-
Kaundan
Editoryal:Magtindog batuk sa tiraniya, Lutuson ang rehimeng US-Duterte . . . . . . . . . . p. 1
Septyembre 21 nga mobilisasyon . . . . . . . . . . . p. 3
Mamumugon kag Empleyado, padayon sa ila paghimakas. . . . . . . . . . . . . . . . p. 4
Demanda sang mga driver-operator . . . . . . . . . p. 6
Pagpalubha sang pagpang-agaw duta kag dislokasyon sang mga mangunguma . . . . . . . . p. 7
Kampanya sa pagkomemorar sang ika-100 tuig nga pagsukat sang Dungganon nga Sosyalistang Rebolusyon Oktubre . . . . . . . . . p. 9
Mga aksyon militar sang NPA-Panay . . . . . . . . p.11
Mga balita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p.12
Medikal: Leptospirosis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .p.14
Alipalok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p.15
Dagli / Caduy .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p.16
Tuig 40, Numero 9 Hiligaynon nga Edisyon Septyembre 2017
Editoryal
Magtindog batuk sa tiraniya,
Lutuson ang rehimeng US-Duterte!
inpakita sang Septyembre 21 sa pungsodnon
nga adlaw sang pagprotesta sang pumuluyo
ang padayon nga mabaskog nga pagpamatuk
sa layi militar. Pinulo-pulo ka libo ang nagdagsa sa
mga dalanon sa nagkalain-lain nga syudad sang
kapuluan, kag ginbuylugan man sang mga pumuluyo
diri sa Panay.
Signus ini para sa rehimeng US-Duterte.
Pursigido ang pumuluyo sa pagbato sa ano man nga
tikang niya agud banhawon ang tiranya nga paghari
pareho kay Marcos agud ipatuman ang neoliberal nga
mga sosyo-ekonomiko nga mga polisiya pabor sa mga
dalagku nga mga dumuluong nga kapitalista kag lokal
nga mga kakunsabo sini.
Sa paglala pa gid subong sang krisis sa
pangabuhian, pagsingki sang mga pagpanggyera sang
rehimen, kag dalagkuan nga korapsyon sa gubyerno,
ipursiger sang mga pumuluyo ang pungsodnon-
demokratiko nga demanda kag padayon nga hakson
ang banas sang rebolusyonaryo nga pagbag-o paagi sa
armadong paghimakas.
Ambisyon nga magdiktador
Ginahingamo ni Duterte ang lubos nga
pagkontrol sang poder. Ginapurga kag ginapahug niya
ang mga elemento nga indi niya masweto sa nagka-
lain-lain nga sanga sang iya gubyerno. Ginhatagan na
niya sang ispesyal kag sobra nga pabor ang militar
kag PNP para makuha ang suporta sang mga ini.
Luwas pa diri, ginpwesto ni Duterte sa gabinete kag
yabe nga pusisyon sa gubyerno sang masobra 65 ka
mga sadto anay mga upisyal sa AFP kag PNP.
Paagi sa Executive Order (EO) #3 ginmandu
ni Duterte ang pagpataas sang “combat pay” sang
militar kag PNP. Paagi sa EO #7, gindugangan ang
G
-
2 Daba-Daba, Sepyembre 2017
poder ni Lorenzana sang Department of National
Defense (DND) bilang pinuno sang Security, Justice
and Peace Cluster. Wala pa gani nakaretiro si Hen.
Año sa pagkapinuno sang AFP, ginapaboran na niya
nga mangin sekretaryo sang Department of Interior
and Local Government (DILG) kag ipaidalom sa iya
ang Participative Governance Cluster. Ang EO #18
nagahatag poder kay Hen. Año nga aprubahan ang
mga kontrata sa pagpamakal sang ano man nga
kagamitan nga wala na sang bidding. Si Duterte
mismo may dugang nga poder sa EO #34 nga
makaaprobar asta P500 milyon nga transaksyon nga
wala na sang bidding.
Ang senado kag konggreso naman kontrolado
ni Duterte. Paagi sa mga bayaran kag tandu-tando nga
supermajority sa konggreso, madasig ini mag-aprobar
sang nga pagbag-o kag paghimo layi. Halimbawa,
pagpatuman kag pagpalawig sang layi militar sa
Mindanao, pag-abswelto sa mga kaso nga imbolbado
ang iya pamilya, pagpaiway sang barangay eleksyon,
kag iban pa nga santo sa kagustuhan niya. Subong
ginapadalian ni Duterte ang pag-aprobar sang layi sa
pagpamuhis, pag-aprobar sang badyet, mag madamo
pa, lakip ang kaangut sa pagbag-o sang konstitusyon.
Sige man ang pagdaug-daug kag pamahug ni
Duterte nga hawanan sang indi niya masweto nga mga
elemento pareho sa Commission on Human Rights
(CHR), Korte Suprema, upisina sang Ombudsman kag
Comelec. Ginpahalin na ang mga progresibo nga
elemento sa gabinete, sanday Judy Taguiwalo kag
Rafael Mariano. Hungod naman nga naggwa na sa
supermajority sa konggreso ang bloke sang
Makabayan nga ginabug-os sang mga representante
sang progresibo nga mga partylist.
Nagatinguha sa pagkonsolida si Duterte sang
iya poder nga nagapadulong sa pagka-tiraniya nga
paghari sang iya paksyon. Ginakumpleto niya ang
kontrol sa mga makinarya sa burukrasya kag militar
para sa talunsay nga pagdeklarar sang layi militar.
Kon matabo ang layi militar sa bug-os nga pungsod,
makumpleto na ni Duterte ang kontrol sa makinarya
para sa pasista nga diktadurya nga paghari.
Sa diri, palawigon naman niya ang paggahum,
agud manghugakum sang dugang nga manggad sa
kurapsyon kag paghamham sa dalagku nga mga
neoliberal nga mga proyekto sosyo-ekonomiko nga
may binilyon-bilyon nga inutangan nga pondo. Sining
nagligad nga Agosto, P6.43 trilyon na ang kautangan
sang gubyerno nasyunal, ukon 7.6 porsyento nga pag-
taas ini ikumparar sa amo man nga bulan sang
nagligad nga tuig. Padayon pa si Duterte sa pag-
pangutang kag ang China nagpangako na sang nag-
ligad nga Oktubre 2016 nga magpautang sang $24 ka
bilyon.
Pagpalala sang krisis sa agresibo
nga liberalisasyon sa ekonomiya
Ginahingamo ni Duterte nga mangin diktador.
Ini agud makahugakum siya sang manggad halin sa
higante nga hamham kag kurapsyon sa pagpatuman
sang lubos nga liberalisasyon sang ekonomiya sang
pungsod. Ini man ang ginhimo ni Marcos nga
pagkawat sang US$30 ka bilyon kag naglubong sang
pungsod sa komunoy sang kautanagan. Ginakopya
lang ini ni Digong kag labi nga magapalubha pa gid sa
krisis ang plano nga lubos nga pagliberalisa sang
ekonomiya.
Ang liberalisasyon sa ekonomiya nga ginaduso
sang rehimeng US-Duterte nagakahulugan sa pagpa-
sulod sang dumuluong nga kompanya ukon indibi-
dwal nga kapital sa 100 porsyento nga pagpanag-iya
sang kompanya ukon negosyo sa mga bangko,
edukasyon, telekomunikasyon, masmidya, kons-
truksyon, pagnegosyo sa dunang manggad sang
katalunan, kabukiran kag pagkambyo-gamit diri sang
kadutaan, kag negosyo sa serbisyo sosyal pareho sa
ikaayong lawas.
Ang pagbag-o sang konstitusyon nakaalinyar
sa pagdula na sang tanan nga nagaupang sa
pagpatuman sini. Sa padihut nga ini, ginasurender
sang rehimeng US-Duterte sa dumuluong nga kapital
ang soberanya sang pungsod kag magapabilin nga
himuslan kag piguson ang mga pumuluyo.
Sa subong pa lang, ang mga kontrata sa
rekonstruksyon sa Marawi kag ang pag-angkon sang
mga kadutaan ang nagahulag na pabor sa dalagku nga
lokal kag dumuluong nga kapitalista. Ang World
Bank mismo ang tagapanguna nga ahensya sa “pagpa-
tukod” liwat samtang wala na sang balikan didto ang
mga imol kag mga pumuluyong Moro sa padayon nga
pagpatuman sang pagkambyo gamit sang kadutaan.
Sa bug-os nga pungsod, lapnagon ang pag-
pang-agaw duta kag dislokasyon sa mga mangungu-
ma kag mamumugon sa uma. Ginapahalin ang mga
mamumugon sa ila trabaho, kawawad-on sang estable
kag may-kalidad nga trabaho. Nagakupos ang balor
sang kinitaan sang pumuluyo bisan pa ang sa nahanu-
nga nga sahi. Wala untat ang pagtinaas sang gatong,
-
3 Daba-Daba, Sepyembre 2017
mga presyo sang basehan nga mga kinahanglanon kag
iban pa nga balayran sa serbisyo. Sa tunga sini,
padayon ang pagpuga sang pumuluyo sa panibag-o
nga nagkalain-lain nga padihut sang pagpamuhis.
