Download - Liễu phàm tứ huấn
3
Lôøi töïa
Ñaõ sinh laøm kieáp ngöôøi, moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu muoán
coù ñöôïc moät soá meänh toát, ñoù laø hai chöõ phöôùc loäc. Chaúng
nhöõng theá, laïi coøn muoán ñöôïc theâm chöõ thoï nöõa. Loøng thì
öôùc nhö vaäy, nhöng Trôøi coù thuaän theo loøng ngöôøi chaêng?
Theo thuyeát nhaân quaû cuûa nhaø Phaät: Troàng laønh thì gaët
phuùc, gieo aùc thì gaët hoïa. Kinh Dòch vieát: Tích thieän taát coù
caùt khaùnh, tích baát thieän taát gaëp tai. Kinh Thi: Töï caàu ña
phuùc. Kinh Caûm-ÖÙng: Hoïa phuùc voâ moân, duy nhaân töï trieäu.
Kinh ñieån cuûa tam-giaùo ñaõ chæ roõ, hoïa phuùc ôû ngay trong
coõi loøng cuûa chuùng ta. Ngöôøi ñôøi khoâng hieåu, thöôøng hay
caàu Thaàn cuùng Phaät mong ñöôïc Trôøi Phaät giaùng phuùc, coù
bieát ñaâu taâm ngöôøi laø moät thöûa ruoäng, phuùc loäc thoï ñeàu ôû
trong ñoù, neáu bieát canh taùc, suoát ñôøi gaët haùi khoâng heát.
“Lieãu-Phaøm Töù-Huaán” laø kinh nghieäm haønh thieän cuûa
OÂng Vieân-Lieãu-Phaøm ñeå laïi khuyeân ñôøi. Ñoù laø phöông phaùp
canh taùc thöûa ruoäng trong loøng ngöôøi, bao goàm: Phöông
phaùp laäp meänh, phöông phaùp söûa loãi, phöông phaùp tích
thieän vaø phöông phaùp nuoâi laáy ñöùc khieâm. Neáu thöïc haønh
theo lôøi huaán cuûa cuoán saùch naøy, soá meänh seõ khoâng coøn
raøng buoäc ñöôïc ta nöõa, vaø ta cuõng laø moät vò “lieãu phaøm”
vaäy.
Muøa thu naêm Bính-Tyù, 1996
Dòch giaû kính töï
5
1) Phæång phaïp láûp mãûnh
Ta moà coâi cha töø thuôû nhoû. Khi lôùn khoân, thaân-maãu
khuyeân ta theo hoïc ngheà y, moät laø coù theå noái nghieäp cha, hai
laø coù theå cöùu nhaân ñoä theá. Neân ta nghe theo lôøi meï, boû loái
hoïc töø chöông maø theo ñöôøng y hoïc.
Moät hoâm ñi ngang qua chuøa Töø-Vaân, ta gaëp moät laõo
nhaân, coát caùch phi phaøm, hai ngöôøi ñaøm ñaïo raát laø taâm ñaàu yù
hieäp. Thoaùng nhìn qua neùt maët cuûa ta, laõo nhaân noùi:
Caùc-haï coù soá laøm quan, naêm sau seõ thi ñoã tuù taøi, sao
khoâng trau doài kinh söû chuaån bò ñi thi?
Ta beøn keå roõ lyù do cuûa mình vaø hoûi danh hoï cuûa laõo
nhaân. Laõo giaø noùi:
Ta hoï Khoång, ngöôøi Vaân-Nam, ñöôïc chaân truyeàn boä
Hoaøng-Cöïc-Kinh cuûa Thieäu-Khang-Tieát, nay muoán truyeàn
laïi cho caùc-haï.
Hai ngöôøi ñaøm ñaïo xong, ta môøi Khoång laõo ñeán nhaø
baùo caùo tình hình cho thaân-maãu hay. Thaân-maãu khuyeân ta
haõy aân caàn tieáp ñaõi laõo nhaân vaø thöû nghieäm taøi meänh lyù cuûa
laõo coù linh nghieäm hay khoâng.
Sau nhieàu laàn thöû nghieäm, ta thaáy thuaät boùi toaùn cuûa laõo
raát linh, vaø töø ñoù tin töôûng vaøo lôøi cuûa Khoång laõo, chuyeân
vieäc buùt nghieân, lo vieäc khoa cöû. Tröôùc khi vaùc leàu choõng ñi
thi, ta nhôø Khoång laõo boùi toaùn. Sau khi baám ñoän, Khoång laõo
noùi:
6
Soá ngöôøi döï thi trong kyø naøy caû thaûy laø 72 ngöôøi, soá
ngöôøi ñöôïc chaám ñaäu laø 14 ngöôøi vaø caùc-haï ñöôïc xeáp haïng
thöù 9.
Sau kyø thi, ñuùng nhö lôøi Khoång laõo ñaõ ñoaùn, ta truùng
tuyeån vaø ñöùng haïng thöù 9. Thaàm kính phuïc taøi boùi toaùn cuûa
laõo giaø, neân laïi nhôø laõo boùi cho moät queû veà ñöôøng töông lai.
Khoång laõo boùi xong beøn noùi:
Naêm xx, caùc-haï seõ thi ñaäu haïng xx, naêm xx laøm tri-
huyeän Töù-Xuyeân, giöõ chöùc ba naêm beøn töø quan hoài höông... ,
naêm 53 tuoåi, ngaøy 14 thaùng 8, giôø söûu seõ qua ñôøi vaø khoâng
coù con.
Töø ñoù trôû veà sau, moãi laàn ñi döï thi, laøm quan, ngay caû
ñeán löông boång laø bao, ñeàu khoâng ngoaøi söï döï ñoaùn cuûa
Khoång laõo. Do ñoù ta caøng tin töôûng vaøo soá maïng cuûa mình
vaø cho raèng giaøu ngheøo thoï yeåu cuûa moät ngöôøi ñeàu do Trôøi
ñaõ saép ñaët saün, duø coù caàu cuõng voâ ích. Cuõng vì theá, ñoái vôùi
coâng danh lôïi loäc, cuõng nhö theá thaùi nhaân tình ñeàu ñaïm baïc
nhö voâi.
Sau khi nhaäm chöùc ñöôïc moät naêm, vì chaùn ngaùn caûnh
ñôøi, ta suoát ngaøy ngoài thieàn. Moät hoâm treân ñöôøng ñi Ung-
Kinh, ñeán nuùi Teâ-Haø, gheù vaøo chuøa baùi phoûng thieàn-sö Vaân-
Coác, cuøng thieàn-sö ñaøm ñaïo suoát ba ngaøy ba ñeâm maø khoâng
nguû. Thieàn-sö Vaân-Coác noùi:
Ngöôøi phaøm khoâng theå thaønh Thaùnh hieàn laø bò vaät duïc
vaø voïng töôûng raøng buoäc. Ngöôøi nhö caùc-haï coù theå ngoài
thieàn suoát ba ngaøy maø khoâng maøng ñeán söï ñôøi, daùng veû ung
dung thaûn nhieân, quaû thaät laø hieám coù vaäy.
7
Ta ñaùp:
Giaøu ngheøo coù soá, thoï yeåu do Trôøi ñònh, duø coù mô
moäng cuõng voâ ích.
Ñaùp xong, beøn keå chuyeän gaëp Khoång laõo cuûa mình cho
thieàn-sö nghe. Thieàn-sö cöôøi vaø noùi:
Ta töôûng caùc-haï laø baäc hieàn trieát, khoâng ngôø cuõng chæ
laø moät phaøm phu tuïc töû maø thoâi.
Ta beøn hoûi nguyeân do, Thieàn-sö Vaân-Coác noùi:
Moät ngöôøi neáu chöa ñaït ñeán möùc voâ taâm, minh taâm
kieán tính, thì khoù maø traùnh khoûi luaät aâm döông cuûa taïo hoùa.
Neáu bò aâm döông nguõ haønh chi phoái, soá meänh taát nhieân seõ do
Trôøi ñònh. Ñoù laø ñoái vôùi keû phaøm phu, coøn nhö ñoái vôùi nhöõng
ngöôøi coù coâng ñöùc lôùn hay nhöõng keû taïo nghieäp quaù naëng, thì
soá meänh laïi chính do mình ñònh ñoaït. Meänh cuûa moät ngöôøi
khoâng ñöôïc toát ñeàu laø do nhaân cuûa kieáp tröôùc maø ra caû, neáu
nhö bieát haønh thieän, tích ñöùc, laáy coâng cuûa kieáp naøy maø buø
toäi cuûa kieáp tröôùc, khi toäi heát maø ñöùc coøn dö thì töï nhieân seõ
chuyeån hoïa thaønh phuùc ñöôïc. Traùi laïi, neáu coù ñöôïc moät soá
meänh toát, nhöng haønh aùc ña ñoan, laøm toån ñeán tuùc meänh cuûa
kieáp tröôùc, töï nhieân seõ laøm toån ñeán phuùc ñöùc vaø tuoåi thoï cuûa
kieáp naøy. Caùc-haï ñaõ bò vaän meänh chi phoái suoát hai möôi maáy
naêm trôøi maø khoâng bieát tìm caùch tu haønh ñeå thoaùt khoûi söï
raøng buoäc cuûa soá meänh, chaúng phaûi laø phaøm phu hay sao?
Ta hoûi thieàn-sö:
Coù caùch gì coù theå traùnh ñöôïc söï raøng buoäc cuûa soá
meänh chaêng?
Thieàn-sö:
8
Meänh do töï taùc, töôùng do taâm sinh, hoïa phuùc ñeàu do
taâm cuûa ngöôøi taïo ra caû. Chæ caàn do taám loøng thaønh ta maø
caàu, haønh nhaân nghóa ñaïo ñöùc, töï nhieân seõ ñöôïc moïi ngöôøi
toân kính. Moät khi ñöôïc moïi ngöôøi toân kính thì töï nhieân Trôøi
seõ giaùng phuùc. Coøn nhö khoâng bieát töï xeùt laáy mình, nuoâi
moäng haõo huyeàn, duøng thuû ñoaïn xaûo traù ñeå tranh danh ñoaït
lôïi, thì duø taøi trí coù cao sieâu ñeán caùch naøo chaêng nöõa, roát
cuoäc vaãn khoâng theå toaïi nguyeän.
Thieàn-sö laïi hoûi tieáp:
Caùc-haï coù tin raèng soá cuûa caùc-haï seõ coù coâng danh vaø
coù con chaêng?
Ta suy nghó moät luùc roài ñaùp:
Nhöõng ngöôøi coù coâng danh treân ñöôøng hoaïn-ñoà ñeàu laø
ngöôøi coù phöôùc töôùng. Coøn nhö toâi, dieän maïo khinh baïc,
chöa töøng tích moät maûy ñöùc naøo, laïi theâm phaàn töï toân, töï
kieâu, khoâng coù tính kieân nhaãn, tính tình laïi heïp hoøi, phoùng
tuùng. Nhöõng neùt xaáu naøy ñeàu laø ñaëc tính cuûa keû voâ phuùc. Tuïc
ngöõ coù caâu: “Ñaát nhô thì sinh vaät nhieàu, nöôùc trong thì khoâng
coù caù”. Tính toâi thích soáng ñôn ñoäc moät mình, thieáu töø taâm
ñoái vôùi loaøi vaät, khoâng ñoàng tình vôùi ngöôøi khaùc, laïi ham
uoáng röôïu thöùc ñeâm, khoâng bieát nuoâi döôõng thaàn khí. Nhöõng
neùt xaáu naøy ñeàu laø nguyeân do cuûa keû khoâng con.
Thieàn-sö Vaân-Coác:
Sinh con noái doõi toâng ñöôøng laø do söï tích ñöùc nhieàu
hay ít cuûa töøng ngöôøi. Neáu moät ngöôøi coù coâng ñöùc traêm ñôøi
thì seõ coù con chaùu noái doõi traêm ñôøi, neáu nhö coâng ñöùc chæ coù
möôøi ñôøi thì con chaùu cuõng chæ coù möôøi ñôøi. Coøn nhöõng keû
9
tuyeät töï khoâng con, taát nhieân laø khoâng coù tích moät maûy ñöùc
naøo caû. Chæ caàn hieåu roõ ñöôïc nguyeân nhaân chính maø bieán
ñoåi, söûa nhöõng neùt xaáu thaønh ñöùc haïnh toát, nhö bieán xaûo traù
thaønh thaønh-thaät, bieán kieâu-ngaïo thaønh khieâm-toán, bieáng
nhaùc thaønh caàn maãn, taøn-nhaãn thaønh nhaân-töø, tích coâng
chuoäc toäi, töï nhieân Trôøi seõ thuaän theo loøng ngöôøi, caàu gì
ñöôïc naáy. Trong Kinh Thi coù vieát: “Nghieät do Trôøi giaùng coøn
coù theå traùnh ñöôïc, coøn nhö nghieät do töï mình gaây thì chæ coù
caùch chòu”1. Khoång laõo ñoaùn caùc-haï khoâng con, thuoäc phaàn
Thieân taïo nghieät, chæ caàn quaûng tích aâm ñöùc, moät loøng haønh
thieän thì nghieät do Trôøi ñònh cuõng coù theå traùnh ñöôïc. Kinh
Dòch cuõng coù vieát: “Gia ñình tích thieän seõ coù caùt khaùnh, gia
ñình tích aùc seõ ñeå laïi tai hoïa cho con chaùu” 2. Phaàn hoïa cuûa
toå tieân coù theå di laïi cho con chaùu, phaàn phuùc cuõng theá.
Nghe xong lôøi cuûa thieàn-sö Vaân-Coác, ta söïc nhö tænh
ngoä, beøn quyø laïy vaø caûm taï lôøi chæ ñieåm cuûa thieàn-sö. Tröôùc
baøn thôø Phaät, ta saùm hoái veà loãi laàm mình ñaõ phaïm, vaø
nguyeän seõ laäp 3000 coâng ñeå baùo ñaùp ôn nghóa cuûa Trôøi ñaát
vaø coâng lao döôõng duïc cuûa cha meï.
Thieàn-sö daïy ta veà caùch thöùc haønh thieän. Heã moãi ngaøy
coù laøm moät vieäc thieän naøo thì ghi vieäc ñoù vaøo moät cuoán soå,
vaø neáu nhö voâ yù phaïm phaûi moät loãi laàm naøo thì cuõng laøm
töông töï nhö theá, ñeå xeùt xem coâng nhieàu hay ít maø caûnh tænh
cho mình treân ñöôøng tu taâm haønh thieän. Thieàn-sö ñoàng thôøi
1 Thieân taïo nghieät do khaû vi, töï taïo nghieät baát khaû hoaït.2 Tích thieän chi gia taát höõu dö khaùnh, tích baát thieän chi gia taát höõu
dö öông.
10
cuõng daïy ta nieäm Chuaån-Ñeà thaàn chuù, mong giuùp ñöôïc phaàn
hieäu nghieäm.
Töø ñoù trôû veà sau, ta phaùt taâm, moät loøng haønh thieän.
Khoâng bao laâu caûm thaáy tính saàm uaát, coïc caèn hoài xöa ñaõ
khoâng coøn nöõa, trong loøng luoân caûm thaáy thö thaùi, ñoâi khi
gaêïp söï baát bình cuõng boû qua maø khoâng tranh chaáp, lyù luaän
vôùi ngöôøi. Qua ñeán naêm thöù ba, ñi döï thi, theo nhö lôøi ñoaùn
cuûa Khoång laõo thì ta seõ ñaäu haïng ba. Nhöng keát quaû thì khaùc
haún, trong soá ñoâng só töû ñi döï thi, ta ñöùng haïng nhaát. Maëc
daàu nhö vaäy, ta vaãn luoân töï kieåm ñieåm laáy mình, vì caûm thaáy
loái haønh thieän cuûa mình ñoâi khi coøn coù phaàn mieãn cöôõng,
chöa ñaït ñeán möùc töï nhieân. Nhö moät khi cöùu giuùp ngöôøi haõy
coøn do döï, ñaén ño, ñoâi khi uoáng röôïu say maø thoaùt ra lôøi baát
chính, coù coâng maø cuõng coù loãi. Maõi cho ñeán naêm thöù möôøi
môùi laøm troøn 3000 ñieàu thieän.
