Transcript
  • Inicio Correo Mapa Subscriptores

    Secciones

    PrincipalEditorialE/LEReseasAgendaRevistade

    PrensaMultimediaBuscarenCuadernosCervantes:

    Buscar

    Sumario

    SpanglishescritoenUSA.Unejemplo,larevistaLATINA

    DidcticadelaculturaenelauladeE/LEenCamern

    Spanglish:Conversacionesentornoalspanglish

    ElconceptodelocuraenelingeniosohidalgoDonQuijotedelaManchayenHamlet

    Mquinadeclasificarpalabras.Unapropuestadidctica

    Unlistadodelas

    E/LE

    HaciaunanicaexplicacindelsubjuntivoaplicadoalaadquisicindeE/LE2Parte:alternanciaindicativosubjuntivo

    LidiaLozanoUniversidaddePrinceton

    Retomandoelhilodelaprimerapartedeesteartculo,quefuepublicadaenelnmeroanterior,estetrabajotratadesistematizarelsubjuntivomedianteunareglaclavequeenglobetodosloscasos,parafacilitarlaexplicacindeestemodoverbaltancomplejoenelauladeespaolcomosegundalengua.Seguidamente,trasloscasosdenoalternanciadesubjuntivoeindicativo,estudiaremosloscasosdealternanciayofreceremoslasconclusionesyreferenciasbibliogrficas.

    2.CASOSENQUEELSUBJUNTIVOALTERNACONELINDICATIVO

    Podemosencontrarestructurassintcticasenquelosdosmodos,indicativoysubjuntivo,alternan.Acontinuacinvamosaestudiarlasdiferenciasqueseadviertenentreesosparesdeoraciones.Enalgunoscasoslasdiferenciassemnticassonmnimas,peroqueremosmantenerlateoradequeentodasesasoracioneshayunadistincin,unmatizquejustificalaeleccindeunmodouotro.Esematizpuedeexplicarseporcuestionessintcticas,semnticasopragmticas,yfactorescomoelcontextosituacional,laintencindelhablante,etc,sondeterminantes.

    2.1 Oracionessustantivas

    Oracionesdondeseadmitentresposibilidades:infinitivo/indicativo/subjuntivo

    1.a.Noparecequeesprofesor(Itdoesntseemthatheisateacher)1.b.Noparecequeseaprofesor(Itdoesntseemthatheisateacher)1.c.Nopareceserprofesor(Hedoesntseemtobetheteacher)

    Estructura:NO+PARECER+INDICATIVOContenido:INFORMACINSOBREUNHECHOREAL

    Estructura:NO+PARECER+SUBJUNTIVOContenido:NOCOMPROMISOCONLAVERDAD

    Laseleccindobleeselprocesomedianteelcualunverboseleccionados

    {numero}

  • slabasdelespaol

    Elerrorenelprocesodeaprendizaje

    Espaolpararabesmultilingesymulticulturales

    Loltimo...

    InstitutodeVerbologaHispnica

    Utilidades

    SugerenciasSuscripcionesNatrasadosEdicinimpresaSlosuscriptoresAlertasArchivo

    VerprximonmerodeCuadernosCervantes...

    OtrossitioselespaolenelmundoelespaolenlaredclubdeespaolDiccionariosWebCampamentosde

    veranoenEspaa

    modosdistintos(indicativoysubjuntivo),comportandounareestructuracinsemnticaenelcontenidodelverboprincipal.Enefecto,conelsubjuntivonoestamosinformandosobrelaveracidaddelaclusulasubordinada,sinosobresuapariencia.Medianteelindicativo,noscomprometemosconlaveracidaddelasdosoraciones:suaparienciaysuprofesin.

    Apartirdeesteejemplovamosaintroduciruncuartousodelsubjuntivo(quefinalmenteserunindiciomsparallevarnosaunareglacomnparatodosloscasos):

    Uso4:Nocompromisodelhablanteconlaverdad.

    Recapitulemosloscuatrousosdelsubjuntivohastaahoravistosyquecompletanelcuadro:

    USO1:accinnorealan,hipottica

    USO2:informacinnonueva,yaconocida

    USO3:negacindelantecedenteodelaaccin

    USO4:nocompromisoconlaverdad

    Coninfinitivo,elsujetodelverboparecereselmismoqueeldelverboenlaoracinsubordinada.Noespecificamosqueseaciertoonoelcontenidodelasubordinadaeninfinitivo.Elloesdiferentedelcarcterhipotticodeejemplosanteriores.Aqunosetratadeponerendudalaveracidaddelaaccin,odemostrarqueseproyectaenunfuturo,sinodedejarintencionadamenteensuspenselaverdaddetalhecho,puesnointeresacentrarseenello.

    2.a.Lobuenoesquenotenemosqueestudiarenverano.2.b.Lobuenoesquenotengamosqueestudiarenverano2.c.Lobuenoesnotenerqueestudiarenverano.

    Estructura:LO+ADJETIVO+ES+QUE+INDICATIVOContenido:INFORMACINNUEVA

    Estructura:LO+ADJETIVO+ES+QUE+SUBJUNTIVOContenido:INFORMACINYACONOCIDA

    Uso2.Medianteelinfinitivonoseespecificaquineselsujeto,ysepresentacomounaverdadoideageneralaplicableatodaslaspersonas.

    3.a.Metemoquenoquedanadieenlafiesta3.b.Temoquenoquedenadieenlafiesta3.c.Temonotenersuficientedineroparalaentrada.

    Estructura:PRONOMBRE+TEMER+QUE+INDICATIVOContenido:CREERQUE

    Estructura:TEMER+QUE+SUBJUNTIVOContenido:TENERMIEDODEQUE

    Elverbotemer,conpronombre,rigeindicativo.Sinelpronombre,rigesubjuntivo.Laexplicacinesqueelverbotemer+sesignificapensaR,creer,seguidodeunainformacinqueafectanegativamenteaalguien(peroquenoencierraunmiedo,untemor).Elverbotemersignificatenermiedodeque(encierrauntemor).Entonces,enelprimercaso,yasehaconstatado(oelemisorcreesaber,ocreequeesmuyprobable,esunacreenciaverdaderaparal)quelaaccinescierta.En2,nosesabesiesciertaono.

