tekeningen herwolt van doornen
remco daalder
16 wandelingen in en rond de stad
N AT U U R L I J K A M S T E R DA M
coloFon
© tekst 2012 remco daalder
© tekeningen 2012 herwolt van doornen
Plattegrond amsterdam: dienst Persoons- en
geo-informatie
vormgeving: gijs sierman
druk: hooiberghaasbeek
met dank aan de dienst ruimtelijke ordening, gemeente amsterdam
isbn 978 90 5937 307 5
nur 410/502/901
www.lubberhuizen.nl
21
van het centraal station naar het amsterdamse bosnatuurlijk
10 wandelIngenamsterdam
In de Stad
22
Van het Centraalleeuwen
station naar heten parkIeten
amsterdamse Bos
10 kilometer
route [zie kaartje pagina 130-131]startpunt: Schreierstoren.
Volg de Oudezijds Kolk, ga aan het eind rechtsaf de Zeedijk op en
sla direct linksaf de Sint Olofssteeg in, en ga linksaf de Oudezijds
Voorburgwal op. Loop deze helemaal af tot aan de Grimburgwal en
ga hier rechtsaf. Loop rechtdoor, steek het Rokin over en ga aan je
rechterhand de Watersteeg in, kruis de Kalverstraat en ga aan het
eind van de Begijnensteeg het Begijnenhof in, dat je weer verlaat
via de uitgang aan het Spui. Ga naar rechts en loop via de Heisteeg
(tussen de cafés De Zwart en Hoppe) en de Wijde Heisteeg naar de
Herengracht en ga hier na het oversteken van de gracht linksaf, ga
bij de Leidsegracht rechtsaf, steek de Marnixstraat over en ga links
de Leidsekade op. Doorkruis aan de overkant van het Leidseplein
het Leidsebosje, steek de Stadhouderskade over en loop het Vondel-
park in. Houd hier de noordelijke route aan en verlaat het park bij
de Schinkelhavenstraat. Steek de Amstelveenseweg en de brug over
de Schinkel over en ga linksaf de Sloterkade op. Loop deze af tot aan
Huis te Vraag (aan de Rijnsburgstraat). Verlaat de begraafplaats
en loop een stukje terug naar het Jaagpad, ga hier rechtsaf en volg
1
23
dit tot aan de sluisjes, ga deze over naar het IJsbaanpad. Ga na de
sluisjes meteen rechts de Jachthavenweg op, die onder de a10 door
loopt. De Jachthavenweg buigt na het viaduct eerst naar links, neem
vervolgens rechts het Damloperspad. Ga aan het eind links het Jol-
lenpad op en sla rechtsaf weer de Jachthavenweg in. Blijf de weg
volgen en loop rechtdoor naar de hoofdingang van het Amsterdamse
Bos, met bezoekerscentrum. Op de Amstelveenseweg stoppen bus-
sen richting Centraal Station.
amsterdam is de kleinste wereldstad ter wereld. we denken dat
we heel wat zijn, maar het is maar net tien kilometer lopen van
hartje centrum naar de allerbuitenste buitenwijk. we starten
bij het centraal station en we eindigen nog geen drie uur later
(rustpauzes niet meegerekend) in het amsterdamse bos bij
buitenveldert. van toeristendrukte naar rust en ruimte via een
doorlopend lint van water en groen. langs grachten, door par-
ken en met een korte stop op een begraafplaats.
amsterdam is niet alleen de kleinste wereldstad, maar ook een
van de groenste. dat hebben we te danken aan de zeventiende-
eeuwse stedenbouwers die de grachtengordel bedachten. geen
straten, maar waterwegen moesten hun stad bereikbaar ma-
ken. langs die grachten kwamen bomen, waardoor het centrum
van amsterdam ook nu nog gekenmerkt wordt door water en
groen. en door relatieve rust, want de laat-middeleeuwse stad is
ongeschikt voor autoverkeer en dat moet vooral zo blijven.
