-
1
«L’ORIGINE E L’EVOLUZIONE
DELLO STEMMA E DEL GONFALONE
DELLA PROVINCIA DI CAGLIARI»
«SU NASCIMENTU E SA CAMBIÀNTZIA
DE SU STEMA E DE SU GONFALONI
DE SA PROVÌNCIA DE CASTEDDU»
Lo stemma e il gonfalone degli ENTI TERRITORIALI (Regioni, Province, Città e Comuni) e degli ENTI MORALI (Fondazioni, Uni-
versità, Banche, Opere Pie, Nosocomi e Corpi Militari) godono
di tutela giuridica da parte dello Stato, e sono altresì discipli-
nati nell'Ordinamento dello Stato Nobiliare Italiano, il R.D. 21
GENNAIO 1929, N. 61 ‘ORDINAMENTO DELLO STATO NOBILIARE ITALIANO’
approvato con il R.D. 7 GIUGNO 1943, N. 651 e nel ‘REGOLAMENTO
PER LA CONSULTA ARALDICA’, reso esecutivo con il R.D. 7 GIUGNO
1943, N. 652 che detta le disposizioni in materia di EMBLEMI
Su stema e su gonfaloni de is ENTIS TERRITORIALIS (Regionis, Provìncias, Tzitadis e Comunus) e de is ENTIS MORALIS
(Fundatzionis, Universidadis, Bancas, Òperas in agiudu a is
pòburus, Spidalis e Corpus Militaris) tenint amparu giurìdicu
de su Stadu, e funt disciprinaus finas in s'Ordinamentu de su
Stadu Nobiliari Italianu, su RÈGIU DECRETU 21 GENNÀRGIU 1929,
NÙMERU 61 ‘ORDINAMENTU DE SU STADU NOBILIARI ITALIANU’ aprovau
cun su RÈGIU DECRETU 7 DE MESI DE LÀMPADAS 1943, NÙMERU 651 e
in s' ‘ARREGULÀRIU PO SA CONSULTA ARÀLDICA’, chi dd’ant fatu
-
2
ARALDICI (stemmi, gonfaloni e bandiere).
L’istruttoria del procedimento per la concessione degli stemmi è soggetta a una precisa regolamentazione attraverso
una procedura (recentemente semplificata) a cura
dell’UFFICIO ONOREFICENZE E ARALDICA istituito presso la PRE-
SIDENZA DEL CONSIGLIO DEI MINISTRI, che applica il REGOLAMENTO
TECNICO-ARALDICO contenuto sempre nel R.D. 21 gennaio 1929,
n. 61 e nel R.D. 7 giugno 1943, n. 652.
È da dire, inoltre, che il nuovo TESTO UNICO DEGLI ENTI LOCALI (D. Lgs 18 agosto 2000, n. 267 TESTO UNICO DELLE LEGGI SULL'OR-
DINAMENTO DEGLI ENTI LOCALI) impone la sola adozione dello
stemma attraverso deliberazione da parte del Consiglio Co-
munale (o Provinciale), il quale ne deve dare menzione nello
Statuto proprio dell’Ente (Comune o Provincia) non preve-
dendo altro passaggio burocratico.
Lo stemma delle Regioni, invece, non è espressamente sog-
esecutivu cun su RÈGIU DECRETU 7 DE MESI DE LÀMPADAS 1943,
NÙMERU 652 donendi is dispositzionis aingìriu de is SÌMBULUS
ARÀLDICUS (stemas, gonfalonis e banderas).
S 'istrutòria de su protzedimentu po sa concessioni de is stemas dd’assugetant a d-un'arregolamentatzioni pretzisa po
mesu d-una protzedura (de pagu tempus a oi aparixada) a
incuru de s'OFÌTZIU ONOREFICÈNTZIAS E ARÀLDICA istituiu anca
ddoi est sa PRESIDÈNTZIA DE SU CONSILLU DE IS MINISTRUS, chi
àpricat s'ARREGULÀRIU TÈNNICU-ARÀLDICU de su Règiu Decretu 21
gennàrgiu 1929, nùmeru 61 e in su Règiu Decretu 7 de mesi
de làmpadas 1943, nùmeru 652.
Nci dexit a nci aciungi chi su SCRITU ÙNICU DE IS ENTIS LOCALIS (Decretu Legislativu 18 austu 2000, nùmeru 267 SCRITU ÙNICU
DE IS LEIS AINGÌRIU DE IS ENTIS LOCALIS) fait balli amarolla de
arriciri su stema po mesu de una deliberatzioni de su Consillu
Comunali (o Proviciali) sceti, chi ddu depit arremonai in su
Statutu cosa sua de s'Enti (Comunu o Provìncia) chentza de
ddoi biri passadòrgiu burocràticu perunu.
Su stema de is Regionis, po contras, no dd’assugetant de
-
3
getto ad alcuna norma - nel 1943 le Regioni non erano ancora
state istituite - ed è adottato dalle singole Regioni con atto le-
gislativo proprio, sempre con menzione nello Statuto. Per
questa ragione, gli emblemi di parecchie Regioni non seguono
le regole araldiche: si tratta di veri e propri ‘LOGHI’ grafici,
spesso progettati da noti designers (ad eccezione della Val
d’Aosta, del Veneto, della Puglia, del Molise, dell’Abruzzo, del-
la Sicilia che alzano gli storici emblemi dei loro territori e, ov-
viamente, della Sardegna con i QUATTRO MORI).
I l vocabolo italiano STEMMA [dal latino stemma, «co-rona appesa ai busti degli avi; albero genealogico», a
sua volta dal greco antico στέμμα «benda; corona di allo-
ro», dal verbo στέφειν «incoronare»] indica la figurazione
composta da:
A) SCUDO
B) CORONA
C) ELEMENTO DECORATIVO e ORNAMENTI ESTERIORI
manera dereta a norma peruna – in su 1943 is Regionis no
ddas iant istituias ancora – e dònnia Regioni imperat su suu
cun un'àutu legislativu chi ddi spetat, sèmpiri arremonendi-
ddu in su Statutu. Po custa arraxoni, is emblemas de paricis
Regionis no ponint infatu a is arrègulas aràldicas: seus
chistionendi de ‘MARCADURAS’ gràficas verdaderas, chi
designers famaus fatu-fatu progetant (chentza de sa Valle
d'Aosta, su Vènetu, sa Pùglia, su Molise, S'Abrutzu, sa Sicìlia e,
po dda nai in craru, sa Sardìnnia cun is CUÀTURU MORUS).
Su fueddu italianu STEMMA [ndi benit de su latinu stemma, «corona apicada in is bustus de is bisajus;
tauledda de s'ereu», chi ndi benit de s’aregu antigu στέμμα
«fàscia; corona de lau», de su verbu στέφειν «incoronai»]
amostat sa figura cumposta de:
A) SCUDU
B) CORONA
C) MUDADURA e CUNCÒRDIA A PARTI DE AFORAS
-
4
A ) Lo SCUDO generalmente adottato è di tipo SANNITICO, FRANCESE o MODERNO (vedasi: fig. 1 pag. 5). Ha forma rettan-
golare i cui angoli inferiori sono arrotondati e aguzzo in punta.