    Uso1.Encuantoalusodelinfinitivo,sedacuandoambossujetoscoincidenysuvalorsemnticoeselde:tengomiedodeque.

    Esinteresanteelhechodequemetemonoacepteinfinitivo,encambio,temo,s.

  • Temonotenertiempo

    *Metemonotenertiempo

    Aqusedebe?Metemopredicadeunacreenciasobreunhechoexternoalsujeto(porlocualelsujetonopuedeseragente).Igualquetampocopodemosdecir:*Opinotenertiempo,*Conozcotenertiempo.

    Encambio,temoexpresaunmiedoqueexperimentaelsujetosobreunhechoquelmismopuedeprovocar.Deahlaposibilidaddelinfinitivo

    Oracionesconslodosposibilidades:indicativo/subjuntivo

    4.a.Medijoqueayudaalospobres.4.b.Tehedichoquehagastucamadeunavez!

    Estructura:VERBOSASERTIVOS+QUE+INDICATIVOContenido:AFIRMACIN

    Estructura:VERBOSASERTIVOS+QUE+SUBJUNTIVOContenido:MANDATO

    Enesteejemplo,elverbodecomunicacin(decir)pasaaserinterpretadocomounverbodeinfluencia.Experimentaunprocesodereinterpretacinsemnticasimilaralqueyahabamosvistoenlosejemplos1y3.Elverbodeciren4bequivaleamandarydeahqueinduzcaelsubjuntivoenelverbodelaclusulasubordinada,puestoquesedesconocesiserealizarlaaccin.Uso1.

    Veamosquocurrirasielverboestuvieranegado:

    4.a.Nomedijoqueayuda/ayudealospobres4.b.Notehedichoquehagastucama.

    Ascomoen4.bnoseproduceningunamodificacin(excepto,evidentemente,ladelanegacindelverboprincipal),en4ahayuncambionotorio:elverboprincipalahorainducelosdosmodos:

    4.a.Indicativo:Nomedijoqueayudaalospobres4.a.Subjuntivo:Nomedijoqueayudealospobres

    Sinqueellosupongauncambioenelcontenidosemnticodelverboasertivo.Qudiferenciahayentreambasoraciones?Podemosafirmarqueesuncasodeneutralizacindemodos?Nosoypartidariadeemplearlajustificacindelaneutralizacin,sinoqueconsideroquebajotodoprocesodelalenguasubyaceunacausaquelodistingueyqueledasentido.Siguiendoestalnea,consideroquehayunadistincinclaraentrelosdosenunciadosarribaindicados:

    En4.a.indicativoelhablantesecomprometeconlaveracidaddelaclusulasubordinada.En4.a.subjuntivoelhablantenosecompromete,demodoquedejaensuspenselaveracidaddelasubordinada.

    Denuevo,pues,hallamoslajustificacindeempleodelsubjuntivoenunadelascuatrocausasclavesquehemosvenidoanalizandoenesteestudio:Uso4:Nocompromisoconlaverdad

    Adems,comomuybienafirmaBosquelaoracinconindicativoesambigua,enelsentidoquelanegacinpuede

  • afectaralverbo(noayuda)oaotroelementodelaoracin(ayuda,peronoalospobressinoalosninos),oatodalaoracinsubordinada(nomedijonadaomedijoalgo,perototalmentediferente)

    5.a.Bueno,parecequeyahallegadoelinvierno.5.b.Parecequehayallegadoelinvierno.

    Estructura:VERBODEPERCEPCINFSICAOMENTAL+INDICATIVOContenido:HECHOREALOPOSIBLE

    Estructura:VERBODEPERCEPCINFSICAOMENTAL+SUBJUNTIVOContenido:FICCIN,HECHOIRREAL,IMPOSIBLE.

    Verbosdepercepcinfisicaomental:Ver,parecer,suponer,sospechar,imaginar

    ComodiceRidruejoconelverboparecer,tantoenindicativocomoensubjuntivonoproduceasercin.Consideroqueladiferenciaradicaenelhechodequemedianteindicativoseproduceunaasercinatenuada,expresadaconmodestia(pareceserquesquehallegadoelinvierno,noesunailusin)mientrasqueensubjuntivosepretendefalsearlaproposicin.Uso3.

    Siformulamoslaoracin:Parecequeyahallegadoelinviernoenunasituacinenlaquehacefro,esiniciosdediciembreyseveatodoelmundoconabrigos,esevidentequeloqueelhablanteexpresaescierto.Yaqunotendrasentidolaoracinensubjuntivo.Tambincontribuyeaellountipoconcretodeentonacin.Entonces,ademsdelareglasqueofrecemos,tambinesimportanteentenderlalenguaensucontexto,enelmomentodelhabla,porqueelloda,amenudo,mucholuzacomprenderladiferenciadematicesentreestosdosmodos.

    6.a.Noveoqueelpintorhatrazadolneassuperpuestas.(elcuadroesunpococonfusoonollevomisgafas)6.b.Noveoqueelpintorhayatazadolneassuperpuestas.(nocreoquequeseacierto,noesverdadloquedicen)

    Estructura:VERBODEPERCEPCINFSICAOMENTAL+INDICATIVOContenido:LAACCIONOCURRE.COMPROMISOCONLAVERDAD

    Estructura:VERBODEPERCEPCINFSICAOMENTAL+SUBJUNTIVOContenido:NOSABEMOSSIOCURRE.NOCOMPROMISOCONLAVERDAD

    Uso4.

    7.a.Piensasqueeslelladrn?No.7.b.Piensasquesealelladrn?No,piensoqueestimplicado

    Estructura:VERBOSDEPERCEPCINYDECOMUNICACINENPREGUNTAS+INDICATIVOContenido:PREGUNTARSEPORLAVERACIDADDELVERBOPPAL.

    Estructura:VERBOSDEPERCEPCINYDECOMUNICACIN+SUBJUNTIVOContenido:PREGUNTARSEPORLAVERACIDADDELVERBOPRINCIPALYDELVERBOSUBORDINADO.

