Përshëndetje! Mirë se vini në Evropë. Ne vijmë nga vende të ndryshme dhe flasim gjuhë të ndryshme, por ky kontinent është shtëpia jonë e përbashkët.
Ejani me ne dhe ta eksplorojmë Evropën së bashku! Do të jetë kjo një rrugë me aventurë përgjatë kohës dhe hapësirës dhe ju do të gjeni shumë gjëra interesante.
Gjatë rrugës, testojeni veten se sa keni arritur të mësoni. Shkoni në webfaqen tonë europa.eu/europago/explore dhe testojeni veten në kuizin mbi secilin kapitull.
Në shkollë, eksploroni edhe më shumë! Pyeteni mësuesin tuaj të ju tregojë më shumë mbi temat në këtë libër. Pastaj bëni kërkim në librarinë e shkollës apo në internet. Ju mund të shkruani edhe librin tuaj mbi atë se cka keni zbuluar.
Poashtu, ju mund të kënaqeni duke luajtur lojëra dhe aktivitete në faqen e internetit të ‘’Europa Go’ europa.eu/europago/welcome.jsp
Gati? Të fillojmë pra!
1
TA EKSPLOROJMË
EVROPËN!
2
Fa
qja
Një
kon
tinen
t pë
r tu
zbul
uar
3
Të s
illem
i vër
dallë
6
Kl
ima
dhe
Nat
yra
8
Bujq
ësia
11
Det
i 14
Rrug
ëtim
i nëp
ër k
ohë
18
D
yzet
fyty
ra t
ë nj
ohur
a, A
der
i në
Z 27
Gju
hët
në E
vrop
ë 30
Një
fam
ilje
e nj
erëz
ve
31
Bash
kim
i i fa
milj
es:
treg
imi p
ër B
ashk
imin
Evr
opia
n
32
Çfar
ë bë
në B
E-ja
36
Bash
kim
i Evr
opia
n dh
e fq
injë
t 39
Si i
mer
r BE-
ja v
endi
met
42
Nes
ër...
dhe
më
tej
44
Çka
ka n
ë kë
të li
bër?
Evro
pa ë
shtë
një
pre
j sht
atë
kont
inen
teve
të
botë
s. Të
tje
rat
janë
Afr
ika,
Am
erik
a e
Veriu
t dh
e e
Jugu
t, A
ntar
ktik
u, A
zia,
Aus
tral
ia, d
he O
qean
ia.
Evro
pa s
htrih
et n
ga A
rktik
u në
ver
i der
i te
Det
i Mes
dhe
në ju
g, d
he n
ga O
qean
i Atla
ntik
në
perë
ndim
de
ri te
Azi
a në
lind
je. A
jo k
a sh
umë
lum
enj,
liqe
dhe
varg
mal
e. H
arta
(faq
e 4)
iu t
rego
n em
rat
e at
yre
që ja
në m
ë të
mëd
ha.
Mal
i më
i lar
të n
ë Ev
ropë
ësh
të M
ali E
lbru
s, në
m
alet
e K
auka
zit,
në k
ufi n
ë m
es t
ë Ru
sisë
dhe
G
jeor
gjis
ë. M
aja
më
e la
rtë
e tij
ësh
të 5
642
met
ra
në la
rtës
i mbi
deta
re.
Mal
i më
i lar
të n
ë Ev
ropë
n pe
rënd
imor
e ës
htë
Mal
i Bl
ank,
në
Alp
e, n
ë ku
fi në
mes
të
Fran
cës
dhe
Ital
isë.
Sht
rirja
e s
aj ë
shtë
480
0 m
etra
në
lart
ësi
mbi
deta
re.
Në
Alp
e po
ash
tu n
dodh
et e
dhe
Liqe
ni G
jene
va- l
iqen
i më
i m
adh
me
ujë
të f
resk
ët n
ë Ev
ropë
n pe
rënd
imor
e. A
jo
shtr
ihet
në
mes
të
Fran
cës
dhe
Zvic
rës,
shko
n th
ellë
der
i në
310
met
ra d
he i
mba
n rr
eth
89 t
rilio
n lit
ra u
jë.
Liqe
ni m
ë i m
adh
në E
vrop
ën q
endr
ore
ësht
ë Ba
lato
n, n
ë H
unga
ri. Ë
shtë
77
kilo
met
ra (k
m) i
gja
të d
he p
ërfs
hinë
një
zo
në p
rej 6
00 k
ilom
etër
kat
ror (
km2)
. Evr
opa
Verio
re k
a liq
ene
edhe
më
të m
ëdha
, për
fshi
rë S
iam
a në
Fin
land
ë (1
147
km
2) d
he V
ener
n në
Sue
di (m
ë sh
umë
se 5
500
km
2). L
iqen
i më
i mad
h në
tër
ë Ev
ropë
n ës
htë
liqen
i La
doga
në
Rusi
në v
erip
erën
dim
ore,
i ci
li ës
htë
liqen
i i
14-të
nga
mad
hësi
a në
mba
rë b
otën
. Sip
ërfa
qja
e tij
ës
htë
17 7
00 k
m2
Një
kon
tinen
t për
tu zb
ulua
r
Elbr
us ,
mal
i më
i lar
të n
ë Ev
ropë
Liqe
ni i
Gje
nevë
s në
Alp
et
Liqe
ni S
aim
a në
Fin
land
ë
3
© Van Parys Media/Corbis
© Switzerland Tourism By-line: ST/swiss-image.ch
© Arto Hämäläinen
Një
pre
j lum
enjv
e m
ë të
gja
të t
ë Ev
ropë
s ës
htë
Dan
ubi.
Ai f
illon
në
rajo
nin
Pylli
i Zi
në
Gje
rman
i dh
e sh
kon
në d
rejti
m të
lind
jes
përm
es A
ustr
isë,
Sl
lova
kisë
, H
unga
risë,
K
roac
isë,
Se
rbis
ë,
Bullg
aris
ë, R
uman
isë,
Mol
davi
së d
he U
krai
nës
deri
në R
uman
i ku
e fo
rmon
një
del
ta n
ë br
e-gu
n e
Det
it të
Zi.
Në
përg
jithë
si, p
ërfs
hinë
një
di
stan
cë p
rej 2
850
km
.
Lum
enjtë
e t
jerë
të
mëd
henj
për
fshi
jnë
Rajn
(rr
eth
1 32
0 km
i gj
atë)
, Elb
(rr
eth
1 17
0 km
), dh
e Lo
ire (
më
shum
ë se
1 0
00 k
m).
A m
und
ti gj
eni k
ëto
në h
artë
?
Lum
enjtë
e m
ëdhe
nj ja
në s
hum
ë të
do
bish
ëm p
ër t
rans
port
imin
e g
jëra
ve.
Të g
jitha
lloj
et e
mal
lrave
nga
rkoh
en n
ë ba
rka
të c
ilat
i bar
tin a
to p
osht
ë dh
e la
rtë
lum
enjv
e, n
ë m
es t
ë po
rtev
e br
egde
tare
të
Evro
pës
dhe
qyte
teve
më
larg
det
it.
54
Kon
tine
nti i
Evr
opës
© Map: Lowell Johns Ltd. Bathymetry: The British Oceanographic Data Centre
Pelik
anët
në
deltë
n e
Dan
ubit,
Rum
ani.
Breg
u Lo
ire ë
shtë
i fa
msh
ëm p
ër k
ësht
jella
t e
buku
ra.
Një
ani
je b
artë
se lu
ndro
n në
Raj
n.
© Van Parys Media/Corbis
© Warren Jacobi/Corbis
© MedioImages/Corbis
Ura
më
e m
adhe
në
botë
ësh
të (2
45 m
etra
e la
rtë)
ësh
të M
illau
Via
duct
në
Fran
cë, e
cila
ësh
të
hapu
r në
vitin
200
4.
Dy
prej
ura
ve m
ë të
gja
ta n
ë Ev
ropë
janë
rrug
a dh
e ur
a he
kuru
dhor
e O
resu
nd (1
6 km
e g
jatë
) në
mes
të
Dan
imar
kës
dhe
Sued
isë
dhe
ura
rrug
ore
Vasc
o da
Gam
a (m
bi 1
7 km
e g
jatë
) për
mes
lum
it Ta
gus
në P
ortu
gali.
Ura
Vas
co d
a G
ama
ësht
ë em
ërua
r si
pas
eksp
loru
esit
të fa
msh
ëm, d
he ju
mun
d të
le
xoni
më
shum
ë pë
r të
në k
apitu
llin
“Rru
gëtim
i në
për k
ohë”
.
Nje
rëzit
po
asht
u ud
hëto
jnë
përg
jatë
Evr
opës
me
aero
plan
, se
pse
udhë
timi a
jror ë
shtë
i sh
pejtë
. Disa
pre
j aer
opla
nëve
m
ë të
mirë
janë
ndë
rtuar
në
Evro
pë- p
ër s
hem
bull,
‘Airb
us’.
Vend
et e
ndr
yshm
e Ev
ropi
ane
prod
hojn
ë pj
esë
të n
drys
hme
të n
jë A
irbus
i, dh
e pa
staj
eki
pi i
inxh
inie
rëve
i ba
shko
n kë
to
pjes
ë. A
erop
lani
më
i mad
h pë
r udh
ëtar
në
botë
ësh
të
Airb
us A
380,
i di
zajn
uar p
ër 5
55 p
asag
jerë
. Së
pari
ka fl
u-tu
ruar
në
vitin
200
5.
Aer
opla
ni m
ë i s
hpej
të i
udhë
tarë
ve i
të g
jitha
koh
ërav
e,
‘Con
cord
e’, ë
shtë
diz
ajnu
ar n
ga n
jë e
kip
i inx
hini
erëv
e Fr
ance
zë
dhe
Ang
lezë
. Kon
kord
mun
d të
flut
uroj
ë në
shp
ejtë
sinë
2 1
60km
/h-
dyfis
hi i
shpe
jtësi
së s
ë zë
rit- d
he m
und
ta k
aloj
ë A
tlant
ikun
në
më
pak
se t
ri or
ë! (S
hum
ica
e ae
ropl
anëv
e m
arrin
rret
h 8
orë)
.
Më
të s
hpej
tat
janë
rake
tat
hapë
sino
re, s
iç ë
shtë
Aria
ne- n
jë
proj
ekt
i për
bash
kët
në m
es d
isa
vend
eve
Evro
pian
e. N
jerë
zit
nuk
udhë
tojn
ë në
rake
tën
Aria
ne: a
jo p
ërdo
ret
për t
’i la
nsua
r sa
telit
ët, t
ë ci
lat
duhe
n pë
r rrje
tet
e TV
-së
dhe
celu
larë
ve, p
ër
kërk
ime
shke
ncor
e dh
e kë
shtu
me
radh
ë. S
hum
ica
e sa
telit
ëve
në
bot
ë ta
ni la
nsoh
en d
uke
i për
doru
r kët
o ra
keta
Evr
opia
ne.
Suks
esi i
Con
cord
e, A
irbus
dhe
Aria
ne t
rego
jnë
se ç
farë
mun
d të
arr
ihet
kur
ven
det
e nd
rysh
me
Evro
pian
e pu
nojn
ë së
bas
hku.
76
A e
ken
i ditu
r se
heku
rudh
at ja
në s
hpik
ur n
ë Ev
ropë
? G
eorg
e St
ephe
nson
ka
prez
antu
ar t
reni
n e
parë
për
pas
agje
rë n
ë vi
tin 1
825.
Lok
omot
iva
e tij
më
e nj
ohur
ësh
të q
uajtu
r ‘’R
aket
a’’,
dhe
ka a
rritu
r një
shp
ejtë
si p
rej m
ë sh
umë
se 4
0 ki
lom
etra
në
orë
(km
/h)
- i c
ili k
a qe
në s
hum
ë i
shpe
jtë n
ë at
ë ko
hë.
Sot,
tren
at e
shp
ejtë
ele
ktrik
të
Evro
pës
janë
shu
më
më
ndry
she
se s
a lo
kom
otiv
at m
e av
ull.
Ato
janë
më
kom
ode
dhe
udhë
tojn
ë m
e sh
pejtë
si d
eri
në 3
30km
/h
në b
inar
të
ndër
tuar
enk
as. M
ë sh
umë
bina
r po
nd
ërto
hen
gjat
ë gj
ithë
kohë
s, pë
r t’i
u m
undë
suar
nje
rëzv
e të
udh
ëtoj
në s
a m
ë sh
pejtë
që
ësht
ë e
mun
dur
në m
es t
ë qy
tete
ve t
ë m
ëdha
të
Evro
pës.
Rrug
ët d
he h
ekur
udha
t nd
onjë
herë
duh
et t
ë ka
lojn
ë në
për
varg
mal
e, lu
men
j të
egër
mad
je e
dhe
në d
eti.
Kësh
tu q
ë, in
xhin
ierë
t i k
anë
ndër
tuar
dis
a ur
a dh
e tu
nele
shu
më
të g
jata
. Tun
eli m
ë i g
jatë
rrug
or n
ë Ev
ropë
ës
htë
Laer
dal n
ë N
orve
gji,
në m
es t
ë Be
rgen
dhe
Osl
o. Ë
shtë
i gj
atë
më
shum
ë se
24
kilo
met
ra (
km)
dhe
ësht
ë ha
pur n
ë vi
tin 2
000.
Tune
li m
ë i g
jatë
hek
urud
hor n
ë Ev
ropë
ësh
të
tune
li Ch
anne
l. A
ty k
aloj
në t
rena
të
shpe
jtë
Euro
star
nën
det
i në
mes
të
Cala
is n
ë Fr
ancë
dh
e Fo
lkes
tone
në
Ang
li, d
he ë
shtë
i gj
atë
mbi
50
km.
Të s
illem
i vër
dallë
“Rak
eta”
e S
tiven
soni
t.
Tren
at e
Eur
osta
r në
stac
ioni
n St
Pan
cras
(Lo
ndër
).
© Van Parys Media/Corbis
© Tim Graham/Corbis
Ura
më
e la
rtë
në b
otë
– M
illau
Via
duct
(Fr
ancë
).
Aero
plan
i më i
mad
h i u
dhët
arëv
e në b
otë –
Airb
us A
380.
© Jean-Pierre Lescourret/Corbis© ESA
© CORBIS SYGMA
Rake
ta A
riane
5 i
lans
on s
atel
itët
në
hapë
sirë
.
98
Shum
ë llo
je t
ë sh
pezë
ve je
tojn
ë m
e in
sekt
e, k
rijes
a të
vog
la t
ë uj
it ap
o nd
onjë
ush
qim
tje
tër q
ë m
und
të
gjen
det
leht
ë në
mua
jt e
ftof
të t
ë di
mrit
. Kës
htu
ato
flutu
rojn
ë në
jug
në v
jesh
të d
he n
uk k
theh
en d
eri
në p
ranv
erë.
Dis
a flu
turo
jnë
me
mijë
ra k
ilom
etra
për
gjat
ë D
etit
Mes
dhe
dhe
Shkr
etët
irës
Saha
ra, p
ër t
a ka
luar
dim
rin n
ë A
frik
ë. K
y ud
hëtim
sez
onal
quh
et m
igrim
.
Shiji
mi i
pra
nver
ës d
he v
erës
Kur v
jen
pran
vera
në
Evro
pë (n
ga m
arsi
në
maj
), m
oti f
illon
të n
groh
et. D
ëbor
a dh
e ak
ulli
shkr
ihen
. Pes
hqit
e ve
gjël
dhe
larv
at e
inse
ktev
e da
lin n
ë rr
ëke
dhe
pellg
je. Z
ogjtë
mig
rues
kth
ehen
për
t’i
bërë
fol
etë
e ty
re
dhe
rris
in fa
milj
et e
tyr
e. L
ulet
qel
in, d
he b
letë
t ba
rtin
pol
enin
nga
një
bim
ë në
tje
trën
.
Dru
njtë
qel
in g
jeth
e të
cila
t i k
apin
rrez
et e
die
llit
dhe
e sh
fryt
ëzoj
në e
nerg
jinë
e ty
re p
ër t
u rr
itur.
Në
rajo
net
mal
ore,
buj
qit
i dër
gojn
ë lo
pët
në k
ullo
ta t
ë la
rta,
ku
ka s
hum
ë ba
r të
fres
kët.
... s
i dhe
flam
ingo
t vi
jnë
në E
vrop
ë gj
atë
pran
verë
s.
Vera
ësh
të e
mirë
në
vise
t m
alor
e.
Pjes
a m
ë e
mad
he e
Evr
opës
ka
një
klim
ë ‘të
but
ë’- j
o sh
umë
të n
xeht
ë,
apo
shum
ë të
ftof
të. V
ende
t m
ë të
ftoh
ta ja
në n
ë ve
ri dh
e në
mal
et e
lart
a.
Vend
et m
ë të
nxe
hta
janë
në
jug
dhe
jugl
indj
e.
Mot
i ësh
të m
ë i n
xeht
ë dh
e m
ë i t
hatë
gja
të v
erës
(për
afër
sish
t ng
a qe
rsho
ri në
sht
ator
) dhe
më
i ft
oftë
gja
të d
imrit
(në
mes
dhj
etor
it dh
e m
arsi
t).
Evro
pa s
hëno
i tem
pera
tura
shu
më
të la
rta
gjat
ë ve
rës
së v
itit
2003
dhe
200
6. A
ësh
të k
jo s
henj
ë e
ndry
shim
it kl
imat
ik?
Ndr
yshi
mi k
limat
ik ë
shtë
pro
blem
i m
barë
bot
ës i
cili
mun
d të
zgj
idhe
t në
se t
ë gj
itha
shte
tet
puno
jnë
së b
ashk
u.
Përb
allim
i me
dim
rin
Kafs
hët e
egr
a në
rajo
net e
ftoh
ta z
akon
isht k
anë
qim
e ap
o pu
pla
të tr
asha
për
ti m
bajtu
r ato
të n
groh
ta,
dhe
gëzo
fët e
tyre
mun
d të
jenë
të b
ardh
a pë
r t’i
kam
uflu
ar a
to n
ë dë
borë
. Disa
e k
aloj
në d
imrin
duk
e fje
tur p
ër ta
ruaj
tur e
nerg
jinë.