Batuan kag lutuson ang rehimeng US-Duterte
Indi gusto sang pumuluyo nga matabo ang
pagbalik sang madulom nga layi militar sa bug-os nga
pungsod kag lapnagon nga pasismo sang estado. Kag
kadungan sini maghugakum sang higante nga
manggad ang paksyon ni Duterte paagi sa korapsyon
kag plunder. Indi man nila gusto nga kadungan sini,
piguson ang pagpamatuk sang pumuluyo, dugang nga
himuslan sila sa liberalisasyon sang ekonomiya, kag
labi nga ilubong ang pungsod sa kumunoy sang
kaimulon bangud sa kautangan sa luwas, pagka-
atrasado kag walay kauswagan.
Ginpakita sang malapad nga pumuluyo ang ila
mabaskog nga pagpamatuk sa ika-45 anyos nga
pagsukat sang layi militar ni Marcos. Sa pihak sang
kontra-maniobra sang rehimen nga maghiwat man
sang rali pabor sa iya kag sa iya pederalismo sa
Manila, pagpagwa sang mga senaryo sang “kagamo”,
wala sini natambingan kag napaslawan nga lumuson
ang tingog sang pumuluyo kontra sa iya.
Sa idalom sang Movement Against Tyranny
(MAT) kag iban nga kaalyado nga organisasyon kag
alyansa, 30,000 ang nagrali sa Luneta, luwas sa
linibo-libo pa nga mga paghulag protesta sang pumu-
luyo sa Luzon sa gwa sang Metro-Manila, sa Kabisay-
an kag sa Mindanao.
“Never Again to Martial Law!” Ini ang mabas-
kog kag nagalanog nga singgitan sang pumuluyo. Indi
tubtub san-o man maliwat ang layi militar! Ginsu-
malang na sang malaparan kag dramatiko nga mga
protesta ang paggamit ni Duterte sang kamot-nga-
salsalon kontra sa mga pumuluyo kag demanda sang
pagpauntat na sang mga pagpamatay.
Mabaskog ini nga warning kay Digong. Indi
niya madala sa pamahug, pamuyayaw, paghampang
sang agaw-bawi kag pagbinutig ang mga pumuluyo.
Indi man sini basta lang gamiton ang “kamot-nga-sal-
salon” sa nagabato nga pumuluyo nga may armadong
kusog sang New People‟s Army nga mas mabaskog
ikumparar sang pagdeklarar ni Marcos sang layi
militar. Ang pasismo sang estado magatulod lang sa
mas madamo nga masa nga magpartisipar sa
armadong paghimakas para batuan kag lutuson ang
rehimen.
Ang pasista nga paghari ni Digong magapa-
lubha sang kabilugan nga krisis sa katilingban. Ining
krisis mangin kondisyon sa iya lubos nga paghamulag
sa pumuluyo. Ang liksyon sa kasaysayan napagkit nga
ang mga diktador kaangay kay Marcos, ginabagsak
sang pumuluyo. Ini man ang dangtan ni Digong kon
magapadayon siya sa pasista nga banas.#
Sa ika-45 anyos nga layi militar ni Marcos kag nagahana nga layi militar sang US-Duterte
Mabaskog ang aksyon protesta sang masa
agtubong ang pumuluyong Panayanon sa
idalum sang Movement Against Tyranny
(MAT) kag Bayan-Panay sa pungsodnon nga
adlaw sang pagprotesta sadtong Septyembre 21.
Adlaw ini sang ika-45 anyos nga layi militar ni Mar-
cos. Ining rali-demonstrasyon sang pumuluyo
pagpakita sang pagpamatuk sa malaparan nga
kalakasan sang mga gyera sang rehimeng US-Duterte
kag batuk sa nagahana nga pagpatuman sini sang layi
militar sa bug-os nga pungsod.
Sa Panay, mga 5,000 ang nagpasakup nga mga
pumuluyo sa aksyon protesta nga ginlunsar sa mga
mayor nga syudad sang Iloilo, Roxas City sa Capiz;
kag sa kapitolyo sang Kalibo sa Aklan. Sa mga
pamulong-pulong sa programa nga ginlunsar sa ini
nga mga aksyon, sa mga istrimer, islogan, effigy, mga
kanta kag chanting-- gindemanda nila ang hustisya sa
mga biktima sang paglapas sang mga kinamatarung
kag pagtapos na sang kalakasan nga ginahimo sang
N
-
4 Daba-Daba, Sepyembre 2017
militar kag PNP sa tatlo ka gyera nga ginalunsar sini
sa kontra-druga, kontra-insureksyon, kag kontra-
Moro. Ginapamatukan man nila ang pagpamigos
pang-pulitika kag ginsinggit ang “Never Again” sa
pagpatuman sang layi militar. Sa pagbuyagyag sa nagahana nga pagdeklarar
ni Duterte sang layi-militar bug-os nga pungsod, ang
Provincial Chairperson sang Pagtililibyog it mga
Mangunguma sa Aklan (PANGUMA) nagpahayag:
“ang rehimeng US-Duterte lubos na nga nagkakas
sang maskara sa desperado nga ambisyon nga mangin
diktador sang pungsod...” Mga ordinaryo nga
pumuluyo ang ginabiktima sang kalakasan sang
estado.
Suno sa PANGUMA, ginahingabot ni Duterte
nga lusawon ang Commission on Human Rights sa
P1,000 nga badyet nga gin-aprobahan sang mayorya
nga mga alipures niya sa konggreso, kag ang iya pag-
hingabot man sa Korte Suprema kag Ombudsman.
Sa Roxas City, sa pahayag sang Bayan-Capiz,
sa kampanya kontra-insureksyon sa idalum sang tudo
gyera sa “Oplan Kapayapaan”, madata na ang
paglapas sa tawhanon nga kinamatarung. Ini lakip na
ang pagpatay sa duha ka mangunguma sa Brgy.
Jebaca, Maayon Capiz.
Sa bilog nga Kabisay-an, ginreport nga indi
magnubo sa 7,600 ang nagpasakup sa paghulag pro-
testa sa amo nga adlaw sa nagkalain-lain nga isla sa
Nasidlangan nga Kabisay-an, Cebu, Negros kag
Panay. Masobra man 30,000 ang nagtipon sa Luneta
sa Manila nga gin-updan sang mga Lumad halin sa
Mindanao nga nauna na nakaabot sa ginlunsar nila
nga lakbayan. Gin-updan man sila sang iban nga
minorya halin sa Cordillera sa Luzon. Linibo-libo man
ang nagprotesta sa iban nga kasyudaran sa Luzon kag
Mindanao.
Antes sining mobilisasyong masa sang Sep-
tyembre 21, sunod-sunod na ang mga aktibidad sang
mga nagkalain-lain nga organisasyon sang pumuluyo
sa ila kampanya kontra-pasista kag demanda sa hus-
tisya kag kinamatarung. Sa pagpamatuk sang pagpa-
numbalik sang layi militar, gindumdum sang mga
pumuluyo ang mga biktima sang mga pagpamatay kag
masaker sang diktadurang US-Marcos.#
Mga mamumugon kag empleyado, padayon sa ila paghimakas
agpiket-protesta sa atubang sang Department
of Labor and Employment (DOLE) Region-6
ang mga mamumugon sa idalum sang
Kilusang Mayo Uno (KMU)-Panay sadtong katapusan
nga inadlaw sang Agosto. Ini sa pagpakamalaut sa
pagpalawig sang inoras sang pagtrabaho lampas sa 8
ka oras sa ngalan Compressed Work Week Scheme
ukon House Bill (HB) 6152.
Sa sini nga layi, palawigon sang mga kapi-
talista ang pagpatrabaho sang mga mamumugon sa 10
asta sa 12 oras kada adlaw nga wala sang bayad sa
overtime kag pagpalip-ot sang pagtabaho halin sa 5
asta 6 pakadto sa 4 asta 5 ka adlaw na lang sa isa ka
simana. Gin-aprobahan ini sang Konggreso sang
Agosto 24 sini nga tuig.
Suno sa KMU-Panay, ini nga padihut nagapa-
lubha pa gid sang daan na nga malala nga sitwasyon
sang mga mamumugon. Ang nga pagpalawig sang
inoras sa pagtrabaho sang mga mamumugon
magatuga sang madasig nga pagdugang sa ganansya
sang mga kapitalista. Samtang padayon sa gihapon
ang pagkahimtang sang mga mamumugon nga
manubo ang sweldo, wala benepisyo kag wala kasi-
guruhan sa trabaho.
Ang pagpalawig sang inoras sa pagtrabaho isa
ka pagbawi sang rehimeng US-Duterte kag sang mga
dalagku nga kapitalista sang madugay na ginhi-
makasan sang mga mamumugon sa bug-os nga
kalibutan nga ginpangunahan sang Oktubre 1917 nga
rebolusyon sa Rusya nga mapalip-ot sa 8 ka oras nga
pagtrabaho kada adlaw halin sa 12 oras.
