T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
İNŞAAT TEKNOLOJİSİ
TAŞ YAPILARDA TEMİZLEME
Ankara, 2013
Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve
Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme
materyalidir.
Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.
PARA İLE SATILMAZ.
i
AÇIKLAMALAR
GİRİŞ
ÖĞRENME FAALİYETİ – 1
1. TAŞ TEMİZLEME
1.1.Tanım
1.2.Teşhis
1.3.Temizleme Teknik ve Yöntemleri
1.3.1. Atomize Su ile Temizlik
1.3.2. Kimyasal Temizlik
1.3.3. Mekanik Temizlik
1.3.4. Diğer Yöntemler
1.4. Temizlik Yöntemlerinin Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar
1.5. Analitik Rölöve Üzerinde Temizlik Tekniğinin Belirlenmesi
UYGULAMA FAALİYETİ
KONTROL LİSTESİ
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖĞRENME FAALİYETİ – 2
2.TAŞ TEMİZLİĞİ YAPMAK
2.1. Hazırlık
2.2. Temizlik Teknik ve Yöntemini Belirlemek
2.2.1 Atomize Su Püskürtme Yolu ile Temizlik Yapmak
2.2.2. Kimyasal Temizlik Yapmak
2.2.2.1. Temizleyici Jel ile temizlik
2.2.2.2. Kağıt Hamuru ile temizlik uygulaması
2.2.3. Küçük el Aletleri ile Mekanik Temizlik Yapmak
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
CEVAP ANAHTARLARI
KAYNAKÇA
İÇİNDEKİLER
ii
ALAN İnşaat Teknolojisi
DAL/MESLEK Restorasyon
MODÜLÜN ADI Taş Yapılarda Temizleme
MODÜLÜN TANIMI
Taş yüzeylerde oluşan kirlilik ve oluşum nedenleri ile
çeşitli taş temizliği yöntemlerini anlatan öğrenme
materyalidir.
SÜRE 40/32 +
ÖN KOŞUL “Taşın Mimaride Kullanımı”, “Doğal Taşları
Sınıflandırma ve Tespit Etme”, “Taş Bozulmalarını
Teşhis Etme” modüllerini almış olmak.
YETERLİK Taş yapılarda temizleme yapmak
MODÜLÜN AMACI
Genel Amaç
Gerekli çalışma ortamı sağlandığında tarihi yapılarda görülen yüzey kirlilikleri tespit edebilecek ve farklı tekniklerle taş temizliği yapabileceksiniz. Amaçlar
Tarihi eserlerde görülen yüzey kirliliklerini teşhis edeceksiniz.
Temizleme teknik ve yöntemlerini öğreneceksiniz.
Belirlenen yöntemle temizlik yapabileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam:
Derslik, Kütüphane, Uygulama yapılacak restorasyon
şantiyeleri
Donanım:
Sunum ve görsel anlatım araçları,
Konu ile ilgili kitap, dergi, rapor, makale, vb.
dokümanlar, Fotoğraf makinelerinden aktarım yapmak
ve yansıtmak için gerekli bilgisayar ve projeksiyon
cihazı donanımı
Temizlik uygulamaları için gerekli olan ekipman,
kimyasal karışımlar, uygulamalarda kullanılacak
kıyafet, eldiven, gözlük vd.
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen
ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek, kendi
kendinizi değerlendirebileceksiniz.
Öğretmeniniz, modül sonunda, hazırlanan ölçme aracını
uygulayarak kazandığınız bilgi ve becerileri
değerlendirecektir.
AÇIKLAMALAR
i
Sevgili Öğrenci,
Kirlilik ve kirliliğin yarattığı bozulma süreçleri tarihi yapıları - özellikle taş yapıları -
tehdit eden önemli unsurlardır. Özellikle 19. yüzyıldan günümüze endüstrileşme hızıyla
paralel olarak yoğun bir atmosferik kirlilik söz konusudur. Günümüzde eski eser
onarımlarının önemli bir adımı olarak temizlik uygulamaları öne çıkmaktadır.