Le sue proporzioni sono 7 moduli di larghezza e 8 moduli di al-
tezza, gli angoli inferiori sono arrotondati di un quarto di cer-
chio. Lo scudo ha quattro lati: in alto, il capo; in basso, la pun-
ta; un fianco destro; un fianco sinistro. Lo spazio interno dello
scudo, ossia il fondo, è detto ‘CAMPO’ (forse alludendo a un
campo di battaglia in cui i combattenti potevano mostrare la
loro abilità) se contiene smalti o figure.
E’ importante ricordare che nel linguaggio araldico la destra
dello scudo è la sinistra per chi guarda e, viceversa, la sinistra
è la destra. Bisogna immaginare, nel descrivere lo scudo, di
trovarsi nella parte di chi lo imbracciava e, quindi, in una posi-
zione speculare (rovesciata) rispetto a chi osserva.
A) Su SCUDU chi imperant po su prus est de arratza SANNÌTICU, FRANTZESU o MODERNU (baxei a castiai: fig. 1 pàgini
5). Sa forma est retangulari cun is furrungonis de bàsciu
arretundaus e acutzu in sa punta. Sa mannària sua est de 7
mòdulus de largària e de 8 mòdulus de artària, is furrungonis
de bàsciu funt arretundaus de unu cuartu de circu. Su scudu
est ingiriau de cuàturu ladus: in sa parti de apitzus, sa conca;
in sa parti de bàsciu, sa punta; unu costau a manu dereta; unu
costau a manu de manca. Su logu a parti de aìnturu de su
scudu, est a nai su fundu, ddi nant ‘CAMPU’ (capassu chi
assimbillit a unu campu de batalla anca is chi gherrant podiant
amostai sa balèntzia insoru) chi ddoi tenit smaltus o figuras.
Est de importu a arregordai chi in su fueddàriu aràldicu sa
parti a manu dereta de su scudu est sa de sa manu de manca
e, a su contras, sa manu de manca est sa dereta. Abisòngiat a
bisai, chistionendi aingìriu de su scudu, de si-nci agatai in sa
parti de chini si-dd'assetiàt in su bratzu e, duncas, a s'imbressi
(a s'àtera parti) faci a chini est castiendi.
-
5
B ) La CORONA vigente per le Province (come anche per le Città e i Comuni) figura blasonate negli articoli 95, 96 e 97
del Regio Decreto 7 giugno 1943, n. 652.
Nello specifico, per la corona di Provincia (vedasi: fig. 2 pag.
6) l'articolo 95 del R.D. 7 giugno 1943, n. 652 così prescrive:
B) Sa CORONA in fortza po is Provìncias (diaici puru po is Tzitadis e is Comunus) dd’agataus blasonada in is artìculus 95,
96 e 97 de su Règiu Decretu 7 de mesi de làmpadas 1943, n.
652.
Arraxonendi a fundu, po sa corona de Provìncia (baxei a
castia: fig. 2 pàgini 6) l'artìculu 95 de su Règiu Decretu 7 de
mesi de làmpadas 1943, n. 652 narat diaici:
Fig. 1 - SCUDO DI TIPO SANNITICO
Fig. 1 - SCUDU DE ARRATZA SANNÌTICU
IL FIANCO SINISTRO (A DESTRA PER CHI GUARDA)
SU COSTAU A MANU DE MANCA
(A MANU DERETA PO CHINI CÀSTIAT)
IL FIANCO DESTRO (A SINISTRA PER CHI GUARDA)
SU COSTAU A MANU DERETA
(A MANU DE MANCA PO CHINI CÀSTIAT)
LA PUNTA SA PUNTA
IL CAPO SA CONCA
-
6
Fig. 2 - CORONA DI PROVINCIA
Fig. 2 - CORONA DE PROVÌNCIA
«è formata da un cerchio d'oro gemmato colle cordonature
lisce ai margini, racchiudente due rami, uno d'alloro ed uno di
quercia al naturale, uscenti dalla corona, decussati e ricadenti
all'infuori».
«est formada de unu circu de oru ingiriau de prendas cun is
cordonaduras lisas in is orus, chi pinnigat paris duus cambus,
unu de lau e s'àteru de suèrgiu a naturalesa insoru, chi nci
bessint de sa corona, ingruxaus e chi funt arruendi-nci
aforas».
RAMO DI ALLORO CON LE BACCHE
CAMBU DE LAU CUN SA BAGA
RAMO DI QUERCIA CON LE GHIANDE
CAMBU DE SUÈRGIU CUN SU LÀNDIRI
-
7
C) L' ELEMENTO DECORATIVO, che costituisce la terza parte di uno stemma di un Ente, consiste
«in due rami di quercia con ghiande e di alloro con bacche,
il tutto al naturale, fra loro decussati sotto la punta dello scu-
do e annodati da un nastro dai colori nazionali, di verde, di
bianco e di rosso».
C) Sa MUDADURA, sendi sa de tres partis de unu stema de un'Enti, consistit
«in duus cambus de suèrgiu cun làndiri e de lau cun baga,
in sa naturalesa insoru, ingruxaus apari asuta de sa punta de
su scudu e annuaus cun d-una feta de is tintas natzionalis,
birdi, biancu e arrùbiu».
Passando in rassegna, ora, il GONFALONE, il vocabolo deriva dall'antico francese gonfalon, ossia «stendardo da
guerra», dall'antico franco-germanico gundfahne, ossia
«bandiera di guerra» e dallo scandinàvo gunnefane, ossia
«bandiera da battaglia».
L’articolo 5 del REGOLAMENTO PER LA CONSULTA ARALDICA, ap-
provato con il R.D. 7 giugno 1943, n. 652, stabilisce la foggia
del gonfalone (vedasi: fig. 3 pag. 9) avvertendo che non può
Spreculitendi imoi aingìriu de su GONFALONI, su fueddu ndi benit de su frantzesu antigu gofalon, est a nai
«ghioni de [imperai in] gherra», de su francu-germànicu
gundfahne, est a nai «bandera de gherra» e de su
scandinavu gunnefane, est a nai «bandera de [imperai in]
gherra».
S'artìculu 5 de s'ARREGULÀRIU PO SA CONSULTA ARÀLDICA,
aprovau cun su Règiu Decretu 7 de mesi de làmpadas 1943 n.