N
-
5 Daba-Daba, Sepyembre 2017
Ang paghimakas para sa 8-oras nga pagtrabaho
Sadtong 1800s, nagaabot sa 12 asta 18 oras ang pagtrabaho sa isa ka adlaw.
1856- naghiliusa ang mga mamumugon sa Australia nga mag-untat sang isa ka adlaw sa pagtrabaho para ipanawagan ang 8-oras nga pagtrabaho.
1886- masobra 200,000 ka mga mamumugon ang nagbiya sa ila trabaho, nagtipon sila sa Haymarket Square Chicago (US) agud ipanawagan ang pang-kabilugan nga welga para sa 8-oras nga pagtrabaho.
1889- gintib-ong nanday Marx kag Engels ang Inter-national Workingmen’s Association. Ginkasugtan sa konggreso sini ang 8-oras nga trabaho kada adlaw bilang nagapanguna nga demanda.
1917- sa nahauna nga kahigayunan, gindeklarar bilang pungsodnon nga polisiya ang 8-oras nga pag-trabaho kag pista-upisyal ang Mayo 1 sa Rusya matapos nagdaog kag napundar sang mga mamu-mugon ang iya gubyerno sa Sosyalistang Rebolusyon Oktubre.
Sa isa ka tuig nga pagpwesto sang rehimeng
US-Duterte, labi nga ginpakita sini ang kontra-
mamumugon nga kinaiya. Ini indi lang sa pag-
padayon sang kontraktwalisayson kag manubo nga
sweldo kag benepisyo. Kundi, ang pagpuga pa gid sa
mga mamumugon paagi sining HB 6152 nga
nagapabor sa interes sang mga kapitalista.
Protesta sa iligal nga pagpahalin
Samtang, nagpiket ang mga mamumugon sang
Marlusa Construction Supply sa Ungka I, Pavia Iloilo,
sadtong katapusan nga simana sang Agosto. Ini agud
pakamalauton ang iligal nga pagpahalin sa ila kag indi
tawhanon nga kondisyon sang ila pagtrabaho.
Ining mga mamumugon ang katapu sang
Panay Truck Drivers Association ukon PATDRA kag
napaupod man sa KMU-Panay. Ginabatyag nila ang
tuman ka mapanghimulos nga mga pagsulundan sang
nasambit nga kompanya.
Ginpahayag sang isa ka mamumugon nga 10
anyos na siya sa pagtrabaho apang wala sila sang naa-
gum nga benepisyo. Nagatrabaho sila sa maksimum
nga 24 oras. Apang daw kaangay lang sila sang mga
basura nga wala bili sa ila employer nga si Mr.
Samuel “Boy” So, Jr.
Suno sa presidente sang PATDRA, natabo ang
pagpahalin sa ila sang gindeklarar ni Duterte nga du-
laon ang kontraktwalisasyon. Ginpapirma sila sang
kontrata nga nagadeklarar sa ila bilang on-call drivers
apang ginpamatukan nila ini kag wala na sila gin-
pabalik sa trabaho.
Ginapanawagan sang PATDRA ang hustisya
para sa tanan nga mga mamumugon sa kompanya. Ini
ilabi na ang iban nga nanigulang na sa pagserbisyo sa
kompanya apang wala gid sang may nakuha nga
benepisyo ilabi na subong nga nagmalasakit na ang
iban sa ila.
Suno naman sa KMU-Panay, ini nga kaso kla-
ro nga pamatuod sang pagpabaya sang DOLE kag
sang rehimen nga proteksyunan ang mga mamu-
mugon. Dugang pa sang KMU-Panay, wala pa man
mapatuman ang compressed work week, madugay na
nga gawi sang mga kapitalista nga patrabahuon ang
mamumugon sa sobra sa 8 ka oras. Gani mas nagalala
ang ila kahimtangan.
Ginkondena sang KMU-Panay ang iligal nga
pagpahalin nga ini kag ginsuportahan ang nasambit
nga paghulag. Samtang nagpasaka naman sang kaso
ang mga mamumugon sa National Labor Relations
Commission.
Protesta sang Unyon sang sa Iloilo Doctors
Hospital
Naghiwat man sang protesta ang unyon sang
mga mamumugon kag empleyado sang Iloilo Doctors
Hospital sa Iloilo City sadtong katapusan nga simana
sang Agosto. Nagsuksok sang itom nga laso ang mga
empleyado sang ospital agud protestahan ang padayon
nga pagpakatig-a sang hospital management nga
ipatuman ang P25 nga saka sa ila sweldo.
Suno sa mga upisyales sang unyon, ining
pagpataas sang ila sweldo bunga sang pagpakigbato
sang ila unyon paagi sa collective bargaining agree-
ment (CBA). Matarung lang nga ila maangkon ang
amo nga pagtaas sang sweldo.
Sadtong Marso 16 pa sini nga tuig nangin
epektibo ang Wage Order #23, kon sa diin ginamandu
sang DOLE ang P25 nga pagpasaka sa sweldo sang
mga mamumugon. Apang wala sang management
ginpatuman ini nga mandu. Dugang pa sang unyon,
ang pagpakatig-a sang management ang nagtulod sa
ila nga maglunsar sang paghulag.
Unyon sa CPU, nag-agum sang kadalag-an
Nag-agum naman sang kadalag-an ang unyon
sang mga empleyado kag mamumugon sang Central
-
6 Daba-Daba, Sepyembre 2017
Philippine University (CPU) sa pagpirmahanay sang
ila Collective Bargaining Agreement (CBA) sadtong
Hulyo.
Nakaagum sila sang mga ganar pulitikal kag
pang-ekonomiya. Una, ginapaggwa sang CPU admi-
nistration nga indi sila makahatag sang saka sa swel-
do. Rason ini nga naghiwat sang mga paghulag-
protesta ang CPU Faculty Association. Sang ulihi,
napresyur ang administrasyon kag nagdangat sa pag-
pirmahanay sa CBA. Makabaton ang mga empleyado
sang pagsaka sang ila sweldo nga P200 kada bulan
subong nga 2017 kag P500 sa masunod nga tuig 2018.
Suno sa presidente sang unyon, naangkon nila
ang mga kadalag-an nga ini paagi sa ululupod nga
paghulag kag pagpakigbato sang mga upisyales kag
katapuan sang unyon. Dugang pa niya, ang ila mga
kadalag-an magaserbi nga hangkat sa madamo pa nga
mga mamumugon sa ululupod nga paghulag kag pag-
unyon agud ipakigbato ang ila sweldo, trabaho kag
kinamatarung. #
Demanda sang mga drayber:
Ibasura ang Oil Deregulation
Law, pamatukan ang
panibag-o nga pagpamuhis
syu sa sektor sang transportasyon ang pagpataas
sang pletehan. Nagaabot na subong sa P34 ang
litro sang krudo sa wala untat nga pagpataas sini.
Kulang na gid ang ginakita sang mga drayber sang
mga round trip nga dyipney kada adlaw nga maayo na
kon makalimpyo sila sa P500. Samtang kinahanglan
sang P1,320 kada adlaw ang kinahanglan sang isa ka
pamilya nga may anom ka tawo. Amo gani nga P750
man ang ginademanda sang mga mamumugon nga
minimum nga suhol.
Ginhiwat sining karon lang ang konsultasyon
sa tunga sang Panay Consumers Alliance (PCA) kag
sang mga organisasyon sang mga drayber, lakip na
ang PISTON-Panay. Ang proposal sang PCA nga pa-
sakaan sang P1.50 ang pletehan, halin sa P6.50 pakad-
to sa P8.00. Ginkonsiderar na diri nga indi tuman
mahuol ang pasahero kag mapasaka man ang kita sang
mga drayber.
Suno sa PISTON-Panay, ginsuportahan sila
nga mga drayber sang publiko kon sila maglunsar
sang transport strike, pareho sadtong nagligad nga
Hunyo batuk sa padihut nga jeepney phase-out. Gani,
nagakaangay man nga makakonsulta sila sa publiko
paagi sa PCA nga ginabug-os sang nagkalain-lain nga
grupo sang mga kunsumedor. Demokratiko ini nga
pamaagi sangsa ginahimo sang mga kumpanya sang
langis nga wala nagakonsulta sa gubyerno kag pumu-
luyo sa ila pagpadaku sang ganansya paagi sa pag-
pataas sa presyo sang langis.
Ang mga progresibo nga mga drayber kag
opereytor nakahangup nga ang pagpataas sang ple-
tehan indi solusyon agud masabat ang kinahanglan
sang ila pamilya sa tunga sang wala untat nga pag-
pataas sa presyo sang langis. Sa pihak nga bahin,
kinahanglan man nila nga mapiyan-piyanan ang ila
ginakita para makapadayon sila sa paghimakas upod
sa malapad nga pumuluyo sa pag-ugat kag malawigan
nga solusyunan ang problema sa pagtaas sang presyo
sa langis.