    Verbosdepercepcinydecomunicacin:ver,decir,suponer,pensar.considerar,afirmarAunqueesmscomnencontrarestosverbosenindicativo.Adems,lafronteraentreestosdossignificadosesmuyleveenestoscasos,ypuedeserquesetraspase,yseuseelindicativoparapreguntartantoporelverboprincipalcomoporelsubordinado.Uso4

    Ntesecomoelusodelinfinitivoaqudotaalverboprincipaldeuncontenidosemnticodiferente,porlocualnoincluimosestasoracionesdentrodelapartado:oracionescontres

  • posibilidades.

    PiensoiraPerelprximootoo.

    Aquelverbopensarsignifica:tenerlaintencinde.Entonces,serevistedeunvalorvolitivo.

    8.a.NoesciertoquePedrohasubidoalEverestvariasveces.8.b.NoesciertoquePedrohayasubidoelEverestvariasveces.

    Estructura:NO+SER,ESTAR+ADJETIVO+QUE+INDICATIVOContenido:NEGACINDETODALAPROPOSICIN

    Estructura:NO+SER,ESTAR+ADJETIVO+QUE+SUBJUNTIVOContenido:NEGACINDEUNAPARTEDELAPROPOSICIN

    Uso3.

    9.a.Nosabaquetenatantafacilidadparalaslenguas.9.b.Nosabaquetuvieratantafacilidadparalaslenguas

    Estructura:VERBOSDEDESCONOCIMIENTO+INDICATIVOIntencin:COMPROMISOCONLAVERDAD

    Estructura:VERBOSDEDESCONOCIMIENTO+SUBJUNTIVOIntencin:NOCOMPROMISOCONLAVERDAD

    Uso4.Conindicativo,elhablantetieneintencindecomunicarqueelhechoesreal,queesapersonatienefacilidadparalaslenguas.Consubjuntivo,elhablantenosecomprometeconlaveracidaddelodicho,sinoquerepiteunaaseveracinhechaconanterioridadymuestrasuignoranciaalrespecto.

    Dehecho,steesunrecursolingsticoempleadocuandoelhablantenoquiereceder,noquiereaceptarlascualidadesdeotrapersona.Consuejemplodelsubjuntivomuestrasurecelo,inclusopuededecirlocondesprecio,conduda,conciertamalicia.Puedequeestcompletamentesegurodequelaaccinocurre,peronoquieremostrarlocomoalgocierto.Elusodelindicativoenesteejemplomuestraunaactitudmsfrancaynoble.Veremosqueocurrelomismoenotrasocasiones(vaseapartadodelasconcesivas,conelnexoaunque).Denuevoesimportantelacuestinpragmticaenlacomprensindelempleodelsubjuntivo.

    2.2 Oracionesadjetivas

    1.a.Buscoaunchicoqueseaguapo,inteligenteyamable.1.b.Buscoalchicoqueesguapo,inteligente,amable.

    Estructura:VERBO+ANTECEDENTE+QUE+INDICATIVOContenido:EXISTENCIAENLAMENTE

    Estructura:VERBO+ANTECEDENTE+QUE+SUBJUNTIVOContenido:NOEXISTENCIAENLAMENTE

    Uso3.Aclaremosqueesmuydiferenteelconceptodeexistenciaenlamenteyenlarealidad.Porsupuestosabemosqueenlavidahaychicosguapos,amableseinteligentes,peroelhablante,cuandopronunciaeldiscurso,sioptaporelsubjuntivodejaclaroquenoconoceaesapersona:noexisteensumente.

    Esinteresanteelcasoenelqueelhablanteusaelindicativo,enunaoracinsubordinadarelativa,encasosenqueelantecedenteesdesconocido.Porejemplo:Losquenohan

  • hecholosdeberes,quevenganaqu.

    Talvezelprofesornosabeexactamentequpersonasnohanhecholosdeberes,peroconelusodelsubjuntivoestamarcandolaideadequesabequealgunosnolohanhecho,yleinteresaexpresarqueestenconocimientodeestainformacin.Porrazonespersonales,paraconvencer,pararesultarmasautoritario,massegurodesimismo,massabedordelaverdad.

    EXPRESARANTECEDENTEDESCONOCIDOCOMOCONOCIDO

    (+INDICATIVO)=MOSTRARMASSEGURIDAD,CONOCIMIENTO,CERTEZA,CONTROL

    2.a.Cogeaquellibroquetienelaportadaroja2.b.Aqulqueestlibredepecadoquetirelaprimerapiedra.

    Estructura:AQUEL+INDICATIVOContenido:ANTECEDENTEEXISTE

    Estructura:AQUEL+SUBJUNTIVOContenido:DISTANCIAPSICOLGICA,ANTECEDENTENOSESABESIEXISTE

    Uso1,pueslaaccinexpresadaensubjuntivo(estarlibredepecado)noestverificada,esslounaposibilidad.

    Vasecomoelpronombredemostrativoaqulpuedeantecederunarelativaconsubjuntivo,encambiolospronombresdemostrativossteyse,no.Consideroqueellosedebealhechodequeaquelremiteaunaideadelejana,queserelacionaconlaideadedesconocimiento.Seestableceunadistanciapsicolgica,debidoaldesconocimientodelaexistenciadelantecedente.Esteyesesonmscercanosalhablante,porlocualnosoncompatiblesconlaideadedesconocimiento,ynosepuedenaplicaralaoracinconsubjuntivo.

    3.a.Cuantomsllamal,msreaciaestoyyo.3.b.Cuantomsllamel,msreaciaestaryo.

    Estructura:CUANTO+ADVERBIODECANTIDAD(+NOMBRE,ADJETIVO)+INDICATIVOContenido:ACCINHABITUAL

    Estructura:CUANTO+ADVERBIODECANTIDAD(+NOMBRE,ADJETIVO)+SUBJUNTIVOContenido:ACCINHIPOTTICA

    Uso1.

    Enelespanolantiguo,cuantoibaseguidodefuturosubjuntivo.Hoyelfuturodesubjuntivohasidoreeemplazadoporelpresentedesubjuntivo.Eningls,estaestructuraequivalea:Themore/less......themore/less.

    4.a.Pordondequieraquevaencuentraamigos4.b.Pordondequieraquevayaencuentraamigos.