1. muurvarens aan de oudezijds kolkwe starten bij het somberste, donkerste stukje gracht dat am-
sterdam kent. maar juist door die donkerte en het vocht staan
de kademuren hier vol met muur-
varens. kijk maar naar beneden.
deze planten houden van nature
van oude, verweerde berghellingen
en de grachtenkademuren met hun
kalkrijke specie lijken daar sprekend
op. in amsterdam komen 23 soorten
van het centraal station naar het amsterdamse bos
24
1 leeuwen en parkieten
muurvarens voor, met namen als zwartsteel, tongvaren, steen-
breekvaren en naaldvaren. daarmee is amsterdam de beste
muurplantenstad van nederland. we winnen het van utrecht
en maastricht. muurvarens worden door de wet beschermd. dat
betekent dat bij renovatie van de kademuren rekening moet
worden gehouden met de varens. ze moeten er na de renovatie
weer een plekje kunnen vinden. zelfs de te gebruiken specie is
afgestemd op de wensen van de planten.
2. oudezijds voorburgwal: leeuwen en iepener staan 400.000 bomen in
amsterdam en daarvan
zijn er 75.000 iepen. die
iepen staan vooral langs de
amsterdamse grachten. ze
staan langs de oudezijds,
de herengracht en de leid-
segracht en ze gaan je van-
daag vrijwel onafgebroken
begeleiden van het cen-
traal naar het leidseplein.
de iep is een oer-hollandse
boom, die hier al groeide
toen wij mensen nog in de
savanne van afrika huisden
en langzaam probeerden
rechtop te gaan lopen. het
is een taaie boom die uit-
stekend is toegerust voor het harde stadse leven. het plaveisel
dat op zijn wortels drukt, het zout dat ’s winters wordt gestrooid
tegen gladheid, de wildplassende engelse toeristen, de iep kan
ertegen. zijn geribbelde schors biedt leefplek aan allerlei insec-
ten, en daarmee voedsel aan vogels als kool- en pimpelmees,
boomkruiper en grote bonte specht. allemaal soorten die je
hier, midden in de stad, dankzij de iep kan horen en zien.
naast iepen zijn er veel leeuwen op de oudezijds. bij in elk ge-
25
van het centraal station naar het amsterdamse bos
val de huisnummers 8, 14, 18 en 298 (poortje de brakke grond)
sieren gebeeldhouwde leeuwenkoppen de gevels. in de zes-
tiende eeuw werden twee leeuwen toegevoegd aan het tot dan
toe wat saaie amsterdamse wapen. daarna konden deze dieren
zich in een grote populariteit verheugen, die voortduurt tot op
de dag van vandaag en vooral tot uiting komt bij voetbalwed-
strijden van het nederlands elftal.
3. de koeten van de oudezijdsbij gebrek aan woonboten met handige vlotjes zijn er maar wei-
nig watervogels in deze gracht. toch zwemmen hier soms op-
vallend veel knobbelzwanen rond, omdat hier mensen wonen
die deze dieren graag voeren. en natuurlijk zijn er meerkoeten.
deze taaiste van alle watervogels bouwt zijn nest op oude au-
tobanden, drijvende kerstbomen of in halfgezonken bootjes.
in de zomer verdedigen de koeten het stuk gracht rondom hun
nest met veel lijfelijk en verbaal geweld tegen soortgenoten. als
ze jongen hebben, jagen ze naast andere koeten ook de eenden
de gracht uit. zelfs de zwanen blijven dan liever uit de buurt.
agressie tegen soortgenoten is overigens een wijdverbreid
verschijnsel in de dierenwereld. als je hier midden in de nacht
loopt dan kun je er zelf ook mee te maken krijgen.