Kon indi lang malawig ang pamensaron tuhoy
diri, magaaway lang ang mga drayber kag mga suma-
lakay nga publiko sa isyu sang pagpataas sang ple-
tehan kag daw wala iya labot ang gubyerno kag ang
monopolyo sang langis. Pero, daku kuntani ang
katungdanan sang gubyerno angut diri agud mapa-
ngapinan ang interes sang pumuluyo.
Nagkunsabo ang gubyerno kag ang monopol-
yo sa langis. Ginbuy-an sang gubyerno ang katung-
danan sini sa pumuluyo paagi sa pagpatuman sang
neoliberal nga Oil Deregulation Law nga gindeklarar
sang 1995. Sa ini nga layi makapagusto na sa pag-
pataas presyo ang mga monopolyo sa langis ano man
oras nga gusto nila kay wala na kontrol ang gubyerno.
Pumuluyo ang apektado sini nga nagaresulta sa pag-
taas indi lang sa pletehan kundi sa iban pa nga presyo
sang balaklon.
Dugang pa diri, ang gubyerno nagasukot sang
Value Added Tax (VAT) bilang buhis nga 12 pors-
I
-
7 Daba-Daba, Sepyembre 2017
yento. Katumbas ini sa P3.50 asta P4 kada litro nga
ginapatong sa presyo sang krudo. Pumuluyo man
gihapon ang ginabalbal sini. Ang malain pa gid, kay
ang rehimeng US-Duterte magapatuman sang excise
tax sa iya Tax Reform Acceleration and Inclusion
(TRAIN) nga ipatuman sa sunod nga tuig. Katumbas
ini sa dugang pa gid nga P5-6 kada litro nga buhis nga
ipatong sa presyo sang produktong langis. Gani, pat-
ud nga wala untat ang pagtinaas sa presyo sang mga
ini nga magasipa man sang pagtinaas sang presyo sa
iban nga produkto kag balayran sa serbisyo.
Demanda sang ordinaryo nga drayber-operator
sa gubyerno ang pagkontrol sang industriya sa langis
kag ibasura na ang Oil Deregulation Law, untatan ang
panibag-o nga pagpamuhis, kag debeloparon nga
makatindog ang ekonomiya sa kaugalingon paagi sa
pagkontrol sang dunang manggad sa pungsodnon nga
industriyalisasyon. Ini upod man sa demanda sang
mga mangunguma sa tunay nga reporma sa duta. #
Paglubha sang pagpang-agaw duta
kag dislokasyon sang mga mangunguma
on ginapaigting paagi sa HB 5162 ang pag-
himulos sa mga mamumugon, ang ginapadali
subong ni Digong nga mapasar nga National
Land Use Act (NLUA) sa konggreso, ang magaresulta
sa labi nga paglubha sang pagpang-agaw duta sa mga
mangunguma.
Sa NLUA, liwat naman nga kategorisahon
sang gubyerno kon ano ang gamit sang mga kadutaan
sa bug-os nga pungsod. Ini magalakip sang kadutaan
agrikultural kag pangpubliko. Hugton kag dumilian
paagi sa NLUA ang pagtalauma sang mga mangu-
nguma kag mamumugon sa uma sa mga parsela sang
duta nga pangpubliko nga deklararado nga forestal
ukon katalunan.
Bag-uhon sang gubyerno ang gamit sang duta
para mangin paborable sa madali nga pagsulod sang
dumuluong nga kapital kag mga proyekto. Ini pareho
sang malaparan nga kapitalista nga plantasyon, pro-
yekto pang-imprastruktura pareho sa mga kalsada kag
dam, kag pagbukas sa malaparan nga pagmina.
Halin pa sang nagligad, ara na ang kompanya
sang Century Peak sa Igcabugao, Igbaras, Iloilo.
Nagapakuno-kuno ini nga nagatukod lang sang simple
nga magagmay nga mga dam kag kalsada. Apang ang
adyenda sini amo ang paglatag sang imprastruktura
para sa mas dalagku nga proyekto kag pagmina asta sa
nabagatnan nga Antique.
Ginaduso man ang pagpatukod sang duha ka
megadam sa Panay nga ginapamatukan mismo sang
mga Tumanduk kag mangunguma sa Sentral Panay.
Magluwas sa P11 bilyunes nga megadam sa Jalaur,
Calinog, mas daku pa ang tukuron sa suba sang Pa-
nay sa Brgy. Tacayan, Tapaz, Capiz sa 2018. Naga-
balor ini sang P19 bilyunes nga pondohan sang utang
sa China. Madamo pa sang mga proyekto pang-im-
prastruktura nga ginaduso ang rehimeng US-Duterte
sa iya “Build, Build, Build” nga programa.
Sa pag-aprobar sang NLUA paagi sa tandu-
tando nga supermayorya sa konggreso, ang pagdumili
sang NLUA sa pagpanguma sa pangpubliko nga kadu-
taan magaresulta sang dugang nga pagpang-agaw
duta, dislokasyon sa mga mangunguma, kag kawa-
wad-on sang palangabuhian. Dunganan pa sang dislo-
kasyon sa iban pa nga maki-dumuluong nga proyekto,
magatulod ini sa mga mangunguma sa pagpursiger sa
pagpangapin sa ila ginatalauma nga kadutaan kag
K
-
8 Daba-Daba, Sepyembre 2017
paglapad pa gid sang kalayo sang armado nga pagbato
sa kaumhan.
Bangud man gani sang kawawad-on sang
kaugalingon nga duta kon ngaa nagatalauma sang
parsela nga kadutaan pangpubliko ang mga imol nga
mangunguma. Ginakontrol sang dalagku nga agalon
nga mayduta ang malagpad nga kadutaan kag wala
sang tunay nga reporma sa duta.
Bisan pa gani ang nakatiwangwang nga
kadutaan sa mga asyenda, ginapangahasan sang mga
mangunguma nga bungkalon para mabuhi. Sining
nagligad, ginasulong man ini sang mga mangunguma
sa Panay ang hublag bungkalan pareho sa natabo sa
Sanson Estate sa Sara, Iloilo.
Ang pagkultibar sang mga mangunguma kag
paghimakas para sa kasiguruhan sa pagtalauma sa
kadutaan pangpubliko ilabi na sa kabukiran nga
ginasakup sang sonang gerilya, isa sa mga ginasulong
nga kahublagan sang mga mangunguma kag
mamumugon sa uma sa ila mga kampanya sa
rebolusyong agraryo.
Halin pa sang una, ginasulong na ini sang mga
mangunguma kag mga mamumugon sa uma nga ku-
lang ukon wala sang duta. Nagapakig-gitgitan sila sa
pagduso sang ila kinamatarung batuk sa mga nagaako-
ako bilang mga tag-iya nga agalon. Nagpursiger sila
batuk sa mga tag-iya sa mga pastuhan asta sa DENR.
Ginbatuan nila ang nagalanggab sang ila nadebelopar
nga kadutaan para sa paltik nga reforestration kag
batuk sa mga makahalalit nga proyekto sang gub-
yerno kag pagpagmatuk sa makahalalit nga pagmina
pabor sa mga dumuluong. May mga kadalag-an na
nga naangkon ang mga mangunguma sa paghimakas
diri.
Sa subong, ang proyekto nga National Gree-
ning Program ginagamit para pundaron ang malagpad
nga plantasyon sang komersyal nga kahoy sa mga
pangpubliko nga kadutaan. Nagalimite ini sang lugar
palangumhan kag pagpang-agaw sang mga ginata-
lauma kag nadebelopar na sang mga mangunguma
nga puna sang duta.
Sa Panay, nagalaksam pa ini asta sa kadutaan
sang mga katigulangan sang mga Tumanduk nga ila
ginapakig-awayan. Ang National Greening Program
wala man sang kinatuhay sa “Greening Panay” prog-
ram sang 3rdID/PA sadtong dekada 90. Ginpama-
tukan ini sang mga Tumanduk bangud pagpang-agaw
ini sang ila kadutaan.
Bisan sa kapatagan kon sa diin makita ang
primera klase kag irigado nga agrikultural nga kadu-
taan. Wala pa man naaprobahan sa konggreso ang
NLUA, ang National Economic Development Autho-
rity (NEDA) naggamit na sini nga hagna agud kon-
trahon ang ginaduso sadto ni anay Sekretaryo sang
DAR, Rafael Mariano, nga temporaryo nga pag-
pauntat sang pagkambyo-gamit sang kadutaan nga
agrikultural. Sa idalom sang NLUA, wala sang mora-
torium sa pagkambyo-gamit sa mga indi primera-klase
nga agrikultural nga kadutaan. Ini para kuno sa
proyekto nga pabalay, proyekto pang-enerhiya,
imprastuktura kag iban pa.
Wala pa man ang NLUA, ara na ang land-use
conversion (LUC) bilang buho nga lutsan sang mga
agalon nga mayduta agud indi masakup ang ila kadu-
taan sa reporma sa duta. Mainit nga isyu kaangut sa
LUC asta sa primera klase nga agrikultural nga mga
kadutaan ang makita sa palibot sang Mandurriao,
Oton, Pavia, Santa Barbara, Leganes, San Miguel,
asta sa Zarraga. Ang malagpad nga parayan bisan
nasakup na sang CLOA, ang iligal nga ginkambyo-
gamit nga mangin subdibisyon kag iban nga proyekto
pang-imprastruktra. Gani, naagawan man sang kadu-
taan ang mga mangunguma.