    Estaestructurasedaconlossiguientespronombres:dondequieraque,quienquieraque,comoquieraque,cualquieraque,etc.Laoracinsubordinadaadjetivaesqueva"cuyoantecedenteesdondequiera.

    Estructura:(PREP)+DONDEQUIERA,QUIENQUIERA...+QUE+

  • INDICATIVOContenido:HECHOREAL,HABITUAL

    Estructura:(PREP)+DONDEQUIERA,QUIENQUIERA...+QUE+SUBJUNTIVOContenido:NOCOMPROMISOCONLAVERDAD

    Uso4.

    5.a.Pormuchoquetrabaj,nopudoahorrarsuficientedinero.5b.Pormuchoquetrabaje,nopodrahorrarsuficientedinero.

    Estructura:POR+ADVERBIO+QUE+INDICATIVOContenido:ACCIONREAL,OHABITUAL,CONCARCTERCONCESIVO

    Estructura:POR+ADVERBIO+SUBJUNTIVOContenido1:ACCIONHIPOTTICACONCARCTERCONCESIVOContenido2:NOCOMPROMISOCONLAVERDAD

    Pormuchoque,porpocoque,porbienque,pormalque...

    Uso1(silaaccinensubjuntivoseproyectaenelfuturo)yuso4(porquecabelaposibilidadquelaaccinsearealynofuturaencuyocasoelhablantelaplanteacomoalgoconcuyaveracidadnosecomprometeodesconoce).Esms,enestecasopodrasertambinqueelemisorpretendenegarsutilmentelaaccin,pretendedaraentenderquelnocreeenlaveracidaddeesaaccin.

    Sabersielsubjuntivoenestaoracinsepresentabajosuuso1o4esunacuestinpragmtica,queslosepuededescubrirmedianteelcontexto,puesconsloeseenunciadonodisponemosdeinformacinsuficienteparademostrarqueelhechoperteneceaunfuturoosiestsucediendo.

    Situacini.Uso4delsubjuntivo

    Sabes?Pedrotrabajamsdediezhorasalda.

    Ahsi?Puespormuchoquetrabaje....

    Situacinii.Uso1delsubjuntivo

    Pedroquieretrabajardiezhorasaldaapartirdelasemanaqueviene

    Ahsi?Puespormuchoquetrabaje...

    Laexpresin:Malquelepesevienedeestetipodeenunciados,enlosquesehaomitidolapreposicionpor.Peronosepermiteestaomisionconningunotroadverbio,segnmiexperiencia.

    6.a.ElquehabasidodirectordeestudioshaceunosaossetrasladaEstadosUnidos.6.b.ElquefueradirectordeestudioshaceunosanossetrasladaEstadosUnidos.

    Estructura:ARTCULO+PRONOMBRERELATIVO+PLUSCUAMPERFECTOIND.Estructura:ARTCULO+PRONOMBRERELATIVO+IMPERFECTOSUBJUNTIVOContenido:ANTEPASADO.HECHOREALYCONOCIDO.Neutralizacindeformas.

    Vemoscomoestaalternanciasloseproduceenelcasodelimperfectodesubjuntivo(noconelpresente,prettritoperfectoopluscuamperfecto).Esunusodeestemodoqueaparecesobretodoenlosmediosdecomunicacin.Nteseque

  • nosepuedesubstituirporlaformaense(fuese).Significaunpasadoanterioraotropasado,yretomaelvalororiginaldeesetiempoenlatn(amaveram:habaamado).Enestecasosepuedehablardeneutralizacin,puestoqueambasformas(habasido,fuera)seempleanindistintamenteenestecontexto.Perorecurdesequeelsubjuntivoserestringeaunvocabularioperiodstico,nopertenecealregistroestndar.Ejemplossimilaresaestelosveremosposteriormente,laanalizarladiferenciaentrelasdosformasdeimperfectodesubjuntivo.

    2.3 Oracionesadverbiales

    1.a.Comotienesexperiencia,tedaneltrabajo.1.b.Comotengasexperiencia,tedaneltrabajo.

    Estructura:COMO+INDICATIVOContenido:ACAUSADE

    Estructura:COMO+SUBJUNTIVOContenido:SI(CONDICIONAL)

    Uso1.Quetengaexperienciaonoesalgoquesedesconoce,quenoseexponecomoverdaderoofalsoenlaemisindelenunciado,puedeserrealono.

    2.a.Cuandovayasalsupermercado,acurdatedecomprarleche.2.b.Cuandovoyalsupermercadosiempremeacuerdodecomprarleche.

    Estructura:CUANDO+INDICATIVOContenido:HECHOHABITUALOREAL

    Estructura:CUANDO+SUBJUNTIVOContenido:HECHOHIPOTTICO

    Hagamosunbreveinciso.Fjeseellectorcmosepareceestaoracinconlasformuladasalolargodeesteestudio,entrminosdehiptesis,norealizacin,futuro.Comprenselasdiferentesclusulassubordinadasdeestasoraciones,quehemosextradodeestetrabajo:

    Quieroquemeexpliquesloquehapasado.Necesitamosquenosayudes.Esperaquellegaranmispadres.Cuandovayasalsupermercadoacurdatedecomprarleche.Buscoaunchucoqueseainteligente.Etc.

    Loquepretendodeciresqueelverboprincipalinducesubjuntivo,noporqueelprincipalexpresedeseo,sentimiento,emocin...comoalgunosestudiososconsideran,sinoporquelaconsecucinesderealizacinhipottica.Odichodeotraforma:noseharealizadoanynosedicequellegueasucedernunca.Noseexpresasimplementeunfuturo(elfuturoindicativoestrevestidodeunaintencin,queledafuerzadeaseveracin),sinounfuturorevestidodeduda,deincerteza.Elpresentedesubjuntivopuedeexpresarunfuturoperohipottico,incierto.Podemosunirtodosesoscasosarribaindicadosbajounasolaexplicacin:norealizacin,orealizacinhipottica,ynodividirlosendeseo,duda,emocin...queesmscomplejodeestudiar,aprenderycomprender.Posteriormente

  • profundizaremosenestayotrasideassobreelsubjuntivo,quenosllevarnahallarunusocomnparatodosloscasos.