Kjo
quh
et g
jum
ë i d
imrit
..
... d
he h
uti i
bor
ës ja
në m
irë t
ë m
broj
tur.
Dhe
lpra
e a
rktik
ut...
... d
he a
rinjtë
bru
në e
vrop
ianë
jeto
jnë
në m
ale,
ku
e ka
lojn
ë di
mrin
duk
e fje
tur.
Klim
a dh
e na
tyra
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
Mar
mot
i...
Dal
lënd
yshe
t...
1110
Në
mal
et e
larta
dhe
në
veri
të E
vrop
ës, b
ujqë
sia ë
shtë
e
pam
undu
r sep
se ë
shtë
shu
më
e vë
shtir
ë pë
r pro
dhim
e që
të
rrite
n. P
or d
runj
të je
tëgj
atë
siç ja
në p
ishat
dhe
bre
d-ha
t mun
d të
mbi
jeto
jnë
në d
imra
t e ft
oftë
. Kjo
ësh
të p
se
vend
et m
ë të
ftoh
ta të
Evr
opës
janë
të m
bulu
ara
me
mal
e je
tëgj
ata.
Nje
rëzit
e p
ërdo
rin d
rurin
nga
kët
o py
je
për s
hum
ë gj
ëra-
nga
sht
ëpitë
dhe
ore
nditë
der
i të
letra
dh
e pa
ketim
et e
letrë
s.
Në
jug,
pje
sa m
ë e
mad
he e
tok
ës ë
shtë
e m
irë p
ër b
ujqë
si. A
jo p
rod-
hon
gjër
a të
ndr
yshm
e si
gru
rë, m
isër
, pan
xhar
she
qeri,
pat
ate
dhe
të
gjith
a llo
jet
e pe
mëv
e dh
e pe
rimev
e.
Aty
ku
ka s
hum
ë di
ell,
dhe
shum
ë pa
k të
ngr
ira
(afë
r Mes
dheu
t pë
r she
mbu
ll), b
ujqi
t m
und
të rr
isin
frut
a si
po
rtok
aj d
he li
mon
a, rr
ush
dhe
ullin
j. U
lliri
përm
ban
vaj i
ci
li m
und
të s
htry
dhet
nga
frut
at p
ër t
ë pë
rgat
itur u
shqi
m.
Rrus
hi s
htry
dhet
për
të
fitua
r lën
gë, i
cili
mun
d të
shë
ndr-
rohe
t në
ver
ë. E
vrop
a ës
htë
e nj
ohur
për
ver
ëra
të s
aja
të
mira
, të
cila
t sh
iten
në t
ërë
botë
n.
Kafs
hët
gjak
ftoh
ta s
iç ja
në z
varr
anik
ët p
o as
htu
kanë
nev
ojë
për d
iell
për t
ë m
arr e
nerg
ji. N
ë ve
rë,
sido
mos
në
Evro
pën
jugo
re, s
hum
ë sh
pesh
mun
d të
shi
hni h
ardh
uca
që n
groh
en n
ë rr
eze
të d
iel-
lit, d
he t
ë dë
gjon
i cic
ërim
ën e
kar
kale
cave
dhe
gj
inka
llave
.
Vjes
hta:
koh
a e
ndry
shim
it
Gja
të v
erës
dhe
vje
shtë
s së
von
ë, d
ita s
hkur
tohe
t dh
e ne
tët
ftoh
en. S
hum
ë fr
uta
të s
hijs
hme
piqe
n gj
atë
kësa
j koh
e të
viti
t, dh
e bu
jqit
janë
të
zënë
duk
e i k
or-
rur a
to. E
dhe
lajth
itë p
iqen
në
vjes
htë,
dhe
ket
rat
i m
bled
hin
ato
dhe
e ru
ajnë
një
gru
mbu
ll të
tyr
e pë
r di
mër
. .
Gje
thet
e s
hum
ë dr
unjv
e zb
ehen
në
vjes
htë
seps
e nu
k ka
rrez
e të
mja
ftue
shm
e të
die
llit
të d
obis
hme
për g
jeth
e. A
to g
radu
alis
ht n
drys
hojn
ë ng
a e
gjel
bër
në n
uanc
a të
ver
dha,
kuq
e, a
rit d
he k
afe.
Pas
taj
ato
bien
, duk
e e
mbu
luar
tok
ën m
e ng
jyra
. Gje
thet
që
bie
n ka
lben
, duk
e e
pasu
ruar
tok
ën d
he d
uke
sigu
ruar
ush
qim
për
gje
nera
tat
e re
ja t
ë je
tës
së
bim
ëve.
Ky c
ikël
vje
tor i
sez
onev
e, d
he n
drys
him
et q
ë sj
ellin
ato
, e
bëjn
ë rr
ethi
nën
e Ev
ropë
s të
buk
ur d
he t
ë llo
jlloj
shm
e..
Arë
zat
i dua
n fru
tat
gjith
asht
u!
Ketr
at g
rum
bullo
jnë
lajth
i për
ush
qim
dim
ëror
.
Har
dhuc
at e
dua
n m
otin
e n
groh
të.
Vjes
hta
i mbu
lon
pem
ët m
e ng
jyra
.
Bujq
ësia
© Van Parys Media/Corbis
© Jeroem Speybroeck
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
Shtë
pitë
e d
runj
ta n
ë Be
rgen
, Nor
vegj
i.
Port
okaj
të rr
iten
në v
ende
t e
nxeh
ta s
i në
Span
jë d
he ja
në t
ë m
ira p
ër s
hënd
etin
ton
ë pa
si p
ërm
bajn
ë vi
tam
inë
C.
Ky rr
ush
do të
për
dore
t për
pro
dhim
të v
erës
.
© Van Parys Media/Corbis
© Getty Images
© Getty Images
Korja
e rr
ushi
t m
e do
rë.
© Goodshoot/Corbis
1312
Ferm
at n
ë Ev
ropë
radh
iten
nga
shum
ë të
mëd
ha d
eri n
ë sh
umë
të v
ogla
. Dis
a ka
në fu
sha
të m
ëdha
- që
i bën
ë të
le
hta
të k
orru
rat
e të
mbj
ellu
rave
duk
e pë
rdor
ur m
akin
a.
Dis
a të
tje
ra, p
ër s
hem
bull
në z
onat
mal
ore,
mun
d të
ken
ë fu
sha
të v
ogla
. Mur
et d
he g
ardh
et n
ë m
es t
ë fu
shav
e nd
ih-
moj
në q
ë t’i
nda
lin e
rëra
t dh
e sh
iun
ta b
artin
dhe
un, d
he
mun
d të
jenë
të
mira
edh
e pë
r sht
azë
të e
gra.
Shum
ë nj
erëz
të
qyte
tit k
anë
dësh
irë t
’i ka
lojn
ë fu
nd-
java
t dh
e pu
shim
et e
tyr
e në
fsha
tra
Evro
pian
e, d
uke
e sh
ijuar
pei
sazh
in, q
etës
inë
dhe
hesh
tjen
dhe
ajrin
e
past
ër. N
e të
gjit
hë d
uhet
të
bëjm
ë çf
arë
mun
dem
i pë
r tu
kujd
esur
për
fsha
tin d
he p
ër t
a m
bajtu
r atë
të
buk
ur.
Fsha
ti ës
htë
vend
për
kën
aqës
inë
e të
gjit
hëve
.
Pam
je e
fush
ave
në E
vrop
ë.
Bujq
it e
Mes
dheu
t po
ash
tu rr
isin
shu
me
frut
a dh
e pe
r-im
e të
tje
ra. D
omat
et, p
ër s
hem
bull,
rrite
n sh
umë
mirë
në
die
llin
e ju
gut.
Por,
perim
et k
ërko
jnë
shum
ë uj
ë, k
ësh-
tu q
ë bu
jqit,
në
rajo
net
e th
ata,
shp
esh
duhe
t t’i
ujis
in
të m
bjel
lura
t e
tyre
. Kjo
do
të t
hotë
se
duhe
t t’i
u je
pet
ujë
nga
lum
enjtë
apo
nga
nën
toka
.
Bari
rrite
t le
htë
kur k
a sh
umë
shi,
edhe
nës
e to
ka
ësht
ë e
cekë
t dh
e jo
shu
më
pjel
lore
. Shu
më
bujq
Ev
ropi
an m
bajn
ë ka
fshë
bar
ngrë
nëse
- siç
janë
lo
pë, d
ele
apo
dhen
ë. A
to o
froj
në q
umës
ht, m
ish
dhe
prod
ukte
tje
ra t
ë do
bish
me
siç
janë
lesh
i dhe
lë
kura
.
Shum
ë bu
jq m
bajn
ë ed
he d
erra
apo
pul
a. K
ëto
kafs
hë m
und
të
rrite
n po
thu
aj ç
doku
nd s
epse
ato
mun
d të
mba
hen
bren
da d
he t
ë us
hqeh
en m
e us
hqim
të
përg
atitu
r spe
cial
. Pul
at ja
pin
jo v
etëm
m
ish,
por
edh
e ve
zë, d
he d
isa
bujq
pro
dhoj
në m
e m
ijëra
vez
ë çd
o di
të.
Të m
bjel
lura
t në
rajo
net
e th
ata
duhe
t të
ujit
en.
Del
et d
uke
kullo
tur n
ë liv
adhe
t e
Span
jës.
Pula
t bë
jnë
vezë
, të
cila
t pë
rmba
jnë
shum
ë pr
otei
na
dhe
na n
dihm
ojnë
të
qënd
rojm
ë të
shë
ndos
hë.
Der
rat
mun
d të
mba
hen
në a
mbi
ente
të
mby
llura
.
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media
© Zefa
1514
Shum
ë llo
je t
ë pe
shqv
e dh
e sh
tazë
ve t
ë tje
ra je
tojn
ë në
det
për
reth
bre
gdet
it të
Evr
opës
. Ato
ofr
ojnë
us
hqim
për
shp
ezë
të d
etit,
dhe
për
gjit
arë
deta
r siç
janë
foka
t. A
ty k
u lu
men
jtë d
erdh
en n
ë de
t, tu
fa t
ë le
jlekë
ve v
ijnë
për t
u us
hqye
r, në
ujë
ra t
ë ce
këta
, me
krije
sa t
ë ci
lat
jeto
jnë
në b
altë
.
Nje
rëzi
t dh
e de
ti
Det
i ësh
të i
rënd
ësis
hëm
edh
e pë
r nj
erëz
it. M
esdh
eu k
a qe
në a
q i r
ëndë
sish
ëm p
ër R
omak
ët, s
a që
ata
e
kanë
qua
jtur M
are
nost
rum
: ‘’d
eti y
në’’.
Për
gjat
ë sh
ekuj
ve, E
vrop
ianë
t i k
anë
lund
ruar
oqe
anet
e b
otës
, kan
ë zb
ulua
r kon
tinen
te të
tjer
a, i
kanë
eks
plor
uar a
to, k
anë
bërë
treg
ti m
e to
dhe
i ka
në n
dërt
uar s
htëp
itë e
tyre
at
je. N
ë kr
eun
6 ju
mun
d të
gje
ni m
ë sh
umë
në li
dhje
me
këto
udh
ëtim
e të
mre
kullu
eshm
e të
zbu
limit.
Bark
at e
nga
rkes
ave
nga
e të
rë b
ota
i sje
llin
të g
jitha
llo
jet
e us
hqim
it (s
hpes
h të
pak
etua
ra n
ë ko
ntej
nerë
) në
por
tet
e zë
ra m
e pu
në t
ë Ev
ropë
s. Kë
tu a
to s
hkar
-ko
hen
në t
rena
, kam
ionë
ose
lund
ra. P
asta
j ani
jet
ngar
kohe
n m
e gj
ëra
të c
ilat
janë
pro
dhua
r kët
u dh
e të
cila
t do
të
shite
n në
kon
tinen
tet
tjera
.
Zogu
i D
etit
jeto
n në
shk
ëmbi
një
dhe
zhyt
et
për t
’i zë
në p
eshq
it.Tu
fa t
ë le
jlekë
ve g
jejn
ë us
hqim
në
gryk
ëder
dhje
t e
lum
enjë
ve.
Ani
jet
kont
eine
rë t
rans
port
ojnë
mal
lëra
në
Evro
pë.
Evro
pa k
a m
e m
ijëra
e m
ijëra
kilo
met
ra t
ë br
egde
tit t
ë bu
kur,
të
cilë
n na
tyra
e k
a fo
rmës
uar n
ë m
ënyr
a të
ndr
yshm
e. K
a sh
këm
binj
të
gja
të d
he g
urër
or, d
he p
lazh
e të
buk
ura
me
zall
apo
gura
lecë
me
ngjy
ra t
ë fo
rmua
ra n
ga d
eti d
uke
u go
ditu
r në
shkë
mbi
nj, s
heku
ll pa
s sh
ekul
li.
Në
Nor
vegj
i, ak
ulln
ajat
e k
anë
skal
itur b
regd
etin
në
lugi
na t
ë pj
errë
ta t
ë qu
ajtu
ra fj
ord.
Në
disa
ven
de
të t
jera
, det
i dhe
era
e g
rum
bullo
jnë
zalli
n në
kod
ra rë
re. K
odra
më
e la
rtë
prej
rërë
s në
Evr
opë
(117
m
etra
e la
rtë
ësht
ë D
une
du P
yla,
afë
r Arc
acho
n në
Fra
ncë)
.
Aku
llnaj
at e
kan
ë sk
alitu
r kët
ë fjo
rd.
Një
nga
kaf
shët
më
të rr
alla
në
Evro
pë
foka
- m
urg
- jet
on n
ë M
esdh
e.
Det
i i k
a sk
alitu
r kët
a sh
kam
binj
ë ng
a gë
lqer
ja.
Kodr
a m
ë e
lart
ë pr
ej rë
re n
ë Ev
ropë
– P
yla.
Det
i
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Bios
© Bill Paton/www.rsp-images.com
© Andrew Ros/www.rsp-images.com
Dis
a pr
ej a
nije
ve m
ë të
mira
të
botë
s ja
në n
dërt
uar n
ë Ev
ropë
. Ato
për
fshi
jnë
Mbr
etër
esha
Mar
y 2-
mje
ti m
ë i m
adh
i udh
ëtim
it pë
r pas
agje
rë n
donj
ëher
ë. A
jo k
a bë
rë u
dhët
imin
e
vet
të p
arë
përt
ej A
tlant
ikut
në
jana
r 200
4.
Reso
rët
breg
deta
r të
Evro
pës
janë
ven
de t
ë m
reku
llues
hme
për
një
push
im. J
u m
und
t’i s
hijo
ni t
ë gj
itha
lloje
t e
spor
teve
të
ujit,
ng
a su
rfim
i dhe
shë
titja
me
vark
ë de
ri te
ski
jimi n
ë uj
ë dh
e zh
yt-
ja n
ën u
jë. O
se ju
mun
d ve
tëm
të
rela
ksoh
eni-d
uke
u rr
ezitu
r në
plaz
h dh
e fr
esku
ar n
ë de
ti.
Pesh
kim
i
Pesh
kim
i ka
qenë
gjit
hmon
ë i r
ëndë
sish
ëm p
ër n
jerë
zit
në E
vrop
ë.
Të g
jitha
qyt
etet
kan
ë ng
ritur
por
te t
ë pe
shki
mit,
dhe
mijë
ra
njer
ëz e
fito
jnë
jete
sën
e ty
re d
uke
kapu
r dhe
shi
tur p
eshq
, ose
du
ke b
ërë
gjër
a pë
r pes
hkat
ar d
he fa
milj
et e
tyr
e.
Bark
at m
oder
ne t
ë pe
shki
mit,
siç
janë
rrje
tet
fund
ore
të
fabr
ikua
ra, m
und
të k
apin
një
num
ër t
ë m
adh
të p
eshq
ve.
Për t
u si
guru
ar s
e nj
ë nu
mër
i m
jaft
uesh
ëm k
a m
betu
r në
det
i, ve
ndet
Evr
opia
ne k
anë
vend
osur
rreg
ulla
rret
h as
aj s
e sa
pes
hq m
und
të k
apen
, dhe
rret
h pë
rdor
imit
të
rrje
teve
të
cila
t i l
ënë
pesh
qit
e rin
j që
të ik
in.
1716
Një
mën
yrë
tjetë
r për
tu
sigu
ruar
se
kem
i pes
hq t
ë m
jaft
uesh
ëm ë
shtë
që
ato
të k
ultiv
ohen
. Në
breg
dete
t e
Evro
pës
verio
re, s
alm
onët
kul
tivoh
en n
ë ka
faze
të
mëd
ha n
ë de
ti. B
utak
ët s
iç ja
në m
idhj
et, g
uaca
t e
detit
, dhe
mol
usqe
t m
und
të k
ultiv
ohen
në
mën
yrën
e n
jëjtë
.
Mbr
ojtj
a e
breg
dete
ve t
ë Ev
ropë
s
Breg
dete
t e
Evro
pës
dhe
deti
janë
të
rënd
ësis
hme
për k
afsh
ët e
egr
a dh
e nj
erëz
it. P
rand
aj n
e du
het
të
kujd
esem
i për
ato
. Ne
duhe
t ta
par
anda
lojm
ë që
ato
të
ndot
en n
ga m
betu
rinat
nga
fabr
ikat
dhe
qyt
etet
. Ta
nker
ët e
naf
tës
ndon
jëhe
rë p
ësoj
në a
ksid
ente
, duk
e de
rdhu
r sas
i të
mëd
ha t
ë na
ftës
në
deti.
Kjo
mun
d t’i
shë
ndrr
ojë
plaz
het
në t
ë ze
za d
he t
ë vr
asë
me
mijë
ra s
hpez
ë të
det
it.