Naêm keá, treân ñöôøng veà queâ, ta trôû veà chuøa vaø töï nguyeän
seõ laäp theâm 3000 coâng ñeå chuoäc laïi loãi laàm ñaõ phaïm. Qua
ñeán naêm thöù hai thì con chaøo ñôøi. Vì thaân-maãu con khoâng
bieát chöõ, neân moãi laàn laøm moät ñieàu thieän ñeàu laáy vieát ñoùng
moät khuoân troøn treân taám lòch. Ta cuøng thaân-maãu con ñoâi khi
laøm ñeán möôøi ñieàu thieän trong moät ngaøy, nhö giuùp ngöôøi
hoaïn naïn, baàn cuøng, mua vaät phoùng sanh..., chöa ñaày ba naêm
thì ñaõ laøm troøn ba ngaøn coâng. Tieáp theo ñoù, ta laïi trôû veà chuøa
phaùt nguyeän, laäp möôøi ngaøn ñieàu thieän ñeå caàu chöùc tieán-só.
Ba naêm sau, maëc duø chöa laøm ñuû möôøi ngaøn coâng, nhöng ta
ñaõ thi ñaäu tieán-só vaø ñöôïc giöõ chöùc tri huyeän Baûo-Chì. Khi
nhaäm chöùc naøy, ta laäp ra moät cuoán “Trò-taâm-thieân” truyeàn
cho ngöôøi nhaø vaø nhaén raèng, heã coù laøm ñöôïc moät vieäc thieän
11
hay phaïm phaûi moät loãi laàn naøo ñeàu phaûi ghi vaøo cuoán Trò-
taâm-thieân naøy, ñoàng thôøi cuõng baøy höông aùn ñeå cuùng caùo
Trôøi ñaát. Tuy vaäy, thaân-maãu con vaãn thöôøng lo laéng, vì caûm
thaáy sau khi giöõ chöùc tri huyeän, dòch vuï trong huyeän raát
nhieàu, cho neân ít coù thì giôø ñeå laøm vieäc thieän, khoâng bieát
phaûi ñôïi ñeán khi naøo môùi laøm troøn möôøi ngaøn coâng.
Moät hoâm ta mô thaáy Thaàn-nhaân ñeán maùch baûo:
“OÂng chæ caàn ra leänh giaûm thueá maù cuûa daân trong
huyeän thì möôøi ngaøn coâng seõ ñuû”. Thì ra thueá ñieàn ôû huyeän
Baûo-Chì raát cao, ta beøn ra leänh giaûm ñi moät nöûa, nhöng trong
loøng vaãn coøn hoaøi nghi: “Chaúng leõ ra moät meänh leänh giaûm
thueá nhö vaäy laïi coù ñöôïc moät coâng lôùn nhö vò Thaàn ñaõ chæ
daãn hay sao?”. Trong luùc ñang suy nghó veà vaán ñeà naøy, chôït
thaáy gia nhaân ñeán baùo tin laø coù thieàn-sö Huyeãn-Vi töø Nguõ-
Ñaøi-Sôn ñeán vieáng.
Ta cho ngöôøi môøi thieàn-sö vaøo, vaø ñem chuyeän naèm mô
cuûa mình keå cho thieàn-sö Huyeãn-Vi hay. Thieàn-sö ñaùp:
Ngöôøi coù loøng thaønh chí thieát, duø chæ laøm coù moät vieäc
thieän, nhöng cuõng ñuû möôøi ngaøn coâng, huoáng chi oâng laïi
giaûm thueá cho daân trong huyeän, caû chuïc vaïn daân ñeàu chòu ôn
naøy.
Ñöôïc thieàn-sö Huyeãn-Vi chæ ñieåm, loøng ta bôùt ñi ñöôïc
noãi lo aâu, beøn ñem soá boång loäc coù ñöôïc nhôø thieàn-sö mang
veà Nguõ-Ñaøi-Sôn ñeå cuùng döôøng chö taêng trong chuøa.
Töø luùc gaëp thieàn-sö Vaân-Coác vaø haønh thieän theo lôøi chæ
daãn cuûa thieàn-sö, vaän meänh cuûa ta ñaõ thay ñoåi ngoaøi söï tieân
ñoaùn cuûa Khoång laõo. Khoång laõo ñoaùn ta seõ cheát vaøo naêm 53
12
tuoåi, ta cuõng khoâng caàu ñaûo xin Trôøi taêng theâm tuoåi thoï,
nhöng ñeán nay ta ñaõ 69 tuoåi maø vaãn coøn khoûe. Duø khoâng caàu
coù con, nhöng vaãn sinh ñöôïc con.
Saùch Thöôïng-Thö vieát: “Ñaïo Trôøi thaät khoù löôøng,
Meänh ngöôøi khoâng ñònh”. Laïi vieát: “Meänh ngöôøi khoâng
ñònh, tuøy loøng ngöôøi maø thay ñoåi”. Thaät khoâng ngoa! Do ñoù
ta bieát ñöôïc hoïa vaø phuùc ñeàu do töï mình caàu laáy. Ñoù laø lôøi
cuûa Thaùnh hieàn. Neáu noùi hoïa vaø phuùc cuûa ngöôøi laø do Trôøi
ñònh thì ñoù laø lôøi noùi cuûa theá tuïc vaäy.
Meänh cuûa moät ngöôøi chöa bieát ra sao. Nhöng, duø laø
ngöôøi coù soá vinh hieån, cuõng thöôøng neân töï nghó laø thaáp heøn.
Duø ñang ôû trong moät hoaøn caûnh thuaän lôïi, cuõng neân nghó
raèng ñang ôû trong nghòch caûnh. Duø ñang ôû trong caûnh phuù
quyù, cuõng thöôøng neân nghó raèng ñang ôû trong caûnh baàn cuøng.
Duø ñöôïc ngöôøi yeâu kính, cuõng thöôøng neân nghó raèng ñang ôû
trong caûnh lo sôï. Duø laø theá gia ñöôïc ngöôøi troïng voïng, cuõng
neân toû veû töï ti maø khoâng kieâu. Duø coù hoïc vaán uyeân baùc, cuõng
neân nghó raèng ta chæ laø moät ngöôøi thieån laäu.
Ngöôøi quaân-töû khi nghó xa thì lo vieäc laøm raïng rôõ caùi
ñöùc cuûa toå-toâng, gaàn thì nghó caùch ñeàn buø loãi laàm cuûa cha
meï, treân thì nghó caùch baùo ñaùp ôn nghóa cuûa toå quoác, döôùi thì
nghó caùch mang haïnh phuùc ñeán cho gia ñình, ngoaøi thì lo
vieäc cöùu nhaân teá theá, trong thì nghieâm caùch giöõ mình khoâng
sinh loøng taø. Haèng ngaøy ñeàu phaûn tænh, söûa loãi. Neáu moät
ngaøy khoâng phaûn tænh hay töï cho raèng khoâng coù loãi, töùc laø
sinh loøng an daâït vaø khoâng coù tieán boä.
Treân ñôøi khoâng thieáu gì nhöõng keû thoâng minh tuaán tuù,
13
nhöng ñöùc khoâng tieán, nghieäp khoâng tu, cuõng chæ vì hai chöõ
an daät maø hoang phí caû moät ñôøi.
Thuyeát laäp meänh cuûa thieàn-sö Vaân-Coác thaät laø tinh-vi
thaâm-thuùy, caàn phaûi ra coâng nghieân cöùu vaø thöïc haønh môùi
hieåu ñöôïc.
14
2) Phæång phaïp sæía läùi
Soá meänh cuûa moät ngöôøi, duø khoâng ñöôïc toát, chæ caàn
haønh thieän vaãn coù theå söûa ñoåi ñöôïc. Neáu moät ngöôøi coù ñöôïc
soá meänh toát nhöng laøm nhieàu ñieàu aùc, sau cuøng meänh cuõng
trôû neân xaáu. Cho neân soá meänh khoâng theå raøng buoäc ngöôøi,
maø laø do chính mình taïo neân. Ngöôøi thöôøng chuùng ta khoâng
phaûi laø Thaùnh-nhaân, traùnh sao khoâng coù loãi. Ñöùc Khoång-Töû
noùi: Khi coù loãi chôù neân sôï, quyù ôû choã laø bieát söûa.
Trong saùch Taû-Truyeän vaø Quoác-Ngöõ ghi cheùp, nhöõng vò
ñaïi-phu thôøi Xuaân-Thu thöôøng xeùt ngöôøi qua cöû chæ vaø haønh
ñoäng maø ñoaùn ñöôïc phuùc hoïa. Ñaïi ñeå, vieäc hung caùt cuûa moät
ngöôøi ñeàu coù trieäu chöùng, tröôùc heát laø naåy maàm ôû nôi taâm,
sau môùi theå hieän ôû nôi thaân. Ngöôøi coù loøng nhaân haäu seõ ñöôïc
phuùc baùo, keû haø khaéc thì traùnh khoâng khoûi hoïa, maét phaøm
cuûa ngöôøi thöôøng nhìn khoâng thaáu, cho raèng hoïa phuùc khoâng
theå ñoaùn ñöôïc.
Loøng chí thaønh thì hôïp vôùi Trôøi, xeùt vieäc thieän cuûa moät
ngöôøi maø bieát ñöôïc phuùc saép ñeán, xeùt vieäc aùc cuûa moät ngöôøi
maø ñoaùn ñöôïc hoïa saép keà. Nay muoán gaët phuùc vaø rôøi hoïa,
chöa noùi ñeán vieäc thieän laø phaûi nhaéc ñeán vieäc söûa loãi tröôùc.
Söûa loãi coù nhieàu phöông phaùp:
15
Thæï nháút laì phaíi coï loìng sèTa phaûi nghó raèng, Thaùnh hieàn vôùi ta ñeàu do cha meï
sinh, nhöng ñeå laïi tieáng thôm muoân ñôøi, coøn ta chæ laø keû voâ
danh nhö ñoáng gaïch vuïn, haèng ngaøy chìm ñaém trong voøng
danh lôïi, laøm vieäc baát nghóa, töôûng laø ngöôøi khoâng bieát maø
chaúng laáy laøm theïn, daàn daàn ñi vaøo con ñöôøng caàm thuù maø
khoâng hay. Vieäc teä nhaát treân ñôøi coøn gì lôùn hôn hai chöõ sæ
nhuïc. Thaày Maïnh-Töû noùi: “Chöõ sæ ñoái vôùi ngöôøi raát quan
troïng, ngöôøi coù loøng sæ coù theå trôû thaønh Thaùnh hieàn, khoâng coù
loøng sæ daàn daàn seõ trôû neân caàm thuù”ù. Cho neân vieäc söûa loãi laø
ñieàu toái quan troïng.
Thæï hai laì phaíi coï loìng kênh såüTa neân bieát raèng, treân coù Trôøi ñaát, giöõa coù Quyû Thaàn,
haønh ñoäng môø aùm cuûa ta tuy aån vi kín ñaùo, nhöng ñeàu coù
Trôøi ñaát Quyû Thaàn soi xeùt, loãi nheï thì giaùng traêm ñieàu tai
hoïa, naëng thì toån ñi phuùc hieän taïi, ta haù khoâng sôï hay sao?
Chaúng nhöõng theá, trong luùc nhaøn cö ôû choã ngöôøi khoâng thaáy,
nhöng maét Trôøi laïi soi nhö ñieän chôùp, nhìn thaáu caû taïng phuû
cuûa ta, tröôùc sau cuõng loä ra vaø hieän nguyeân hình, vaø sau cuøng
moïi ngöôøi ñeàu hay. Ta haù khoâng sôï hay sao?
Chaúng nhöõng theá, trong luùc coøn hôi thôû, moät ngöôøi duø
toäi loãi taøy trôøi vaãn coù theå hoái caûi ñöôïc. Ngaøy xöa coù ngöôøi
laøm aùc suoát ñôøi, ñeán luùc saép cheát bieát ñöôïc mình coù toäi maø
hoái haän, phaùt taâm moät loøng thieän maø hoái caûi vaø sau cuøng
16
ñöôïc thieän chung3. Ñoù laø moät yù nieäm hoái caûi duõng maõnh ñuû
röûa ñi toäi aùc ñaõ tích tröõ haøng traêm naêm, nhö moät u-coác ngaøn
naêm, khi thaép leân ngoïn ñuoác thì ngaøn naêm u toái ñeàu bieán
maát. Cho neân loãi khoâng luaän laø lôùn nhoû, môùi hay cuõ, bieát söûa
laø quyù.
Nhöng theá ñôøi voâ thöôøng, thaân ngöôøi deã cheát, neáu hôi
thôû khoâng coøn, muoán söûa thì ñaõ muoän. Toäi aùc ôû nôi döông
gian, duø con chaùu hieàn töø cuõng khoâng theå röûa cho saïch ñöôïc.
Traàm luaân ôû coõi u-minh, duø Phaät, Boà-Taùt, Thaùnh Hieàn cuõng
khoâng theå tieáp daãn vaø cöùu vôùt ñöôïc. Nhö theá khoâng lo sôï sao
ñöôïc?
Thæï ba laì phaíi coï loìng can âaímNgöôøi coù loãi maø khoâng söûa ñeàu laø do döï khoâng quyeát,
neân ñaõ sai roài laïi caøng sai theâm. Traùi laïi coù loãi bieát laø khoâng
ñuùng, phaûi coù loøng can ñaûm ñeå söûa, khoâng theå trì hoaõn. Loãi
nhoû nhö bò gai chaâm vaøo thòt, phaûi tìm caùch laáy ra. Loãi lôùn
nhö bò raén ñoäc caén phaûi, neáu khoâng nhanh tay buoäc chaët laáy
veát thöông, naïo heát noïc ñoäc ra thì seõ nguy ñeán tính maïng. Do
ñoù queû Ích trong kinh dòch taïo bôûi hai queû Toán (Phong) vaø
Chaán (Loâi), lôøi töôïng cuûa queû Ích vieát: “Ngöôøi quaân-töû thaáy
ñieàu thieän thì theo nhanh nhö gioù, nhö theá thì coù vieäc thieän
naøo trong thieân haï maø khoâng laøm ñöôïc. Coù loãi thì söûa maïnh
nhö saám, nhö theá thì coù loãi gì maø khoâng söûa ñöôïc”.
Hoäi ñuû ba taám loøng thì chaúng coù loãi gì maø khoâng söûa
ñöôïc, nhö baêng moûng trong muøa Xuaân khi gaëp aùnh maët trôøi
3 Cheát moät caùch an laønh.
17
thì seõ tieâu tan. Nhöng loãi cuûa ngöôøi coù theå töø nôi söï vieäc maø
söûa, coù töø lyù maø söûa, cuõng coù töø taâm maø söûa. Vì coâng phu
khoâng gioáng nhau neân hieäu quaû cuõng khaùc bieät.
Thí duï, ngaøy xöa phaïm toäi saùt sinh, nay giôùi saùt maø
khoâng gieát nöõa. Hoâm tröôùc sinh loøng phaãn noä, hoâm nay
khoâng coøn giaän döõ nöõa. Ñoù laø treân söï vieäc maø söûa, do söùc
mieãn cöôõng maø laøm neân coâng phu khoù nhoïc vaø caên beänh vaãn
coøn, vì dieät ngaøy hoâm nay cuõng seõ sinh vaøo ngaøymai, khoâng
phaûi laø cöùu caùnh. Ngöôøi kheùo söûa loãi, khi söï chöa laøm thì ñaõ
hieåu ñöôïc lyù. Nhö loãi ôû nôi saùt sinh, khi chöa gieát vaät thì neân
nghó raèng: Thöôïng-Ñeá coù ñöùc haùo sinh, loaøi vaät ñeàu tham
soáng sôï cheát, ta laïi nôõ naøo laïi gieáùt vaät maø laøm ngon mieäng
mình. Laïi nghó raèng, loaøi vaät khi bò gieát ñaõ bò dao caét, laïi coøn
phaûi chòu caûnh luoäc naáu, hay xaøo chieân ôû trong noài, söï ñau
khoå naøy neáu laø ta, ta seõ nghó sao. Hôn nöõa gieát vaät nuoâi ta
moät böõa, khi aên xong roài cuõng trôû neân khoâng. Rau caûi cuõng
coù theå nuoâi soáng ta, sao laïi nhaãn taâm ñi gieát loaøi vaät maø taïo
theâm oaùn thuø vaø laøm toån phuùc toån thoï cuûa mình.
Laïi nghó raèng, phaøm loaøi vaät coù khí huyeát ñeàu coù linh
tính, ñaõ coù linh tính thì cuøng theå vôùi ta. Tuy raèng ta khoâng coù
ñöùc cuûa Thaùnh-nhaân laøm cho loaøi vaät gaàn guõi ta, meán phuïc
ta, nhöng cuõng khoâng ñeán noãi phaûi gieát vaät maø keát thaønh oaùn
thuø ñôøi ñôøi. Nghó ñeán ñaây, khi aên thòt vaät, loøng ta laøm sao
nuoát vaøo coå ñöôïc.