4. bezinning op het begijnhofeén van de stilste plekken in de stad is het begijnhof. zolang er
tenminste niet te veel toeristen lopen. het is een plek voor be-
zinning, een plek om je midden in de stad even bewust te wor-
den van vogelleven. een zingende merel in het begijnhof klinkt
in de omringende stilte veel harder en devoter dan in de rest
van de stad. verder zie je er hout-
duiven en eksters, gewone vogels,
maar hier vallen ze ineens op.
het is mogelijk om midden in de
stad met een gesloten bouwblok
volstrekte stilte voor de stadsbe-
woners te creëren. dat wisten ze
26
1 leeuwen en parkieten
al in de middeleeuwen, we weten het nu nog, toch lijken we het
steeds weer te vergeten. in nieuwbouwprojecten zie je niet veel
gesloten woonblokken meer.
5. leidsegracht: sikkelvormige silhouettenvia de herengracht, waar bij huisnummer 380 leeuwen in het
hek van het nederlands instituut voor oorlogsdocumentatie
bijten, komen we bij de leidsegracht. weer die iepen. en veel
vogelgekwetter: mezen, merels,
boomkruipers. in de zomer komen
daar de gierzwaluwen bij. kijk van
begin mei tot eind juli maar eens
een paar minuten omhoog. het
kan nooit lang duren of je ziet er
een paar razendsnelle, zwarte, sik-
kelvormige silhouetten op muggenjacht.
op de kademuren van de leidsegracht zitten weer regelmatig
muurplanten. varentjes, maar ook de lokale specialiteit klein
glaskruid, een onopvallend, brandnetel-achtig geval met kleine
witgroene bloemetjes.
6. vondelparkonder de reusachtige platanen (aangeplant in 1850) van het
leidsebosje door komen we bij de ingang van het vondelpark.
het drukste park van amsterdam en nederland en met zijn tien
miljoen bezoekers per jaar zelfs een van de drukste ter wereld.
erg veel wilde planten en dieren zitten er dan ook niet. wel zijn
er veel bomen. er staan 4500 bomen van 125 verschillende soor-
ten, waarvan veertig bomen meer dan zestig jaar oud zijn. aan
die oude bomen is het te danken dat holenbroedende vogels het
in het vondelpark wel degelijk naar hun zin hebben. dan gaat
het om mezen, spreeuwen, de grote bonte specht, kauwtjes,
holenduiven en om de halsbandparkiet, die hier in 1976 zijn
amsterdamse zegetocht begon. we nemen de noordelijke route
door het park, want die leidt langs de terrassen en natuur wordt
alleen maar mooier met een biertje erbij. let bij het tweede deel
27
van het centraal station naar het amsterdamse bos
Halsbandparkiet
De gifgroene halsbandparkiet was in de jaren zestig en zeventig een
geliefde kooivogel. Maar de liefde duurde niet lang. Het beestje is bij-
zonder luidruchtig, niet bepaald goed in het imiteren van stemmen
en sloopt alles waar hij zijn snavel tussen kan krijgen. Begin jaren
zeventig zetten de eerste gefrustreerde parkietenhouders de deuren
van de kooitjes open: wegwezen, zoek het maar uit daarbuiten.
In 1976 kwamen op deze manier de eerste twee halsbandparkieten
in het Vondelpark terecht. Mevrouw Tichelaar, die later de koos-
naam het Papegaaienvrouwtje kreeg, ontfermde zich over de dieren
en ging ze elke dag bijvoeren. En hield dat uiteindelijk meer dan
twintig jaar vol. Na een jaar kreeg dit paartje drie jongen. Andere
losgelaten parkieten voegden zich bij de familie. Het werden er
steeds meer. Ze verspreidden zich over de stad en gingen ook in an-
dere parken broeden. Tellingen in 2008 en 2009 leerden dat er toen
meer dan 3000 halsbandparkieten in Amsterdam rondvlogen. In de
winter zijn die grote aantallen het meest duidelijk. Dan verzamelen
ze zich met honderden tegelijk op hun slaapplaat-
sen in de toppen van hoge bomen. Zo’n slaap-
plaats in Noord, langs het Noordhollands Kanaal,
telde in 2010 maar liefst 1800 vogels.