Madasig ang konstruksyon sang mga sub-
dibisyon pareho sang DECA Homes sa Balabag, Santa
Barbara, sa Iloilo nga nagasakup sang indi magnubo
sa 174 ektaryas nga primera klase kag irigado nga
kadutaan nga nagdislokar sang mga mangunguma. Sa
kilid mismo sang suba sang Aganan, mga 10,000 ka
ektaryas sang kadutaan nga primera klase kag irigado
ang apektado sang LUC nga ginhimo sang Savannah
sang Vista Land, Amaia sang Ayala Development
Corporation, kag DECA Homes.
-
9 Daba-Daba, Sepyembre 2017
Nag-organisa ang mga mangunguma sa apek-
tado nga lugar, nga mismo mga benepisyaryo man
sang reporma sa duta. Sa ila hayag nga paghimakas,
ila ginbuyagyag kag pamatukan ining padihut nga
pagkambyo-gamit sang kadutaan sa ila mga aksyon-
protesta.
Nagpalapit man sila sa upisina sang DAR sa
pagreklamo. Sining nagligad nga Agosto, ang DAR
nagpaggwa sang Cease and Desist Order (CDO) ukon
pagpauntat sang aktibibidad sa konstruksyon batuk sa
DECA Homes. Ini sa rason nga wala sang balido nga
pahanugot halin sa sentral nga upisina sang DAR.
Labi nga magaigting ang paghimakas sang
mga mangunguma sa duta. Bisan ang mga asyenda
nga deklarado na sang nasakup sang reporma sa duta
kag naaward na sa mga mangunguma-benepisyaryo
ang CLOA ang indi basta nga maangkon nila. Ini
pareho sang kaso sang Tan Estate sa Culilang, sa Pres.
Roxas, Capiz nga ginhinguyangan na sang dugo kag
kabuhi sang mga mangunguma. May mga mangu-
nguma man nga lihetimo nga nagabungkalan sa San-
son Estate sa Sara, Iloilo, ang ginreyd kag gindakup
sang kapulisan.#
Kampanya sa pagkomemorar sang Ika-100 tuig
nga pagsukat sang Dungganon nga Sosyalistang
Rebolusyon Oktubre
a nagkalain-lain nga lugar sa kalibutan, gina-
saulog bilang isa ka kampanya sang mga rebo-
lusyonaryo kag progresibo upod sa mga
pumuluyo, ang Ika-100 ka Tuig nga Pagkomemorar
sang Dungganon nga Sosyalista nga Rebolusyon
Oktubre sadto sa Rusya.
Ini nga okasyon ang ginaundan sang serye
sang mga aktibidad. Mayormente, isa ini ka pagtuon
kag pagkuha liksyon sa mga positibo kag negatibo nga
mga inagihan sang pagpundar sang pinaka-una nga
sosyalista nga pungsod sa kalibutan-- ang Russia sa
pagpamuno sang Partidong Bolshevik paagi kay
Lenin.
Ang kalibutanon nga pagsaulog sini ginapa-
ngunahan sang International League of Peoples‟
Struggles (ILPS), sa kooperasyon sang Bagong Al-
yansang Makabayan (BAYAN) kag People‟s Re-
source for International Solidarity and Mass Mobili-
zation (PRISM) para sa pagsaulog diri sa pungsod.
Pagbukas sang kampanya sa Pilipinas
Sa Pilipinas ginhiwat ang pormal nga pag-
bukas sining kalibutanon nga selebrasyon sadtong
nagligad pa nga Mayo 5. Ginsundan ini sang mga ak-
tibidad sa US, Canada kag iban pa nga pungsod.
Sining Septyembre 23-24, 2017, isa sa mga pang-
takup nga aktibidad amo ang paghiwat sang kumpe-
rensya sa Amsterdam nga gintambungan sang mga
delegasyon halin sa 23 ka kapungsuran. Sa pagbukas sang kampanya sa pagkome-
morar diri sa pungsod, isa ka programa ang ginhiwat
sa University of the Philippines (UP) Film Center sa
Diliman nga gintambungan sang masobra 1,000 ka
mga aktibista. Ginlakipan ini sang mga paghatag
mensahe, pamulong-pulong kag mga kultural nga
presentasyon.
Importansya sang pagsaulog. Sa mga inter-
byu, ginpaathag sang Bayan, paagi kay Renato Reyes
ang importansya sang pagsaulog sa pagdumdom sang
amo nga okasyon. Hambal ni Reyes:
“Kinahanglan saulugon ang 100 ka tuig nga
pagsukat sang rebolusyong Oktubre bangud ini ang
nagbun-ag sang una nga sosyalistang pungsod.
Importante man nga dumdumon nga sang magtukod
sang sosyalista nga estado ang Russia, gahum sang
mayorya nga pumuluyo amo ang nagpangibabaw.
“Ang mga mamumugon kag imol nga mga
mangunguma ang nagbuligay sa pagpadalagan sang
gubyerno. Sila ang nagakaput sang gahum pang-
pulitika kag nagakontrol sang pangunahon nga mga
kagamitan sa produksyon.
“Ang Oktubre nga Sosyalistang Rebolusyon
amo ang nagbuka sang idea nga burgesya kag agalon
nga mayduta lang ang may kapasidad nga magkaput
sang gubyerno. Nasarangan sang mga mamumugon
kag mangunguma nga kaptan kag padalaganon ini
para sa interes sang mayorya sang populasyon.”
Madumduman nga sadtong Pebrero 1917,
ginbagsak sang rebolusyon sang pumuluyong Ruso
ang Tsar (hari) sang Russia sa tunga sang malubha
nga krisis kag nagaluntad nga Una nga Inaway Kali-
butanon. Ginbuslan ini sang gubyerno nga ginapamu-
S
-
10 Daba-Daba, Sepyembre 2017
nuan ni Kerensky nga ginagamhan sang mga Liberal
kag Rebolusyonaryong Sosyal.
Pinakadaku nga sala ni Kerensky amo nga
nagdisisyon ang iya gubyerno nga padayunon ang
pag-upod sang Russia sa Una nga Inaway Kali-
butanon. Indi sugot kag ginprotestahan ini sang mga
pumuluyo kag mga suldadong Ruso nga nagaantus na
sang gutom.
Nakaptan nanday Lenin kag sang Partidong
Bolshevik ang husto nga pagpamuno sa pumuluyo.
Sang Oktubre 25, 1917, ang armado nga pwersa sang
pumuluyo kag sang Bolshevik ang naglusob sang
Winter Palace sa Saint Petersburg kag gin-agaw nila
ang gahum pangpulitika halin sa burgesya kag gin-
pundar ang gahum Sobyet (ukon gahum pulitikal sang
pumuluyo).
Ginapanubli nga mga prinsipyo. Sa sini man
nga okasyon sang pagsaulog sang Ika-100 Tuig nga
Sosyalistang Rebolusyon Oktubre, ginpakita ang
naka-video nga mensahe ni Prof. Sison, Chairperson
sang ILPS, kag founding Chai-
rman sang Communist Party of
the Philippines (CPP):
“Ang Dungganon nga Sos-
yalistang Rebolusyon Oktubre
naghatag sang kabilinggan sa
tanan nga mga dungganon man
nga hinimuan sang Partidong Bol-
shevik nanday Lenin kag Stalin sa
isa ka sosyalista nga rebolusyon
kag konstruksyon,” pahayag ni
Prof. Sison.
Ginpunto man ni Prof.
Sison nga ang Oktubre nga Rebo-
lusyon nagberipika sang rebo-
lusyonaryo nga prinsipyo nga amo
ang mga masunod:
ang prolertayado nga makasahi nga diktadura isa ka rekisito sa paglutos
sa burgesya kag paggarantiya sang sosyalista nga
rebolusyon,
pagpangibabaw sa gyera sibil kag dumuluong nga interbensyon,
pagpapagsik sang ekonomiya paagi sa transisyunaryo nga mga tikang,
pagtukod sang sosyalista nga ekonomiya,
pagdebelopar sang sistema pang-edukasyon kag pangkultura sang mga anakbalhas,
pagtib-ong sang internasyunal nga kahublagan komunista,
pagbato kag paglutos sa pasismo kag dugang nga pagpursiger sa sosyalista nga rebolusyon kag
konstruksyon sa atubang sang mga pamahug kag
katalagman sang imperyalismong US pagkatapos
sang Ikaduha nga Inaway Kalibutanon.
Dugang pa ni Prof. Sison, “Ang dungganon
nga mga hinimuan sa sosyalista nga rebolusyon kag
konstruksyon ang may kusog sa paghalimbawa agud
mainspirar ang mga pigos kag mga ginahimuslan nga
masa sa pagpakig-away para sa masanag kag mas ma-
uswagon nga kalibutan sa idalom sang sosyalismo.”