Nhö hoâm tröôùc giaän noä, neân nghó raèng: Moãi ngöôøi ñeàu
coù öu ñieåm vaø khuyeát ñieåm, khi gaëp ngöôøi voâ leã vôùi ta, ta
neân nghó raèng ngöôøi ñoù khoâng baèng ta vaø khaû naêng ñeàu keùm
18
ta neân khoâng hieåu lyù, do ñoù ta phaûi thöông haïi cho hoï hôn laø
sinh loøng giaän döõ hay traùch moùc, côn giaän ñoù töï nhieân seõ
nguoâi.
Laïi nghó raèng, trong thieân haï khoâng coù ngöôøi naøo töï cho
mình laø haøo-kieät, cuõng khoâng coù hoïc vaán naøo ñeå oaùn traùch
ngöôøi. Phaøm vieäc ta khoâng laøm ñöôïc ñeàu laø ñöùc ta chöa ñuû
neân chöa coù caûm öùng maø phaûi phaûn tænh laáy mình, nhö theá
khi gaëp huûy baùng ñeàu xem nhö laø moät cô hoäi cho ta maøi
luyeän, maø tieáp nhaän moät caùch thaûn nhieân, nhö theá thì giaän töø
ñaâu maø sinh.
Laïi nöõa, nghe lôøi huûy baùng maø khoâng noä, tuy ngöôøi voâ
leã traùch moùc ta, cöù xem nhö laø ngöôøi ñang caàm löûa ñeå ñoát
khoâng trung, tröôùc sau cuõng taét. Nghe lôøi huûy baùng maø giaän
noä, tuy duøng ñuû moïi lôøi ñeå baøn caõi nhöng cuõng chæ nhö taèm
keát keùn, töï buoäc laáy mình maø thoâi. Giaän noä chaúng nhöõng voâ
ích maø laïi coøn coù haïi nöõa.
Taát caû toäi loãi noùi treân, neáu laáy lyù maø suy nghó, thì toäi loãi
seõ khoâng coøn sinh nöõa.
Thãú naìo goüi laì tæì tám maì sæíaLoãi tuy coù ngaøn vaïn, nhöng chæ sinh töø moät taâm, neáu
taâm baát ñoäng thì loãi töø ñaâu maø sinh? Ñoái vôùi haùo saéc, haùo
danh, haùo taøi vaät, hay giaän noä... ñoái vôùi taát caû nhöõng loãi naøy,
ta khoâng caàn truy taàm nguyeân do, chæ toàn laáy moät taám loøng
haønh thieän, thì yù nieäm chaùnh seõ hieän ra tröôùc maët, taø nieäm töï
nhieân seõ traùnh xa, nhö aùnh maët trôøi ôû giöõa khoâng, loaøi voõng
19
löôïng4 seõ phaûi laån traùnh. Loãi töø taâm maø sinh vaø cuõng töø taâm
maø söûa. Nhö muoán tröø ñi moät caây coù ñoäc thì phaûi nhoå töø reã,
caàn chi phaûi tröø laù hay caét caønh.
Phöông phaùp trò taâm hay nhaát laø giöõ cho taâm ñöôïc thanh
tónh, khi taâm dao ñoäng töùc khaéc giaùc ngoä, khi giaùc ngoä seõ trôû
neân voâ. Ñoù laø phöông phaùp thöôïng thöøa. Neáu khoâng giaùc ngoä
ñöôïc thì caàn phaûi duøng lyù ñeå khieån tröø, neáu vaãn khoâng khieån
ñöôïc, töùc thôøi tuøy nôi söï vieäc maø ngaên chaën, khoâng cho söï
vieäc phaùt sinh. Ñaây laø phöông phaùp haï thöøa.
Caùch söûa loãi hay nhaát laø aùp duïng ba phöông phaùp tu
taâm, hieåu lyù, vaø ngaên söï. Nhöng neáu chæ bieát ngaên söï maø
khoâng hieåu lyù vôùi tu taâm, thì laø moät ñieàu thieáu soùt vaäy.
Ñaõ phaùt nguyeän söûa loãi, caàn phaûi coù baïn toát nhaéc nhôû,
coù quyû thaàn chöùng minh, vôùi moät loøng thaønh saùm hoái, ngaøy
ñeâm khoâng döùt, traûi qua moät tuaàn, hai tuaàn, cho ñeán moät
thaùng, hai thaùng, ba thaùng, töï nhieân seõ coù hieäu nghieäm. Hoaëc
laø taâm thaàn phoùng khoaùng, hoaëc laø trí tueä ñoán khai, hoaëc laø
gaëp chuyeän phieàn haø maø töï nhieân ñöôïc thoâng suoát, hoaëc laø
gaëp oaùn thuø maø ñoåi giaän thaønh vui, hoaëc laø mô thaáy mình oùi
möûa ra vaät ñen, hoaëc laø mô thaáy Thaùnh hieàn ñeán tieáp daãn,
hoaëc laø mô thaáy bay löôïn giöõa khoâng trung, hoaêïc laø mô thaáy
côø xí, böûu caùi... ñeàu laø nhöõng ñieàm toát, töôïng tröng cho toäi
loãi cuõ ñaõ khoâng coøn nöõa. Nhöng cuõng khoâng theå chaép tröôùc
töï kieâu maø laøm caûn trôû böôùc tieán treân con ñöôøng tu taâm.
Ngaøy xöa, Cöø-Baù-Ngoïc5 khi ñeán naêm 20 tuoåi ñaõ bieát
4 Laø yeâu tinh cuûa loaøi caây coû.5 Quan ñaïi-phu nöôùc Veä thôøi Xuaân-Thu
20
ñöôïc loãi laàm cuûa mình maø baét ñaàu söûa. Ñeán naêm 21 tuoåi thì
bieát ñöôïc mình coøn coù loãi chöa söûa heát ñöôïc. Ñeán naêm 22
tuoåi quay ngöôïc laïi nhìn 21 naêm veà tröôùc thì nhö laø moät giaác
moäng, naêm qua naêm ñeàu phaûn tænh, ñeán naêm 50 tuoåi laïi nhìn
thaáy nhöõng choã sai laàm cuûa 49 naêm tröôùc. Thuaät söûa loãi cuûa
caùc baäc hieàn trieát ngaøy xöa coøn coâng phu nhö theá, coøn phaän
ta, keû phaøm phu, ñaõ tích bieát bao nhieâu toäi loãi, nhöng moãi khi
hoài töôûng laïi nhöõng vieäc ñaõ qua maø laïi khoâng thaáy roõ loãi cuûa
mình, ñoù laø moät caùi bònh, nhö maét cuûa ngöôøi coù bònh maø
khoâng theå nhìn ñöôïc vaäy.
Ngöôøi coù toäi loãi nhieàu cuõng coù hieäu nghieäm, nhö taâm
thaàn hoân meâ, coù tính mau queân, hay trong luùc voâ söï maø
thöôøng hay phieàn naõo, hay thaáy ngöôøi quaân-töû maø caûm thaáy
xaáu hoå, hay nghe lôøi noùi ngay thaúng maø toû veû khoâng vui, hay
laø thí ôn cho ngöôøi maø laïi hoái haän vaø oaùn hôøn cho mình, hay
laø naèm mô thöôøng gaëp aùc moäng, vaø hay lôõ mieäng maát lôøi. Taát
caû nhöõng trieäu chöùng naøy ñeàu laø nghieät töôùng cuûa toäi loãi, neáu
coù moät trong nhöõng daáu hieäu naøy thì phaûi phaûn tænh, maø phaùt
taâm söûa loãi, ñeå trôû thaønh moät con ngöôøi hoaøn thieän. Traùi laïi
seõ töï laøm haïi ñeán mình maø khoâng hay.
*****
Chöông naøy noùi veà phöông phaùp söûa loãi, coù theå söûa ñi loãi
cuûa kieáp naøy thì meänh toát seõ khoâng bieán thaønh xaáu. Nhöng
neáu chæ laø khoâng coù loãi, vaãn khoâng theå laøm cho meänh xaáu trôû
neân toát ñöôïc. Tuy kieáp naøy chöa phaïm phaûi loãi laàm vaø cuõng
khoâng gaây neân toäi gì, nhöng tieàn kieáp cuûa ta coù bao nhieâu toäi
loãi, ta naøo bieát ñöôïc. Tuy kieáp naøy khoâng taïo nghieäp, nhöng
neáu tieàn kieáp coù toäi loãi, thì vaãn phaûi chòu quaû baùo.
21
3) Phæång phaïp têch thiãûn
Kinh Dòch vieát: “Gia ñình tích thieän seõ coù nhieàu vieäc toát
laønh”. Ngaøy xöa gia ñình hoï Nhan tröôùc khi gaû con cho Thuùc
Löông-Hoät, ñaõ phaûi tra xeùt toå-tieân maáy ñôøi cuûa gioøng hoï naøy,
khi bieát ñöôïc gia toäc naøy ñaõ tích ñöùc nhieàu ñôøi, môùi chòu cho
con vu quy. Ñöùc Khoång-Töû, vò Thaùnh vaïn theá sö bieåu, chính
laø con cuûa Thuùc-Löông-Hoät. Ñöùc Khoång-Töû ca ngôïi loøng
hieáu thaûo cuûa vua Thuaán: “Khi vua Thuaán teá toå, toå tieân seõ
ñeán höôûng”, vì ñöùc hieáu cuûa vua Thuaán caûm ñoäng ñeán caû
Trôøi ñaát. Chaúng nhöõng theá, con chaùu cuûa vua Thuaán cuõng
ñöôïc höôûng phaàn ñöùc ñoù. Nöôùc Traàn trong thôøi Xuaân-Thu
chính laø haäu dueä cuûa vua Thuaán. Nay laáy theâm moät vaøi baèng
chöùng cuï theå ñeå daãn chöùng.
*****
Döông-Vinh, ngöôøi huyeän Kieán-Ninh tænh Phöôùc-
Kieán, laøm quan ñeán chöùc thieáu-sö 6, Toå-tieân maáy ñôøi ñeàu
laøm ngheà laùi ñoø ñöa ngöôøi quaù giang. Moät laàn trong laøng xaûy
ra naïn hoàng thuûy, nhaø cöûa bò nöôùc cuoán troâi, trong soá nhöõng
ngöôøi laùi ñoø, nhieàu ngöôøi nhaân cô hoäi naøy laøm giaøu baèng
caùch vôùt laáy nhöõng ñoà duøng quyù baùu troâi noåi treân maët nöôùc,
trong khi ñoù taêng toå cuûa Döông-Vinh chæ lo cöùu vôùt nhöõng
6 Laø chöùc quan daïy hoïc cho vua.
22
ngöôøi cheát ñuoái. Ñeán ñôøi thaân phuï cuûa Döông-Vinh, moät
Thaàn nhaân hoùa thaân laøm ñaïo-só ñeán nhaø noùi raèng: Toå tieân
oâng tích ñöùc nhieàu ñôøi, gia toäc oâng sau naøy seõ thònh, nay ta
chæ cho oâng moät choã, vaø ñem haøi coát cuûa thaân sinh vaø toå phuï
cuûa oâng choân vaøo nôi ñoù. Thaân phuï cuûa Döông-Vinh laøm
theo lôøi daën, khi sinh ra Döông-Vinh, quaû nhieân tuoåi treû taøi
cao, thi ñoã laøm quan ñeán chöùc tam-coâng trong trieàu. Veà sau,
con chaùu cuûa Döông-Vinh cuõng ñeàu hieån ñaït.
*****
ÔÛ huyeän Caàn coù ngöôøi Döông-Töï-Tröøng, giöõ chöùc
huyeän-leä trong huyeän, laø ngöôøi coù loøng nhaân haäu, giöõ pheùp
coâng baèng. Nhöng caáp treân laø quan huyeän-teå, laø moät ngöôøi
nghieâm ngaët, tính raát oaùn gheùt nhöõng keû phaïm phaùp. Coù moät
laàn Döông-Töï-Tröøng thaáy moät tuø nhaân bò quan huyeän-teå
ñaùnh ñaäp moät caùch taøn nhaãn, maùu me lai laùng ñaày mình maø
quan huyeän-teå vaãn chöa nguoâi côn giaän. Döông-Töï-Tröøng
caûm thaáy thöông haïi, beøn quyø xuoáng tröôùc maët quan huyeän-
teå maø xin toäi cho phaïm-nhaân. Quan huyeän-teå vaãn chöa nguoâi
ñöôïc côn giaän, ñaùp raèng:
Ngöôøi naøy laøm vieäc traùi lyù phaïm phaùp, nhöõng keû nhö
vaäy chæ laøm haïi cho xaõ hoäi maø thoâi, khoâng giaän sao ñöôïc.
Döông-Töï-Tröøng cuùi laïy baïch raèng:
Trong nöôùc loaïn laïc ñaõ laâu, caáp treân khoâng noi theo
ñaïo lyù maø haønh söï thì nhöõng keû ôû döôùi laø baù taùnh laøm sao coù
ñöôïc moät göông toát maø noi theo. Vieäc xeùt aùn, neáu tra xeùt
23
ñöôïc hö thöïc ta coøn phaûi thöông cho phaïm-nhaân, ñaõ mang toäi
phaûi chòu hình phaït, maø khoâng theå toû loøng vui möøng. Coøn
nhö giaän noä maø ñaùnh ñaäp, e raèng nghi can khoâng coù toäi,
nhöng khoâng chòu ñöôïc caûnh haønh haï, ñaùnh ñaäp, ñaønh phaûi
khai nhaän. Nhö theá chaúng phaûi laø oan cho ngöôøi hieàn chaêng?
Quan huyeän-teå nghe lôøi cuûa Döông-Töï-Tröøng coù lyù,
neân nguoâi côn giaän vaø töø ñoù khoâng coøn ra tay ñaùnh ñaäp tuø-
nhaân nöõa.
Döông-Töï-Tröøng laø vò quan ngheøo, nhöng moãi khi coù
ngöôøi ñem leã vaät ñeán bieáu, oâng ta khoâng khi naøo nhaän. Moãi
khi tuø-nhaân thieáu löông thöïc, oâng thöôøng ra tay tieáp teá. Coù
moät laàn, moät soá tuø-nhaân môùi khoâng coù löông thöïc, vaø gia
ñình oâng cuõng ñang thieáu gaïo, neáu giuùp ngöôøi tuø thì ngöôøi
nhaø phaûi chòu ñoùi, nhöng thaáy tuø-nhaân da maët xanh xao,
troâng thaät ñaùng thöông, beøn ñem vieäc nuoâi tuø baøn vôùi ngöôøi
vôï. Vôï hoûi raèng:
Tuø nhaân töø ñaâu ñeán?
Döông-Töï-Tröøng ñaùp:
Töø Haøng-Chaâu ñeán, treân ñöôøng chöa aên uoáng gì caû.
Ngöôøi vôï nghe xong, beøn ñem soá gaïo coøn laïi mang ñi
naáu chaùo cho tuø-nhaân aên.
Veà sau ngöôøi vôï sinh ñöôïc hai ngöôøi con trai. Con lôùn
laø Thuû-Traàn, con thöù hai laø Thuû-Chæ, laøm quan ñeán chöùc
Nam Baéc Laïi-Boä thò-lang. Hai ngöôøi chaùu cuõng laø danh thaàn
trong trieàu. Nay hai vò Sôû-Ñình vaø Ñöùc-Chính cuõng laø haäu-
dueä cuûa Döông-Töï-Tröøng.
24
*****
Vaøo giöõa naêm Chính-Thoáng, coù thoå-phæ laø Ñaêïng-
Maäu-Thaát laøm loaïn ôû Phöôùc-Kieán, soá ngöôøi uøa theo cuõng
ñoâng, trong ñoù cuõng coù moät vaøi só-töû, trieàu ñình trieäu quan
ngöï-söû huyeän Caàn laø Tröông-Hieán-Khaûi mang quaân ñi deïp
loaïn. Tröông-Hieán-Khaûi duøng keá baét ñöôïc Ñaëng-Maäu-Thaát,
nhöng dö daûng cuûa Thaát vaãn coøn hoaønh haønh ôû mieàn Ñoâng
cuûa tænh Phöôùc-Kieán, Tröông-Hieán-Khaûi sai quan boá-chaùnh
ty laø Taï-Ñoâ-Söï mang quaân ñi tieãu tröø, vaø daën raèng, heã baét
ñöôïc giaëc laø phaûi gieát ñi ñeå tröø haäu hoaïn. Taï-Ñoâ-Söï laø ngöôøi
nhaân haäu, e raèng quaân lính cuûa mình laïm saùt ngöôøi voâ toäi,
neân tìm caùch laáy danh saùch cuûa boïn giaëc, vaø xeùt raèng, phaøm
nhöõng ngöôøi khoâng coù teân trong danh saùch ñoù ñeàu khoâng
phaûi laø ñoàng ñaûng cuûa boïn giaëc, chæ vì lo sôï boïn cöôùp laøm
haïi ñeán tính maïng, baát ñaéc dó phaûi uøa theo maø thoâi. Neân phaùt
cho nhöõng ngöôøi naøy moät laù côø traéng ñeå caém tröôùc cöûa, vaø
daën quan binh raèng, heã nhaø naøo coù caém laù côø traéng tröôùc cöûa
ñeàu khoâng theå baét gieát.
