Energjia nga Biomasa 22
2.6 Energjia Gjeotermike 23
2.7 Efiqienca Energjetike 24
2.7.1 Efikasiteti i Rrjetit 24
2.7.2 Menaxhimi i i Kërkesës 24
2.8 Mekanizmat e Financimit 25
3. Analiza Simulative e Furnizimit me Energji Elektrike 25
3.1 Simulimi i Sistemit Aktual Elektroenergjetik të Kosovës (2010) 25
3.1.1 Supozimet Kryesore 25
3.1.2 Rezultatet e Simulimit 27
3.2 Skenari Bazë – Parashikimi i Kërkesës dhe Gjenerimit (2011-2020) 29
3.2.1 Supozimet kryesore 29
3.2.2 Rezultatet Simulimi 31
3.3 Skenari ulët karboni - Kërkesa dhe Parashikimi Gjeneruar (2011-2020) 32
3.2.1 Supozimet Kryesore 32
3.2.2 Rezultatet e Simulimit 33
3.4 Krijimi i Vendeve të Punës 35
3.5 Kostoja e Nivelizuar e Energjisë Elektrike dhe Kostoja e Jashtme 38
4. Përfundimet dhe Rekomandimet 43
5. Shtojcat: 44
Shtojca A: Kostoja e Risistemimit për Kosovën C 44
6. Referencat: 46
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 3 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Përmbledhje Ekzekutive
Sot Kosova përballet me zgjedhje kritike energjetike dhe zhvillimore që do të ndikojnë në
furnizimin me energjinë në dispozicion për të plotësuar nevojat themelore, dhe për të siguruar
rritjen e ekonomisë. Këto zgjedhje do të ndikojnë po ashtu në shëndetin e popullatës, do të
përcaktojnë potencialin e krijimit të vendeve të punës në sektorin energjetik, dhe do të ndikojnë
në rolin më të gjerë rajonal që Kosova mund ta luaj në Komunitetin Evropian dhe Bashkimin
Evropian.
Laboratori për Energji të Ripërtëritshme dhe të Përshtatshme në Universitetin e Kalifornisë,
Berkeley (http://rael.berkeley.edu) ka kryer një vlerësim të kostove dhe përfitimeve ekonomike,
sociale dhe mjedisore të një sërë skenarëve të energjisë elektrike për Kosovën. Kjo punë u
lehtësua nga një nivel i jashtëzakonshëm i hapjes dhe bashkëpunimit nga shoqëria civile dhe
sektori energjetik në Kosovë.
Ky vlerësim është një trajtim analitik i opsioneve të energjisë elektrike që ekzistojnë sot dhe që
mund të krijohen nëpërmjet hulumtimit të efiqiencës së re të energjisë elektrike, energjisë së
ripërtëritshme, si dhe përdorimit të mençur të burimeve të lëndëve djegëse fosile. Komponentët
kryesorë të një plani të tillë largpamës të energjisë elektrike për Kosovën, dhe ndoshta për
Ballkanin më gjerësisht, janë: krijimi i vendeve të punës dhe mbështetja e industrisë vendase;
ekspozimi i zvogëluar ndaj furnizimit me energji elektrike dhe rreziqet e çmimeve nëpërmjet
koordinimit dhe integrimit rajonal; si dhe një përzierje e energjisë elektrike që zvogëlon rreziqet
shëndetësore ndaj njeriut dhe mjedisit dhe lehtëson integrimin ekonomik me Bashkimin
Evropian.
Për të vlerësuar opsionet e disponueshme, ne kemi shqyrtuar skenarë të ndryshëm energjetik dhe
zhvillimor për Kosovën bazuar në punën fillestare të Ministrisë Kosovare të Energjisë dhe
Minierave (MEM) dhe ato të propozuara nga agjencitë shumëkombëshe për zhvillim dhe nga
shoqëria civile kosovare.
Skenari Bazë për Energji Elektrike
Në këtë skenar, deri në vitin 2020 energjia totale e gjeneruar nga burimet e ripërtëritshme është
1676 GWh – që është e barabartë me 22% të Gjenerimit Total Neto. Gjenerimi nga
hidrocentralet përbën 17% të Gjenerimit Total Neto, ndërsa Bio + Era + Energjia Diellore
kontribuojnë 5%. Me këtë përqindje të lartë të energjisë së gjeneruar nga burimet e
ripërtëritshme, simulimi ynë tregonë se fare pak energji është e nevojshme nga TC G3 (vetëm
376 GWh në vitin 2020 - që paraqet një faktor kapacitet prej vetëm 11%).
Skenari me Karbon të Ulët & EE
Kapacitetet e gjenerimit të ripërtëritshëm në këtë skenar sigurojnë Konsumin Total të
parashikuar me një kombinim të burimeve të ripërtëritshme lokale dhe importeve nga vendet
fqinje. Në këtë rast importet neto të energjisë elektrike në vit bien nga vitet 2010 - 2015. Në vitet
2016 - 2017 gjenerimi brenda Kosove është mjaft i lartë sa që të bëhet një eksportues neto i
energjisë elektrike në vendet fqinje (me eksportet neto prej 152 GWh dhe 167 GWh,
respektivisht). Në vitin 2018, kur TC A de-komisionohet, Kosova përsëri bëhet një importues
neto i energjisë elektrike. Megjithatë, në maksimum, importet neto për periudhën 2018 - 2020
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 4 prej 50 http://rael.berkeley.edu
janë gjysma e vlerave të tanishme (2010). Në këtë skenar 38% e kërkesës vjetore për energji
elektrike plotësohet përmes burimeve të ripërtëritshme. Ky skenar ka po ashtu edhe krijimin më
të lartë të vendeve punës nga të gjitha rastet e studiuara apo të paraqitura.
Tabela 1 e Përmledhjes Ekzekutive:
Gjenerimi Neto i Energjisë Elektrike i Simuluar për ‘Skenarin Bazë’ 2010-2020
N e t E l e c t r i c i t y G e n e r a t i o n ( G W h ) : B a s e S c e n a r i o 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 8 2 0 1 9 2 0 2 0 T P P K o s o v o A 3 - A 5 1 7 4 0 1 7 4 0 1 7 3 9 1 7 3 9 1 7 3 9 1 7 4 0 1 7 3 9 1 7 3 9 0 0 0 T P P K o s o v o B 1 - B 2 3 2 7 1 3 4 6 1 3 5 2 7 3 5 6 8 3 5 9 5 3 6 2 7 3 2 9 8 3 2 7 5 3 9 7 5 3 9 9 8 4 0 0 2 T P P K o s o v o G 1 - G 2 0 0 0 0 0 0 3 8 8 6 9 3 1 4 4 8 1 4 6 4 1 4 8 3 T P P K o s o v o G 3 0 0 0 0 0 0 0 0 3 5 0 3 7 0 3 7 6 T o t a l T P P 5 0 1 0 5 2 0 1 5 2 6 7 5 3 0 7 5 3 3 5 5 3 6 6 5 4 2 5 5 7 0 8 5 7 7 3 5 8 3 2 5 8 6 1 S m a l l H P P 1 5 7 2 2 9 3 0 2 3 7 4 4 4 7 5 1 9 5 9 2 6 6 4 7 3 7 8 0 9 8 8 1 H P P Z h u r 0 0 0 0 0 0 4 0 1 4 0 1 4 0 1 4 0 1 4 0 1 T o t a l H P P 1 5 7 2 2 9 3 0 2 3 7 4 4 4 7 5 1 9 9 9 2 1 0 6 5 1 1 3 7 1 2 1 0 1 2 8 2 B i o m a s s 0 8 1 7 2 5 3 4 4 2 5 0 5 9 6 7 7 5 8 4 W i n d 0 2 3 2 6 8 9 9 1 3 4 1 6 9 2 0 5 2 4 0 2 7 1 3 1 1 S o l a r 0 . 0 0 0 . 0 0 0 . 0 0 0 . 0 0 0 . 0 1 0 . 0 1 0 . 0 1 0 . 0 1 0 . 0 1 0 . 0 1 0 . 0 1 T o t a l B i o + W i n d + S o l a r 0 1 0 4 9 9 3 1 3 2 1 7 6 2 2 0 2 6 3 3 0 7 3 4 6 3 9 5 T o t a l R e n e w a b l e s 1 5 7 2 3 9 3 5 1 4 6 7 5 7 9 6 9 5 1 2 1 2 1 3 2 8 1 4 4 4 1 5 5 6 1 6 7 6 T o t a l N e t I m p o r t s 4 7 0 4 7 6 5 2 7 5 4 9 5 8 6 6 1 3 2 1 7 0 0 0 0 T o t a l N e t G e n e r a t i o n 5 6 3 7 5 9 1 7 6 1 4 4 6 3 2 4 6 5 0 0 6 6 7 5 6 8 5 4 7 0 3 6 7 2 1 8 7 3 8 8 7 5 3 7
A s s u m p t i o n s : 1 4 1 M W W i n d b y 2 0 2 0 1 4 0 M W n e w h y d r o b y 2 0 2 0 ( 1 8 2 i n c l u d i n g e x i s t i n g c a p a c i t y ) H P P Z h u r o n l i n e i n 2 0 1 6 w i t h 1 5 % c f 8 0 0 k W P V b y 2 0 2 0 1 6 . 5 M W B i o m a s s b y 2 0 2 0
Supozimet: 141 MW nga ERA deri më 2020
140 MW nga HC e reja deri më 2020 ( 182 duke përfshirë kapacitetin ekzistues) HC Zhur në prodhim në vitin 2016 me 15% cf
800kW nga PV deri me 2020
16.5MW nga Biomasa deri më 2020
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 5 prej 50 http://rael.berkeley.edu
NetElectricityGeneration
(GWh):
Low-Carbon&EEScenario 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
TPPKosovoA3-A5 1740 1740 1740 1740 1740 1740 1740 1740 0 0 0
TPPKosovoB1-B2 3271 3502 3510 3469 3416 3377 3351 3310 4612 4556 4485
TotalTPP 5010 5243 5250 5209 5156 5117 5090 5050 4612 4556 4485
SmallHPP 157 229 302 374 447 519 592 664 737 809 881
HPPZhur 0 0 0 0 0 0 401 401 401 401 401TotalHPP 157 229 302 374 447 519 992 1065 1137 1210 1282
Biomass 0 84 168 252 335 419 503 587 671 755 838
Wind 0 2 83 165 251 333 419 501 587 674 761
Solar 0.00 0.01 0.03 0.04 0.05 0.06 0.08 0.09 0.10 0.12 0.13
TotalBio+Wind+Solar 0 86 251 416 587 752 923 1088 1258 1429 1599
TotalRenewables 157 315 553 790 1033 1271 1915 2153 2395 2638 2881
TotalNetImports 470 359 341 324 310 286 -152 -167 204 188 165
TotalNetGeneration 5637 5916 6144 6324 6500 6675 6854 7036 7211 7382 7531
Assumptions: 281MWWindby2020140MWnewhydroby2020(182includingexistingcapacity)
HPPZhuronlinein2016with15%cf8MWPVby2020
165MWBiomassby2020
Tabela 2 e Përmbledhjes Ekzekutive: Gjenerimi Neto i Energjisë Elektrike i Simuluar për ‘Skenarin me Karbon të Ulët & EE’ 2010-2020
Krijimi i vendeve të punës është një çështje veçanërisht e ngutshme për Kosovën si vendi cili po
përballet me normë papunësie prej dy-shifrash me një normë të shpejtë të rritjes së të rinjëve që
hyjnë në fuqinë punëtore. Me një normë papunësie prej 46 përqind dhe një normë të ulët
punësimi (29 përqind), Kosova ka ritmin më të dobët të punësimit në Evropë. Prandaj ne po
ashtu kemi shqyrtuar mundësitë e punësimit të cilat i paraqet secili nga këto skenare. Janë
shqyrtuar tri skenare:
Bizenesi Si Zakonisht (BSZ): Në këtë skenarë ngarkesa deri në vitin 2020 furnizohet
nëpërmjet burimeve aktuale të energjisë elektrike (TC A & B, HC-të Ekzistuese), Kosova
C e re dhe Importet.
Skenari Bazë: Ky është i njëjti „Skenar Bazë‟ i identifikuar më lartë
Skenari me Karbon të Ulët: Ky është i njëjti „Skenar me Karbon të Ulët‟ i identifikuar më
lartë
Analiza jonë tregon se sektori i energjisë së ripërtëritshme gjeneron më shumë vende pune për
njësi të energjisë së ofruar sesa sektori i bazuar në lëndë djegëse fosile. Ekziston një rritje prej 18
% dhe 27% respektivisht, në numrin total të vendeve të punës të krijuara nga Skenari „Bazë‟ dhe
ai „Me Karbon të Ulët‟ në krahasim me rastin BSZ.
Supozimet: 141 MW nga ERA deri më 2020 140 MW nga HC e reja deri më 2020 ( 182 duke përfshirë kapacitetin ekzistues)
HC Zhur në prodhim në vitin 2016 me 15% cf
800kW nga PV deri me 2020
16.5MW nga Biomasa deri më 2020
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 6 prej 50 http://rael.berkeley.edu
BAU BaseScenario Low-CarbonScenario
EnergyTechnology Job.yrtill2020 Job.yrtill2020 Job.yrtill2020
Biomass 0 33718 345621
SmallHydro 167 541181 541181
LargeHydro(Zhur) 0 206836 206836
SolarPV 0 22 223
Wind 0 94792 233937
Coal 2,812,529 2,449,411 2,233,061
EE
Total(Job.yrtill2020) 2,812,696 3,325,961 3,560,859
JobsvsBAU(%) - 118 127
Tabela 3 e Përmbledhjes Ekzekutive:
Nr. Total i Vendeve të Punës të krijuara për Skenaret ‘BSZ”, ‘Bazë’ & ‘Karbon të Ulët’ deri në
vitin 2020
Ne po ashtu kemi shqyrtuar koston totale të prodhimit të energjisë elektrike në secilin skenar.
Tabela e ardhshme përmbledh koston si për kapacitetin po ashtu edhe prodhim vjetor në secilin
prej Skenareve „Bazië‟ & „Me Karbon të Ulët‟. Kostoja e thëngjillit të prdorur në tabelë nuk
përfshin kostot e jashtme. Një raport i kryer kohve të fundit për vlerësimin e kostove të jashtme
të shoqëruara me një ekonomi të dominuar nga thëngjilli në Republikën e Afrikës së Jugut tregon
se duke përfshirë vetëm disa nga kostot e jashtme në koston e vërtetë të gjenerimit të energjisë
elektrike prej thëngjilli do të shtojë midis 237% dhe 459% të tarifës së energjisë elektrike për
vitin 2010. Gjenerimi i përzier i energjisë elektrike në Kosovë është i ngjashëm me atë të Afrikës
së Jugut sa i përket mihjeve lokale të thëngjillit për vlerën e djegies dhe zingjirin e ndikimeve.
Kjo do të thotë që një rritje perj afërsisht 200% deri në 400% në koston e energjisë elektrike në
Kosovë nuk duhet të jetë një mbivlerësim.
CASE DESCRIPTION PEAKMW TotalGWH $/W_peak1 $/MWh2 $million
(Capacity)
$million
(LCOE)
$million
(LCOEw
Externalities-200%)
$million
(LCOEw
Externalities-400%)
REGeneration
(RE/Total)%JOBSvsBAU
TPPA3-A5 13916
TPPB1-B2 39598
TPPG1-G2 600 5476 2.6 94.8 1560.00 519.12 1038.25 2076.50
TPPG3 400 1096 2.6 94.8 1040.00 103.90 207.80 415.60
Wind 141 1530 1.95 97 274.95 148.41 148.41 148.41
SmallHydro 182 5710 1.5 86.4 273.00 493.34 493.34 493.34
HPPZhur(cf=15%) 305 2003 1.44 155.5 439.20 311.47 311.47 311.47
ResidentialPV 0.8 0.07 4.65 210.7 3.72 0.01 0.01 0.01
Biomass 16.5 461 2.4 112.5 39.60 51.86 51.86 51.86
Imports 295 3438 142 488.20 976.39 1952.78
Total: 3630 2116 3228 5450
TPPA3-A5 13919
TPPB1-B2 40859Wind 281 3776 1.95 97 547.95 366.27 366.27 366.27
SmallHydro 182 5710 1.5 86.4 273 493.34 493.34 493.34
HPPZhur(cf=15%) 305 2003 1.44 155.4 439.2 311.27 311.27 311.27ResidentialPV 8 0.71 4.65 210.7 37.2 0.15 0.15 0.15
Biomass 165 4612 2.4 112.5 396 518.85 518.85 518.85
Imports 295 2330 142 330.86 661.72 1323.44
Total: 1693 2021 2352 3013
1 ValuesfromBlack&Veatch
2 ValuesfromUSDepartmentofEnergy-DOE/EIA-0383(2010)
127
118
BaseScen
ario
Low-Carbon
&EEScen
ario
22
38
Tabela 4 e Përmbledhjes Ekzekutive:
Kostoja totale e gjenerimit për Skenaret ‘Bazië’ & ‘Karbon të Ulët’ duke përjashtuar kostot e
jashtme
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 7 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Siç tregohet në Tabelën 4 të Përmbledhjes Ekzekutive, kostoja e kapitalit të skenarit i cili
përfshinë një termocentral të ri të thëngjillit është më shumë se dyfishi i kostos së skenarit me
karbon të ulët. Për më tepër, në mungesë të kostove të jashtme LCOE-ja për 'Skenarin Bazë'
është mbi koston e 'Skenarit me Karbon të Ulët'. Nëse përfshihen kostot e jashtme, kostoja e
gjenerimit të energjisë elektrike nga 'Skenari Bazë' (duke përfshirë termocentral me thëngjill)
bëhet aq e lartë sa pothuajse dyfishi i 'Skenarit me Karbon të Ulët‟.