652, stabilessit su sètiu de su gonfaloni (baxei a castiai: fig. 3
-
8
mai assumere la forma di bandiera, ma deve consistere
«in un drappo quadrangolare di un metro per due, del colo-
re di uno o di tutti gli smalti dello stemma, e caricato dell'ar-
ma della città o della provincia, con l’iscrizione centrata in oro
recante la denominazione dell'ente, sospeso mediante un bili-
co mobile ad un'asta, ricoperta di velluto dello stesso colore
del drappo, con bullette dorate poste a spirale, terminante in
punta da una freccia rappresentante l'arma dell'ente e nel
gambo inciso il nome. Cravatta con nastri tricolorati dai colori
nazionali frangiati d'oro. Le parti di metallo ed i cordoni sono
dorati».
pàgini 9) faendi sciri chi no podit tenni mai sa forma de una
bandera, ma depit consìstiri
«in d-unu drapu a cuàturu furrungonis de unu metru po
duus, de sa tinta de unu o de totu is smaltus de su stema, e
cun apitzus s'arma de sa tzitadi e de sa provìncia, cun sa scrita
de oru in mesu amostendi sa manera de nomenai s'enti,
pèndiu po mesu de un'acotzu mòbili in d-un'asta, cun apitzus
su velludu de sa tinta etotu de su drapu, cun puncixeddas
indoradas postas a furriotus, acabendi in punta d-una frècia
chi arrapresentat s'arma de s'enti e in su cambu intacau su
nòmini. Corbata cun fetas a tres tintas chi ndi benint de is
tintas natzionali cun fràngias de oru. Is partis in metallu e is
cordonis funt indoraus».
-
9
Fig. 3 - GONFALONE DI PROVINCIA
Fig. 3 - GONFALONI DE PROVÌNCIA
-
10
Nell’ARCHIVIO CENTRALE DELLO STATO è conte-nuta la documentazione (Fondo: PRESIDENZA DEL CONSIGLIO DEI
MINISTRI – UFFICIO ARALDICO, Collocazione: busta 002P, fascico-
lo 8600.617 – Categoria Province) da cui apprendiamo che
STEMMA e GONFALONE della PROVINCIA di CAGLIARI sono stati con-
cessi da due REGI DECRETI, il R.D. 17 marzo 1938 concessione di
stemma e il R.D. 9 febbraio 1939 concessione di gonfalone,
RR.LL.PP. (‘Regie Lettere Patenti’) 4 marzo 1940, registrati alla
CORTE DEI CONTI e trascritti nel LIBRO ARALDICO DEGLI ENTI LOCALI.
Lo STEMMA DELLA PROVINCIA DI CAGLIARI, dunque, è stato concesso con decreto 1938-03-17 R.D., concessione di
stemma la cui descrizione araldica è la seguente (vedasi: fig. 4
pag. 13):
«Partito: al 1° d'argento caricato da una croce di rosso ac-
cantonata da quattro teste di moro bendate. Sulla croce, al
centro, un disco ovale carico di un'aquila al naturale coronata
d'oro, con le ali spiegate, portante in petto lo scudetto sabau-
In s'ARCIVU TZENTRALI DE SU STADU ddoi funt totu is paperis (Fundu: PRESIDÈNTZIA DE SU CONSILLU DE IS
MINISTRUS – OFÌTZIU ARÀLDICU, Collocatzioni: busta 002P,
fascìculu 8600.617 – Categoria Provìncias) de aundi beneus a
sciri chi STEMA e GONFALONI de sa PROVÌNCIA de CASTEDDU ddus
iant cuntzèdius cun duus RÈGIUS DECRETUS, su Règiu Decretu 17
martzu 1938 concessioni de stema e su Règiu Decretu 9 friaxu
1939 concessione de gonfaloni, RR.LL.PP. ('Règias Lìteras
Patentis') 4 martzu 1940, assentaus in sa ‘CORTE DEI CONTI’ e
copiaus in su LÌBURU ARÀLDICU DE IS ENTIS LOCALIS.
Su STEMA DE SA PROVÌNCIA DE CASTEDDU, duncas, dd'iant cuntzèdiu cun su decretu 1938-03-17 Règiu Decretu,
concessioni de stema chi sa descridura aràldica est sa chi
sighit (baxei a castiai: fig. 4 pàgini 13):
«Partziu in duus campus: in su primu de prata cun apitzus
una gruxi de arrùbiu chi acumpàngiat a dònnia parti cuàturu
concas de moru fasciaus. In sa gruxi, in mesu, unu discu ovali
cun apitzus un'àchili a naturalesa sua incoronada de oru, a
-
11
do e cioè di rosso alla croce d'argento; al 2° inquartato, al 1° e
4° di rosso alla croce d'argento, al 2° e 3° d'argento al torrione
aperto e finestrato sormontato da tre torrette di cui la media-
na più alta, uscente da un mare fluttuoso»
Degne di nota sono, dal canto nostro, le seguenti osserva-
zioni:
le quattro teste di Moro hanno la benda calata sugli occhi;
al centro dell’aquila vi è l’ovale che riporta i colori dello
stemma de Ducato di Savoia (scudo di colore rosso con
croce bianca al centro);
la concessione dello stemma risale al periodo fascista.
Nella documentazione prodotta dall’Amministrazione
alas obertas, amostendi in is piturras su scudetu sabàudu est a
nai de arrùbiu cun sa gruxi de prata; in su de duus partziu in
cuàturu partis, in sa primu e in sa de cuàturu de arrùbiu cun d-
una gruxi de prata, in sa de duus e in sa de tres de prata a
turratza oberta e cun fentanas portendi apitzus tres
turrixeddas, sa de mesu est prus in artu, chi ndi bessint d-unu
mari a undas a undas»
Nci dexint a ddas amostai una infatu de s’àtera is fainas chi
eus spreculitau:
is cuàturu concas de Moru amostant sa fàscia a caladura
in is ogus;
in mesu de s’àchili ddoi est s’ovali chi torrat a amostai is
tintas de su stema de su Ducau de Savòia (scudu tintu de
arrùbiu cun d-una gruxi bianca in mesu);
sa concessioni de su stema ndi bessit a pillu in su tempus
de su fascismu. In totu is paperis de s'Aministratzioni
Provinciali de insandus, duncas, su stema fiat
-
12
Provinciale, pertanto, lo stemma sarà affiancato dal
simbolo del FASCIO LITTORIO (vedasi la figura riportata in
basso in questa pagina). È un’insegna di origine etrusca
costituito da un mazzo di verghe e da una scure, tenute
insieme per mezzo di corregge: è il simbolo del potere
coercitivo della legge, quindi dell’autorità dello Stato. Era
portato da Littori, ossia gli ufficiali di scorta al servizio degli
alti magistrati Romani che con il loro ufficio comminavano
pene corporali e capitali.
Fu il simbolo di FASCI ITALIANI DI COMBATIMENTO di Benito
Mussolini.
acumpangiau de su sìmbulu de su FÀSCIU LITÒRIU (baxei a
castiai sa figura chi agatais in bàsciu de custa pàgini). Est
un’insinna de orìgini etrusca formada de pèrtias aciuntas
apari e de una segura, acapiadas cun d-unas cantu
corrias: est su sìmbulu de su poderi imponidori de sa lei,
duncas de s’autoridadi de su Stadu. Si dd’atuànt is
‘Littori’, est a nai is ofitzilis acumpangiadoris a serbìtziu
de is magistraus mannus Romanus chi cun is fainas
insoru detzidiant de mallai o de bociri.