    3.a.Aunqueseaunania,lecomprarropadecolorazul,porquemeencantaesecolor.

    3.b.Aunqueesunania,lecomprarropadecolorazul,porquemeencntaesecolor.

    Estructura:AUNQUE+INDICATIVOContenido:SEGURIDAD

    Estructura:AUNQUE+SUBJUNTIVOContenido:PROBABILIDADoNOCOMPROMISOCONLAVERDAD

    Estclaroqueen2estafirmandoqueesunania,yen1,talvezellalosepa,talvezno,peroencualquiercasonoeslaintencindelhablantedejarclaroeso,sinohablardelcolordelaropa.Esimportanteilustrarloscasosconejemplosvariados,eincluiralgunostanevidentescomoelanterior,parafacilitarlacomprensindelaprendiz,ascomogesticularyentonaradecuadamenteparaaportarmayornfasisacadamatiz.Uso1,encasodequelaaccinseafutura.Uso4,encasodequelaaccinseapresente(elhablantenosecompromete)

    Enlasoracionesconcesivasseobservaquecuandoseconfirmaunasituacinadversativa,lanicaopcineselusodelsubjuntivo:

    a.Aunquenolosconozcas/conoces,puedesvenirconnosotros.

    b.Esquenolosconozco.Bueno,puesaunquenolosconozcas/*conoces.

    Enmiopinin,esodemuestraqueladiferenciabsicaentreindicativoysubjuntivoenestasoracionesdeltipoaradicaenquemedianteelsubjuntivosehabladeunhechoyaconocido,ynoesesainformacinlaquenosinteresaresaltar.Llegamosaesaconclusinporquealobservarelejemplobvemosqueelhablantedalainformacin,yeloyenterespondeconelsubjuntivo(ysloelsubjuntivo)

    AUNQUE+INDICATIVO=INTENCINDEREINCIDIRENLAIDEAAUNQUE+SUBJUNTIVO=NOINTENCINDEREINCIDIR

    5.Situacin:

    Juan:TehasequivocadoalcalcularestoEsther:Oye,yoentiendomsquet,yotuvelamejornotaenmatemticas.Juan(opcinA):Aunquetuvieraslamejornota,esteejercicionolohashechobien.Juan(opcinB):Auquetuvistelamejornota,esteejercicionolohashechobien.

    Estructura:AUNQUE+INDICATIVOContenido:ACEPTACINDELAVERDAD,IMPLICACIN

    Estructura:AUNQUE+SUBJUNTIVOContenido:NOCOMPROMISOCONLAVERDAD,NOIMPLICACIN

    Uso4.Comosielhablantedejaraunapuertaabiertaaladudasobrelaveracidaddelodichoporsuinterlocutor.Comovemos,elcontextoesimportanteparaentenderelusodelsubjuntivo.Unavezms,comprobamosquedebemosrecurrir,nosloalasintaxisylasemntica,sinotambinalapragmticaparaexplicarciertosusosdelosmodos.Laeleccindelsubjuntivoconduceapolmica,adiscusin,porqueApone

  • enteladejuicioloqueBdice.

    Enlasoracionesconcesivas(aunque),seobservaquecuandoseconfirmaunasituacinadversativa,lanicaopcineselusodelsubjuntivo:

    Situacina:Marc,hoyvoyaunafiestadeunosamigosdemihermano.Yt,aunquenolosconozcas/conoces,puedesvenirconmigo.

    Situacinb:Vienesalafiestaconlosamigosdemihermano?Esquenolosconozco.Bueno,puesaunquenolosconozcas/*conoces.

    Esodemuestraqueladiferenciabsicaentreindicativoysubjuntivoenestasoracionesdeltipoaradicaenquemedianteelsubjuntivosehabladeunhechoyaconocido,ynoesesainformacinlaquenosinteresaresaltar.Llegamosaesaconclusinporquealobservarelejemplobvemosqueelhablantedalainformacin,yeloyenterespondeconelsubjuntivo(ysloelsubjuntivo)

    AUNQUE+SUBJUNTIVO=FINALDEORACIN.INFORMACINCONOCIDA

    6.a.Porlasnoches,veolatelemientrasceno.

    6.b.Viajaydisfrutadelavidamientraspuedas.

    Estructura:MIENTRAS+INDICATIVOContenido:HECHOREAL

    Estructura:MIENTRAS+SUBJUNTIVOContenido:CONDICIN(SI)OTIEMPO(DURANTE)

    Uso1,puessedesconocecuntotiempopodrelreceptordisfrutardelavida.

    7.a.Bueno,parecequeaqunohapasadonada...salvoquetuhijohapintadotodaslasparedesconesosrotuladores.7.b.Bueno,aqunohapasadonada...salvoquetuhijohayapintadotodaslasparedesconesosrotuladores.

    Estructura:SALVOQUE,EXCEPTOQUE+INDICATIVOContenido:HECHOREAL

    Estructura:SALVOQUE+EXCEPTOQUE+SUBJUNTIVOContenido:HECHOHIPOTTICO,NOCOMPROBADO

    Uso1.

    8.a.NosalgoconMikeporqueesmuyguapo8.b.NosalgoconMikeporqueseamuyguapo.

    Estructura:PORQUE+INDICATIVOContenido:CAUSA

    Estructura:PORQUE+SUBJUNTIVOContenido:NEGACINDELACAUSA,AFIRMACINDELVERBOPRINCIPAL.

    Vemosaqudostiposdecausales:

    Oracionessubordinadasdecausaafirmada(8.a.conindicativo)yoracionessubordinadasdecausanegada(8.b.consubjuntivo)

    Enlasoracionessubordinadasdecausanegada,sloseestengandoquelaclusulasubordinada(enestecaso,labellezadeMike)sealarazn

  • porlacualsellevaacabolaaccindelaprincipal(salir).Nosabemossiesacondicin(debelleza,enesteejemplo)esrealono.Laveracidaddeesaproposicinquedaensuspense,puestoquenointeresa.Uso3(negacindelaaccin)

    ComoconsideraBellelhablantenohaceunaafirmacintajanteenlaoracincausal,yelsubjuntivoeselcorrelatosintcticodelaausenciadelafuerzadelaafirmacin.