Në përfundim ne konstatojm se:
Opsioni i biznesit si zakonisht, i dominuar nga një përdorim i gjerë i thëngjillit me cilësi
të dobët, nuk është opsioni me kosto më të ulët për Kosovën duke pasur parasysh koston
sociale të gjenerimit termik. Opsioni i dominuar nga energjia elektrike prej thëngjilli po
ashtu i rëndon gjeneratat e ardhshme me një përzierje të energjisë elektrike që nuk është
as e qëndrueshme në aspektin mjedisor e as nuk është një opsion që maksimizon krijimin
e vendeve të punës.
Për Kosovën ekziston një opsion me karbon të ulët i cili integron shfrytëzimin e
efiqiencës agresiv të energjisë elektrike, përdorimin si të hidrocentraleve të mëdha edhe të
vogla, përdorimin eenergjisë diellore, biomasës si dhe përdorimin e gjerë të energjisë
elektrike nga era duke zvogëluar dëmtimin e njeriut dhe ekologjisë. Derisa ky opsion jep
38% të kërkesës për energji përmes burimeve të ripërtëritshme, ai po ashtu mund të
sigurojë pothuajse 30% më shumë vende pune sesa opsioni biznes si zakonisht dhe këtë e
bën me një kursim të përllogaritur të kostos prej 50% krahasuar me skenarin bazë i cili
përfshin një termocentral të ri me thëngill.
Për ta bërë opsionin me karbon të ulët të zbatueshëm, dy angazhime kyçe janë jetike: 1)
zbatimi i programeve për efiqiencë agresive të energjisë elektrike (duke përfshirë
zvogëlimin e humbjeve teknike) dhe mundësimi i politikave për të vepruar në këtë
mënyrë; dhe 2) hulumtimi dhe zbatimin i mundësive për ta bërë kapacitetin
hidroenergjetik një burim i cili përdoret gjatë gjithë vitit, si dhe duke zhvilluar burimet
me erë apo burime të tjera të ripërtëritshme të energjisë elektrike të cilat mund të
adresojnë krëkesat për energji elektrike gjatë pikut, dhe potencialisht duke përdorur erën
dhe hidrocentralet në bashkërendim, dhe / ose duke sjellë energji gjeotermike
domethënëse në përzierjen e energjisë elektrike.
1. Sektori i Energjisë Elektrike të Kosovës
1.1 Bilanci Aktual i Energjisë Elektrike në Kosovë
1.1.1 Prodhimi i Energjisë Elektrike
Përafërsisht 98% e energjisë prodhuar në Kosovë bëhet nga dy termocentralet me thëngjill të
linjitit (TC), „Kosova A & B‟. Këto termocentrale janë në pronësi dhe operohen nga Korporata
Energjetike e Kosoves (KEK): ndërmarrja energjetike e integruar vertikalisht e Kosovës është
përgjegjëse për mihjet e thëngjillit, gjenerim, shpërndarje dhe furnizim. TC Kosova A përbëhet
nga pesë njësi (A1-A5), me një kapacitet total të instaluar prej 800 MW, edhe pse njësitë A1 dhe
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 8 prej 50 http://rael.berkeley.edu
A2 nuk janë më operacionale dhe konsiderohen si të papërshtatshme për komisionim të
mëtejshëm [11]. TC Kosova B përbëhet nga dy njësi më të mëdha (B1 dhe B2) me një kapacitet
të instaluar prej 678 MW. Të dhënat për kapacitetet e instaluara dhe ato në dispozicion, moshën
dhe orët e mbetura [1,11] e TC Kosova A dhe B janë paraqitur në Tabelën 1 më poshtë.
Tabela 1: Kapacitetet e TC-ve Ekzistuese brenda Kosovës (2010)
Disponueshmëria e TC Kosova A dhe B është e ulët për shkak të dështimeve të shpeshta të
sistemit, shkyçjet dhe riparimet. Kjo ka qenë veçanërisht e rëndë për sektorin e prodhimit dhe të
ndërtimit, ku në vitin 2009, firmat kanë raportuar një mesatare prej 43 ndërprerjesh në muaj
[12]. Këto ndërprerje kanë rezultuar në humbje të cilat janë ekuivalente me 17% të shitjeve
vjetore të firmave, krahasuar me më pak se 4% për ekonomitë e ngjashme në tranzicion.
Disponueshmëria e ulët e TC A & B ndodhë edhe pjesërisht për shkak të dëmeve të shkaktuara
gjatë luftës. Dëmet në rotorët me presion të ulët të njësive B1 dhe B2, për shembull, kanë
reduktuar kapacitetet maksimale në dispozicion për 240 MW respektivisht 280 MW.
Figura 1 më poshtë tregon bruto dhe neto prodhimin në muaj në vitin 2010 nga TC Kosova A
dhe B [4]. Këtu, prodhimi neto është i barabartë me prodhimin bruto minus konsumin e energjisë
ndihmëse të nevojshme për të mbështetur funksionimin e termocentralit (ndihma për gjenerim).
Totali i bruto i prodhimit vjetor nga TC Kosova A & B (2010) = 5041 GWh
Totali i neto i prodhimit vjetor nga TC Kosova A dhe B (2010) = 5010 GWh
Neto prodhimi relativ nga TC Kosova A & B në vitin 2010 ishte 1740 GWh (35%) dhe 3271
GWh (65%) respektivisht.
N a m e K o s o v a A 1 K o s o v a A 2 K o s o v a A 3 K o s o v a A 4 K o s o v a A 5 K o s o v a B 1 K o s o v a B 2
I n s t a l l e d C a p a c i t y ( M W ) m i n ( M W ) m a x ( M W )
6 5 1 2 5 2 0 0 1 0 0 1 3 0 2 0 0 1 0 0 1 3 0 2 1 0 1 0 0 1 3 5 3 3 9 1 8 9 2 6 0 3 3 9 1 8 9 2 8 0
A v a i l a b l e C a p a c i t y F i r s t Y e a r R e t i r e m e n t R e m a i n i n g L i f e t i m e Y r Y r H o u r s
1 9 6 2 2 0 0 7 1 9 6 5 2 0 0 2 1 9 7 0 2 0 1 7 6 1 , 3 2 0 1 9 7 1 2 0 1 7 6 1 , 3 2 0 1 9 7 5 2 0 1 7 6 1 , 3 2 0 1 9 8 3 2 0 3 0 1 7 5 , 2 0 0 1 9 8 4 2 0 3 0 1 7 5 , 2 0 0
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 9 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Figura 1: Gjenerimi Bruto për Muaj nga TC A & B (2010)
Hidrocentralet (HC) llogariten për pjesën e mbetur prej ~ 2.2% të neto prodhimit të energjisë
elektrike në Kosovë në vitin 2010. Të dhënat mbi kapacitetet e instaluara në HC ekzistuese në
Kosovë janë marrë nga [3]. Këto të dhëna janë riprodhuar në Tabelën 2 më poshtë.
Installed Net
Ujmani/Gazivoda 35 32
Lumbardhi/Kozhnjer 9 8
Radavc 0 0
Burimi/Istog 0 0
Dikance 1 1
Total 46 42
GeneratingUnitCapacity(MW)
Tabela 2: Kapacitetet e Instaluara të HC-ve Ekzistuese brenda Kosovës (2010)
HC Ujmani / Gazivoda (HC Ujmani) menaxhohet nga ndërmarrja publike, Ibër-Lipenci. Ky
hidrocentral, i cili furnizon direkt rrjetin e transmisionit, kishte një prodhim neto prej 114 GWh
në vitin 2010 [4] (korrespondon me faktorin e kapacitetit prej ~% 41). Hidrocentralet e vogla të
mbetura (të gjitha në pronësi të investitorëve privat [3]) lidhen në vende të ndryshme në rrjetin e
shpërndarjes së Kosovës . Në total, këto HC të vogla kishin një prodhim neto prej 42 GWh
(faktori i kapacitetit ~ 48%).
1.1.2 Tranziti, importet dhe eksportet
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 10 prej 50 http://rael.berkeley.edu
KOSTT sh.a (KOSTT) menaxhon dhe operon sistemin e transmisionit të energjisë elektrike të
Kosovës dhe është përgjegjës për transmisionin e pjesës më e madhe të energjisë elektrike në
rrjetet e tensionit të lartë elektrik. KOSTT është themeluar në vitin 2006 si rezultat i
ristrukturimit të sektorit të energjisë në bazë të Traktatit të Komunitetit të Energjisë për Evropën
Juglindore [3]. Të dhënat mbi linjat e transmisionit të operuara nga KOSTT janë paraqitur në
Tabelën 3 më poshtë [13].
Voltage(kV) Numberoflines TotalLengthInstalled(km)
400 6 182
220 13 232
110 45 728
TOTAL 1,142
Tabela 3: Linjat Ekzistuese të Transmisiont të KOSTT-it
Përveç transmisionit në Kosovë, sistemi i KOSTT ndërlidhet me vendet fqinje si me Maln e Zi
(400 kV), Maqedoninë (400 kV), Shqipërinë (220 kV line) dhe Serbinë (400 kV, 220 kV dhe 110
kV) duke lejuar transitin, importet dhe eksportet e energjisë elektrike. Figura 2 tregon rrjetin e
transmisionit në Kosovë.
Figura 2: Harta e rrjetit të transmisionit në Kosovë [KOSTT]
Kapaciteti maksimal i këmbimit të energjisë ndërmjet Kosovës dhe fqinjëve të saj (llogaritur si
shuma e kapacitetit të transmisionit të natyrshëm të secilës linjë) është ~ 1740 MW [11].
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 11 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Megjithatë, kapaciteti neto për këmbim të energjisë me gjasë është më i ulët se kjo maksimale,
për shkak të kufizimeve fizike në linja, nënstacione dhe kapaciteteve gjeneruese të vendeve
fqinje.
Tabela 4 më poshtë tregon totalin e rrjedhës së energjisë brenda dhe jashtë sistemit të
transmisionit të KOSTT në vitin 2010 intekoneksionet me vendet fqinje [4]. Dallimi në mes të
'Interkoneksionet BRENDA' dhe 'Interkoneksionet JASHTË‟ për çdo muaj është import neto i
energjisë elektrike në rrjetin e energjisë elektrike të KOSTT-it. Këto importe janë vendimtare
për balancimin e kërkesës në vend me furnizimin NGA TC-et dhe HC e saj siç përshkruhej në
seksionin e mëparshëm. Tabela 4 tregon se importet neto të energjisë elektrike nga
interkoneksionet me vendet fqinje në vitin 2010 arritën në 470 GWh. Tranziti1 i energjisë
elektrike (që udhëtojnë përmes rrjetit të KOSTT) për në vendet fqinje
ka arritë në 3113 GWh.
InterconnectionsIN(GWh) InterconnectionsOUT(GWh) NetImports(GWh)
January 399 242 157
February 306 205 101
March 348 314 34
April 298 239 59
May 214 231 -17
June 158 271 -113
July 376 264 112
August 350 318 32
September 263 316 -53
October 271 254 17
November 297 214 83
December 304 245 59
TOTAL 3,583 3,113 470
Tabela 4: Rrjedha Totale e Energjisë Elektrike nëpërmes Linjave Interkonektive me Vendet
Fqinje (2010)
1.1.3 Rrjedhat Sistemit të Transmisionit
Figura 3 më poshtë tregon totalin e rrjedhjessë energjisë (GWh) përmes sistemit të transmisionit
të KOSTT-it në vitin 2010 me anë të prodhimit neto nga TC Kosova A & B (90%), prodhimit
neto nga HC Ujmani (2%) dhe Importet neto (8%) nga vendet fqinje ashtu siq është detajuar në
seksionet e mëparshme. Në total, këto burime kanë furnizuar një total prej 5594 GWh në
sistemin e transmisionit.
1 Tranziti është përkufizuar nga ENTSOE si një rrjedhë e energjisë që ndodh në një vend, i cili nuk është as burim as
përdoruesi i asaj rrjedhe të energjisë. Rrjedha e energjisë arrin në rrjet përmes një kufiri dhe largohet nga vendi
përmes një apo më shumë kufijve [14].
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 12 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Figura 3: Energjia Elektrike Totale e Furnizuar në Sistemin e Transmisiont të KOSTT-it në vitin
2010 (GWh)
Humbjet në sistemin e transmisionit në vitin 2010 arritën në 131 GWh (2.3% e neto inputit të
energjisë). Kjo përfshin humbjet e shkaktuara nga tranziti. Humbjet në sistemin e transmisionit
kanë rënë gjatë tri viteve të fundit, siç tregohet në Tabelën 5 më poshtë. Këto përmirësime janë
për shkak të investimeve të shumta gjatë dekadës së kaluar.
Year Losses(GWh) %
2008 215 4.3%
2009 174 3.3%
2010 131 2.3%
Tabela 5: Humbjet në Sistemin e Transmisionit (2008 - 2010) [3]
Tre konsumatorë të mëdhenj industrial, Ferronikeli, Trepça dhe Sharrcemi konsumojnë energji
elektrike direkt nga rrjeti i transmisionit të KOSTT-it. Në vitin 2010, totali i konsumuar nga këta
konsumatorë të drejtpërdrejtë ishte 701 GWh [4]. Kështu, pjesa e mbetur 4.762 GWh ishte
furnizuar tek sistemi i shpërndarjes.
1.1.4 Rrjedhat e Sistemit të Shpërndarjes
Sistemi i shpërndarjes së energjisë elektrike i Kosovës është në pronësi dhe operohet nga
Korporata Energjetike e Kosoves (KEK). Neto energjia elektrike e furnizuar në sistemin e
shpërndarjes në vitin 2010 arriti në 4804 GWh, me 42 GWh të furnizuara direkt nga
hidrocentralet e vogla (HC) dhe 4762 GWh të furnizuara nga sistemi i transmisionit. Destinacioni
i kësaj rrjedhje të energjisë nëpërmjet rrjetit të shpërndarjes është treguar në Figurën 4 më poshtë
[3].
Humbjet teknike në sistemin e shpërndarjes janë të larta (782 GWh) dhe përbëjnë 16% të totalit
të energjisë së hyrë. Këto humbje ndodhin për shkak të joefikasitetit në elementet e rrjetit,
mungesës e investimeve, mirëmbajtjes joadekuate dhe të një pjese të madhe të pajisjeve të
vjetëruara [3].
Figura 4 tregon se nga totali prej 4804 GWh të furnizuara në sistemin e shpërndarjes në vitin
2010, 3599 GWh (~ 75%) ishin në dispozicion për shitje për konsumatorët. Megjithatë, në të
vërtetë vetëm një total prej 2673 GWh u ishte faturuar konsumatorëve [4].
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 13 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Nga 2673 GWh në dispozicion, 185 GWh ishte furnizuar për komunën veriore të Mitrovicës.
Ky territor ka qenë subjekt i konflikteve që nga fundi i luftës në vitin 1999 dhe prandaj aktualisht
është i paarritshëm për sistemin e faturimit. 926 GWh të mbetura klasifikohen si humbjet
'komerciale' ose 'të pallogaritura‟ të energjisë elektrike dhe ndodhin për shkak të keqpërdorimit të
energjisë elektrike [3]. Kjo energji elektrike është dërguar tek konsumatorët (ose është marr nga
sistemi i energjisë) pa u paguar ose pa u matur. Faktorët kryesor që shkaktojnë këtë vëllim të
madh të humbjeve komerciale janë mangësitë në procedurat e faturimit dhe mos-inkasimi i
faturave të papaguara [11].
Figura 4: Energjia Elektrike në Dispozicion (Shitja & Rrjedha të tjera) npërmes Rrjetit të
Shpërndarjes në vitin 2010 (GWh)
1.1.4 Bilanci i Energjisë Elektrike
Rrjedha neto e Energjisë Elektrike brenda dhe jashtë sistemit të energjisë elektrike në Kosovë
është përmbledhur në Figurat 5 respektivisht 6. Duke përmbledhur totalin në të dy figurat jep një
vlerësim të konsumit total të energjisë elektrike në rrjetin e Kosovës në vitin 2010 prej 5636
GWh2.
Totali i humbjeve në sistem është 1839 GWh, të cilat përbëjnë ~ 33% të konsumit (2.3% nga
humbjet e sistemit të transmisionit, 14% nga humbjet teknike në sistemin e shpërndarjes, 16%
nga humbjet komerciale dhe nga ato të „pa-llogaritura‟).
Raporti i tranzitit të energjisë elektrike (vlerësohet të jetë 3113 GWh në Seksionin 1.1.2) me
konsumin e përgjithshëm është ~ 55%. Ky raport është shumë i lartë dhe çon në humbje të
sistemit të transmisionit, si dhe në mbingarkesë të rrjetit. Edhe pse është krijuar një mekanizëm
ITC (kompensimi ndër transmision-sistem-operator), për të kompensuar operatorët e sistemit të
2 ENTSOE e përkufizon „bilancin e energjisë elektrike‟ si konsumi i energjisë elektrike i llogaritur nga ana e
furnizimit. Ai llogaritur si shuma e Prodhimit Neto plus Importit Neto. Për shkak të faktit se konsumi llogaritur nga
ana e furnizimit, bilanci i energjisë elektrike përfshin shpërndarjen dhe transmisionin e humbjeve të sistemit [14].