Est stètiu su sìmbulu de is FÀSCIUS ITALIANUS DE
CUMBATIMENTU de Benito Mussolini.
-
13
Fig. 4 – Stemma della Provincia di Cagliari
(R.D. 17 MARZO 1938, concessione di stemma)
Fig. 4 – Stema de sa Provìncia de Casteddu (RÈGIU DECRETU 17 MARTZU 1938, concessioni de stema)
-
14
A quasi un anno di distanza, invece, il GONFALONE DELLA PROVINCIA DI CAGLIARI è stato istituito con decreto 1939-02-
09 R.D., concessione di gonfalone, la cui descrizione araldica è
la seguente (vedasi: fig. 5 pag. 15):
«drappo partito di rosso e d’azzurro riccamente ornato di
ricami d’oro e caricato dello stemma con l’iscrizione centrata
in oro “Provincia di Cagliari”. Le parti di metallo e i cordoni sa-
ranno dorati. L’asta verticale sarà ricoperta di velluto dai colo-
ri alternati di rosso e d’azzurro con bullette dorate poste a spi-
rale. Nella freccia sarà rappresentato lo stemma della Provin-
cia e sul gambo inciso il nome. Cravatta dai nastri tricolorati
dai colori nazionali frangiati d’oro»
A pagu prus de un'annu de insandus, po contras, su GONFALONI DE SA PROVÌNCIA DE CASTEDDU dd’iant istituiu
cun su decretu 1939-02-09 Règiu Decretu, concessioni de
gonfaloni, chi sa descridura aràldica cosa sua est sa chi sighit
(baxei a castiai: fig. 5 pàgini 15):
«drapu partziu de arrùbiu e de asulu mudau meda-meda de
arricamus de oru e cun su stema atuau a sa scrita in mesu in
oru “Provincia di Cagliari”. Is partis in metallu e is cordonis ant
a essi indoraus. S'àstia dereta at a essi atortoxada de velludu
cun is tintas intreveradas de arrùbiu e de asulu cun
punciteddas indoradas postas a furriotus. In sa frècia ant a
arrapresentai su stema de sa Provìncia e nci ant a intacai su
nòmini. Corbata cun is fetas de is tres tintas chi ndi benint de is
tintas natzionalis cun fràngias de oru»
-
15
Fig. 5 - Gonfalone della Provincia di Cagliari
(R.D. 9 FEBBRAIO 1939, concessione di gonfalone)
Fig. 5 - Gonfaloni de sa Provìncia de Casteddu (RÈGIU DECRETU 9 FRIAXU 1939, concessioni de gonfaloni)
-
16
La LEGGE 8 GIUGNO 1990, N. 142 ‘ORDINAMENTO DELLE AUTO-NOMIE LOCALI’ ha fatto partire il diritto e l’obbligo agli stessi
Comuni e Province di dotarsi un apposito STATUTO nel quale
vengono riportate, tra gli elementi identificativi dell’Ente loca-
le, la descrizione grafica e anche quella descrittiva (detta
‘blasone’, dal germanico ‘blasen’: ‘annunziare col suono
del corno’ che indicava l’appello dei cavalieri partecipanti ad
un torneo), importanti caratteristiche personali dello stemma
e del gonfalone di appartenenza.
Lo STATUTO DELLA PROVINCIA DI CAGLIARI, pertanto, adottato con DELIBERA C.P. N. 82 del 21 GENNAIO 1999, dedica l’articolo 4
Titolo I DISPOSIZIONI GENERALI allo stemma e al gonfalone.
Il comma 1 del suddetto articolo descrive lo stemma (veda-
si: fig. 6 pag. 18) come formato da uno:
Sa LEI 8 DE MESI DE LÀMPADAS 1990, NÙMERU 142 ‘ORDINAMENTU DE IS AUTONOMIAS LOCALIS’ ndi at fatu benni su deretu e s'òbrigu
a is Comunus e a is Provìncias etotu de ndi arriciri unu
STATUTU insoru chi scòviat, intra is ainas chi faint arreconnosci
s'Enti locali, sa descridura gràfica e finsas s'arrapresentatzioni
a fueddus (sa chi dda nant 'blasone', chi ndi benit de su
germànicu ‘blasen’: ‘fai sciri sonendi su corru’ chi inditàt su
ndi fai aproillai is cavallieris chi pigànt parti a unu torneu),
inditus pròpius de importu de su stema e de su gonfaloni de
apartenèntzia.
Su STATUTU DE SA PROVÌNCIA DE CASTEDDU, duncas, arriciu cun DELÌBERA DE SU CONSILLU PROVINCIALI NÙMERU 82 de su 21
GENNÀRGIU 1999, dèdicat s'artìculu 4 Tìtulu I DISPOSITZIONIS
GENERALIS a su stema e a su gonfaloni.