Sau cuoäc tieãu tröø naøy, Taï-Ñoâ-Söï cöùu ñöôïc treân moät vaïn
ngöôøi voâ coá khoûi phaûi cheát oan, vaø dö ñaûng cuûa Ñaëng-Maäu-
Thaát hoaøn toaøn tan raõ töø ñoù. Veà sau, con cuûa Taï-Ñoâ-Söï laø
Taï-Thieân thi ñaäu traïng-nguyeân, laøm quan ñeán chöùc teå-töôùng,
ngöôøi chaùu laø Taï-Phi cuõng thi ñaäu thaùm-hoa.
*****
25
ÔÛ huyeän Boà-Ñieàn tænh Phöôùc-Kieán coù ngöôøi Laâm thò,
toå tieân ñôøi tröôùc coù ngöôøi meï laïc thieän haùo thí, thöôøng hay
laøm baùnh bao boá thí cho ngöôøi. Moät vò Tieân hoùa thaân laøm
moät ñaïo-só, moãi ngaøy ñeàu ñeán nhaø hoùa duyeân saùu baûy caùi
baùnh bao. Traûi qua ba naêm, Tieân nhaân thaáy loøng thieän cuûa
ngöôøi naøy môùi noùi raèng:
Ta aên baùnh cuûa baø ñaõ ba naêm, khoâng bieát laáy gì ñeå
baùo ñaùp, nay ñeán baùo cho baø hay phía sau nhaø baø coù moät
mieáng ñaát toát, sau khi baø tòch thì daën con chaùu ñem choân ôû
choã ñoù, con chaùu sau naøy ñeàu coù töôùc loäc.
Sau khi baø cheát, ngöôøi con laøm theo lôøi daën, ñem di theå
baø choân ôû mieáng ñaát do Tieân nhaân ñaõ chæ. Qua ñeán ñôøi sau,
quaû nhieân gia toäc naøy coù ñeán chín ngöôøi ñaêng khoa, vaø lieân
tieáp maáy ñôøi, con chaùu cuûa baø naøy ñeàu ñaëng laøm quan lôùn.
Ngöôøi trong huyeän ñöông thôøi thöôøng truyeàn raèng: Moãi laàn
gioøng hoï Laâm coù ngöôøi ñi thi, trong danh saùch khoâng khi naøo
coù ngöôøi bò loït soå.
*****
Thaân-phuï cuûa quan thaùi-söû Phuøng-Traùc-Am, khi coøn
laø aáp-töôøng-sinh7, moät hoâm vaøo moät ngaøy giaù laïnh cuûa muøa
Ñoâng, treân ñöôøng ñi ñeán tröôøng, troâng thaáy moät ngöôøi teù
naèm treân maët tuyeát, beøn tieán gaàn ñeå xem cöùu caùnh. Thaáy
thaân theå ngöôøi naøy gaàn nhö bò cheát cöùng, lieàn côûi chieác aùo
7 AÁp töùc laø huyeän. Ngaøy xöa, moät ngöôøi sau khi thi ñoã tuù-taøi, ñöôïc
vaøo hoïc trong tröôøng huyeän thì goïi laø aáp-töôøng-sinh.
26
baèng da cuûa mình cho naïn nhaân maëc, ñoàng thôøi coõng naïn
nhaân trôû veà nhaø mình cöùu chöõa. Sau khi cöùu xong ngöôøi naøy,
thaân-phuï cuûa quan thaùi-söû naèm chieâm bao, thaáy Thaàn-nhaân
ñeán maùch baûo:
OÂng cöùu soáng moät maïng ngöôøi vôùi moät taám loøng chí
thaønh, nay ta cho Haøn-Kyø 8 ñaàu thai laøm con cuûa oâng.
Quaû nhieân khoâng bao laâu beøn sinh ra Traùc-Am. Cuõng vì
theá môùi ñaët teân töï laø Kyø.
*****
Öng thöôïng-thö ôû phuû Ñaøi-Chaâu, thôøi traùng nieân
thöôøng hay ñi vaøo röøng ñoïc saùch. Trong röøng thöôøng coù quyû
ñeán quaáy raày, nhöng Öng coâng vaãn khoâng sôï seät. Vaøo moät
buoåi hoaøng hoân, Öng coâng nghe moät teân quyû noùi raèng:
Trong xoùm naøy coù moät thieáu-phuï, choàng ñi buoân baùn
ôû ngoaøi laâu naêm vaãn chöa thaáy veà, cha meï choàng töôûng con
mình ñaõ cheát, neân eùp con daâu taùi giaù. Nhöng thieáu-phuï naøy
raát chung thuûy vôùi ngöôøi choàng, khoâng muoán taùi giaù, neân
ngaøy mai seõ ñeán treo coå cheát taïi ñaây. Luùc coù ngöôøi ñeán theá,
ta seõ ñöôïc ñi ñaàu thai.
Nghe lôøi quyû noùi xong, Öng coâng thaáy thöông haïi cho
thieáu-phuï, beøn trôû veà nhaø baùn ñi moät thöûa ruoäng cuûa mình,
laáy ñöôïc boán löôïng baïc, vaø laäp töùc vieát moät laù thö, giaû maïo
8 Laø moät ngöôøi vaên voõ song toaøn, ñaõ töøng laøm teå-töôùng trong hai
trieàu vua Anh-Toâng vaø Thaàn-Toâng thôøi Toáng.
27
laø choàng cuûa thieáu-phuï cuøng vôùi boán löôïng baïc göûi veà cho
thieáu-phuï.
Sau khi nhaän ñöôïc thö, cha meï choàng cuûa ngöôøi thieáu
phuï nhìn buùt tích khoâng gioáng chöõ cuûa con mình, neân toû veû
hoaøi nghi. Nhöng sau ñoù nghó laïi, thô tuy khoâng phaûi do con
mình vieát, coù theå laø giaû, nhöng tieàn baïc thì laø thaät. Tröø con
mình ra, coù ai voâ côù laïi göûi tieàn cho mình ñaâu? Neân tin raèng
con cuûa mình haõy coøn soáng, vaø khoâng baét eùp con daâu ñi taùi
giaù nöõa. Veà sau choàng cuûa thieáu phuï quaû nhieân trôû veà, vôï
choàng ñöôïc sum hoïp, caû gia ñình ñeàu möøng rôõ.
Vaøi ngaøy sau, Öng coâng laïi nghe tieáng quyû noùi:
Ñuùng ra laø ta ñaõ ñöôïc ñi ñaàu thai, nhöng bò thaèng tuù-
taøi naøy laøm hoûng chuyeän, neân söï khoâng thaønh.
Moät con quyû khaùc noùi:
Theá taïi sao khoâng laøm haïi noù ñi?
Quyû kia ñaùp:
Khoâng ñöôïc ñaâu. Ngöôøi naøy laø moät ngöôøi chính tröïc,
coù loøng nhaân-töø, Thöôïng-Ñeá ñaõ choïn noù laøm thöôïng-thö ôû
choã aâm-phuû roài, ta laøm sao laøm haïi noù ñöôïc?
Öng coâng nghe xong, töø ñoù laïi caøng tích cöïc haønh thieän,
coâng ñöùc moãi ngaøy moät lôùn. Moãi khi gaëp naïn ñoùi keùm, oâng
thöôøng laáy gaïo ra cöùu teá. Moãi luùc hoï haøng thaân thích gaëp luùc
nguy caáp, oâng duøng ñuû moïi caùch ñeå giuùp ngöôøi qua côn hoaïn
naïn. Khi gaëp nghòch caûnh, oâng thöôøng hay phaûn tænh laáy
mình maø khoâng traùch ngöôøi, cuõng khoâng oaùn Trôøi. Con chaùu
cuûa oâng veà sau ñeàu vinh hieån.
28
*****
Huyeän Thöôøng-Thuïc tænh Giang-Toâ coù ngöôøi Töø-
Phuïng-Truùc, thaân-phuï laø moät ngöôøi giaøu coù ñöông thôøi. Khi
gaëp naïn maát muøa, thaân phuï oâng ñem tieàn thueá thu ñöôïc töø
ngöôøi taù ñieàn mang ra cöùu trôï cho daân trong laøng ñeå laøm
göông cho nhöõng ngöôøi giaøu khaùc noi theo, ñoàng thôøi cuõng
laáy gaïo ra giuùp ñôõ ngöôøi ñoùi keùm. Moät ñeâm, moïi ngöôøi ñeàu
nghe thaáy coù tieáng quyû haùt tröôùc cöûa nhaø hoï Töø:
Ngaøn khoâng ngoa, vaïn khoâng ngoa, tuù-taøi cuûa nhaø hoï
Töø seõ ñaêng khoa.
Vaø nhieàu ñeâm lieân tieáp nhö vaäy, daân laøng ñeàu nghe
thaáy tieáng quyû haùt caâu naøy tröôùc nhaø hoï Töø. Trong naêm ñoù,
Töø-Truùc-Phuïng döï kyø thi höông quaû nhieân ñaäu cöû-nhaân.
Thaân-phuï cuûa Töø-Truùc-Phuïng töø ñoù caøng tích cöïc haønh
thieän, nhö söûa caàu ñaép ñöôøng, boá thí cuùng döôøng taêng ni.
Phaøm laø vieäc höõu ích cho ngöôøi, oâng ñeàu taän taâm heát söùc. Veà
sau laïi nghe thaáy coù tieáng quyû haùt tröôùc nhaø hoï Töø:
Ngaøn khoâng ngoa, vaïn khoâng ngoa, cöû-nhaân nhaø hoï
Töø seõ ñöôïc laøm quan.
Veà sau Töø-Truùc-Phuïng laøm quan ñeán chöùc tuaàn-phuû.
*****
Ñoà-Khang-Hi ngöôøi phuû Gia-Höng tænh Chieát-Giang,
29
khi giöõ chöùc hình-boä ñoâ-söï, thöôøng hay nguû beân nhaø tuø ñeå tra
xeùt tình hình cuûa phaïm-nhaân. OÂng tra hoûi nhieàu tuø-nhaân,
ñöôïc bieát raèng nhieàu ngöôøi vì bò maéc oan maø vaøo nguïc vaø do
ñoù oâng tìm caùch giaûi oan cho hoï.
Ñuùng ra oâng laø ngöôøi giaûi oan coù coâng, nhöng oâng
khoâng cho ñoù laø coâng traïng cuûa mình, maø ñem danh saùch vaø
lôøi khai cuûa nhöõng ngöôøi bò oan vieát thaønh coâng vaên trình leân
cho caáp treân ñeå xeùt laïi. Ñeán thôøi kyø xeùt aùn, vò quan hình-boä
môùi phaùt hieän nhöõng ngöôøi ñoù ñeàu bò haøm oan maø vaøo tuø, do
ñoù ñeàu cho nhöõng ngöôøi naøy ñöôïc traéng aùn. Daân trong kinh
thaønh ñeàu ca ngôïi vò quan xeùt aùn laø minh quan.
Ñoà Khang-Hy laïi baïch cuøng quan thöôïng-thö raèng:
ÔÛ kinh thaønh, nôi nhaø vua cö nguï coøn nhieàu ngöôøi
maéc oan nhö vaäy, khaép nöôùc, ôû nhöõng mieàn xa xoâi heûo laùnh,
soá ngöôøi bò haøm oan coù leõ coøn nhieàu hôn. Ñaïi nhaân neân taâu
cuøng thaùnh-thöôïng, moãi naêm naêm sai moät vò quan giaûm hình
ñi khaép caùc tænh ñeå taùi xeùt aùn tình cuûa daân. Neáu xeùt ra thöïc
söï coù toäi thì phaûi tröøng phaït cho xöùng ñaùng, toäi nhoû thì giaûm
hình, voâ toäi thì phoùng thích. Nhö theá ngöôøi daân môùi thaám
nhuaàn ñöôïc ñöùc chaùnh cuûa thaùnh-thöôïng.
Quan thöôïng-thö nghe lôøi cuûa Ñoà-Khang-Hy thaät coù lyù,
beøn vieát sôù taâu cuøng vua. Vua y chuaån theo lôøi taâu vaø Ñoà-
Khang-Hy laø moät trong soá nhöõng ngöôøi ñöôïc choïn laøm quan
giaûm hình ñi tra aùn.
Trong ñeâm ñoù, Ñoà-Khang-Hy naèm mô thaáy moät vò
Thaàn ñeán noùi raèng:
Soá cuûa oâng khoâng coù con, nay vì lôøi nghò veà vieâïc taùi
30
xeùt vaø giaûm hình cuûa oâng hôïp vôùi loøng Trôøi, Thöôïng-Ñeá taëng
cho oâng ba ngöôøi con, sau naøy ñeàu ñaëng vinh hieån.
Veà sau, ngöôøi vôï cuûa Ñoà-Khang-Hy quaû nhieân sinh
ñöôïc ba ngöôøi con laø ÖÙng-Toån, Öng-Khoân vaø Öng-Thuaân.
Ba ngöôøi ñeàu laø quan lôùn trong trieàu.
*****
Gia-Höng coù ngöôøi Bao-Baèng, hieäu Tín-Chi, phuï
thaân ñaõ töøng laøm tri-phuû Trì-Chaâu. Baûy ngöôøi con trong gia
ñình Baèng laø ngöôøi con uùt, ñöôïc ngöôøi hoï Vieân cuûa huyeän
Bình-Hoà keùn laøm reå. Baèng thöôøng giao thieäp vaø chôi thaân
vôùi thaân-phuï ta9. Hoïc vaán vaø kieán thöùc cuûa oâng saâu roäng,
nhöng vaän oâng khoâng may, nhieàu laàn döï kyø thi hoäi maø vaãn
khoâng ñaäu. OÂng thích nghieân cöùu kinh ñieån cuûa Phaät-giaùo vaø
Ñaïo-giaùo. Coù moät laàn oâng ñi daïo ôû hoà Maõo10, tình côø thaáy
moät ngoâi chuøa cuõ trong laøng doät naùt töø laâu maø khoâng ngöôøi
söûa chöõa, pho töôïng Quan-AÂm trong chuøa bò naéng möa laøm
hö. Bao-Baèng lieàn trích möôøi laïng baïc trong mình ra giao
cho hoøa-thöôïng chuû trì ñeå tu söûa laïi ngoâi chuøa. Hoøa-thöôïng
ñaùp:
Tu söûa laïi ngoâi chuøa laø moät coâng trình lôùn, e raèng
möôøi laïng baïc ñoù khoâng theå laøm troïn taâm nguyeän cuûa thí
chuû.
9 Thaân-phuï cuûa taùc giaû.10 ÔÛ phuû Tuøng-Giang, tænh Giang-Toâ
31
Bao-Baèng nghe hoøa-thöôïng noùi theá, lieàn sai ngöôøi boäc
laáy theâm möôøi taám vaûi toát ñöôïc saûn xuaát ôû vuøng Tuøng-Giang
cuøng vôùi baûy boä ñoà môùi laøm ñeå trong röông ra giao cho hoøa-
thöôïng chuû trì. Ngöôøi boäc noùi:
Khi boá thí aùo quaàn cho chuøa roài thì oâng ñaâu coøn boä ñoà
naøo ñeå maëc nöõa.
Bao-Baèng cöôøi noùi:
Chæ caàn pho töôïng cuûa Ñöùc Quan-AÂm khoâng bò naéng
möa laøm haïi, duø ta phaûi ôû truoàng cuõng chaúng sao.
Hoøa-thöôïng chuû-trì caûm ñoäng ñeán chaûy nöôùc maét maø
noùi raèng:
Boá thí vaøng baïc vaø aùo vaûi laø moät chuyeän khoâng khoù,
nhöng taám loøng hyû xaû cuûa thí chuû môùi thaät laø quyù hoùa vaø
hieám coù.
Sau khi ngoâi chuøa ñöôïc söûa xong, Bao-Baèng cuøng thaân-
phuï ñeán chuøa laøm leã, vaø ñeâm ñoù taù tuùc taïi chuøa. Ñeâm hoâm ñoù
Bao-Baèng mô thaáy Thaàn Hoä-Phaùp trong chuøa ñeán taï ôn vaø
noùi raèng:
Coâng ñöùc oâng laøm trong chuøa, sau naøy con cuûa oâng seõ
ñöôïc höôûng.