Sa isa ka mensahe nga ginbasa sang NDFP
consultant nga si Adelberto Silva, sanday NDFP
peace panel kag consultant Benito kag Wilma Tiam-
zon nagtum-ok sang punto nga ang Oktubre nga rebo-
lusyon nag-ubay sa mga Pilipino nga proletaryo sa
paglunsar sang ila kaugalingon nga paghimakas.
“Ang kadalag-an sang demokratikong rebo-
lusyon sang banwa batuk sa
imperyalismo, pyudalismo kag
burukruta kapitalismo, kag ang
pagpadayon sang sosyalista nga
rebolusyon, amo ang aton
pinakadaku nga maamot sa
kahublagan rebolusyonaryo sa
Pilipinas kag sa kalibutanon nga
rebolusyong proletaryo.” Ini ang
ginkonkludar sang mga
Tiamzon.
Ang mga tumalambong
sa UP-Diliman sa amo nga okas-
yon ang nagbayaw sang ila kuom
nga mga kamot kag nagkanta
sang Internationale bilang pang-
tapos sang programa.
Kumperensya sa Amsterdam
Sining Septyembre 23-24, 2017, isa sa mga
pangtakup nga aktibidad sang kampanya amo ang
paghiwat sang isa ka kumperensya sa Amsterdam sa
Europa. Gintambungan ini sang 81 ka delegado nga
nagarepresentar sang 27 ka mga organisasyon kag
iban nga indibidwal nga mga partisipante, halin sa 23
ka mga pungsod. Ini amo ang mga pungsod sang
Nepal, Belgium, Canada, People's Republic of China,
Denmark, Ecuador, France, Germany, Indonesia, Ire-
land, Italy, Kurdistan, Molucca, Luxembourg,
-
11 Daba-Daba, Sepyembre 2017
Netherlands, Norway, Peru, The Philippines, Turkey,
UK, US, Venezuela kag Zambia.
Ang mayor nga nag-organisa sini nga aktibi-
dad amo ang International League of People's Strug-
gle (ILPS), People's Resource for International Soli-
darity and Mobilization (PRISM), kag ang National
Democratic Front of the Philippines (NDF).
Mayor nga mensahe sini nga kumperensya
amo ang pag-apirmar sang kahustuhan kag pagka-
balido sa gihapon sang sosyalista nga rebolusyon sa
subong nga ika-21 nga siglo kag nagadala sang mala-
halon nga mga liksyon sa mga paghimakas sang mga
pumuluyo batuk sa imperyalismo kag iban nga porma
sang pagpamigos kag pagpanghimulos
Ginsabat man sang kumperensya ang mga
pamangkot angut sa rebisyunismo kag pag-atras sa
kapitalismo, ang papel kag mga liksyon halin sa
Dungganon nga Proletaryo nga Kultural nga Rebo-
lusyon, kag mga pamangkot nahanungod sa proletaryo
nga pagpamuno sa subong nga kahimtangan.
Si Prof. Jose Maria Sison, naghatag sang punto
nga masunod:
“Ang pinakapursigido kag militante nga
rebolusyonaryo nga mga partido kag binhi pa lang nga
grupo sang partido amo yadtong ginaubayan sang
teorya sang Marxismo-Leninismo-Maoismo. Ara sila
sa nagkalain-lain nga industriyal nga kapitalista kag
indi-debelopado nga mga pungsod. Sila ang pina-
kamaayo nga may motibasyon kag pinakamaayo nga
nasangkapan sa ideolohiya sa pagpasulong sang
kalibutanon nga proletaryo nga rebolusyon, pagkom-
bat sang kontra-rebolusyonaryo kag anti-sosyalista
nga mga kampanya sang imperyalismo, rebisyunismo
kag iban pa nga kontra-rebolusyonaryo nga mga
kaisipan subong. Kaangut man sini, maangkon nila
ang teorya sang nagapadayon nga rebolusyon sa
idalom sang diktadura sang proletaryo paagi sa kultu-
ral nga rebolusyon sa sosyalista nga katilingban. Ara
sila sa nagkalain-lain nga mga halintang sang pag-
uswag sa pagpukaw, pag-organisa kag pagpahulag
sang proletaryado kag sang malapad nga masa sang
pumuluyo.”
Madamo pa sang nagpahayag nga mga
delegado angut sa importante nga mga mensahe kag
isyu sa kahimtangan internasyunal kag sa ila parti-
kular nga pungsod.
Nagtapos ang kumperenya sa isa ka mainit nga
kultural nga palaggwaon sang mga pamatan-on halin
sa The Netherlands. Gintakpan ang kumperensya sa
kolektibo nga pagkanta sang “Internationale”, ang
kalibutanon nga ambahanon sang rebolusyonaryo nga
proletaryado. #
Mga aksyon militar sang NPA-Panay batuk sa militar kag CAFGU
unod-sunod nga harasment sa mga detatsment
sang militar kag naga-operasyon nga tropa
militar ang ginlunsar sang nagkalain-lain nga
yunit sang NPA sa Panay tubong sa pungsodnon nga
pagbatu sa all out war nga polisiya sang US-Duterte
nga rehimen.
Ginharas sang NPA ang nagapabalik sa
detatsment halin sa pag-recon nga
pwersa sang CAFGU kag army nga
nagadetatsment sa Brgy. Maliao,
Leon, Iloilo mga alas 11:30 sang aga
sining Septyembre 30.
Bistado sang Pulang Hukbo
ang gayo sang hulag sang kaaway.
Gani ginbantayan nila ang pag-
maniobra sang ila kaaway agud i-
clear ang ila palibot. Gilayon man gin-negar sang
301st Brigade Commander Dinoso nga opensiba ini
nga tikang sang NPA.
Ginpalukpan man sang isa ka yunit sang NPA
ang platun minus nga naga-operasyon nga tropa sang
33rd
Division Reconnaisance Company sa Brgy.
Canawilian, Janiuay, Iloilo sadtong Septyembre 8.
Sadtong Agosto 30 sang kaagahon ginharas pa
gid sang NPA ang ditatsment sang militar sa Brgy
Tubudan, San Remegio, Antique.
Ginpukaw sang mga lupok gikan sa NPA ang
tropa sang 61st IB PA nga nagagwardya sang Century
Peak mga alas 10:00 sang gab-i sang
Agosto 27, sa Brgy. Bagacay, Igba-
ras, Iloilo.
Ginasagod sang nasambit nga
kumpanya sa konstruksyon ang AFP
agud imilitarisa ang binukid sang Ig-
baras kag Tubungan kabaylo man sa
pagpangapin sang reaksyunaryong
soldado sa interes sang kumpanya.#
S
-
12 Daba-Daba, Sepyembre 2017
Mga Balita
PFA, ganar sa 4-tuig nga demanda sang masa
Halin sang katapusan nga simana sang Hulyo
asta Septyembre 2017, napadayon ang pagpanagtag
sang pinansyal nga bulig sa mga biktima sang Yo-
landa sa Capiz nga wala nakabaton sang pondo halin
sa nauna panagtag nga ESA (Emergency Shelter
Assistance). Ini nga ayuda nga ginatawag presidential
financial assistance (PFA) kadalag-an sang pursigido
nga pagpanikasog sang mga biktima sang bagyo nga
makuha sang ayuda sa sulod sang apat ka tuig nga
pagprotesta.
Madumduman nga sang Pebrero sini nga tuig,
ginpagwa sang DSWD ang Memorandum Circular #3
nga nagasaad sang pagpatuman sang PFA sa mga
wala nakabaton sang ESA. Ang MC #3 pagkilala nga
indi patas ang pagpanagtag sang ESA kag madamo
ang nabiktima sang pamulitika nga ginpangdagdag
ang ila mga ngalan sa lehitimo nga listahan bilang
mga benepisyaryo.
Bisan pa gani ang pagpanagtag sang ESA.
Kon wala ginsikaran sang kahublagang masa, wala ini
nagtupa sa mga biktima bangud sang kurapsyon kag
pagkauyaya sa nagkalain-lain nga lebel sang gub-
yerno. Asta sa subong madamo sang mga wala pa
natapos nga mga proyekto angut sa rehabilitasyon
halin sa kalamidad. Ini pareho sa proyekto sa
pabalay sa mga biktima sang Yolanda, Zam-
boanga Siege sadtong 2013.
Suno mismo kay anay Sec. Judy
Taguiwalo sang DSWD, madamo sang lokal nga
mga yunit sang gubyerno ang wala pa nakahatag
sang report sa mga ginhatag nga ayuda pinansyal
nga dapat nagtupa sa pumuluyo. Madamo sang
mga wala na-liquidate (tampad nga pagpakita
sang record kon diin nagkadto) nga sa pinakaulihi,
nga datus niya, nagaabot sa P15.6 bilyon halin pa sang
2011 nga bagyo Sendong.
Sa pagpanikasog sang mga pumuluyo, halin
sang Disyembre 8, 2013 asta Nobyembre 8, 2016, gin-
sustenir nila ang kahublagan sa pagbangon,
nagprotesta kag nagdemanda. Isa lang sa mga isyu
amo ang ayuda sa kalamidad. Nag-abot sa 10,000 ang
naghulag sa Capiz. Asta nga naglab-ot ini sa pag-upod
sa Manilakbayan sadtong Disyembre 10 2016.