Vend
et E
vrop
iane
po
puno
jnë
së b
ashk
u që
të
për
piqe
n t’i
par
anda
lojn
ë kë
to g
jëra
që
të
ndod
hin,
dhe
për
tu
sigu
ruar
se
breg
deti
ynë
do t
ë m
bete
t i b
ukur
për
tu
shiju
ar n
ga g
jen-
erat
at e
ard
hshm
e.
Për p
eshk
im n
uk n
evoj
itet
gjith
një
bark
a!
Kulti
vim
i i S
alm
onëv
e në
Sko
tland
ë.
Port
ugal
ia –
në
skaj
in p
erën
dim
or t
ë Ev
ropë
s.
© Zefa
© Don Hammond/Design Pics/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
Zhyt
ja n
ë uj
ë në
Mes
dhe.
Ani
je e
një
fabr
ike
mod
erne
në
ishu
jt O
rkne
y në
Skot
land
ë.
Evro
pian
ët u
shqe
hen
me
shum
ë llo
je t
ë pe
shqv
e. T
una
ësht
ë nj
ë pr
ej t
yre!
© Van Parys Media/Corbis
Një
pre
j ani
jeve
më
të m
ëdha
të
botë
s pë
r udh
ëtar
ë –
Mbr
etër
esha
Mar
y 2.
© rubberball/Getty Images © Jon Warburton Lee/Getty
Images
© Belga/AFP/Getty Images
1918
Gre
qia
Ant
ike
— a
fërs
isht
200
0 de
ri 20
0 p.
e.s.
Në
Gre
qi rr
eth
4000
vje
t m
ë pa
rë, n
jerë
zit
kanë
fillu
ar
të n
dërt
ojnë
qyt
ete.
Në
fillim
ata
janë
sun
duar
nga
m
bret
i. M
ë vo
në, r
reth
500
p.e
.s., q
ytet
i i A
thin
ës e
ka
pre
zant
uar ‘
dem
okra
cinë
’- që
do
të t
hotë
‘qev
eris
ja
nga
popu
lli’ (
në v
end
se t
ë ke
në n
jë m
bret
ë, n
jerë
zit
e A
thin
ës m
errn
in v
endi
me
duke
vot
uar)
. Dem
okra
cia
ësht
ë nj
ë sh
pikj
e e
rënd
ësis
hme
Evro
pian
e e
cila
ës
htë
shpë
rnda
rë n
ë të
rë b
otën
.
Dis
a gj
ëra
tjera
të
cila
t na
i ka
në d
hënë
Gre
kët
e vj
etër
për
fshi
jnë:
• T
regi
me
të m
reku
llues
hme
për z
otër
a dh
e he
ronj
ë, lu
ftër
a dh
e av
entu
ra;
• T
empu
j ele
gant
ë, s
tatu
ja t
ë m
erm
erit
dhe
qera
mik
a të
mre
kullu
eshm
e;•
Loj
ërat
Olim
pike
;•
Tea
tro
të d
izaj
nuar
a m
irë, d
he s
hkrim
tarë
të
mëd
henj
ë ve
prat
e t
ë ci
lëve
ako
ma
luhe
n so
t;•
Mës
ues
si S
okra
ti dh
e Pl
aton
i, të
cilë
t i k
anë
mës
uar n
jerë
zit
se s
i të
men
dojn
ë lo
gjik
isht
;•
Mat
emat
ikan
ë si
Euk
lidi d
he P
itago
ra, t
ë ci
lët
i kan
ë ve
ndos
ur m
odel
et d
he rr
egul
lat
në m
atem
atik
ë;•
Shk
encë
tarë
t si
Aris
tote
li (t
ë ci
lët
kanë
stu
diua
r bim
ë dh
e ka
fshë
) dhe
Era
tost
eni (
i cili
e k
a pr
ovua
r se
to
ka ë
shtë
një
sfe
rë, d
he k
a zb
ulua
r se
sa ë
shtë
e m
adhe
).
Një
tem
pull
i Gre
qisë
ant
ike
i cili
end
e që
ndro
n në
këm
bë (
në A
thin
ë).
Plat
oni,
një
nga
men
dim
tarë
t m
ë të
sh
quar
të
botë
s.
Një
vaz
o e
Gre
qisë
ant
ike
me
pikt
urim
të
zotit
Eros
.
Gja
të m
ijëra
vite
ve, E
vrop
a ka
ndr
yshu
ar ja
shtë
zako
nish
t. Ës
htë
një
treg
im m
bres
ëlën
ës!
Por ë
shtë
i gj
atë,
kës
htu
që k
ëto
janë
ve
tëm
dis
a pj
esë
më
inte
resa
nte.
Koh
a e
Gur
it
Evro
pian
ët m
ë të
her
shëm
kan
ë qe
në g
juet
arë,
dhe
ka
në je
tuar
nëp
ër s
hpel
la. N
ë m
uret
e d
isa
shpe
l-la
ve a
ta k
anë
bërë
pik
turim
të
mre
kullu
eshë
m t
ë pa
mje
ve t
ë gj
uetis
ë. P
ërfu
ndim
isht
, ata
e k
anë
mës
uar b
ujqë
sinë
dhe
kan
ë fil
luar
t’i
ushq
ejnë
sh
tazë
t, t’i
rris
in t
ë m
bjel
lura
t dh
e të
jeto
jnë
në
fsha
tra.
Ata
i ka
në b
ërë
arm
ët d
he m
jete
t e
tyre
nga
gu
ri- d
uke
i mpr
ehur
pje
sët
e gu
rëve
, për
sh
embu
ll.
Të m
ësua
rit s
e si
të
përd
oren
met
alet
– k
oha
e Br
onzi
t dh
e e
Hek
urit
Para
dis
a m
ijëra
vje
tësh
Par
a Er
ës S
onë
(par
a lin
djes
së
Kris
htit)
, nje
rëzi
t ka
në z
bulu
ar s
e si
të
fitoj
në m
et-
ale
të n
drys
hme
duke
i nx
ehur
lloj
et e
ndr
yshm
e të
gu
rëve
në
flakë
shu
më
të n
xeht
ë. B
ronz
i- nj
ë pë
rzi-
erje
e b
akrit
dhe
kal
lajit
- ka
qenë
mja
ftë
i for
të p
ër
të b
ërë
mje
te d
he a
rmë.
Ari
dhe
argj
endi
kan
ë qe
në
të b
uta
por s
hum
ë të
buk
ura,
dhe
mun
d të
form
ëso-
hesh
in n
ë st
oli.
Më
vonë
, ësh
të z
bulu
ar e
dhe
një
met
al m
ë i f
ortë
: hek
uri.
Lloj
i më
i mirë
i he
kurit
isht
e çe
liku,
i ci
li ka
qen
ë i f
ortë
dhe
nuk
ësh
të t
hyer
leht
ë, k
ësht
u që
bën
te s
hpat
a të
mira
. Por
bër
ja e
çel
ikut
ka
qenë
sh
umë
e nd
ërlik
uar,
kësh
tu q
ë sh
pata
t e
mira
kan
ë qe
në t
ë rr
alla
dhe
të
çmue
shm
e!
Pikt
urim
i par
a-hi
stor
ik n
ë sh
pellë
n La
scau
x
Një
kok
ë së
pate
nga
bro
nzi.
Një
arm
ë ng
a Ko
ha e
gur
it.
Udh
ëtim
i nëp
ër k
ohë
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Dumfries and Galloway Coucil - Stranraer Museum
20
Mes
jeta
— a
fërs
isht
500
der
i 150
0 t.e
.s.
Kur u
rrëz
ua p
eran
doria
Rom
ane,
pje
së t
ë nd
rysh
me
të E
vrop
ës ja
në m
arrë
nga
fise
të
ndry
shm
e. P
ër s
hem
-bu
ll...
Kel
tët.
Pasa
rdhë
sit
e ty
re s
ot je
tojn
ë kr
yesi
sht
në B
ritta
ny (F
ranc
ë), C
ornw
all
(Ang
li), G
alic
ia (S
panj
ë), I
rland
ë, S
koci
dhe
Vel
ls. N
ë kë
to p
jesë
të
Evro
pës,
gjuh
a dh
e ku
ltura
kel
tike
janë
shu
më
të g
jalla
. …
Popu
jt G
jerm
anit.
Jo
të g
jithë
pre
j tyr
e ja
në s
iste
mua
r në
Gje
rman
i:•
Ang
lonë
t dhe
Sak
sonë
t kan
ë sh
kuar
në
Ang
li dh
e ka
në
u
dhëh
equr
m
e të
der
i në
1066
.•
Fra
ngët
e k
anë
push
tuar
një
pje
së t
ë m
adhe
të
Evro
pës,
përf
shirë
Fr
ancë
n në
mes
të
vitit
500
dhe
800
t.e
.s.. M
bret
i i t
yre
më
i fam
shëm
ka
qen
ë Ch
arle
mag
ne.
• G
otët
(Vi
sigo
tët
dhe
Ost
rogo
tët)
i k
anë
them
elua
r m
bret
ëritë
në
Span
jë d
he It
ali.
• V
ikin
gët
kanë
jetu
ar n
ë Sk
andi
navi
. Në
vite
t 80
0 dh
e 90
0 t.e
.s. a
ta
kanë
lun
drua
r në
ven
de t
ë tje
ra, d
uke
vjed
hur
thes
ar, t
regt
uar
dhe
u si
stem
uar a
ty k
u ka
pas
tok
ë të
mirë
buj
qëso
re.
Nor
man
ët, a
po ‘’
Nje
rëzi
t e
veriu
t’’, k
anë
qenë
Vik
ingë
t të
cilë
t ja
në v
endo
sur n
ë Fr
ancë
(në
zonë
n e
njoh
ur
Nor
man
di) d
he p
asta
j e k
anë
push
tuar
Ang
linë
në
vitin
106
6. N
jë t
apic
eri e
fam
shm
e N
orm
ane
treg
on
sken
a ng
a ky
pus
htim
. Ajo
mba
het
në n
jë m
uze
në
qyte
tin B
ayeu
x.
Sken
ë be
teje
nga
një
tap
icer
i në
Baye
ux.
Pera
ndor
ia R
omak
e —
afë
rsis
ht 5
00 p
.e.s.
der
i në
500
t.e.s.
(T.E
.S. n
ënku
pton
Të
Erës
Son
ë)
Rom
a ka
nis
ur v
etëm
si n
jë q
ytet
në
Ital
i. Po
r Ro
mak
ët k
anë
qenë
shu
më
mirë
të
orga
nizu
ar, u
sh-
tria
e t
yre
ka q
enë
shum
ë e
mirë
në
luft
ime,
dhe
ata
gr
adua
lisht
i ka
në p
usht
uar t
ë gj
itha
toka
t pë
rret
h M
esdh
eut.
Even
tual
isht
, per
ando
ria R
omak
e ës
htë
shtr
irë q
ë ng
a A
nglia
e v
eriu
t në
Shk
retë
tirën
e
Saha
rës
dhe
nga
Atla
ntik
u në
Azi
.
Këto
janë
dis
a pr
ej g
jëra
ve t
ë ci
lat
na k
anë
dhën
ë Ro
mak
ët:
• R
rugë
të
mira
, të
drej
ta t
ë ci
lat
i lid
hin
të g
jitha
pje
sët
e pe
rand
oris
ë;•
Sht
ëpi t
ë bu
kura
me
obor
re b
rend
a go
dinë
s dh
e dy
shem
e m
e pl
laka
moz
aiku
;•
Ura
të
fort
a dh
e ka
nale
(për
bar
tjen
e uj
it në
dis
tanc
a të
gja
ta);
• H
arqe
të
rrum
bulla
kët-
të c
ilat
i kan
ë bë
rë n
dërt
esat
e t
yre
solid
e dh
e je
tëgj
ata;
• M
ater
iale
të
reja
ndë
rtim
ore,
siç
janë
cem
enti
dhe
beto
ni;
• A
rmë
të re
ja s
iç ja
në k
atap
ulta
t;•
Shk
rimta
rë t
ë m
ëdhe
nj s
i Cic
eron
i dhe
Virg
jili.
• T
ë dr
ejtë
n ro
mak
e, t
ë ci
lën
e pë
rdor
in s
hum
ë ve
nde
Evro
pian
e so
t.
Një
pje
së e
Rom
ës a
ntik
e –
dhe
pam
je e
ush
tarë
ve
rom
akë.
Një
urë
ajro
re ro
mak
e e
cila
end
e që
ndro
n so
t: Po
nt d
u G
are
në F
ranc
ë.
Një
moz
aik
rom
ak q
ë pa
raqe
t nj
ë ka
rakt
er
miti
k.21
© Van Parys Media/Corbis © Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
Viki
ngët
ishi
n lu
ndër
tarë
aq
të
mirë
saq
ë ar
ritën
der
i në
Am
erik
ë
(por
nuk
i tr
egua
n as
kujt!
)
Art
kel
tik n
ga v
itet
700
t.e.s.
2322
Rene
sanc
a —
afë
rsis
ht 1
300
deri
në 1
600
t.e.s.
Gja
të M
esje
tës,
shum
ë nj
erëz
nuk
kan
ë di
tur t
ë le
xojn
ë os
e të
shk
ruaj
në d
he
ata
kanë
ditu
r ve
tëm
atë
çka
e k
anë
mës
uar
në k
ishë
. Vet
ëm d
isa
mës
ues
të z
gjua
r në
uni
vers
itete
kis
hin
kopj
e të
lib
rave
të
shkr
uara
nga
Gre
kët
dhe
Rom
akët
e v
jetë
r. Po
r në
vite
t 13
00 d
he 1
400,
stu
dent
ët f
illua
n ti
ri-zb
ulon
in li
brat
ant
ikë.
Ata
kan
ë qe
në t
ë ha
bitu
r m
e id
etë
dhe
njoh
uritë
e
mëd
ha t
ë ci
lat
i kan
ë gj
etur
aty
, dhe
lajm
et k
anë
fillu
ar t
ë pë
rhap
en.
Nje
rëzi
t e
pasu
r dh
e të
edu
kuar
, pë
r sh
embu
ll në
Flo
renc
ë (It
ali),
jan
ë in
tere
suar
shu
më.
Ata
kan
ë m
undu
r të
ble
jnë
libra
-sid
omos
kur
ësh
të
shpi
kur s
htyp
i në
Evro
pë (1
445)
- dhe
ata
janë
das
huru
ar m
e G
reqi
në d
he
Rom
ën e
vje
tër.
Ata
i ka
në p
asur
sht
ëpitë
e t
yre
të m
odel
uara
mbi
pal
-la
tet
Rom
ake,
dhe
kan
ë pa
guar
art
istë
dhe
sku
lpto
rë t
ë ta
lent
uar p
ër t
’i de
koru
ar a
to m
e sk
ena
nga
treg
imet
Gre
ke d
he R
omak
e, d
he m
e st
atuj
a të
zot
ave,
her
onjv
e dh
e pe
rand
orëv
e.
Ka q
enë
siku
r se
një
botë
e h
umbu
r e b
ukur
isë
dhe
men
çuris
ë ki
shte
rilin
dur.
Për k
ëtë
arsy
e kë
të p
eriu
dhë
e qu
ajm
ë ‘’R
enes
ancë
’ (që
nën
kupt
on ‘r
ilind
je’).
Ajo
i ka
dhë
në b
otës
:
• P
ikto
rë d
he s
kulp
tor t
ë m
ëdhe
nj s
iç ja
në M
ikel
anxh
elo
dhe
Botiç
elli;
• A
rkite
ktë
të t
alen
tuar
si B
rune
lesk
i;•
Shp
ikës
in d
he a
rtis
tin e
mad
h Le
onar
do d
a Vi
nçi;
• M
endi
mta
r të
mëd
henj
siç
janë
Tom
as M
ori,
Eras
mus
dhe
Mon
tenj
e;•
Shk
encë
tarë
siç
ësh
të K
oper
niku
dhe
Gal
ileu
(i ci
li ka
zbu
luar
se
toka
dhe
pla
netë
t tje
rë rr
otul
lohe
n
rret
h di
ellit
); •
Ndë
rtes
a të
buk
ura
siç
janë
kës
htje
llat
në lu
ginë
n Lo
ire•
Int
eres
im i
ri në
çfa
rë m
unde
n qe
niet
nje
rëzo
re t
ë ar
rijnë
.
Një
nga
sta
tuja
t m
ë të
njo
hura
të
botë
s: D
avid
i nga
Mik
elan
gjel
o.
Leon
ardo
da
Vinc
i diz
ajno
i kët
ë he
likop
ter p
ara
500
vite
sh!
Një
nga
pik
tura
t e
fam
shm
e të
Ren
esan
cës:
Vene
ra n
ga
Bott
icel
li.
Slla
vët
janë
ven
dosu
r në
shum
ë pj
esë
të E
vrop
ës li
ndor
e dh
e ja
në b
ërë
para
ardh
ës të
pop
ujve
të s
otëm
sl
lavo
-folë
s, pë
rfsh
irë B
jello
rusë
t, Bu
llgar
ët, K
roat
ët, Ç
ekët
, Pol
akët
, Rus
ët, S
erbe
t, Sl
lova
kët,
Sllo
venë
t dh
e U
krai
nasi
t.
Mag
jarë
t ja
në v
endo
sur n
ë Ev
ropë
n lin
dore
dhe
kan
ë th
emel
uar M
bret
ërin
ë e
Hun
garis
ë në
të
900’
tat
t.e.s.
. Pas
ardh
ësit
e ty
re s
ot je
tojn
ë në
Hun
gari
dhe
vend
e të
tje
ra fq
inje
.
G
jatë
Mes
jetë
s, m
bret
ërit
dhe
fisni
kët
në E
vrop
ë ja
në g
rindu
r shp
esh
dhe
ka p
as s
hum
ë lu
ftër
a.
(Kjo
ka
qenë
koh
a ku
r kal
orës
it në
par
zmor
e ka
në
luft
uar m
bi k
uaj).
Për
ta
mbr
ojtu
r vet
ën n
ga s
ulm
i, m
bret
ërit
dhe
fisni
kët
shpe
sh k
anë
jetu
ar n
ë kë
shtje
lla t
ë fo
rta,
me
mur
e të
tra
sha
prej
gur
ëve.