    Cmojustificamosaqulaeleccindelmodosubjuntivo?Medianteunodeloscuatrocriteriosqueestamosexponiendoenesteanlisis:Uso4:nocompromisoconlaverdad.

    Ancabehacerotradistincinentrelascausales:Oracionescausalesrestrictivasynorestrictivas:

    1.Mihermanahasalidoacomprarropaporquenecesitabauntrajenuevo.2.Mihermanahasalidoacomprarpqporquemelohadichoam.

    1.:Oracincausalrestrictiva,porquelacausadesaliresnecesitar,esdecir,lasubordinadaeslacausadelaprincipal.2.:Oracincausalnorestrictiva,porquelacausadesalirnoesdecrmeloam,esdecir,lasubordinadanoeslacausadelaprincipal,sinolacausadequeyoformulequelaprincipalescierta.

    Vamosanegar1:a.Mihermanahasalidoacomprarropa,noporquenecesiteuntrajenuevo...b.Mihermananohasalidoacomprarropaporquenecesiteuntrajenuevo...

    Enningncasoseafirmaoniegarotundamentequenecesitauntraje.Tambinpodramosaadir:..queslonecesita...

    Elhablantenohaceningunaafirmacincontundenteenlaoracincausal,yporesousaelsubjuntivo,yaquenosecompromete.

    9.a.Leshabllentamente,deforma/demodoqueleentendieron.9.b.Leshabllentamente,deforma/demodoqueleentendieran.

    Estructura:DEFORMA/MODOQUE+INDICATIVOContenido:HECHOREAL,CONSECUTIVA

    Estructura:DEFORMA/DEMODOQUE+SUBJUNTIVOContenido:FINALIDAD

    Uso1.

    Uncasoparticular:lasoracionescondicionales

    10.a.Sirealmentequieresunautgrafo,correporl!10.b.Sirealmentequisierasunautgrafo,correrasporl.

    Lasoracionescondicionalesadmitenenlaprtasisindicativoysubjuntivo(imperfectoypluscuamperfectodesubjuntivo).

    Estructura:SI+PRESENTEINDICATIVOContenido:CONDICINPROBABLEOPOSIBLE

    Estructura:SI+IMPERFECTODESUBJUNTIVOContenido=CONDICINMASIMPROBABLEOCASIIMPOSIBLE

    Uso1yuso2.Ladiferenciaentreindicativoysubjuntivoenlascondicionalesradicaenelplanteamientodelacondicin:medianteindicativolacondicincabedentrodelonormalysurealizacines

  • esperableyposible.Ensubjuntivoseplanteaesaaccincomounahiptesisconunaltogradodeimprobabilidad.Ensubjuntivolaintencinesexponerunasituacinimaginariayficticiaqueseconocequelomsseguroesquenosuceda.Esms,ensubjuntivoyaseconocelaexistenciadeesacondicinporquesehaformuladoconanterioridadeneldiscurso,yahoraseacentasucarcterimprobableymeramentehipottico.Porello,seuneneluso1yuso2.

    Si+presentedesubjuntivonoesposibleenespaol.

    11.a.Sihubieraqueridounautgrafo,habra/hubieracorridoaporl.11.b.Sientraronencasa,seloencontrarantododepatasarriba.11.c.Sihanentradoencasa,selohabrnencontradotodopatasarriba

    Estructura:SI+PRETRITOINDEFINIDO,PRETRITOPERFECTOContenido:ACCIN,CONDICINQUEESPROBABLEENENELPASADO

    Estructura:SI+PLUSCUAMPERFECTODESUBJUNTIVOContenido:ACCIN,CONDICINQUENOSEREALIZ

    Uso3.

    12.Silallamabaportelfonooleescribaunemail,ellacorraasulado.

    Estructura:SI+IMPERFECTODEINDICATIVOContenido:ACCIONHABITUALPOSIBLEENELPASADO

    Noseusaelfuturo,simpleocompuesto,enlaprtasisdecondicionales.

    13.Sitecomprasteesevestido,fueporquequisiste.

    Vamosacompararestaoracinconlasiguiente.Asimplevistaparecensimilares:

    Sipudiera,mecompraraesevestidotanbonito.

    Estaoracinltimaescondicional,porqueexpresaunacondicinparaquelaaccindelaoracinprincipalselleveacabo.Peroen13estclaroquecompraresevestidonoeslacondicinparaqueserealicequerer.Laoracionsubordinadaexpresalaconsecuenciadelverbodelaoracinprincipal.Sitecomprasteesevestidoeslacondicionaldefue,yfueencierraotraoracinsubordinada:porquequisiste,queexpresalacausadelaoracioncondicional

    [Sitecomprasteesevestido],[fue[porquequisiste]]protasis causa

    apdosis

    13.Estabatan,tancansadaquesimeofrecenenaquelmomentomileurosporcorrerunmaratn,digoqueno.

    steesunejemploquedemuestraqueelpresentetambinpuedereferirseaunhechopasado.Enestecaso,loquemarcalatemporalidadnoeselverbodelaoracincompuestacondicional,sinoelcontexto.

    2.4 Oracionesindependientesynosubordinadas

    1.a.Dimequesiempremeamaste.1.b.Nomedigasquesiempremeamaste.

    Estructura:IMPERATIVOContenido:MANDATOAFIRMATIVO

    Estructura:SUBJUNTIVOContenido:MANDATONEGATIVO

    Uso1.Nopodemosasegurarsiserealizarloqueelemisorpide.

    2.Malditoseas!DiosteoigadescanseenpazDioslotengaensu

  • gloriaahselascompongahgasetuvoluntad.

    Estructura:(SUJETO)+SUBJUNTIVO+(COMPLEMENTO)Contenido:FRMULASSOCIALESDECARCTERVOLITIVO

    Uso1.Compreseconsuequivalenteenindicativo:Malditoeres,DiosteoyeDescansaenpaz....Dondeseestsimplementeenunciandounhecho.

    3.Assecaigayserompaunapierna.

    Hoyesteusohaquedadorelegadoaexclamacionesnegativas,dedeseodequeocurraalgomaloaunapersona.