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 14 prej 50 http://rael.berkeley.edu
transmisionit për këtë tranzit, Kosova nuk është përfshirë për shkak të problemeve me Serbinë
[3]. Si rezultat, humbjet e shkaktuara nga tranziti mbulohen në vend me anë të tarifave për
konsumatorët e rregulluar.
Duhet të theksohet se ky balans i energjisë elektrike është bërë në bazë të të dhënave nga ana e
furnizuseve, dhe kështu reflekton energjinë aktuale e cila është furnizuar tek konsumatorët.
Megjithatë, shpesh kërkesa e vërtetë për energji elektrike në Kosovë është më lartë sesa energjia
në dispozicion. Si rezultat, Kosova i nënshtrohet periudhave ditore të ndërprerjeve të planifikuara
gjatë orëve kur kërkesa e energjisë nuk mund të përmbushet nga furnizimi për shkak të
prodhimit, kapacitetit të transmisionit ose mjeteve financiare për importet e energjisë të
pamjaftueshme (4).
Figura 5: Inputet Neto të Energjisë Elektrike në Sistemin e Energjisë Elektrike
të Kosovës në vitin 2010 (GWh)
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 15 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Figura 6: Outputet Neto të Energjisë Elektrike nga Sistemi i Energjisë Elektrike të
Kosovës në vitin 2010 (GWh)
1.1 Parashikimi i Kërkesës dhe Gjenerimit, 2010-2020
1.2.1 Parashikimi i Kërkesës
Bilanci afatgjatë i energjisë elektrike për Kosovën është modeluar nga KOSTT-i. Ky bilanc
përfshin skenarë të parashikuar për rritjen e kërkesës për energji elektrike të bazuar në rritjen e
PBB-së dhe korrelacioneve me përdorimin e energjisë elektrike, zbatimin e programeve të
efiçencës, faturimi më efikas dhe faktorëve të tjerë ekonomikë [15,11]. Tre skenare të
paraashikimit, të cilat vlerësojnë konsumin total dhe ngarkesën e pikut për
vitet 2011-2020 janë paraqitur në planin e adekuacisë së përgjithshme [11]: një „skenar bazë' që
korrespondon me rritjen vjetore të PBB-së prej 3.2%, një skenar „i rritjes së ulët‟ që i
korrespondon rritjes vjetore të PBB-së prej 1,7% dhe skenari i „rritjes së lartë‟ që i korrespondon
rritjes vjetoretë të PBB-së prej 4.7%. Tabela 6 më poshtë tregon vlerësimet e KOSTT-it për
kërkesën bruto (GWh) dhe Ngarkesën e Pikut (MW) që korrespondon me këto tri skenare [3].
Vlerësimet për Kërkesën Bruto dhe Ngarkesën e Pikut në vitin 2010 të treguara këtu janë të
bazuara në të dhënat nga [4] respektivisht [3].
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 16 prej 50 http://rael.berkeley.edu
TotalConsumption(GWh) 2010* 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 AverageGrowth
BaseScenario 5636 5916 6144 6323 6499 6674 6853 7035 7210 7381 7530 3.04%
High-GrowthScenario 5636 6010 6280 6550 6832 7112 7404 7655 7916 8177 8430 4.10%
Low-GrowthScenario 5636 5760 5904 6046 6167 6290 6416 6544 6655 6762 6890 2.21%
PeakLoad(MW) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 AverageGrowth
BaseScenario 1126 1175 1190 1220 1250 1283 1310 1340 1365 1390 1410 2.53%
High-GrowthScenario 1126 1183 1215 1250 1290 1330 1375 1415 1460 1510 1550 3.41%
Low-GrowthScenario 1126 1145 1155 1175 1195 1215 1240 1260 1280 1300 1320 1.91% Tabela 6: Skenaret e Parashikimit të Kërkesës (2011-2020)
Vlerat në Tabelën 6 reflektojnë „konsumin bruto latent' që përfshin kërkesën për energji
elektrike, e cila më parë është reduktuar për shkak të ndërprerjeve të detyruara [15]. Skenari
Bazë skenari i Rritjes së Lartë dhe Skenari i Riitjes së Ulët janë nxjerrë nga një model i
ndërlikuar matematikor që ndër-lidhë faktorët korrigjues me korrelacionin e kërkesës për energji
elektrike me PBB-në [11]. Faktorët kryesorë përfshijnë:
Zbatimin e Ligjit Nr. 04 / L -016 për Efiqencën e Energjisë
Reduktimi i humbjeve komerciale si rezultat i procedurave më efikase të faturimit dhe të
matjes
Parashikimi i humbjeve teknike në rrjetet e transmisionit dhe shpërndarjes
Anketa e rritjes të pritur nga sektorët industrial dhe ata të shërbimit
Deklarata e Sigurisë së Furnizimit për Kosovën [3] e ndan Skenarin Bazë për Konsumin Bruto ë
gjashtë kategori: rezidencial, industrial, shërbimet, humbjet e sistemit të shpërndarjes, humbjet e
sistemit të transmetimit dhe humbjet komerciale. Kjo ndarje është përsëritur në Tabelën 7 më
poshtë. Të dhëna të ngjashme nuk ishte në dispozicion për skenarët e rritjes së lartë dhe të rritjes
së ulët.
Analiza e Skenarit Bazë të KOSTT-it në Tabelën 7 jep vërejtjet e mëposhtme:
Humbjet teknike në shpërndarje janë parashikuar të ulen nga 14% në 11% të konsumit
total nga viti 2011-2020
Humbjet komerciale në sistemin e shpërndarjes janë parashikuar të ulen në mënyrë
dramatike nga 17% në 1% të konsumit total nga viti 2011-2020
Humbjet në sistemin e transmisionit parashikohet të mbeten në ~ 3% të konsumit total
gjatë periudhës 2011-2020
Humbjet Totale (shuma e atyre teknike, komerciale dhe të transmetimisionit) janë
parashikuar të ulen nga 34% në vitin 2011 në 15% në vitin 2020. Kjo paraqet një ulje
mesatare vjetore prej ~6%.
Skenari Bazë i KOSTT-it i paraqitur këtu është përdorur në pjesën e mbetur të këtij raporti si një
bazë për parashikimin e kërkesës për energji në Kosovë.
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 17 prej 50 http://rael.berkeley.edu
BaseScenarioofTotalConsumption(GWh) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Domesticconsumers(residential) 2051 2248 2513 2704 2893 3095 3258 3413 3560 3701Commercialconsumers(services,etc) 568 627 675 711 762 816 860 904 946 995Industrialconsumers 1266 1332 1348 1405 1445 1487 1524 1575 1631 1674Technicallossesindistribution 818 886 895 891 898 898 890 874 862 846Commerciallosses 1032 860 695 585 467 343 281 216 148 75Transmissionlosses 180 190 197 203 209 215 222 228 235 241TOTAL 5915 6143 6323 6499 6674 6854 7035 7210 7382 7532
Technicallossesindistribution(%oftotalconsumption) 14% 14% 14% 14% 13% 13% 13% 12% 12% 11%Commerciallosses(%oftotalconsumption) 17% 14% 11% 9% 7% 5% 4% 3% 2% 1%Transmissionlosses(%oftotalconsumption) 3% 3% 3% 3% 3% 3% 3% 3% 3% 3%
TotalLosses(GWh) 2030 1936 1787 1679 1574 1456 1393 1318 1245 1162TotalLosses(%ofTotalConsumption) 34% 32% 28% 26% 24% 21% 20% 18% 17% 15%
Tabela 7: Llogaritja e Humbjeve në Sistem në Skenarin Bazë të KOSTT-it për vitet 2011-2020
1.2.2 Parashikimi i Gjenerimit
Në korrik të vitit 2009, Qeveria e Kosovës ka artikuluar një strategji pesë-pikëshe për të
përmbushur nevojat në rritje për energji elektrike. Kjo strategji përbëjet nga: (a) investimet e
sektorit privat në një projekt të ri të prodhimin të energjisë nga linjiti, (b) privatizimi i biznesit të
shpërndarjes dhe furnizimit të energjisë elektrike, (c) pjesëmarrja e sektorit privat në
rehabilitimin dhe përmirësimin e mjedisit Termocentralit Kosova B (kapaciteti rreth 560 MW),
(d) dekomisionimi i Termocentralit Kosova A deri në vitin 2017, dhe (e) zhvillimi i burimeve të
rinovueshme (përfshirë hidrocentralet e vogla, ato me erë, ato diellore, dhe biomasë).
Me perfundimin e jetës së përdorimit të TC Kosova A deri më 2017, zhvillimi i një
termocentrali të ri (Termocentrali Kosova e Re ) është propozuar të fillojë në mes të viteve
2011/2012 [11].
Dizajni për këtë impiant është i përbërë nga dy njësi (G1 dhe G2) me kapacitet të instaluar prej
2x300 MW. E para prej këtyre njësive pritet të jetë operacionale në fund të vitit 2016, dhe njësia
e dytë gjashtë muaj deri një vit më vonë [3,11]. Ministria e Energjisë dhe Minierave në Kosovë,
po ashtu vlerëson se do të nevojitet edhe një termocentral i tretë i ri (G3) me një kapacitet prej
400 MW për të plotësuar kërkesën në rritje për energji elektrike deri më 2018 [15].
Përveç Termocentralit të propozuar Kosova e Re, janë planifikuar përmirësime për të
përmirësuar kapacitetin e TC Kosova B. Është parashikuar që këto njësi do të rehabilitohen në
vitin 2016 - 2017, përfshirë edhe investimet e nevojshme për të përmbushur standardet e
emisionit të kërkuara nga Direktiva e Bashkimit Evropian për Centrale Elektrike me Djegie të
Lartë [3,16]. Është vlerësuar se vendosja e rotorëve të ri në të dyjat B1 dhe B2 do të sigurojë një
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 18 prej 50 http://rael.berkeley.edu
reduktim të kapaciteteve të papërdorura në vetëm 10 MW në njësi, në lidhje me kapacitetin e tyre
nominal [11].
Ministria e Energjisë dhe Minierave (MEM) ka përcaktuar caqet indikative të burimeve të
burimeve të ripërtëritshme të energjisë qër do të integrohen në rrjetin e energjisë në Kosovë
përmes Programit Qeveritar për Energji të Pastër dhe Efiqiente. Programi i tyre ka paraqitur një
skenar bazë që përfshin burimet e zgjeruara hidrike, erën, biomasën dhe atë diellore fotovoltaike
[3,11,15]. Ky skenar është paraqitur më poshtë pasiqë ka të bëjë me strategjinë e energjisë së
Kosovës. Hetimi ynë i potencialit për secilin prej këtyre burimeve është shqyrtuar më tej në
Seksionin 2 të këtij raporti.
“Skenari bazë‟ i MEM-it për burimet e ripërtëritshme të energjisë që do të zhvillohen deri në
vitin 2020:
Skenari bazë i MEM parashikon zhvillimin e projekti të njohur të hidrocentralit
akumulues, HC "Zhur", me një kapacitet të instaluar prej 305 MW. Ky projekt pritet të
jetë operacional deri në vitin 2016. Është vlerësuar se Hidrocentrali Zhur mund të
prodhojë ~ 398 GWh në vit [11].
Zhvillimi i 20 hidrocentraleve të tjera të “të vogëla” pritet të kontribuojnë 140.3 MW deri
në vitin 2020 [3.11].
Tre zhvillues privat të energjisë elektrike me erë kanë paraqitur kërkesat e projektit në
KOSTT-it me një kapacitet total të kombinuar prej 157 MW [11.1]. MEM vlerëson se
nga këto projekte, 141 MW e kapacitetit të energjisë së erës do të instalohen në rrjetin e
Kosovës deri në vitin 2020 [3].
Zhvillimi i centraleve elektrike me biomasë dhe me mbeturina urbane është parashikuar
të fillojë në vitin 2012, me zhvillimin progresiv të kapacitetit që arrin 16.5MW deri në
vitin 2020 [11].
Vlerësimet e potencialit për kapacitetin e instaluar të energjisë diellore fotovoltaikeve
janë të ulëta - kryesisht për shkak të një perceptimi të shpenzimeve shumë-larta kapitale
[11]. Skenari Bazë i MEM-it parasheh vetëm 0.8 MW të kapacitetit diellore në rrjetin e
Kosovës deri në vitin 2020 [3].
Skenari bazë MEM-it për kapacitetin e ri të gjenerimit është përmbledhur në Tabelën 8 më
poshtë.
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 19 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Unit InstalledCapacity InOperation
G1 300.0 Q12016
G2 300.0 Q12017
G3 400.0 Q12018
HPPZhur 305.0 Q12016
SmallHPP 140.3 Q12010-Q42020
Wind 141.0 Q12010-Q42020
Biomass 16.5 Q12012-Q42020
Solar 0.8 Q12017-Q42020New
TPP
New
Renewab
le
Energy
Cap
acity
Tabela 8: Skenari Bazik i MEM-it për Kapacitetin e Ri Gjenerues (2010 – 2020)
2. Burimet e Energjisë Elektrike: Disponueshmëria, Kostoja dhe Cilësia
Mjedisore
2.1 Lëndët djegëse fosile
2.1.1 Thëngjilli
Thëngjilli është burimi kryesor për prodhimin e energjisë elektrike në Kosovë. Mbi 90% të
kërkesës furnizohet me anë të dy termocentraleve Kosova A dhe B. Rezervat e linjitit vendor
vlerësohet të arrijnë në 12.5 miliardë ton, nga të cilat 10.9 miliard ton janë të shfrytëzueshme.
Rezervat e thëngjillit në Kosovë përbëhen nga Linjiti (i njohur edhe si thëngjill kafe). Linjiti ka
përmbajtje më të ulët të karbonit dhe shuma më të larta të lagështisë. Është gjeologjikisht më i ri
se format e tjera të thëngjillit, dhe përdoret kryesisht në prodhimin e energjisë. Thëngjilli i kaft
është lloji më i ndotur i thëngjillit pasiqë procesi i konvertimin e tij në energji të përdorshme
është shumë intensiv. Edhe pse i bollshëm cilësia e linjitit është mjaft e varfër dhe përdorimi i tij
në prodhimin e energjisë elektrike lëshon një mesatare prej 5.8 milion ton CO2 në atmosferë çdo
vit. Me ndërtimin e planifikuar të një termocentrali të ri, është e mundur që Kosova mund të jetë
përgjegjëse për emisionet vjetore të CO2 deri në 22.5 milion tonelata [16].
Lart: Thëngjilli në mihjet e Kosovës
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 20 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Poshtë: Mihje e thëngjillit në Kosovë
Lart: Kosova A
Poshtë: Kosova B
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 21 prej 50 http://rael.berkeley.edu
2.1.2 Nafta & Gazi natyror
Kosova nuk ka burime të brendshme të naftës bruto. Në vitin 2010 Kosova ka importuar 566,000
ton të produkteve të naftës. Një impiant i vogël i përpunimit të naftës ka një kapacitet prej rreth
100.000 ton në vit, i cili përdor benzinë dhe disa distilate të lehta si lëndë të parë dhe prodhon
naftë dizel, mbetje të karburantit të naftës dhe GLN. Në vitin 2010 ky impiant ka dhënë më pak
se 4% të importit total të produktit të naftës [11,1]. Kosova nuk është e lidhur me një rrjet
operativ të furnizimit me gaz natyror. Një lidhje për furnizimin me gaz natyror do të jetë një
alternativë e rëndësishme për të diversifikuar furnizimin me karburant në vend dhe për të rritur
sigurinë e furnizimit, por aktualisht nuk ka projekte të planifikuara. Pra furnizimi me gaz dhe
konsumi në Kosovë është i kufizuar, me GLN të mbushur në bombola (gazit të lëngëzuar të
naftës) [11.1].
2.2 Hidro-energjia elektrike
Në këtë studim do të analizohen dy burime të ndryshme hidrike: një agregat i burimeve të vogla
të shpërndara hidrike (në lumenjë) dhe një hidrocentral më i madh i propozuar.
2.2.1 Hidro-energjia elektrike nga rrjedhat e lumenjve të vogël
Një studim fizibiliteti për burimet e ujit për hidrocentrale të vogla [7] tregon një potencial prej 63
MW kapacitet total hidrik me një prodhim total vjetor prej 300 GWh. Tabela 9 tregon HC-të e
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 22 prej 50 http://rael.berkeley.edu
propozuara dhe kapacitetet përkatëse të tyre. Zyra e ZRRE-së në Kosovë parasheh një zhvillim
edhe më të madh të hidrocentraleve të vogla (> 16) duke arritur një kapacitet prej 140,3 MW deri
në vitin 2020 [3].