D
isa
kësh
tjella
kan
ë qe
në a
q të
fort
a sa
qe
kanë
që
ndru
ar d
eri s
ot.
Kris
hter
imi ë
shtë
bër
ë re
ligjio
ni k
ryes
or n
ë Ev
ropë
gja
të M
esje
tës,
dhe
kish
at ja
në n
dërt
uar p
o th
uaj ç
do k
und.
Dis
a pr
ej t
yre
janë
mah
-ni
tëse
- sid
omos
kat
edra
let
e m
ëdha
, me
kulla
të
tyre
të
lart
a dh
e dr
itare
me
xham
a të
ngj
yros
ura.
M
urgj
it m
irres
hin
me
bujq
ësi d
he e
ndi
hmua
n zh
villi
min
e b
ujqë
sisë
në
mba
rë E
vrop
ën. A
ta g
jitha
shtu
the
mel
uan
shko
lla d
he s
hkru
an
libra
. Man
astir
et e
tyr
e sh
pesh
kis
hin
bibl
iote
ka k
u m
bahe
shin
libr
a të
rënd
ësis
hme
nga
kohë
rat
e la
shta
.
Në
Span
jën
jugo
re, k
u Is
lam
i ka
qenë
feja
kr
yeso
re, s
undu
esit
kanë
ndë
rtua
r xha
mi
dhe
min
are
të b
ukur
a. M
ë të
fam
shm
et
të c
ilat
kanë
mbe
tur s
ot ja
në x
ham
ia n
ë Co
rdob
a dh
e m
inar
ja G
irald
a në
Sev
ille.
Ark
itekt
ura
gotik
e (s
i ajo
e k
ated
rale
s
Char
tres
në
Fran
cë)
isht
e nj
ë zb
ulim
i
mes
jetë
s.
Kësh
tjella
t m
esje
tare
ndë
rtoh
eshi
n pë
r t'u
mbr
ojtu
r
nga
arm
iku.
Një
pje
së e
xha
misë
së
mad
he m
esje
tare
në
Cord
oba
(Spa
një)
.© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
2524
Në
të n
jëjtë
n ko
he, n
ë Ev
ropë
, shk
encë
tarë
t gj
enin
më
shum
ë e
më
shum
ë pë
r atë
se
si fu
nksi
onon
uni
vers
i. G
jeol
ogët
, të
cilë
t st
udio
nin
gurë
t dh
e fo
sile
t, fil
luan
të
pyet
shin
se
si is
hte
form
uar t
oka
dhe
sa e
vje
tër i
shte
ajo
në
të
vërt
etë.
Dy
shke
ncët
arë
të m
ëdhe
nj, Z
han
Bapt
ist
dhe
Çarls
Dar
vin,
ev
entu
alis
ht p
ërfu
ndua
n se
kaf
shët
dhe
bim
ët k
anë
‘evo
luar
’- du
ke u
nd
ërru
ar p
rej n
jë g
jalle
se n
ë tje
trën
gja
të m
ilion
a dh
e m
ilion
a vi
tesh
.
Në
vite
t e
1700
’ta, n
jerë
zit
bëni
n ed
he p
yetje
të
tjera
të
rënd
ësis
hme
– se
si d
uhet
të
qeve
risen
sh
tete
t, çf
arë
të d
rejta
dhe
liris
h du
het
të k
enë
njer
ëzit.
Shk
rimta
ri Fr
ance
z Zh
an-Z
hak
Ruso
ka
thën
ë se
çdo
kush
duh
et t
ë je
të i
bara
bart
ë. N
jë s
hkrim
tar t
jetë
r Fra
ncez
, Vol
ter,
tha
se b
ota
do t
ë is
hte
më
e m
irë n
ëse
arsy
eja
dhe
dije
nia
do t
a zë
vend
ëson
in in
jo-
ranc
ën d
he b
esty
tnin
.
Kjo
epok
ë e
idev
e të
reja
, e q
uajtu
r ‘N
driç
im i
men
djes
’, ka
çua
r në
revo
luci
one
në d
isa
vend
e- p
ër s
hem
bull
revo
luci
oni F
ranc
ez i
vitit
178
9, k
ur n
jerë
zit
vend
osën
se
nuk
do t
ë su
ndoh
en m
ë ng
a m
bret
ërit
dhe
mbr
etër
esha
t. N
jë n
ga s
loga
nët
revo
luci
onar
ë të
ty
re is
hte
‘liri,
bar
azi,
vëlla
zërim
’ – i
cili
u bë
dhe
mot
o ko
mbë
tare
fr
ance
ze.
Revo
luci
oni I
ndus
tria
l – a
fërs
isht
175
0 de
ri në
188
0 t.e
.s.
Një
lloj
tjet
ër i
‘revo
luci
onit’
ka
fillu
ar n
ë Ev
ropë
rret
h 25
0 vi
tesh
më
parë
- në
bot
ën e
‘ind
ustri
së’.
E të
ra fi
lloi m
e nj
ë kr
izë të
ene
rgjis
ë. P
ër m
ijëra
vje
t, nj
erëz
it ki
shin
dje
gur d
ru d
he q
ymyr
dru
ri. P
or ta
ni, p
jesë
të E
vrop
ës k
ishin
ng
elur
pa
pyje
! Çf
arë
tjetë
r mun
d të
për
dorn
im n
e si
lënd
ë dj
egës
e?
Përg
jigjja
isht
e th
ëngj
illi.
Kish
te s
hum
ë në
Evr
opë,
dhe
min
ator
ët fi
lluan
të
gërm
onin
për
të. T
hëng
jilli
ndez
i mot
orët
me
avul
l të
sapo
shp
ikur
. Ai p
o as
htu
mun
d të
piq
ej d
he të
shë
ndrro
hej n
ë ‘k
oks’,
e c
ila ë
shtë
një
lënd
ë dj
egës
e sh
umë
më
e pa
stër
-idea
le p
ër të
pro
dhua
r hek
ur d
he ç
elik
.
Rret
h 15
0 vi
te m
ë pa
rë, n
jë n
jeri
i qua
jtur H
enri
Bese
mer
e s
hpik
u nj
ë ‘’f
urrë
shp
ërth
imi’
e ci
la m
und
të p
rod-
hont
e sa
si të
mëd
ha të
çel
ikut
shu
më
lirë.
Së
shpe
jti, E
vrop
a pr
odho
nte
sasi
të m
ëdha
të s
aj, d
he k
jo n
drys
hoi
botë
n! Ç
elik
u i l
irë e
bër
i të
mun
dshm
e nd
ërtim
in e
rrok
aqie
jve,
ura
ve të
mëd
ha, v
ijave
oqe
anor
e, m
akin
ave,
fri
gorif
erëv
e...p
o as
htu
edhe
arm
ëve
dhe
bom
bave
të fu
qish
me.
Volte
ri, n
jëri
nga
shkr
imta
rët
e
mëd
henj
ë të
koh
ës s
ë ‘n
driç
imit’
.
Zbul
imet
e m
ëdha
dhe
idet
ë e
reja
— a
fërsi
sht 1
500
deri
në 1
900
t.e.s.
Në
kohë
n e
Rene
sanc
ës, t
regt
ia p
o bë
hej
shum
ë e
rënd
ësis
hme
për
treg
tarë
t Ev
ropi
an. A
ta s
hitn
in m
allra
në
toka
të
larg
ëta
si In
dia
dhe
silln
in m
brap
a er
ëza
të ç
mue
shm
e dh
e gu
rë t
ë çm
uar.
Por
udhë
timi
me
rrug
ë to
këso
re is
hte
i vës
htirë
dhe
mer
rte
shum
ë ko
hë, k
ësht
u që
tr
egta
rët
doni
n ta
arr
inin
Indi
n ng
a de
ti. P
robl
emi k
a qe
në s
e A
frik
a is
hte
në rr
ugë-
dhe
isht
e sh
umë
e m
adhe
!
Meg
jitha
të, n
ëse
toka
ka
qenë
me
të v
ërte
të e
rru
mbu
llakë
t (a
shtu
si
kish
in fi
lluar
të b
eson
in n
jerë
zit),
anije
t Evr
opia
ne d
o të
ishi
n në
gje
nd-
je t
a ar
rinin
Ind
in d
uke
lund
ruar
në
perë
ndim
. Kës
htu
që, n
ë vi
tin
1492
, Kris
tofe
r Kol
ombo
dhe
lund
ërta
rët e
tij u
nisë
n ng
a Sp
anja
dhe
e
kalu
an A
tlant
ikun
. Por
në
vend
se
të a
rrini
n në
Indi
ata
i zb
ulua
n Ba
ham
et (i
shuj
t në
Det
in K
arai
be, a
fër b
regd
etit
të A
mer
ikës
).
Eksp
loru
esit
tjerë
pas
uan
së s
hpej
ti. N
ë vi
tet
1497
-98,
Vas
ko d
e G
ama-
një
of
icer
i m
arin
ës P
ortu
geze
- ka
qenë
Evr
opia
ni i
parë
i ci
li ar
riti n
ë In
di d
uke
lund
ruar
për
reth
Afr
ikës
. Në
1519
, një
eks
plor
ues
tjetë
r por
tuge
z -F
erdi
nand
M
agel
lan,
i ci
li pu
nont
e pë
r Mbr
etin
e S
panj
ës -u
dhëh
oqi e
kspe
ditë
n e
parë
pë
r të
lund
ruar
për
reth
bot
ës!
Shum
ë sh
pejt,
Evr
opia
nët
eksp
loru
an is
hujt
e Ka
raib
eve
dhe
Am
erik
ën (t
ë ci
lat
ata
i qua
nin
‘bot
a e
re’)
dhe
them
elua
n at
je k
olon
i. M
e fja
lë t
ë tje
ra, a
ta e
kan
ë m
arr t
okën
, duk
e po
huar
se
ajo
i ka
taku
ar v
endi
t të
ty
re a
më
në E
vrop
ë. A
ta i
kanë
mar
rë b
esim
et, z
ako-
net
dhe
gjuh
ët e
tyr
e m
e ve
ti- d
he k
ësht
u A
nglis
htja
dh
e Fr
ëngj
isht
ja u
bën
ë gj
uhët
kry
esor
e të
folu
ra n
ë A
mer
ikën
Ver
iore
, dhe
Spa
nja
e Po
rtug
alis
htja
në
Am
erik
ën Q
endr
ore
dhe
Jugo
re.
Me
kalim
in e
koh
ës, E
vrop
ianë
t ka
në lu
ndru
ar m
ë la
rg e
më
larg
- në
Kinë
, Jap
oni,
Azi
jugl
in-
dore
, Aus
tral
i dhe
Oqe
ani.
Lund
ërta
rët
të c
ilët
kthe
hesh
in n
ga k
ëto
toka
të
larg
ëta
rapo
rton
in t
ë ki
shin
pa
rë k
rijes
a të
çud
itshm
e sh
umë
të n
drys
hme
nga
këto
në
Evro
pë. K
jo i
bëri
shke
ncët
arët
të
etur
për
t’i
eksp
loru
ar k
ëto
vend
e dh
e pë
r t’i
sjel
lë k
ëto
kafs
hë d
he b
imë
në m
uze
Evro
pian
e. N
ë vi
tet
1800
, eks
plo-
rues
it Ev
ropi
an s
hkua
n th
ellë
në
Afr
ikë,
dhe
me
1910
kom
bet
Evro
pian
e ki
shin
kol
oniz
uar t
ërë
kont
inen
tin
Afr
ikan
.
Repl
ikim
e të
ani
jeve
të
Kris
tofe
r Kol
ombo
s.
Dod
o, n
jë z
og i
cili
nuk
flutu
ront
e, k
a je
tuar
në
një
ishu
ll në
Oqe
anin
Indi
an. A
i u z
hduk
nga
kol
oniz
a-to
rët
evro
pian
ë.
Çarls
Dar
vini
pub
likoi
teo
rinë
e tij
të
evol
ucio
nit
më
1859
.
Hen
ri Be
sem
er –
shp
ikës
i i p
rodh
imit
mod
ern
të ç
elik
ut.
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
Vask
o de
Gam
a –
njer
iu i
parë
i
cili
lund
roi n
ga E
vrop
a në
Indi
.
2726
Shum
ë pr
ej a
rtist
ëve,
kom
pozit
orëv
e, z
bavi
tësv
e, s
hpik
ësve
, shk
encë
tarë
ve d
he
spor
tistë
ve k
anë
ardh
ur n
ga E
vrop
a. N
e i k
emi p
ërm
endu
r disa
pre
j tyr
e në
kre
rët e
m
ëpar
shëm
. Ne
nuk
mun
dem
i ass
esi t
’i pë
rfshi
jmë
të g
jithë
ata
në
këtë
libë
r, kë
sh-
tu q
ë kë
tu ja
në v
etëm
40
emra
të tj
erë,
në
një
radh
itje
alfa
betik
e, d
he n
ga v
ende
t e n
drys
hme
Evro
pian
e.
Ne
e ke
mi l
ënë
një
hapë
sirë
të z
braz
ët n
ë fa
qen
29 p
ër z
gjid
hjen
tuaj
per
sona
le. M
und
të je
të d
ikus
h i n
johu
r nga
ven
di ju
aj, a
po e
kipi
i ju
aj i
pref
erua
r spo
rtiv
ose
pop
grup
i Evr
opia
n. P
se n
uk e
gje
ni n
jë
foto
graf
i të
tyre
dhe
ta n
gjisn
i atë
në
hapë
sirën
e z
braz
ët, s
ë ba
shku
me
disa
fakt
e lid
hur m
e ta
?
Em
ri Ko
mbë
sia
Çfar
ë ka
në b
ërë?
ABBA
Su
edez
Po
p gr
up: k
ëngë
t e ty
re k
anë
qenë
hite
të m
ëdha
në
tërë
bot
ën n
ë vi
tet e
197
0’ta
.
Šte
fan
Banič
Sllo
vak
Shpi
kës:
ai e
ka
shpi
kur p
aras
hutë
n në
191
3.
The
Beat
les
Brita
nik
Pop
grup
: kën
gët e
tyre
kan
ë qe
në h
ite të
mëd
ha n
ë të
rë b
otën
në
vite
t e 1
960’
ta.
Hen
ri Be
kere
l Fr
ance
z Sh
kenc
ëtar
: ai e
ka
zbul
uar r
adio
aktiv
itetin
në
1896
.
Ludv
ig v
an B
etov
en
Gje
rman
Ko
mpo
zitor
: ka
shkr
uar s
hum
ë pr
ej m
uzikë
s së
mirë
.
The
odd
of jo
y (h
imni
Evr
opia
n) v
jen
nga
simfo
nia
e tij
e n
ëntë
, e k
ompo
nuar
më
1823
.
Tim
Ber
ners
-Lee
Br
itani
k
Nill
s Bo
r D
anez
Sh
kenc
ëtar
: ka
fitua
r çm
imin
e N
obeli
t për
Fizi
kë
në
vitin
192
2 pë
r shp
ikjet
e ti
j rre
th st
rukt
urës
së a
tom
eve.
Robe
rt Bo
jll
Irlan
dez
Shke
ncët
arë:
i fa
msh
ëm p
ër e
kspe
rimen
tet e
tij m
bi
gazr
at d
he s
hpik
jen
e ‘Li
gjit
të B
ojlit
’ më
1662
.
Çarli
Çap
lin
Brita
nik
Dre
jtor i
film
it dh
e nj
ë pr
ej ak
torë
ve m
ë qe
shar
ak
të
bot
ës. F
ilmat
e ti
j të
mëd
henj
për
fshijn
ë Ko
hëra
t Mod
erne
(193
6).
Fred
erik
Sho
pen
Pola
k Ko
mpo
zitor
dhe
pia
nist
(181
0-49
): ai
ka
shkr
uar s
hum
ë
p
jesë
të p
iano
s për
fshirë
edh
e të
fam
shm
en N
octu
rnes
.
Nad
ia C
oman
eci
Rum
une
Atlet
e: pe
rsoni
i pa
rë n
donj
ëher
ë që
ka sh
ënua
r pika
të p
lota
(1
0 ng
a 10
) për
gjim
nasti
kë n
ë Lo
jërat
Olim
pike
në
vitin
1976
.
Mar
ie C
urie
Po
lake
Sh
kenc
ëtar
e: m
e ba
shkë
shor
tin e
saj P
ierre
ajo
ka
zbul
uar r
adi
(Mar
ia S
klod
owsk
a)
um
in- n
jë m
etal
radi
oakt
iv. A
ta ja
në sh
përb
lyer m
e Çm
imin
e
Nob
elit p
ër F
izikë
në
vitin
190
3.
Salv
ador
Dal
í Sp
anjo
ll Ar
tist (
1904
– 8
9): i
njo
hur p
ër p
iktu
rat e
tij t
ë çu
dit
shm
e dh
e ën
dërri
mta
re n
ë st
ilin
‘surre
alist
’.
Bota
mod
erne
- af
ërsi
sht
1880
der
i më
sot
Shpi
kjet
tje
ra E
vrop
iane
nga
vite
t 18
70 e
tut
je k
anë
ndih
mua
r në
kriji
min
e b
otës
të
cilë
n e
njoh
im n
e so
t. Pë
r she
mbu
ll:
Tele
foni
18
76
Tele
vizi
oni d
he rr
ugët
1920
’tat
Mot
ori m
e na
ftë
1886
Ra
dari
dhe
stilo
laps
at
19
35M
esaz
het
e pa
ra m
e ra
dio
1901
Ka
feja
inst
ante
1937
Enë
të p
jekj
es-p
last
ika
e pa
rë
1909
A
vion
i i p
arë
reak
tiv
19
39N
driç
imi m
e ne
on
1912
Ko
mpj
uter
i i p
arë
19
40’ta
t
Sot,
afër
sish
t nj
ë çe
rek
e nj
erëz
ve q
ë pu
nojn
ë në
Evr
opë
prod
-ho
jnë
gjër
a të
nev
ojsh
me
për b
otën
mod
erne
: ush
qim
dhe
pi
je; t
elef
ona
mob
il dh
e ko
mpj
uter
; ves
hmba
thje
dhe
mob
ile;
mak
ina
larë
se d
he t
elev
izor
ë; m
akin
a, a
utob
usë
dhe
kam
ionë
dh
e sh
umë
të t
jera
për
veç
këty
re.