Veà sau con cuûa Bao-Baèng laø Bao-Bieän, chaùu laø Thaùnh-
Phöông cuõng ñeàu ñaêng khoa vaø laøm quan.
*****
Laøng Gia-Thieän coù ngöôøi hoï Chi teân Laäp, thaân-phuï
32
laø moät phoøng-laïi trong Hình-Boä, thaáy moät tuø-nhaân voâ toäi saép
bò cheát cheùm maø toû loøng thöông haïi noùi raèng: Ta seõ giuùp oâng
minh oan thoaùt toäi.
Tuø-nhaân caûm ñoäng noùi vôùi vôï raèng:
Chi coâng coù loøng giuùp ta, chæ theïn raèng ta ngheøo
khoâng bieát laáy gì ñeå baùo ñaùp ôn nghóa ñoù. Ta nghó ra moät
caùch, ngaøy mai oâng ta coù coâng vuï ñeán laøng mình, mình haõy
môøi oâng ta ñeán nhaø aên moät böõa côm vaø haõy haàu oâng ñoù moät
ñeâm ñeå toû loøng bieát ôn, nhö theá oâng ta theá naøo cuõng ra söùc
ñeå giuùp mình.
Ngöôøi vôï nghe xong lôøi choàng, bieát laøm nhö theá laø
khoâng ñuùng, nhöng muoán cöùu choàng mình thoaùt cheát, chæ
bieát khoùc maø vaâng lôøi.
Khi thaân-phuï cuûa Chi-Laäp ñeán nhaø cuûa tuø-nhaân, ngöôøi
vôï trong nhaø beøn môøi oâng uoáng röôïu vaø ñem lôøi cuûa choàng
mình noùi laïi cho oâng hay. OÂng hieåu yù cuûa ñoâi vôï choàng naøy
nhöng moät möïc töø choái vaø noùi raèng:
Ta cuõng nhö vôï choàng baø, ñeàu khoâng theå laøm moät
chuyeän daïi doät nhö vaäy. Vì thaáy choàng baø bò oan maø muoán ra
söùc giuùp vaäy thoâi, naøo caàn vôï choàng baø baùo ôn baùo nghóa gì
ñaâu.
Vôùi söï giuùp ñôõ cuûa vò quan phoøng-laïi, ngöôøi tuø voâ toäi
ñöôïc traéng aùn. Hai vôï choàng tìm ñeán nhaø baùi taï noùi raèng:
Nhôø aân coâng gia-ñình cuûa ta môùi ñöôïc ñoaøn tuï, ôn naøy
khoâng bieát laáy gì ñeå ñeàn ñaùp, nay aân coâng khoâng coù con, vôï
choàng ta coù moät ñöùa con gaùi muoán gaû cho aân coâng laøm tyø
thieáp ñeå phuïng söï aân coâng, vieäc naøy khoâng traùi vôùi ñaoï lyù,
33
chaúng bieát yù cuûa aân coâng ra sao?
Vò quan phoøng-laïi thaáy hai vôï choàng coù loøng thaønh nhö
vaäy, beøn chuaån bò sính leã cöôùi ngöôøi con gaùi cuûa hai vôï
choàng veà laøm thieáp. Veà sau ñöôïc moät ngöôøi con, ñaët teân laø
Laäp. Chi-Laäp ñaäu trung-khoâi vaøo naêm 20 tuoåi, vaø laøm quan ôû
trong Haøn-Laâm-Vieän.
Hai ngöôøi con cuûa Chi-Laäp laø Chi-Cao vaø Chi-Loäc ñeàu
laø coáng sinh trong Quoác-töû-giaùm. Con cuûa Chi-Loäc laø Ñaïi-
Luaân cuõng ñoã khoa giaùp laøm quan trong trieàu.
*****
Töø möôøi thí duï treân cho ta thaáy, tuy vieäc laøm khoâng
gioáng nhau nhöng ñeàu quy veà neûo thieän. Neáu xeùt kyõ maø noùi,
thì thieän coù Chaân coù Giaû, coù Ñoan coù Khuùc, coù AÂm coù
Döông, coù Thò coù Phi, coù Thieân coù Chaùnh, coù Baùn coù Maõn,
coù Ñaïi coù Tieåu, coù Nan coù Dò, caàn phaûi phaân bieän suy nghó.
Haønh thieän maø khoâng hieåu ñöôïc lyù, ñoâi khi laøm vieäc sai roài
maø coøn cho laø ñuùng, chæ khoå coâng vaø voâ ích maø thoâi.
34
Thãú naìo laì Chán-thiãûn vaì giaí-thiãûn?Moät nhoùm nho sinh hoûi hoøa-thöôïng Trung-Phong11:
Nhaø Phaät noùi thieän aùc baùo öùng nhö hình vôùi boùng, nay
thaáy nhieàu ngöôøi laøm vieäc thieän nhieàu maø con chaùu laïi
khoâng khaù. Coù ngöôøi laøm vieäc aùc nhieàu maø con chaùu laøm aên
laïi thònh vöôïng. Lôøi Phaät noùi thaät khoâng coù caên cöù.
Hoøa-thöôïng Trung-Phong noùi:
Ngöôøi thöôøng khi tuïc duyeân chöa döùt, maét hueä chöa
môû, ñoâi khi cho vieäc aùc laø thieän, cho vieäc thieän laø aùc. Ñoù laø
thieän aùc ñieân ñaûo, töï mình khoâng roõ thieän aùc maø laïi oaùn
ngöôøi traùch Trôøi Phaät laø khoâng coù baùo öùng, nhö theá laø laàm.
Moät nho sinh khaùc hoûi:
Thieän thì laø thieän, aùc thì laø aùc, laøm sao goïi laø thieän aùc
ñieân ñaûo ñöôïc?
Hoøa-thöôïng beøn môøi töøng ngöôøi trình baøy veà quan nieäm
thieän aùc cuûa mình.
Moät ngöôøi noùi:
Chöûi ngöôøi ñaùnh ngöôøi laø aùc, kính ngöôøi vaø leã ñoä vôùi
ngöôøi laø thieän.
Hoøa-thöôïng Trung-Phong traû lôøi:
Chöa haún laø ñuùng.
Moät ngöôøi khaùc noùi:
Tham taøi, laáy ñoà cuûa ngöôøi laø aùc, lieâm khieát giöõ phaän
laø thieän.
11 Laø quoác-sö Phoå-ÖÙng ñôøi Nguyeân
35
Hoøa-thöôïng Trung-Phong:
Cuõng chöa haún laø ñuùng.
Maáy vò nho sinh sau khi trình baøy xong quan nieäm thieän
aùc cuûa mình, hoøa-thöôïng Trung-Phong ñeàu cho laø khoâng
ñuùng, neân môøi hoøa-thöôïng daïy baûo.
Hoøa-thöôïng Trung-Phong noùi:
Phaøm vieäc coù ích cho ngöôøi thì laø thieän, coù ích cho
mình thì laø aùc. Neáu coù ích cho ngöôøi, thì duø coù ñaùnh ñaäp hay
maï lò ngöôøi ñoù cuõng vaãn laø thieän. Neáu laø vieäc coù lôïi ích cho
mình, duø cung kính leã ñoä vôùi ngöôøi cuõng vaãn laø aùc. Cho neân
vieäc haønh thieän cuûa moät ngöôøi neáu coù ích cho ngöôøi thì laø
coâng, khi ñaõ laø coâng töùc laø thaät. Lôïi cho mình thì laø tö, ñaõ laø
tö töùc laø giaû. Vieäc thieän phaùt xuaát töø taám loøng thaønh cuûa
mình laø chaân, neáu ñoäng cô haønh thieän laø ñeå cho ngöôøi bieát
thì laø giaû. Haønh thieän maø voâ vi thì laø chaân, neáu höõu vi thì laø
giaû. Cho neân muoán bieát moät haønh ñoäng laø thieän hay aùc, caàn
phaûi xeùt ñeán ñoäng cô cuûa vieäc ñoù thuoäc chaân hay giaû, thuoäc
coâng hay laø tö môùi coù theå phaùn xeùt ñöôïc.
Thãú naìo laì âoan-thiãûn vaì khuïc-thiãûn?Ngöôøi thöôøng ñeàu cho raèng, keû caån-nguyeän12 laø ngöôøi
thieän. Nhöng Thaùnh-nhaân laïi cho raèng nhöõng keû cuoàng13 vaø
quyeân14 môùi laø thieän-nhaân. Vì moät ngöôøi caån thaän nheï daï
12 Laø ngöôøi caån thaän, deø daët, nhöng thieáu yù chí cöông quyeát.13 Cuoàng laø ngöôøi coù nghò löïc, chí khí.14 Quyeân laø ngöôøi giöõ phaän, khoâng daùm laøm ñieàu quaáy
36
thöôøng thieáu chí cöông quyeát, xeùt vieäc theo caûm tình, deã gaây
cho ngöôøi coù quan nieäm sai laàm veà phöông dieän ñaïo-ñöùc15.
Thaùnh-nhaân cuøng Trôøi ñaát quyû thaàn xeùt vieäc hoïa phuùc
theo leõ phaûi maø khoâng theo quan nieäm thöôøng tình cuûa theá
ñôøi. Muoán tích ñöùc, loøng thieän phaûi chaân thaät phaùt töø coõi
loøng. Ñoù laø ñoan-thieän. Neáu coù ti haøo thieân leäch veà tình yù thì
laø khuùc-thieän. Moät loøng thuaàn tình yeâu ngöôøi laø ñoan, neáu
loøng coù ti haøo giaän ñôøi thì laø khuùc. Moät loøng thuaàn tình kính
ngöôøi laø ñoan, coù ti haøo yù nieäm ngoaïn ñôøi thì laø khuùc. Ñoan-
thieän laø ngay, khuùc-thieän laø leäch, haønh thieän theo lyù laø ñoan,
theo tình laø khuùc, khoâng theå khoâng bieát.
Thãú naìo laì ám-thiãûn vaì dæång-thiãûn?Phaøm laøm moät vieäc thieän ñeå cho ngöôøi bieát thì laø döông
thieän, laøm vieäc thieän maø khoâng cho ngöôøi hay thuoäc veà aâm
ñöùc. AÂm-ñöùc seõ ñöôïc Trôøi baùo, döông-thieän chæ laø höôûng
danh, töùc laø coù tieáng taêm treân ñôøi. Danh cuõng laø phaàn phuùc,
nhöng taïo hoùa cuõng nhö ngöôøi ñôøi thöôøng hay kî. Nhöõng
ngöôøi coù danh voïng cao nhöng khoâng phuø vôùi ñöùc cuûa mình
thöôøng hay mang hoïa vaøo thaân. Coøn nhöõng ngöôøi voâ coá maø
bò mang tieáng xaáu hay maéc oan, con chaùu veà sau ñeàu khaù. Söï
sai bieät giöõa aâm-ñöùc vaø döông-thieän thaät laø vi dieäu.
15 Thí duï: Coù haûo caûm vôùi moät ngöôøi naøo thì heát loøng giuùp ñôõ. Traùi
laïi, neáu coù aùc caûm ñoái vôùi moät ngöôøi, duø thaáy cheát cuõng khoâng cöùu.
37
Thãú naìo laì thë-thiãûn vaì phi-thiãûn?Vaøo thôøi Chieán-Quoác, daân nöôùc Loã thöôøng bò nhöõng
nöôùc laân caän baét ñi laøm sai dòch. Nöôùc Loã ñaët ra moät luaät:
“Phaøm laø coù ngöôøi naøo laáy tieàn chuoäc ñöôïc baù taùnh nöôùc Loã
trôû veà nöôùc ñeàu ñöôïc töôûng thöôûng”.
Moät hoïc troø giaøu coù cuûa Ñöùc Khoång-Töû laø Töû-Coáng hay
tin naøy, beøn laáy tieàn ra chuoäc ñöôïc moät soá ngöôøi veà. Nhöng
Töû-Coáng nghó raèng chuoäc ngöôøi veà nöôùc laø söùc mình coù theå
laøm ñöôïc neân khoâng ñi laõnh thöôûng. Ñöùc Khoång-Töû hay tin
naøy beøn traùch Töû-Coáng:
Con khoâng ñi laõnh thöôûng laø moät ñieàu sai laàm, haønh
ñoäng cuûa ngöôøi quaân-töû laø phaûi di phong dòch tuïc16, chôù
khoâng phaûi laø haønh ñoäng theo yù muoán rieâng tö cuûa mình.
Hieän nay ôû nöôùc Loã, ngöôøi giaøu coù thì ít, ngöôøi ngheøo khoå thì
nhieàu, nhaø nöôùc ra leänh töôûng thöôûng cho nhöõng ngöôøi coù
coâng chuoäc ngöôøi vôùi muïc ñích laø khuyeán khích moïi ngöôøi ra
tieàn ra söùc ñeå chuoäc tuø nhaân bò baét veà nöôùc. Nay con laø
ngöôøi ñi tröôùc maø khoâng laõnh thöôûng, nhö theá seõ laøm cho
moïi ngöôøi hieåu laàm raèng cöùu ngöôøi ñi laõnh thöôûng laø moät
vieäc tham. Thöû hoûi sau naøy daân trong nöôùc coøn ai daùm boû
tieàn ra chuoäc tuø-nhaân veà nöôùc nöõa.
Moät hoïc troø khaùc cuûa Ñöùc Khoång-Töû laø Töû-Loä cöùu ñöôïc
moät ngöôøi saép bò cheát ñuoái. Ngöôøi thoaùt naïn taëng moät con
traâu cho Töû-Loä ñeå ñaùp ôn vaø Töû-Loä nhaän laáy con traâu ñoù.
16 Laøm cho phong-khí toát ñöôïc löu haønh, bieán nhöõng taäp tuïc xaáu trôû
neân toát.
38
Ñöùc Khoång-Töû hay tin naøy beøn ca ngôïi Töû-Loä vaø noùi raèng:
Daân nöôùc Loã töø nay thích ra söùc laøm vieäc nghóa, vì
nghóa cöû cuûa con ñaõ taïo neân moät phong traøo cöùu ngöôøi maéc
naïn.
Trong hai tröôøng hôïp cöùu ngöôøi cuûa Töû-Coáng vaø Töû-Loä,
ngöôøi thöôøng seõ cho raèng Töû-Coáng khoâng nhaän tieàn thöôûng
moät nghóa cöû cao caû ñaùng khen, coøn Töû-Loä nhaän traâu laø moät
haønh ñoäng tham lam vuï lôïi. Nhöng söï phaùn xeùt cuûa Thaùnh-
nhaân laïi khaùc haún, traùch Töû-Coáng maø khen Töû-Loä.
Xeùt hai thí duï treân, thieän-haønh cuûa Töû-Loä laø thò, haønh
ñoäng cuûa Töû-Coáng laø phi vaäy.
Thãú naìo laì thiãn-thiãûn vaì chaïnh-thiãûn?Löõ-Vaên-YÙ laø moät vò quan thanh lieâm chính tröïc, khi giaø
veà höu trôû veà coá lyù, ñöôïc daân trong laøng ngöôõng moä vaø toân
kính. Moät hoâm coù keû voâ laïi trong laøng uoáng röôïu say, naëng
lôøi sæ vaû Löõ coâng. Ngöôøi boäc trong nhaø giaän, muoán baét naïp
cho quan huyeän ñeå trò toäi. Löõ coâng noùi raèng:
Ngöôøi say röôïu ñaõ maát ñi lyù trí, chæ neân thöông haïi,
chôù neân traùch phaït laøm chi.
Vaøi naêm sau, teân voâ laïi ñoù phaïm troïng toäi vaø bò keát aùn
töû hình. Löõ coâng hay tin naøy, caûm thaáy hoái haän, töï traùch
raèng:
Ñoù moät phaàn cuõng laø loãi laàm cuûa ta. Phaûi chi maáy
naêm tröôùc ta nheï tay tröøng phaït ñeå raên noù, noù coøn bieát sôï ñeán
pheùp nöôùc maø khoâng daùm laøm caøn. Khoâng ngôø loøng nhaân
39
haäu cuûa ta chaúng nhöõng khoâng coù ích, maø coøn laøm haïi ñeán
ngöôøi.
Ñoù laø loøng toát maø ñöa ñeán keát quaû xaáu.
Laïi coù loøng aùc maø haønh thieän. Nhö moät phuù oâng noï, gaëp
naïn maát muøa, nhieàu ngöôøi ngang nhieân cöôùp giöït ôû ngoaøi
chôï. Phuù oâng baùo cho quan huyeän hay, nhöng quan huyeän
laøm ngô, boïn ngöôøi cöôùp giöït thaáy theá laïi caøng hoaønh haønh.