Lumi HC Kapaciteti
(MW)
Prodhimi
(GWh)
Peja
Kuqishtë 3.9 19.0
Drelaj 6.2 29.6
Shtupeq 7.6 37.2
Decani Bellaje 5.2 26.1
Decani 8.3 40.7
Llocani Llocani 3.1 14.4
Erenik
Mal 3 18.6
Erenik 2 9.5
Jasiq 1.9 9.9
Plave Dragash 2.2 11.5
Orcush 5.6 29.2
Prizreni Recan 1.5 7.9
Lepenc Brezovica 2.1 11.5
Lepenci 3.5 19.1
Bajska Bajska 0.3 1.7
Bistrica Batare 1.1 5.6
Kacandoll Majanc 0.6 3.1
Drini+Decani Mirusha 4.6 28.1
Total HC të Vegjël 62.7 322.8
Tabela 9: HC-të e Vegjël të propozuar
2.2.2 Hidro-energjia elektrike nga digat e mëdha
Hidrocentrali i propozuar Zhuri do të vendosett në jugperëndim të komunave të Prizrenit dhe
Dragashit, me një kapacitet rreth prej 305 MW dhe një prodhim mesatar vjetor prej 400 GWh ~
[3]. Të dhënat për dy hidrocentralet e Zhurit janë paraqitur në Tabelën 10.
Kapaciteti
(MW)
Prodhimi
(GWh)
Zhuri 1 2 x 131 342.2
Zhuri 2 43 55.39
Total 305 397.6
Tabela 10: Kapaciteti dhe Prodhimi i Llogaritur për HC e propozuar të Zhurit
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 23 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Ky hidrocentral i energisë prej 305 MW (faktori i vlerësuar i kapacitetit ~ 15%) është propozuar
si një impiant për kohën e pikut për të ndihmuar në kompensimin e ndryshueshmërisë në
kërkesën e Kosovës. Një praktikë e zakonshme në vendet e zhvilluara është që të dizajnonjë
centrale me gaz si centralet për kohën e pikut për shkak të aftësisë së tyre për t‟u përshtatur
shpejtë në prodhim. Megjithatë, në mungesë të rezervave e gazit apo një tubi gazi në Kosovë, si
dhe nga pamundësia që termocentralet ekzistuese me thëngjill të rregullojnë prodhimin në
mënyrë të shpejt dhe të besueshme, hidrocentrali i Zhurit mund të operoj si një hidrocentral për
kohën e pikut. Për më tepër profili i këtij burimi hidrik është i ngjashëm me profilin e kërkesës
(kërkesa piku të rastësishme) dhe kjo sjell një avantazh të madh për HC. Figura 8 e tregon
vendndodhjen e HC-ve të vogla të propozuara si dhe vendndodhjene Hidrocentralit Zhur.
Figura 8: Shpërndarja Hapsinore e HC të Propozuar
2.3 Energjia nga Era
Studimet e potencialit të energjisë së erës së Kosovës ndryshojnë shumë. Një studim i [8] ishte i
bazuar në të dhënat meteorologjike të mbledhura në 10 lokacionet potenciale të projektit në të
gjithë vendin. 7 nga këto 10 vende janë gjetur të ketë shpejtësinë e erës tepër të ngadalësuar për
realizueshmëri komerciale. Nga 3 vendet e mbetura, shpejtësia më të lartë erës është matur në
BBUD, në Budakovë. Burimi i modeluar i erës në këtë vend është paraqitur në Figurën 9.
Mesatarje e vlerësuar vjetore e shpejtësisë së erës në 38 metra vlerësohet të jetë 6.9 m / s.
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 24 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Figura 9: Shpejtësia vjetore e erës në Budakovë
Një tjetër studim [8] përdor të dhëna të modeluara kompjuterike për të llogaritur shpejtësinë e
erës në komunat e Lipjanit dhe të Dukagjinit pasiqë vlerat nuk janë vlera me të vërtetë të matura
ne e bazojmë modelin tonë në të dhënat më të besueshme të matur për Bukadovë. Figura 10 i
paraqet dy vendet potenciale për mullinjtë me erë.
Figura 10: Vendndodhjet në dispozicion për mullinjët potenciale të erës
2.4 Energjia diellore
Rrezatimi vjetor në një panel kolektor diellor të drejtuar drejt jugut dhe me një pjerrtësi
optimale prej 35 shkallë (është llogaritur prjerrtësia optimale) varion midis 1550 dhe 1650
kWh/m2/vit dhe 1650 kWh/m2/vit në Kosovë [10]. Ky variacion mund të shihet në hartën
diellore për Evropën Juglindore në Figurën 11. Ndryshimi në mes të komunave të ndryshme
është më pak se 10%. Për qëllim të projektimit mund të konsiderohet që rrezatimi diellor është i
njëjtë në tërë Kosovën dhe i barabartë me 1600 kWh/m2/vit për një kolektor diellor të vendosur
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 25 prej 50 http://rael.berkeley.edu
në mënyrë ideale.
Figura 11: Rrezatimi diellor në rajonin e Ballkanit, pejrrtësia optimale dhe drejtimi
2.5 Energjia nga Biomasa
Potenciali teorik i energjisë nga burimet e biomasës është paraqitur në Tabelën 11. [9]
Lloji i burimit Burimi GWh/v
Biomasë, dru 0.9 mill m3 2812
Biomasë, bagëti 352.000 bagëti, 152.000 dhi/bricjapë 1363
Biomasë, bujqësi 0.30 mil ton kashtë 1200
Mbeturina solide 0.44 mil ton 1229
Total 6604
Tabela 11: Burimet teorike të energjisë së ripërtëritshme në Kosovë, GWh/vit
Supozimet e bëra për potencialin teorik të energjisë teorike janë:
Prerja maksimale dhe e qëndrueshme vjetore e drunjve, 30% lagështi, bungu dhe ahu
Të gjitha të mbeturinat blegtorale të shfrytëzuara dhe prodhimi maksimal teorik i biogazit
E gjithë kashta e përdorur, lagështi 15%
Të gjitha mbeturinat e ngurta të përdorura
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 26 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Studimi ka vlerësuar se energjia e përgjithshme teorike vjetore nga burimet e biomasës
brenda Kosovës është ~ 6600 GWh / vit.
2.6 Energjia Gjeotermike
Nuk ka studime në dispozicion për potencilin e energjisë gjeotermike në Kosovë, megjithatë
vendet fqinje (Maqedonia dhe Serbia) kanë një histori të përdorimit gjeotermik si një burim të
energjisë. Potenciali për prodhimin e energjisë gjeotermike në Maqedoni është vlerësuar në
210,000 MWh në vit dhe aktualisht ka më shumë se 14 punishte gjeotermike të cilat përdoren për
ngarkesën e ngrohjes. Në Serbi ka më shumë se 60 sisteme gjeotermike me temperatura më të
ulëta se 150 C. Rezervat e vlerësuara të burimeve të energjisë gjeotermike në Serbi janë rreth 800
MWh [20]. Figura 12 tregon hartën e rrjedhës së ngrohjes dhe shpërndarjen e sistemeve të
mëdha konvektive gjeoterike në Serbi dhe Kosovë.
Figura 12: Harta e rrjedhës së nexehtësisë & shpërndarja e sistemeve krysore konektive
gjeotermike në Serbi dhe Kosovë
2.7 Efiqienca Energjetike
Banka Botërore e ka renditur Kosovën si një vend me energji jo-efiqiente, dhe deri më tani është
bërë shumë pak progres për të përmirësuar efiqiencën e energjisë. Kërkesat e integrimit të
Bashkimit Evropian (BE) përfshijnë atë se Kosova duhet të përmirësojë efiqiencën e energjisë
për 20 për qind deri në vitin 2020, sipas një studimi të USAID-it të vitit 2008 [21] u zbulua se
ligjet dhe rregulloret në lidhje me efiqiencën e energjisë në Kosovë, dhe politikat dhe programet
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 27 prej 50 http://rael.berkeley.edu
për të nxitur zbatimin e projekteve EE (për shembull, subvencionet, strategjitë dhe programet e
informacionit) janë zbatuar vetëm pjesërisht ose nuk nuk janë zbatuar fare. Dhe deri në datën e
këtij raporti nuk duket se ka një vlerësim të potencialit të efiqiencës së energjisë në nivel të
vendit. Në vitin 2010 Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP) kreu një vlerësim
të energjisë në komunën e Dragashit i cili tregoj një potencial të kursimit prej 26 GËh në vit nga
masat e Efiqiencës së Energjisë të tilla si (ndriçimi CFL, izolimi termik) [22]. Tabela 12 tregon
konsumin e energjisë dhe emisionet e CO2 para dhe pas studimit.
Konsumi i Energjisë
Elektrike
(GWh/y)
Emisioni i
CO2
(Ton/v)
Para masave EE 123.7 41376.6
Pas masave EE 97.78 37013.6
Përfitimet nga EE 25.92 43.63
Tabela 12: Konsumi i energjisë elektrike dhe emisioni i CO2 para & pas masave EE
I‟a vlenë të theksohet se kursimi i përgjithshëm i energjisë në Dragash ishte e barabartë me 20%
të konsumit. Kjo tregon një potencial të lartë të kursimit të energjisë në rast se masat e EE do të
miratoheshin në të gjithë vendin.
2.7.1 Efikasiteti i Rrjetit
Siç është diskutuar në Seksionin 1.1, jo efikasiteti i transmisionit dhe i rrjetit të shpërndarjes në
Kosovë, kontribuojnë në humbje të madhe të energjisë në vend. Në vitin 2010 humbjet e
përgjithshme në sistem përbënin rreth ~ 33% të konsumit. Nga gjithsej 33%, 2.3% janë humbje
të transmisionit, 14% janë humbje teknike në sistemin e shpërndarjes dhe 16% janë humbje
komerciale “të pallogaritura”). Kjo shifër nuk përfshin energjinë e pafaturuar të furnizuar në
komunën e Mitrovicës.
Kjo do të thotë se qytetarët e Kosovës që në fakt paguajnë faturat e tyre janë në fakt duke bartur
kosto shtesë për këto 33% humbje të energjisë elektrike. Kjo nuk është vetëm një mosefikasitet i
madh në sistem, por edhe e rrit kapitalin dhe çështjet e të drejtave të konsumatorëve.
2.7.2 Menaxhimi i Kërkesës
KEK-u ka filluar instalimin e njehsorëve digjital në tërë juridiksionin e tij. Deri më tani nga mbi
400.000 klientë të KEK-ut 30.000 i kanë marrë njehsorët e zgjuar. Ky program synon të
reduktojë vjedhjen e energjisë elektrike në tërë Kosovën. (Në pritje të të dhënave nga KOSTT
lidhur me e konsumin para / pas instalimit të njehsorëve, 40 + njehsorë janë instaluar në
Ferronikeli, Sharcem dhe Trepçë në shtator 2008).
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 28 prej 50 http://rael.berkeley.edu
2.8 Mekanizmat e Financimit
Ekziston një shumëllojshmëri e mundësive për të siguruar mbështetje për zhvillimin e
qëndrueshëm të energjisë elektrike në Kosovë. Bashkimi Evropian, Banka Botërore (duke
përfshirë edhe Shoqatën Ndërkombëtare për Zhvillim), dhe përpjekjet e shteteve donatore
individuale të cilët punojnë individualisht ose në mënyrë ideale në partneritet janë vetëm disa nga
shumë sish. Sektori i energjisë në Kosovë do të kërkojë investime të konsiderueshme, si
financiare, edhe në aspektin e mbështetjes së kapaciteteve, pavarësisht se çfarë plani i energjisë
do të ndiqet. Në këtë raport, ne vlerësojmë një grup të gjerë të kostove dhe të përfitimeve për
opsione të ndryshme. Përpjekjet e ndërtuara rreth bashkëpunimit rajonal në drejtim të
menaxhimit të të dyja burimeve jenë me interes dhe rëndësi të veçantë afatgjatë (p.sh.
hidroenergjia e qëndrueshme ndërkufitare dhe energjia e erës, si dhe eksplorimi dhe shfrytëzimi i
potencialeve të burimeve gjeotermike), por edhe grupi rajonal bashkëpunues i energjisë.
3. Analiza Simulative e Furnizimit me Energji Elektrike
Sistemi i gjenerimit të energjisë elektrike në Kosovë ishte modeluar duke përdorur sistemin
HOMER - një paketë softuerike e sistemit hibrid të optimizimit e zhvilluar nga Laboratori
Kombëtar i Energjisë së Ripërtëritshme të SHBA-së. HOMER simulon sjelljen fizike të një
sistemit elektroenergjetik (intervalet kohore 60 minutshe) dhe ciklin e kosto së jetës.
Simulimet e Sistemit të Energjisë Elektrike të Kosovës të paraqitura në seksionet e mëposhtme
pasqyrojnë të dhënat e mbledhura dhe të sintetizuara nga një numër burimesh. Supozimet
kryesore janë deklaruar në secilin seksion.
3.1 Simulimi i Sistemit Aktual Elektroenergjetik të Kosovës (2010)
3.1.1 Supozimet Kryesore
Të dhënat mbi ciklin e realizueshmërisë së konsumit të energjisë elektrike ishin modeluar në
bazë të të dhënave të marra nga [5]. Profili përfaqësues i konsumit të përditshëm është paraqitur
në Figurën 13. Këto të dhëna janë përdorur së bashku me të dhënat e konsumit mujor nga [4] për
të krijuar një model të konsumit përgjithshëm të energjisë elektrike.
Figura 13: Profili i Modeluar i Konsumit Ditor (2010)
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 29 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Efikasitetet e TC Kosova A dhe B janë modeluar në bazë të të dhënave të marra nga fq. 219 e
[2]. Kurbat e efikasitetit të modeluar janë paraqitur në Figurën 14 më poshtë. Vëni re
efikasitetin më të lartë të Termocentraleve të reja të Kosovës B. Konsumi i rezultuar i lëndës
djegës me ngarkesë të plotë i TC Kosova A dhe B është vlerësuar si 1.629 kg / kWh dhe 1.491
kg / kWh, respektivisht.
TPP Kosovo A TPP Kosovo B
Figura 14: Kurbat e Modeluara të Efikasitetit të TC-ve Ekzistuese të Kosovës (2010)
Të dhënat nga [2] janë përdorur edhe për të modeluar lëndën djegëse të linjitit të përdorur në TC
Kosova A dhe B. Karakterisikat e lëndës djegëse të linjitit të modeluar janë përmbledhur në
Tabelën 13.
Tabela 13: Përmbledhje e Karakteristikave të Modeluara të Lëndës Djegëse të Linjitit (2010)
Faktorët e emisionit për „NOx‟ dhe “Grimcat” janë modeluar në bazë të të dhënave nga [2].
Faktorët e emisionit për "CO" janë modeluar në bazë të formulave të paraqitura në [6]. Faktorët e
emisionit për „Hidrokarburet e Padjegura” dhe „Sulfurin e Lëndës Djegëse” janë modeluar për të
pasqyruar vlerësimet e paraqitura në f. 7-10 të [1]. Faktorët e rezultuar të emisionit janë paraqitur
në Tabelën 14 më poshtë. Për këtë analizë, ishte supozuar se faktorët e emisionit për Importet
neto të energjisë elektrike nga vendet fqinje përputhen me ato të Kosovës B.
Karakt. e Linjitit Kosova A Kosova B
Vlera e Ulët e Nxehtësisë (MJ/kg) 7.75 7.86
Densiteti (kg/m3) 753 753
Përmbajtja e Karbonit 24.1% 24.0%
Përmbajtja e Sulfurit 0.82% 0.77%
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 30 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Tabela 14: Përmbledhje e Faktorëve të Modeluar të Emisioneve nga TC-të (2010)
3.1.2 Rezultatet e Simulimit
Të dhënat e përgjithshme të konsumit të paraqitura në Seksionin 1.1 (Figura 6) tek Homeri janë
ndarë në dy ngarkesa:
„Humbjet Totale të Sistemit‟ që përfshijnë humbjet e sistemit të transmisionit, humbjet
teknike dhe komerciale në sistemin e shpërndarjes
„Konsumi Primarë i Energjisë‟ i cili përfshin energjinë e faturuar për konsumatorët,
përdorimin e drejtpërdrejtë të KEK-ut, energjinë e furnizuar në Mitrovicën e Veriut dhe
konsumatorëve të drejtpërdrejtë të KEK-ut.
Profilet e rezultuara mujore për këto dy ngarkesa janë të përmbledhura si në Figurën 15 po ashtu
edhe në Tabelën 15 më poshtë.
Figura 15: Profilet e Modeluara Mujore të Konsumit Primar dhe të Humbjeve (2010)
E m i s s i o n s F a c t o r
C a r b o n M o n o x i d e ( g / k g o f f u e l )
U n b u r n e d H y d r o c a r b o n s ( g / k g o f f u e l )
P a r t i c u l a t e M a t t e r ( g / k g o f f u e l )
P r o p o r t i o n o f F u e l S u l f u r C o n v e r t e d t o P a r t i c u l a t e M a t t e r
N i t r o g e n O x i d e s ( g / k g o f f u e l )
T P P K o s o v o A T P P K o s o v o B N e t I m p o r t s
0 . 1 3 0 . 1 3 0 . 1 3
2 0 0 2 0 0 2 0 0 . 0 0
6 . 6 2 0 . 8 7 0 . 8 7
6 7 % 6 7 % 0 . 6 7
1 . 1 6 2 . 5 3 2 . 5 3
Profili Mujor i Konsumit Primar të Energjisë
Profili Mujor i Humbjeve Totale në Sistem
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 31 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Tabela 15: Profilet e Modeluara Mujore të Konsumit Primar dhe të Humbjeve (2010)
Hidrocentralet ekzistuese (HC) në Tabelën 2 janë modeluar për të plotësuar vlerësimet mujore të
prodhimit të dhënë në [4]. Rezultatet e simulimit tregojnë një prodhim prej ~ 18 MW me një
faktor të përgjithshëm të kapaciteteve prej 42% siç shihet në Figurën 16 dhe Tabelën 16.