Sa corriedda 1 de s'artìculu chi eus giai arremonau narat chi
su stema (baxei a a castiai: fig. 6 pàgini 18) est formau de unu:
-
17
«scudo partito, un primo in campo d'argento croce rossa
con quattro mori bendati, sopra tutto in campo d'argento l'a-
quila imperiale con una croce rossa in campo bianco sormon-
tata da corona; nel secondo, partito in quattro, nel primo e nel
terzo croce bianca in campo rosso, nel secondo e nel quarto
torre al naturale sorgente dal mare fluttuoso in campo d'ar-
gento; il tutto sormontato da una corona civica guarnita da
due rami»
R ispetto a quanto descritto nel DECRETO 1938-03-17 R.D., notiamo che l’articolo 4 dello STATUTO apporta alcune modifi-
che allo STEMMA (vedasi ancora: fig. 6 pag. 18):
«scudu partziu in duus, unu primu in campu de prata gruxi
arrùbia cun cuàturu morus fasciaus, apitzu totu in d-unu
campu de prata s'àchili imperiali cun d-una gruxi arrùbia in
campu biancu cun apitzus una corona; in su de duus, partziu in
cuàturu partis, in su primu e in su de tres ddoi at una gruxi
bianca in campu arrùbiu, in su de duus e in su de cuàturu una
turri a naturalesa stantargendisì de su mari a undas a undas in
campu tintu de colori de prata; una corona tzivica mudada de
duus cambus est apitzus de totu»
A faci de su chi ant scritu in su DECRETU 1938-03-17 R.D., bieus chi s'artìculu 4 de su STATUTU ndi betit unas cantu
mudàntzias a su STEMA (baxei a castiai torra: fig. 6 pàgini 18):
-
18
Fig. 6 - Stemma
(articolo 4 comma 1 ‘STATUTO DELLA PROVINCIA DI CAGLIARI’)
Fig. 6 - Stema (artìculu 4 corriedda 1 ‘STATUTU DE SA PROVÌNCIA DE CASTEDDU’)
a)
c) b)
-
19
a) l’AQUILA IMPERIALE ha sul petto una croce rossa in campo
bianco (vale a dire lo ‘SCUDO DI SAVOIA’) e ha il piumaggio di
color nero;
b) la CORONA, sebbene non se ne faccia menzione nel testo
dello Statuto, presenta la scritta sabauda ‘FERT’. Si tratta
del motto dell’ORDINE SUPREMO DELLA SS. ANNUNZIATA inizial-
mente chiamato ‘ORDINE DEL COLLARE’. Quest’ordine cavalle-
resco fu istituito da Amedeo VI di Savoia nel 1364. Per
quanto concerne il significato, molte sono le interpretazioni
proposte per fornirne una spiegazione. Tra queste, nel pe-
riodo più remoto si riteneva che la parola FERT scaturisse
dalle iniziali della frase latina ‘FORTITUDO EIUS RHODUM TENUIT’
(“La sua fermezza tenne Rodi”) con allusione alle spedizione
di Amedeo VI a Rodi
c) i DUE RAMI DI QUERCIA e DI ALLORO sono sprovvisti di frutti (le
ghiande per l’una e le bacche per l’altra)
Nel comma 2 apprendiamo che la Provincia adotta un GONFALONE descritto come:
a) s'ÀCHILI IMPERIALI amostat in is piturras una gruxi arrùbia in
campu biancu (est a nai su ‘SCUDU DE SAVÒIA’) e is pinnas
tintas de nieddu;
b) sa CORONA, mancai su Statutu no dd’arremonit, amostat
sa scrita sabàuda ‘FERT’. Est su dìciu de s'ÒRDINI SUPREMU
DE SA SANTISSIMA ANNUNTZIADA chi a primu ddi narànt
‘ORDINE DEL COLLARE’. Custu òrdini cavallierescu dd'iat
istituiu Amedeo VI de Savoia in su 1364. Po su chi
pertocat su sinnificau, paricis funt is propostas po ndi ddu
bogai a luxi. Intra de custas, de diora meda creiant chi su
fueddu FERT ndi bessiat a pillu de is lìteras a primìtziu de
dònnia fueddu in sa frasi latina ‘FORTITUDO EIUS RODHUM
TENUIT' (“Sa firmesa sua iat poderau Rodi”) arreferendi-sì
a sa speditzioni de Amedeo VI a Rodi.
c) is DUUS CAMBUS DE SUÈRGIU e DE LAU no ddoi tenint su frutu
(su làndiri po s’unu e, po s’àteru, sa baga)
In sa corriedda 2 beneus a sciri chi sa Provìncia arricit unu GONFALONI chi dd’acrarant diaici:
-
20
«drappo partito di rosso e d'azzurro riccamente ornato di
ricami d'oro e caricato dello stemma, descritto nel comma
precedente, con l'iscrizione centrata in oro: "PROVINCIA DI
CAGLIARI-PROVINCIA DE CASTEDDU". Le parti di metallo ed i
cordoni saranno dorati. Dall'asta penderanno due nastri fran-
giati d'oro, uno con i tre colori della bandiera italiana, l'altro
con i tre colori della bandiera sarda»
«drapu partziu de arrùbiu e de asulu mudau meda-meda
de arricamus de oru e a stema apitzus, chi ant descritu in sa
corriedda de agoa, cun sa scrita in mesu de oru: “PROVÌNCIA
DE CASTEDDU”. Is partis de metallu e is cordonis ant a essi
indoraus. De s’àstia ant a pendi duas fetas cun fràngias de oru,
una cun is tres tintas de sa bandera italiana, s’àtera cun is tres
tintas de sa bandera sarda»
Dall’esame di alcuni opuscoli pubblicitari contenuti nell’ ARCHIVIO DI DEPOSITO DELL’AMMINISTRAZIONE PROVINCIALE anteriori
all’emanazione dello STATUTO appena summenzionato, abbia-
mo notato (vedasi: fig. 7 pag. 21) che lo stemma mostra nel
primo campo dello scudo (la prima metà a sinistra) la croce
non interamente rossa, ma solo il braccio orizzontale è rosso
mentre quello verticale è bianco.
E’ rappresentato così anche lo stemma della Provincia ri-
portato nella copertina del libro “REGOLE PER ORTOGRAFIA, FONETI-
CA, MORFOLOGIA E VOCABOLARIO DELLA NORMA CAMPIDANESE DELLA LIN-
Spreculitendi in mesu de unus cantu libureddus de arre-cramu aìnturu de s’ARCIVU DE DEPÒSITU DE S’AMINISTRATZIONI
PROVINCIALI innanti de ndi essi bogau a campu su Statutu chi
eus giai arremonau, eus biu (baxei a castiai: fig. 7 pàgini 21)
chi su stema amostat in su primu campu de su scudu (sa pri-
mu metadi a manu de manca) sa gruxi tinta no totu de arrù-
biu, est tintu de arrùbiu s’arrogu corcau sceti, po contras cus-
su stantàrgiu est biancu.
Ant fatu diaici finas su stema de sa Provìncia chi ant postu
in s’imboddicamentu de su lìberu “ARRÈGULAS PO ORTOGRAFIA,
FONÈTICA, MORFOLOGIA E FUEDDÀRIU DE SA NORMA CAMPIDANESA DE SA
-
21
GUA SARDA” a cura del Comitato Scientifico per la Norma Cam-
pidanese del Sardo Standard stampato nel 2009. Da notare
che siamo dieci anni dopo lo Statuto sopraccitato.
LÌNGUA SARDA” a incuru de su Comitau Scientìficu po sa Norma
Campidanesa de su Sardu Standard chi ant imprentau in su
2009. Labai chi seus apustis de dexi annus de su Statutu chi
eus nau apitzus.
Fig. 7 - Stemma presente in alcuni opuscoli pubblicitari anteriormente allo STATUTO (DELIBERA C.P. N. 82 del 21 GENNAIO 1999)
e nella copertina del testo delle ‘Regole della Norma Campidanese’ del 2009
Fig. 7 - Stema chi agataus in d-unus cantu libureddus de arrecramu prima de su STATUTU (DELÌBERA C.P. N. 82 de su 21 GENNÀRGIU 1999) e in s’imboddicamentu de su lìberu de is ‘Arrègulas de sa Norma Campidanesa’ de su 2009
-
22
Lo STEMMA ATTUALE DELLA PROVINCIA DI CAGLIARI è stato ridisegnato in tutti i suoi elementi.
L’opera di redesign è stata realizzata nel maggio del 2010
e nasce dalla collaborazione tra Stefano Asili della Facoltà di
Architettura dell’Università di Cagliari e socio professionista
AIAP (“Associazione Italiana Design della Comunicazione visi-
va”) e Alessandro Cortes, anch’egli socio professionista AIAP.