Rret
h 7
në ç
do 1
0 pu
nëto
r Evr
opia
ne k
anë
punë
‘shë
rbim
i’.
Me
fjalë
të
tjera
, ata
pun
ojnë
në
dyqa
ne d
he z
yra
post
are,
ba
nka
dhe
kom
pani
sig
urim
i, ho
tele
dhe
rest
oran
e, s
pita
le
dhe
shko
lla, e
tj.-o
se d
uke
shitu
r gjë
ra o
se d
uke
ofru
ar s
hër-
bim
e pë
r të
cila
t ka
në n
evoj
ë nj
erëz
it.
Të m
ësua
rit e
mës
imev
e ng
a hi
stor
ia
Mje
risht
, tre
gim
i i E
vrop
ës n
uk ë
shtë
vet
ëm p
ër t
ë ar
ritur
a të
mëd
ha p
ër t
ë ci
lat
ne
mun
d të
kre
nohe
mi.
Ka e
dhe
shum
ë gj
ëra
të t
jera
për
të
cila
t du
het
të n
a vi
jë t
urp.
Gja
të s
heku
jve,
ko
mbe
t Ev
ropi
ane
kanë
zhv
illua
r luf
tëra
të
tmer
rshm
e ku
ndër
një
ri tje
trit.
Kët
o lu
ftër
a ka
në q
enë
zako
nish
t pë
r shk
ak t
ë fu
qisë
dhe
pro
nës,
apo
relig
jioni
t. Ko
loni
zato
rët
Evro
pian
kan
ë m
bytu
r shu
më
njer
ëz v
endo
r në
kont
inen
tet
e ty
re- d
uke
i luf
tuar
apo
ke
qtra
jtuar
, apo
duk
e sh
përn
darë
aks
iden
talis
ht s
ëmun
dje
Evro
pian
e në
mes
in e
tyr
e. E
vrop
ianë
t po
as
htu
kanë
mar
rë e
dhe
me
mili
ona
Afr
ikan
ë pë
r të
punu
ar p
ër t
a si
skl
levë
r.
Mës
imet
u d
asht
ë të
mës
ohen
nga
kët
o ga
bim
e të
fr
iksh
me.
Tre
gtia
Evr
opia
ne m
e sk
llevë
r u h
eq n
ë vi
tet
e 18
00’ta
. Kol
onitë
kan
ë fit
uar l
irinë
e t
yre
në v
itet
e 19
00’ta
. Dhe
paq
ja k
a ar
dhur
në
Evro
pë
më
në fu
nd. P
ër t
a zb
ulua
r se
si, l
exon
i kap
itulli
n e
titul
luar
“Ba
shki
mi i
fam
iljes
: tre
gim
i për
Bas
hkim
in
Evro
pian
.”
Tele
foni
i pa
rë, i
shp
ikur
nga
sko
cezi
A
leks
ande
r Gra
ham
Bel
l. So
t, Ev
ropa
pro
d-ho
n te
lefo
nat
më
të ri
mob
ilë.
Një
var
rezë
e lu
ftës
në F
land
ers
(Bel
gjik
ë). M
ë sh
umë
se
8 m
ilion
ë us
htar
ë hu
mbë
n je
tën
vetë
m n
ë Lu
ftën
e Pa
rë
Botë
rore
.
Dyz
etë
fyty
rat
e nj
ohur
a,
nga
A d
eri n
ë Z
© Van Parys Media/Corbis
© Van Parys Media/Corbis
ABB
A
Mar
ie C
urie
© Van Parys Media/Corbis© Michael Ochs Archives/Corbis
Çap
lin
© CinemaPhoto/Corbis
Shpi
kës:
ai k
a sh
piku
r Wor
ld W
ide
Web
, në
të
cilë
n ba
zohe
t Int
erne
ti, m
ë 19
89.
Nad
ia C
oman
eci
© Van Parys Media/Corbis
28
Em
ri Ko
mbë
sia
Çfar
ë ka
në b
ërë?
Isak
Nju
tni
Brita
nik
Sh
kenc
ëtar
: në
vite
t e 1
600’
ta a
i e k
a zb
ulua
r se
si
puno
n gr
avite
ti i t
okës
, dhe
si lë
vizin
pla
netë
t nëp
ër h
apës
irë.
Alfr
ed N
obel
Su
edez
Shke
ncët
ar: a
i e k
a sh
piku
r din
amiti
n në
viti
n 18
66, d
he e
ka th
emel
uar Ç
mim
in N
obel
për
të a
rritu
rat e
mëd
ha.
Erkk
i Noo
l Es
tone
z A
tletë
: ai k
a fit
uar n
jë m
edal
je t
ë ar
të n
ë dh
jetë
garë
shin
e
Lojë
rave
Olim
pike
në
vitin
200
0.
Lui P
aste
r Fr
ance
z Sh
kenc
ëtar
ë: ai
ka
zbul
uar s
e sh
umë
sëm
undj
e sh
kak
to
hen
nga
bakt
eret
, dhe
në
vitin
186
2 ai
e sh
piku
‘’pas
teriz
imin
’’, nj
ë m
ënyr
ë pë
r t’i
mby
tur b
akte
ret n
ë us
hqim
.
Pabl
o Pi
kaso
Sp
anjo
ll A
rtis
t: i f
amsh
ëm p
ër p
iktu
rimet
e t
ij në
stil
in ‘k
ubis
t’,
përf
shirë
Les
dem
oise
lles
d’A
viny
ó (1
907)
.
Mar
ko P
olo
Ve
nedi
kas
Eksp
loru
es i
mad
h: m
ë sh
umë
se 7
00 v
jet m
ë pa
rë
ap
o D
alm
at
ai k
a ud
hëtu
ar n
ga A
zia n
ë Ki
në d
he ë
shtë
kth
yer s
ërish
.
Rem
bran
dt
Hol
ande
z
Arti
st: i
fam
shëm
për
për
dorim
in e
ngj
yrav
e të
pas
ura,
dritë
s dh
e hi
jes.
Pikt
urat
e ti
j për
fshi
jnë
Vroj
timin
e N
atës
(16
42).
Jean
Sib
eliu
s Fi
nlan
dez
Kom
pozi
tor:
Pjes
ët e
tij
të m
ëdha
për
fshi
jnë
Finl
anda
(190
0).
U2
Irlan
dez
Bend
Rok
u: k
ëngë
t e
tyre
kan
ë qe
në h
ite t
ë m
ëdha
në t
ërë
botë
n që
nga
198
0.
Vinc
ent
H
olan
dez
Arti
st (1
853
– 90
): pi
ktur
at e
tij t
ë sh
umta
për
fshi
jnë
disa
nga
Lul
edie
jtë.
Van
Gog
h
Ant
onio
It
alia
n Ko
mpo
zito
r: ai
ka
shkr
uar s
hum
ë pj
esë,
për
fshi
rë K
atër
Stin
ët (
1725
). Vi
vald
i
Ale
ssan
dro
Ital
ian
Shke
ncët
ar: r
reth
viti
t 17
99 a
i ka
shpi
kur b
ater
inë
elek
trik
e.
Volta
Zine
dine
Fr
ance
z F
utbo
llist
: zyr
taris
ht lo
jtari
më
i mirë
i vi
tit 1
998
dhe
2000
. Zi
dane
EDH
E N
JË:
ZGJE
DH
JA IM
E
Emri
Ko
mbë
sia
Çfar
ë ka
në b
ërë?
Mar
len
Ditr
ih
Gje
rman
e Ak
tore
: ajo
ka
luaj
tur n
ë sh
umë
film
a,
pë
rfshi
rë v
ersio
nin
orig
jinal
të fi
lmit
Rret
h bo
tës
për 8
0 di
të (
1956
).
Anto
nín
Dvo
řák
Bohe
m
Kom
pozit
or: p
jesë
t e ti
j të
mëd
ha p
ërfs
hijn
ë
Sim
foni
në e
Re
të B
otës
(189
3).
Albe
rt Aj
nsht
ajn
Gje
rman
Sh
kenc
ëtar
: më
1905
ai z
bulo
i ‘re
lativ
itetin
’- në
fja
lë të
tjer
a, s
i lën
da, e
nerg
jia d
he k
oha
janë
të
gjith
a të
lidh
ura
njër
a m
e tje
trën.
Fede
rico
Felli
ni
Italia
n D
rejto
r i fi
lmit:
film
at e
tij t
ë m
ëdhe
nj, p
ërfs
hirë
L
a St
rada
(195
4), k
anë
fitua
r çm
imet
Osk
ar p
esë
herë
.
Milo
s Fo
rman
Çe
k D
rejto
r i fi
lmit:
ai k
a fit
uar O
skar
ë pë
r film
at e
tij
Amad
eus
(198
4) d
he N
jëri
flutu
roi m
bi F
olen
ë e
Q
yqes
(197
5).
Zigm
und
Froj
d
Aust
riak
Psik
iatë
r (18
56- 1
939)
: ai e
ka
zbul
uar
’p
sikan
alizë
n’- n
jë m
ënyr
ë e
të s
hpje
guar
it se
si
puno
jnë
men
djet
tona
.
Just
ine
Hen
in
Belg
e Te
nist
e: a
jo k
a fit
uar n
jë m
edal
je të
artë
në
Lo
jëra
t Olim
pike
200
4.
Tier
i Anr
i Fr
ance
z Fu
tbol
list:
i vet
mi l
ojta
r i c
ili k
a fit
uar ç
mim
in
e nj
ohur
të
futb
ollit
ang
lez
të A
soci
acio
nit
të
shkr
imta
rëve
të
futb
ollit
‘Fut
bolli
sti i
viti
t’ tr
e
herë
(200
3, 2
004,
200
6).
Her
gé
Belg
Ar
tist d
he sh
krim
tar:
ai k
a kr
ijuar
ave
ntur
at e
Tin
tin-it
(G
eorg
es R
émi)
(1
929)
dhe
shum
ë se
ri të
libr
ave
kom
ik.
Haj
nrih
Her
c G
jerm
an
Shke
ncët
ar: n
ë vi
tin 1
888
ai k
a dë
shm
uar s
e
radi
o-va
lët e
kzist
ojnë
.
Chris
to (J
avac
heff)
Bu
llgar
Ar
tist:
i fam
shëm
për
‘mbë
shtje
lljen
’ e n
dërte
save
,
m
onum
ente
ve, s
i dhe
lisa
ve, m
e pë
lhur
ë –
siç
bë
ri m
e Pa
rlam
entin
Gje
rman
më
1995
–
Re
ichs
tag
i mbu
luar
..
Fran
z Li
st
Hun
gare
z Ko
mpo
zitor
(181
1-86
): ai
i ka
shk
ruar
disa
pre
j
kom
poni
mev
e m
ë të
vës
htira
për
pia
no, s
iç ja
në
Stud
imet
të Ja
shtë
zako
nshm
e.
Klod
Mon
e Fr
ance
z A
rtis
t (1
840
– 19
26):
i fam
shëm
për
stil
in e
tij
‘im
pres
ioni
st’ t
ë pi
ktur
imit
përfs
hirë
një
ser
i të
Za
mba
këve
të
Ujit
.
Wol
fgan
g A
mad
eus
A
ustr
iak
Kom
pozi
tor:
ai k
a kr
ijuar
muz
ikë
të m
irëfil
ltë,
M
ozar
t
përf
shirë
ope
rën
Flau
tin m
agjik
(17
91)..
29
(tan
i pje
së e
Re
publ
ikës
Çek
e)
(sot p
jesë
e K
roac
isë)
M
arle
n D
itrih
© Van Parys Media/Corbis
Alb
ert
Ajn
shta
jn
© Van Parys Media/Corbis
Milo
s Fo
rman
© Julio Donoso/CORBIS SYGMA
Moz
art
© Austrian Archives/CORBIS
Just
ine
Hen
in
© Leo Mason/Corbis
Pabl
o Pi
kaso
© Van Parys Media/Corbis
U2
© Rune Hellestad/Corbis
Tier
i Anr
i© Andres Kudacki/Corbis
Zgje
dhja
ime:
3130
Ne
Evro
pian
ët i
tako
jmë
shum
ë ve
ndev
e të
ndr
yshm
e, m
e gj
uhë,
zak
one,
dok
e dh
e be
sim
e të
ndr
yshm
e. S
idoq
oftë
, ne
i tak
ojm
ë nj
ëri t
jetr
it pë
r ars
ye t
ë nd
ry-
shm
e. K
ëtu
janë
dis
a pr
ej t
yre.
• N
e e
kem
i nda
rë k
ëtë
kont
inen
t pë
r mijë
ra v
jet.
• G
juhë
t to
na s
hpes
h i n
gjaj
në n
jëra
tje
trës
.•
Shu
më
njer
ëz n
ë çd
o ve
nd k
anë
rrje
dhur
nga
nje
rëz
nga
vend
et e
tje
ra.
• T
radi
tat,
doke
t dh
e fe
stiv
alet
ton
a sh
pesh
kan
ë or
igjin
ën e
një
jtë.
• N
e e
ndaj
më
dhe
e sh
ijojm
ë m
uzik
ën d
he a
rtin
e bu
kur,
dhe
shum
ë dr
ama
dhe
tregi
me,
të c
ilat n
jerë
zit
n
ga m
barë
Evr
opa
na i
kanë
dhë
në n
eve
gjat
ë sh
ekuj
ve.
• P
othu
aj ç
do k
ush
në E
vrop
ë be
son
në g
jëra
si l
ojë
e dr
ejtë
, vija
t e
fqin
jësi
së, l
irinë
e t
ë pa
surit
të
men
d
imit
tënd
, res
pekt
imit
të n
jëri
tjetr
it dh
e ku
jdes
it pë
r nje
rëzi
t në
nev
ojë.
Pra
ne e
gëz
ojm
ë çk
a ës
htë
e nd
rysh
me
dhe
e ve
çant
ë pë
r ven
din
dhe
rajo
nin
tonë
, por
ne
po a
shtu
e
gëzo
jmë
çka
kem
i të
përb
ashk
ët s
i Evr
opia
në.
Luft
a dh
e Pa
qja
Mje
risht
, ka
pasu
r shu
më
grin
dje
në fa
milj
en E
vrop
iane
. Shp
esh
ato
kanë
qen
ë rr
eth
asaj
se
kush
duh
et t
a su
ndoj
një
ven
d, a
po c
ilat
pjes
ë të
tok
ës i
kanë
tak
uar c
ilat
vend
eve.
Ndo
njëh
erë
ndon
jë s
undu
es d
ëshi
-ro
nte
të fi
tont
e m
ë sh
umë
fuqi
duk
e i p
usht
uar f
qinj
ët e
tij.
Në
një
mën
yrë
apo
tjetë
r, pë
r qin
dëra
vite
, ka
pasu
r lu
ftër
a të
tm
errs
hme
në E
vrop
ë. N
ë sh
ekul
lin e
20-
të,
dy lu
ftër
a të
mëd
ha fi
lluan
në
këtë
kon
tinen
t po
r u
përh
apen
dhe
për
fshi
në v
ende
nga
mba
rë b
ota.
Pr
anda
j kët
o qu
hen
Luft
ëra
Botë
rore
. Ato
mby
tën
mili
ona
njer
ëz d
he e
lanë
Evr
opën
të
varf
ër d
he n
ë gë
rmad
ha.
A m
und
të b
ëhej
diç
ka p
ër t
’i nd
alua
r kët
o gj
ëra
që t
ë nd
odhi
n së
rish?
A d
o të
mës
onin
Evr
opia
nët
ndon
-jë
herë
se
si t
ë ul
eshi
n së
bas
hku
dhe
të b
ised
onin
për
gjë
ra n
ë ve
nd s
e të
luft
onin
? Pë
rgjig
jja ë
shtë
po.
Ky
ësht
ë tr
egim
i i k
reut
ton
ë të
ard
hshë
m: t
regi
mi p
ër B
ashk
imin
Evr
opia
n.
Nje
rëzi
t në
Evr
opë
flasi
n sh
umë
gjuh
ë të
ndr
yshm
e. S
hum
ica
prej
kët
yre
gjuh
ëve
i tak
ojnë
tri
grup
eve
të m
ëdha
apo
‘fam
iljev
e’: G
jerm
anite
, Slla
ve d
he R
oman
e. G
juhë
t në
çdo
gr
up n
dajn
ë ng
jash
mër
i të
një
fam
ilje
seps
e at
o ka
në rr
jedh
ur n
ga t
ë nj
ëjtit
par
aard
hës.
Për s
hem
bull,
gj
uhët
Rom
ane
kanë
rrje
dhur
nga
Lat
inis
htja
- gju
hë e
folu
r nga
Rom
akët
.
Këtu
tre
gohe
t se
si t
ë th
uhet
‘Mirë
mën
gjes
i’ ap
o ‘T
ungj
atje
ta n
ë di
sa p
rej k
ëtyr
e gj
uhëv
e.
Gje
rman
ite
Ro
mak
e
Dan
isht
G
od m
orge
n
Frën
gjis
ht
Bonj
our
Hol
andi
sht
Goe
dem
orge
n
Ital
isht
Bu
on g
iorn
oA
nglis
h t
Goo
d m
orni
ng
Port
ugis
ht
Bom
dia
Gje
rman
isht
G
uten
Mor
gen
Ru
man
isht
Bu
nă d
imin
eaţa
Sued
isht
G
od m
orgo
n
Sp
anjo
lisht
Bu
enos
día
s
Sl
lave
Bu
llgar
isht
Dob
ró ú
tro
Çe
kish
t
D
obre
rano
Po
loni
sht
D
zień
dob
ry
Sllo
vaki
sht
D
obré
ráno
Sl
love
nish
t
Nuk
ësh
të e
vës
htirë
që
të s
hihe
t ng
jash
mër
ia e
fam
iljes
në
këta
she
mbu
j. Po
r ka
edhe
gju
hë t
ë tje
ra
Evro
pian
e të
cila
t ja
në m
ë pa
k të
ngj
ashm
e, a
po fa
re t
ë ng
jash
me
me
njër
a tje
trën
.Kë
tu t
rego
het
se s
i thu
het
‘Mirë
mën
gjes
i’ ap
o ‘T
ungj
atje
ta’ n
ë di
sa p
rej k
ëtyr
e gj
uhëv
e.