De eenentwintigste-eeuwse parkieten redden
zich prima zonder mevrouw Tichelaar. Ze hebben
geleerd dat onze inheemse bomen prima zaden
en vruchten afleveren. Ze eten paardenkastan-
jes, vlierbessen, bramen, appels, rozenbottels.
En ze zijn zelf ook prooi geworden. De havik en
de slechtvalk, drieste vogeljagers, hebben ont-
dekt dat deze exotische hapjes prima smaken.
De slechtvalk belaagt ze tot diep in de stad. Deze klifbewoner be-
schouwt de Overhoekstoren, tegenover het Centraal Station aan de
oever van het IJ, als een perfecte rots om daarvandaan op parkieten
te jagen. De halsbandparkiet is een perfect ingeburgerde allochtoon
die heel wat kleur toevoegt aan de Amsterdamse vogelwereld.
28
1 leeuwen en parkieten
van de tocht, als de amstelveenseweg nadert, op rondvliegende
ooievaars – sinds enkele jaren broedt er regelmatig een paartje
in het park. in een niet toegankelijke vijver van het park barst
het van de kikkers. die zijn daar niet uit zichzelf gekomen. de in-
middels gepensioneerde stadsecoloog martin melchers heeft ze
hier uitgezet. ze zijn afkomstig van bouwterreinen waar ze geen
overlevingskansen hadden. nu hoor je op zomeravonden weer
kikkergekwaak in het park, want ze amuseren zich prima hier.
29
van het centraal station naar het amsterdamse bos
Groenbescherming
Groen is mooi, parken zijn fijn, maar groen brengt geen geld op en
bomen en konijnen betalen geen belasting. Daarom dreigt groen
voortdurend het onderspit te delven in de strijd om de schaarse
ruimte in Nederland. De bouw van woningen en kantoren brengt
immers wél geld op. Maar in een stad zonder groen wil niemand
wonen en dan zijn die woningen ook niets meer waard. Je moet het
groen dus beschermen, om ervoor te zorgen dat het kortstondig
gewin niet ten koste gaat van het langetermijnperspectief.
Voor die bescherming zijn er verschillende middelen. Het beste
werkt het onderbrengen van groen bij een particuliere beheerder. Is
een gebied eenmaal van Natuurmonumenten of Staatsbosbeheer,
dan kun je er als gemeente geen huizen meer bouwen. Dat geldt
in Amsterdam bijvoorbeeld voor de IJdoornpolder en stukken van
Waterland. Ook is het handig als het rijk zich ermee bemoeit. Het
Vondelpark is rijksmonument. Als de gemeente Amsterdam daar
iets wil dan kan dat alleen binnen de grenzen die het rijk stelt. Dan
kennen we nog de status van gemeentelijk monument. Begraaf-
plaats Huis te Vraag valt onder die vlag. Maar het is een beetje
onduidelijk wat dat betekent. Als de gemeente iets tot monument
benoemt mag de gemeente die status ook weer zelf intrekken.
Meer bescherming biedt het instrument van de Hoofdgroenstruc-
tuur. In de Amsterdamse structuurvisie is vastgelegd dat in gebie-
den die vallen onder de Hoofdgroenstructuur geen woningbouw
of wegenaanleg mag plaatsvinden. Het Amsterdamse Bos, Huis
te Vraag en Vondelpark vallen alle drie onder de Hoofdgroenstruc-
tuur. Zo’n structuurvisie geldt meestal voor tien jaar, daarna
wordt hij herzien en komt de status van Hoofdgroenstructuur ter
discussie.
Kortom: de meest gebruikte beschermingsregimes gelden voor de
kortere termijn. Het nut van groengebieden voor mens en dier zal
steeds weer met onderzoek aangetoond moeten worden.
130
Van het Centraal stationleeuwen en parkIeten naar het amsterdamse Bos 10 kilometer
n
1
7
8
131
1
34
5
6
2