Restorasyon müdahaleleri kapsamında yapılacak olan temizlik çalışmalarında hangi
tekniğin-yöntemin uygulanacağı önemli bir karardır. Taş bozulmaları modülü kapsamında
detaylı olarak anlatılan bozulma süreçleri ile taşın sınıflandırılması modülünde aktarılan taş
türleri, özellikleri ve seçim kriterleri de dikkate alınarak temizleme modülünde anlatılan
temizlik yöntemlerinden uygun olan seçilecektir. Modülde uygulamalarda dikkat edilecek
hususlar hakkında da bilgi verilmektedir.
“Taş Restoratötü” eğitim paketinin beşinci modülü olan “Taş Yapılarda Temizleme”
modülü ile tarihi yapılarda uygulanan farklı temizlik yöntemlerine ilişkin teorik bilginin yanı
sıra uygulama teknikleri hakkında da bilgi sahibi olabileceksiniz.
GİRİŞ
ii
Bu modül ile taş koruma ve restorasyon uygulamaları kapsamında taş yüzeylerde oluşan
kirlilik ve oluşum nedenlerini tanımlayabilecek, çeşitli taş temizliği yöntemlerini
öğreneceksiniz.
Tarihi bir yapıda kirli yüzeyleri gözlemleyiniz. Kirliliğin oluşum nedenlerini
araştırınız.
1. TAŞ TEMİZLEME
1.1. Tanım
Taşınmaz kültür varlıklarının (anıt eserler) hava kirliliği, atmosfer etkileri, trafik, kullanım
şekli, kullanıcı etkisi ve malzemenin bozulma etkenleri (tuzlar, asit yağmuru vb.) ile siyah
bir kabukla kaplanmış olduğu sıkça görülür. Temizlemenin amacı çözünmeyen veya az
çözünen kabuk oluşumlarının, çözünebilir tuzların, çeşitli restorasyon tabakalarının, is, toz,
mikro organizma, parazit bitkilerin ve kuş veya hayvan pisliklerinin uzaklaştırılmasıdır
(Resim 1.1, Resim1.2).
Taş yapıların yüzeyinde oluşan kirliliklerin uzaklaştırılması için çeşitli yöntemler
geliştirilmiştir. Kullanılan her yöntemin kendine özgü kullanım koşulları, yararları ve
sakıncaları bulunmaktadır.
Resim 1. 1: ve Resim 1. 2: İstanbul Üniversitesi Kapısı ve Mirahur Hasan Ağa Çeşmesi Taş
Kirliliği Örnekleri
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ARAŞTIRMA
AMAÇ
2
1.2.Teşhis
Temizlik öncesi ilk adım; taşın mevcut durumunun ve kirliliğin teşhisidir. Uygun yöntemi
belirlemek için bu basamak ihmal edilmemelidir. Doğru seçim ancak malzemenin tanınması
(mineralojik, petrografik, kimyasal ve fiziksel özellikleriyle) ve çevre mekanizmasının (CO2,
SO, NH, NO2, is, toz gibi hava kirliliği, çözünebilir tuzlar, nem – ısı değişikliği, biyolojik
etkenler, taşın işlenme şekli ve kullanılan bağlayıcılar vs.) malzeme üzerinde neden olduğu
değişim veya bozulmaları belirledikten sonra mümkün olabilir.
1.3. Temizleme Teknik ve Yöntemleri
Uygulanacak olan temizlik yöntemi; taşın türüne ve mevcut durumuna, çevresinde bulunan
diğer yapı malzemelerinin durumuna, uzaklaştırılacak olan kirliliğin türüne ve miktarına
bağlı olarak seçilir.
Tamamen zararsız ve kesin sonuç veren bir temizlik yöntemi yoktur. Bu nedenle doğru
yöntemin (en zararsız ve en etkili) belirlenmesi oldukça önemlidir. Bazı durumlarda iki veya
daha fazla temizlik yöntemi bir arada kullanılabilir.
1.3.1. Atomize Su ile Temizlik
Atomize Su ile Temizlik; yüzeydeki çözünebilir kirlilikleri ve taş ile tam olarak bağ
kurmamış kirlilikleri uzaklaştırmak için basit ve en çok kullanılan yöntemdir. Bu yöntemde
su yüzeye atomize (zerrecikler halinde) püskürtülür (Resim 1.3). Atomize (zerrecikler
halinde) olarak yıkanan yüzey küçük el fırçaları, diş fırçası vb. aletlerle fırçalanır (Resim 1.4,
Resim1.5). Su zerreleri yüzeye direkt olarak püskürtülmemeli ve bu yöntem çok yıpranmış
taşlara uygulanmamalıdır. Bu yöntem özellikle soğuk hava şartlarında (+15ºC altında)
uygulanmamalıdır.