Bask
e
Eg
un o
n
H
unga
reze
Jó
regg
elt
Bret
one
D
emat
Irl
ande
ze
Dia
dhu
itKa
tala
neze
Bon
dia
Leto
nish
t La
brīt
Esto
neze
Tere
hom
mik
ust
Li
tuan
eze
Laba
s Ry
tas
Finl
ande
ze
H
yvää
huo
men
ta
M
alte
ze
L-G
ħod
wa
t-Taj
baG
ale
(sko
tland
eze)
M
adai
nn m
hath
Uel
seze
Bo
re d
aG
reke
Ka
limer
a
Në
gjuh
ën e
pop
ullit
Rom
ë, t
ë ci
lët
jeto
jnë
në p
jesë
të
ndry
shm
e të
Evr
opës
, ‘M
irëm
ëngj
esi’
ësht
ë La
sho
dyes
.
Të m
ësua
rit e
gju
hëve
mun
d të
jetë
arg
ëtim
i vë
rtet
ë - d
he ë
shtë
me
rënd
ësi n
ë nj
ë ko
ntin
ent
si i
yni.
Shum
ë pr
ej n
esh
e pë
lqej
në t
ë sh
kojn
ë pë
r pus
him
e në
ven
det
e tje
ra E
vrop
iane
dhe
të
njoh
in a
tje
njer
ëz t
ë tje
rë. K
jo ë
shtë
një
mun
dësi
e m
reku
llues
hme
për t
’i pr
aktik
uar f
raza
t që
ne
i dim
ë në
gju
hë
të t
jera
.
Gju
hët
në E
vrop
ëN
jë f
amilj
e e
popu
jve
Evro
pa n
ë 19
45.
© Hulton Archive/2007 Getty
Images
3332
Fjal
imi i
bin
di jo
vet
ëm li
derë
t Fr
ance
z dh
e G
jerm
an, p
or e
dhe
lider
ët e
Bel
gjik
ës, I
talis
ë, L
ukse
mbu
rgut
dh
e H
olan
dës.
Ata
të
gjith
ë ve
ndos
ën q
ë t’i
bas
hkon
in in
dust
ritë
e ty
re t
ë th
ëngj
illit
dhe
çelik
ut d
he t
a fo
rmon
in n
jë k
lub
të c
ilën
ata
e qu
ajtë
n Ko
mun
iteti
Evro
pian
i Th
ëngj
illit
dhe
Çelik
ut (E
CSC)
. Ai d
o të
pu
nont
e pë
r qël
lime
paqë
sore
dhe
do
të n
dihm
onte
ta
rindë
rton
te E
vrop
ën n
ga s
hkat
ërrim
et e
luft
ës.
ECSC
u t
hem
elua
në
vitin
195
1.
Treg
u i p
ërba
shkë
t
Gja
shtë
ven
det
ia k
alua
n aq
mirë
duk
e pu
nuar
së
bash
ku s
a që
ata
së
shpe
jti v
endo
sën
t’ia
nisn
in n
jë
klub
i tje
tër,
të q
uajtu
r Kom
unite
ti Ek
onom
ik E
vrop
ian
(KEE
). A
i ësh
të t
hem
elua
r në
vitin
195
7.
‘Eko
nom
ike’
nën
kupt
on ‘q
ë ka
të
bëjë
me
ekon
omin
ë’- n
ë fja
lë t
ë tje
ra, t
ë bë
jë m
e pa
ra, b
izne
s, ve
nde
pune
dhe
tre
gti.
Një
pre
j ide
ve k
ryes
ore
ka q
enë
që v
ende
t e K
EE-së
do
ta
ndan
in n
jë ‘t
reg
të p
ërba
shkë
t’, p
ër ta
bër
ë m
ë të
leht
ë që
të
tregt
onin
së b
ashk
u. D
eri a
tëhe
rë, k
amio
nët,
trena
t dhe
lund
-ra
t që
bartn
in m
allra
nga
një
ven
d në
tjet
rin g
jithm
onë
duhe
j të
nda
lesh
in n
ë ku
fij, d
he d
uhet
të k
ontro
llohe
shin
dok
umen
-te
t dhe
të h
olla
t të
quaj
tura
‘det
yrim
e do
gano
re’ d
uhej
të
pagu
hesh
in. K
jo i
mba
nte
gjër
at la
rtë d
he i
bënt
e m
allra
t ng
a ja
shtë
më
të sh
trenj
ta.
Qël
limi i
të p
asur
it nj
ë tre
g të
për
bash
kët k
a qe
në q
ë t’i
hi
qnin
qaf
e të
gjit
ha k
ëto
kont
rolle
kuf
itare
dhe
von
esa
dhe
dety
rime
doga
nore
, dhe
t’iu
lejo
hej v
ende
ve të
treg
toni
n m
e nj
ëri t
jetri
n sik
ur të
ishi
n të
gjit
hë n
jë v
end
i për
bash
kët.
Ush
qim
i dhe
buj
qësi
a
Luft
a e
Dyt
ë Bo
tëro
re ia
kis
hte
vësh
tirës
uar E
vrop
ës q
ë të
pro
dhon
te u
shqi
m a
po t
a im
port
onte
atë
nga
ko
ntin
ente
t tje
ra. E
vrop
a ki
shte
mun
gesë
ush
qim
i edh
e në
vite
t e
hers
hme
të 1
950’
ve. K
ësht
u që
KEE
ve
ndos
i për
një
ujd
i për
t’i
pagu
ar b
ujqi
t e
vet
për t
ë pr
odhu
ar m
ë sh
umë
ushq
im, d
he p
ër t
u si
guru
ar s
e at
a do
të
mun
d të
fito
nin
një
jetë
mod
este
nga
tok
a.
Kjo
ujdi
ësh
të q
uajtu
r ‘po
litik
a e
përb
ashk
ët b
ujqë
sore
’ (o
se C
AP)
. Ajo
funk
sion
oi m
irë. A
q m
irë, s
a që
në
fakt
, bu
jqit
përf
undu
an s
ë pr
odhu
ari s
ë te
pri u
shqi
m, d
he
ujdi
a u
dash
të t
ë nd
rysh
ohet
! So
t, CA
P i p
agua
n bu
jqit
krye
sish
t pë
r tu
kujd
esur
për
fsha
trat
. .
I mër
zitu
r në
kufi.
.. Ra
dhët
si k
ëto
kanë
qen
ë pj
esë
e
jetë
s së
për
dits
hme
në E
vrop
ë.
Luft
a e
Dyt
ë Bo
tëro
re p
ërfu
ndoi
në
vitin
194
5. K
a qe
në n
jë k
ohë
e sh
katë
rrim
eve
të t
mer
rshm
e dh
e e
vras
jeve
, dhe
kis
hte
fillu
ar n
ë Ev
ropë
. Si d
o të
mun
d t’i
nda
loni
n kë
to g
jëra
të
tmer
rshm
e që
të
ndod
hnin
sër
ish
udhë
heqë
sit
e ve
ndev
e Ev
ropi
ane?
Aty
re iu
duh
ej n
jë
plan
me
të v
ërte
të i
mirë
i ci
li nu
k is
hte
prov
uar a
snjë
herë
më
parë
.
Një
ide
tërë
sish
t e
re
Një
Fra
ncez
i qu
ajtu
r Zha
n M
one
ka m
endu
ar s
hum
ë pë
r kët
ë. A
i ka
real
izua
r se
janë
dy
gjër
a të
cila
t nj
ë ve
ndi i
janë
duh
ur p
ara
se t
ë m
und
të b
ënte
luft
ë:
heku
ri pë
r pro
dhim
in e
çel
ikut
(për
të
prod
huar
ta
nke,
arm
ë, b
omba
dhe
kës
htu
me
radh
ë) d
he
thën
gjill
i për
të
prod
huar
ene
rgji
për f
abrik
a dh
e he
kuru
dha.
Evr
opa
kish
te s
hum
ë he
kur d
he ç
elik
: pë
r kët
ë ar
sye
vend
et E
vrop
iane
kan
ë m
undu
r le
htë
të p
rodh
ojnë
arm
ë dh
e të
shk
ojnë
në
luft
ë.
Pra,
Zha
n M
one
erdh
i me
një
ide
shum
ë të
gux
imsh
me.
Idej
a e
tij is
hte
që q
ever
itë e
Fra
ncës
dhe
G
jerm
anis
ë- d
he n
dosh
ta e
dhe
të v
ende
ve t
ë tje
ra E
vrop
iane
- nuk
duh
et t
’i ud
hëhi
qnin
vet
indu
strit
ë e
tyre
të
thën
gjill
it dh
e çe
likut
. Në
vend
të
kësa
j, kë
to in
dust
ri du
het
të o
rgan
izoh
eshi
n ng
a nj
erëz
nga
të
gjit
ha v
ende
t e
përf
shira
, dhe
ata
do
të u
lesh
in p
ërre
th t
ryez
ës d
he t
ë di
skut
onin
dhe
ven
dosn
in
gjër
a së
bas
hku.
Në
këtë
mën
yrë,
luft
a në
mes
tyr
e do
të
isht
e e
pam
undu
r!
Zhan
Mon
e nd
jeu
se p
lani
i tij
do
të fu
nksi
onon
te p
ërnj
ëmen
d ve
tëm
nës
e lid
erët
Evr
opia
n do
të
ishi
n të
gat
shëm
që
ta p
ro-
voni
n at
ë. A
i i fo
li pë
r kët
ë m
ikut
të
tij R
ober
t Sh
uman
, i c
ili is
hte
min
istë
r në
qeve
rinë
Fran
ceze
. Rob
ert
Shum
an m
endo
jë s
e kj
o is
hte
një
ide
brila
nte,
dhe
ai e
pre
zant
ojë
atë
në n
jë fj
alim
të
rënd
ësis
hëm
me
9 M
aj 1
950.
Bash
kim
i i fa
milj
es:
treg
imi i
Bas
hkim
it Ev
ropi
an
Zhan
Mon
e
Robe
rt S
hum
an
Mak
inat
si k
ëto
përd
oren
për
kor
rjen
e gr
urit
dhe
drith
ërav
e tje
ra.
© Visuals Unlimited / Corbis
© KeystoneK
© EC
© EC
3534
Bash
kim
i i f
amilj
es
Në
ndër
kohë
, gjë
ra n
gazë
llues
e po
ndo
dhni
n pë
rtej k
ufijv
e të
BE-
së. P
ër s
hum
ë vi
te, p
jesë
t e E
vrop
ës p
erën
di-
mor
e dh
e lin
dore
janë
mba
jtur t
ë nd
ara.
Ato
nuk
ishi
n në
luftë
, por
udh
ëheq
ësit
e ty
re n
uk p
ajto
hesh
in fu
qi-
mish
t. U
dhëh
eqës
it e
pjes
ës li
ndor
e be
soni
n në
sist
emin
e q
ever
isë të
qua
jtur ‘
kom
unizë
m’ i
cili
nuk
iu k
a le
juar
nj
erëz
ve s
hum
ë lir
i. Pë
r shk
ak të
mën
yrës
se
si ja
në q
ever
isur a
to, k
ëto
vend
e ka
në q
enë
të v
arfra
kra
hasu
ar m
e Ev
ropë
n pe
rënd
imor
e.
Nda
rja n
ë m
es të
lind
jes
dhe
perë
ndim
it ka
qen
ë aq
e fo
rtë s
a që
shp
esh
ësht
ë pë
rshk
ruar
si ‘
perd
e e
çelik
ut’.
Në
shum
ë ve
nde
kufir
i ësh
të s
hënu
ar m
e ga
rdhe
të la
rta a
po m
ure
të la
rta, s
i ajo
që
kalo
nte
nëpë
r qyt
etin
e
Berli
nit d
he n
dau
Gje
rman
inë
në d
ysh.
Ka
qenë
shu
më
e vë
shtir
ë që
të m
erre
t lej
a pë
r ta
kalu
ar k
ëtë
kufi.
Përfu
ndim
isht,
në v
itin
1989
, nda
rja d
he m
osm
arrë
vesh
ja m
orën
fund
. Mur
i i
Berli
nit u
rrëz
ua d
he ‘p
erdj
a e
çelik
ut’ p
usho
i së
ekzis
tuar
i. Së
shpe
jti, G
jerm
ani
ësht
ë rib
ashk
uar.
Nje
rëzit
e p
jesë
s lin
dore
të E
vrop
ës z
gjod
hën
për v
ete
qeve
ri të
reja
të c
ilat e
hoq
ën q
afe
siste
min
e v
jetë
r dhe
të rr
eptë
Kom
unist
. Ata
ishi
n të
lirë
më
në fu
nd!
Isht
e nj
ë ko
hë e
mre
kullu
eshm
e e
fest
imit.
Vend
et të
cila
t kish
in fi
tuar
lirin
ë fil
luan
të p
yete
shin
nës
e m
und
t’i b
ashk
o-he
shin
Bas
hkim
it Ev
ropi
an, d
he s
ë sh
pejti
u b
ë nj
ë go
xha
radh
ë e
vend
eve
‘kan
dida
te’ t
ë ci
lat p
risni
n që
të b
ëhes
hin
anët
are
të B
E-së
.
Para
se
një
vend
të
mun
d t’i
bas
hkoh
et B
ashk
imit
Evro
pian
, eko
nom
ia e
tij
duh
et t
ë pu
nojë
mirë
. Ai p
o as
htu
duhe
t të
jetë
dem
okra
tik-n
ë fja
lë t
ë tje
ra, n
jerë
zit e
tij d
uhet
të je
në të
lirë
që
të z
gjed
hin
atë
kënd
dës
hiro
jnë
t’i q
ever
isin
ata.
Dhe
ai d
uhet
t’i r
espe
ktoj
ë të
dre
jtat e
nje
riut.
(Të
drej
tat
e nj
eriu
t për
fshi
jnë
të d
rejtë
n e
të th
ënit
çfar
ë m
endo
n, të
dre
jtën
të m
os
fute
ni n
ë bu
rg p
a nj
ë gj
ykim
të
drej
të, t
ë dr
ejtë
n që
të
mos
tor
turo
heni
, dh
e sh
umë
të d
rejta
të tj
era
gjith
asht
u).
Vend
et is
h-ko
mun
iste
kanë
pun
uar s
hum
ë në
të g
jitha
kët
o gj
ëra
dhe,
pa
s di
sa v
itesh
, tet
ë pr
ej ty
re is
hin
gati:
Rep
ublik
a Çe
ke, E
ston
ia, H
unga
ria, L
atvi
a, L
ituan
ia, P
olon
ia, S
llova
kia
dhe
Sllo
veni
a.
Ato
iu b
ashk
uan
BE-s
ë m
e 1
maj
200
4, s
ë ba
shku
me
dy
ishu
j mes
dhet
arë
– Q
ipro
dhe
Mal
ta. M
ë 1
jana
r 200
7, d
y ve
nde
të t
jera
ish-
kom
unis
te is
hin
gati
dhe
Bullg
aria
dhe
Ru
mun
ia iu
bas
hkan
gjitë
n gr
upit.
Asn
jëhe
rë m
ë pa
rë n
uk iu
kis
hin
bash
kuar
BE-
së k
aq
shum
ë ve
nde
në t
ë nj
ëjtë
n ko
hë, p
rand
aj k
y is
hte
një
rast
sh
umë
i veç
antë
. Nje
rëzi
t is
hin
në v
eçan
ti të
lum
tur s
epse
ky is
hte
një
‘riba
shki
m fa
milj
ar’ i
vër
tetë
, duk
e i b
ashk
uar
m
ë në
fund
pje
sët
lindo
re d
he p
erën
dim
ore
të E
vrop
ës.
Nga
KEE
në
Bash
kim
in E
vrop
ian
Treg
u i p
ërba
shkë
t së
shp
ejti
e bë
ri je
tën
më
të le
htë
për
njer
ëzit
e KE
E-së
. At
a ki
shin
më
shum
ë të
hol
la p
ër t
’i sh
penz
uar,
më
shum
ë us
hqim
për
të n
grën
ë dh
e m
ë sh
umë
gjër
a të
ndr
yshm
e në
shi
tore
t e ty
re. V
ende
t tje
ra fq
inje
e
panë
kët
ë dh
e, në
vite
t e 1
960’
ta d
isa p
rej t
yre
fillu
an të
py
etni
n në
se m
und
t’i b
ashk
ohes
hin
edhe
ata
klu
bit.
Pas
disa
vite
sh d
iskut
imes
h, B
ritan
ia, D
anim
arka
dhe
Irla
nda
u ba
shku
an n
ë vit
in 1
973.
Isht
e ra
dha
e Gr
eqisë
në
vitin
19
81, p
asua
r nga
Por
tuga
lia d
he S
panj
a në
viti
n 19
86,
Aust
ria, F
inla
nda
dhe
Sued
ia n
ë vit
in 1
995.
Kës
htu
që
klub
i u rr
it në
15
anët
arë.
Gja
të k
ëtyr
e vi
teve
, klu
bi k
isht
e nd
rysh
uar.
Në
fund
të
viti
t 19
92 a
i kis
hte
përf
undu
ar s
ë nd
ërtu
ari ‘
tre-
gun
e ve
tëm
’ (si
ç u
bë e
njo
hur)
, dhe
isht
e du
ke
bërë
më
shum
ë pë
rveç
kës
aj. P
ër s
hem
bull,
ven
det
e KE
E-së
po
puno
nin
së b
ashk
u pë
r ta
mbr
ojtu
r m
jedi
sin
dhe
për t
ë nd
ërtu
ar rr
ugë
më
të m
ira d
he
heku
rudh
a m
u pë
rgja
të E
vrop
ës. V
ende
t m
ë të
pa
sura
ndi
hmon
in m
ë të
var
frat
me
ndër
timin
e
tyre
të
rrug
ëve-
ndër
tesa
ve d
he p
roje
ktev
e të
tje
ra
të rë
ndës
ishm
e.