Prodhimi i të përgjithshëm nga HC ekzistuese është vlerësuar në 156 GWh / vit (2010).
Figura 16: Gjenerimi i Modeluar Mujor nga HC-të Ekzistuese (2010)
Tabela 16: Gjenerimi i Modeluar Mujor nga HC-të Ekzistuese (2010)
Sistemi i gjenerimit të energjisë elektrike i Kosovës ishte modeluar nga supozimet kryesore të
D a y s T o t a l ( M W h ) A v e r a g e ( k W h / d a y ) T o t a l ( M W h ) A v e r a g e ( k W h / d a y ) J a n u a r y 3 1 3 4 7 , 3 9 4 1 1 , 2 0 6 , 2 5 8 2 7 9 , 0 8 5 9 , 0 0 2 , 7 4 2
F e b r u a r y 2 8 3 4 0 , 0 0 4 1 2 , 1 4 3 , 0 0 0 2 0 3 , 1 9 2 7 , 2 5 6 , 8 5 7
M a r c h 3 1 3 3 9 , 1 9 6 1 0 , 9 4 1 , 8 0 6 1 9 8 , 3 1 8 6 , 3 9 7 , 3 5 5
A p r i l 3 0 2 9 9 , 7 4 0 9 , 9 9 1 , 3 3 3 1 4 1 , 8 6 5 4 , 7 2 8 , 8 3 3
M a y 3 1 2 9 7 , 2 0 7 9 , 5 8 7 , 3 2 3 1 0 6 , 7 8 0 3 , 4 4 4 , 5 1 6
J u n e 3 0 2 9 1 , 5 4 3 9 , 7 1 8 , 1 0 0 7 5 , 9 8 3 2 , 5 3 2 , 7 6 7
J u l y 3 1 2 7 7 , 7 7 3 8 , 9 6 0 , 4 1 9 9 3 , 5 6 7 3 , 0 1 8 , 2 9 0
A u g u s t 3 1 2 9 9 , 7 1 8 9 , 6 6 8 , 3 2 3 9 1 , 0 5 4 2 , 9 3 7 , 2 2 6
S e p t e m b e r 3 0 2 8 1 , 0 0 1 9 , 3 6 6 , 7 0 0 9 4 , 5 3 1 3 , 1 5 1 , 0 3 3
O c t o b e r 3 1 3 2 2 , 6 2 4 1 0 , 4 0 7 , 2 2 6 1 5 5 , 9 2 3 5 , 0 2 9 , 7 7 4
N o v e m b e r 3 0 3 3 2 , 7 7 0 1 1 , 0 9 2 , 3 3 3 1 6 5 , 1 2 6 5 , 5 0 4 , 2 0 0
D e c e m b e r 3 1 3 6 7 , 1 0 0 1 1 , 8 4 1 , 9 3 5 2 3 4 , 9 1 2 7 , 5 7 7 , 8 0 6
T o t a l 3 , 7 9 6 , 0 7 0 1 , 8 4 0 , 3 3 6
T o t a l P r i m a r y C o n s u m p t i o n T o t a l L o s s e s
Prodhimi i Llogaritur nga HC-të Ekzistuese
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 32 prej 50 http://rael.berkeley.edu
paraqitura në Seksionin 3.1.1, si dhe kapacitetet e gjenerimit neto të specifikuara në Tabelat 1, 2
dhe 4. Rezultatet e Simulimit për gjenerimin e përgjithshëm neto dhe përdorimin e lëndës djegëse
nga secilit gjenerator janë treguar në Tabelën 17 më poshtë. HOMER e optimizon funksionimin
e secilit gjenerator, sipas efikasitetit të tij, kështu që përqindja relative e energjisë elektrike të
gjeneruar nga secili prej TC Kosova A3 - A5 mund të mos përputhet me shifrat aktuale.
Megjithatë, energjia e përgjithshme vjetore e gjeneruar nga TC A përputhet me të dhënat e
dhëna në [11]. E njëjta gjë vlen për rezultatet e paraqitura për TC Kosova B.
Production
HPP
KSA3
KSA4
KSA5
KSB1
KSB2
Imports
Total
NetGeneration(GWh/yr) %ofTotalGeneration
156 3%
750 13%
603 11%
386 7%
1,991 35%
1,280 23%
470 8%
5,637 100%
FuelConsuption
(milliontons)
1.39
1.11
0.71
3.36
2.16
8.74 Tabela 17: Përmbledhje e Gjenerimit Neto dhe Përdorimt të Modeluar (2010)
Emisionet e simualara të gazit serrë nga sistemi aktual i gjenerimit të Kosovës janë paraqitur në
Tabelën 18. Përveç kësaj, Potenciali i Ngrohjes Globale (GWP) i supozuar i secilit ndotës është
treguar për referencë. GWP është një shkallë relative e cila e krahason çdo gaz me një masë të
barabartë me CO2. Duke shumëzuar çdo ndotës me GWP e tij dhe duke mbledhur së bashku jep
një vlerësim të emisioneve totale të CO2e (ekuivalente me dioksid karbonin) nga djegia.
Emisionet e supozuara prej 470 GWh të Importeve neto (2010) janë të përfshira në këtë
vlerësim. Në përgjithësi, emisionet vjetore të CO2e vlerësohen të jenë 51 milion ton, me 45
milion ton (88%) nga TC Kosova A dhe B dhe 6 milion ton (12%) nga Importet neto.
Pollutant
Carbondioxide
Carbonmonoxide
Unburnedhydrocarbons
Particulatematter
Sulfurdioxide
Nitrogenoxides
GWP TotalEmissions(tons) CO2Equivalent(tons)
1 6,773,657 6,773,657
3 1,202 3,605
11 1,922,446 21,146,911
680 25,092 17,062,7990.075 19,622 1,472
310 20,333 6,303,202
TOTAL 51,291,645 Tabela 18: Përmbledhje e Emisioneve të Modeluara nga TC-të Kosova a dhe B dhe Imporetet
Neto (2010)
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 33 prej 50 http://rael.berkeley.edu
3.2 Skenari Bazë - Parashikimi i Kërkesës dhe Gjenerimit (2011-2020)
Në këtë seksion, është krijuar një model HOMER për të simuluar sistemin e energjisë elektrike të
Kosovës për vitet 2011-2020. Konsumi vjetor i energjisë elektrike nga 2011-2020 ishte modeluar
që të përputhet me vlerësimet e KOSTT-it të paraqitur në Tabelën 7. Supozimet kryesore dhe
rezultatet janë paraqitur më poshtë.
3.2.1 Supozimet kryesore
TC Kosova A: Në këtë simulim, është supozuar se TC Kosova A do të mbetet në shërbim
deri më 2017. Efikasiteti dhe kapacitetet e A3 - A5 janë modeluar siç paraqitet në
seksionin 3.1.1.
TC Kosova B: Në këtë simulim, është supozuar se TC Kosova B do të mbetet në shërbim
për të gjitha vitet 2011-2020. Efikasiteti dhe kapacitetet e B1 dhe B2 janë modeluar siç
është paraqitur në Seksionin 3.1.1. Ishte supozuar se kapacitetet neto të termocentraleve
mbeten siç është paraqitur në Tabelën 1.
TC Kosova G: Është supozuar se TC Kosova e Re G1, G2, G3 do të jenë funksionale në
2016, 2017, 2018 respektivisht me kapacitete të instaluar siç tregohet në Tabelën 8. Është
supozuar për këtë simulim se kurbat e efikasitetit për TC e Ri G1 - G3 do të jenë të
ngjashme me ato të modeluara për TC B në Figurën 14. Është supozuar gjithashtu se
faktorët e emisionit për TC G1-G3 do të jenë të ngjashëm me ato të paraqitura për TC B1,
B2-në në Tabelën 14.
Fotovoltaikët diellor: Burimi diellor për orë në Kosovë ishte modeluar në HOMER në
bazë të të dhënave të telemetrisë nga NASA për indekset e diellit dhe reve. Harta e
vlerësuar mujore e burimeve diellore është treguar në Figurën 17 më poshtë.
Gjenerimi i energjisë elektrike nga ky burim diellor është modeluar si një impiant (PV)
fotovoltaikë diellore me efikasitet 13% në STC. Është supozuar se faktori i uljes së
normës së AC (i cili përfshin efikasitetin e ekonvertimit DC-AC, dhe humbjet për shkak
të moshës, ndyrjes, etj,) është ~ 87%. Centrali i energjisë diellore ishte modeluar si një
sistem i fiksuar me pjerrtësi, me pjerrtësi deri në 42 ° mbi horizontale (një kënd optimal i
dhënë nga gjerësia e vendit).
Kapaciteti i instaluara (PV) diellore në këtë Skenar Bazë arrin një total prej 800kW deri
në vitin 2020, bazuar në vlerësimet nga MEM-i të paraqitura në seksionin 1.2.2. të këtij
raporti. Ishte supozuar se ky kapacitet 800 kW, do të futet në funksion në mënyrë lineare
gjatë periudhës 2011-2020.
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 34 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Figura 17: Burimi Diellor i Modeluar për Kosovën
Hidrocentralet e vogla (HC): Kapaciteti i instaluar aktual i hidrocentraleve të vogla në
vitin 2010 është ~ 42 MW. Për këtë simulim, është supozuar se në vitin 2020 është
instaluar një kapacitet shtesë prej 140.3 MW në bazë të vlerësimeve nga MEM-i të
paraqitura në Seksionin 1.2.2. Ndryshimet mujore në burimet ujore ishin bazuar në
vlerësimet e prodhimit për 20 HC të vogla potenciale të dhëna në [7]. Gjenerimi mesatar
i energjisë elektrike të simuluar (në MW) të kapacitet total të hidrocentraleve të vogla
prej 182.3 MW është treguar në Figurën 18 më poshtë. Është supozuar se kapaciteti i HC
të vogla të instaluara ndryshon nga 42 MW në 182.3 MW në mënyrë lineare midis viteve
2010 dhe 2020.
Figura 18: Gjenerimi Mesatar i Energjisë i Modeluar për Muaj për 182.3MË të HC-ve të Vegjël
HC Zhur: Për këtë simulim është supozuar se Hidrocentrali Zhur është futur në funksion
në vitin 2016. Hidrocentrali Zhur u modelua me një kapacitet të instaluar prej 305 MW
dhe një faktor kapaciteti prej 15%, siç tregohet në Seksionin 2.2.2. të këtij raporti.
Biomasa: Skenari bazë i MEM vlerëson zhvillimin e biomasës dhe impianteve me djegie
të mbeturinave urbane për të arritur kapacitetin e instaluar prej 16.5 MW deri në vitin
2020 [11]. Burimi i biomasës në këtë skenar është modeluar si një gjenerator me biogaz
me një faktor kapaciteti prej ~ 58%. Faktorët emisionit të gjeneratorit me biogaz janë
bazuar në të dhënat referuese të ofruara nga HOMER. Këta faktorë të emisionit janë
paraqitur në Tabelën 19 më poshtë. Në këtë simulim, është supozuar se ky kapacitet prej
16.5 MW është futur në funksion në mënyrë lineare gjatë periudhës 2011-2020.
Rrezatimi Global Horizontal
Burimi Hidro
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 35 prej 50 http://rael.berkeley.edu
EmissionsFactors
CarbonMonoxide(g/kgoffuel) 6.5
UnburnedHydrocarbons(g/kgoffuel) 0.72
ParticulateMatter(g/kgoffuel) 0.49
ProportionoffuelsulfurconvertedtoPM(%) 2.2
NitrogenOxides(g/kgoffuel) 58
Tabela 19: Emisionet e Llogaritura për Gjeneratorin me Biogaz
Era: Skenari bazë i MEM i paraqitur në Seksionin 1.2.2. të këtij raporti tregon për një
kapacitet të instaluar të energjisë së erës prej 141 MW deri në vitin 2020. Në këtë
simulim, burimi i erës është modeluar siç është treguar në Figurën 9. Turbinat e erës janë
modeluar si Energji RE MM92 makina me kapacitet të instaluar prej 2MW. Kurba e
modeluar e energjisë elektrike për turbinën MM92 është paraqitur në Figurën 19. Në [11]
është treguar se faktori i supozuar i kapacitetit i këtij MW 141 të erës është ~ 25%. Në
këtë simulim, shpejtësia mesatare vjetor e erës në 37m është zvogëluar nga 6.94 m / s në
5.35 m / s në mënyrë që të përputhet me këtë 25% të vlerësimit të faktorit të kapacitetit.
Figura 19: Kurba e Modeluar për Energjinë RE MM 92 Turbine
3.2.2 Rezultatet e Simulimit
Gjenerimi i simuluar neto i parashikuar për „skenarin bazë‟ nga 2010 - 2020 është përmbledhur
në Tabelën 20. Në këtë simulim, gjeneratorët janë të rregulluar ashtu që gjenerimi i
ripërtëritshëm të merr prioritet, dhe në këtë mënyrë 100% e energjisë së prodhuar nga burimet e
ripërtëritshme të shkoj drejt përmbushjes së Konsumit të Përgjithshëm. TC nga linjitit janë
rregulluar në bazë të efikasitetit të tyre. Kështu, TC më kapaciteti më të vogël janë të favorizuar
nga HOMERI për plotësimin e ngarkesave më të ulëta, për shkak të efikasitetit më të lartë
relativ. TC janë rregulluar vetëm për të përmbushur hendekun midis Konsumit të Përgjithshëm
dhe të energjisë së prodhuar nga burimet e ripërtëritshme. Kështu, ky simulim nuk prodhon
eksporte neto dhe Konsumi i përgjithshëm është i barabartë me Totalin e Gjenerimit Neto.
Në këtë skenar, totali i energjisë së gjeneruar nga burimet e ripërtëritshme deri në vitin 2020
është 1676 GWh – që është i barabartë me 22% e Totalit të Gjenerimit Neto. Gjenerimi nga
Kurba e Energjisë Elektrike
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 36 prej 50 http://rael.berkeley.edu
hidrocentralet përbën 17% të Totalit të Gjenerimit Neto, derisa gjenerimi nga burimet Bio-Erës-
Diellit kontribuojnë me 5%. Me këtë përqindje të lartë energjisë së gjeneruar nga burimet e
ripërtëritshme, simulimet tona tregojnë se shumë pak energji është e nevojshme nga TC G3
(vetëm 376 GWh në vitin 2020 - që paraqet një faktor kapaciteti prej vetëm
11%).
NetElectricity
Generation(GWh):
BaseScenario 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
TPPKosovoA3-A5 1740 1740 1739 1739 1739 1740 1739 1739 0 0 0TPPKosovoB1-B2 3271 3461 3527 3568 3595 3627 3298 3275 3975 3998 4002
TPPKosovoG1-G2 0 0 0 0 0 0 388 693 1448 1464 1483
TPPKosovoG3 0 0 0 0 0 0 0 0 350 370 376
TotalTPP 5010 5201 5267 5307 5335 5366 5425 5708 5773 5832 5861
SmallHPP 157 229 302 374 447 519 592 664 737 809 881
HPPZhur 0 0 0 0 0 0 401 401 401 401 401
TotalHPP 157 229 302 374 447 519 992 1065 1137 1210 1282
Biomass 0 8 17 25 34 42 50 59 67 75 84
Wind 0 2 32 68 99 134 169 205 240 271 311Solar 0.00 0.00 0.00 0.00 0.01 0.01 0.01 0.01 0.01 0.01 0.01
TotalBio+Wind+Solar 0 10 49 93 132 176 220 263 307 346 395
TotalRenewables 157 239 351 467 579 695 1212 1328 1444 1556 1676
TotalNetImports 470 476 527 549 586 613 217 0 0 0 0
TotalNetGeneration 5637 5917 6144 6324 6500 6675 6854 7036 7218 7388 7537
Assumptions: 141MWWindby2020
140MWnewhydroby2020(182includingexistingcapacity)
HPPZhuronlinein2016with15%cf800kWPVby2020
16.5MWBiomassby2020 Tabela 20: Gjenerimi i Energjisë Elektrike Neto i Simuluar për ‘Skenarin Bazë’ për
vitet 2010-2020
3.3 Karbon i Ulët & EE - Parashikimi i Kërkesës dhe Gjenerimit (2011-2020)
Ky seksion është krijuar për të paraqitur një skenar në të cilin TC Kosova e Re G1-G3 nuk janë
më të nevojshme për të plotësuar konsumin e parashikuar të energjisë elektrike. Kjo është treguar
si një rritje në kapacitetin për biogaz, erë dhe energji diellore nga skenari bazë i paraqitura në
Seksionin 3.2.
3.3.1 Supozimet Kryesore
TC Kosova A: Në këtë simulim, është supozuar se TC Kosova A do të mbetet në shërbim
deri më 2017. Efikasiteti dhe kapacitetet e A3 - A5 janë modeluar siç paraqitet në
seksionin 3.1.1.