Resim 1. 3: Atomize su püskürtme yöntemiyle temizlik
3
Resim 1. 4: Kirli yüzeylerin fırçalanması ve Resim 1. 5: Fırça ve suyla temizlik
1.3.2. Kimyasal Temizlik
Kimyasal temizleme yöntemleri genel olarak kontrol edilmesi zor uygulamalar olduklarından
çok fazla önerilmeyen yöntemlerdir. Burada anlatabileceğimiz iki tür kimyasal yöntem
vardır. Bunlar; Temizleyici Jeller ile Absorblayıcı Kil ve Kâğıt Hamurları ile yapılan
uygulamalardır.
Temizleyici Jeller, dik yüzeylere uygulanmak için kalınlaştırıcı eklenmiş çok zayıf bazik
karışımlardır. Böylece çözelti halindeki aktif madde temizlenecek yüzeyle devamlı temas
halinde ama taşın iç kısımlarına nüfus etmesi azaltılmış şekilde olur (Resim 1.6). Ph’ının 7-8
(nötr veya çok az bazik) civarında tutulması, yıpratıcı etkiyi azaltmak ve zararlı yan
ürünlerin oluşmasını önlemek için gereklidir. Jelin etkinliğini arttırmak için, uygulama
esnasında, üzerinin ince plastik örtü veya alüminyum folyo ile kapatılarak çözücünün
buharlaşmasına engel olunması gerekir. Jel taş üzerinden alınıp, yüzey su ve gerekirse
plastik fırça ile temizlendikten sonra taş deiyonize suyla yıkanarak bazik kimyasal maddeler
tamamıyla uzaklaştırılmalıdır. Bu yöntemi kimyasal maddelerin yıkanarak uzaklaştırmanın
çok güç olduğu gözenekli taşlarda uygulamak sakıncalıdır.
Amonyum
bikarbonat
Amonyum karbonat
Paraloid B72
Resim 1. 6: Kimyasal temizlik uygulamasında kullanılan malzemeler
4
Bir diğer yöntem de absorblayıcı kil ve kâğıt hamurları ile yapılan temizliktir. Killer arasında
sepiolite ve attapulgite, en iyi sonuç verenlerdir. Bunların bileşimi ve yapısı birbirine benzer
özelliktedir. Killer temizlenecek yüzeye yerleştirildiğinde, yapılarından dolayı etkili olarak
istenmeyen kirlilikleri alırlar. Bu yöntemi tuz, yağ, mum, benzeri sorunları olan yüzeylerin
temizlenmesinde kullanmak oldukça faydalıdır. Fazlaca kullanılan kâğıt hamuru özellikle
çözünebilir tuzlar gibi inorganik kirliliklerin temizlenmesinde kullanılır (Resim 1.7,
Resim1.8)
Resim 1. 7: Kimyasal temizlik uygulaması
Resim 1. 8: Kimyasal temizlik uygulaması
5
Kimyasal temizlik sonrasında uygulama yapılan yüzeyden kimyasalın tamamen
uzaklaştırılması gerekmektedir. Yüzeyde kimyasal kalıntısı kesinlikle bırakılmamalıdır.
1.3.3. Mekanik Temizlik
Mekanik temizlik genel olarak iki başlık altında toplanır. Bunlardan ilki; küçük el aletleri
(spatül, bisturi vb.) (Resim 1.9, Resim 1.10). ile yüzeydeki kir tabakasının hassas bir şekilde
sökülmesidir (Resim 1.11, Resim 1.12).