Sa ini nga mga paghulag, ganar sang paghi-
makas sang masa ang paghatag sang ESA sa diin
matapos ang 20 ka bulan amo pa lang naumpisahan
ang pagpanagtag sa Pontevedra kag Tapaz. Sa probin-
sya sang Capiz, nagaabot sa 139,555 ka pamilya ang
nakabaton sang 30,000 kag 10,000 nga bulig
pinansyal.
Ang tayuyon nga paghulag sang pumuluyo kag
ang maki-pumuluyo nga papel sang progresibo nga
elemento sa DSWD nakabulig sa pagtulod sa pag-
hatag sang PFA para sa mga wala makabaton sang
ESA. Antes magtakop ang tuig 2016 nag-alokar ang
gubyerno sang P1 bilyon para sa wala makabaton sang
ESA. Ini sa panahon pa nga nagapakuno-kuno si
Duterte nga maki-pumuluyo kag wala pa si Sec.
Taguiwalo napahalin sa gubyerno.#
Protesta ginlunsar,
sa adlaw sang Disaparecidos Naghiwat naman sang protesta ang nagkalain-
lain nga organisasyon sa pagpanguna sang Panay
Alliance Karapatan sa Iloilo City, sa adlaw sang
Desaparicidos sadtong Agosto 30. Ini sa paghanduraw
sang mga ginpangdukot kag nagkaladula nila nga mga
himata kag kaupod nga mga aktibista.
Suno sa KARAPATAN, napulo na ka tuig ang
nagligad apang wala sa gihapon makita ang mga
ginpangdukot nga mga aktibista nga sanday Luisa
Posa-Dominado kag Nilo Arado. Wala gihapon sang
hustisya para sa mga biktima kag sa ila mga himata.
Tigaylo, padayon kag mas malala pa nga
paglapas sang tawhanon nga kinamatarung ang sabat
sang rehimeng US-Duterte sa pumuluyo subong sa
ginalunsar sini nga mga gyera.#
-
13 Daba-Daba, Sepyembre 2017
Joe Tangente, ginpasidunggan sa Tigbauan
Ginkilala kag ginpasidunggan bilang baga-
nihan sang munisipalidad sang Tigbauan, Iloilo si Jose
Aquilino Tronco Tangente, alyas “Ka Jess” kag
“Brando”. Sa mismo Adlaw sang mga Baganihan sad-
tong Lunes, Agosto 28, ginhiwat ang programa sang
pagpasidungog.
Si Tangente isa ka
seminarista nga nangin ko-
munista. Nangin katapu sang
New People‟s Army (NPA)
kag maisog nga nagbato sa
Martial Law sang diktador
Marcos. Nag-alagad siya sa
pumuluyo tubtub nga ginpatay
siya sadtong Agosto 28, 1987
sang 47th IB/PA sa Pandan,
Antique.
Ginpangunahan ni Tigbauan Mayor Suzette
Alquisada ang pagpasidungog sa iya tiyo nga si
Tangente sa atubang sa iya mga kabataan, kaupod kag
mga himata kag empleyado sang munisipyo.#
Mga lider-pamatan-on nagtipon, layi militar ginpamatukan
Masobra 300 nga mga lider-pamatan-on halin
sa 58 nga mga grupo sa bilog nga Western Visayas
ang nagtipon sa Iloilo City sa paghinun-anon sa
maayo nga pangginubyerno, tawhanon nga kinama-
tarung, kag Edukasyon. Nahiwat ini sadtong ikaduha
nga simana sang Septyembre. Nangin isyu nga ginta-
lakay ang sektor sang pamatan-on nga nangin target
man sang mga gyera nga ginalunsar sang rehimeng
US-Duterte -- gyera kontra-druga, kontra-Moro sa
kampanya kontra-terorismo, kag tudo gyera sa kontra-
insurhensya.
Isa sa mga lider-pamatan-on ang nagpahayag
nga nagalubha ang pagpamatay sang
mga pamatan-on. Wala man gina-
himo sang gubyerno ang paghatag
sang matuod-tuod nga libre nga
edukasyon kag iban pa nga serbisyo.
Dugang pa sang lider-pamatan-on,
ang pagpadayon sang layi militar sa
Mindanao kag ang plano nga
pagpatuman sini sa bilog nga
pungsod isa ka pagtraidor sang
rehimeng US-Duterte sa mga
pamatan-on.
Sa sini nga pagtipon, ginplano nila ang
koordinado nga mga hublag protesta nga madinalag-
on nga ginlunsar sadtong Setyembre 21 sa rehiyon.
Madumduman nga sining nagligad,
nagprotesta man ang mga pamatan-on kag istudyante
batuk sa ekstrahudisyal nga pagpamatay kag kontra sa
obligado nga drug testing. Ginpangunahan sang
University of the Philippines -Visayas University Stu-
dent Council kag SAMASA-UPV ang protesta kag
candle lighting sa mga campus sang UP sa Iloilo City,
Miagao, kag Tacloban sadtong Agosto 31 para kon-
denahon ang pagdamu sang pagpamatay sa gyera
kontra-druga sang rehimen.
Ginpahayag man sang mga istudyante- bumulutho ang ila pagpamatuk sa mandatory drug
testing sa mga buluthuan. Para sa ila, ini nga padihut
pagpahanugot sang Oplan Tokhang sa sulod sang mga
eskwelahan nga magabiktima sang mga inosente nga
pamatan-on parehas kay Kian Delos Santos.#
Mga Tumanduk,
liwat nagprotesta Nagprotesta ang grupo sang Tumandok nga
Mangunguma nga Nagapangapin sa Duta kag Kabuhi
ukon TUMANDUK, sa Iloilo City. Ini agud ipakita ang
ila pagkadisgusto sa pagdata sang mga paglapas sa
tawhanon nga kinamatarung sa ila mga komunidad,
padayon nga militarisasyon sa lugar sang mga
tumandok, kag ang mga makahalalit nga programa
sang gobyerno.
Ginlunsar ini nga aksyon-protesta upod ang
mga kaalyado nila nga organisasyon, kaangut man sa
pagsaulog sang National Indigenous People's Week
para sa mga tumanduk nga ginasaulog sa bilog nga
pungsod sadtong katapusan sang Agosto.
Suno kay Roy Giganto, katapu sang konseho
sang TUMANDUK, kuntani, ulikdon man sang rehimen
ang mga Tumandok paagi sa pagpauntat sang mga
-
14 Daba-Daba, Sepyembre 2017
proyektong makahalalit kaangay sang National
Greening Program, pagtukod sang Jalaur River kag
Panay River mega-dam, kag tapuson ang padayon nga
okupasyon sang mga katapu sang Philippine Army sa
mga komunidad.
Dugang pa niya, ang mga paglapas sang
tawhanon nga kinamatarung kaangay sa pagpamatay,
tortyur, kag bounty-hunting ukon pagpatong sang
padya sa ulo sang gubyerno sa ginakabig sini nga
panguntra, natabu man sa panahon sang martial law ni
Marcos. Ginsaysay sang grupo ang ila kasaysayan
sang pagbato para maangkon ang ila kinamatarung sa
kabuhi kag kadutaan.#
Medikal: Ang Leptospirosis
ng masakit nga Leptospirosis ginakabig nga
isa sa pinaka-komon nga masakit sang tawo
nga makuha sa mga sapat. Nagaluntad ini sa
bilog nga kalibutan apang permi makita sa tropikal
nga mga pungsod lakip na ang Pilipinas.
Makuha ini nga balatian paagi sa masunod:
una, sa pagka-expose sang pilas ukon samad sa lawas
sang tawo sa kontaminado nga tubig. Ikaduha, paagi
sa direkta nga kontak sa mga nagamasakit nga sapat
Ikatlo, halin sa kagat sang ilaga. Ang leptospirosis
gindulot sang kagaw nga spirochete sa genus nga
Leptospira.
Simtomas ukon mga palatandaan
Ginadudahan nga may leptospirosis ang tawo kon:
duha na ka adlaw nagahilanat kag nagaistar sa nabahaan nga lugar;
exposure pareho sa pag-ubog sa baha ukon konta-minado nga tubig, halimbawa sa talamnan; kontak
sa fluids sang sapat;
pag-inom sang kontaminado nga tubig, may pilas man siya ukon wala.
Dapat may ara man siya ginabatyag nga sa mini-mum duha ka sintoma: palanakit sang mga mas-
kulo sa bilog nga lawas, sakit sa pusug-pusugan sa
pagpisil, palamula sang mga mata, pagpangudog,
sakit sang tiyan, pagsakit sang ulo, nagapangdalag
kag paggamay sang ihi.
Pwede man nga ang tawo nga nagamasakit na
gali sang leptospirosis daw simple lang nga trangkaso
ang ginabatyag.