Trong tröôøng baát ñaéc dó naøy, phuù oâng phaûi boû tieàn ra möôùn
nhöõng traùng ñinh khoûe maïnh ñeå baét laáy boïn cöôùp. Ngöôøi naøo
bò baét, ñeàu bò ñem ra beâu xaáu ôû ngoaøi chôï. Boïn troäm thaáy theá
maø sôï, vaø töø ñoù loaïn cöôùp giöït môùi ñöôïc yeân.
Moïi ngöôøi ñeàu bieát laøm thieän laø chính, laøm aùc laø thieân
(thieân leäch), coøn duøng loøng toát maø haønh vieäc aùc, tuy laø chính,
nhöng söï thöïc thì ñaõ thieân leäch. Ñoù laø trong caùi chính coù caùi
thieân ôû trong ñoù. Loøng xaáu maø haønh vieäc thieän, beà ngoaøi tuy
laø aùc nhöng thöïc ra laø thieän. Ñoù laø trong caùi thieân coù caùi
chính ôû trong ñoù.
Thãú naìo laì baïn-thiãûn vaì maîn-thiãûn?Kinh Dòch vieát: “Khoâng tích thieän, khoâng ñuû theå thaønh
danh. Khoâng tích aùc thì khoâng ñuû ñeå dieät thaân”. Saùch
Thöôïng-Thö vieát: “Toäi aùc cuûa vua Truï nhaø Thöông nhö bình
chöùa ñoà, caøng chöùa caøng ñaày, neáu khoâng chöùa thì khoâng khi
naøo ñaày vaäy”.
*****
40
Ngaøy xöa coù moät thieáu nöõ nhaø ngheøo ñi chuøa, muoán
boá thí nhöng khoâng coù tieàn, xeùt trong mình ra chæ ñöôïc coù hai
ñoàng tieàn, beøn ñem ra cuùng döôøng cho chuøa. Hoøa-thöôïng chuû
trì thaáy vaäy lieàn ñích thaân laøm leã saùm hoái vaø caàu phuùc cho
thieáu nöõ naøy. Veà sau thieáu nöõ ñöôïc tuyeån vaøo cung, trôû neân
giaøu coù, mang ngaøn laïng vaøng ra boá thí cho chuøa. Nhöng hoøa
thöôïng chuû trì chæ sai hoïc troø cuûa oâng ra laøm coâng ñöùc hoài
höôùng maø thoâi. Nöõ thí chuû khoâng haøi loøng, beøn tìm ñeán hoøa
thöôïng maø noùi raèng:
Maáy naêm tröôùc ta chæ boá thí coù hai ñoàng tieàn thoâi,
hoøa-thöôïng ñaõ ñích thaân vì ta caàu phuùc. Nay ta boá thí haøng
ngaøn laïng vaøng hoøa-thöôïng chæ sai hoïc troø ra tieáp ñaõi ta,
chaúng leõ leã ta khoâng ñöôïc haäu laém hay sao?
Hoøa-thöôïng chuû trì ñaùp:
Luùc tröôùc tuy thí-chuû chæ boá thí coù hai ñoàng tieàn,
nhöng loøng cuûa thí chuû raát laø chaân thaät, neáu baàn-taêng khoâng
ñích thaân ra caàu phuùc thì khoâng theå ñaùp laïi coâng boá thí cuûa
thí-chuû. Nay cuûa boá thí cuûa thí-chuû so vôùi tröôùc tuy nhieàu
gaáp ngaøn laàn, nhöng loøng thaønh cuûa thí-chuû chæ laø moät phaàn
ngaøn cuûa luùc tröôùc maø thoâi, cho neân chæ caàn hoïc troø cuûa baàn-
taêng caàu phuùc cho thí chuû laø ñuû.
Boá thí hai ñoàng tieàn maø ñöôïc phuùc lôùn, ñoù goïi laø maõn-
thieän (vieäc thieän ñöôïc troøn ñaày). Boá thí ngaøn laïng vaøng maø
ñöôïc phuùc ít, ñoù laø baùn-thieän (vieäc thieän chæ ñöôïc coù moät nöûa)
vaäy.
*****
41
Ngaøy xöa baùt Tieân Löõ Ñoäng-Taân theo Hôùn Chung-
Ly toå-sö hoïc ñaïo. Moät hoâm toå-sö noùi vôùi Löõ Ñoäng-Taân raèng:
Con theo thaày ñaõ laâu vaø coù loøng hoïc ñaïo, nay thaày
truyeàn cho con pheùp “Ñieåm thaïch thaønh kim” (Chæ ñaù thaønh
vaøng), con muoán hoïc chaêng? Löõ Ñoäng-Taân nghe thaày mình
noùi vaäy raát möøng, vì nghó raèng neáu hoïc ñöôïc pheùp naøy coù theå
duøng ñaù bieán thaønh vaøng ñeå giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi ngheøo khoå,
nhöng trong loøng coøn hoaøi nghi, beøn hoûi Chung-Ly toå-sö:
Baïch thaày, khi pheùp ñaõ bieán ñaù thaønh vaøng roài chaúng
bieát vaøng ñoù coù coøn bieán trôû laïi thaønh ñaù khoâng? Chung-Ly
toå-sö ñaùp:
Naêm traêm naêm sau seõ bieán trôû laïi thaønh ñaù. Löõ Ñoäng-
Taân nghe thaày noùi theá beøn traû lôøi:
Nhö theá thì con khoâng hoïc pheùp naøy, vì 500 naêm sau,
vaøng ñaù naøy seõ laøm cho sôû höõu chuû cuûa noù phaûi phaù saûn.
Chung-Ly toå-sö cöôøi vaø noùi:
Ngöôøi tu haønh caàn phaûi hoäi ñuû ba ngaøn coâng môùi coù
theå chöùng quaû. Vôùi taám loøng töø-bi roäng löôïng cuûa con, chæ
moät lôøi noùi ñoù ñaõ hoäi ñuû ba ngaøn coâng roài, nay thaày coù theå
ñem taâm-phaùp truyeàn cho con.
*****
Neáu haønh thieän maø loøng khoâng chaép vaøo vieäc thieän ñaõ
laøm, vieäc laøm naøy seõ ñöôïc troøn ñaày. Neáu taâm chaép vaøo vieäc
thieän ñaõ laøm, duø suoát ñôøi lao luïc vaøo coâng vieäc töø thieän,
42
nhöng vieäc thieän cuõng chæ ñöôïc moät nöûa maø thoâi. Thí duï, laáy
taøi vaät giuùp ñôõ ngöôøi, trong loøng khoâng bieát mình ñaõ laøm
vieäc boá thí, ngoaøi khoâng thaáy ngöôøi nhaän cuûa boá thí, giöõa
khoâng thaáy vaät bò boá thí. Nhö theá goïi laø “Tam luaân theå
khoâng”, ñoù laø taâm ñaõ thanh tónh, bao la nhö thaùi-hö, duø chæ
boá thí coù moät ñoàng tieàn nhöng phuùc ñöùc laïi voâ löôïng. Traùi
laïi, neáu boá thí maø loøng chaép tröôùc thì daãu boá thí ngaøn löôïng
vaøng, nhöng phuùc cuõng khoâng ñöôïc troøn ñaày.
Thãú naìo laì âaûi-thiãûn, tiãøu-thiãûn? Ngaøy xöa quan Haøn-Laâm-Vieän laø Veä-Troïng-Ñaït,
moät laàn mang bònh, hoàn bò nhieáp xuoáng aâm-phuû. Dieâm-
Vöông sai phaùn quan laáy hai cuoán soå ghi cheùp vieäc thieän aùc
cuûa Veä-Troïng-Ñaït ra xem, thaáy cuoán soå ghi ñieàu aùc ñeàu
cheùp ñaày soå, coøn cuoán soå ghi ñieàu thieän chæ coù vaøi haøng chöõ
maø thoâi. Dieâm-Vöông cho laïi sai phaùn-quan laáy caân ra caân,
thaáy cuoán soå ghi ñieàu thieän tuy ít nhöng laïi naëng hôn cuoán soå
ghi ñieàu aùc. Veä-Troïng-Ñaït ngaïc nhieân hoûi Dieâm-Vöông:
Tuoåi ta chöa ñaày boán möôi, sao laïi phaïm nhieàu loãi
nhö theá.
Dieâm-Vöông ñaùp:
Naåy ra moät yù nieäm baát chính laø ñaõ gaây neân toäi loãi.
Veä-Troïng-Ñaït laïi hoûi:
Cuoán soå ghi vieäc thieän chæ coù vaøi doøng, ghi cheùp ñieàu
gì maø laïi naëng hôn cuoán kia vaäy.
Dieâm-Vöông traû lôøi:
43
Coù moät laàn trieàu-ñình ra leänh tu söûa caàu ñaù Tam-Sôn
ôû tænh Phöôùc-Kieán, oâng thaáy coâng trình lôùùn lao, hao phí taøi
löïc cuûa nhaân daân neân vieát sôù taâu cho vua hay ñeå thoâi vieäc
xaây caát, cho daân bôùt khoå. Nhöõng doøng chöõ trong cuoán soå
thieän chính laø ñôn cuûa oâng trình cho nhaø vua.
Veä-Troïng-Ñaït:
Tuy raèng ta coù trình taâu cho vua hay, nhöng khoâng
ñöôïc vua chaáp thuaän.
Dieâm-Vöông:
Tuy khoâng ñöôïc nhaø vua chaáp thuaän, nhöng loøng toát
cuûa oâng ñaõ coù coâng trong vieäc naøy. Neáu ñöôïc vua chaáp thuaän
thì coâng naøy laïi caøng lôùn theâm, vì haøng vaïn daân ñeàu ñoäi ôn.
Cho neân coù coâng ñoái vôùi nöôùc laø lôùn, coâng ôû nôi mình
thì nhoû.
Thãú naìo laì nan-thiãûn vaì dë-thiãûn?Tieân nho thöôøng noùi: Muoán khaéc kyû laø phaûi töø choã khoù
maø duøng coâng phu. Baøn veà chöõ nhaân, Ñöùc Khoång-Töû cuõng
noùi laø “tieân nan”, nghóa laø muoán ñaït ñöôïc ñieàu nhaân, tröôùc
heát phaûi töø choã khoù baét ñaàu, vieäc gì ngöôøi khaùc khoâng laøm
ñöôïc mình phaûi laøm cho ñöôïc, ngöôøi khaùc nhòn khoâng ñöôïc
mình phaûi nhòn ñöôïc. Nhö theá môùi mong ñaït ñöôïc hieäu quaû.
Nhö tænh Giang-Taây ngöôøi coù cuï ñoà hoï Thö, thaáy gia ñình
cuûa moät hoïc troø vì thieáu tieàn ngöôøi maø phaûi cho vôï ñi laøm tì
thieáp ñeå traû nôï. Thö coâng thaáy vaäy, beøn ñem tieàn löông daïy
hoïc hai naêm cuûa mình giuùp hoïc troø ngheøo naøy traû nôï, ñeå vôï
44
choàng ngöôøi khoûi chòu caûnh chia ly. ÔÛ Haøm-Ñan coù ngöôøi hoï
Tröông, ñem soá tieàn daønh duïm 10 naêm cuûa mình ra giuùp
ngöôøi chuoäc vôï. Ñoù laø hai thí duï ngöôøi thöôøng khoù laøm maø
laøm ñöôïc, khoù xaû maø laïi xaû ñöôïc.
ÔÛ phuû Traán-Giang tænh Giang-Toâ coù ngöôøi hoï Caän, tuoåi
giaø khoâng con, ngöôøi vôï sai ngöôøi qua laøng keá mua gaùi nhaø
ngheøo veà cho oâng laøm thieáp. Nhöng oâng nghó tuoåi mình ñaõ
giaø neân khoâng nôõ naïp gaùi tô laøm thieáp, beøn giao traû ngöôøi
con gaùi veà nhaø maø khoâng nhaän laïi tieàn. Ñoù laø moät thí duï khoù
nhòn maø nhòn ñöôïc, cho neân Trôøi giaùng phuùc cho nhöõng
ngöôøi naøy cuõng lôùn.
Ngöôøi giaøu muoán boá thí laø moät chuyeän deã nhöng laïi
thöôøng hay buûn xæn maø khoâng laøm. Traùi laïi, boá thí laø moät
vieäc khoù ñoái vôùi ngöôøi ngheøo, nhöng vieäc khoù maø laïi laøm
ñöôïc môùi laø quyù vaäy.
*****
Tuøy duyeân cöùu ngöôøi vaø giuùp ngöôøi coù nhieàu caùch,
nhöng coù theå toùm taét thaønh möôøi loaïi nhö sau:
1 Duï ngöôøi haønh thieän
2 Toàn loøng kính vaø yeâu ngöôøi
3 Laøm troïn veïn loøng toát cuûa ngöôøi
4 Khuyeân ngöôøi haønh thieän
5 Cöùu ngöôøi trong luùc nguy caáp
6 Xaây caát coâng trình höõu ích
45
7 Boû tieàn laøm phöôùc
8 Hoä trì chaùnh phaùp
9 Kính troïng baäc toân tröôûng
10 Tieác thöông sinh meänh cuûa loaøi vaät.
Thãú naìo laì duû ngæåìi haình thiãûn?Ngaøy xöa vua Thuaán ôû Loâi-Traïch, thaáy ngöôøi baét caù nôi
soâng ñeàu tranh nhau daønh choã nöôùc saâu, coøn ngöôøi giaø caû vì
khoâng ñuû söùc tranh nhau vôùi ngöôøi treû ñeàu phaûi baét ôû choã
noâng caïn hay nôi nöôùc chaûy xieát, neân thöôøng khoâng baét ñöôïc
caù. Vua Thuaán nhìn thaáy caûnh naøy maø ñoäng loøng traéc-aån,
cuõng xuoáng soâng baét caù. Thaáy ngöôøi naøo tranh vôùi mình
cuõng khoâng toû veû giaän hôøn vaø chæ trích, maø laïi coøn nhöôøng
choã toát cuûa mình cho ngöôøi. Neáu thaáy coù ngöôøi naøo nhöôøng
choã thì leân tieáng khen ngôïi ngöôøi ñoù. Sau khi vua Thuaán baét
caù ôû vuøng Loâi-Traïch ñöôïc moät naêm, moïi ngöôøi ñeàu noi
göông cuûa vua Thuaán maø maø nhöôøng choã cho nhau.
Vôùi taøi anh minh cuûa vua Thuaán haù khoâng theå duøng lôøi
noùi ñeå khuyeân ngöôøi hay sao? Nhöng laïi laáy thaân haønh laøm
moâ phaïm ñeå ngöôøi theo.
*****
Chuùng ta ñang ôû trong thôøi kyø maït-phaùp, chôù neân laáy sôû
tröôøng cuûa mình maø laán aùt ngöôøi, chôù neân laáy ñieàu toát cuûa
mình maø khoe ngöôøi, chôù neân laáy taøi naêng cuûa mình maø laøm
46
khoå cho ngöôøi, thu lieãm taøi trí nhö hö nhö khoâng. Neân bao
dung vaø che ñaäy loãi laàm cuûa ngöôøi, thöù nhaát laø ñeå ngöôøi coù
cô hoäi söûa chöõa, thöù hai laø ñeå ngöôøi bieát roõ loãi mình maø hoå
theïn, khoâng daùm taùi phaïm. Thaáy ñöôïc caùi toát cuûa ngöôøi thì
neân noi göông maø laøm theo. Trong sinh hoaït haøng ngaøy, moãi
moät lôøi noùi, moät vieäc laøm, ñeàu khoâng nghó vì mình maø nghó
vì moät chöõ coâng, nhö theá môùi laø ñoä löôïng cuûa ngöôøi quaân-töû.
Thãú naìo laì täön loìng yãu kênh?Neáu chæ xeùt veû beà ngoaøi, quaân-töû vaø tieåu-nhaân thöôøng
hay laãn loän, maø phaûi xeùt ñeán söï toàn taâm môùi phaân bieät ñöôïc.
Cho neân ngöôøi quaân-töû khaùc vôùi ngöôøi laø ôû choã toàn taâm maø
thoâi. Söï toàn taâm cuûa ngöôøi quaân-töû laø haèng thöông yeâu ngöôøi
vaø toân kính ngöôøi.