Për t
a bë
rë je
tën
më
të le
htë
për u
dhët
arët
, shu
mic
a e
vend
eve
të K
E-së
u d
asht
ë t’i
hiq
nin
qafe
kon
trol
let
e pa
sapo
rtav
e në
kuf
ijtë
në m
es t
yre.
Një
per
son
që
jeto
nte
në n
jë v
end
anët
ar is
hte
i lirë
për
të
shku
ar
dhe
jetu
ar, d
he g
jetu
r pun
ë në
çfa
rëdo
ven
di t
jetë
r an
ëtar
. Qev
eritë
po
disk
uton
in e
dhe
ide
tjera
të
reja
-për
she
mbu
ll, s
i pol
icët
nga
ven
det
e nd
rysh
me
do t
ë m
und
ta n
dihm
onin
një
ri tje
trin
në
kapj
en e
kr
imin
elëv
e, t
rafik
antë
ve t
ë dr
ogës
dhe
ter
roris
tëve
.
Shku
rtim
isht
, klu
bi k
a qe
në a
q i n
drys
hëm
dhe
shu
më
më
i bas
hkua
r sa
që, n
ë 19
92, a
i ven
dosi
që
ta
ndër
rojë
em
rin e
tij
në ‘B
ashk
imi E
vrop
ian’
(BE)
.
Anë
tarë
sim
i në
klub
. Në
këtë
foto
graf
i, D
anim
arka
në
nshk
ruan
anë
tarë
sim
in.
Një
pol
ic d
he q
eni i
tij
kont
rollo
jnë
baga
zhin
për
dr
ogë.
Mbr
ojtja
e m
jedi
sit
përfs
hin
zvog
ëlim
in e
ndo
tjes
së a
jrit
-
për s
hem
bull,
për
dorim
i i e
nerg
jisë
së e
rës
për p
rodh
imin
e
ener
gjis
ë el
ektr
ike.
© EC
© EC
© Eurekaslide
1989
: she
mbj
a e
mur
it të
Ber
linit.
© Belga/EPA/GERARD MALIE/GL
© EC
Flam
ujt
e 27
ven
deve
anë
tare
të
BE-s
ë.
3736
Euro
Në
vite
t e s
hkua
ra, ç
do v
end
në E
vrop
ë e
kish
te ll
ojin
e v
et të
par
ave,
apo
‘val
utën
’. Ta
ni e
kzis
ton
një
valu
të
e ve
tme,
eur
o, t
ë ci
lën
të g
jitha
ven
det
e BE
-së
mun
d ta
nda
jnë
nëse
don
ë. T
ë pa
surit
e n
jë v
alut
e e
bënë
m
ë të
leht
ë bë
rjen
e bi
znes
it dh
e ud
hëtim
in d
he s
hitb
lerje
n në
tër
ë BE
-në
pa u
ndë
rrua
r pr
ej n
jë v
alut
e në
tje
trën
.
Ësht
ë da
shur
nën
të v
ite t
ë pu
nës
së v
ësht
irë d
he p
lani
fikim
it të
kuj
dess
hëm
pë
r ta
prez
antu
ar e
uron
. Ban
këno
tat
dhe
mon
edha
t ka
në a
rdhu
r në
për-
dorim
me
1 ja
nar 2
002.
Sot
, më
shum
ë se
dy
të t
reta
t e
qyte
tarë
ve t
ë BE
-së
e pë
rdor
in E
uron
në
vend
të
njës
ive
mon
etar
e të
sht
etev
e. N
ëse
i kra
haso
ni
mon
edha
t e
euro
s do
ta
shih
ni s
e në
një
rën
anë
ësht
ë nj
ë di
zajn
që
e pr
ezan
ton
vend
in k
u ës
htë
bërë
ajo
. Ana
tje
tër ë
shtë
e n
jëjtë
për
të
gjith
a ve
ndet
. .
Të n
dihm
uarit
e r
ajon
eve
në v
ësht
irësi
Jeta
nuk
ësh
të e
leht
ë pë
r çdo
kënd
në
Evro
pë. N
ë di
sa v
ende
nuk
ka
vend
e të
mja
ftue
shm
e pu
ne p
ër
njer
ëz s
epse
min
iera
t ap
o fa
brik
at ja
në m
byllu
r. N
ë di
sa z
ona,
buj
qësi
a ës
htë
e vë
shtir
ë pë
r shk
ak t
ë kl
imës
, apo
tre
gtia
ësh
të e
vës
htirë
sep
se n
uk k
a rr
ugë
dhe
heku
rudh
a të
mja
ftue
shm
e.
BE-ja
i tr
ajto
n kë
to p
robl
eme
duke
mbl
edhu
r të
holla
nga
ven
-de
t e
veta
anë
tare
dhe
duk
e i s
hfry
tëzu
ar a
to p
ër t
i ndi
hmua
r ra
jone
t të
cila
t ja
në n
ë vë
shtir
ësi.
Për s
hem
bull,
ai i
ndi
hmon
të
pag
uajn
ë pë
r rru
gë d
he li
nja
heku
rudh
ore
të re
ja, d
he i
ndih
mon
biz
nese
t që
të
ofro
jnë
vend
e të
reja
pun
e pë
r nj
erëz
it.
BE n
dihm
on n
dërt
imin
e rr
ugëv
e të
reja
.
BE-ja
mun
dohe
t ta
bëj
ë je
tën
më
të m
irë n
ë të
gjit
ha m
ënyr
at. K
ëto
janë
di
sa p
rej t
yre.
Mje
disi
Mje
disi
i ta
kon
të g
jithë
ve, k
ësht
u që
ven
det
duhe
t të
pu
nojn
ë së
bas
hku
për t
a m
broj
tur a
të. B
E-ja
i ka
rreg
ul-
lat
e ve
ta p
ër t
a nd
alë
ndot
jen
dhe
për t
’i ru
ajtu
r (pë
r sh
embu
ll) s
hpez
ët e
egr
a. K
ëto
rreg
ulla
apl
ikoh
en n
ë të
gj
itha
vend
et e
BE-
së d
he q
ever
itë e
tyr
e du
het
të s
igur
o-he
n se
kët
o rr
egul
la re
spek
tohe
n.
Vend
et e
pun
ës
Ësht
ë e
rënd
ësis
hme
për n
jerë
zit
që t
ë ke
në v
ende
të
punë
s, dh
e të
jenë
të
mirë
në
të. D
isa
prej
të
holla
ve t
ë ci
lat
i fito
jnë
shko
jnë
për t
ë pa
guar
për
spi
tale
dhe
shk
olla
, dhe
për
tu
kujd
esur
për
nj
erëz
it e
vjet
ër. P
ër k
ëtë
arsy
e BE
po
bënë
kre
jt çf
arë
ësht
ë e
mun
dur p
ër t
ë kr
ijuar
ven
de p
une
të re
ja d
he m
ë të
mira
për
të
gjit
hë t
ë ci
lët
mun
d të
pun
ojnë
. Ai i
ndi
hmon
nje
rëzv
e që
të
them
eloj
në b
izne
se, d
he o
fron
par
a pë
r t’i
traj
nuar
nje
rëzi
t pë
r të
bër
ë llo
je t
ë re
ja t
ë pu
nëve
.
Liria
!
Nje
rëzi
t të
cilë
t je
tojn
ë në
BE
janë
të
lirë
të je
tojn
ë, p
unoj
në
apo
të s
tudi
ojnë
në
cilin
do v
end
të B
E-së
që
ata
zgje
-dh
in, d
he B
E po
bën
ë çf
arë
ësht
ë e
mun
dur p
ër t
a bë
rë
të t
hjes
htë
për t
ë lë
vizu
r nga
një
ven
d në
tje
trin
. Kur
ju
kalo
ni k
ufijt
ë m
es v
ende
ve t
ë nd
rysh
me
të B
E-së
, juv
e nu
k ju
duh
et m
ë pa
sapo
rtë.
BE-
ja i
inku
rajo
n st
uden
tët
dhe
të
rinjtë
që
të k
aloj
në k
ohë
duke
stu
diua
r apo
u t
rajn
uar n
ë nj
ë ve
nd t
jetë
r Evr
opia
n.
Ndo
tja i
tejk
alon
kuf
ijtë,
kës
htu
që s
htet
et e
BE-
së
puno
jnë
së b
ashk
u pë
r mbr
ojtje
n e
mje
disi
t.
Çka
bën
BE-ja
© Van Parys Media/Corbis
© Reuters
© EC/REGIO
Traj
nim
i i n
jerë
zve
për k
ryer
jen
e pu
nëve
të
reja
ësh
të s
hum
ë i r
ëndë
-si
shëm
.
Stud
entë
t ng
a ve
nde
të n
drys
hme
stud
iojn
ë së
bas
h-
ku, m
e nd
ihm
ën n
ga B
E-ja
.
© Bill Lai/Corbis
© Lawrence Manning/Corbis
Euro
për
dore
t në
shu
më
shte
te t
ë BE
-së.
39
Çelë
si:
Vend
et e
ngj
yros
ura
janë
anë
tare
të
Bash
kim
it Ev
ropi
an (B
E).
Vend
et e
nën
vizu
ara
plan
ifiko
jnë
t'i b
ashk
angj
iten
BE-s
ë.Ve
ndet
tje
ra ja
në fq
injë
t e
BE-s
ë.Pi
kat
shën
ojnë
kry
eqyt
etet
e v
ende
ve.
Qyt
eti i
Vat
ikan
it ës
htë
në R
omë.
Dis
a is
huj d
he p
jesë
të
tjera
të
tokë
s që
i pë
rkas
in F
ranc
ës, P
ortu
galis
ë, d
he S
panj
ës, j
anë
pjes
ë e
BE-s
ë. P
or, a
to ja
në la
rg k
ontin
entit
të
Evro
pës,
pran
daj i
kem
i pre
zent
uar n
ë nj
ë ku
ti (d
jath
tas
lart
).
38
Të n
dihm
uarit
e v
ende
ve t
ë va
rfër
a
Në
shum
ë ve
nde
rret
h bo
tës,
njer
ëzit
janë
duk
e vd
ekur
apo
jetu
ar
në k
usht
e të
vës
htira
për
shk
ak t
ë lu
ftës
, sëm
undj
eve
dhe
fatk
eqë-
sive
nat
yror
e si
ç ja
në t
hatë
sira
apo
për
mby
tjet.
Shum
ë sh
pesh
kët
o ve
nde
nuk
kanë
të
holla
të
mja
ftue
shm
e që
të
ndër
tojn
ë sh
kolla
dh
e sp
itale
, rru
gë d
he s
htëp
i për
të
cila
t ka
në n
evoj
ë nj
erëz
it e
vetë
.
BE u
jep
të h
olla
kët
yre
vend
eve,
dhe
dër
gon
mës
ues,
dokt
orë,
in
xhin
ierë
dhe
eks
pert
ë të
tje
rë p
ër t
ë pu
nuar
atje
. Ai p
o as
htu
blen
shu
më
gjër
a të
cila
t i p
rodh
ojnë
kët
o ve
nde
pa i
ngar
kuar
m
e de
tyrim
e do
gano
re. N
ë kë
të m
ënyr
ë, v
ende
t e
varf
ëra
mun
d të
fito
jnë
më
shum
ë të
hol
la.
Paqj
a
Bash
kim
i Evr
opia
n i k
a ba
shku
ar s
hum
ë ve
nde
Evro
pian
e në
miq
ësi.
Ata
nuk
pajto
hen
çdoh
erë
mbi
gjit
hç-
ka, p
or n
ë ve
nd s
e të
lufto
jnë,
udh
ëheq
ësit
e ve
ndev
e të
BE-
së u
len
në tr
yezë
për
t’i z
gjid
hur m
osm
arrë
vesh
-je
t e ty
re.
Kësh
tu q
ë ën
drra
e J
ean
Mon
net d
he R
ober
t Sch
uman
ësh
të b
ërë
real
itet:
BE k
a sje
llë p
aqe
në m
esin
e
anët
arëv
e të
vet
. Ai p
o as
htu
po p
unon
për
një
paq
e je
tëgj
ate
në m
esin
e fq
injë
ve të
vet
dhe
në
botë
n m
ë të
gjë
rë. P
ër s
hem
bull,
ush
tarë
t dhe
pol
icia
e B
E-së
po
ndih
moj
në n
ë m
bajtj
en e
paq
es n
ë ish
Jug
oslla
vi, k
u ka
pas
ur lu
ftim
e të
hid
hura
jo p
ara
shum
ë vi
tesh
.
Këto
janë
vet
ëm d
isa g
jëra
të c
ilat i
bën
ë BE
-ja: k
a ed
he s
hum
ë të
tjer
a. N
ë fa
kt, t
ë qe
nit n
ë Ba
shki
min
Ev
ropi
an b
ënë
dalli
m n
ë po
thua
j çdo
asp
ekt t
ë je
tëve
tona
. Çka
duh
et a
po n
uk d
uhet
të b
ëjë
BE-ja
? Kj
o i
përk
et q
ytet
arëv
e të
BE-
së të
ven
dosin
. Si m
und
të k
emi n
diki
m?
Mës
oni m
ë te
për n
ë ka
pitu
llin
e ar
dhsh
ëm.
Evro
pa e
ka
flam
urin
dhe
him
nin
e ve
t - H
imni
i lu
mtu
r-is
ë ng
a si
mfo
nia
e në
ntë
e Be
tove
nit.
Fjal
ët o
rigjin
ale
janë
në
Gje
rman
isht
, por
kur
për
dore
t si
him
n Ev
ropi
an
ai n
uk k
a fja
lë p
or v
etëm
mel
odi.
Ju m
und
ta d
ëgjo
ni
atë
në In
tern
et: e
urop
a.eu
/ab
c/sy
mbo
ls/
anth
em/
inde
x_en
.htm
Flam
uri e
vrop
ian.
Bash
kim
i Evr
opia
n dh
e fq
injë
t e
tij
Icel
and
No
rway
Sw
itze
rlan
d
Ukr
ain
e
Bel
aru
s Mo
ldo
va
Bo
snia
and
Her
zeg
ovi
na
Serb
ia
Mon
tene
gro
Alb
ania
Mor
occo
A
lger
ia
Tuni
sia
Leb
ano
n
Iraq
Bu
lgar
ia
Cyp
rus
Ru
ssia
R.
Cze
chR
epu
blic
Est
on
ia
Hu
ng
ary
Lat
via
Lit
hu
ania
Mal
ta P
ola
nd
Ro
man
ia
Slo
vaki
a
Slo
ven
iaC
roat
ia
Bel
giu
m
Den
mar
k
Ger
man
y
Gre
ece
Spai
n
Fra
nce
And
orra
M
on
aco
Irel
and
Ital
y
San
Mar
ino
Vatic
an
City
Lu
xem
bo
urg
Lie
chte
nst
ein
Net
her
lan
ds
Au
stri
a
Port
ugal
Fin
lan
d
Sw
eden
Un
ited
Kin
gd
om
Tu
rkey
Geo
rgia
Aze
rbai
jan
Kaz
akh
stan
Arm
enia
Iran
Syr
ia
Azo
res
Mad
eira
Gu
adel
ou
pe
Mar
tin
iqu
e
Réu
nion
G
uya
na
Su
rin
ame
Bra
zil
Can
ary
Isla
nd
s
FY
RM
aced
on
ia
© EC
BE u
sig
uron
ush
qim
nje
rëzv
e
nevo
jtarë
.
© EC/ECHO/Martinus Jansen
4041
Fl
amur
i Sh
teti
K
ryeq
ytet
i P
opul
lsia
Li
tuan
ia
Viln
ius
3.4
mili
onë
(L
ietu
va)
(Viln
ius)
Lu
ksem
burg
u Lu
ksem
burg
u 0.
5 m
ilion
ë
(Lux
embo
urg)
(L
uxem
bour
g)
H
unga
ria
Buda
pest
i 10
.1 m
illio
n
(Mag
yaro
rszá
g)
(Bud
apes
t)
M
alta
Va
leta
0.
4 m
ilion
ë
(Mal
ta)
(Val
lett
a)
H
olan
da
Am
ster
dam
i 16
.3 m
ilion
ë
(Ned
erla
nd)
(Am
ster
dam
)
A
ustr
ia
Vjen
a 8.
3 m
ilion
ë
(Öst
erre
ich)
(W
ien)
Po
loni
a Va
rsha
va
38.1
mili
onë
(P
olsk
a)
(War
szaw
a)
Po
rtug
alia
Li
sbon
a 10
.6 m
ilion
ë
(Por
tuga
l) (L
isbo
a)
Ru
man
ia
Buku
resh
ti 21
.6 m
ilion
ë
(Rom
ânia
) (B
ucur
eşti)
Sllo
veni
a Lu
bjan
a 2.
0 m
ilion
ë
(Slo
veni
ja)
(Lju
blja
na)
Sl
lova
kia
Brat
isla
va
5.4
mili
onë
(S
love
nsko
) (B
ratis
lava
)
Finl
anda
H
elsi
nki
5.3
mili
onë
(S
uom
i; Fi
nlan
d)
(Hel
sink
i; H
elsi
ngfo
rs)
Su
edia
St
okho
lmi
9 m
ilion
ë
(Sve
rige)
(S
tock
holm
)
M
bret
ëria
e B
ashk
uar
Lond
ra
60.4
mili
onë
(*
)(Uni
ted
King
dom
) (L
ondo
n)
(*) E
mri
i plo
të i
këtij
sht
eti ë
shtë
'Mbr
etër
ia e
Bas
hkua
r e B
ritan
isë
së M
adhe
dhe
Irla
ndës
Ver
iore
', po
r shk
urt
shum
ica
e nj
erëz
ve e
qua
jnë
Brita
ni, M
bret
ëri e
Bas
hkua
r apo
MB.