Resim 1. 9: ve Resim 1. 10: Bisturi ve spatül örnekleri
Resim 1. 11: ve Resim 1. 12: Bisturi ile mekanik temizlik
Diğer mekanik temizlik yöntemi ise özellikle geniş taş yüzeylerde oldukça etkili bir temizlik
yöntemi olan kontrollü kumlamadır. Bu yöntemde özel olarak tasarlanmış kontrollü
kumlama cihazı ile uygulama gerçekleştirilir. Cihazın çalışma prensibi; haznesindeki mikro
cam küre, kum veya alümina gibi aşındırıcıları hortum ve özel bir başlık aracılığıyla,
istenilen basınçta yüzeye püskürtmektir. Püskürtme hortumunun ağız çapı ve püskürtme
basıncı (hızı) ayarlanabilmektedir. Kontrollü kumlamada basıncın 1,5 – 3atm arasında
olması ve uygulamanın özel eğitim almış kişiler tarafından gerçekleştirilmesi gerekmektedir
(Resim 1.13, Resim 1.14).
6
Resim 1. 13: ve Resim 1. 14: Kontrollü kumlama uygulaması
Bina cephesinde işleme ve süsleme olan yüzeylerde form kaybına sebep olması nedeniyle
mekanik temizlikten kaçınılmalıdır.
1.3.4. Diğer Yöntemler
Teknolojinin gelişimine paralel olarak geliştirilen cihazlar, yeni teknik ve yöntemler temizlik
uygulamalarında kullanılmak üzere arge çalışmaları yapılmaktadır. Bu kapsamda öne çıkan
tekniklerden biri lazer ışını ile temizlik diğeri de kuru buz ile temizliktir. Lazer ışını ile
temizleme; özellikle küçük taşınır objelerin temizliğinde ve tablo restorasyonlarında sıklıkla
kullanılmaktadır. Oldukça pahalı bir yöntem olması sebebiyle tarihi yapıların cephe
temizliğinde çok tercih edilen bir yöntem değildir. Bir diğer teknik olan kuru buz yöntemi
tarihi yapıların taş, tuğla, ahşap gibi farklı malzemeye sahip yüzeylerinde denenmektedir.
Teknik yüzeye zarar vermeden temizliği sağlamaktadır ancak kullanılan cihazların ve ham
maddenin maliyeti geniş alanlarda kullanım açısından pahalıdır.
1.4. Temizlik Yöntemlerinin Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar
Su emme değeri yüksek, gözenekli yapıya sahip olan taşlarda, aşınmış yüzeylere kuru
temizlik yöntemlerinin seçilmesi ve mümkün olduğu kadar küçük el aletleri ile müdahale
edilmesi uygundur.
Zararlı temizlik yöntemleri;
Asit- baz kullanılarak yapılan temizleme,
Kontrolsüz kuru – yaş kumlama ile temizleme,
Tarak, tel fırça, spiral veya zımpara ile mekanik temizlik
Yüksek basınçlı su veya buharla temizleme,
Yakarak temizleme
Zararlı yöntemler olup çok özel durumlar haricinde eski eser restorasyonu kapsamında
uygulanması sakıncalıdır.
7
1.5. Analitik Rölöve Üzerinde Temizlik Tekniğinin Belirlenmesi
Analitik rölöve çalışmaları; tarihi yapılarda malzeme, bozulma vb. tespit
çalışmalarında ve uygulamaya yönelik müdahale kararlarında önemli bir yere sahiptir.
Temizlik tekniğini belirlenmesinde de analitik rölöveler üzerinde müdahale yöntemleri ifade
edilmelidir.
Taş yüzeylerin temizliğinde; öncelikle yüzeydeki kirliliğin türü, miktarı, yoğunluğu
ve niteliği belirlenmelidir. Ardından kirlilik miktarına ve niteliğine göre uygun temizlik
yöntemi seçilir. Seçilen yöntemler haritalama (mapping) yöntemiyle yapıya ait krokiler
üzerinde gösterilmelidir. Özellikle cephelerde yapılan ve kullanılacak yöntemi ayrıntılı
olarak ifade eden görünüş krokileri uygulamada yol göstericidir.
Temizlik tekniğini analitik rölövede gösterilmesi;
Temizlik uygulaması yapılacak olan tarihi yapının cephe krokileri çizilir.
Krokisi çizilen cephelerde görülen kirlilikler tespit edilir.
Kirlilik türleri için lejant hazırlanır. (Bknz. Taş Bozulmalarını Teşhis Etme Modülü)
Lejanta bağlı olarak taş yüzeyde görülen kirlilikler kroki üzerinde işaretlenir.