    Uso1.Compresecon:As,secayyserompiunapierna.

    Dondeesevidentequesellevacabolaaccinyqueeladverbioasserevistedeunsignificadocompletamentedistinto(significadeestemodo)ynoesttanligadoalverbocomoenelejemploanterior,sepuedesuprimir.Encambio,enlaoracinconsubjuntivoeseadverbioesnecesarioparaelmatizdedeseodelafrase.

    Estructura:AS,+INDICATIVOContenido:HECHOREAL

    Estructura:AS+SUBJUNTIVOContenido:QUESUCEDAALGONEGATIVO

    4.a.Quizspuedasayudarme.4.b.Quizspuedesayudarme.

    Estructura:QUIZS+INDICATIVOContenido:MAYORPROBABILIDAD

    Estructura:QUIZS+SUBJUNTIVOContenido:MENORPROBABILIDAD

    Uso1.Ntese,comoafirmaBosque,queelinductormodalnoesenestecasounverbo

    Porotraparte,elcontenidosemnticoenambasoracioneseselmismo,slovaralevementeelgradodeimplicacindelhablanteconlaveracidad,conlaprobabilidad.

    Comparemos:

    Meencantaestafalda!Quizsmelacompremaana.

    Meencantaestafalda!Quizsmelacompromaana.

    Eladverbioquizsadmiteindicativoosubjuntivodependiendodelgradodeprobabilidadqueelhablanteotorguealarealizacindelaaccin.

    Ntesecomo,sicambiamoslaposicindelverboenlaoracin,elresultadoeselsiguiente:Melacompro/melacomprar,quizs,maana./*Melacompre,quizs,maana.

    Noescorrectogramaticalmenteemplearelsubjuntivoenelcasoqueelverboprecedaeladverbio.Esodamuestrasdequeeladverbiorigelaseleccindelmodo,ynopuederegirlodesdeunaposicinposterioroinferiorenlaestructuraoracional

    SegnBosque,elsubjuntivoesagramaticalporquequizsnopuedeinducirelmododesdesuposicindeinciso.Tambinpodemosjustificaresteprocesodesdeunpuntodevistasemntico:cuandoeladverbioestenunaposicindeinciso,surepercusinhaciaelverbonoestandirecta,proconsiguiente,suvalordedudanoafectatantoalaaccin.

    Entonces,esmsevidentequelaaccinsevaallevaracabo,yqueelndicedeprobabilidadesmayoryquelaintencindel

  • hablanteesmarcaresaveracidad,esaprobabilidad.Esoexplicaralanoaceptacindelsubjuntivo.

    Enelespanolantiguo,eladverbioquizsibaseguidoenlamayoradeloscasosdesubjuntivo.Estemismocasoocureconlapartculatalvez.

    Talvezmeacerqueluegoalsupermercadoacompraralgoparalacena.Talvezmeacercoluegoalsupermercadoacompraralgoparalacena.

    Ytambinesobligadoelusodelindicativocuandolalocucinestapospuestaalverbo:

    Luegomeacerco,talvez,alsupemercado

    Volviendoahoraaladistincinmayormenorprobabilidad,estamosdeacuerdoconRidruejoalafirmarquetambindentrodecadamodo(indicativoysubjuntivo),lasformasverbalespuedenexpresardiferenciasdecontenidomodal,noslotemporal,porquepuedenmostrardiversosgradosdeprobabilidad..

    As,porejemplo:

    Cuntaspersonashayenlaclasehoy?a.Haydiezpersonasb.Habrdiezpersonas

    Aunqueambosseexpresanenindicativo,elgradodeprobabilidad,odecertidumbredelhecho,esmayorenelejemploa.Entonces,presentarelhechocomoalgomshipotticonopertenecesloalmbitodelmodosubjuntivo.

    5.aTuahtumbadaviendolateleyyovengoalimpiar.

    5.b.Tuahtumbadaviendolateleyyovengaalimpiar.

    Estructura:VENIRA+INDICATIVOContenido:MOVIMIENTOHACIAUNLUGAR,CONUNAINTENCIN

    Estructura:VENGAA+SUBJUNTIVOContenido:CONTINUACINDEUNAACCIN

    Esteesunejemplodivertidoeilustrativodehastaqupuntolaseleccindeunmodouotropuedecambiarelsignificadodelenunciado.Consideroquesetratadeluso1delsubjuntivo,puesparecequeestaexpresindenotaundeseodequesecumplalaaccin.Peroahoraesunaexpresinfijaexentadeesesignificado.

    6.aVayaconlania!6.b.Vayaconlania.

    VAYA(IMPERATIVO)=MANDATOVAYA(SUBJUNTIVO)=EXPRESINDEDISGUSTO,SORPRESA.

    Enelejemplo6.aelsubjuntivoquedajustificadoporquesetratadeunmandato(cuyarealizacinnoconocemos.Uso1).Encuantoalejemplo6.b,esunafrmulafija,quenopodemosenestecasojustificarporrazonessemnticas.Habraqueconcretarelorigendeestaexpresinparadeterminarelporqudelaaparicindelsubjuntivo.

    Cabedestacarqueestasvariacionesdesignificado,entreambosejemplos,vienenacompaadastambindeunavariacinenlaentonacin.Estilexpresarenvozaltaestasoraciones,paraqueelaprendizcaptarlasdiferenciasdematiceseneltonodevoz,enlapostura,enlaexpresinfacial

  • ygesticulacindelhablante.

    7.a.ProbablementeviajoaFloridaporvacaciones.7.b.ProbablementeviajeaFloridaporvacaciones.

    Estructura:PROBABLEMENTE,POSIBLEMENTE,SEGURAMENTE+INDICATIVOContenido:MAYORSEGURIDAD

    Estructura:PROBABLEMENTE,POSIBLEMENTE,SEGURAMENTE+SUJUNTIVOContenido:MAYORINSEGURIDAD,MASRESERVASSOBRELAREALIZACINDELVERBO

    Uso1.Esevidentelaclaraintencindelemisordetrasnmitirunaaseveracinenelejemplo7a.En7b,encambio,esainformacinestmscargadadeunmatizdeduda.