TC Kosova B: Në këtë simulim, është supozuar se TC Kosova B do të mbetet në shërbim
Supozimet: 141 MW ERA deri më 2020
140 MW nga HC e reja deri më 2020 ( 182 duke përfshirë kapacitetin ekzistues) HC Zhur në prodhim në vitin 2016 me 15% cf
800kW nga PV deri me 2020
16.5MW nga Biomasa deri më 2020
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 37 prej 50 http://rael.berkeley.edu
për të gjitha vitet 2011-2020. Efikasiteti dhe kapacitetet e B1 dhe B2 janë modeluar siç
është paraqitur në Seksionin 3.1.1. Në këtë simulim, është supozuar se kapacitetet neto të
termocentraleve do të rriten deri në 300 MW deri nw vitin 2018.
Fotovaltaikët diellor: kapacitet total i instaluar prej 800 kW në Skenarin Bazë është
shumë i ulët. Në këtë, ne mendojmë se një faktor i rritjes 10 - pra, kapaciteti i instaluar i
impianint diellore (PV) në këtë skenar me Karbon të Ulët arrin një total prej 8 MW deri
në vitin 2020.
HC-të e vogla: Kapaciteti i hidrocentraleve të vogla (HC) do të mbetet siç është
specifikuar në Skenari Bazë të seksionit 3.2
HC Zhur: Është supozuar për këtë simulim se Hidrocentrali Zhur është futur në funksion
në vitin 2016. Hidrocentrali Zhur u modelua me një kapacitet të instaluar prej 305 MW
dhe një faktor kapacitet prej 15%, siç tregohet në seksionin 2.2.2. të këtij raporti.
Biomasa: Seksioni 2.5 të këtij raporti tregon një potencial teorik për biomasë prej mbi
6000 GWh / vit. Në këtë skenar, ne propozojmë një faktor rritje 10 në potencialin 16.5
MW të supozuar në Skenarin Bazë. Kështu, ky skenar supozon një burim të instaluar nga
biomasa prej 165 MW deri në vitin 2020. Përsëri, ne jemi duke supozuar një impiant me
biogaz me një faktor kapacitet prej 58% (prodhim vjetor të energjisë totale ~ 830
GWh/vit që është 14% e potencialit të burimeve të vlerësuara).
Era: Skenari Bazë i MEM i paraqitur në Seksionin 1.2.2. të këtij raporti tregon një
kapacitet të instaluar të energjisë nga erës prej 141 MW deri në vitin 2020. Ky vlerësim
është bërë në bazë të tri projekteve të erës (kapaciteti total 157 MW) e cila ishte paraqitur
për miratim të qeverisë. Në këtë skenar, ne supozojmë se kapaciteti i instaluar deri në
vitin 2020 me lehtësi mund të jetë deri në 280 MW - duke e fokusuar zhvillimin në
rajonet me erë nga Figura 10 në zonat pranë transmisionit ekzistuese. Përveç kësaj, për
shkak të shpërndarjes gjeografike të mullinjve me erë, ne jemi duke vlerësuar një rritje në
faktorin e kapacitetit deri në 30%.
3.3.2 Rezultatet e Simulimit
Parashikimi i simuluar i gjenerimit neto për „Skenarin me Karbon të Ulët” nga viti 2010 - 2020
është përmbledhur në Tabelën 21. Si me simulim e mëparshëm të „Skenarit Bazë‟, këtu
Gjenerimi Total Neto për çdo vit përputhet me vlerësimet e Konsumit Total të paraqitura nga
KOSTT në Tabelën 6.
.
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 38 prej 50 http://rael.berkeley.edu
NetElectricityGeneration
(GWh):
Low-Carbon&EEScenario 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
TPPKosovoA3-A5 1740 1740 1740 1740 1740 1740 1740 1740 0 0 0
TPPKosovoB1-B2 3271 3502 3510 3469 3416 3377 3351 3310 4612 4556 4485
TotalTPP 5010 5243 5250 5209 5156 5117 5090 5050 4612 4556 4485
SmallHPP 157 229 302 374 447 519 592 664 737 809 881
HPPZhur 0 0 0 0 0 0 401 401 401 401 401TotalHPP 157 229 302 374 447 519 992 1065 1137 1210 1282
Biomass 0 84 168 252 335 419 503 587 671 755 838
Wind 0 2 83 165 251 333 419 501 587 674 761
Solar 0.00 0.01 0.03 0.04 0.05 0.06 0.08 0.09 0.10 0.12 0.13
TotalBio+Wind+Solar 0 86 251 416 587 752 923 1088 1258 1429 1599
TotalRenewables 157 315 553 790 1033 1271 1915 2153 2395 2638 2881
TotalNetImports 470 359 341 324 310 286 -152 -167 204 188 165
TotalNetGeneration 5637 5916 6144 6324 6500 6675 6854 7036 7211 7382 7531
Assumptions: 281MWWindby2020140MWnewhydroby2020(182includingexistingcapacity)
HPPZhuronlinein2016with15%cf
8MWPVby2020
165MWBiomassby2020
Tabela 21: Gjenerimi i Energjisë Elektrike Neto i Simuluar për ‘Skenarin me Karbon të Ulët”
për vitet 2010-2020
Në këtë skenar, deri në vitin 2020 energjia totale e gjeneruara nga burimet e ripërtëritshme është
2881 GWh - e cila është e barabartë me 38% të Gjenerimit Total Neto. Gjenerimi nga
hidrocentralet përbën 17% të Gjenerimit Total Neto, ndërsa Bio + Era + energjia diellore tani
kontribuojnë 11%.
Figura 20 tregon gjenerimin neto të simuluar të energjisë elektrike për muaj në Kosovë në vitin
2020. Në këtë pjesë „Hidro‟ paraqet prodhimin prej 180.3 MW të kapacitetit të hidrocentraleve të
vogla. Pasi që këto burime janë të pa rregulluara, hendeku midis gjenerimit total (i treguar për
2020 në Figurën 20) dhe Konsumi Total duhet të përmbushen nëpërmjet një kombinim të HC
Zhur dhe Importeve Neto. Figura 21 tregon një funksion të densitetit të probabilitetit të
ngarkesës variabile që duhet të përmbushet nëpërmjet një kombinimi të HC Zhur dhe Importeve
Neto në vitin 2020. Kjo ngarkesë godet në kohën e pikut me 700 MW – që realisht mund të
furnizohet nga 305 MW nga Zhuri dhe 295 MW nga Importet Neto.
Kapacitetet e gjenerimit të ripërtëritshëm në këtë skenar janë zgjedhur për të treguar se Konsumi
Total i Parashikuar mund të plotësohet me një kombinim të burimeve të ripërtëritshme lokale dhe
importeve nga vendet fqinje. Në fakt, inspektimi i Tabelës 6 tregon se importet e nevojshme neto
të energjisë elektrike në vit bien nga 2010-2015. Në vitet 2016 - 2017 gjenerimi në Kosovë është
mjaft e lartë sa që Kosova të bëhet një eksportues neto i energjisë elektrike në vendet fqinje (me
eksportet neto prej 152 GWh dhe 167 GWh, respektivisht). Në vitin 2018, kur TC A de-
komisionohet, Kosovë edhe një herë bëhet një importues neto i energjisë elektrike. Megjithatë,
në maksimum, importet neto për periudhën 2018 - 2020 janë gjysma e vlerës së tanishme (2010).
Supozimet: 281 MW ERA deri më 2020
140 MW nga HC e reja deri më 2020 ( 182 duke përfshirë kapacitetin ekzistues) HC Zhur në prodhim në vitin 2016 me 15% cf
8MW nga PV deri me 2020
16.5MW nga Biomasa deri më 2020
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 39 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Figura 20: Gjenerimi Mujor i Energjisë Elektrike brenda Kosovës për ‘Skenarin me Karbon të
Ulët’ 2020 (nuk përfshinë HC Zhur)
Figura 21: Densitet i Mundshëm i Ngarkesës që duhet të përmbushet nga HC Zhur dhe
Importet Neto
3.4 Krijimi i vendeve të punës
Krijimi i vendeve të punës është një çështje veçanërisht e ngutshme për Kosovën si vendi cili po
përballet me normë papunësie prej dy-shifrash me një normë të shpejtë të rritjes së të rinjëve që
hyjnë në fuqinë punëtore. Me një normë papunësie prej 46 përqind dhe një normë të ulët
punësimi (29 përqind), Kosova ka ritmin më të dobët të punësimit në Evropë. Papunësia në
Prodhimi Mesatar Mujor i Energjisë Elektrike
Ngarkesa që duhet të përmbushet nga HC Zhur dhe Importet Neto
(PDF)
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 40 prej 50 http://rael.berkeley.edu
mesin e popullatës 15 - 25 vjeçare arrin 76 për qind, një shifër që është më alarmante duke marrë
parasysh se gjysma e popullsisë së Kosovës është nën 25 vjet [25].
Industria e energjisë së pastër është vënë në shënjestër si një fushë kyçe për investime si për
arsye mjedisore po ashtu edhe ekonomike. Krijimi i një furnizimi me energji të pastër të
prodhuar në vend mund të sigurojë pavarësi më të madhe të energjisë si dhe siguri, dhe ka
përfitime të dukshme mjedisore për shkak të CO2 dhe emisioneve të tjera të reduktuara. Industria
e energjisë së pastër mund të veprojë si një shtytës për rritje të ndjeshme, pozitive ekonomike
nëpërmjet inovacionit të vazhdueshëm dhe ndryshe nga gjenerimi i kapitalizuar nga thëngjilli,
energjia e pastër krijon vende pune në vend që shpesh janë të shpërndara në të gjithë vendin dhe
përveç kësaj, shumë nga këto vende punë janë të garantuara për të qëndruar në vend pasi që ato
përfshijnë ndërtime lokale dhe instalime. Për më tepër duke investuar në masat e efikasitetit të
energjisë, paratë e shpenzuara ndryshe për kostot e energjisë mund të ridrejtohen për të stimuluar
ekonominë përmes krijimit të vendeve të punës.
Në një studim të bërë kohëve të fundit kolegët Wei, Patadia dhe Kammen ([23]: tani e tutje i
referuar si ËPK) kanë shqyrtuar 15 studime në potencialin e krijimit të vendeve të punës nga
energjia e ripërtëritshme, efiqienca e energjisë, dhe burimet me karbon të ulët të tilla si kapja e
karbonit dhe sekuestrimi (CCS) dhe energjia bërthamore. Dokumenti së pari sqaron përkufizimet
e punës dhe pastaj prezanton një metodologji të përbashkët të metrikës dhe normalizimit për të
mundësuar krahasim kuptimplotë të studimeve. Një meta-studim i shumë dokumenteve është
bërë për të marrë seritë dhe mesataret e koeficienteve të vendeve të normailizuara të punës.
Ndryshe nga shumica e studimeve të tjera të energjisë së ripërtëritshme, është bërë përpjekje për
të marrë në konsideratë humbjet e vendeve të punës në industrinë e thëngjillit dhe gazit natyror,
si një hap i parë për të kapur efektet më të gjera të ekonomisë.
Në mënyrë që të krahasojnë studimet e ndryshme në mënyrë të barabartë, WPK ka adaptuar dy
normalizime të thjeshta për t'u llogaritur mesataren e kohës së punësimit për njësi të energjisë. Së
pari, faktorët e punësimit „vetëm një-herë‟ të tillë si ndërtimi dhe instalimi („‟vitet e punës për
kohën e piskut të MW'') që mund të shtohen drejtpërdrejtë në faktorët e punësimit të
vazhdueshëm të tilla si operimet dhe mirëmbajtja. Pastaj, për të mundësuar krahasim në mes të
teknologjive me faktorë të ndryshëm të të kapacitetit, WPK ka llogaritur punësimin për njësi të
energjisë („vitet e punës për GWh‟) apo për njësi të mesatares së MW të prodhimit të energjisë
(„vitet e punës për mesatare të MW‟).
Tabela 22 tregon koeficientet direkt dhe indirekt të vendeve të punës për burime të ndryshme të
energjisë elektrike.
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 41 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Tabela 22: Koeficieenti i Vendeve të Punës për burime të ndryshme të energjisë elektrike (US)
Qasja e modelimit të WPK jep konkluzionet kryesore të mëposhtme:
Sektorët e energjisë së ripërtëritshme dhe me karbon të ulët krijojnë më shumë vende pune
për njësi të energjisë së ofruar sesa sektori i bazuar në lëndë djegëse fosile;
Në mesin e teknologjive të reja të energjisë së ripërtëritshme (diellore, nga era, biomasa, dhe
ato gjeotermike), burimet fotovoltaike diellore (PV) krijojnë më së shumti vende pune për
njësi të prodhimit të energjisë elektrike;
Efiqienca e energjisë dhe energjia e ripërtëritshme të marra së bashku mund të kontribuojnë
me emisione shumë më e ulëta të CO2 si dhe me krijimin e një numri të madh të vendeve të
punës.
Prandaj, ne duhet të shikojmë burimet energjetike diellore, hidro dhe të erës jo vetëm si burime
të mundshme të energjisë nga perspektiva e mjedisit, por si rrugë të fuqishme për krijimin e
vendeve të punës brenda vendit. Në mungesë të të dhënave lokale për krijimin e vendeve të
punës në Kosovë, kemi përdorur numrat e mësipërme, të cilat janë nxjerrë si nga burimet e
SHBA po ashtu edhe të BE-së. Për të bërë krahasimet, ne kemi llogaritur numrat e vendeve të
punës për 3 raste të ndryshme.
Biznesi si Zakonisht (BSZ): Në këtë skenar ngarkesa deri në vitin 2020 furnizohet
nëpërmjet burimeve ekzistuese të energjisë elektrike (TC A & B, HC-të ekzistuese), dhe
Kosovën C e re dhe importet.
Skenari Bazë: Ky është skenar i njejtë i identifikuar në seksionin 3.2
Skenari me Karbon të Ulët: Ky është skenar i njejtë i identifikuar në seksionin 3.3
Tabela 23 tregon rezultatet në total „të viteve të punës‟ të krijuar deri në vitin 2020 për skenarë të
ndryshme të energjisë.
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 42 prej 50 http://rael.berkeley.edu
BAU BaseScenario Low-CarbonScenario
EnergyTechnology Job.yrtill2020 Job.yrtill2020 Job.yrtill2020
Biomass 0 33718 345621
SmallHydro 167 541181 541181
LargeHydro(Zhur) 0 206836 206836
SolarPV 0 22 223
Wind 0 94792 233937
Coal 2,812,529 2,449,411 2,233,061
EE
Total(Job.yrtill2020) 2,812,696 3,325,961 3,560,859
JobsvsBAU(%) - 118 127
Tabela 23: Total Vitet e Punës deri më 2020 për Skenaret ‘BSZ’, ‘Rastin Bazë’ dhe ‘Me Karbon
të Ulët’
Kjo do të thotë që duke ndryshuar nga „BSZ‟ në „Skenarin Bazë‟ ne krijojmë një shtesë prej ~
51.000 vende pune me orar të plotë deri në vitin 2020. Dhe duke zgjedhur „Skenarin me Karbon
të Ulët‟ numri rritet në ~ 75.000 vende pune më shumë (sesa në „BSZ‟).
Rezultatet tregojnë një rritje prej 18% respektivisht 27% në numrin e përgjithshëm të vendeve të
punës të krijuara nga Skenaret „Bazë‟ dhe „Me Karbon të Ulët‟ në krahasim me rastin BSZ.
3.5 Kostoja e Nivelizuar e Energjisë Elektrike dhe Kostoja e Jashtme
Kostoja e energjisë elektrike llogaritet në përgjithësi në „për Megavt Orë‟ (MWh) ose në bazë të
„Nivelizuar‟ për të mundësuar krahasimin midis burimeve të gjenerimit. Ka dy lloje të kostos që
lidhen me koston e nivelizuar të energjisë elektrike Eksplicite dhe të Jashtme.
Kostoja eksplicite e gjenerimit të energjisë elektrike përfshin kostot kapitale, operimet fikse dhe
të ndryshueshme dhe kostot e mirëmbajtjes (O & M) dhe koston e lëndës djegëse. Kjo kosto
eksplicite paguhet nga pronari i termocentrali për të ndërtuar objektin dhe për të gjeneruar
energjinë elektrike.
Kostoja e jashtem e gjenerimit të energjisë elektrike përfshin (por nuk është e kufizuar në)
ndikimin negativ shëndetësor, ndotjen e ajrit & ujit, çështjet e risistemimit dhe ndikimet e
ndryshimeve klimatike. Kjo kosto, nuk paguhet nga pronari i objektit, por bartet nga shoqëria e
përgjithshme.
Figura 22 tregon koston e vërtetë të gjenerimit të energjisë elektrike nga burime të ndryshme me
dhe pa shpenzime të tyre të jashtëm. Kjo shifër tregon një fabrikë konvencionale pluhurzimi e
cila funksionon me thëngjill në mungesë të faktorëve të kontrollit të emisionit. Si rezultat, me
kostot e jashtme të përfshira, kostoja e energjisë elektrike nga thëngjilli bëhet më pak tërheqëse
[28]. Për më tepër, edhe pse shtimi i një sistemi të kontrollit të emisioinit ul kostot e jashtme, ajo
në mënyrë drastike rrit kostot eksplicite. Si rezultat, thëngjilli pluhurzues nuk është burimi me
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 43 prej 50 http://rael.berkeley.edu
kosto më efektive i energjisë elektrike. Figura 23 tregon krahasimin e njëjtë me një termocentral
të pajisur me masat e kontrollit të emisionit.