Due sono state le strade percorse in questo lavoro di VI-
SUAL DESIGN:
- la RIQUALIFICAZIONE GRAFICA e
- il RESTAURO CONSERVATIVO
E cioè: da un lato la riprogettazione dello stemma della
Provincia, che sarebbe diventato una sorta di marchio con
Su STEMA DE IMOI DE SA PROVÌNCIA DE CASTEDDU dd’ant torrau a disinniai in dònnia cosa.
Sa faina de redesign dd’ant fata in su mesi de maju de su
2010 e ndi bessit de s’agiudu intra Stefano Asili de sa Facultadi
de Architetura de s’Universidadi de Casteddu e sòtziu
professionista AIAP (“Assòtziu Italianu Design de sa
Comunicatzioni visiva”) e Alessandro Cortes, sòtziu
professionista AIAP issu etotu.
Duus funt stètius is tretus conca a innui ant impunnau in
custu traballu de VISUL DESIGN:
- su TORRAI A ASSETIAI A NOU SA GRÀFICA e
- s’ARRÀNGIU CONSERVADORI
Est a nai: de un’atza su torrai a progetai su stema de sa
Provìncia chi iat a essi una spètzia de marcadura cun s’aciunta
-
23
l’inserimento degli elementi principali dello stemma araldico
sfrondando le ripetizioni e le sovrapposizioni; dall’altra il ri-
spetto fedele alla descrizione dello stemma contenuta nella
concessione della CONSULTA ARALDICA.
Prendendo le mosse dalla descrizione araldica dello stem-
ma contenuta nello STATUTO DELLA PROVINCIA (articolo 4, comma
1), notiamo che sono stati ridisegnati gli elementi seguenti
(vedasi: fig. 8 pag. 24):
de is ainas de importu de su stema aràldicu boghendi-nci de
mesu is arrepitiduras e is acabiddaduras; de s’àtera s’arrispetai
in totu sa manera de comenti ant descritu su stema de sa
concessioni de sa CONSULTA ARÀLDICA.
Movendi de sa descridura aràldica de su stema de su
STATUTU DE SA PROVÌNCIA (artìculu 4, corriedda 1), bieus chi is
ainas afatantis ddas ant torradas a disinniai diaici (baxei a
castiai: fig. 8 pàgini 24):
-
24
Fig. 8 - Stemma attuale
Fig. 8 - Stema de imoi
A) la forma dello scudo sannitico è stata allargata e resa
più morbida nelle curve per diventare un contenitore
più capiente e consentire una maggiore leggibilità delle
diverse figure. Inoltre l’allargamento della forma rende
A) sa forma de su scudu dd’ant amanniada e amoddiada
de prus in is incruaduras po ddoi fai capi prus cosas e
permiti de mellus is paricis figuras. In prus
s’amanniamentu de sa forma bilanciat totu paris su
C) B)
D)
)
A)
E)
F)
-
25
più equilibrato l’insieme generale dello stemma con co-
rona e elementi decorativi (ossia i rami di alloro e quer-
cia)
B) le quattro teste di Moro non hanno niente di negroide
ma, intervenendo sull’aspetto somatico, sono stati resi
mori anche nelle fattezze del volto e la benda non è più
sugli occhi bensì sulla fronte. I Quattro Mori sono voltati a
sinistra e non a destra: in araldica le direzioni ‘destra’ e
‘sinistra’ sono ribaltate rispetto all’osservatore poiché
convenzionalmente riferite all’ipotetico cavaliere che im-
bracciava lo scudo
R icordiamo che l’art. 1 della LEGGE REGIONALE n. 10 del 15 APRILE 1999, ‘BANDIERA DELLA REGIONE’, e la revisione ultima del
2005, ha stabilito che i Quattro Mori debbano rappresen-
tarsi su campo bianco crociato di rosso, la benda sulla fron-
te e siano voltati a destra di chi guarda e non più a sinistra.
stema cun corona e mudaduras (est a nai is cambus de
lau e de suèrgiu)
B) is cuàturu concas de Moru no amostant nudda de
un’òmini de peddi niedda, ma intervenendi apitzus de
sa cara insoru, ddus ant fatus morus finsas in is
lineamentus de sa faci e sa fàscia no est prus a caladura
in is ogus ma in su fronti. Is Cuàturu Morus funt furriaus
a sa parti a manu de manca e no a manu dereta: in
aràldica sa parti ‘a manu dereta’ e ‘a manu de manca’
funt a s’imbressi de chini càstiat sigumenti ca po
acòrdiu si arreferit incapas a su cavallieri chi s’assetiàt
su scudu in su bratzu
A rregordaus chi s’artìculu 1 de sa LEI REGIONALI n. 10 de su 15 de ABRILI 1999, ‘BANDERA DE SA REGIONI’, e s’assètiu ùrtimu
de su 2005, at stabiliu chi is Cuàturu Morus ddus depant
arrapresentai in campu biancu cun d-una gruxi arrùbia in
mesu, sa fàscia in su fronti e furriaus a manu dereta de
chini càstiat, e no prus a manu de manca.
-
26
C) la forma del castello triturrito è stata semplificata, e reso
lineare il disegno dei flutti che, attraverso una semplice
ondulazione della campitura azzurra, hanno reso identifi-
cabile l’immagine del castello sul mare
D) nel simbolo sabaudo, ossia l’AQUILA NERA DELLA CONTEA DI
MORIANA (oggi MAURIENNE) - emblema del Ducato di Sa-
voia - è stata rispettata la tradizione: l’aquila imperiale al
centro della croce di San Giorgio (croce rossa in campo
bianco) è stata riprogettata con una simmetria più piace-
vole e semplice. Nello stemma provinciale la croce è rap-
presentata come l’arme propria del Regno di Sardegna fi-
no al 1861: formata dalla croce caricata in cuore
dall’aquila al naturale di Moriana, il più antico possedi-
mento sabaudo, caricata a sua volta in petto
dell’emblema del Ducato di Savoye: tecnicamente, in
araldica, si dice che lo stemma [di Savoia] è “accollato”
all’aquila di [Moriana-Maurienne]
C) sa forma de su casteddu a tres turris dd’ant aparixada, e
su disènniu de is undas dd’ant fatu a lìneas chi, gràtzias
a un’onduladura sintzilla de sa campidura tinta de asulu,
sa màgini de su casteddu in su mari dd’ant pòtzia
arreconnosci
D) in su sìmbulu sabàudu, est a nai s’ÀCHILI NIEDDA DE SA
CONTEA DE MORIANA (oindii MAURIENNE) - emblema de su
Ducau de Savòia - su connotu dd’ant arrespetau: s’àchili
imperiali in mesu de sa gruxi de Santu Giorgi (gruxi
arrùbia in campu biancu) dd’ant torrada a progetai
assetiendi-dda mellus e prus praxìbili a dda biri. In su
stema provinciali sa gruxi dd’arrapresentant comenti a
s’arma verdadera de su Rènniu de Sardìnnia finas a
lompi a su 1861: est formada de sa gruxi chi si atuat in
sa parti de mesu s’àchili in sa naturalesa de Moriana, sa