Temizlik uygulaması için müdahale krokisi hazırlanır.
Taş yüzeyde kullanılacak temizlik yöntemleri kirliliğin miktarına ve niteliğine bağlı
olarak belirlenir.
Temizlik yöntemleri lejant ile ya da uygulama notu olarak kroki üzerine işlenir.
Küfeki taşı silmelerde kontrollü kumlama
yöntemiyle temizlik yapılacaktır.
Mermer plastır yüzeylerinde sulu temizlik
yapılacaktır.
Mermer çeşme aynasında AB 57 temizleyici
jel ile temizlik yapılacaktır.
Resim 1. 15: Çizim üzerinde ifade edilen uygulama notu örneği
8
Resim 1. 16: Çizim üzerinde uygulama notu örneği
9
Resim 1. 17: Temizlik müdahalelerinin lejantta farklı renklerle gösterimi
Resim 1. 18: Temizlik müdahalelerinin lejantta farklı renklerle gösterimi
10
Resim 1. 19: Temizlik müdahalelerinin lejantta farklı tarama şekilleri ile gösterimi
Resim 1. 20: Temizlik müdahalelerinin lejantta farklı tarama şekilleri ile gösterimi
11
Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan bir eski eserde; analitik rölöve üzerinde taş
temizliği gerektiren yüzeyleri işaretleyiniz.
İşlem Basamakları Öneriler (İşlemin Yapılmasına İlişkin
Öneriler)
Tarihi yapının öğretmeniniz tarafından
belirlenen cephesinin krokisini çiziniz.
Krokisini çizdiğiniz cephede gördüğünüz
kirlilikleri tespit ediniz.
Kirlilik türleri için lejant hazırlayınız.
Lejanta bağlı olarak taş yüzeyde görülen
kirlilikleri kroki üzerinde işaretleyiniz.
Temizlik uygulaması için müdahale krokisi
hazırlayınız.
Taş yüzeyde kullanılacak temizlik
yöntemlerini belirleyiniz.
Temizlik yöntemlerini lejant ile ya da
uygulama notu olarak kroki üzerine
işleyiniz.
Şantiyedeki güvenlik kurallarına uyunuz.
Temiz, düzenli ve dikkatli çalışınız.
Zamanı ve malzemeyi iyi kullanınız.
Taşın cinsi ile kirliliğin miktarını ve tipini
doğru olarak tanımlayınız.
UYGULAMA FAALİYETİ
12
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri
Evet, kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1 Tarihi yapının öğretmeniniz tarafından belirlenen cephesinin krokisini çizdiniz mi?
2 Krokisini çizdiğiniz cephede gördüğünüz kirlilikleri tespit ettiniz mi?
3 Kirlilik türleri için lejant hazırladınız mı?
4 Lejanta bağlı olarak taş yüzeyde görülen kirlilikleri kroki üzerinde işaretlediniz mi?
5 Temizlik uygulaması için müdahale krokisi hazırladınız mı?
6 Taş yüzeyde kullanılacak temizlik yöntemlerini belirlediniz mi?
7 Temizlik yöntemlerini lejant ile ya da uygulama notu olarak kroki üzerine işlediniz
mi?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
13
Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru
ise D, yanlış ise Y yazınız.
1. (…..) Atomize su ile temizlik özellikle soğuk hava şartlarında (+15ºC altında)
uygulanmalıdır.
2. (…..) Atomize su yüzeye dik açılı olarak uygulanmalıdır.
3. (…..) Kimyasal temizliğin; kimyasal maddelerin yıkanarak uzaklaştırmanın çok güç
olduğu gözenekli taşlarda uygulamak sakıncalıdır.
4. (…..) Mekanik raspa uygulaması diğer raspalara göre kısa süreli bir uygulama olup;
malzeme maliyeti ve işçilik maliyeti azdır.
5. (…..) Temizleyici killer; tuz, yağ, mum vb. sorunları olan yüzeylerin temizlenmesinde
oldukça etkilidir.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayısını belirleyerek kendinizi
değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla
ilgili konuları ilgili faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
14
Bu modül ile taş koruma ve restorasyon uygulamaları kapsamında; gerekli ortam
sağlandığında farklı yöntemlerle taş temizliği yapabileceksiniz.