Figura 22: Kostoja Sociale e Gjenerimit të Energjisë Elektrike (2010$/MWh) [28]
Figura 23: Kostoja Sociale e Gjenerimit të Energjisë Elektrike – PC përfshinë të gjitha metodat
në dispozicion për kontrollimin e emisioneve (2010$/MWh) [28]
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 44 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Siç u theksua më lart, thëngjilli mund të duket të jetë lënda djegëse fosile me e lirë në treg, por
çmimi i tij në treg është vetëm gjysma e historisë. I tërë procesi nga minierat, nëpërmjet djegies
deri të shkatërrimi i mbeturinave, ka një ndikim të tmerrshme në mjedis, shëndetin e njeriut dhe
në strukturën shoqërore të komuniteteve që jetojnë pranë minierave, termocentraleve dhe
vendndodhjeve të mbeturinave. Ai shkatërron rëndë ekosistemet dhe kontaminon furnizimin me
ujë. Lëshon dioksid karboni dhe gazeve të tjera serrë si oksid azoti dhe metani, si edhe kimikate
toksike si merkuri dhe arseniku. Mbetjet që rrjedhin shkatërrojnë rezervat e peshkut dhe
bujqësinë. Kjo lëndë djegëse kontribuon direkt në problemet shëndetësore, si sëmundja e
mushkërive të zeza. Pasi që asnjë nga këto nuk janë të reflektuar në çmimin e thëngjillit, këto
referohen si „kostot e jashtme‟.
Një studim i kohëve të fundit mbi kostot e jashtme të thëngjillit në SHBA konstaton se vlerësimi
më i mirë për kostot e përgjithshme ekonomike të llogaritshme, bazuar në mesataren e ponderuar
konservatore të shumë prej konstatimeve të studimit, shton rreth 17,8 ¢/kWh për energjinë
elektrike të prodhuar nga thëngjilli. Vlerësimi i ulët është 9 ¢/kWh, ndërkohë që kostot e vërteta
të monetarizueshme janë më afër me pjesën e sipërme dhe mund të jenë aq të larta deri në 26,89
¢/kWh. E megjithatë këto shifra nuk përfaqësojnë ngarkesën e plotë shoqërore dhe mjedisore të
thëngjillit. Në përcaktimin sasior të dëmeve, studimi ka lënë jashtë ndikimet e kimikateve toksike
dhe metaleve të rënda në sistemet ekologjike dhe të bimëve të ndryshme dhe të kafshëve; disa
sëmundje përfundimtare (sëmundshmëri) përveç vdekshmërisë së ndërlidhur me ndotësit e ajrit
që lëshohen gjatë djegies së thëngjillit që ende nuk kapen; rreziqet e drejtpërdrejta dhe rreziqet
që vijnë nga djegia e mbeturinave; kontributet e plota të depozitimit të azotit deri te eutrofikimi i
ujit të freskët; ndikimet e vonuara të shiut acidik dhe kullimit acidik të mihjeve; shumë nga
ndikimet afatgjata në shëndetin fizik dhe mendor të atyre që jetojnë në rajonet e fushave të
thëngjillit afër vendndodhjeve; si dhe vlerësimin e plotë të ndikimit për shkak të një klime
gjithnjë e më të paqëndrueshme.
Kostot e vërteta ekologjike dhe shëndetësore të thëngjillit janë në këtë mënyrë shumë më të
mëdha se sa numrat sugjerojnë. Duke përfshirë shumë kosto të jashtme gjatë ciklit të jetës për
energjinë elektrike të krijuar nga thëngjilli në mënyre konservatore dyfishon ose trefishon
çmimin e thëngjillit për kËh të energjisë elektrike të prodhuar. [31]. Tabela 24 tregon disa nga
kostot e jashtme të thëngjillit që llogariten në SHBA. Pasi që ka disa pasiguri në monetarizimin e
dëmeve, janë paraqitur vlerësimet e ulëta, bazë, dhe ato të larta. Vlerat e ulëta dhe të larta
tregojnë edhe pasiguri në parametra dhe supozime të ndryshme në lidhje me parametrat që janë
përdorur për të llogaritur vlerësimet. Vlerësimet më të mira nuk janë mesataret e ponderuara, dh
rrjedhin në mënyrë të ndryshme për çdo kategori.
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 45 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Externality Min Base Max
LandDisturbance 0.00 0.01 0.17MethaneEmissionfrommines 0.03 0.08 0.34PublicHealth(LocalCommunities-Appalachia) 4.36 4.36 4.36
AirPollutionfromCombustion 3.23 9.31 9.31LostProductivityfromMercuryEmissions 0.01 0.10 0.48MentalRetardationfromMercuryEmissions 0.00 0.02 0.19CardiovascularDiseasefromMercuryEmissions 0.01 0.21 1.05
ClimateDamagefromCO2&N2O 1.02 3.06 10.20ClimateDamagefromblackcarbonemission 0.00 0.00 0.01
Total 8.66 17.15 26.11
2008USD¢/KWh
Tabela 24: Kostoja e Jashtme e Thëngjillit në SHBA (2008 US Cents/KWh)
Të dhënat në Tabelën 24 janë treguar në mënyrë grafike në Figurën 24.
Figura 24: Kostoja e Jashtme e Thëngjillit në SHBA (2008 US Cents/KWh)
Një vlerësim i kostove të jashtme i ndërlidhur me një ekonomi të dominuar nga thëngjilli ka
përfunduar kohët e fundit për Republikën e Afrikës së Jugut [24]. Megjithëse analiza për Afrikën
e Jugut mbulon vetëm disa nga kostot e jashtme të lidhur me termocentralin, ajo tregon qartë se,
duke përfshirë vetëm disa nga kostot e jashtme në koston e vërtetë të prodhimit të energjisë
elektrike nga thëngjilli do të shtojë në mes të 237% dhe 459% në tarifën e energjisë elektrike për
vitin 2010. [24] Përzierja e prodhimit të energjisë elektrike në Kosovë është e ngjashme me atë të
Afrikës së Jugut sa i përket minierave lokale të thëngjillit deri te vlera e djegies dhe zingjiri i
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 46 prej 50 http://rael.berkeley.edu
ndikimeve. Kjo do të thotë rreth 200% deri në 400% rritje në koston e energjisë elektrike në
Kosovë nuk duhet të jetë një mbivlerësim.
CASE DESCRIPTION PEAKMW TotalGWH $/W_peak1 $/MWh2 $million
(InstalledCapacity)
$million
(LCOE)
$million
(LCOEw
Externalities-200%)
$million
(LCOEw
Externalities-400%)
TPPKosovoA3-A5 13916
TPPKosovoB1-B2 39598
TPPKosovoG1-G2 600 5476 2.6 94.8 1560.00 519.12 1038.25 2076.50
TPPKosovoG3 400 1096 2.6 94.8 1040.00 103.90 207.80 415.60
Wind 141 1530 1.95 97 274.95 148.41 148.41 148.41
SmallHydro 182 5710 1.5 86.4 273.00 493.34 493.34 493.34
HPPZhur(cf=15%) 305 2003 1.44 155.5 439.20 311.47 311.47 311.47
ResidentialPV 0.8 0.07 4.65 210.7 3.72 0.01 0.01 0.01
Biomass 16.5 461 2.4 112.5 39.60 51.86 51.86 51.86
Imports 295 3438 142 488.20 976.39 1952.78
Total: 3630 2116 3228 5450
TPPKosovoA3-A5 13919
TPPKosovoB1-B2 40859Wind 281 3776 1.95 97 547.95 366.27 366.27 366.27
SmallHydro 182 5710 1.5 86.4 273 493.34 493.34 493.34
HPPZhur(cf=15%) 305 2003 1.44 155.4 439.2 311.27 311.27 311.27ResidentialPV 8 0.71 4.65 210.7 37.2 0.15 0.15 0.15
Biomass 165 4612 2.4 112.5 396 518.85 518.85 518.85
Imports 295 2330 142 330.86 661.72 1323.44
Total: 1693 2021 2352 3013
1 ValuesfromBlack&Veatch2 ValuesfromUSDepartmentofEnergy-DOE/EIA-0383(2010)
BaseScenario
Low-Carbon
&EEScenario
Kostot e jashtme të studiuara në rastin e Afrikës së Jugut përfshijnë ndikimet shëndetësore për
shkak të ndotjes së ajrit, emisionet e CO2 dhe kontributin e tij në ndryshimin e klimës, koston e
mihjes së thëngjillit dhe të transportit dhe në fund vlerën e pamjaftueshmërisë (kostoja oportune)
s ujit. Shumë faktorë të tjerë të rëndësishëm siç është ndikimi i metaleve të rënda në shkaktimin e
kancerit, kostotot e shërbimeve shëndetësore që lidhen me deponitë e hirit, degradimi i cilësisë së
ujit, në mesin e faktorëve të tjerë, janë lënë jashtë këtij studimi.
Rreziqet shëndetësore:
Mihja dhe djegia e thëngjillit dhe liron shumë më shumë kimikate sesa ato që janë përgjegjëse
për ndryshimet klimatike. Thëngjilli gjithashtu përmban, merkur, plumb, kadmium, arsenik,
mangan, berillium, krom, dhe substanca të tjera helmuese dhe kancerogjene. Thyerja e thëngjillit,
përpunimi, dhe larja lirojnë tonelata grimca dhe kimikate në baza vjetore dhe ndotin ujin, duke
dëmtuar shëndetin e komunitetit publik dhe sistemet ekologjike. [31]
Kosova ka rezultatet më të këqija shëndetësore në Ballkan. Siç tregohet në Tabelën 25, në çdo
tregues - jetëgjatësia, normat e vdekjes maternale, vdekshmëria foshnjore dhe e fëmijëve, normat
e imunizimit dhe paraqitja e tuberkulozit - Kosova renditet shumë më poshtë vendeve fqinje,
shpesh me një faktor dy. Norma e vdekshmërisë foshnjore dhe të fëmijëve, të cilat janë dy herë
më e larta se në vendet fqinje, rezulton nga problemet lehtë të parandalueshme – kushtet
perinatale, sëmundjet e frymëmarrjes dhe diarreja. [18] Sipas të dhënave të UNDP-së të vitit
2007, Kosova ka normat më të larta të vdekshmërisë foshnjore dhe jetëgjatësinë më të ulët (69
vjet) në Evropën Juglindore. Problemet mjedisore të tilla si ndotja e ajrit, menaxhimi i
mbeturinave dhe ndotja nga metalet e rënda ndikojnë në shëndetin e popullatës: Komuna e
Mitrovicës raporton nivelet më të larta të plumbit në gjak në botë. [19]
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 47 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Tabela 25: Treguesit Shëndetësor për Kosovën dhe Vendet Fqinje, 2007
Kostoja e Risistemimit:
Mihja e re do të marr rreth 13% të territorit të komunës së Obiliqit. Zona e planifikuar për
zhvillimin e mihjeve, përbëhet kryesisht nga tokë pjellore (dmth., bujqësore), ndërkohë që pjesët
e mbetura janë vendbanime, rrugë apo pyje. [26] Sipas SESA, 2008 [27], fshatrat lokale do të
duhet të zhvendosen me popullatën e përgjithshme të zonës së prekur e cila vlerësohet në rreth
1.500 familje. Blerja direkte e tokës e detyruar nga zhvillim i mihjes është reflektuar kryesisht në
katër vende të planifikuara tashmë për risistemim, duke përfshirë Haden (784 persona të mbetur),
Dardhishtën (~ 987 persona), Lajthishtën (~ 921 persona), dhe Sibovcin (~ 1.114 persona).
Përveç kësaj, 330 familje në qytezën e Plemetinit do të duhet të zhvendosen për shkak se shtëpitë
e tyre janë brenda zonës tampon prej 1.000 m nga termocentrali i ri i planifikuar. [27].
Nëse risistemimi është përcaktuar se është e mundshme në Projektin për Energji nga Linjiti në
Kosovë, projekti do të kërkojë zhvendosje të përhershme dhe rehabilitim të tokës, të cilat
ndërlidhen me kosto të larta të risistemimit. Duke pasur parasysh se mungojnë të dhënat bazë të
nevojshme për vlerësimin e kostove të risistemimit, dmth. Regjistrimin e popullsisë së
përditësuar, inventarizimin e aseteve, studimin e hollësishëm socio-ekonomik, dhe dizajnet
teknike të projektit, është e nevojshme të mbështetemi në shpenzimet mesatare për risistemim për
projekte të tjera të Bankës Botërore. 3 Mesatarisht, raportet për përfundim të projekteve të
hidrocentraleve të përkrahura nga Banka Botërore tregojnë kosto të risistemimit në një mesatare
prej 11 për qind të kostos së përgjithshme të projektit. [29] Kështu, shpenzimet e risistemimit për
projektin për Energjisë nga linjiti në Kosovë janë vlerësuar në afërsisht 33 milion $. 4 [30]
3 Libri i fakteve të Risistemimit të Pavullnetshëm i Bankës Botërore (2004) po ashtu rekomandon një metodologji vlerësimi të bazuar në tre deri
në pesë herë të ardhurat bruto për kokë banori (GNI) për çdo person që i nënshtrohet zhvendosjes. Duke pasur parasysh se numri specifik i
personave që do të zhvendosen ishte i panjohur dhe se GNI për kokë banori për Kosovë është aq i ulët (p.sh., 3.300 $ në bazë raportit Të Bërit
Biznes 2012 të IFC-së), ishte vendosur se kjo metodë nuk jep një vlerësim të saktë. 4 Bazuar në një analizë të kryer nga Vattenfall për minierën e re që do t‟i shërbej termocentralit të ri me kapacitet 600MW. Ajo tregon një
investim prej 300 milion $ me çmim konstant gjatë periudhës 2007-2038. Siç është cituar në: Projektin e Propozuar për Energji nga Linjiti për
Kosovë (LPDP): Analiza ekonomike (shkarkuar nga faqja e internetit të projektit të Bankës Botërore, dokumenti mbanë datën 11 Maj 2011).
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 48 prej 50 http://rael.berkeley.edu
4. Konkluzione & Rekomandime
Ky vlerësim është një trajtim analitik i opsioneve të energjisë elektrike që ekzistojnë sot dhe që
mund të krijohen nëpërmjet hulumtimit të efiqiencës së re të energjisë elektrike, energjisë së
ripërtëritshme, si dhe përdorimit të mençur të burimeve të lëndëve djegëse fosile. Komponentët
kryesorë të një plani të tillë largpamës të energjisë elektrike për Kosovën, dhe ndoshta për
Ballkanin më gjerësisht, janë: krijimi i vendeve të punës dhe mbështetja e industrisë vendase;
ekspozimi i zvogëluar ndaj furnizimit me energji elektrike dhe rreziqet e çmimeve nëpërmjet
koordinimit dhe integrimit rajonal; si dhe një përzierje e energjisë elektrike që zvogëlon rreziqet
shëndetësore ndaj njeriut dhe mjedisit dhe lehtëson integrimin ekonomik me Bashkimin
Evropian.
Në përfundim ne konstatojm se:
Opsioni i biznesit si zakonisht, i dominuar nga një përdorim i gjerë i thëngjillit me cilësi
të dobët, nuk është opsioni me kosto më të ulët për Kosovën duke pasur parasysh koston
sociale të gjenerimit termik. Opsioni i dominuar nga energjia elektrike prej thëngjilli po
ashtu i rëndon gjeneratat e ardhshme me një përzierje të energjisë elektrike që nuk është
as e qëndrueshme në aspektin mjedisor e as nuk është një opsion që maksimizon krijimin
e vendeve të punës.
Për Kosovën ekziston një opsion me karbon të ulët i cili integron shfrytëzimin e
efiqiencës agresive të energjisë elektrike, përdorimin si të hidrocentraleve të mëdha edhe
të vogla, përdorimin eenergjisë diellore, biomasës si dhe përdorimin e gjerë të energjisë
elektrike nga era duke zvogëluar dëmtimin e njeriut dhe ekologjisë. Derisa ky opsion jep
38% të kërkesës për energji përmes burimeve të ripërtëritshme, ai po ashtu mund të
sigurojë pothuajse 30% më shumë vende pune sesa opsioni biznes si zakonisht dhe këtë e
bën me një kursim të përllogaritur të kostos prej 50% krahasuar me skenarin bazë i cili
përfshin një termocentral të ri me thëngill.