    Ntese,sinembargo,quesieseadverbiovaseguidodecoma,elindicativoesobligatorio.Eladverbioyanoseestrefiriendoexclusivamentealverbosiguiente,sinoatodalaoracin.

    Probablemente,estaeslamejorcervezadelmundo.

    PROBABLEMENTE,POSIBLEMENTE,SEGURAMENTE+COMA+INDICATIVO

    Conclusiones

    Loscuatrousosbsicosdelsubjuntivoquehemosvistoenelpresenteestudioson:

    Norealizacindelaaccinenrelacinconelmomentodelaaccinprincipal.Accinpresentadacomohipottica:Esperbamosquehicierabuentiempo.Norealizacindelaaccinmedianteelactodelhabla.Accinpresentadacomoyaconocida:Mealegraquehayasvuelto.caso,claraintencindeapuntarhacialanoexistencia):Nohaynadiequemequieracomot.Norealizacindelaaccinmedianteelactodehabla,enelenunciado.Elhablantenosecomprometeconlaverdad:Aunquesepasconducirbien,vesconcuidado.

    Loscuatrousos,pues,apuntanhaciaunamismaidea,quedefiendoaqucomoclaveparalacomprensindelsubjuntivo:lanorealizacin

    Laideaquetransmiteelsubjuntivo(norealizacin)estexplicadamediantecriteriossemnticosysintcticos,yhaciendousodecuestionespragmticascuandoasserequiera.

    Esnecesarioqueesaideaseexpliquemediantelaestructurasintcticaadecuadaencadacaso,elcontenidosemnticoprecisoylascuestionespragmticasinvolucradasenelprocesodeinduccindelmodo.

    BIBLIOGRAFA

    LIBROS

    BORREGO,J.,ASENCIOJ.GyPRIETO,Elsubjuntivo,valoresyusos,Sociedadgeneralespanoladelibreria,SA,Madrid,1985BOSQUEYDEMONTE,Gramticadescriptivadelalenguaespaola,Madrid,RealAcademiaEspaola,EspasaCalpe,1999.Cap.49:Modoymodalidad.Elmodoenlassubordinadassustantivas.E.RidruejoCap.50:Elmodoenlassubordinadasrelativasyadverbiales.M.PrezSaldanya.BOSQUE,I.(Ed.)Indicativoysubjuntivo,Ed.Taurus,Madrid,1981

  • BRUCARTYHERNANZ,Lasintaxis,Ed.Critica,1987,MadridBRUCART,J.M,Lanlisisintcticailasevaterminologaenlensenyamentsecundari(UniversitatAutnomadeBarcelona),PublicadoenJ.MaciiJ.Soleds.Laterminologaenlensenyamentsecundari.Propostespractiques,Gra,2000:163229)CHOMSKY,N.,Reglasyrepresentaciones,NuevaYork,ColumbiaUniversityPressandOxford:BasilBlackwellPublisher,1980.ELLIS,R.TheStudyofsecondlanguageacquisition,OxfordAppliedLinguistics,OxfordUniversityPress.FERNNDEZLVAREZ,J.,Elsubjuntivo,Ed.Eedelsa,Madrid,1987FERNNDEZ,S.,Analisisdeerroreseinterlengua,Ed.Edelsa,Madrid,1997GARCASANTOS,J.F.,Espaol.Cursodeperfeccionamiento,Ed.UniversidaddeSalamanca,1993GONZALOSAMPASCUAL,MAICAS,Psicologadeldesarrolloydelaeducacin,Vol.II.Psicologadelaeducacin,UniversidadNacionaldeeducacinadistancia,Madrid,2002JENSEN,F.,LATHROP,A.,TheSyntaxoftheoldSpanishsubjunctive,Mouton&Co.Publishers,TheHague,PrintedinTheNederlands.LYNCH,A.,ThesubjuntiveinMiamiCubanSpanish:Bilingualism,ContactandLanguageVariability.AdissertationsubmittedtothefacultyoftheGraduateSchoolofTheUniversityofMinnesota,1999.PORTODAPENA,J.S.,Delindicativoalsubjuntivo,Valoresyusosdelosmodosdelverbo.Ed.Arco/Libros,S.A.Madrid1991ROJO,G.1991.Relacionesentretemporalidadyaspectoenespaol,en:Bosque,I.(Ed.)Tiempoyaspectoenespaol,Madrid:Ctedra.SASTRE,M.A.,Elsubjuntivoenespanol,Ed.ColegiodeEspana,Marcocomneuropeodereferenciaparalaslenguas:aprendizaje,enseanza,educacin,Anaya,Madrid,2002

    ARTCULOS

    BOSQUE,I.,Lasbasesgramaticalesdelaalternanciamodal.BRIANCASTRONOVO,Lacategoraverbaldemodoenlatradicingramaticalespaola.BELLA.,Elmodoenespaol.NAVAS,R.,Elsubjuntivocastellano.

    MANUALESDEESPAOLPARAEXTRANJEROS

    LVAREZ,A.,FUENTE,V.,GIRALDO,F.,(etal)Suea3,EspaollenguaExtranjera,Ed.Anaya,Salamanca2001.CHAMORROGUERRERO,MD.,G.,MARTNEZ,P.,ROSALES,F.(etal),AbanicoEd.Difusin,Barcelona2000.HERNNDEZ,C.,HOYOS,C.,MENDIZBAL(etal.)B.MtodoEverestdeEspaolparaextranjeros,Ed.Everest,Len,2000.MARTNPERIS,N.SANSBANDERAS,Gente2,Cursodeespaolparaextranjeros,CentrodeInvestigacinyPublicacionesdeidiomas,SL.MIGUEL,L.,SANS,N.,Rpido,rpido,Ed.Difusin,Barcelona,2002.PALOMINO,A.,Dual,E.Edelsa,Madrid,1998.RUIPREZ,G.,AGUIRRE,B.,GARCAJ.C(etal.),Primerplano4,EspaollenguaExtranjera,Ed.Edelsa,Madrid,2003.

    [Pginaprincipal][Reseas][Multimedia][E/LE][Editorial][Sugerencias][Agenda][RevistadePrensa][Foros]

    Quinessomos?CorreoRevista

    2010EdicionesCuadernosCervantes


Top Related