prus sienda sabàuda antiga, amostendi issa etotu in is
piturras s’emblema de su Ducau de Savoye: a considerai
sa tènnica, in aràldica, nant chi su stema [de Savòia] est
“accollato” a s’àchili de [Moriana-Maurienne]
-
27
E) è stato corretto l’errore che vedeva lo scudo di Savoia, di
cui era caricata l’aquila secondo la tradizione, rappresen-
tato con un’inversione dei colori (non croce rossa in cam-
po bianco, ma croce bianca in campo rosso). Anche nelle
croci sono state apportate alcune correzioni che tenesse-
ro conto della diversità di forma delle campiture, in modo
da rendere sempre visivamente al centro l’incrocio dei
due bracci delle stesse
F) particolarmente violenta è stata la semplificazione della
corona: il nastro è diventato un rettangolo sobriamente
decorato, e da cui è stato strappato il motto sabaudo
‘FERT’, un’assoluta contraddizione in termini proprio
dell’elemento che designa attualmente un Ente della Re-
pubblica. Le fronde di alloro e di quercia sono state dise-
gnate in modo da renderle immediatamente identificabili
esaltando la forma degli attributi esterni, le bacche (ramo
di alloro) e le ghiande (ramo di quercia). Le coccarde della
bandiera italiana sono state fatte coincidere con il prose-
E) ant currìgiu sa farta chi amostàt su scudu de Savòia, cun
apitzus s’àchili cunforma a su connotu, furriendi is tintas
(no sa gruxi arrùbia in campu biancu, sa gruxi bianca in
campu arrùbiu incapas). Finsas in is gruxis ddis ant fatus
unas cantu assetiadas chi pighessint in consideru is
formas dissimbillantis de is campiduras, aici de nci biri
sèmpiri beni in mesu s’ingruxadura de is duus arrogus
de issas etotu
F) sa corona dd’ant aparixada a is malas: su frocu dd’ant
furriau in d-unu retàngulu mudau chentza de si nci
scialai meda, e ndi ant bogau de mesu su dìciu sabàudu
FERT, ca no tenit nudda de biri sigumenti ca
arrapresentat imoi un’Enti de sa Repùbrica. Is follas de
lau e de suèrgiu ddas ant disenniadas po ddas fai
arreconnosci a lestru marchendi beni sa forma de su chi
ndi bessit aforas, is bagas (su cambu de lau) e su làndiri
(su cambu de suèrgiu). Is frocus de sa bandera italiana
ddus ant aciuntus paris faendi sighiri is cambus apalas
-
28
guimento dei rami dietro la corona.
Tecnicamente, dunque, ogni elemento dello stemma è stato riprogettato in modo che non ci fossero mai sovrap-
posizione o adiacenze di segni, di tracce o di campiture.
Ogni area disegnata è indipendente dalle altre. Ciò ha
permesso di avere uno stemma perfettamente leggibile,
anche quando monocolore.
de sa corona.
A considerai sa tènnica, duncas, dònnia cosa dd’ant torrada a assetiai aici chi sìnnius, trastìgius o campiduras
perunu no si-nci amisturessint unu apitzus de s’àteru o si
apicighessint apari. Dònnia parti de su stema dd’ant torrada
a disenniai dònniuna po contu suu. Custa faina at permìtiu
de lompi a unu stema chi podeus ligi d-unu totu, candu
dd’amostant finas a una tinta sceti.
LO STEMMA DELLA PROVINCIA DI CAGLIARI
NELLA DOCUMENTAZIONE DELL’
‘ARCHIVIO STORICO DELL’AMMINISTRAZIONE PROVINCIALE’
Lo stemma della Provincia di Cagliari non è stato sempre così. Presso l’ARCHIVIO STORICO DELL’AMMINISTRAZIONE
SU STEMA DE SA PROVÌNCIA DE CASTEDDU
IN MESU DE IS PAPERIS DE S’
‘ARCIVU STÒRICU DE S’AMINISTRATZIONI PROVINCIALI’
Su stema de sa Provìncia de Casteddu no at tentu sèmpiri custa bisura. In s’ARCIVU STÒRICU DE S’AMINISTRATZIONI
-
29
PROVINCIALE abbiamo consultato la carta intestata contenuta
nelle MINUTE IN USCITA dal primo decennio per giungere fino
alla metà del XX secolo.
La MINUTA è la brutta copia del documento che viene trat-
tenuta nell’archivio del soggetto giuridico produttore, ossia
l’autore del documento.
Nel nostro caso, il soggetto giuridico autore dell’originale in
bozza è l’Amministrazione Provinciale. Invece l’originale del
documento, corretto in ogni sua parte, viene spedito e, per-
tanto, sarà contenuto presso l’archivio storico dell’Ente che lo
ha ricevuto andando a confluire nella sua documentazione in
entrata.
Le serie archivistiche che abbiano consultato sono quelle
relative a “GOVERNO REGIONI ORGANI DI CONTROLLO ONORANZE E
COMMEMORAZIONI” (SERIE 52), “CAUSE E LITI” (SERIE 14), “CON-
CORSI” (SERIE 13), “ACCASERMAMENTO” (SERIE 44).
PROVINCIALI eus spreculitau su paperi intestau de is MINUTAS
IN BESSIDA de is primu dexi annus finas a nci lompi sa metadi
de su de XX sèculus.
Sa MINUTA est sa còpia greza de su documentu chi dda
lassant in s’arcivu de su sogetu giurìdicu faidori, est a nai
s’autori de su documentu.
Torrendi a nosu, su sogetu giurìdicu chi scriit s’originali de
primu manu est s’Aministratzioni Provinciali. Po contras,
s’originali de su documentu, apustis de ddu essi currègiu
comenti si spetat, nci ddu imbiant e duncas s’at a agatai
aìnturu de s’arcivu stòricu de s’Enti chi dd’at arriciu andendi a
nci acabai in totu su paperi cosa sua in intrada.
Is fileras arcivìsticas chi eus spreculitau funt is chi dexint a
su “GUVERNU REGIONIS ÒRGANUS DE AVERIGUAMENTU
ONORÀNTZIAS E ARREMONAMENTUS” (FILERA 52), “CÀUSAS E
ABÈTIAS” (FILERA 14), “CONCURSUS” (FILERA 13),
“ACASERMAMENTU” (FILERA 44).
-
30
Riportiamo, di seguito, qualche esempio di stemma della
Provincia di Cagliari contenuto nella carta intestata con
l’indicazione della segnatura archivistica e breve descrizione
dello stemma.
Precisiamo che la SEGNATURA ARCHIVISTICA è costituita
dall’indicazione dei seguenti elementi:
il FONDO (A1 = fondo dell’Archivio Storico
dell’Amministrazione Provinciale)
la SERIE (S)
eventualmente anche la SOTTO-SERIE (sts)
la BUSTA (b.) a cui fa loro seguito il NUMERO DEL FASCICOLO
(n°) in cui il documento è contenuto e, infine, l’ANNO
Amostaus, unu infatu de s’àteru, calincunu esempru de
stema de sa Provìncia de Casteddu de su paperi intestau
amostendi-sì sa marcadura arcivìstica e narendi duus fueddus
apitzus de su stema.