Kon hagan-hagan ang atake sang masakit, ang
pasyente pwede mabulong sa ila balay nga nagainom
sang nagakasanto nga antibiotics. Mahimo lang ini
kon istable ang vital signs--wala nagapangdalag, tayu-
yon kag insakto ang pag-ihi, wala nabudlayan mag-
ginhawa kag kon makasarang magtomar sang bulong
sang antibiotics.
Doxycycline ang masami ginahatag nga bulong
sa mga pasyente nga sarang magtumar sini. Pero wala
ini ginahatag sa mga pasyente nga nagabusong, naga-
patiti, kag sa mga bata nga wala pa nagaedad sang
walo ka tuig.
Ang leptospirosis nga malala ang atake dapat
gid matatapan sa ospital. Ini ang ginadudahan nga
kaso sang leptospirosis nga may hilanat kag indi
istable ang vital signs: nagapangdalag ang mga mata
kag bilog nga lawas, nagasakit ang tiyan, nagasinuka,
nagalupot, nagagamay ukon wala na gid nagapangihi,
nabudlayan magginhawa, nagaubo kag nagatupra sang
dugo, wala na sa insakto nga pamensaron.
Ang masakit nga ini may mortality rate nga 15
porsyento. Gani, dapat gid magbantay sa mga
nasambit nga simtoma kapin pa kon may mga kaso na
nga nagluntad sa aton lugar para madali ini matapna
antes pa maglala ang ginabatyag.
Paano maglikaw sa balatian
Pinakaepektibo nga pamaagi para indi
makakuha sang leptospirosis amo ang:
paglikaw sa pag-ubog sa baha ukon kontaminado nga tubig, halimbawa, sa talamnan, kag kontak sa
dugo ukon laway sang mga sapat.
kon indi makikawan, kinahanglan magsuksok sang proteksyon pareho sang boots, goggles, overall,
kag de-goma nga gloves.
A
-
15 Daba-Daba, Sepyembre 2017
Ang doxycycline pwede man mahatag bilang
prophylaxis para malikawan ang pagmasakit kapin pa
kon nagaduging ini sa isa ka lokalidad.
Sa kasyudaran, ang rason sa pagbaha pareho
sang mga barado nga drainage dapat gid maso-
lusyonan para maghagan-hagan ang mga kaso sang
leptospirosis.
Ang leptospirosis isa lang sa madamo nga mga
masakit nga pwede mapahagan-hagan kon indi gid
man lubos matapna. Agud mahimo ini, kinahanglan
pauswagon ang kahimtangan sang pumuluyo pareho
sang maayo nga irigasyon, dalanon kag drainage,
puluy-an, kag iban pa para sa pangkabilugan nga
kaayuhan sang pumuluyo kag serbisyo sosyal.
Ang pagpauswag sang ikaayong lawas sang
mga pamilya, komunidad kag bilog nga pumuluyo,
indi mahamulag sa pagbag-o sang katilingban sa pag-
sulong sang rebolusyonaryong paghimakas.#
Alipalok
ng mabaskog nga suspetso sang publiko nga
si Paulo, “Polong” Duterte isa sa mga
imbolbado sa P6.4 bilyon nga balor sang
shabu nga natukiban sa bodega sa Valenzuela.
Sang gin-imbestiga siya sa senado, ginadepen-
sahan man siya ni Dick Gordon kag ni Sotto nga
lunsay tsuwawap man ni Digong.
“Kon mapamatud-an nga si Polong imbolbado,
ipapatay ko siya sa pulis!” T‟yabaw ni Digong sa kaso
sang iya anak. Kuno abi, wala siya pinilian sa iya
gyera kontra-druga.
Siling ni Tibo sa kilid-kalye: “Man ngaa, atong
menor de edad nga si Kian, napamatud-an bala nga
nagadruga? Ngaa pinatay siya?”
* * *
Digong: bukas ako sa pagpadayon sang peacetalks!
CPP: wala kami nagasira…. Ikaw man ang nagtalikod
sadtong ikalima nga hugnat.
Digong: bukas ako sa pagpadayon sang peacetalks!
CPP: indi n‟yo paghimuon nga prekondisyon ang
bilateral ceasefire, istoryahan ta una anay, CASER.
Digong: bukas ako sa pagpadayon peacetalks!
CPP: ara man sa imo ang bola! Ano na?
Digong: bukas ako sa peacetalks! Bukas ako sa
peacetalks!
Wala pulos ang ginangasal ni Digong sa peace
talks. Hambal lang niya ina kay siya ang ginabasol
sang kadam-an sa pagtalikod sa peacetalks agud sun-
don ang mandu sang iya agalon nga imperyalismong
US.
* * *
Otro pa gid ining si Silvestre Bello III nga
chief negotiator sang GRP peace panel.
Bello: matigayon lang liwat ang peacetalks kon
hagan-haganon sang NPA ang pag-atake sa militar.
Baharan nila ang mga kalakasan!
Fidel Agcaoili (Chief negotiator, NDFP peace panel):
Ay, ano? Ang AFP-PNP amo ang nagasabwag sang
mga kalakasan. Aregluhon ninyo ang inyo armado nga
pwersa kon gusto ninyo nga magbahar ang kalakasan
sa pungsod. Dapat tani, ihambal ini ni Sec. Bello sa
mga pwersa sang AFP-PNP!
Kon usisaon, subong, ang AFP nagalunsar
sang aerial bombing sa Batangas kontra sa mga NPA.
Ginatos na ang nagbakwet bangud sini, kag may
nagkalamatay na nga inosente nga sibilyan.
Si Duterte mismo nagmandu sang nagligad:
“Tapanon ang kabukiran sa pagpamomba!”
Luwas sa Batangas, ginalunsar man sang AFP
ang aerial bombing sa Agusan del Norte, North
Cotabato; kag nagpamatay sang mga Lumad kag mga
sibilyan sa Davao Sur, Negros Occidental kag Sultan
Kudarat.#
Dagli (vignette)
Kwentong Kusina Ni Ria Sidla
(Mga tinagpi nga istorya nga makahalam-ot apang
tunay nga inagihan sang mga Kaupod kag Masa sa
sonang gerilya.)
a isa ka semana nga hilikuton sa ekspansyon erya,
halos wala sang adlaw nga wala nagtalang ang
amon iskwad. Isa ka aga siling sang CO: “Indi na „ta
anay magkontak sang bag-o nga masa. Mapinaligo
kita anay kay daw isa na lang ka sangkap nga kahoy
kag mahimo nga hilu na sa sapat-sapat sa taramnan
ang mga baho „ta!”
Gani, paligo session the whole morning. Pag-
kahapon nagsaka na sa puno sang kahoy ang CO kag
nagpatudlo sa masa sang ruta sa mangin direksyon
pagkagab-i. Sang dali na magsirom namangkot ang
politikal opisyal: “„Ti bal-an „ta na ruta „ta? Indi na „ta
magtalang?”
A
S
-
16 Daba-Daba, Sepyembre 2017
“Ako pa!” Sabat sang kumander.
Pagkasirom, naghanda na sa paglakat ang
yunit. Damu ang ginpabalon sang tagbalay. May bitbit
pa nga mga sinipi sang luto nga saging ang tagsa ka
kaupod bangud malapit man lang ang target nga
sayluhan.
Sa idalom sang masanag nga bulan nagmartsa
sila. “Balik… balik!” Mandu sang CO nga amo man
ang temporaryo nga naggiya sa amo nga tion.
“Nagtalang „ta!”
“Ako pa!” Maabtik nga pagsulit sang isa ka
soldado sa pasalig sang CO antes maglakat. Kag
nagkinadlaw naman samtang nagaliso sang pormas-
yon bangud wala pa gani 10 minutos ang lakat
nagtalang na.
Pag-abot sa balay sunluganay naman ang mga
kaupod. Imbes sang 20 minutos nga tantya sa
kalawigon sang paglakat naabtan na ini malapit isa ka
oras kag makaabot sa kaladtuan.
Ang makahalam-ot pa gid kay nagka-
lamudmod na ang sinipi ang balon nga saging. Kag
may nagkaladunot pa!„Ti one week expansion, one
week talang gid eh!
* * *
adtong isa ka mabagyuhon nga kaagahon, nagsa-
par-sapar ang hukbo nga makapasilong sa isa ka
balay sang masa. Indi pa gid tuman ka basa sa ulan
pero bangud nakita sang tagbalay nga nalamigan sila
gilayon ini nga nagtanyag sang kape.
Lawig na gawa nga mga minutos, wala pa
gihapon nakasaka ang rear guard sang iskwad Ang
pagdumdom sang mga kaupod nga gintinlo gid niya
tudo ang iya lunang kag magsaka kay basa na ang
bilog niya nga parachute pants.
“Dugay gid sa imo haw? Nag-ano ka pa?“
Pamangkot sang CO
“Ginlamon ako sang kasilyas!” Hutik nga
sabat sang Kaupod. Nahulog gali siya sa kasilyas sang
masa kay namuhin pa antes magsaka. Daw maano ang
tanan sa paghimugong sang ila kaladlawon. Indi man
nila gusto mahibal-an sang tagbalay kay basi mapa-
hiya siya.#
S