Ngöôøi coù thaân sô, hieàn ngu, vaø vaïn vaät tuy nhieàu, nhöng
ta ñeàu coù theå xem nhö laø ñoàng baøo maø toân kính vaø thöông
yeâu. Kính yeâu moïi ngöôøi töùc laø kính yeâu Thaùnh Hieàn. Hieåu
roõ ñöôïc chí cuûa moïi ngöôøi töùc laø hieåu roõ ñöôïc chí cuûa Thaùnh
Hieàn. Vì chí cuûa Thaùnh Hieàn laø muoán thieân haï an cö laïc
nghieäp, cho neân neáu ta thöông ngöôøi vaø yeâu ngöôøi töùc laø thay
theá Thaùnh Hieàn ñeå lo cho thieân haï vaäy.
*****
47
Thãú naìo laì thaình nhán chi myî 17?Ngoïc ôû nôi ñaù, neáu vöùt böøa baõi thì chaúng khaùc gì ñaù
vuïn, coøn nhö mang ñi maøi duõa thì seõ trôû thaønh moät mieáng
ngoïc quyù. Neáu ta thaáy moät ngöôøi laøm vieäc thieän, hay laø
ngöôøi coù chí muoán laøm vieäc thieän, ta neân ra tay trôï giuùp ñeå
hoaøn thaønh vieäc toát cuûa ngöôøi. Hoaëc laø ra lôøi khen ngôïi, hoaëc
laø ra söùc giuùp ñôõ, hoaëc khi ngöôøi bò hieåu laàm ta ra lôøi thanh
minh, hoaëc ngöôøi bò huûy baùng ta ra toû veû chia buoàn vaø an uûi,
ñeå ngöôøi khoâng naûn chí maø laøm troïn vieäc laønh.
Ngöôøi thöôøng coù tính hay baøi xích dò kyû, ñaïi ñeå ngöôøi
thieän thì ít vaø ngöôøi xaáu thì nhieàu, neân ngöôøi toát thöôøng ôû theá
coâ. Hôn nöõa, xöa nay tính tình cuûa caùc baäc haøo kieät khoâng
thích chaïy theo thoùi ñôøi, cho neân ngöôøi hieàn laøm vieäc toát
thöôøng hay bò huûy baùng. Trong tröôøng hôïp naøy neáu coù caùc
baäc tröôûng thöôïng nhaân ñöùc ra söùc khuoâng chính, ñeå ngöôøi
huûy baùng hieåu roõ söï lyù, vieäc thieän cuûa ngöôøi hieàn môùi deã ñaït
thaønh.
Thãú naìo laì khuyãn ngæåìi haình thiãûn?Nhaân chi sô, tính baûn thieän. Ñaõ sinh ra laøm kieáp ngöôøi,
ngöôøi naøo chaúng coù löông-taâm, nhöng ñöôøng ñôøi dòch dòch,
hai chöõ danh lôïi deã laøm cho ngöôøi sa ngaõ maø queân ñi baûn
tính ban ñaàu. Cho neân xöû theá giao thieäp vôùi ngöôøi, thaáy haønh
ñoäng vaø vieäc laøm cuûa moät ngöôøi traùi ngöôïc vôùi ñaïo lyù thì ra
17 Laøm cho vieäc toát cuûa ngöôøi ñöôïc troïn veïn
48
lôøi khuyeân raên, ñeå ngöôøi quay veà neûo thieän. Tyû nhö moät
ngöôøi sau moät côn meâ daøi, ta leân tieáng ñeå ñaùnh thöùc hoï, moät
ngöôøi ñang trong côn öu phieàn ta tìm caùch laøm nguoâi noãi saàu
cuûa hoï. Tuøy thôøi, tuøy luùc ta ñeàu coù theå laøm nhöõng vieäc ban
ôn baèng mieäng cho ngöôøi. Haøn-Duõ18 noùi: “Khuyeân ngöôøi
moät thôøi baèng mieäng, khuyeân ngöôøi traêm ñôøi baèng saùch”.
Cho neân ra lôøi khuyeân ngöôøi hay aán toáng kinh saùch ñeå
khuyeân ñôøi laø moät thieän lôùn. So vôùi ñieàu “Duï ngöôøi haønh
thieän”, Khuyeân ngöôøi haønh thieän tuy laø coù hình tích, nhöng
neáu nhö ngöôøi thaày thuoác bieát caên cöù vaøo beänh tình cuûa beänh
nhaân maø cho thuoác, thì vaãn ñaït ñöôïc hieäu quaû vaø khoâng theå
thieáu vaäy.
Thãú naìo laì cæïu ngæåìi trong luïc nguy cáúp?Löu-ly, hoaïn-naïn, moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù theå gaëp
phaûi. Trong tröôøng hôïp thaáy ngöôøi gaëp naïn ta phaûi toû loøng
thöông haïi nhö chính ta ñaõ gaëp phaûi maø tìm caùch cöùu ngöôøi
rôøi khoûi côn nguy caáp ñoù. Nhö gaëp ngöôøi bò oan uaát, ta duøng
lôøi leõ bieän minh cho hoï. Neáu gaëp ngöôøi lieân tuïc trong caûnh
nguy khoán, ta phaûi tìm ñuû moïi phöông tieän ñeå giuùp ñôõ. Thoâi-
töû19 noùi: “Ôn hueä cho ngöôøi khoâng caàn lôùn, giuùp ngöôøi qua
côn nguy caáp laø ñöôïc”. Ñoù laø moät lôøi cuûa keû nhaân ñöùc. Quyù
thay!
18 Moät ñaïi vaên-haøo ñôøi Ñöôøng19 Thoâi-Tieån, ngöôøi ñôøi Minh, ñaäu tieán-só ñôøi vua Hieáu-Toâng, laøm
quan ñeán chöùc Leã-Boä Thò-Lang.
49
Thãú naìo laì xáy cáút cäng trçnh hæîu êch?Nhoû thì ôû trong laøng, lôùn thì ôû nôi aáp, phaøm laø coâng
trình coù lôïi ích coâng coäng, nhö khai möông ñeå daãn thuûy nhaäp
ñieàn, ñaép ñeâ ñeå phoøng luït loäi, xaây caàu ñaép ñöôøng ñeå ngöôøi
tieän beà ñi laïi, hay laø laäp traïm boá thí thöùc aên nöôùc uoáng cöùu
ngöôøi ngheøo ñoùi... Khi laøm nhöõng vieäc naøy, khoâng sôï bò
ngöôøi hieàm nghi, vaø cuõng khoâng ngaïi lao khoå maø thoái chí.
Chaúng nhöõng ra söùc laøm, maø coøn ra lôøi khuyeân, ñeå moïi ngöôøi
goùp söùc, cuøng nhau hoaøn thaønh vieäc thieän.
Thãú naìo laì xaí taìi laìm phuïc?Vaïn haïnh cuûa nhaø Phaät laáy boá-thí laøm ñaàu. Boá-thí chæ laø
moät chöõ xaû maø thoâi, xaû töùc laø cho ngöôøi maø khoâng laáy laøm
tieác. Ngöôøi thoâng ñaït ñöôïc chaân lyù nhö Phaät, Boà-Taùt, thì noäi
xaû ñöôïc luïc-caên20, ngoaïi xaû luïc-traàn21, coù nghóa laø chaúng coù
vaät gì maø khoâng xaû ñöôïc. Ngöôøi thöôøng chuùng ta khoâng laøm
ñöôïc nhö Phaät vaø Boà-Taùt, thì phaûi töø boá-thí tieàn baïc baét ñaàu.
AÊn maëc laø ñieàu caàn thieát cuûa loaøi ngöôøi, vaø muoán coù aên coù
20 Luïc-caên: Nhaõn (maét), Nhó (tai), Tæ (muõi), Thieät (löôõi), Thaân (thaân
mình), YÙ (yù nieäm).21 Luïc-traàn: Saéc (caùi gì maét coù theå nhìn thaáy ñöôïc), Thanh (nhöõng
gì tai coù theå nghe ñöôïc), Höông (nhöõng gì muõi coù theå ngöûi ñöôïc), Vò
(nhöõng gì löôõi coù theå neám ñöôïc), Xuùc (thaân ngöôøi caûm xuùc ñöôïc),
Phaùp (Loøng ngöôøi naûy sinh ra moät yù nieäm, duø toát hay xaáu, ñeàu goïi
laø phaùp)
50
aên maëc thì phaûi coù tieàn môùi thoûa maõn ñöôïc. Cho neân boá-thí
taøi vaät laø moät ñieàu quan troïng, moät laø coù theå cöùu giuùp ngöôøi,
hai laø coù theå giuùp ta tröø ñi ñöôïc tính buûn xæn vaø loøng tham,
maø trôû thaønh con ngöôøi khaúng-khaùi. Ban ñaàu tuy raèng hôi
mieãn cöôõng, nhöng daàn daàn seõ trôû neân töï nhieân.
Thãú naìo laì häü trç chaïnh-phaïp?Phaùp laø caëp maét vaïn ñôøi cuûa muoân vaïn sanh linh. Neáu
khoâng coù chaùnh-phaùp thì loaøi ngöôøi khoâng theå saùnh cuøng
Trôøi ñaát vaø cuõng khoâng theå cuøng Trôøi ñaát hoùa duïc vaïn vaät,
khoâng thoaùt ly ñöôïc söï thuùc phöôïc cuûa phieàn-naõo, khoâng theå
bieát ñöôïc phöông phaùp nhaäp theá ñeå trò ñôøi, cuõng khoâng bieát
ñöôïc phöông phaùp xuaát theá chöùng ñaïo ñeå cöùu chuùng-sinh rôøi
beán meâ maø leân bôø giaùc ngoä. Cho neân, phaøm thaáy hình töôïng
cuûa Thaùnh hieàn, kinh thi ñieån tòch, ñeàu phaûi kính troïng vaø
neáu coù choã nhô nhuoác hay raùch naùt thì neân chænh ñoán laïi.
Coøn nhö trôï giuùp veà vieäc hoaønh döông chaùnh-phaùp laïi laø moät
vieäc neân laøm ñeå cöùu roãi chuùng sinh vaø baùo ôn Phaät.
Thãú naìo laì kênh troüng tän træåíng?ÔÛ nhaø laø cha meï anh chò, ôû nöôùc laø ngöôøi laõnh ñaïo,
phaøm nhöõng ngöôøi tuoåi taùc hôn ta, taøi ñöùc hôn ta, ñòa vò hôn
ta, kieán thöùc hôn ta, ñeàu phaûi kính troïng. Taïi nhaø, phuïng söï
cha meï phaûi coù loøng thöông yeâu vaø toân kính, noùi chuyeän vôùi
cha meï phaûi hoøa nhaõ oân toàn. Neáu laøm ñöôïc nhö vaäy thì laø
51
moät ñaëc tính toát, ñoù laø khí thaùi-hoøa, coù theå caûm caùch thieân
ñòa. Khi rôøi khoûi gia ñình ra giuùp vieäc nöôùc, moãi khi laøm moät
vieäc, khoâng theå vì caáp treân khoâng bieát maø töï yù haønh ñoäng.
Khi xeùt toäi cuûa moät ngöôøi, khoâng theå vì thöôïng caáp khoâng
bieát maø laïm duïng quyeàn theá cuûa mình ñeå taùc oai taùc quaùi.
Ngöôøi xöa thöôøng hay laáy caâu: “Cha meï vaø Quaân-vöông lôùn
nhö Trôøi, phaûi kính caån phuïng söï” ñeå khuyeân ñôøi. Neân thöïc
haønh theo lôøi noùi naøy, vì hai chöõ trung hieáu quan heä maät
thieát vôùi aâm ñöùc. Thöû xem xöa nay con chaùu cuûa caùc baäc
trung thaàn hieáu töû coù ngöôøi naøo khoâng thònh.
Thãú naìo laì thæång tiãúc sinh mãûnh cuía
loaìi váût?Con ngöôøi chuùng ta sôû dó laø ngöôøi laø vì coù loøng traéc-aån.
Caàu ñöùc nhaân töùc laø caàu laáy loøng naøy, tích ñöùc cuõng laø tích
laáy loøng naøy. Saùch Chaâu-Leã cheùp: “Khoâng neân duøng vaät caùi
ñeå teá leã trong thaùng ñaàu cuûa muøa Xuaân”, vì e raèng vaät caùi coù
chöõa. Thaày Maïnh-Töû noùi: “Ngöôøi quaân-töû rôøi xa nhaø beáp”,
ñoù laø loøng traéc-aån, khoâng nôõ nhìn thaáy loaøi vaät bò gieát. Ñoái
vôùi ngöôøi khoâng boû ñöôïc thòt maø aên chay, ngöôøi xöa coù boán
ñieàu khuyeân raên nhö sau:
Nghe tieáng con vaät keâu than trong luùc bò gieát, thòt cuûa
con vaät ñoù khoâng neân aên.
Troâng thaáy con vaät bò gieát, thòt cuûa con vaät ñoù khoâng
neân aên.
52
Vaät do mình nuoâi thì khoâng neân gieát aên.
Vaät vì mình maø gieát thì khoâng neân aên.
Ñoù laø moät phöông phaùp ñeå nuoâi döôõng loøng töø bi vaø daàn
daàn seõ trôû neân töï nhieân.
Chaúng nhöõng khoâng neân saùt haïi loaøi vaät ñeå aên thòt, nhaát
thieát loaøi xuaån ñoäng ñeàu coù sinh meänh, nhö naáu keùn ñeå laáy
tô, cuoác ñaát troàng troït laøm toån thöông ñeán loaøi vaät cuõng laø saùt
sanh vaäy. Ngaøy thöôøng, tay cuûa ta laøm ngoä thöông, chaân ta
ngoä ñaïp cheát bieát bao nhieâu sinh maïng cuûa loaøi coân truøng,
cho neân khoâng theå khoâng chuù yù. Ngöôøi xöa noùi: “Yeâu chuoät
thì ñeå côm thöøa, thöông ngaøi khoâng neân thaép ñeøn”. Lôøi naøy
thaät laø nhaân töø vaäy.
Haønh thieän coù nhieàu phöông phaùp, khoâng sao keå cho
heát. Nhöng neáu töø möôøi ñieåm treân maø suy dieãn, khueách
sung, thì vaïn ñöùc ñeàu quy tuï.
53
4) Âæïc khiãm
Kinh Dòch vieát: “Ñaïo Trôøi laøm giaûm ñi phaàn ñaày maø boå
ích cho phaàn thieáu. Ñaïo cuûa Ñaát laøm bieán ñoåi phaàn ñaày ñeå
buø vaøo choã khieám. Quyû Thaàn laøm haïi nhöõng gì quaù maõn maø
gieo phuùc cho ñöùc khieâm. Ñaïo ngöôøi thì gheùt nhöõng ngöôøi töï
kieâu töï maõn maø thích ngöôøi coù ñöùc khieâm toán. ”
Trong soá 64 queû cuûa kinh Dòch, chæ coù queû Khieâm laø
ñöôïc saùu haøo ñeàu toát. Ñuû thaáy ñöùc khieâm heä troïng ñeán theá
naøo. Saùch Thöôïng-Thö cheùp: “Maõn chieâu toån, khieâm thoï
ích” (Ñaày seõ chuoác laáy söï thieáu thoán, khieâm thì seõ ñöôïc söï ích
lôïi).
Ta thöôøng ñi öùng thi vôùi nhieàu ngöôøi baïn, moãi khi thaáy
nhöõng keû haøn só saép ñoã ñaït, ñeàu thaáy hoï laø nhöõng ngöôøi coù
ñöùc khieâm-toán ñaùng ñöôïc ca tuïng.
*****
Vaøo naêm Taân-Muøi, ta leân kinh döï kyø thi hoäi, huyeän
Gia-Thieän coù taát caû 10 ngöôøi ñi chung vôùi ta, trong ñoù coù moät
ngöôøi hoï Ñinh teân Kính, hieäu Vuõ-Taân, laø ngöôøi nhoû tuoåi nhaát
vaø laø moät ngöôøi cöïc kyø khieâm toán. Ta noùi vôùi ngöôøi baïn thaân
laø Phí-Caåm-Ba raèng:
Trong kyø thi naøy Ñinh-Kính theá naøo cuõng ñaäu.
Phí-Caåm-Ba ngaïc nhieân hoûi laïi:
54
Laøm sao huynh bieát ñöôïc?
Ta noùi raèng:
Ngöôøi coù ñöùc khieâm-toán seõ ñöôïc phuùc. Huynh thaáy,
trong nhoùm chuùng ta coù taát caû 10 ngöôøi, coù ngöôøi naøo thaønh
thaät, chaát phaùc, nhö Ñinh-Kính chaêng? Coù ngöôøi naøo cung
kính vaø nhuùn nhöôøng baèng Ñinh-Kính chaêng? Laïi nöõa, moãi
khi bò ngöôøi laøm nhuïc, anh ta khoâng khi naøo leân tieáng caõi laïi,
khi bò ngöôøi huûy baùng cuõng khoâng ra lôøi bieän baïch. Moät
ngöôøi nhö theá, quyû Thaàn theá naøo cuõng hoä trì, leõ naøo maø
khoâng ñaäu. Ñeán ngaøy coâng boá keát quaû, Ñinh-Kính quaû nhieân
truùng thi.