Tarihi eser restorasyonu yapılan bir şantiyeyi ziyaret ederek kullandıkları taş
temizlik yöntemleri hakkında bilgi alınız.
Temizlik uygulamasında kullanılan malzeme, araç ve gereçleri maddeler halinde
yazınız.
2. TAŞ TEMİZLİĞİ YAPMAK
2.1. Hazırlık
Yapılacak olan tüm Restorasyon uygulamaları öncesinde çalışma tulumları giyilir. Temizlik
uygulaması süresince mutlaka eldiven, koruyucu iş gözlüğü ve maskesi ile baret
kullanılmalıdır (Resim 2.1).
Resim 2. 1: Uygulama öncesi hazırlık; çalışma tulumu, eldiven, koruyucu iş gözlüğü ve
baret
2.2. Temizlik Teknik ve Yöntemini Belirlemek
Temizlik uygulaması yapılacak olan taşın cinsi, fiziksel ve kimyasal özellikleri belirlenir.
Taş üzerindeki kirliliğin cinsi ve miktarı belirlenir. Analitik rölöve üzerinde lejant ile ya da
bilgi notu şeklinde belirlenmiş olan temizlik tekniğine göre uygulamaya başlanır. Yapıya ait
restorasyon - koruma projesi hazırlanmamışsa alanda temizlik uygulamasının yöntemi
AMAÇ
ARAŞTIRMA
15
belirlenebilir. Taş yüzey üzerinde farklı teknikler kısmi olarak denenir. En etkili sonucu
veren yöntem seçilerek uygulamaya başlanır.
2.2.1 Atomize Su Püskürtme Yolu ile Temizlik Yapmak
Kirliliğin bulunduğu taş yüzeye atomize (zerrecikler halinde) olarak su püskürtülür.
Suyun yüzeye direkt uygulanmasından kaçınılmalı, su yüzeye açılı olarak
püskürtülmelidir.
Uygulama sırasında taş yüzeyin aşırı su emmesi engellenmeli, yapılan çalışma
düzenli kontrol edilmelidir.
2.2.2. Kimyasal Temizlik Yapmak
2.2.2.1. Temizleyici Jel ile temizlik;
Kullanılacak olan temizlik jeli (AB 57, Amonyum bikarbonat vb.) uygulama
yapılacak yüzey alanına yetecek miktarda hazırlanır.
Hazırlanan jel kıvamına göre yüzeye fırça ya da elle sürülerek uygulanır.
Kurumasını engellemek için uygulamanın üstü streç film ile hava almayacak
şekilde kapatılır. Uygulama çalışma öncesinde belirlenen süre boyunca bekletilir.
Streç film açılarak temizleyici jel yüzeyden alınır, hiçbir kalıntı kalmayacak
şekilde yüzey yıkanır. Gerekli görülmesi durumunda uygulama tekrar edilir.
2.2.2.2. Kağıt Hamuru ile temizlik uygulaması;
Uygulamada kullanılacak temizlik çözeltisi (Amonyum bikarbonat, AB57 vd.)
hazırlanır. (Resim2.2)
Resim 2. 2: Kimyasal temizlik çözeltinsin hazırlanması
Kirli taş yüzeyine kağıt hamuru uygulanır.
16
Resim 2. 3: ve Resim 2. 4: Çözeltinin yüzeye uygulanması
Hazırlanan çözelti fırçayla sürülerek kağıt hamuruna iyice emdirilir (Resim 2.3,
Resim 2.4).
Resim 2. 5: ve Resim 2. 6: Kimyasalın kapatılması
Kurumasını engellemek için uygulamanın üstü streç film ile hava almayacak
şekilde kapatılır (Resim 2.5, Resim 2.6).
Uygulama çalışma öncesinde belirlenen süre boyunca bekletilir.
Streç film açılarak hamur yüzeyden alınır, bol suyla yüzeyde kimyasal kalıntısı
kalmayacak şekilde yüzey yıkanır (Resim 2.7).
17
Resim 2. 7: Uygulamanın yüzeyden alınması
Gerekli görülmesi durumunda uygulama tekrar edilir.