Të d
hëna
t pë
r pop
ulls
inë
janë
të
vitit
200
6Bu
rimi:
Euro
stat
Shte
tet
e Ba
shki
mit
Evr
opia
n
Shte
tet
janë
në
rend
itje
alfa
betik
e va
rësi
sht
se s
i thi
rret
sec
ili v
end
në g
juhë
n ap
o gj
uhët
am
tare
(në
klla
pa).
Fl
amur
i Sh
teti
K
ryeq
ytet
i P
opul
lsia
Bu
llgar
ia
Sofja
7.
8 m
ilion
ë
(Bal
garij
a)
(Sof
ija)
Be
lgjik
a
Bruk
seli
10.5
mili
onë
(B
elgi
ë; B
elgi
que;
(B
russ
el; B
ruxe
lles)
Belg
ïen)
Re
publ
ika
Çeke
Pr
aga
10.3
mili
onë
(Č
eská
repu
blik
a)
(Pra
ha)
D
anim
arka
Ko
penh
aga
5.4
mili
onë
(D
anm
ark)
(K
øben
havn
)
G
jerm
ania
Be
rlini
82
.5 m
ilion
ë
(Deu
tsch
land
) (B
erlin
)
Es
toni
a Ta
llini
1.
3 m
ilion
ë
(Ees
ti)
(Tal
linn)
G
reqi
a A
thin
a 11
.1 m
ilion
ë
(Eλλáδα/
Ellá
da)
(Aθή
vα/
Ath
inai
)
Sp
anja
M
adrid
i 43
.8 m
ilion
ë
(Esp
aña)
(M
adrid
)
Fr
anca
Pa
risi
60.9
mili
onë
(F
ranc
e)
(Par
is)
Irl
anda
D
ublin
i 4.
2 m
ilion
ë
(Irel
and;
Éire
) (D
ublin
; Bai
le A
tha
Clia
th)
It
alia
Ro
ma
58.8
mili
onë
(It
alia
) (R
oma)
Q
ipro
N
ikos
ia
0.8
mili
onë
(Kύπ
ρoc/
Kypr
os)
(λευκω
σία/
Lefk
osia
)
(Kib
ris)
(Lef
kosa
)
Le
toni
a Ri
ga
2.3
mili
onë
(L
atvi
ja)
(Rig
a)
4342
Kës
hilli
i Ba
shki
mit
Evr
opia
n
APE
-të n
uk ja
në t
ë ve
tmit
njer
ëz t
ë ci
lët
vend
osin
mbi
ligj
et e
reja
të
BE-s
ë. A
to g
jitha
shtu
duh
et t
ë di
skut
ohen
nga
min
istr
at e
qev
eris
ë ng
a të
gjit
ha v
ende
t e
BE-s
ë. K
ur m
inis
trat
tak
ohen
së
bash
ku a
ta
quhe
n ‘K
ëshi
lli i
Bash
kim
it Ev
ropi
an’.
Pasi
ta
disk
utoj
në p
ropo
zim
in, K
ëshi
lli e
vot
ojnë
atë
. Ek
zist
ojnë
rreg
ulla
rret
h as
aj s
e sa
vot
a ka
sec
ili v
end,
dh
e sa
të
tjera
duh
en p
ër t
ë ka
luar
një
ligj
. Në
disa
ra
ste,
rreg
ull t
hotë
se
Kësh
illi d
uhet
të
jetë
në
paj-
tues
hmër
i të
plot
ë.
Pasi
që
Kësh
illi d
he P
arla
men
ti ta
ken
ë ka
luar
një
lig
j të
ri, q
ever
itë e
BE-
së d
uhet
të
sigu
rohe
n se
ai
do t
ë re
spek
tohe
t në
ven
det
e ty
re.
Gjy
kata
e D
rejt
ësis
ë
Nës
e nj
ë ve
nd n
uk e
apl
ikon
një
ligj
si d
uhet
, Kom
isio
ni E
vrop
ian
do t
’ia t
ërhe
që v
ërej
tjen,
dhe
mun
d të
ank
ohet
për
kët
ë në
Gjy
katë
n Ev
ropi
ane
të D
rejtë
sisë
, në
Luks
embu
rg. P
una
e G
jyka
tës
ësht
ë që
të
sigu
rohe
t se
ligj
et e
BE-
së r
espe
ktoh
en d
he a
plik
ohen
në
mën
yrë
të n
jëjtë
çdo
kun
d. A
jo e
ka
nga
një
gjyq
tarë
nga
çdo
ven
d i B
E-së
.
Ekzi
stoj
në e
dhe
grup
e të
tje
ra t
ë nj
erëz
ve (k
omis
ione
të
eksp
ertë
ve d
he k
ësht
u m
e ra
dhë)
të
përf
shirë
në
mar
rjen
e kë
tyre
ven
dim
eve,
sep
se ë
shtë
e rë
ndës
ishm
e pë
r t’i
mar
rë a
to n
ë m
ënyr
ë të
dre
jtë. N
ëse
dësh
ironi
të
dini
m
ë sh
umë
për k
ëta
njer
ëz d
he ç
farë
bëj
në, p
rovo
ni t
a le
xoni
flet
ushk
ën S
i pun
on B
ashk
imi E
vrop
ian,
Onl
ine
në h
ttp:
//
euro
pa.e
u.in
t/co
mm
/pu
blic
atio
ns/
inde
x_en
.htm
Ajo
ësh
të d
edik
uar p
ër m
adho
r, po
r nuk
ësh
të s
hum
ë e
vësh
tirë
për t
u le
xuar
.
Siç
mun
d ta
par
amen
doni
, nev
ojite
t m
und
i mad
h ng
a sh
umë
njer
ëz p
ër
ta o
rgan
izua
r BE-
në d
he p
ër t
ë bë
rë g
jithç
ka q
ë të
funk
sion
on. K
ush
bënë
çf
arë?
Kom
isio
ni E
vrop
ian
Në
Bruk
sel,
27 g
ra d
he b
urra
(një
pre
j çdo
ven
di t
ë BE
-së)
tak
ohen
çdo
të
mër
kure
për
të
disk
utua
r se
çfar
ë du
het
të b
ëhet
më
tutje
. Kët
a nj
erëz
janë
të
zgje
dhur
nga
qev
eritë
e s
htet
eve
të t
yre
por t
ë m
iratu
ar
nga
Parla
men
ti Ev
ropi
an.
Këta
nje
rëz
quhe
n ‘’k
omis
ione
rë’,
dhe
së b
ashk
u at
a e
përb
ëjnë
Kom
isio
nin
Evro
pian
. Pun
a e
tyre
ësh
të q
ë të
men
dojn
ë se
çka
do
të is
hte
më
e m
irë p
ër B
E-në
si t
ërës
i, dh
e të
pro
pozo
jnë
ligje
të
reja
për
BE-
në s
i të
rësi
. Në
punë
n e
tyre
ata
pun
ohen
nga
eks
pert
ët, j
uris
tët,
sekr
etar
ët, p
ërkt
hyes
it dh
e kë
shtu
me
radh
ë.
Sapo
të
jenë
paj
tuar
se
çfar
ë lig
ji ta
pro
pozo
jnë,
at
a e
dërg
ojnë
pro
pozi
min
e t
yre
në P
arla
men
tin
Evro
pian
dhe
Kës
hilli
n e
Bash
kim
it Ev
ropi
an.
Parla
men
ti E
vrop
ian
Parla
men
ti Ev
ropi
an i
për
faqë
son
të g
jithë
nje
rëzi
t në
BE.
Ai
mba
n ta
kim
e të
mëd
ha ç
do m
uaj,
në S
tras
bour
g, p
ër t
’i di
skut
uar
ligje
t e
reja
të
cila
t pr
opoz
ohen
nga
Kom
isio
ni E
vrop
ian.
Nës
e Pa
rlam
entit
nu
k i p
ëlqe
n pr
opoz
imi,
ai m
und
të k
ërko
jë n
ga K
omis
ioni
Evr
opia
n pë
r ta
ndry
shua
r atë
der
i sa
Parla
men
ti të
jetë
i kë
naqu
r që
ky ë
shtë
nj
ë lig
j i m
irë.
Ekzi
stoj
në 7
85 a
nëta
rë t
ë Pa
rlam
entit
Evr
opia
n (A
PE).
Ata
zgj
ed-
hen,
çdo
pes
ë vi
te, n
ë nj
ë zg
jedh
je k
u të
gjit
hë t
ë qy
teta
rët
mad
-ho
r të
BE-
së k
anë
rast
të
voto
jnë.
Duk
e zg
jedh
ur a
nëta
rët
tanë
të
Parla
men
tit E
vrop
ian,
dhe
duk
e bi
sedu
ar m
e ta
, ne
mun
d
të
kem
i ndi
kim
në
vend
imet
e B
E-së
.
Si i
mer
r BE-
ja v
endi
met
Z. B
aros
o, n
ga P
ortu
galia
, ësh
të P
resi
dent
i Ko
mis
ioni
t
Evro
pian
der
i në
vitin
200
9.
© EC/European Commission
Min
istr
at n
ga t
ë gj
itha
qeve
ritë
e BE
-së
mbl
idhe
n
për a
prov
imin
e li
gjev
e të
BE-
së.
Gjy
kata
sig
uron
se
gjith
kush
tra
jtohe
t në
mën
yrë
të
bara
bart
ë pa
ra li
gjit
të B
E-së
.
© EC/Council of the European
Union
© EC/European Parliament
© Photothèque Cour de justice C.E.
Z. P
oter
ing,
nga
Gje
rman
ia, ë
shtë
Pr
esid
ent
i Par
lam
entit
Evr
opia
n de
ri m
ë 20
09.
44
Një prej sfidave me të cilat ballafaqohet Evropa sot është se si të sigurojë punë dhe të ardhme të mirë për të rinjtë. Kjo nuk është e lehtë, sepse kompanitë evropiane konkurrojnë për punë me kompanitë në pjesë të tjera të botës të cilat mund ta kryejnë punën e njejtë më lirë.
Ekzistojnë edhe probleme të tjera të mëdha të cilat mund të zgjidhen vetëm nëse shtetet e mbarë botës punojnë së bashku, si për shembull:
• ndotja dhe ndryshimi klimatik;• uria dhe varfëria;• krimi i organizuar dhe terrorizmi.
BE po i trajton këto probleme, por nuk është gjithmonë e lehtë për 27 qeveri dhe Parlamentin Evropian të pajtohen për çfarë duhet bërë. Rregullat e komplikuara të BE-së për marrjen e vendimeve nuk e lehtësojnë këtë gjë.
Për më tepër, shumë njerëz mendojnë se votimi për anëtarët e Parlamentit Evropian çdo pesë vite nuk u jep ndikim të mjaftueshëm në vendimet e mara në Bruksel apo Strasburg.
Prandaj, ne duhet ta bëjmë BE-në më të thjeshtë dhe më efikase. Ne gjithashtu duhet të sigurohemi se gjithkush ka nikim në vendimet që i mer BE-ja.
Si do të mund ta bënim këtë? A keni ndonjë ide të mirë? Cilat janë problemet kryesore me të cilat duhet të mirret BE-ja, dhe çka do të donit që të bënte BE-ja lidhur me ato?
Pse të mos i diskutoni idetë tuaja me familjen tuaj, miqtë dhe mësuesit...Ju gjithashtu mund ta kontaktoni Komisionin Evropian apo Parlamentit në adresat në faqen në vijim.
Ne jemi fëmijët e Evropës së sotme. Shumë shpejtë, ne do të jemi të rriturit e Evropës.
E ardhmja na mbetet neve ta vendosim- së bashku!
Nesër...dhe më tej
E ardhmja është në duart tuaja...`
© D
irk L
indn
er/z
efa/
Cor
bis
Këtë
bro
shur
ë dh
e sq
arim
e të
tje
ra t
ë sh
kurt
a e
të q
arta
mbi
BE-
në m
und
t'i g
jeni
në
faqe
n e
inte
rnet
it:
ec.e
urop
a.eu
/pu
blic
atio
ns
Kom
isio
ni E
vrop
ian
Dre
jtoria
e P
ërgj
ithsh
me
për K
omun
ikim
Publ
ikim
etB-
1049
Bru
ksel
Dor
ëshk
rimi i
azh
urnu
ar n
ë ja
nar 2
008
Ilust
rimi n
ë ko
pert
inë
dhe
foto
graf
itë e
fëm
ijëve
në
bros
hurë
: Rep
orte
rët
Kom
isio
ni E
vrop
ian
fale
nder
on p
erso
nelin
dhe
nxë
nësi
t e
Shko
llës
Evro
pian
e në
Wol
uwe
(Bel
gjik
ë) p
ër
kont
ribut
in e
tyr
e pë
r kët
ë pu
blik
im.
Luks
embu
rg: Z
yra
për p
ublik
ime
zyrt
are
të K
omun
itete
ve E
vrop
iane
, 200
8
ISBN
-13
978
-92-
79-1
1336
-944
fq. 2
1 x
29.7
cm
© K
omun
itete
t Ev
ropi
ane,
200
8Ri
prod
him
i ësh
të i
auto
rizua
r
Orig
jinal
i i s
htyp
ur n
ë G
jerm
ani
Përk
thim
i i p
ublik
imit
i sht
ypur
në
Koso
vë*
*nën
Rez
olut
ën 1
244
të K
ëshi
llit
të S
igur
imit
të K
B
Info
rmat
a të
tje
ra m
bi B
ashk
imin
Evr
opia
n
Hap
eni i
nter
neti
nIn
form
atat
në
të g
jitha
gju
hët
zyrt
are
të B
ashk
imit
Evro
pian
dhe
mun
dësi
të p
ër t
ë na
tre
guar
se
çka
men
doni
m
und
t'i g
jeni
në
faqe
n: e
urop
a.eu
Ejan
i dhe
na
vizi
toni
Në
Evro
pë k
a di
sa q
indr
a qe
ndra
loka
le in
form
ativ
e të
BE-
së. A
dres
ën e
qen
drës
më
të a
fërt
mun
d ta
gje
ni
përm
es fa
qes:
eur
oped
irect
.eur
opa.
eu
Na
tele
fono
ni o
se n
a sh
krua
niEU
ROPE
DIR
ECT
ësht
ë sh
ërbi
m q
ë pë
rgjig
jet
në p
yetje
t tu
aja
mbi
Bas
hkim
in E
vrop
ian.
Kët
ë sh
ërbi
m m
und
ta
kont
akto
ni p
ërm
es li
njës
tel
efon
ike
pa p
ages
ë: 0
0 80
0 6
7 8
9 10
11,
(tel
efon
i me
page
së n
ë ra
ste
të t
hir
rjeve
jash
të B
E-së
: (32
-2) 2
99 9
6 96
), os
e pë
rmes
pos
tës
elek
tron
ike:
eur
oped
irect
. eur
opa.
eu
Lexo
ni m
bi E
vrop
ënPu
blik
imet
mbi
BE-
në ja
në v
etëm
një
klik
im la
rg n
ë fa
qen
e in
tern
etit
të L
ibra
risë
së B
E-së
: bo
oksh
op.e
urop
a.eu
Info
rmat
a dh
e br
oshu
ra m
bi B
E-në
gjit
hash
tu m
und
të m
irren
nga
:
Zyra
ndë
rlidh
ëse
e Ko
mis
ioni
t Ev
ropi
an n
ë Ko
sovë
Rr. K
osov
a 1,
Fah
u po
star
331
Pris
htin
ë, K
osov
ëTe
l: +3
81 3
8 51
31 2
00Fa
ks: +
381
38 5
131
305
Web
: ww
w.d
elpr
n.ec
.eur
opa.
euEm
ail:e
c-lia
ison
-off
ice-
koso
vo@
ec.e
urop
a.eu
Bash
kim
i Evr
opia
n
ISBN 978-92-79–11336–9
SQ Evro
pa: n
jë k
ontin
ent
i buk
ur m
e nj
ë hi
stor
i mbr
esël
ënës
e. A
jo k
a pr
odhu
ar s
hum
ë sh
kenc
ëtar
ë, s
hpik
ës,
artis
të d
he k
ompo
zito
rë t
ë nj
ohur
të
botë
s, si
dhe
zba
vitë
s dh
e sp
ortis
t të
pop
ulla
rizua
r dh
e të
suk
-se
sshë
m.
Për
shek
uj m
e ra
dhë,
Evr
opa
ësht
ë rr
ënua
r ng
a lu
ftër
at d
he n
darje
t. Po
r, në
50
vite
t e
fund
it, v
ende
t e
këtij
kon
tinen
ti të
vje
tër m
ë në
fund
kan
ë ar
ritur
në
paqe
, miq
ësi d
he u
nite
t, pë
r të
punu
ar p
ër n
jë E
vrop
ë m
ë të
mirë
dhe
për
një
bot
ë m
ë të
mirë
.
Ky li
bër p
ër fë
mijë
(për
afër
sish
t 9
deri
në 1
2 vj
eç) e
tre
gon
hist
orin
ë sh
kurt
ë dh
e qa
rtë.
Për
plot
me
fakt
e in
tere
sant
e dh
e ilu
strim
e m
e ng
jyra
, e je
p nj
ë pa
sqyr
ë të
gja
llë të
Evr
opës
dhe
e s
hpje
gon
shku
rtim
isht
se
çka
ësht
ë Ba
shki
mi E
vrop
ian,
dhe
si p
unon
ai.
Vizi
toni
web
faqe
n: e
urop
a.eu
/eu
ropa
go/
expl
ore
Këtu
do
të g
jeni
një
kui
z m
bi s
ecili
n ka
pitu
ll. T
esto
ni n
johu
rinë
tuaj
!
Gjit
hash
tu e
kzis
tojn
ë ed
he lo
jëra
në
faqe
n e
inte
rnet
it të
‘’Eu
ropa
Go’
’ (e
c.eu
ropa
.eu/
euro
pago
/w
elco
me.
jsp)
.
Bëfs
hi q
ejf d
uke
eksp
loru
ar!
JU-7
8-07
-397
-SQ
-C