Pretzisaus chi sa MARCADURA ARCIVÌSTICA est formada de
s’inditu de is ainas afatantis:
su FUNDU (A1 = fundu de s’Arcivu Stòricu de
s’Aministratzioni Provinciali)
sa FILERA (S)
capassu chi ddoi siat finsas s’ASUTA-FILERA (sts)
sa BUSTA (b.) e avatu insoru su NÙMERU DE SU FASCÌCULU
(n°) anca ddoi est su documentu e, a parti de coa,
s’ANNU
-
31
Questo stemma è contenuto nella carta intestata di una minuta della DEPUTAZIONE PROVINCIALE DI CAGLIARI (A1 S14 b.344 n°504 1911). Il documento, da cui abbiamo digitalizzato questo stemma (in tal modo si è proceduto pure per gli stemmi successivi), riporta la data topica e cronica: CAGLIARI, 23 MAGGIO 1911
Custu stema est aìnturu de su paperi intestau de una minuta de sa DEPUTATZIONI PROVINCIALI DE CASTEDDU (A1 S14
b.344 n°504 1911). Su documentu anca eus digitalizau custu stema (diaici etotu eus fatu po is stemas chi sighint in-fatu), amostat sa data cun su logu e sa dii: CASTEDDU, 23 MAJU 1911
-
32
Questo stemma è contenuto nella carta intestata di una minuta della DEPUTAZIONE PROVINCIALE DI CAGLIARI - DIVISIONE AMMINISTRATIVA (A1 S14 b.344 n°504 1912). Data topica e cronica: CAGLIARI, 7 NOVEMBRE 1912
Custu stema est aìnturu de su paperi intestau de una minuta de sa DEPUTATZIONI PROVINCIALI DE CASTEDDU - PARTZIDURA
AMINISTRATIVA (A1 S14 b.344 n°504 1912). Sa data cun su logu e sa dii: CASTEDDU, 7 DE DONNIASANTI 1912
-
33
Questo stemma è contenuto nella carta intestata di una minuta della DEPUTAZIONE PROVINCIALE DI CAGLIARI (A1 S14 b.344 n°504 1915). Data topica e cronica: CAGLIARI, 21 AGOSTO 1915
Custu stema est aìnturu de su paperi intestau de una minuta de sa DEPUTATZIONI PROVINCIALI DE CASTEDDU (A1 S14
b.344 n°504 1915). Sa data cun su logu e sa dii: CASTEDDU, 21 AUSTU 1915
-
34
Questo stemma è contenuto nella carta intestata di una minuta (A1 S13 sts2 b.302 n°381 1925). Mittente: COMMISSIONE REALE PER LA STRAORDINARIA AMMINISTRAZIONE DELLA PROVINCIA DI CAGLIARI. Data topica e cronica: CAGLIARI, 2 OT-TOBRE 1925
Custu stema est aìnturu de su paperi intestau de una minuta (A1 S13 sts2 b.302 n°381 1925). Chini at imbiau su
documentu: COMISSIONI REALI PO SA STRAORDINÀRIA AMINISTRATZIONI DE SA PROVÌNCIA DE CASTEDDU. Sa data cun su logu e sa dii: CASTEDDU, 2 DE MESI DE LADÀMINI 1925
-
35
Questo stemma è contenuto nella carta intestata di una minuta dell’Amministrazione Provinciale (A1 S14 b.344 1928). Data topica e cronica: CAGLIARI, 29 AGOSTO 1928.
Il R.D. N. 1048 del 27 MARZO 1927 stabilisce che le amministrazioni autorizzate a far uso dello stemma di Stato deb-bano aggiungervi l'emblema del FASCIO LITTORIO accollato a sinistra (a destra per chi guarda)
Custu stema est aìnturu de su paperi intestau de una minuta de s’Aministratzioni Provinciali (A1 S14 b.344
1928). Sa data cun su logu e sa dii: CASTEDDU, 29 AUSTU 1928. Su RÈGIU DECRETU N. 1048 de su 27 DE MARTZU 1927 stabilessit chi is aministratzionis autorizadas a imperai su stema
de Stadu ddoi depint aciungi s’emblema de su FÀSCIU LITÒRIU acanta de pari a manu de manca (a manu dereta po chini càstiat)
-
36
Questo stemma è contenuto nella carta intestata di una minuta dell’Amministrazione Provinciale (A1 S14 b.344 n°507 1932). Data topica e cronica: CAGLIARI, 20 GIUGNO 1932
Custu stema est aìnturu de su paperi intestau de una minuta de s’Aministratzioni Provinciali (A1 S14 b.344 n°507
1932). Sa data cun su logu e sa dii: CASTEDDU, 20 DE LÀMPADAS 1932
-
37
Questo stemma è contenuto nella carta intestata di una minuta dell’Amministrazione Provinciale. Mittente: UFFI-CIO TECNICO PROVINCIALE – RELAZIONE DEGLI UFFICI (A1 S52 b.715 n°1232 1939). Data topica e cronica: CAGLIARI, 13 SETTEMBRE 1939. XVIII
Custu stema est aìnturu de su paperi intestau de una minuta de s’Aministratzioni Provinciali. Chini at imbiau su
documentu: OFÌTZIU TÈNNICU PROVINCIALI – ARRELATU DE IS OFÌTZIUS (A1 S52 b.715 n°1232 1939). Sa data cun su logu e sa dii: CASTEDDU, 13 DE CABUDANNI 1939. XVIII
-
38
Questo stemma è contenuto nella carta intestata di una minuta dell’Amministrazione Provinciale (A1 S44 sts1 b.689 n°1130 1940). Data topica e cronica: CAGLIARI, 6 DICEMBRE 1940. XIX
Custu stema est aìnturu de su paperi intestau de una minuta de s’Aministratzioni Provinciali (A1 S44 sts1 b.689
n°1130 1940). Sa data cun su logu e sa dii: CASTEDDU, 6 DE IDAS 1940. XIX
-
39
§ § §
Ricerca storico-archivistica e traduzione in sardo a cura dello SPORTELLO DELLA LINGUA SARDA della PROVINCIA DI CAGLIARI Circa stòricu-arcivìstica e furriadura in sardu a incuru de su PORTALITU DE SA LÌNGUA SARDA de sa PROVÌNCIA DE CASTEDDU
Questo stemma è contenuto nella carta intestata di una minuta dell’Amministrazione Provinciale (A1 S52 b.715 n°1233 1952). Data topica e cronica: CAGLIARI, 9 GENNAIO 1952
Custu stema est aìnturu de su paperi intestau deuna minuta de s’Aministratzioni Provinciali (A1 S52 b.715 n°1233
1952). Sa data cun su logu e sa dii: CASTEDDU, 9 GENNÀRGIU 1952