2.2.3. Küçük el Aletleri ile Mekanik Temizlik Yapmak
Uygulamada kullanılacak olan küçük el aletleri (spatül, bisturi vb.) hazırlanır.
Taş yüzeyindeki kir tabakası (özellikle siyah kabuk oluşumları), niteliksiz harç ve
sıvalar küçük el aletleri kullanılarak hassas mekanik yöntemle temizlenir (Resim 2.8,
Resim2.9)
Resim 2. 8: ve Resim 2. 9: Bisturi ile mekanik temizlik uygulaması
18
Uygulama 1: Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan bir eski eserde atomize su
püskürtme yolu ile temizlik yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler (İşlemin Yapılmasına İlişkin
Öneriler)
Temizlik öncesi hazırlık yapınız.
Taş cinslerini belirleyiniz.
Kirlilik miktarını ve tipini belirleyiniz.
Kullanılacak araç – gereçleri hazırlayınız.
Yüzeye atomize su püskürtünüz.
Plastik Fırçalar ile yüzeyi fırçalayarak
kirleri çıkartınız.
Uygulama yapılacak olan tarihi eserin
rölöve – analitik rölöve, restitüsyon ve
restorasyon projelerinin hazırlanmış, ilgili
koruma kurulu tarafından onaylanmış
olmalıdır.
Restorasyon uygulaması öncesi gerekli
izinlerin alınmış olduğundan emin olunuz.
Uygulama başlamadan önce çalışma
tulumunuzu giyiniz.
Uygulama esnasında eldiven, gözlük vb.
ekipmanları kullanınız.
Şantiyedeki güvenlik kurallarına uyunuz.
Uygulamada kullanılacak ekipmanların
temizlik ve bakımlarını yapınız.
Temiz, düzenli ve dikkatli çalışınız.
Zamanı ve malzemeyi iyi kullanınız.
Taşın cinsi ile kirliliğin miktarını ve tipini
doğru olarak tanımlayınız.
UYGULAMA FAALİYETİ
19
Uygulama 2: Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan bir eski eserde kimyasal yöntemle
temizlik yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler (İşlemin Yapılmasına İlişkin
Öneriler)
Temizlik öncesi hazırlık yapınız.
Taş cinslerini belirleyiniz.
Kirlilik miktarını ve tipini belirleyiniz.
Kullanılacak kimyasal karışımı
hazırlayınız.
Yüzeye kimyasal karışımı uygulayınız.
Kimyasal karışım uygulanmış yüzeyi hava
almayacak şekilde kapatınız.
Uygulama yapılan yüzeyi açarak kimyasalı
yüzeyden uzaklaştırınız.
Su ve fırça ile yüzeyi fırçalayınız.
Uygulama yapılacak olan tarihi eserin
rölöve – analitik rölöve, restitüsyon ve
restorasyon projelerinin hazırlanmış, ilgili
koruma kurulu tarafından onaylanmış
olmalıdır.
Restorasyon uygulaması öncesi gerekli
izinlerin alınmış olduğundan emin olunuz.
Uygulama başlamadan önce çalışma
tulumunuzu giyiniz.
Uygulama esnasında eldiven, gözlük vb.
ekipmanları kullanınız.
Şantiyedeki güvenlik kurallarına uyunuz.
Uygulamada kullanılacak ekipmanların
temizlik ve bakımlarını yapınız.
Temiz, düzenli ve dikkatli çalışınız.
Zamanı ve malzemeyi iyi kullanınız.
Taşın cinsi ile kirliliğin miktarını ve tipini
doğru olarak tanımlayınız.
UYGULAMA FAALİYETİ
20
Uygulama 3: Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan bir eski eserde küçük el aletleri ile
mekanik temizlik yapınız
İşlem Basamakları Öneriler (İşlemin Yapılmasına İlişkin
Öneriler)
Temizlik öncesi hazırlık yapınız.
Taş cinslerini belirleyiniz.
Kirlilik miktarını ve tipini belirleyiniz.
Kullanılacak araç – gereçleri hazırlayınız.
Bisturi vb. aletler ile küçük hamlelerle
yüzeydeki kirliliği kazıyınız.
Uygulama yapılacak olan tarihi eserin
rölöve – analitik rölöve, restitüsyon ve
restorasyon projelerinin hazırlanmış, ilgili
koruma kurulu tarafından onaylanmış
olmalıdır.