*****
Naêm Ñinh-Söûu, cuøng vôùi ngöôøi baïn Phuøng-Khai-Chi
ôû chung nhau trong kinh thaønh, thaáy tính tình cuûa ngöôøi baïn
naøy trôû neân khieâm-toán nhuùn nhöôøng, khaùc haún vôùi thöôû thieáu
thôøi. Chi coù moät ngöôøi baïn loøng Lyù-Teã-Nghieâm, laø ngöôøi coù
tính noùi thaúng, moãi khi thaáy Chi coù choã naøo khoâng ñuùng,
Nghieâm ñeàu hay naëng lôøi chæ trích. Nhöng khoâng khi naøo
thaáy Chi giaän hôøn, vaø cuõng khoâng khi naøo traû ñuõa. Thaáy nhö
vaäy, ta noùi vôùi Chi raèng:
Ngöôøi coù phuùc caên theá naøo cuõng ñöôïc phuùc, ngöôøi coù
ñieàm xaáu theá naøo cuõng maéc hoïa. Tính cuûa huynh khieâm toán,
hoøa-aùi nhö vaäy, theá naøo Trôøi cuõng giaùng phuùc. Kyø thi naêm
nay chaéc chaén seõ coù teân huynh.
Quaû nhieân, ñuùng vôùi lôøi döï ñoaùn cuûa ta, Phuøng-Khai-
55
Chi thi ñoã vaøo naêm ñoù.
*****
Trieäu-Du-Phong, ngöôøi huyeän Quaùn, tænh Sôn-Ñoâng,
chöa ñaày 20 tuoåi ñaõ thi ñaäu cöû-nhaân, nhöng thi maõi vaãn
khoâng ñaäu tieán-só. Thaân-phuï cuûa Du-Phong laø quan tam-
doaõn22 cuûa huyeän Gia-Thieän, vaø Du-Phong ñi theo ngöôøi cha
ñeán nhieäm sôû. Vì haâm moä taøi hoïc cuûa Tieàn-Minh-Ngoâ, moät
ngöôøi coù hoïc vaán uyeân thaâm trong huyeän, Du-Phong vieát
moät baøi vaên cho Tieàn-Minh-Ngoâ, xin chæ giaùo. Ngöôøi hoï
Tieàn ñoïc qua baøi vaên, chaúng noùi chaúng raèng, laáy buùt ra gaïch
nguyeân caû baøi vaên cuûa Du-Phong. Trong tröôøng hôïp naøy,
neáu laø ngöôøi thöôøng taát seõ noåi traän loâi ñình. Nhöng Du-
Phong chaúng nhöõng khoâng giaän, maø laïi coøn toû veû khieâm toán,
nhôø Tieàn-Minh-Ngoâ chæ ñieåm choã sai vaø laäp töùc söûa laáy.
Qua naêm sau, Trieäu-Du-Phong thi ñoã tieán-só.
*****
Laøng Giang-AÂm tænh Giang-Toâ coù ngöôøi Tröông-UÙy-
Nham, taøi hoïc hôn ngöôøi, ai naáy ñeàu khen. Naêm giaùp ngoï leân
Nam-Kinh döï kyø thi höông vaø ôû troï taïi moät ngoâi chuøa. Ñeán
22 Quan chuû-boä cuûa moät huyeän. (Quan trong huyeän, lôùn nhaát laø ñaïi-
doaõn, töùc laø tri-huyeän, keá laø nhò-doaõn, töùc laø huyeän-thöøa, sau nhò-
doaõn thì laø tam-doaõn).
56
ngaøy coâng boá keát quaû thaáy trong baûng khoâng coù teân mình,
Nham giaän vaø maéng quan chuû khaûo coù maét maø khoâng ngöôi.
Trong luùc ñoù, moät ñaïo-só nghe ñöôïc beøn cöôøi raèng:
Chaéc baøi vaên cuûa caùc-haï khoâng khaù neân môùi bò ñaùnh
rôùt.
Nham noåi noùng noùi vôùi ñaïo-só:
Thaày ñaõ ñoïc baøi vaên cuûa ta chöa maø daùm noùi raèng vaên
cuûa ta khoâng hay?
Ñaïo-só ñaùp raèng:
Ta nghe ngöôøi xöa noùi, keû só coù thaùi ñoä ung dung hieàn
hoøa môùi vieát ñöôïc vaên hay. Nay thaáy trong loøng caùc-haï coù söï
baát bình, ra lôøi maéng nhieác quan chaám thi, ñuû thaáy baøi vaên
cuûa caùc-haï ñaõ thua keùm ngöôøi khaùc, laøm sao maø hay ñöôïc.
Nham nghe lôøi cuûa ñaïo-só noùi coù lyù, beøn baùi taï vaø xin
ñaïo-só chæ ñieåm.
Ñaïo-só noùi:
Ngöôøi truùng tuyeån hay khoâng ñeàu laø soá meänh. Khoâng
coù soá meänh truùng thì duø coù taøi cuõng khoâng theå ñoã. Caùc-haï
phaûi töï thay ñoåi soá meänh cuûa mình, nhö theá môùi coù hy voïng
ñoã ñaït sau naøy.
Nham hoûi:
Ñaõ laø do soá meänh ñònh ñoaït, nhö theá thì laøm sao thay
ñoåi ñöôïc.
Ñaïo-só ñaùp:
Taïo neân meänh laø do Trôøi, nhöng laäp meänh laø do chính
ta. Neáu moät loøøng haønh thieän, quaûng tích aâm-ñöùc, leõ naøo phuùc
57
laïi khoâng ñeán.
Nham noùi:
Ta chæ laø keû baàn só, laøm sao maø tích ñöùc ñöôïc.
Ñaïo-só:
Vieäc tu thieän tích ñöùc laø ôû nôi taâm, nhö ñöùc khieâm-toán
chaúng haïn, chaúng caàn toán ñoàng tieàn naøo caû, taïi sao caùc-haï
khoâng töï phaûn tænh laáy mình maø laïi ñem loøng oaùn haän ñeán
quan chaám thi?
Sau khi ñöôïc ñaïo-só chæ ñieåm, Tröông-UÙy-Nham baét
ñaàu söûa ñoåi tính neát cuûa mình vaø laøm vieäc höõu ích cho ngöôøi.
Ñeán naêm Ñinh-daäu, moät hoâm naèm mô thaáy mình ñi vaøo moät
caên phoøng cuûa moät toøa laâu ñaøi cao lôùn, trong phoøng coù moät
cuoán soå ñeå treân baøn. Khi laät ra xem, thaáy trong soå lieät keâ teân
hoï cuûa nhieàu ngöôøi, trong ñoù laïi coù nhieàu choã troáng. Nham
hoûi moät ngöôøi trong nhaø, ngöôøi ñaùp raèng:
Soå naøy ghi danh saùch cuûa nhöõng ngöôøi seõ thi ñoã naêm
nay, nôi aâm-ty ba naêm khaûo saùt moät laàn. Nhöõng choã troáng
trong soå laø teân cuûa nhöõng ngöôøi ñuùng ra seõ ñöôïc chaám ñaäu,
nhöng vì phaïm phaûi loãi laàm neân laïi bò xoùa ñi.
Ngöôøi aáy laïi laät qua moät trang khaùc, chæ vaøo moät haøng
vaøø noùi vôùi Nham raèng:
Trong ba naêm nay, oâng ñaõ töï kieåm ñieåm laáy haønh vi
cuûa mình vaø laøm nhieàu ñieàu thieän, neân naêm nay coù theå oâng
seõ ñöôïc buø vaøo choã khuyeát naøy, mong oâng haõy töï troïng laáy.
Trong kyø thi naêm ñoù, Tröông-UÙy-Nham quaû nhieân thi
ñoã cöû-nhaân vaø ñöôïc xeáp haïng thöù 105.
58
*****
Töø nhöõng thí duï treân cho ta thaáy: “Treân ñaàu ba thöôùc
ñeàu coù Thaàn-Minh giaùm xeùt, muoán gaëp laønh traùnh hoïa töï
nhieân laø do chính ta”. Moät ngöôøi luoân luoân caån thaän veà lôøi
noùi vaø haønh vi cuûa mình, khoâng hoå theïn vôùi ngöôøi, khoâng
ñaéc toäi vôùi Trôøi ñaát quyû Thaàn, trong loøng khieâm toán nhuùn
nhöôøng, seõ ñöôïc Trôøi ñaát quyû Thaàn thöông maø giaùng phuùc.
Traùi laïi, keû hay töï maõn kieâu ngaïo thöôøng laø ngöôøi khoâng coù
phuùc, vaø daãu coù, cuõng khoâng ñöôïc laâu daøi.
Ngöôøi coù trí-tueä, minh lyù, taát nhieân khoâng muoán coù moät
taám loøng heïp hoøi maø cöï tuyeät caùi phuùc Trôøi giaùng cho mình.
Huoáng chi moät ngöôøi khieâm-toán nhaõ nhaën, coù theå tieáp nhaän
lôøi khuyeân raên chæ daãn cuûa tha nhaân maø hoïc ñöôïc nhöõng caùi
hay cuûa ngöôøi. Do ñoù ñöùc khieâm-toán laø moät ñieàu khoâng theå
thieáu ñöôïc treân con ñöôøng tu thaân tích phuùc.
Ngöôøi xöa noùi: “Coù chí nôi coâng danh taát ñöôïc coâng
danh. Coù chí nôi phuù quyù taát ñöôïc phuù quyù”. Ngöôøi coù chí
nhö caây coù reã. Laäp chí naøy, neân luoân luoân khieâm toán, duø chæ
laø moät söï vieäc nhoû nhen, ñeàu neân ra tay trôï giuùp ngöôøi. Nhö
theá töï nhieân Trôøi ñaát seõ caûm ñoäng vaø phuùc seõ ñeán vôùi ta.
Nhöõng ngöôøi muoán caàu coâng danh, nhöng khoâng ñöôïc toaïi laø
ban ñaàu tuy coù laäp chí, nhöng chæ laø caûm höùng moät thôøi maø
khoâng coù thuûy chung.
Thaày Maïnh-Töû noùi vôùi Löông-Hueä-Vöông:
Moät mình vua thích aâm nhaïc toát hay laø cuøng chia vui
59
vôùi baù taùnh toát?
Löông-Hueä-Vöông ñaùp:
Cuøng höôûng vôùi baù taùnh toát hôn.
Thaày Maïnh-Töû noùi:
Neáu vua cuøng vui vôùi baù taùnh, nöôùc Teà nhö theá seõ
cöôøng thònh.
Moät ngöôøi laøm ñieàu nhaân, neáu ñem loøng thöông ñeán
cho moïi ngöôøi thì moïi ngöôøi ñeàu chòu ôn hueä. Ngöôøi chòu ôn
hueä taát nhieân cuõng seõ haønh ñöùc nhaân, vaø moïi ngöôøi ñeàu laøm
nhö theá thì caû nöôùc ñeàu soáng trong caûnh thanh bình an laïc.
Phöông phaùp caàu coâng danh cuûa ta cuõng theá. Tröôùc heát
laø laäp ñònh chí höôùng cuûa mình, sau ñoù moät loøng laøm vieäc
thieän. Ngaøy qua ngaøy, thaùng qua thaùng ñeàu taän taâm heát söùc,
vaø nhö theá daàn daàn caûi taïo ñöôïc soá meänh. Vì ta giuùp ngöôøi,
Trôøi seõ giuùp ta. Meänh do töï mình mình taïo laø vaäy.
60
Tieåu söû cuûa Vieân-Lieãu-Phaøm tieân-sinhBoån danh cuûa tieân-sinh laø Vieân-Hoaøng, töï laø Khoân-Nghi,
ngöôøi huyeän Ngoâ-Giang tænh Giang-Toâ Trung-Hoa. Thôøi traùng
nieân, tieân-sinh ôû reå trong nhaø hoï Thuø, huyeän Gia-Thieän, tænh
Chieát-Giang. OÂng ñoã cöû-nhaân vaøo naêm Long-Khaùnh naêm thöù 4
vua Muïc-Toâng ñôøi Minh (naêm 1570), ñoã Tieán-só vaøo naêm Vaïn-
Lòch thöù 14 ñôøi vua Thaàn-Toâng (naêm 1586), vaø ñöôïc boå nhieäm
laøm tri-huyeän huyeän Baûo-Chì cuûa tænh Haø-Baéc.
Gia ñình cuûa tieân-sinh tuy khoâng khaù giaû, nhöng tính oâng
caàn kieäm vaø thöôøng hay boá thí giuùp ngöôøi. Ngoaøi vieäc haønh thieän,
tieân-sinh cuõng tu taäp thieàn, duø baän bòu vôùi coâng vuï, nhöng sôùm toái
oâng ñeàu khoâng queân tuïng kinh ngoài thieàn. Trong khoaûng thôøi gian
naøy, oâng vieát cuoán “Giôùi-Töû-Vaên” ñeå khuyeân con, vaø ñöôïc löu
truyeàn ñeán ngaøy nay, töùc laø cuoán “Lieãu-Phaøm Töù-Huaán” naøy.
Tieân-sinh coù moät ngöôøi vôï hieàn-thuïc, thöôøng trôï giuùp oâng
treân con ñöôøng boá thí haønh thieän. Coù moät laàn baø muoán mua vaûi
boâng may aùo cho con ñeå maëc trong luùc muøa Ñoâng, oâng noùi vôùi
ngöôøi vôï raèng:
Nhaø ta coù saün tô, vöøa aám laïi vöøa nheï, sao phu-nhaân
khoâng mang ñi may maø coøn mua theâm vaûi boâng laøm gì cho theâm
toán tieàn.
Phu-nhaân ñaùp:
Tô ñaét hôn vaûi boâng, cho neân thieáp muoán mang tô ra ngoaøi
tieäm ñeå ñoåi laáy vaûi boâng, nhö theá ta coù theå may theâm vaøi chieác aùo
khaùc ñeå taëng cho nhöõng ngöôøi ngheøo.
Tieân-sinh nghe xong raát haøi loøng vaø noùi:
Phu-nhaân coù loøng thaønh boá thí nhö vaäy, con ta sau naøy theá
naøo cuõng ñöôïc phuùc baùo.
Con cuûa tieân-sinh laø Vieân-Nghieâm veà sau thi ñoã tieán-só, vaø
laøm quan ñeán chöùc tri-huyeän cuûa huyeän Cao-Yeáu, tænh Quaûng-
Ñoâng môùi hoài höu.
61
MUÏC LUÏC
1) Phæång phaïp láûp mãûnh.......................................................5
2) Phæång phaïp sæía läùi .........................................................14
Thæï nháút laì phaíi coï loìng sè..........................................15
Thæï hai laì phaíi coï loìng kênh såü...................................15
Thæï ba laì phaíi coï loìng can âaím ..................................16
Thãú naìo goüi laì tæì tám maì sæía ......................................18
3) Phæång phaïp têch thiãûn ....................................................21
Thãú naìo laì Chán-thiãûn vaì giaí-thiãûn? ...........................33
Thãú naìo laì âoan-thiãûn vaì khuïc-thiãûn?.........................35
Thãú naìo laì ám-thiãûn vaì dæång-thiãûn? .........................36
Thãú naìo laì thë-thiãûn vaì phi-thiãûn? ...............................37
Thãú naìo laì thiãn-thiãûn vaì chaïnh-thiãûn?.......................38
Thãú naìo laì baïn-thiãûn vaì maîn-thiãûn?............................39
Thãú naìo laì âaûi-thiãûn, tiãøu-thiãûn? .................................42
Thãú naìo laì nan-thiãûn vaì dë-thiãûn? ...............................43
Thãú naìo laì duû ngæåìi haình thiãûn?.................................45
Thãú naìo laì täön loìng yãu kênh?.....................................46
Thãú naìo laì thaình nhán chi myî? ...................................47
Thãú naìo laì khuyãn ngæåìi haình thiãûn? .........................47
Thãú naìo laì cæïu ngæåìi trong luïc nguy cáúp? ..................48
Thãú naìo laì xáy cáút cäng trçnh hæîu êch? .......................49
Thãú naìo laì xaí taìi laìm phuïc? ........................................49
Thãú naìo laì häü trç chaïnh-phaïp?.....................................50
Thãú naìo laì kênh troüng tän træåíng?...............................50
Thãú naìo laì thæång tiãúc sinh mãûnh cuía loaìi váût? ..........51
4) Âæïc khiãm........................................................................53