Për ta bërë opsionin me karbon të ulët të zbatueshëm, dy angazhime kyçe janë jetike: 1)
zbatimi i programeve për efiqiencë agresive të energjisë elektrike (duke përfshirë
zvogëlimin e humbjeve teknike) dhe mundësimi i politikave për të vepruar në këtë
mënyrë; dhe 2) hulumtimi dhe zbatimin i mundësive për ta bërë kapacitetin
hidroenergjetik një burim i cili përdoret gjatë gjithë vitit, si dhe duke zhvilluar burimet
me erë apo burime të tjera të ripërtëritshme të energjisë elektrike të cilat mund të
adresojnë krëkesat për energji elektrike gjatë pikut, dhe potencialisht duke përdorur erën
dhe hidrocentralet në bashkërendim, dhe / ose duke sjellë energji gjeotermike
domethënëse në përzierjen e energjisë elektrike
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 49 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Shtojca A:
Projekti i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti në Kosovë: Risistemimi Përgatitur nga: Heike Mainhardt-Gibbs, dhjetor 2011
Risistemimi është identifikuar si një ndikim i madh që do të ketë Projekti i Bankës Botërore për
Energji nga Linjiti në Kosovë, në popullsinë lokale. Risistemimi do të jetë e nevojshme kryesisht
për shkak të aspektit të zhvillimeve në fushën e mihjes së thëngjillit nga ana e projektit, por edhe
nga termocentrali i ri dhe objekte e ndërlidhura si dhe infrastrukturës. Ekzistojnë 20 qyteza dhe
fshatra në zonën e Projektit për Energji nga linjiti. Sipas SESA (2008) 5
, shumica e komuniteteve
janë të vendosura mjaft afër mihjeve ekzistuese dhe vendndodhjet e termocentralit do të ndikohet
ndjeshëm nga ndotja e mjedisit që ato gjenerojnë. Popullsia e komunës së Obiliqit është rreth
32.300. 6
Dendësia mesatare e popullsisë është 304 persona për km² (më e lartë sesa mesatarja e
Kosovës prej 193 për km²). 7
Sipas Kornizës për Politikën e Risistemimit8 (KPR) për këtë projekt, zonat e prekura nga projekti
mund të ndahen në tri kategori kryesore: 1) zona e nevojshme drejtpërsëdrejti për kompleksin e
mihjes dhe atij energjetik, duke përfshirë edhe për objektet ndihmëse; 2) fusha e nevojshme për
zonat e sigurisë së mihjes dhe ndonjë rrugë të re, nën-stacione dhe linja të transmisionit; dhe 3)
zonat që nuk janë të nevojshme për kompleksin e mihjeve dhe atij energjetik apo për zonat
formale të sigurisë por të cilat vuajnë ose do të vuajnë ndikime të rëndësishme sociale dhe
mjedisore: siç janë , pluhuri, zhurma, ndotja e ajrit dhe kontaminimi i ujërave nëntokësore dhe
sipërfaqësore, etj
Si i tillë, operimi i mihjes së re do të merr rreth 13% të territorit të Komunës së Obiliqit9. Sipas
SESA, 2008, fshatrat lokale do të duhet të risistemohen me popullatën e përgjithshme të zonës së
prekur që vlerësohet në rreth 1.500 familje. Blerja direkte e tokës e detyruar nga zhvillim i
mihjes është reflektuar kryesisht në katër vende të planifikuara tashmë për risistemim, duke
përfshirë Haden (784 persona të mbetur), Dardhishtën (~ 987 persona), Lajthishtën (~ 921
persona), dhe Sibovcin (~ 1.114 persona). 10
Përveç kësaj, 330 familje në qytezën e Plemetinit do
të duhet të zhvendosen për shkak se shtëpitë e tyre janë brenda zonës tampon prej 1.000 m nga
termocentrali11
i ri i planifikuar. [27].
5 SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë Teknike
i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti (LPTAP), Qershor 2008. 6 Ka rreth 5300 banorë në qytet dhe 27,000 në zonat rurale. Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, 2006. "Analiza Hapësinore e Obliqit". 7 Ibid. 8 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, 2009. Korniza e Politikës së Risistemimit për Blerjen e Tokës për Zonën e Fushës së Mihjes së Re. Republika e Kosovës, 2009. 9 SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë Teknike
i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti (LPTAP), Qershor 2008. 10 Këto vlerësime të popullsisë ishin cituar në SESA, 2008.SESA vuri në dukje se të dhënat e përditësuara të regjistrimit të popullsisë ishte e
nevojshme. Përveç kësaj, duket se këto vlerësime mund të përfaqësojnë vetëm banorët e fshatit dhe jo popullatën jo-rurale. 11 SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë Teknike i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti (LPTAP), Qershor 2008.
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 50 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Pjesa më e madhe e tokës është pronë në afërsi të banorëve dhe dhënia me qira e tokës nuk është
një praktikë e zakonshme në zonën e projektit12
. Të gjithë banorët zonën e projektit janë pronar
të tokur rreth shtëpive të tyre apo „oborreve‟ në të cilat 80-97% rrisin të lashtat dhe drithëra për
konsumin familjar. 13
Nivelet e të ardhurave janë të ulëta dhe shumica e banorëve janë të varur
nga kultivimi i fermave, nëse jo për të gjitha, për furnizimin e tyre me ushqim. Të ardhura shtesë
krijuar me anë të prodhimit bujqësor, prerja e drujëve14
dhe zhvillim i fermave të vogla.15
Projekti do të merr shumicën e tokës pjellore në zonën përreth. 16
Risistemimi dhe kompensimi i përshtatshëm për çfarëdo toke të humbur është veçanërisht i
rëndësishëm për shkak të mbështetjes në prodhimin bujqësor si për ekzistencën e fermave po
ashtu edhe si një burim shtesë i të ardhurave. Risistemimi i përfshirë në Projektin për Energji nga
Linjit në Kosovë është e komplikuar17
dhe duhet të respektoj standardet ndërkombëtare, të cilat
përveç tokës dhe zëvendësimit të shtëpive, kërkojnë që familjet e prekura të kompensohen për
humbjen e jetesën e tyre dhe / ose ekzistencës. The SESA (2008) arriti në përfundimin se
“projekti do të sigurojë punësim të kufizuar me pagesë për disa banorë, megjithatë, avantazhet
ekonomike janë të kufizuara për shumicën.”
Mungesa e Tokës Bujqësore dhe Rehabilitimit: Risistemimi i përfshirë në Projektin për
Energji nga Linjiti në Kosovë komplikohet edhe më tej nga fakti se nuk ka mjaft tokë bujqësore
zëvendësuese për risistemimin e njerëzve të cilët mbështeten në bujqësi për jetesën e tyre.18
KPR19
pohon se ky problem do të adresohet përmes tokës së rehabilituar:
Ka një mungesë akute të tokës së mirë bujqësore në zonën përreth kompleksit të mihjes
dhe atij energjetik të propozuar. Opsioni për të siguruar një ngastër të tokës së
rehabilituar ka për qëllim të inkurajojë Kompaninë e Projektit që të rehabilitoj dhe të
shfrytëzoj një zonë të madhe të deponive të djerrinës që aktualisht është në pronësi të
KEK-ut. Për ta bërë këtë opsion më atraktiv, Kompania e Projektit do t’u ofrojë
pronarëve të prekur një zonë më të madhe të tokës sesa ngastra që është prekur dhe/ose
një paketë me përfitime të tjera, të cilat mund të përfshijnë asistencë teknike dhe / ose
përdorimin e pajisjeve të përbashkëta.
12 SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë
Teknike i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti (LPTAP), Qershor 2008. 13 Ibid. 14 Një e katërta e të gjithë banorëve fitojnë të ardhura shtesë duke prerë dhe shitur dru për ngrohje (SESA, 2008).
15 SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë
Teknike i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti (LPTAP), Qershor 2008. 16 Ibid. 17 Sipas SESA (2008), trashëgimia e risistemimit në vitet 2003-2004 në zonën, dmth. Risistemimi i pjesshëm i Hades, i ka lënë si ata të mbeturit
dhe ata zhvendosurit jashtëzakonisht të zemëruar në lidhje me procesin. Banorët janë të shqetësuar se përvoja e Hades do të përsëritet. Sipas SESA (2008), 85 familje të risistemuara të Hades ende ishin duke jetuar në strehim të përkohshëm në qytetin e Obiliqit. 18 Ibid. 19 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, 2009. Korniza e Politikës së Risistemimit për Blerjen e Tokës për Zonën e Fushës së Mihjes së Re.
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 51 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Megjithatë, nuk është provuar se toka e rehabilituar do të jetë e përshtatshme për prodhimin e
ushqimit. Pasi që toka të jetë rehabilituar plotësisht, do të nevojitet ende kohë dhe fonde për të
monitoruar cilësinë e tokës dhe e ujit për të përcaktuar nëse është apo nuk është e sigurt për
prodhim të ushqimit. 20
Shpenzimet e Risistemimit: Nëse risistemimi është përcaktuar se është i mundshëm në Projektin
për Energji nga Linjiti në Kosovë, projekti do të kërkojë zhvendosje të përhershme dhe
rehabilitim të tokës, të cilat ndërlidhen me kosto të larta të risistemimit. Duke pasur parasysh se
mungojnë të dhënat bazë të nevojshme për vlerësimin e kostove të risistemimit, dmth.
Regjistrimin e popullsisë së përditësuar, inventarizimin e aseteve, studimin e hollësishëm socio-
ekonomik, dhe dizajnet teknike të projektit, është e nevojshme të mbështetemi në shpenzimet
mesatare për risistemim për projekte të tjera të Bankës Botërore. 21
Mesatarisht, raportet për
përfundim të projekteve të hidrocentraleve të përkrahura nga Banka Botërore tregojnë kosto të
risistemimit në një mesatare prej 11 për qind të kostos së përgjithshme të projektit22
. [29] Kështu,
shpenzimet e risistemimit për projektin për Energjisë nga linjiti në Kosovë janë vlerësuar
në afërsisht 33 milion $. 23
[30]
20 Disa të dhëna mund të merren nga Projekti i Pastrimit dhe Rikultivimit të Tokës (CLRP), që ishte iniciuar në vitin 2007. 21 Libri i fakteve të Risistemimit të Pavullnetshëm i Bankës Botërore (2004) po ashtu rekomandon një metodologji vlerësimi të bazuar në tre deri në pesë herë të ardhurat bruto për kokë banori (GNI) për çdo person që i nënshtrohet zhvendosjes. Duke pasur parasysh se numri specifik i
personave që do të zhvendosen ishte i panjohur dhe se GNI për kokë banori për Kosovë është aq i ulët (p.sh., 3.300 $ në bazë raportit Të Bërit
Biznes 2012 të IFC-së), ishte vendosur se kjo metodë nuk jep një vlerësim të saktë. 22 Banka Botërore, 2004. Libri i fakteve të Risistemimit të Pavullnetshëm – planifikimi dhe implementimi i projekteve zhvillimore, 2004.
23 Bazuar në një analizë të kryer nga Vattenfall për minierën e re që do t‟i shërbej termocentralit të ri me kapacitet 600MW. Ajo tregon një
investim prej 300 milion $ me çmim konstant gjatë periudhës 2007-2038. Siç është cituar në: Projektin e Propozuar për Energji nga Linjiti për Kosovë (LPDP): Analiza ekonomike (shkarkuar nga faqja e internetit të projektit të Bankës Botërore, dokumenti mbanë datën 11 Maj 2011).
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 52 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Referencat:
[1] Ministria e Zhvillimit Ekonomik - Shtojcat e "Studimi i Potencialit për Luftimin e
ndryshimeve Klimatike në Prodhimin e Energjisë në Komunitetin Energjetik – South East
Europe Consultants, Ltd http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/1006177.PDF
[2] Studimi i Potencialit për Luftimin e ndryshimeve Klimatike në Prodhimin e Energjisë në
Komunitetin Energjetik – South East Europe Consultants, Ltd.
http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/928177.PDF
[3] Deklarata e Sigurisë së Furnizimit për Kosovën (Energji elektrike, Gaz dhe Naftë) -
korrik 2011 http://ero-
ks.org/Publications/2011/Statement_of_Security_of_Supply_for_Kosovo_Electricity_Gas&
Oil.pdf
[4] PLANI I PËRSHTATSHMËRISË (ADEKUACISË) SË PRODHIMIT 2011-2020
http://www.kostt.com/website/images/stories/dokumente/tjera/Generation_Adequacy_Plan_2
011_-_2020.pdf
[5] Parashikimi & Realizimi Ditor, Operatori i Sistemit, Transmisionit & Tregut KOSTT,
Sh.A
http://www.kostt.com/website/index.php?option=com_content&view=article&id=222&Itemi
d=414&lang=en
[6] Raporti i EPA për Faktorët e Emisioneve nga Burimet me Djegie të Jashtme, Seksioni
1.7 http://www.epa.gov/ttn/chief/ap42/ch01/final/c01s07.pdf
[7] Studimi i parafizibilitetit për identifikimin e burimeve ujore dhe shfrytëzimit të tyre
përmes hidrocentraleve të vogla në Kosovë, 2006
[8] Vlerësimi i Burimeve të Erës – 20555 Raporti Final - MWST-NR. 240248- Studimi për
burimet potenciale të erës në Kosovë - (Faza 2: Implementimi i fushatës së matjes së erës për
përgatitjen e një harte të erës)
[8.8] Potenciali i Kosovës për Energjisë prej Ere, Tezë Magjistrature, Universiteti i Vjenës,
Dhjetor 2010
[9] Lot Nr4 Raporti Kryesor i Studimit Vlerësues të Burimeve Energjetike të Ripërtërishme
në Kosovë – Korrik 2008
[10] Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian në Kosovë, Ministria e Energjisë dhe
Minierave, Qershor 2008
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 53 prej 50 http://rael.berkeley.edu
[11] Plani i Përshtatshmërisë së Gjenerimit, 2011-2020
http://www.kostt.com/website/images/stories/dokumente/tjera/Generation_Adequacy_Plan_2
011_-_2020.pdf
[11.1] Zhvillimi dhe Vlerësimi i Opsioneve për Furnizim me Energji Elektrike për Kosovën,
Shtator 2011
[12] http://siteresources.worldbank.org/KOSOVOEXTN/Resources/297769-
1274120156014/chapter2.pdf
[13]
http://www.kostt.com/website/index.php?option=com_content&view=article&id=237&lang=
en
[14]https://www.entsoe.eu/fileadmin/user_upload/_library/resources/statistics/100903_Statist
ical_Glossary.pdf
[15] KOSTT „Bilanci Elektroenergjetik Afat-gjatë (2009 – 2018)‟
[16] Një Qasje Strategjike ndaj Konferencës së Kopenagës për Ndryshime Klimatike 2009,
Kosova dhe Ndryshimet Klimatike
[17] Direktiva 2001/80/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 23 Tetor 2001për
kufizimet e emisioneve të ndotësve të caktuar në ajër nga centralet e mëdha me djegie
[18] Rishikimi i Shpenzimeve Publike tw Kosovws BB, Qershor 2010
http://www-
wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2010/07/05/000333038_2
0100705005452/Rendered/PDF/537090ESW0P117101Official0Use0Only1.pdf
[19] http://www.unicef.org/kosovo/children.html
[20] www.bankwatch.org
[21] USAID, Inventarizimi i Komunitetit Energjetik për Efiqiencën Energjetik, Maj 2008,
f.22 30
[22] Raporti i Vlerësimit energjetik i Komunës së Dragashit, Mars 2010
[23] Wei, M., Patadia, S. and Kammen, D. M. (2010) [WPK] "Vënia në punë e efikasitetit të
ripërtërijes dhe energjisë: Sa vende pune mund të krijoj industria e energjisë së pastër në
SHBA?" Politika Energjetike, 38, 919 - 931.
[24] Kostoja e Vërtetë e Thëngjillit në Afrikën e Jugut (2011)
http://www.greenpeace.org/africa/Global/africa/publications/coal/TrueCostOfCoal.pdf
[25] Dokumenti i përkohshëm i strategjisë për Republikën e Kosovës, Banka Botërore,
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 54 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Dhjetor 2009
http://www.wbif.eu/attached_documents/9963/3293/World_Bank_Interim_Strategy_Note_on
_Kosovo.pdf
[26] Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Republika e Kosovës (MMPH), 2006.
“Analiza Hapësinore e Obiliqit”
[27] SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e
Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë Teknike i Bankës Botërore për Energji nga
Linjiti (LPTAP), Qershor 2008
[28] Kostoja Sociale e Thëngjillit, Implikimet për Bankën Botërore, Samuel Grausz, Tetor
2011
[29] Banka Botërore, 2004. Libri i fakteve të Risistemimit të Pavullnetshëm – planifikimi
dhe implementimi i projekteve zhvillimore, 2004
[30] Projekti i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti: Risistemimi, Heike Mainhardt-Gibbs,
Dhjetor 2011
[31] Llogaritja e kostos së plotë për ciklin jetësor të thëngjillit, Epstein et al, Akademi a
Shkencave Nju Jork, 2011
[32] http://rael.berkeley.edu/greenjobs
Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012
Faqe: 55 prej 50 http://rael.berkeley.edu
Falënderime
Autorët dëshirojnë të falënderojnë fondacionin e Familjes Karsten për ndihmën e dhënë për
RAEL, klasën e UC Berkeley të vitit 1935, dhe fondin Rockefeller Brothers. Po ashtu, ne do të
donim të falënderojmë Heike Mainhardt-Gibbs për vlerësimin e saj të Rastit të Propozuar për
Risistemim të Projektit për Energji nga Linjiti. Ky projekt u drejtua nga Profesor Daniel M.
Kammen në UC Berkeley.
Daniel Kammen është Profesor i Nderuar i Klasës 1935 për Energjisë i emëruar për Grupin e
Energjisë dhe Burimeve, Goldman School of Public Policy, dhe Departamentin e Inxhinierisë
Bërthamore në Universitetin e Kalifornisë, Berkeley. Kammen drejton Laboratorin e Energjisë së
Ripërtëritshme dhe të Përshtatshme (RAEL) dhe Qendrën për Kërkime të Transportit të
Qëndrueshëm (TSRC). Gjatë viteve 2010 - 2011 Kammen ka shërbyer si Specialist Kryesor
Teknik për Energji të Ripërtëritshme dhe Efiqiencë Energjetike. Kammen u emërua nga
Sekretarja e Shtetit Hilari R. Klinton si një Bashkëpunëtor Inaugurues i Departamentit të Shtetit
të SHBA-ve për Energji dhe Partneritet Klimatik për Amerikë (ECPA).