Restorasyon uygulaması öncesi gerekli
izinlerin alınmış olduğundan emin olunuz.
Uygulama başlamadan önce çalışma
tulumunuzu giyiniz.
Uygulama esnasında eldiven, gözlük vb.
ekipmanları kullanınız.
Şantiyedeki güvenlik kurallarına uyunuz.
Uygulamada kullanılacak ekipmanların
temizlik ve bakımlarını yapınız.
Temiz, düzenli ve dikkatli çalışınız.
Zamanı ve malzemeyi iyi kullanınız.
Taşın cinsi ile kirliliğin miktarını ve tipini
doğru olarak tanımlayınız.
Uygulama yaparken özgün taşa zarar
vermeyiniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
21
Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler
doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.
1. (…..) Uygulanacak olan temizlik yöntemi; taşın türüne ve mevcut durumuna,
çevresinde bulunan diğer yapı malzemelerinin durumuna, uzaklaştırılacak olan kirliliğin
türüne ve miktarına bağlı olarak seçilir.
2. (…..) Atomize su püskürtme yolu ile temizlikte taşın suyu iyice emmesi istenir.
3. (…..) Kimyasal temizlik esnasında taş yüzeye uygulanan temizleyici jelin hava alması
gerekir.
4. (…..) Taş yüzeyinin kimyasal temizlikte kullanılan temizleyici jelin uygulama
sonrasında arındırılması gerekir.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
22
Aşağıdaki performans testi ile modülle kazandığınız yeterliği ölçebilirsiniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1 Tarihi eser restorasyonu yapılan bir şantiyeyi ziyaret ederek
kullandıkları taş temizlik yöntemleri hakkında bilgi aldınız mı?
2 Temizlik uygulamasında kullanılan malzeme, araç ve gereçleri
belirlediniz mi?
3 Analitik rölöve krokisi çizdiniz mi?
4 Analitik rölöve krokisi üzerinde lejant ile temizlik müdahalelerini
gösterdiniz mi?
5 Atomize su püskürtme yolu ile temizlik yaptınız mı?
6 Kimyasal yöntemle temizlik yaptınız mı?
7 Küçük el aletleri ile mekanik temizlik yapınız mı?
DEĞERLENDİRME
Yaptığınız değerlendirme sonunda “hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden
geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi
araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.
MODÜL DEĞERLENDİRME
23
ÖĞRENME FAALİYETİ-1'İN CEVAP ANAHTARI
1. Y
2. Y
3. D
4. Y
5. D
ÖĞRENME FAALİYETİ-2'NİN CEVAP ANAHTARI
1. D
2. Y
3. Y
4. D
CEVAP ANAHTARLARI
24
AHUNBAY Zeynep, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayınları, İstanbul,
2007.
ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative Stone,
Volume 1 Butterworth-Heinemann.
ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative Stone,
Volume 2 Butterworth-Heinemann.
ERSEN Ahmet, GÜLEÇ Ahmet, ALKAN Nimet, KUDDE Esra, “Konservasyon
Raporu’nun Önemi, İçeriği ve Hazırlanma Adımları”, Restorasyon Konservasyon
Çalışmaları, Sayı 2, İBB KUDEB, İstanbul, s.3-16, 2009.
FEILDEN Bernard, Conservation of Historic Buildings, Elsevier, Oxford, 2003.
AKSOY Pınar, “Taş İşleme Sanatı”, Kâgir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri
Bildiri Kitabı, İBB KUDEB, İstanbul, 2009.
BRANDI Cesare, Theory of Restoration, Nardini Editore, Firenze, Italy, 2005.
HASOL Doğan, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, YEM Yayınları, İstanbul, 2005.
SÖZEN Metin, TANYELİ Uğur, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi,
İstanbul, 1986.
TAYLA Hüsrev, Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları I ve II,
Türkiye Anıt Çevre T.Değ.Kor.Vakfı, İstanbul, 2007.
ULUENGİN Fatin, ULUENGİN Bülent, ULUENGİN Mehmet Bengü, Osmanlı Anıt
Mimarisinde Klasik Yapı Detayları, YEM Yayın, İstanbul, 2007.
KAYNAKÇA